1

Vlerësimi i Shërbimeve të Konsultoreve të Nënës dhe Fëmijës në Shqipëri

Raport Final 28 Mars, 2011

Gianfranco Gori MD

Silvia Pivetta MD, MPH Giorgio Tamburlini MD PhD

I. HYRJE Sektori shëndetësor shqiptar për momentin është në reformë e sipër e cila fokusohet në elementët e mëposhtëm: a) Rritja e efikasitetit të shërbimeve shëndetësore, duke përfshirë një përdorim racional të rrjetit të strukturës së KSHP; b) Përmirësimi i shërbimeve shëndetësore; c) Mbrojtja dhe shtimi i burimeve financiare për shërbimet shëndetësore; d) Zhvillimi i burimeve njerëzore; e) Përmirësimi i sistemit të informacionit shëndetësor. Në zonat urbane shërbimet e kujdesit paresor të nënës dhe fëmijës ofrohen përmes Qendrave të Konsultoreve të Nënës dhe Fëmijës (QKNF) të cilat janë përgjegjëse për sigurimin e shërbimeve kyçe për parandalimin dhe kontrollin e sëmundjes dhe promovimin shëndetësor, duke përfshirë shëndetin riprodhues, kujdesin antenatal dhe postnatal të nënës, ushqyerjen e fëmijës, monitorimin e rritjes dhe vaksinimin. Kujdesi parësor i shëndetit të nënës dhe fëmijës në zonat rurale ofrohet përmes qendrave shëndetësore dhe ambulancave të fshatit nga Mjekët e Familjes, infermieret dhe mamitë/infermiere. Brenda kontekstit të reformës së kontekstit shëndetësor, Ministria e Shëndetësisë ka si qëllim të riorganizojë shërbimin e KFN në Shqipëri. Riorganizimi duhet të jetë në përputhje me parimet kyç të reformës në Shërbimin Shëndetësor të përmendur më lartë. U ndërmor një vlerësim i organizimit aktual të shërbimeve të ofruara nga QKNF në mënyrë që t’i ofroheshin MSH evidenca dhe një përmbledhje sa më të mirë të mundshme për organizimin efektiv të kujdesit shendetesor parësor të nënës dhe fëmijës në zonat urbane. Ky raport përshkruan gjetjet e vlerësimit, sugjeron një model riorganizimi bazuar në diskutimet mbi avantazhet dhe disavantazhet e opsioneve të ndryshme për kontekstin Shqiptar të Sistemit Shëndetësor dhe propozon një udhërrëfyes të ndarë në faza për zbatimin e modelit të propozuar. II. ANALIZA E SITUATËS II. A. STRUKTURA INSTITUCIONALE DHE LIGJORE PËR KNF NË SHQIPËRI Në parim detyrat e KNF janë të identifikuara nga dokumentet e mëposhtëm të nxjerra nga MSH:

1. “Rregullorja mbi shërbimet e shëndetit riprodhues në sektorin shëndetësor parësor” (Vendim Nr. 147, datë 11/04/2003), e cila përshkruan, ndërmjet shërbimeve të tjera të

ofruara në nivelin e KSHP, detyrat e qendrave të konsultoreve të nënës dhe fëmijës dhe të

2

profesionistëve shëndetësorë të përfshirë në ofrimin e shërbimeve të mësipërme (shikoni kutinë).

Kuti: misioni dhe organizimi i QKNF (sipas vendimit No. 147/2003). Sektori Shëndetësor Riprodhues është pjesë e Drejtorisë së Kujdesit Shëndetësor Parësor të Ministrisë së Shëndetësisë. Misioni i sektorit të shëndetit riprodhues është mbrojtja e vazhdueshme dhe përmirësimi i shëndetit të grave

dhe fëmijëve, duke u përpjekur të parandalojnë dhe zgjidhin problemet e këtij grupi të popullatës.

Sektori i shëndetit riprodhues organizon, drejton dhe kontrollon punën në shërbimet e shëndetit riprodhues, kryesisht në kujdesin shëndetësor parësor (qendrat shëndetësore dhe klinikat në fshatra, qendrat e

konsultoreve të nënës dhe fëmijës...,). Shërbimet Shëndetësore Riprodhuese në rrethet e vendit menaxhohen nga Inspektori i Shëndetit Riprodhues, i cili është në varësi të Drejtorit të Shëndetit Publik dhe ka si objektiv kryesor të mbrojë dhe përmirësojë shëndetin e grave dhe fëmijëve. Shërbimet dhe sektorët e ndryshëm të organizimit shëndetësor të rrethit, të cilët trajtojnë shëndetin e grave dhe fëmijëve, janë të dy llojeve: parandalues dhe kurues.

2. Vendimi Nr. 146, datë 11.04.2003, i cili përfshin atë të mëparshmin dhe ofron udhëzime teknike të detajuara mbi mënyrën se si duhen zbatuar detyrat e listuara në dokumentin e mëparshëm.

3. “Paketa bazë e shërbimeve në kujdesi shëndetësor parësor” (dhjetor 2008) e cila përshkruan detyrat që duhen ndërmarrë në nivelin e KSHP dhe përfshin ato që duhet të ofrohen nga QNKF në zonat urbane.

Të tre dokumentet ofrojnë një përshkrim të përgjithshëm të objektivave, detyrave dhe udhëzimeve teknike për shërbimet parandaluese dhe kurative që duhet të ofrohen në nivelin e KSHP. Megjithatë, ndërkohë që misioni i përgjithshëm i KNF është i qartë dhe parimisht duhet të përfshijë të gjithë gamën e strategjive për përmirësimin shëndetësor,1 një vështrim më i hollësishëm i detyrave dhe udhëzimeve teknike, siç janë përshkruar në Vendimin Nr. 145 dhe 147, dhe në “Paketën bazë të shërbimeve” sugjeron se:

1. vizioni i KSHP në dokumentet e mësipërm duket se është më shumë i kufizuar në parandalimin e sëmundjeve dhe nuk përfshin qasjet e e shëndetit publik dhe aspektet që gjenerojnë kërkesa (mbrojtja shëndetësore dhe promovimi shëndetësor) të cilët janë dimensione të rëndësishme për t’u marrë në konsideratë sidomos kur trajtohen aspekte si p.sh. shëndeti riprodhues dhe shëndeti dhe zhvillimi i fëmijës, të cilët ndikohen shumë nga faktorët social dhe normat kulturore.

2. dokumentet e mësipërm theksojnë detyra specifike teknike, ndërkohë që jane anashkaluar shumë detyra të tjera kyçe teknike të cilat kanë si qëllim të sigurojnë, p.sh., mbledhjen efikase të të dhënave, komunikimin midis profesionistëve shëndetësorë, komunikimin ndërmjet profesionistëve shëndetësorëdhe përdoruesve, supervizimin.

3. kujdesi për problemet fizike ka më shumë vëmendje sesa kujdesi për mirëqenien dhe zhvillimin

4. ne paketen bazë te sherbimeve duhet te spejgohet qarte qe sherbimet parandaluese dhe promovuese per nenen dhe femijen ofrohen permes KNF.

5. së fundmi, ofron indikatorë të detajuar mbi mënyrën se si duhet të zbatohen detyra specifike

1 Përmirësimi shëndetësor përfshin mbrojtjen Shëndetësore, promovimin shëndetësor dhe Parandalimin e Sëmundjeve ( ref )

3

dhe disa prej këtyre indikatorëve mund të jenë të vjetruar, ose të pamjaftueshëm, duke qenë se udhëzimet teknike ndryshojnë vazhdimisht. Në bazë të këtyre vëzhgimeve të përgjithshme sugjerohen disa modifikime për dokumentet e mësipërm (Shtojca1, faqe 12-15, kujdesi i fëmijës dhe faqet 19-21, shëndeti i nënës). Si referencë janë përfshirë Udhëzime Ndërkombëtare. II B. STRUKTURA ORGANIZATIVE AKTUALE DHE PUNONJËSIT E KNF-VE. Në rang vendi ka 112 Qendra për Nënën dhe 142 Qendra për Fëmijën, të cilat gjenden në 13 zona urbane, për një popullatë pranë zonave të shërbimit prej 1.371.000 (prej së cilës 310.000 janë fëmijë 0-14 vjeç). Punonjësit e qendrave janë përshkruar në Tabelat 1a dhe 1b. Tabela 1a. Konsultoret e Nënës

Popullata Gjinekologë Mami/Infermiere Pop/mjeke Pop/infermiere Berat 83.000 0 15 N/A 5.533 Dibër 14.000 0 12 N/A 1.167 Durrës 170.000 4 15 42.500 11.333 Elbasan 121.000 3 35 40.333 3.457 Fier 98.000 3 34 32.667 2.882 Gjirokastër 16.000 1 9 16.000 1.778 Korçë 110.000 4 28 27.500 3.929 Kukës 35.000 0 6 N/A 5.833 Lezhë 59.000 2 23 29.500 2.565 Shkodër 86.000 2 12 43.000 7.167 Tiranë 463.000 23 46 20.130 10.065 Vlorë 84.000 2 20 42.000 4.200 Sarandë 32.000 0 4 N/A 8.000 Totali 1.371.000 44 259 31.159 5.293 Tabela 1b. Konsultoret e Fëmijëve

Popullata Pediatër Infermiere Pop/mjekë Pop/infermiere Berat 19.000 0 33 N/A 576 Dibër 4.000 1 15 4.000 267 Durrës 37.000 10 61 3.700 607 Elbasan 23.000 1 58 23.000 397 Fier 24.000 3 53 8.000 453 Gjirokastër 3.000 1 12 3.000 250 Korçë 13.000 8 47 1.625 277 Kukës 8.000 0 9 N/A 889 Lezhë 15.000 1 33 15.000 455

4

Shkodër 21.000 4 39 5.250 538 Tiranë 108.000 40 101 2.700 1.069 Vlorë 26.000 0 42 N/A 619 Sarandë 9.000 0 8 N/A 1.125 Totali 0-14 310.000 69 511 4.493 607 Numri i përgjithshëm i punonjësve të cilët punojnë nëpër këto qendra, sipas të dhënave të ofruara nga ISSH, është 113 mjekë dhe 770 infermiere/mami. Drejtoria e Kujdesit Shendetsor Paresor ne Ministrine e Shendetesise dhe sektori i shendetit riprodhues ne kete drejtori, organizoi një anketë ndërmjet profesionistëve shëndetësorë të QKNF (Referojuni Shtojcës 4) dhe ka nxjerrë në pah se niveli i edukimit të tyre (vite trajnimi në profesionin përkatës dhe kurrikula) është shumë i ndryshëm, në varësi të vitit të diplomimit dhe se vetëm infermieret/mamitë më të reja kanë një diplomë universitare në fushën e infermierisë. Infermieret dhe mamitë kanë të njëjtat trajnime në fushën e infermierisë, nuk ka ndonjë kurs specifik në fushën e mamisë, por ka vetëm një modul gjatë studimit 4 vjeçar për infermieri, (ose gjatë kursit 6 mujor pas përfundimit të gjimnazit për ato persona të cilët nuk kanë një diplomë universitare). Ministria e Shendetesise planifikon qe duke filluar nga viti 2012 vetëm infermieret me diplomë universitare do të akreditohen për të ushtruar profesionin e tyre. Ndërkohë që prej 2009 të gjithë të tjerëve ju është dhënë shansi të bëjnë kualifikime. Në te njejten kohe, vetëm mjeket më të rinj kanë një specializim sipas standardeve evropiane. Anketa nxori gjithashtu në pah se një numër i konsiderueshëm i punonjësve (gati 50%) është mbi moshën 50 vjeçare. Për shkak të një numri relativisht të lartë të punonjësve në një moshë disi të madhe, mund të parashikohet që pas pak vitesh një numër i konsiderueshëm i punonjësve do të dalë në pension, duke përfshirë mjekë dhe infermiere/mami. Sektori i Shëndetit Riprodhues (SHR), brenda Drejtorisë së Shëndetit Publik të MSH, ofron politika, drejtime strategjike dhe udhëzime teknike mbi SHR dhe shërbimet e nënës dhe fëmijës. Në nivel rrethi, qendrat janë nën përgjegjësinë e drejt për drejtë të Drejtorisë së Shëndetit Publik të rrethit. Punonjësit e KNF i raportojnë përgjegjësit të qendrës së KSHP të cilës ata i përkasin. Pergjegjesit e qendres janë mjeke, të cilët nuk kanë një trajnim sistematik mbi çështjet menaxheriale, megjithëse disa prej tyre kanë marrë pjesë në disa trajnime mbi menaxhimin dhe Programi i MSH/Edukimit të Vazhdueshëm ka planifikuar një trajnim mbi menaxhimin për të gjithë këtë grup. Ata ja kushtojnë gati 20% të punës së tyre menaxhmit të qendrës së KSHP (atyre ju janë hequr disa detyra klinike) dhe marrin një pagesë shtesë. Në pjesën më të madhe të rretheve është caktuar një specialist i SHR pjesë e sektorit të monitorim vlerësimit në drejtorinë e shëndetit publik te rrethit i cili ka një rol koordinimi dhe supervizimi (referojuni kutisë). Kualifikimi profesional i këtyre punonjësve ndryshon shumë, duke filluar nga mjekët deri të infermieret me diplomë universitare. Kompetencat e tyre teknike mbi gamën e detyrave të QKNF janë gjithashtu të ndryshme dhe aftësitë e tyre supervizuese nuk janë vlerësuar ndonjehere dhe janë të kufizuara. Ky pozicion ekziston që prej një kohe të gjatë, është rishikuar kohët e fundit (2 vite) në kuadrin e riorganizimit të strukturave shëndetësore në rrethe. Zakonisht këto pozicione plotësohen nga mjekë të rinj të cilët nuk janë të specializuar dhe të cilët e lënë këtë pozicion sapo ata gjejnë mënyrën për të punuar në fushën klinike. Prandaj ka një largim të madh të

5

punonjësve dhe një motivim të ulët. Atyre nuk u janë bërë akoma të qarta detyrat e tyre megjithëse ka lista monitorimi të cilat ata duhet t’i plotësojnë rregullisht në mënyrë që të monitorohen aktivitetet dhe të informojë Rrethin. Kjo do të thotë që për shkak të një numri relativisht të lartë të punonjësve në një moshë disi të madhe, është parashikuar që pas pak vitesh një numër i konsiderueshëm i punonjësve do të dalë në pension, duke përfshirë doktorë dhe infermiere/mami. Deri më 2012 mosha e pensionit për gratë do të jetë 60 vjeç dhe për burrat 65 vjeç. Kuti . DETYRAT E INSPEKTORIT/SPECIALISTIT TE SHËNDETIT RIPRODHUES PËR SHR

2

Detyrat teknike Inspektori i shëndetit riprodhues duhet të jetë një mjek i kualifikuar në shëndetin publik (mjek familje). Inspektori i shëndetit publik, në bashkëpunim me strukturave e tjera të Drejtorisë së Shëndetit Publik, është në mënyrë të drejt për drejtë përgjegjës për të zgjidhur probleme lidhur me shëndetin e nënave dhe fëmijëve duke ushtruar ndikimin e tij/saj për të rritur efikasitetin në të gjithë nivelet e shërbimeve shëndetësore, si në shëndetin parësor dhe në spitalin e rrethit. Koordinon projektet dhe është përgjegjës për zbatimin e çdo projekti i cili trajton shëndetin riprodhues në nivel rrethi. Kjo do të thotë që duhet të marrë pjesë aktivisht në organizimin e qasjeve të ndryshme të Drejtorisë së Shëndetit Publik për zbatimin e aktiviteteve të ndryshme si: trajnime, ofrime, shpërndarje të ilaçeve, supervizim gjatë zbatimit të aktiviteteve, bashkëpunim me koordinatorë kombëtarë projektesh etj. Informon menjëherë sektorin e shëndetit riprodhues në Ministrinë e Shëndetësisë mbi ngjarje të jashtëzakonshme, vdekjen e një nëne, nivel të lartë të vdekshmërisë dhe të sëmundshmërisë ndërmjet foshnjave dhe fëmijëve, situata epidemike të cilat rrezikojnë shëndetin e nënave dhe fëmijëve. I raporton sektorit të shëndetit riprodhues në Ministrinë e Shëndetësisë çdo tre muaj mbi nivelin e vdekshmërisë të nënave, fëmijëve dhe foshnjave në përputhje me strukturën e vdekshmërisë dhe gjithashtu raporton mbi përdorimin e kontraceptivëve. Informon përmes një raporti të dhënat operacionale të lidhura me vdekshmërinë e nënave dhe foshnjave, rezultatet e testeve të ndërmarra për problemet e vdekshmërisë dhe sëmundjeve të nënave dhe fëmijëve në rreth. Detyrat administrative Inspektori i shëndetit riprodhues varet nga Drejtori i Shëndetit Publik Ai/ajo ka për detyrë të: 1. Ndjekë në mënyrë rigoroze zbatimin e vendimeve, instruksioneve dhe urdhrave të nxjerra nga Ministria e Shëndetësisë. Ai/ajo ka gjithashtu të drejtën të ofrojë sugjerime për ato. 2. Të kërkojë nga të gjithë shërbimet dhe sektorët e sistemit shëndetësor të rrethit të përcaktojnë qëllimet e punës mbi shëndetin riprodhues, bazuar në të dhënat që rrjedhin nga analizat e situatës. 3- Të paraqesë informacion të detajuar mbi bashkëpunimin me donatorë të ndryshëm mbi aktivitetet në fushën e shëndetit riprodhues, mbi performancën dhe zbatimin e këtyre projekteve, në mënyrë periodike dhe kurdo që kërkohet nga sektori i shëndetit riprodhues në Ministrinë e Shëndetësisë.

2 Sipas Dok Nr.147. . Që prej vitit 2009 Inspektorët e Shërbimit Riprodhues janë transformuar në “specialistë për SHR”, brenda ekipit të rrethit të M&E PH prej 3 mjekësh (njëri është personi përgjegjës, njëri është përgjegjës për cilësinë dhe njëri është për shërbimet riprodhuese)

6

IIC. STATUSI SHËNDETËSOR I GRAVE DHE FËMIJËVE NË SHQIPËRI Një rishikim i të dhënave të fundit mbi shëndetin riprodhues, shëndetin e nënës, shëndetin e fëmijës dhe zhvillimin është shumë i dobishëm për të identifikuar çështjet kryesore dhe prioritetet dhe për të kuptuar rolin që shërbimet shëndetësore parësore të nënës dhe fëmijës mund të luajnë në përmirësimin e këtyre arritjeve. Pjesa më e madhe e të dhënave janë marrë nga Studimi Demografik Shëndetësor Shqiptar (SDSHSH ), të tjera nga statistikat zyrtare të MSH dhe përllogaritjeve të Kombeve te Bashkuara. Informacioni që mendohet se ka lidhje me punën e KNF (si dhe për të gjithë rrjetin e KSHP në Shqipëri) është shkruar me ngjyrë të theksuar. IIC 1. Shëndeti riprodhues dhe shëndeti i nënës Fertiliteti ka rënë në mënyrë të konsiderueshme në Shqipëri gjatë dy dekadave të fundit, dhe të dhënat e fundit tregojnë një nivel fertiliteti (TRF) prej 1,6 fëmijë për grua në moshën riprodhuese dhe një nivel fertiliteti të përgjithshëm (GFR) prej 46 lindjesh për 1000 gra 15-443. Arsyeja për rënien në nivelin e lindjes i atribuohet shumë faktorëve, duke përfshirë emigrimin e të rinjve si dhe emigrimin e brendshëm nga zonat rurale në ato urbane. TFR për zonat rurale (1.8 lindje) është më e lartë se sa ajo për zonat urbane (1.3 lindje). Ky dallim urban-rural përsa i përket nivelit të lindjes së fëmijëve mund t’i atribuohet thuajse në mënyrë ekskluzive grup-moshave më të reja, niveli rural është thuajse dy herë më i lartë se sa niveli urban midis grave 15-244. Nivelet e fertilitetit të lidhura me mosha specifike arrijnë maksimumin në grupmoshën 25-29, pavarësisht vendbanimit dhe me një dallim të vogël midis zonave rurale dhe urbane 5 dhe rënie deri në rreth gjysmën e maksimumit të tyre në grupmoshën 30-34. Është vëzhguar një lidhje negative ndërmjet fertilitetit dhe nivelit arsimor dhe fertilitetit dhe statusit të mirëqenies 6. Tabela 2: Indikatorët kryesorë të fertilitetit, SDSHSH 2008-9 Urban Rural Totali TFR (/W 15-49) 1.3 1.8 1.6 GFR (/1000 W15-44) 39 51 46 CBR (/1000 pop) 8.4 11.3 10.0 Pesëmbëdhjetë përqind e lindjeve kanë ndodhur brenda 24 muajve të lindjes së mëparshme, një interval i cili konsiderohet të jetë shumë i shkurtër. Lindjet midis grave me nivele më të larta arsimore dhe me quintila me mirëqenie më të lartë kanë më shumë predispozitë të kenë intervale

3 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. Përllogaritjet mbi TFR ishin prej 3.3 fëmijë për grua në 1993-1996 dhe 2.6 në 1999-2002 (Studimi i Shendetit Riprodhues CDC, ISHP, dhe INSTAT, 2005), CBR ra në10 lindje për 1,000 gra në SDSHSH 2008-09 , nga 13 lindje për 1,000 gra në 2005 dhe 18 lindje për 1,000 gra në 2001 (INSTAT, 2008a). 4 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. (10 dhe 64 lindje per 1,000 gra të moshës 15-19 dhe 20-24 në zonat urbane, krahasuar me 21 dhe 120 lindje për 1,000 gra të moshës 15-19 në zonat rurale). 5 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. respektivisht 113 dhe 138 lindje për 1,000 gra. 6 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. TFR ra nga 1.9 për gratë me arsim fillor, në 1.5 për gra me arsim të ciklit të dytë dhe madje dhe më pak, në 1.1 për ato me arsim universitar. Gratë në familjet më të varfra lindnin 50 përqind më shumë fëmijë sesa gratë në familjet e pasura (respektivisht 1.9 dhe 1.2 lindje për grua).

7

lindjeje më të gjata krahasuar me gratë me nivel arsimor parësor ose dhe më poshtë këtij niveli7. Lindja e fëmijëve fillon relativisht vonë në Shqipëri: tre të katërtat e grupmoshave të grave 20-24 vjeçare , nuk lindin asnjëherë. Përqindja e grupmoshave të grave 15-19 vjeçare, të cilat ishin nëna ose ishin shtatzëna me fëmijën e tyre të parë, gjatë periudhës së 2008-2009 SDSHSH ishte vetëm 3 përqind. Raporti i vdekshmërisë së nënës në Shqipëri raportohet të jetë 17 për 100.000 lindje të gjalla në 2008, 8.dhe 6 për 100000 lindje gjallë për vitin 2010, në bazë të burimeve të disponueshme. Shkaqet kryesore të vdekjeve të nënave janë hemorragjia, eklampsia, sepsis. 19 përqind e grave rezultuan të ishin anemike. Gjashtëmbëdhjetë përqind e grave janë me anemi të lehtë dhe 3 përqind kanë nivel të moderuar anemie.9. IIC 2. Zhvillimi dhe Shëndeti i Fëmijës Nivelet e vdekshmërisë

Simbas SDSHSH (ADHS 2008), niveli i vdekshmërisë nën pesë vjec ka rezultuar të jetë me 22 vdekje për 1000 lindje të gjalla ndërsa niveli i vdekshmërisë foshnjore ishte 18 vdekje për 1000 lindje të gjalla (tabela 3),. Prandaj, pjesa më e madhe e vdekjeve në fëmijërinë e hershme ndodhin gjatë vitit të parë të jetës. Duke parë strukturën e vdekshmërisë foshnjore, thuajse dy të tretat e vdekshmërisë foshnjore ndodhin gjatë muajit të parë të jetës; nivelet e vdekshmërisë neonatale dhe postnatale janë respektivisht 11 dhe 7 për 1000 lindje. Niveli i vdekshmërisë perinatale (lindjet e vdekura plus vdekjet e hershme neonatale) arrijnë në 11 vdekje për 1000 shtatzënësi 10. Niveli i vdekshmërisë foshnjore i përllogaritur nga MSH është më i ulët, duke treguar një cilësi jo të mirë të sistemit të informacionit rutinë/statistikave jetësore11.

Tabela 3. Tendencat lidhur me nivelet e vdekshmërisë neonatale, foshnjore dhe fëmijnore (SDSHSH 2008-9 i referohet periudhave 4 vjeçare nga 1996 në 2008)

NMR IMR U5MR 2004-2008 11 18 22 2000-2003 10 20 22 1996-1999 15 35 39

Krahasimet midis niveleve të vdekshmërisë së fëmijës në Shqipëri 1996-2008 dhe me vende të tjera në rajonin e Ballkanit, tregojnë se vdekshmëria e foshnjave dhe fëmijëve nën pesë vjec, megjithëse tregon një tendencë në rënie, ishin më të larta në Shqipëri sesa në vendet fqinje12. Vdekshmëria e foshnjave dhe fëmijëve nën pesë në zonat rurale është dy herë më e lartë sesa

7 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009 8 Llogaritje të KB, 2010 9 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009 10 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009 11 Ministria e Shëndetësisë, 2009. Ministria e Shëndetësisë e përllogariti vdekshmërinë foshnjore në 12 vdekje për 1,000 lindje më 2007. Regjistrimi i INSTAT e vlerësoi vdekshmërinë foshnjore në 6 vdekje për 1,000 lindje në thuajse të njëjtën periudhë. 12 Ndërkohë që niveli i vdekshmërisë foshnjore ishte llogaritur në 18 për 1,000 lindje në Shqipëri, në vendet e tjera të rajonit të Evropës jug-lindore thuajse në të njëjtën periudhë kjo shifër ishte 4 deri në 16 vdekje për 1,000 lindje. E njëjta strukturë shihej për nivelin e vdekshmërisë nën moshën pesë vjeçare; ndërsa vdekshmëria për moshën nën pesë vjeçare është 22 vdekje për 1,000 lindje në Shqipëri, ajo luhatet nga 5 në 19 vdekje për 1,000 lindje në vendet e tjera ballkanike. Sipas UNICEF SOWC 2011, vdekshmëria foshnjore në Shqipëri ishte përllogaritur në 15 në 2008.

8

në zonat urbane13. Dallimet në nivelet e vdekshmërisë referuar nivelit të edukimit të nënës tregojnë se fëmijët e nënave me arsim fillor, ose më të ulët janë më të predispozuar të vdesin përpara datëlindjes së tyre të parë ose të pestë sesa fëmijët e nënave që kanë përfunduar gjimnazin ose një nivel më të lartë.14. Përllogaritjet e vdekshmërisë bazuar në gjendjen e mirëqenies së familjes tregojnë se nivelet e vdekshmërisë së foshnjave dhe fëmijëve nën pesë vjeç janë më të ulëta për fëmijët e familjeve në percentile me mirëqenie më të lartë dhe më të larta me ata në percentile me mirëqenie më të ulët15. Vdekjet neonatale përfaqësojnë komponentin më të madh të vdekjeve të fëmijëve në Shqipëri dhe varen jo vetëm nga cilësia e shërbimeve obstetrikale por mbi cilësinë e kujdesit riprodhues dhe antenatal, mbi sjelljet dhe stilin e jetës. Që nga 2006 vdekshmëria foshnjore lidhur me ARI është ulur prej më shumë sesa gjysma, nga 23 në 11 përqind, dhe vdekshmëria nën moshën pesë vjeçare ka rënë nga 21 në 14 përqind, megjithëse ARI ngelet shkaku kryesor e vdekjes ndërmjet fëmijëve të vegjël. Në 2007, vdekjet e shkaktuara nga sëmundja e diarresë ishte përgjegjëse për 2 përqind të vdekjeve të foshnjave dhe 1 përqind të vdekjeve midis fëmijëve nën pesë16. Ushqyerja

Ndërmjet fëmijëve për të cilët është raportuar pesha në lindje, 4 % kishin një lindje me peshë të vogël (më të vogël se 2.5 kg). Përqindja e foshnjave me lindje me peshë të vogël ulej ndërsa rritej niveli arsimor i nënës. Në përgjithësi, 19 % e fëmijëve nën moshën pesë vjeçare janë të shkurtër për moshën dhe 11 % janë shumë të shkurtër për moshën. Të qenurit i shkurtër për moshën ndodh edhe midis fëmijëve nën moshën 6 mujore (33 %)17. Ka disa dallime socio-ekonomike lidhur me të qenurit të shkurtër. Nivelet e të qenurit të shkurtër uleshin ndërkohë që rritej niveli arsimor i nënës. Fëmijët në quintile me mirëqenie më të ulët kanë dy herë më shumë predispozitën për të qenë të shkurtër për moshën krahasuar me fëmijët në quintile me mirëqenien më të lartë.18 Nëntë % e fëmijëve nën pesë vjeç janë nën peshë për moshën, dhe 6 përqind janë shumë nën peshë për moshën ndërsa pesë % e fëmijëve nën pesë vjeç janë nënpeshë për moshën e tyre dhe 2 përqind janë shumë nën peshë. Fëmijët nën gjashtë muaj kanë më shumë predispozitë të jenë nën peshë.19

13 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. Në zonat rurale IMR 24/1000, U5MR 28/1000); në zonat urbane IMR12/1000, U5MR 13/1000. 14 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. Ndërmjet nënave me edukim të ulët dhe të lartë,niveli i vdekshmërisë neonatale, të foshnjave dhe të fëmijëve nën 5 vjeç janë respektivisht 13 dhe 6, 21 dhe 15, 24 dhe 18 për 1000 lindje të gjalla. 15 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. vdekshmëria foshnjore është 21 vdekje për 1,000 lindje në 60 përqindëshin më të ulët të popullatës, krahasuar me 15 vdekje për 1,000 lindje në 40 përqindëshin më të lartë të popullatës. Si pasojë, ka 40 përqind më shumë vdekje foshnjore në familjet më të varfra krahasuar me familjet më të pasura. Një faktor risku i rëndësishëm për vdekshmërinë foshnjore prezantohet nga intervali i shkurtër i lindjes. 16 INSTAT, 2009. 17 SDSHSH 2008-9, Nivelet e të qenurit të shkurtër për moshën uleshin me kalimin e moshës, nga 33 përqind ndërmjet fëmijëve më të vegjël se gjashtë muajsh në 12 përqind ndërmjet atyre të moshës 48-59 muajsh. 18 27 % krahasuar me 13 % 19 SDSHSH 2008-9. Duke parë dallimet e bazuara në karakteristikat e background-it, mund të shikohet se të qenurit nën peshë për moshën është më i lartë ndërmjet fëmijëve nën gjashtë muajsh (27 përqind); është më i lartë ndërmjet djemve (11 përqind) sesa ndërmjet vajzave (7 përqind), më i lartë në zonat urbane (11 përqind) sesa në zonat rurale (8 përqind), dhe më i lartë në zonën urbane të Tiranës (13 përqind) krahasuar me rajonet e tjera.

9

22 përqind e fëmijëve të moshës nën pesë vjeç janë mbi peshë ose obezë dhe ka pak dallim midis zonave rurale dhe urbane (respektivisht, 22 dhe 21 përqind)20. 17 % e fëmijëve 6-59 muajsh në Shqipëri kanë nivel të ulët anemie, duke përfshirë 11 % të fëmijëve të cilët janë pak anemik (10.0-11.9 g/dl) dhe 6 % të cilët kanë nivel mesatar anemie (7.0-9.9 g/dl)21. Nentembedhjete përqind e fëmijëve të ushqyer me gji janë ushqyer me ushqime prelacteal 22. Në përgjithësi, gjysma e fëmijëve të moshës 0-3 muajshe dhe 39 përqind e fëmijëve të moshës 0-5 muajsh ushqehen ekskluzivisht me qumësht gjiri. Në 2008-09, ushqyerja në mënyrë ekskluzive me qumësht gjiri ndërmjet fëmijëve 0-3 muajsh dhe 0-5 muajsh ishte 50 dhe 39 përqind, respektivisht, krahasuar me 49 dhe 40 përqind, respektivisht, në anketën e 2006.23. Ushqyerja me gji bie në mënyrë të konsiderueshme pas moshës një vjeçare24. Në moshën 6-8 muajsh vetëm 55 % e femijeve merrnin ushqime plotësuese (qumësht gjiri dhe ushqime plotësuese). Niveli i ushqyerjes plotësuese është akoma i ulët, me 66 përqind në moshën 9-11 muajshe dhe më pas bie në 54 përqind në moshën 12-17 muajshe, kur 46 përqind e fëmijëve nuk ushqehen më me qumësht gjiri. Vetëm 25 përqind e fëmijëve 6-23 muajsh konsumojnë ushqime nga tre ose katër grupe ushqimore dhe ushqehen me numrin minimal të herëve për një ditë. Njëmbëdhjetë përqind e fëmijëve që nuk ushqehen me qumësht gjiri të moshës 6-23 muajsh ushqehen sipas tre praktikave të ushqyerjes së foshnjave dhe fëmijëve (IYCF). Kur kombinohen fëmijët të cilët ushqehen me qumësht gjiri me ata të cilët nuk ushqehen me qumësht gjiri, arrihet në konkluzionin se pjesa më e madhe e fëmijëve 6-23 muajsh nuk ushqehen sipas rekomandimeve të IYCF. Vetëm 19 përqind ushqehen sipas të tre praktikave të IYCF. Zhvillimi i fëmijës

Rezultatet e komponentit të SDSHSH lidhur me përfshirjen e të rriturve në zhvillimin e fëmijës 25 tregojnë se përfshirja e të rriturve në aktivitete me fëmijët është më e lartë për fëmijët më të mëdhenj 24-59 muajsh (88 përqind) krahasuar me fëmijët më të vegjël 0-23 muajsh (62 përqind). Përfshirja e të rriturve në katër ose më shumë aktivitete që promovojnë të mësuarin dhe gatishmërinë shkollore, zakonisht rritet me nivelin arsimor të nënës dhe statusin e mirëqenies familjare. Tetë përqind e fëmijëve 0-59 muajsh u lanë në kujdesin e fëmijëve, ndërsa 7 përqind u lanë vetëm në javën që i parapriu anketës. Në përgjithësi kombinimi i dy indikatorëve të kujdesit tregoi se, 11 përqind e fëmijëve u lanë me kujdes të papërshtatshëm gjatë javës që i parapriu anketës.

20 SDSHSH 2008-2009. Nivelet më të larta të mbipeshës shihen ndërmjet fëmijëve, intervali i lindjes së mëparshme të të cilëve, është 24-47 muajsh dhe fëmijët në quintilat me mirëqenie më të ulët (më të varfëra) (28 përqind secila); 21SDSHSH 2008-2009. Anemia rritet me ngadalë nga mosha 6-8 muajshe deri në 12-17 muajshe, dhe bie ndjeshëm ndërmjet fëmijëve më të mëdhenj. Anemia është në mënyrë të konsiderueshme më e lartë në zonat rurale krahasuar me zonat urbane, për fëmijët e nënave pa arsim dhe të quintilave me të ardhura më të ulëta. 22 Ibid. Nënat me nivel arsimor më të lartë kishin pak më shumë gjasa për të filluar ushqyerjen prelakteale krahasuar me nënat me nivel arsimor më të ulët. 23SDSHSH 2008-2009. 24 SDSHSH 2008-2009. 25 SDSHSH 2008-2009.

10

Rezultatet e SDSHSH tregojnë gjithashtu se vetëm një në pesë fëmijë në Shqipëri (22 %) kishin përjetuar sjellje të dhunshme si një mjet disiplinor ose ndëshkues. Në fakt, gjashtëdhjetë e tetë përqind e fëmijëve përjetonin ndëshkim psikologjik. Ndëshkime të vogla fizike ishin raportuar për 58 përqind të fëmijëve, ndërkohë që 14 përqind përjetonin ndëshkim fizik të rëndë. Përqindja e fëmijëve të cilët kishin përjetuar ndëshkime të rënda fizike është në një farë mënyre më e lartë ndërmjet fëmijëve 5-9 vjeç dhe ndërmjet djemve, krahasuar me fëmijët e grup-moshave të tjera dhe vajzat. Fëmijët në zonat rurale kanë dyfish predispozitë krahasuar me ata në zonat urbane që të përjetojnë ndëshkime fizike të rënda (respektivisht 18 dhe 9 përqind). Fëmijët e nënave të cilat nuk kanë arsim ose kanë nivel arsimor 4-vjeçar kanë shtatë herë më shumë mundësi për të përjetuar ndëshkime fizike të rënda krahasuar me fëmijët e nënave që kanë përfunduar universitetin, ose arsimin e lartë (respektivisht 28 dhe 4 përqind) E njëjta dukuri vihet re ku 22 përqind e fëmijëve në percentilet me mirëqenie më të ulët përjetojnë ndëshkim fizik të rëndë krahasuar me 4 përqind të fëmijëve në percentilet me mirëqenie më të lartë. Vetëm 13 përqind e familjeve që u përgjigjën besonin se një fëmijë ka nevojë të ndëshkohet fizikisht në mënyrë që të disiplinohet. Konkluzion Në mënyrë të përmbledhur gjetjet nga SDSHSH theksojnë nevojën për të forcuar cilësinë dhe per te permiresuar mbulimin me sherbime ne fushat e planifikimit familjar, kujdesit antenatal, ushqyerjes se foshnjave dhe femijeve te vegjel, dhe zhvillimin ne fëmijërinë hershme. II D VLERËSIMI I OFRIMIT AKTUAL TË SHËRBIMIT 1 QASJA KONCEPTUALE DHE METODAT Vlerësimi u bazua në principet baze te Strategjise se Sistemit Shëndetësor pergatitur nga zyra rajonale e UNICEF per vendet e Europes Qendrore dhe Lindore dhe ish Republikat Sovjetike ( CEE/CIS) e cila fokusohet në katër drejtime: 1) barazia, 2) cilësia, 3) vazhdimësia dhe integrimi i kujdesjes dhe 4) qasja e shëndetit publik. Strategjia e konsideron sistemin shëndetësor si kontribues, përveç promovimit shëndetësor dhe kujdesit shëndetësor, edhe ne zhvillimin optimal të fëmijës, të mbrojtjes sociale dhe të promovimit për fuqizimin e gruas si një element kyç për shëndetin riprodhues dhe të fëmijës. Qëndrueshmëria financiare brenda planeve aktuale të zhvillimit të Shërbimit Shëndetësor është marrë gjithashtu në konsideratë. Propozimet paraprake marrin në konsideratë reformën e vazhdueshme në sektorin shëndetësor dhe strategjinë e sistemit shëndetësor në Shqipëri. Propozimet aktuale paraprake janë të bazuara në vizitat në terren në 4 KNF në Tiranë, Krujë dhe Durrës të organizuara ndërmjet 11 dhe 15 tetorit 2010. U organizuan vëzhgime dhe intervista të drejtpërdrejta me ofruesit shëndetësorë dhe drejtorët e qendrave bazuar mbi një mjet i cili kryesisht trajtonte çështjet lidhur me cilësinë dhe vazhdimësinë e kujdesit. Janë intervistuar gjithashtu persona kyç nga MSH, ISKSH, ISHP, Njesite e Mbrojtjes se Femijeve (CPU), DSHP e rrethit dhe punonjes te KNF QKCSA, ISHP. Të dhënat nga burimet njerëzore dhe shpërndarja e KNF janë mbledhur përmes ISKSH.

11

Informacion më i detajuar lidhur me rrjetin e strukturave shëndetësore, (në mënyrë të veçantë mbi background-in e trajnimit të burimeve njerëzore), u mblodh përmes një ankete mbi strukturat shëndetësore duke përdorur një pyetësor i cili plotësohej vetë i shpërndarë tek të gjitha KNF në Shqipëri. Perspektivat e përdoruesit hulumtohen gjithashtu përmes grupeve të fokusit të grave shtatzëna gjatë shtatzënisë dhe brenda vitit të parë pas lindjes (shtojca 1), përfshirë pengesat ndaj qasjes. 2 GJETJET KYÇ 2.1 Lidhja ndërmjet ofrimit të detyrave dhe cilësisë së shërbimit

Përgjegjësitë kryesore të KNF, sipas MSH 26, janë:

a. Kujdesi antenatal dhe postnatal b. Promovimi dhe edukimi për shëndetin riprodhues c. Parandalimi, trajtimi dhe ndjekja e patologjive ekzistuese në shëndetin riprodhues d. Monitorimi, kontrolli i rritjes dhe zhvillimi i fëmijës (0-6 vjeç). e. Parandalimi, edukimi, promovimi i kujdesit shëndetësor për fëmijën. f. Vaksinimet dhe ushqyerja e foshnjave dhe fëmijëve të vegjël. Në zonat urbane në bazë të rezultateve të vlerësimit, detyrat e përmendura më sipër ndërmerren në mënyrë të veçantë vetëm në KNF: a) Kujdesi antenatal është kryesisht i kufizuar me detyra administrative. Gratë ka raste që nuk vizitohen fizikisht në KN por marrin recetën për analizat laboratorike dhe ekografinë, të cilat bëhen në struktura të veçanta shëndetësore (ose në spitale, ose në poliklinika). Megjithatë, mbulimi i kujdesit antenatal në Shqipëri është i lartë. SDSHSH tregon se 97 % e grave shtatzëna në Shqipëri përfitojnë kujdes antenatal prej një ofruesi të kualifikuar të paktën një herë gjatë shtatzënisë së tyre. Ky mbulim është rritur shumë që prej vitit 200227. Në tre të katërtat e rasteve një doktor i specializuar (obstetër/gjinekolog) ishte ofruesi i kujdesit antenatal28. Gjashtëdhjetë e shtatë përqind e grave kanë bërë numrin e vizitave të rekomanduara (4 ose më shumë) të kujdesit antenatal gjatë shtatzënisë. 78 % e tyre patën vizitën e tyre të parë në kujdesin antenatal gjatë trimestrit të parë, një përqindje e cila tregon një rritje të rëndësishme gjatë vitit të fundit.29 Prandaj, kjo evidencë sugjeron se ofrues të tjerë, përveç punonjësve të KNF, po ofrojnë kujdes Antenatal për gratë, tre të katërtat e të cilëve përfaqësohen nga specialistët. Kujdesi postnatal për gratë i ofruar nga KNF është i kufizuar. Simbas SDSHSH, 97% e lindjeve u bënë në një institucion shëndetësor, pjesa më e madhe ishin institucione publike30. 99 % e të gjithë lindjeve ndiqen nga një ofrues shëndetësor i kualifikuar31 dhe 19 % e lindjeve u bënë përmes një

26

Vendimi nr. 146 dhe 147; Analiza e situatës për Zhvillimin dhe Shëndetin e Fëmijëve dhe Adoleshentëve-përgatitur për Workshop-in Kombëtar e organizuar nga Ministria e Shëndetësisë dhe OBSH Euro Copenhagen For Child and Adolescent Health and Development Strategy, 30-31 Janar 2007, TIRANA (pp14).

27 Anketa e Shëndetit Riprodhues, 2002. 28 SDSHSH 2008-9. 29 Anketa e Shëndetit Riprodhues, 2002. Mbulimi i kujdesit antenatal ishte 59 % në 2002 30 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. 97 % e lindjeve bëhen në ambiente shëndetësore publike dhe më pak se 1 % bëhen në ambiente private dhe thuajse 3 % bëhen në shtëpi. 31 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009.

12

ndërhyrjeje cezariane32, kjo përqindje është rritur nga niveli 13 përqind i 200233 Ka pasur një rritje të konsiderueshme në përqindjen e grave të cilat bëjnë kontrolle mjekësore postnatale, nga 19 % në 2002 34 në 88 % në 2008-9 35. Megjithatë këto të dhëna i referohen vizitave mjekësore të ofruara nga materniteti menjëherë pas lindjes, të cilën pjesa më e madhe e grave i përfitojnë36. b) këshillat dhe promovimi lidhur me shëndetin riprodhues është shumë e kufizuar; planifikimi familjar dhe parandalimi i IST dhe kancerit të qafës së mitrës nuk mbulohen, megjithëse janë ofruar kohët e fundit programe specifike (PF) nga MSH, përmes shpërndarjes së materialeve informues dhe kontraceptivëve të ofruar falas nga MSH, ndërkohë që të gjithë recetat e tjera janë lënë në dorë të gjinekologëve në poliklinika ose spitale ose mjekëve të familjes. Të dhënat nga SDSHSH tregojnë se dyzet e tetë përqind e të gjithë grave në moshën riprodhuese po përdorin një metodë kontraceptive megjithëse vetëm një numër i vogël i tyre përdorin një metodë moderne37. Burimi më i përhapur publik i metodave kontraceptive në Shqipëri janë spitalet dhe maternitetet shtetërore të cilat furnizojnë 37 përqind të të gjithë përdoruesve të metodave moderne. Shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor shtetëror furnizojnë vetëm 16 përqind të përdoruesve me metodat e tyre38. c) Trajtimi dhe ndjekja e problemeve të shëndetit riprodhues është gjithashtu shumë e kufizuar, dhe delegohet në pjesën më të madhe të rasteve përmes vetë-referimit, te specialistët. Parandalimi i kancerit të gjirit dhe cerviksit nuk ndërmirret, megjithëse në disa KN (p.sh. Shkodër) janë bërë plane për të prezantuar depistiminm e të dy kushteve. IST nuk janë të mbuluara, ka disa materiale informues të disponueshëm. d) Monitorimi i rritjes ndërmerret në mënyrë të rregullt lidhur me matjen e peshës dhe gjatësisë së fëmijëve nga KF. Megjithatë, kur identifikohet një fëmijë me rritje të vonuar, veprimi kufizohet vetëm në referimin e këtij rasti. Kurbat e rritjes nuk përdoren në mënyrë të rregullt dhe mbase në lidhje me këtë ka evidenca që tregojnë që sistemi ka kapacitet të kufizuar, për të identifikuar fëmijët e kequshqyer (p.sh. statistikat e mbledhura nga të dhëna rutinë tregojnë nivelet e kequshqyerjes të cilët janë shumë më të ulët krahasuar me ata të identifikuar gjatë anketave në familje). e) Parandalimi, edukimi, promovimi i kujdesit të shëndetit të fëmijës ndërmirret në mënyrë të rregullt si në vizitat në shtëpi ashtu dhe në KNF. Ndërkohë që edukimi shëndetësor i ofrohet nënave mbi tema të përgjithshme lidhur me kujdesin ndaj fëmijës, pjesa më e madhe e informacionit të ofruar është e përgjithshme dhe ndonjëherë e pasaktë. Nga ana tjetër nuk ofrohen këshilla kyçe për

32 Të dhënat e SDSHSH lidhur me 2008-2009. 33 CDC, ISHP, dhe INSTAT, 2005 34 Anketa e Shëndetit Riprodhues 2002 35 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009 36 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. pesëdhjetë e nëntë përqind bëjnë një kontroll mjekësor në më pak se katër orë pas lindjes, 13 përqind bëjnë një kontroll mjekësor brenda ditës së parë, 12 përqind bëjnë një kontroll mjekësor brenda dy ditëve të para, dhe 4 përqind bëjnë një kontroll mjekësor 3-41 ditë pas lindjes. 65 % të grave ua bën vizitën e parë mjekësore postnatale nga një obstetër dhe gjinekolog, 22 % të grave ua bën vizitën e parë mjekësore një infermiere ose mami, dhe 1 % ua bën vizitën e parë mjekësore postnatale një mjek i familjes 37 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. Duke përfshirë 69 përqind të grave aktualisht të martuara , dhe 72 përqind të grave të pamartuara seksualisht aktive. Pjesa më e madhe e grave aktualisht të martuara në Shqipëri bazohen në mënyrën tradicionale,ndërkohë që vetëm 11% përdorin një metodë moderne. Metoda e përdorimit më e përhapur ndërmjet grave aktualisht të martuara është tërheqja (58 %), e ndjekur nga kondomi i meshkujve (4 %), sterilizimi i femrës (3 %), dhe pilula (2 %). Të gjithë metodat e tjera përdoren më pak se 1 përqind. 38 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009

13

nënën që reflektojnë ndërhyrjet me efikasitetit të provuar (p.sh. shenja të rrezikshme tek të porsa lindurit, pozicioni i fjetjes së fëmijës në shpinë, vendosja korrekte e fëmijës në gji në rastin kur dhemb gjiri etj.) Ka një vlerësim dhe promovim te kufizuar te zhvillimit të fëmijës ne femijerine e hershme. SDSHSH tregon se për shembull, në shumicën e fëmijëve nën pesë vjeç me diarre, praktikat e ushqyerjes nuk ishin në nivel optimal. Vetëm 37 përqind e fëmijëve me diarre i jepeshin më shumë lëngje sesa zakonisht39. Në përgjithësi, 63 përqind të fëmijëve me diarre vazhdonin të ushqeheshin dhe t’i jepej ORT dhe/ose më shumë lëngje. Megjithatë një numër i madh (81%) e grave të cilat kishin lindur gjatë pesë viteve të fundit kishin njohuri për paketat ORS 40 f) Vaksinimet janë ndërmarrë në mënyrë efikase. KF luan një rol thelbësor në sigurimin e mbulimit të vaksinimit ndërmjet fëmijëve, kryesisht përmes programit shumë intensiv të vizitave në shtëpi.Të dhënat tregojnë se 95 përqind e fëmijëve 18-29 muajsh janë tërësisht të vaksinuar dhe më pak se 1 përqind nuk kanë bërë kurrë ndonjë vaksinë. Nivelet e vaksinimit për fëmijët deri në moshën 12 muajshe janë disi të ulëta krahasuar me nivelet e vëzhguar të fëmijëve që kanë bërë vaksinim në një moshë të çfarëdoshme, duke nxjerrë në pah se thuajse të gjithë vaksinimet janë bërë brenda vitit të parë të jetës, ashtu siç është rekomanduar. Kartelat e vaksinimit ose librat e shëndetit të fëmijës u panë nga intervistuesi për vetëm shtatë nga dhjetë fëmijë (68 përqind). Megjithatë, të dhënat e vaksinimit në institucionet mjekësore shikoheshin për pothuajse të gjithë fëmijët (96%) duke treguar se ekziston në terren një program i fortë vaksinimi 41. Gjatë fushatës së vaksinimit të ndërmarrë në qytetin e Tiranës me rastin e Javës Evropiane të Vaksinimit, procesi i depistimit i cili përfshiu aktivitete “derë më derë”, identifikoi dhe vaksinoi 1222 fëmijë nga mosha 0-14 vjeçare, nga të cilët 895 ishin fëmijë nga komuniteti rom. 633 fëmijë nuk kishin ndonjë dokumentacion vaksinimi ose kishin një dokumentacion të pasaktë vaksinimi dhe 21 ishin pa asnjë lloj vaksinimi. Kjo tregon se në mënyrë që të arrihen nivele të larta të vaksinimit ndërmjet fëmijëve romë, duhet të ndërmirren iniciativa specifike ad-hoc. Është ndërmarrë promovimi i ushqyerjes me gji dhe mbështetja dhe edukimi mbi ushqyerjen plotësuese, por njohuritë dhe aftësitë e punonjësve mbi këtë çështje ishin, me disa përjashtime, shumë të kufizuara, megjithëse pjesa më e madhe e punonjësve kishin një nivel të mirë sensibilizimi mbi rëndësinë e ushqyerjes së foshnjave. Dallimi ndërmjet ushqyerjes me gji ekskluzive dhe prevalente nuk është gjithmonë i qartë dhe mbështetja dhe këshillat shpeshherë janë të kufizuara deri në nivelin e inkurajimit, dhe shoqërohen me aftësi dhe kompetenca të pakta komunikimi për të ofruar këshilla mbi pozicionin e duhur, kujdesin ndaj problemeve të përgjithshme etj. Kujdesi për fëmijët e sëmurë nuk ofrohet nga KNF. Kjo përgjegjësi i është caktuar, në zonat urbane, pediatërve ambulatorë të cilët punojnë në qëndra shëndetësore dhe poliklinika dhe në mënyrë më të shpeshtë nga pediatrit e spitalit. Mjekët të cilët punojnë në KNF (obstetër-gjinekologë dhe pediatër) mund të japin recetë vetëm në

39 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009 Më shumë se një e treta (36 përqind) e fëmijëve marrin të njëjtën sasi lëngjesh si zakonisht, dhe marrja e lëngjeve ishte ulur në një të katërtën (26 përqind) të fëmijëve me diarre, një praktikë që rrit riskun e dehidratimit. 14 përqind të fëmijëve me diarre, ose u jepej shumë më pak ushqim se zakonisht ose nuk u jepej ushqim fare. 40 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009 . Nënat në moshën 25 vjeçare e sipër (83 përqind) kanë më shumë gjasa sesa nënat e reja (73 deri 74 përqind) të dinë mbi ORS. Njohuritë e paketave ORS ose të likuideve të para-paketuar ORS rritet me nivelin arsimor të grave dhe të nivelit të mirëqenies familjare. 41 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009

14

lidhje me ndërhyrjet parandaluese (p.sh. sulfat Fe, vitamina). Nëse nevojitet ndonjë ilaç tjetër, gratë referohen te specialistët të cilët japin recetën dhe më pas te mjeku i familjes i qendrës i cili jep recetën për marrjen e ilaçit brenda kufijve të mbulimit të sigurimit shëndetësor. Aktivitetet në qendra shoqërohen me nga një program në terren [outreach] i fuqishëm, sidomos në lidhje me kujdesin postnatal për fëmijën. Një mesatare prej 25 vizitash në shtëpi ndërmerren gjatë vitit të parë të jetës së fëmijës dhe pjesa më e madhe e tyre kryhet nga infermieret dhe disa nga pediatrit. Infermieret që punojnë në qendër janë përgjegjëse për ndarjen e zonave të shërbimit dhe çdo ditë secila viziton 5 deri në 10 familje. Pediatrit të cilët punojnë në qendër (KF) bëjnë gjithashtu disa vizita në shtëpi, përfshirë të parën e cila është planifikuar gjatë ditëve të para pas daljes nga materniteti. Gjatë vizitës, punonjësit ekzaminojnë fëmijën dhe japin udhëzime mbi përkujdesjen e fëmijës, ndonëse nuk ndjekin udhëzime të veçanta, ose procedura të standardizuara (p.sh. me mjete specifike për t’u trajtuar në secilën moshë të fëmijës). Vizitat në shtëpi, ose në KN të ndërmarra nga mamitë për gruan lehonë në teori janë të detyrueshme sipas MSH (ditën e 3, 8 dhe 14 pas lindjes, Dokumenti Nr. 146), por në praktikë kjo kufizohet shumë në vetëm një vizitë. Nuk ka asnjë protokoll në dispozicion të punonjësve. Ekzistojne fletoret e shendetit te nenes dhe femijes, te cilat jane rishikuar kohet e fundit, por qe jo gjithmone kopje te majftueshme jane te disponueshme ne terren. Materialet edukuese shëndetësore për nënën janë të pamjaftueshme. Aktivitetet e edukimit të vazhdueshëm për punonjësit kanë qenë të kufizuara dhe nuk përdoren të njëjtat materiale në të gjithë qendrat. 2.2. Vazhdimësia e kujdesjes Shërbimet për shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe për shëndetin riprodhues rezultojnë se janë të fragmentuara. Ndarja aktuale ndërmjet shërbimeve parandaluese dhe kuruese, si dhe ndërmjet shërbimeve të nënës dhe fëmijës, shpesh herë i detyron përdoruesit të kërkojnë kujdesi pranë ofruesve dhe shërbimeve të ndryshme në mënyrë që të gjejnë zgjidhje për problemet e tyre, të cilat ndryshe do të ofroheshin në një mënyrë të integruar. Vizitat në shtëpi gjithashtu nuk kanë një qasje të integruar dhe dy ekipe të ndryshme – një obstetër dhe një pediatër – shkojnë dhe bëjnë vizita në familje në mënyrë paralele. Si rezultat, ka mangësi të mëdha lidhur me vazhdimësinë e kujdesjes për përdoruesit dhe si rezultat efikasitet të ulët dhe nivel të ulët kosto-efektiv. Lidhur me rrjedhen e informacionit, gjatë vizitës së parë në Kujdesin Antenatal, hapet një kartelë pranë KN, ku mbahen të dhënat për çdo vizitë që bëhet në qendër. Njekohesisht ekziston edhe fletorja e shtatzenise qe gruaja shtatzene e sjell ne cdo vizite te kujdesit antenatal. Kartela (ose informacioni brenda saj) nuk transferohet pranë pavionit të maternitetit gjatë lindjes së fëmijës, dhe nuk dërgohet as pranë. KF për kujdesjen e mëtejshme postnatale. Megjithatë, kartela e re e hapur në maternitet gjatë lindjes transferohet pranë KNF për kujdesjen postnatale. Infermieret e KNF shkojnë rregullisht pranë maternitetit dhe identifikojnë nga regjistri të gjithë të porsalindurit për zonën e shërbimit të qendrës që ato mbulojnë dhe tërheqin dosjet e tyre. Ky sistem ka për qëllim që të sigurohet që të gjithë të porsalindurit të identifikohen dhe të marrin kujdesjen postnatale. Informacionet mbi lindjen dhe vizitat postnatale shënohen në kartelën e shëndetit të fëmijës dhe kjo kartelë i jepet nënës. Vaksinimet që i bëhen fëmijës shënohen në një kartelë tjetër e cila gjithashtu i jepet nënës. Të dy këto kartela përfaqësojnë një mjet të arsyeshëm – nëse përdoren nga punonjësit

15

– për të siguruar vazhdimësinë e kujdesjes në fushën e kujdesit ndaj fëmijës dhe vaksinimit. Sistemi do të ishte shumë më tepër efikas nëse do të lidhej me një sistem kompjuterik mbi informacionin shëndetësor. MSH dhe ISHP kohët e fundit kanë nxjerrë urdhra ku janë shprehur kritere të qarta referimi por duhet të punohet akoma më shumë për vënien e tyre në praktikë. 2.3 Barazia Qasja ndaj shërbimeve të konsultoreve të Fëmijës tregoi se ishte e mirë përmes dy indikatorëve kryesorë: mbulesa vaksinale për fëmijët, e cila është shumë e lartë, dhe mbulimi i vizitave të kujdesit postnatal për bebet i cili është mjaftueshëm i mirë42. Qasja ndaj konsultoreve të nënave është ndoshta mesatarisht e lartë, megjithëse këto janë të shpërndara në mënyrë të pabarabartë, nëse maten prej mbulimit të kujdesit antenatal. Informacioni i disponueshëm në fakt tregon se ndërsa përqindja e grave të cilat përfitonin kujdes antenatal prej një ofruesi të kualifikuar nuk ndryshonte nga niveli arsimor, përqindja e grave të cilat kishin bërë katër ose më shumë vizita pranë kujdesit antenatal, është në mënyrë të konsiderueshme më e ulët në zonat rurale krahasuar me ato në zonat urbane43. Gratë që e kanë lindjen e parë, gratë në zonat urbane, gratë në zonën urbane të Tiranës, gratë me arsim më të mirë, dhe gratë në quintile me mirëqenien më të lartë kanë më shumë predispozitë se gratë e tjera për të pasur kujdes postnatal prej një ofruesi të kualifikuar44. Gjithashtu, nga të gjithë gratë shtatzëna, vetëm 34% marrin plotësues hekuri, kjo përqindje është më e ulët ndërmjet grave me nivel të ulët arsimor dhe status mirëqenieje 45. 48 % e grave shtatzëna të cilat përfitojnë kujdesje antenatale ishin të informuara rreth shenjave të komplikacioneve gjatë shtatëzanisë. Kjo përqindje rritet me nivelin arsimor dhe statusin e mirëqenies. 80% e grave shtatzëna peshoheshin, ndërsa mbi 90% e grave bënin analiza të tjera bazë, si për shembull matja e presionit arterial të gjakut, analizat e urinës dhe gjakut, analiza me ultra tinguj. Ka një dallim të rëndësishëm, lidhur me nivelin arsimor, në përqindjen e grave shtatzëna të cilat kanë kryer ekzaminimet e rekomanduara per ndjekjen e shtatzenise46. 63 % e nënave raportonin që kishin bërë dy ose më shumë injeksione kundër tetanozit gjatë shtatzënisë së fundit. Gratë të cilat kanë përfunduar nivelin universitar ose një nivel më të lartë, dhe gratë që i përkasin quintiles së katërt ose të pestë, kanë më shumë mundësi të kenë bërë dy ose më shumë injeksione TT gjatë shtatzënisë së fundit ose që ta kenë mbrojtur lindjen e tyre të fundit ndaj tetanozit neonatal. Pavarësisht shërbimeve të përgjithshme të mira të vaksinimit, fëmijët rom kanë qasje të ulët ndaj vaksinimit dhe shërbimeve shëndetësore ndaj fëmijës dhe kanë qenë të nevojshme organizimet e

42 Anketa e shëndetit riprodhues në Shqipëri 2002 tregon se më shumë se 85% e fëmijëve të sapolindur vizitoheshin nga një profesionist kryesor dhe thuajse të gjitha përdornin kujdesin shëndetësor të fëmijës si pjesë e një kontrolli mjekësor rutinë; 45% e këtyre vizitave bëheshin gjatë javës së parë pas lindjes dhe pak më shume se 20% bëhej pas javës së dytë të lindjes së fëmijës. 43 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. 57 % në zonat rurale krahasuar me 82 % në zonat urbane. 44 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. 22 % e grave pa arsimim ose me arsimim fillor nuk bënin një kontroll mjekësor postnatal, krahasuar me 1 % ndërmjet grave me diplomë universitare ose të një niveli më të lartë. Në mënyrë të ngjashme, ndërkohë që 17-18% e grave në dy quintilat me mirëqenie më të ulët, nuk bënin një kontroll mjekësor postnatal, sasia binte në 3 % për gratë që jetonin në quintilat me mirëqenie më të lartë. 45 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. 21 % e grave me të paarsimuara ose me arsimin fillor krahasuar me 56 % të grave me diplomë universitare ose të një grade më të lartë. Gjithashtu, 21 % e grave në quintilat me mirëqenie më të ulët merrnin hekur gjatë shtatëzënisë krahasuar me 55% të grave në quintilat me mirëqenie më të lartë. 46 Të dhënat e SDSHSH 2008-2009. : 91 % e grave e kishin presionin e tyre arterial të gjakut, 88 % kishin dhënë një kampion urine, 87 % kishin dhënë një kampion gjaku, dhe 95 përqind kishin bërë një vizitë me ultratinguj. Përqindja e grave shtatzëna të cilat kishin bërë testet bazë dhe matjet antenatale rritet me rritjen e nivelit arsimor dhe të gjendjes së mirëqenies.

16

fushatave ad hoc për të pasur një nivel mbulimi të gjerë të vaksinimit për fëmijët rom. Pengesat e mundshme financiare prezantohen vetëm përmes pagesave joformale, duke pasur parasysh se të gjithë shërbimet e ofruara nga KNF janë pa pagesë. Gjëndja e ulët socio-ekonomike është në fakt një prej indikatorëve të cilët përcaktojnë grupet me qasje më të ulët, p.sh. ndaj kujdesit antenatal47. Programi i vizitës në shtëpi, i cili shkon pranë atyre që janë më vulnerabël dhe lehtëson qasjen e tyre ndaj shërbimeve shëndetësore, luan një rol të rëndësishëm në parandalimin e mungesës së qasjes prej familjeve në risk. Potenciali që kanë KNF për të identifikuar, arritur dhe për t’iu përgjigjur popullatës në risk nuk është vlerësuar plotësisht. Për shembull, programi i vizitës në shtëpi ka potencialin të identifikojë riskun psiko-social dhe të ofrojë mbështetje në shumë disiplina së bashku me shërbimet sociale për familjet në rrezik. Megjithatë, infermieret e patronazhit kanë mungesa në kapacitete dhe mjete për të bërë këto veprime dhe i referohen shumë rrallë shërbimeve sociale si p.sh. Njësive të Mbrojtjes së Fëmijës, aty ku ato janë të ngritura. Ka shenja të një rritje të sensibilizimit të punonjësve për dhunën në familje (p.sh. postera, fletë palosje nëpër qendra) 2.4. Qasja e Shëndetit Publik Është e nevojshme të pasurit e një qasje të shëndetit publik për promovimin shëndetësor dhe mbrojtjen e shëndetit të nënës dhe fëmijës, duke qenë se stilet e ndryshme të jetesës dhe sjelljet luajnë një rol kyç mbi shëndetin riprodhues, kujdesin antenatal dhe postnatal, ushqyerjen e fëmijës, zhvillimin e fëmijës etj. dhe ato mund të modifikohen përmes strategjive të komunikimit efikase si në nivel kombëtar ashtu dhe në nivel komunitar. KNF duhet të luajnë një rol kyç në fushën e informimit, komunikimit dhe edukimit por aktualisht ato nuk e luajnë këtë rol për shkak të mungesës së një trajnimi për këtë çështje për punonjësit, duke përfshirë aftësitë komunikuese si dhe për shkak të mungesës së materialeve dhe udhëzimeve të duhura. Duket se ka kapacitet të kufizuar në mbarë vendin për përdorimin e medias dhe kanaleve të tjera për të ndikuar mbi stilin e jetës dhe sjelljet, megjithëse ISHP po zhvillon aktualisht disa kapacitete dhe programe. 2.5 Lidhjet me Fëmijërinë e Hershme dhe mbrojtjen sociale Lidhjet ndërmjet edukimit të fëmijërisë së hershme dhe institucioneve të zhvillimit (çerdhet, kopshtet etj.) si dhe sektorit social duket se janë shumë të kufizuara, megjithëse tashmë ka disa eksperienca të bashkëpunimit me Njësinë e Mbrojtjes se Femijeve ( CPU) si p.sh. në Durrës, Shkodër, etj. Profesionistët shëndetësorë kanë pasur shumë pak trajnime në këto fusha, një trajnim të pamjaftueshëm në aftësitë bazë të konsultimit, përfshirjet ligjore të raportimit etj. Këto fusha duhet të bëhen gradualisht fusha prioritare për punën e KNF dhe kërkojnë krijimin pranë KNF të një bashkëpunimi të ngushtë me profesionistë të veçantë (psikolog dhe punonjës social). 47 Ibid. Në vijim të grave që jetojnë në zonat rurale, dy faktorë të tjerë socio-ekonomikë rrisin riskun për të mos pasur një vizitë prenatale: niveli i ulët arsimor dhe indeksi i ulët socio-ekonomik.

17

3. Pikat e forta dhe të dobëta të organizimit aktual dhe ofrimit të shërbimeve të QKNF Bazuar në gjetjet e mësipërme, pikat e forta dhe të dobëta të QKNF aktuale janë identifikuar dhe diskutuar gjatë një takimi pranë MSH në 15 Tetor 2010. Pikat kryesore të forta

1. Qendrat janë “porta qasjeje” të rëndësishme për shërbimet shëndetësore, dhe përmes vizitave në shtëpi mund të arrihet pjesa më e madhe e popullatës, përfshirë dhe grupet minoritare si p.sh. romët.

2. Punonjësit kanë rrënjë të thella pranë komuniteteve ku ata ofrojnë shërbimet e tyre 3. Në përgjithësi numri i punonjësve është i mjaftueshëm (megjithëse shpërndarja e

punonjësve ne nivel kombëtar duket se është jo shumë e mirë) 4. Qendrat luajnë një rol kyç në programin e vaksinimit dhe në ofrimin e këshillimeve për

nënat mbi kujdesjen ndaj fëmijës 5. Punonjësit shfaqin interes në përmirësimin e performancës së tyre dhe rrisin përgjegjësitë e

tyre 6. Sistemi aktual përfshin rolin e specialistëve të SHR pranë DSHP në rrethe të cilët, përmes

një rishikimi të saktë të detyrave dhe përmes një trajnimi të përshtatshëm mund të luajnë një rol kyç në përmirësimin e efikasitetit dhe cilësisë së aktiviteteve për shëndetin e nënës dhe fëmijës në KSHP dhe të përmirësojnë lidhjet e tyre me aktivitetet e spitaleve.

Pikat kryesore të dobëta

1. Kujdesi antenatal është kryesisht i kufizuar për procedurat administrative dhe i delegohet specialistëve

2. Nuk zbatohen detyra lidhur me parandalimin e kancerit të sistemit riprodhues dhe IST 3. Ekzistojne aktivitete te lidhura me Planifikimin Familjar, por ato nuk perfshijnë një vlerësim

dhe ofrim konsulence të plotë, të cilat vazhdojnë të ngelen të deleguara te specialistët. 4. Kujdesi postnatal/vizitat në shtëpi: çështjeve postpartum të nënave i kushtohet pak

vëmendje; numri i vizitave për femijët është i lartë por nuk ka objektiva dhe detyra të qarta në bazë të moshës dhe problemeve të identifikuara; frekuenca e vizitave nuk programohet në bazë të riskut; këto elementë rezultojnë në mundësi të humbura për një promovim shëndetësor efikas, kujdesje për zhvillim dhe mbrojtje sociale.

5. Promovimi i ushqyerjes me gji (UGJ), ushqyerja plotësuese dhe monitorimi i rritjes: njohuritë dhe aftësitë e punonjësve për promovimin dhe mbështetjen e UGJ janë të ndryshme, por në përgjithësi janë mbi mesataren; Monitorimi i rritjes nuk përdoret për marrjen e vendimeve për kryesisht për referim për rastet e rritjes së pamjaftueshme, jo për qëllime të shëndetit publik (surveillance/vëshgim)

6. Zhvillimi i fëmijës dhe mbrojtja sociale nuk janë të mbuluara 7. Infermieret dhe mamitë, por deri në një masë të caktuar dhe mjekët, kanë një rol kryesor

administrativ 8. Sistemi i informacionit shëndetësor: informacioni i mbledhur është i fragmentuar, shpesh

herë indikatorët e përdorur nuk janë të perditesuar bazuar ne standartet nderkombetare (p.sh. monitorimi i rritjes, ushqyerja me gji, ushqyerja plotësuese)

9. Infrastruktura fizike ka cilësi të ndryshme: KNF që u vizituan në Tiranë dhe Durrës ishin në kushte të mira, ndërsa në Krujë kushtet ishin disi të dobëta megjithëse po bëheshin disa rinovime.

10. Nuk ka përpjekje të mjaftueshme për forcimin e rolit të organizatave te shoqerise civile, dhe fokus te Bashkite dhe Rajonet (si aktore qe luajnë role të rëndësishme në borde që diskutojne politikat e kujdesit parësor në nivel rrethi). Gjithashtu roli i OJF-ve (kryesisht organizata te grave) mund te ishte me i dukshem ne ndarjen e njohurive dhe informacionit

18

dhe promovimin e praktikave të mira lidhur me shëndetin riprodhues, shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe rritjen e fëmijës.

III. OPSIONET E RIORGANIZIMIT DHE MODELI I PROPOZUAR PËR RI PËRCAKTIMIN E ROLIT DHE DETYRAVE TË KNF III A. OPSIONET E RIORGANIZIMIT Vlerësimi tregon se sistemi aktual i KNF në zonat urbane ka potencialin, përsa i përket rrjetit të strukturës, infrastrukturës dhe numrit të punonjësve, të ofrojë shërbime të barabarta dhe cilësore në fushat kyçe të cilat janë përfshirë aktualisht në paketën bazë (PF, kujdesi ndaj gruas gjatë periudhës antenatale dhe postnatale, IST, parandalimi i kancerit të organve riprodhues, rritja ushqyerja dhe zhvillimi i fëmijës, vaksinimi). Megjithatë, për momentin ka një numër magësish të cilat pengojnë rolin e KNF për të promovuar dhe mbrojtur në mënyrë efektive shëndetin e grave dhe fëmijëve: - KNF ofrojnë shërbime efikase vetëm për vaksinimin. - shumë prej funksioneve parandaluese dhe kuruese të shëndetit të nënës dhe fëmijës i delegohen shërbimeve të tjera në sistem - ka një mungesë të udhëzimeve dhe protokolleve të përditësuara dhe të mjeteve përkatëse - njohuritë dhe aftësitë e profesionistëve shëndetësorë, duke përfshirë aftësitë komunikuese, shpesh herë janë të pamjaftueshme ose të vjetëruara, dhe si pasojë nuk mund të ofrohet një shërbim cilësor. - mbikëqyrja, trajnimet gjatë shërbimit dhe mundësitë për edukim të vazhdueshëm janë të pamjaftueshme Një diskutim i thellë mbi opsionet për nevojat riorganizative duhet të marrë në konsideratë informacionin shtesë të mbledhur për personelin (nivelet e trajnimit, lëvizjet e punonjësve) si dhe kontekstin më të gjerë të riorganizimit të Sistemit Shëndetësor në Shqipëri. Pyetja kryesore që ngrihet është se cili model duhet të adoptohet për të riorganizuar sistemin e KNF. Janë marrë në konsideratë disa opsione, bazuar në modelet evropiane (referojuni kutisë). Kuti. Modele për organizimin e shërbimeve të KSHP NF. Shembuj evropianë. 1. Modeli i Mbreterise se Bashkuar (MB). Kujdesi shëndetësor i nënave dhe fëmijëve në MB bëhet nga punonjësit e kujdesit shëndetësor parësor: mjekët e përgjithshëm, infermieret e praktikës dhe vizituesit shëndetësorë. Në mënyrë të pavarur mamitë e komunitetit punojnë për parandalimin e promovimin në fushën e NF. Ekipet e KSHP mund të kenë gjithashtu profesionistë të tjerë shëndetësorë për këtë fushë brenda ekipit ku përfshihen psikologët, fizioterapist, terapistë të të folurit etj. Një konsulent Pediatër i shëndetit të nënës dhe fëmijës (në nivel rrethi) garanton monitorimin dhe supervizimin për ekipet duke ofruar mbështetje individuale në raste të komplikuara (p.sh.konferenca per diskutime te rasteve). ELEMENTËT MBËSHTETËS: Integrimi ndërmjet kujdesit parandalues dhe kurativ favorizohet. Përgjegjësi të larta për infermieret dhe mamitë. Programi për vizitën në shtëpi i shkëlqyer. Kosto më të vogël duke qenë se nuk mbështeten mbi specialistë por pjesa më e madhe e funksioneve delegohen te MF dhe personeli kujdesit infermieror. ELEMENTËT KUNDRA: Risku është që në këtë mënyrë organizative MF, mamitë e komunitetit dhe pediatrit punojnë në mënyrë individuale dhe jo në ekip. Megjithatë mund të sigurohet punë në grup përmes çështjeve organizacionale dhe takimeve të specialistëve.

19

REALIZUESHMËRIA: Përsa i përket Shqipërisë, duke pasur parasysh numrin e ulët të trajnimeve të mjekëve të familjes mbi shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe mungesën e mamive të komunitetit dhe të infermiereve të cilat të kenë një trajnim të mirë si dhe mungesa e konsulentëve të NF, ky model është shumë vështirë për t’u aplikuar. Nëse aplikohet në organizimin aktual të shërbimit pranë qendrave urbane, nuk do të sigurojë kapacitetin për të ofruar kujdesje cilësore për një numër detyrash për shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe ka shumë mundësi që të shpjerë në humbjen e kapacitetit në terren të siguruar nga NKF përmes vizitave në shtëpi. 2. Modeli spanjoll. Një hipotezë e dytë për riorganizimin mund të bazohet në modelin spanjoll Centros de Atenciòn Primaria (Qendrat për Kujdesin Parësor) ku mjekët e familjes punojnë në ekipe shumë disiplinore në bashkëpunim me pediatrit, infermieret, mamitë, punonjësit socialë, terapistët dhe personelin administrativ. Ekipeve të KSHP i janë caktuar formalisht një grup gjithëpërfshirës funksionesh të cilët përfshijnë një numër të madh shërbimesh: kujdesi i përgjithshëm mjekësor – trajtimi i fëmijëve, adultëve dhe të moshuarve – disponueshmëri njëzet e katër orëshe, shërbime diagnostikimi, ndërhyrje të vogla kirurgjikale, planifikim familjar, kujdesje prenatale dhe obstetrikale, recetat farmaceutike, vizitat në shtëpi, certifikatat, shërbimet e ambulancës dhe transporti i pacientit, kujdesi infermierik dhe kujdesi në pavijon, shërbimet parandaluese dhe promovimi shëndetësor dhe shërbime specifike për të sëmurët mendorë. Kujdesi në shtëpi sigurohet nga vizitat e mamive dhe infermiereve ndërkohë që qendrat përfshijnë të gjitha shërbimet. Të gjithë profesionistët shëndetësore të cilët punojnë në qendrat e kujdesit parësor, përfshirë dhe mjekët, janë rrogëtarë. ELEMENTËT MBËSHTETËS: Ky është një model i mirë për të ofruar kujdesje parandaluese dhe kurative pranë KSHP. Gjithashtu, ky opsion ka avantazhin për krijimin e kushteve për të pasur një punë në ekip dhe për t’i ofruar përdoruesve një qasje ndaj shërbimeve shumë disiplinore në të njëjtin vend dhe për të ofruar një paketë gjithëpërfshirëse shërbimesh. ELEMENTËT KUNDRA: Është e vështirë të bëhet punë efektive në ekip ndërmjet të gjithë profesionistëve dhe kur ndërmerret në mënyrë efektive shpenzon shumë dhe kërkon shumë kohë. REALIZUESHMËRIA: Mund të kërkojnë një ripërkufizim të sistemit shëndetësor shqiptar duke u fokusuar në ekipin e kujdesit parësor dhe ku të gjithë funksionet e QKNF të prezantohen gradualisht në ekpiet e kujdesit parësor dhe ku MF janë pjesë e ekipit. Specialistët obstetër, gjinekolog dhe pediatër do të jenë përsëri të përfshirë në KSHP. Kjo mund të jetë në kontrast me frymën e përbashkët të specialistëve që të përfshihen në kujdesin dytësor. 3. Modeli Italian. Hipoteza e tretë është e bazuar në modelin italian të Consultori Familiari, i cili mbulon detyrat të cilat më parë i atribuoheshin keshillimores së nënës dhe kanë punonjës të ngjashëm (infermiere, mami, pediatër dhe obstetër/gjinekolog plus psikologe dhe punonjës social të cilët janë gjithashtu pjesë e ekipit dhe mbulojnë çështjet psiko-sociale). Pediatrët e Familjes dhe mjekët e familjes punojnë në mënyrë të pavarur, jashtë ekipit të konsultorit familjar [CF] dhe në mjedise të ndryshme. Një variant i modelit të mësipërm i cili po merret aktualisht në konsideratë në Emilia Romagna, ka të bëjë me dallueshmërinë midis dy niveleve të kujdesit brenda CF: niveli i parë përfshin vetëm mamitë, të cilat në bashkëpunim me mjekët e familjes ofrojnë kujdesje antenatale (me përjashtim të ultratingujve), kujdesje postnatale duke përfshirë postpartum dhe mbështetje për ushqyerjen me gji, informacione mbi fertilitetin dhe sterilitetin dhe informacione për parandalimin e kancerit cerviks dhe të pap test. Niveli i dytë përfshin ekografine, endoskopinë gjinekologjike, vizita konsultative në sektorin obstetrik, gjinekologji dhe seksologji, organizimin e depistimit të survejancës, sesionet në grup (klasa perinatale etj., edukimi prindëror, grupet e adoleshentëve). ELEMENTËT MBËSHTETËS: Kujdesja shumëdisiplinore, paketë gjithëpërfshirëse e shërbimeve, përgjegjësi më të larta që i jepen mamive ELEMENTËT KUNDRA: Integrim i kufizuar lidhur me parandalimin-kurimin. Mund të krijojë risk për disa mbivendosje, sidomos në mënyrë të veçantë atje ku janë të disponueshëm specialistët spitalorë.

20

REALIZUESHMËRIA: Modeli italian në veçanti për konsultorin e nënës është në të njëjtën linjë me sistemin aktual në Shqipëri dhe nuk do të ketë nevojë për një modifikim të madh të organizimeve aktuale. Megjithatë, ka nevojë për një përpjekje të madhe në ofrimin e cilësisë dhe ngritjes së kapaciteteve veçanërisht të personelit mami në mënyrë që të ofrohet në zona të cilat aktualisht nuk mbulohen ose që janë të mbuluara poshtë nivelit të standardit. Prandaj, duhet të ndërmerren investime të mëdha si në infrastrukturë ashtu dhe në pajisje si dhe në rekrutimin, përzgjedhjen dhe/ose trajnimin e profesionistëve shëndetësorë. Të tre këto modele kryesore janë propozuar dhe janë diskutuar me ekipin kombëtar në 20 janar 2011. III B. MODELI I PROPOZUAR Në mënyrë të sintetizuar arritjet e kësaj analize ishin si më poshtë: 1. Parimisht, do të jetë e mundur të ri përcaktohen të gjitha detyrat kryesore parandaluese, lidhur me shëndetin e nënës dhe fëmijës, për mjekët e familjes dhe infermierët e komunitetit dhe infermieret/mamitë. Në praktikë, duke mbajtur parasysh nivelin e trajnimit të mjekëve të familjes për shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe të gjithë trajnimin e munguar për infermieret e komunitetit dhe infermieret/mamitë, kjo nuk duket se mund të jetë e aplikueshme në Shqipëri në një të ardhme të afërt. Nuk do të siguronte kapacitetin për të ofruar kujdesje cilësore për një numër të caktuar detyrash kyç për shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe do të kishte shumë mundësi që të humbiste kapaciteti aktual i siguruar në terren nga QKNF përmes vizitave në shtëpi, të paktën për vaksinimin dhe kujdesjen e mirë për foshnjën. 2. Një hipotezë e dytë për riorganizimin mund të bazohet në modelin spanjoll Centros de Atenciòn Primaria (Qendrat për kujdesin parësor) ku mjekët e familjes punojnë me pediatrit, infermieret, mamitë, terapistët dhe personelin administrativ. Kujdesi në shtëpi sigurohet nga vizitat e mamive dhe infermiereve ndërkohë që qendrat përfshijnë të gjitha shërbimet. Ka një mënyrë të mirë për të ofruar kujdesje parandaluese dhe kurative pranë KSHP, ka avantazhin për krijimin e kushteve për të pasur një punë në ekip dhe për t’i ofruar përdoruesve një qasje ndaj shërbimeve shumë disiplinore në të njëjtin vend. Megjithatë, do të kërkohet një ripërkufizim i sistemit shëndetësor shqiptar duke u fokusuar në ekipin e kujdesit shëndetësor parësor, duke pasur MF si pjesë të ekipit, dhe një numër më të madh të obstetërve, gjinekologëve dhe pediatërve të përfshirë në KSHP, ndërkohë që Shqipëria tashmë e ka bërë një përzgjedhje në drejtim të modelit të Mjekut të Familjes. Ky opsion, i cili gradualisht do të përfshijë të gjitha funksionet e QKNF në ekipet e kujdesit parësor, nuk duket se është në përputhje me strukturën aktuale dhe me drejtimet e sistemit shëndetësor shqiptar, bazuar në modelin e mjekut të familjes. 3. Hipoteza e tretë bazohet në modelin italian, ku Mjeku i Familjes dhe pediatrët e Familjes ofrojnë pjesën më të madhe të KSHP, por shërbimet e shëndetit riprodhues dhe shëndeti parandalues për fëmijën ofrohen nga “Consultori Familiari”, dhe kjo qendër mbulon detyrat të cilat më përpara i atribuoheshin KNF dhe që kanë punonjës të ngjashëm (infermiere, mami, pediatër dhe obstetër-gjinekolog)48. Psikologët janë gjithmonë pjesë e ekipit për të mbuluar të gjithë çështjet psiko-

48 Një variant i këtij opsioni, i cili po zbatohet aktualisht në rajonin Emilia Romagna, ka të bëjë me dallimin midis dy niveleve të kujdesit: niveli i parë përfshin vetëm mamitë të cilat në bashkëpunim me mjekët e familjes ofrojnë kujdesje antenatale, kujdesje postnatale duke përfshirë mbështetjen postpartum dhe të ushqyerjes me gji, informacione mbi fertilitetin dhe sterilitetin dhe informacione mbi parandalimin e kancerit cervikal dhe pap testit. Niveli i dytë përfshin ultratinguj, endoskopi gjinekologjike, seksologji, organizimin dhe surveilancën e depistimit, klasat perinatale etj., edukimi prindëror, grupet e adoleshentëve.

21

sociale. Ky model nuk ka nevojë për një modifikim të madh të organizimeve aktuale, por do të kërkojë një përpjekje të madhe për të siguruar cilësinë dhe për të ngritur kapacitetet për të ofruar shërbime në zonat të cilat aktualisht nuk janë të mbuluara ose që janë të mbuluara poshtë nivelit të standardit. Duhet përforcuar roli i mamisë në KN në zonat urbane dhe rishikuar pozicioni i mjekut obstetër me kohë të plotë në to (shumë detyra që kryen mjeku obstetër i KN mund ti kryejë një mami e trajnuar mire dhe mjeku obsteter gjinekollog mund të punoje me kohë të pjeseshme në këto shërbime) Gjithashtu do të nevojitet të rishikohet mundësia e ofrimit të shërbimeve të përbashkëta të konsultorit të fëmijës dhe pediatrisë ambulatore në KSHP, dhe te rishikohet mundësia e dhënies së recetave nga pediatrit e KF. Një opsion tjetër i mundshëm është edhe vendosja e pediatrit te familjes në qendrën shëndetësore që do të mbulonte shërbimin parandalues dhe kurativ te shëndetit të fëmijës në KSHP. Kjo zgjidhje është më tepër në linjë me sistemin aktual në Shqipëri. Nuk duhet të ndërmerren investime të mëdha si në infrastrukturë ashtu dhe në pajisje por në rekrutimin, përzgjedhjen dhe/ose trajnimin e punonjësve shëndetësorë në të gjithë nivelet. Do të mbajë një farë sistemi të ngarkuar sidomos në qytetet ku specialistët e poliklinikave dhe spitaleve janë të disponueshëm, dhe për këtë arsye duhet të përcaktohet një dallim i qartë ose plotësues i roleve. Një avantazh i përbashkët i kësaj zgjidhjeje është se duke forcuar rolin dhe kapacitetin e specialistëve të SHR/shëndetit të nënës dhe fëmijës pranë DSHP,do të jetë e mundur të përmirësohet cilësia e kujdesit parësor të shëndetit të nënës dhe fëmijës dhe në zonat rurale. KNF mund t’i zgjerojnë rolet e tyre në zonat rurale përmes ofrimit të shërbimeve me kohë të pjesshme në terren, dhe duke u lidhur me qendrat periferike, të cilat punojnë me personel të kufizuar dhe me orar të pjesshëm, ashtu siç është në disa lagje të Tiranës. Pasi të kenë përmirësuar kapacitetet për ofrimin e shërbimeve cilësore, KNF mund të ofrojë një mbështetje të madhe për punën e mjekëve të familjes dhe infermiereve/mamive edhe në zonat rurale përmes supervizimit, udhëzimeve, asistencës edukative etj. Ekipi vlerësues që plotësoi këtë raport, mendon se specialisti i SHR (supervizori i shëndetit të nënës dhe fëmijës) do të jetë një pozicion kyç mbi të cilin të investohet për qëllime koordinimi dhe supervizimi. Ekipi gjithashtu është koshient që profesionistët që janë në këtë pozicion për momentin nuk kanë të gjithë kompetencat e nevojshme, që roli dhe përgjegjësitë e tyre (dhe pagesa, përfshirë dhe stimujt) duhet të zgjerohen. Në parim, ky pozicion mund të mbahet jo vetëm nga doktorët por edhe nga infermieret/mamitë me diplomë universitare. Në të gjitha rastet do të kërkohet një trajnim i mirëfilltë mbi shëndetin publik dhe fushën menaxheriale. Ekipi kombëtar gjithashtu ra dakord se, në bazë të detyrave të cilat janë identifikuar fillimisht nga Vendimi nr. 146 dhe 147

- detyrat duhet të përfshijnë shërbimet parandaluese ambulatore kurative, dhe zhvillimin e fëmijës dhe mbrojtjen e fëmijës, me një përfshirje në ekip të psikogëve dhe punonjësve socialë (ose në mënyrë alternative me një bashkëpunim të ngushtë me shërbime specifike për zhvillimin e fëmijërisë së hershme dhe të mbrojtjes së fëmijës

- duhet të forcohet roli i infermiereve/mamive Bazuar në detyrat e mësipërme të QKNF misioni i tyre i përgjithshëm brenda rrethit duhet të ripërkufizohet si në vijim (kutia, nga Dok nr.147), ndërkohë që detyrat duhet të rishikohen në bazë të sugjerimeve (shtojca 1).

22

Kuti. DETYRAT E QENDRËS KONSULTORE NË mjedisin urban Misioni i qendrës konsultore për nënën në kujdesin shëndetësor parësor është: Mbrojtja dhe promovimi i shëndetit riprodhues të grave, i shëndetit dhe mirëqenies së nënave dhe fëmijëve; mbrojtja dhe promovimi i zhvillimit të fëmijës. III C. KËRKESAT PËR NGRITJEN E MODELIT TË RI TË KNF Në të gjitha rastet, në mënyrë që të përmirësohet gradualisht kapaciteti dhe ofrimi cilësor i shërbimit në të gjitha fushat kryesore parandaluese të shëndetit të nënës dhe fëmijës duke përfshirë PF, parandalimin e IST, kujdesin antenatal, vaksinimin, ushqyerjen dhe monitorimin e rritjes te foshnjat dhe fëmijët e vegjël, zhvillimin e fëmijës dhe mbrojtjen e fëmijës, do të jetë e nevojshme të kihen elementët e mëposhtëm: 1. Rishikimi i detyrave të KNF. Rregulloret dhe detyrat aktuale të KNF duhet të rishikohen për të përfshirë zhvillimin e fëmijës dhe mbrojtjen e fëmijës dhe për të reflektuar më mirë rekomandimet ndërkombëtare lidhur me kujdesin për shëndetin riprodhues dhe antenatal, ushqyerjen dhe monitorimin e rritjes dhe zhvillimit midis foshnjave dhe fëmijëve të vegjël (IYCF&GM). Sugjerimet janë të përfshira në shtojcën 1. 2. Përcaktimi i përbërjes së ekipit të KNF dhe të standardeve të punonjësve. Standardet duhet të përcaktohen sipas detyrave të reja dhe më pas të adoptohen gradualisht bazuar në disponueshmërinë e punonjësve të rinj të trajnuar dhe të punonjësve aktualë pasi ata të jenë trajnuar. Sugjerimet janë të përfshira në shtojcën 2. 3. Zhvillim i udhëzuesve dhe i mjeteve përkatëse për secilën detyrë. Sistemi i vizitave në shtëpi do të rishikohet dhe do të ulet pak numri i vizitave. Secilës vizitë do t’i përcaktohen objektiva specifikë sipas moshës së fëmijës dhe problemeve/rreziqeve të hasura, mjedisit (shtëpi ose qendër) dhe sipas llojit të profesionistit që bën vizitën (infermiere/mami ose mjek). Do të përcaktohen kriteret për referim (spital, qendrat për zhvillimin e fëmijës dhe njësitë për mbrojtjen sociale). 4. Rishikim i thellë i rolit dhe kapacitetit të specialistit të shëndetit riprodhues të rrethit. Sugjerimet janë të përfshira në shtojcën 3. 5. Trajnimi gjatë personelit të shërbimit aktualisht të disponueshëm (bazuar mbi 1 dhe 2) dhe të personelit të ri të rekrutuar. Sugjerimet janë të përfshira në shtojcën 4. 6. Përfshirja e përmbajtjeve të reja trajnuese në trajnimin dhe kurrikulën universitare dhe të edukimit në vazhdim duke filluar me mamit dhe infermieret (bazuar mbi 1 dhe 2) 7. Prezantimi i kritereve të akreditimit - të strukturuara bazuar mbi parimin e barazisë, cilësisë, kujdesjes së vazhdueshme dhe qasjes ndaj shëndetit publik 49, dhe të 3 ose 4 komponentëve të performancës për pagesën bazë, të cilët duhet të jenë plane të vazhdueshme nga MSH dhe ISKSH. 8. Zhvillimi i një strategjie komunikimi për shërbimin e nënës dhe fëmijës dhe i materialeve përkatëse, në bashkëpunim me ISHP.

49 Qasja e përdorur për vlerësimin fillestar të QKNF mund të përdoret si një bazë për zhvillimin e këtyre kritereve të akreditimit. Aktualisht OBSH EURO po zhvillon një mjet vlerësimi dhe kriteret për kujdesin antenatal.

23

9. Zhvillimi i një sistemi informativ shëndetësor te kompjuterizuar bazuar në indikatorët përkatës të shëndetit të nënës dhe fëmijës për të pasur një ndjekje dhe surveilancë efikase në bashkëpunim me ISHP dhe MSH. Ne mendojmë që duhet të jetë e mundur të riorganizohet sistemi në këtë mënyrë brenda buxhetit aktual, duke ulur numrin e aktiviteteve të panevojshme dhe të dokumentave, duke ulur në mënyrë graduale numrin e personelit shëndetësor dhe duke përcaktuar personel të ri të trajnuar sipas një vlerësimi të nevojave për secilën QKNF. Parimisht përqindja e pediatërve dhe obstetërve mund të ulet në mënyrë graduale krahasuar me infermieret dhe infermieret/mami dhe të rritet roli i mamive dhe infermiereve. Roli i specialistit të SHR mund të plotësohet nga infermiere/mami me diplomë universitare, pasi të jenë trajnuar në mënyrën e duhur. Ky opsion ka nevojë të verifikohet bazuar në gjykimin e këndvështrimeve të përdoruesve dhe të mundësive për t’u trajnuar përsëri dhe për të trajnnuar personelin e ri të infermiereve dhe mamive. Menaxhimi i KNF duhet të rishikohet për të siguruar efikasitet dhe cilësi. Mekanizmat, të cilët mund të merren në konsideratë për të përmirësuar raportin kosto-efikasitet të sistemit, mund të përfshijnë:

1. investime në kapacitetin menaxherial. Përveç rishikimit të thellë të rolit të specialistit/supervizorit të shëndetit të nënës dhe fëmijës, programi aktual për menaxherët e KSHP duhet të forcohet.

2. identifikimi dhe përdorimi i indikatorëve cilësorë për shëndetin NF për stimuj përmes bonuseve të mbështetur në performancë (për të rënë dakort me ISSH)

3. prezantimi i sistemeve të supervizimit (për t’u parë si e lidhur me nr 1 dhe 2) dhe rishikim i paketës së supervizimit mbështetës nga Qendra e cilësisë, standardeve dhe akreditimit

4. prezantimi i mekanizmave perspektivë të përfshirjes dhe të pjesëmarrjes dhe bashkëpunimit të përdoruesve në aktivitetin e KNF (pushteti vendor, shoqatat e grave, shoqatat vullnetare, OJF-të)

Cilido sistem organizimi që mund të merret në konsideratë, do të ketë nevojë për një rritje graduale me faza për të prezantuar detyrat e reja të shoqëruara nga trajnimi i duhur, indikatorët dhe sistemet e supervizimit. Rolet e MSH, ISHP, ISSH dhe menaxherët rajonalë kanë nevojë të percaktohen.

III D KOHERENCA ME ELEMENTËT KYÇ TË REFORMËS SË SHËRBIMIT SHËNDETËSOR NË SHQIPËRI Riorganizimi i propozuar i përshtatet elementëve kyç të procesit të reformës shëndetësore në Shqipëri: a) Rritja e efikasistetit të shërbimeve shëndetësore, duke përfshirë një përdorim racional të rrjetit të njësisë së KSHP; Propozimi përfshin kritere dhe udhëzime për ta bërë sistemin aktual të ofrimit në fushën e sistemit të nënës dhe fëmijës, përfshirë dhe zonat rurale, më të njëtrajtshëm dhe koherent b) Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve shëndetësore Propozimi fokusohet shumë mbi përmirësimin e cilësisë së shërbimeve në të gjithë dimensionet e tij: cilësia: siguria, efikasiteti dhe përgjigja ndaj nevojave të pacientit dhe përdoruesve, duke përfshirë një sjellje miqësore ndaj nënës dhe fëmijës.

24

c) Mbrojtja dhe shtimi i burimeve financiare për shërbimet shëndetësore; Propozimi merr në konsideratë nevojën për të ulur kostot, duke parashikuar një ulje të përgjithshme të punonjësve shëndetësorë të punësuar dhe do të fokusohet mbi infermieret dhe mamitë e kualifikuara (diplomë universitare) d) Zhvillimi i burimeve njerëzore; Një nga elementët e fokusuar të propozimit është mbi zhvillimin e burimeve njerëzore, duke përfshirë trajnime, motivimin dhe stimujt. e) Forcimi i sistemit informativ shëndetësor. Propozimi synon në krijimin e njohurive dhe të bazave organizative për të kontribuar mbi një sistem survejance në Shqipëri në fushat e shëndetit riprodhues, shëndetit të nënës dhe të shëndetit dhe zhvillimit të fëmijës. Gjithashtu duhen përmirësuar lidhjet horizontale dhe vertikale përgjatë sistemit shëndetësor dhe ndërmjet sektorit shëndetësor dhe sektorëve të tjerë, dhe të forcohet bashkëpunimin ndërmjet MSH, ISHP, ISSH, organizatave profesionale dhe sektorëve dhe organizatave të tjera të shoqërisë civile në zbatimin e qasjeve të shëndetit publik lidhur me shëndetin riprodhues, shëndetin e nënës, shëndetin dhe zhvillimin e fëmijës. IV . PLANI I AKTIVITETEVE TË PROPOZUARA Plani i mëposhtëm i veprimit është propozuar që gradualisht të zbatojë sistemin e ri (afti kohor të përcaktohet nga MSH). Nr Aktiviteti

Afati Kohor

Buxheti $

Komente/kërkesat për zbatim

1 Diskutim dhe aprovim i dokumentit final të paraqitur nga grupi i ekspertëve nga MSH

mars 2011

Realizuar

2 Organizimi i një takimi një ditor për të prezantuar propozimin e riorganizimit të QKNF

Mars 2011

Realizuar

3 Ngritja e një grupi pune teknik për të rishikuar detyrat e personelit të KNF, specialistit të SHR dhe përmbajtjet e paketës bazë të shërbimeve të KSHP

tetor-dhjetor 2011

2,000 Ripërcaktimi i sistemeve të pagave dhe të stimujve të bazuar mbi performancën – MSH dhe ISSH për të diskutuar si dhe kur të përfshihen ndryshimet e sugjeruara

4 Ngritja e një grupi teknik pune për zhvillimin e standarteve,udhëzuesve, prokolleve dhe të mjeteve përkatëse për secilën detyrë

janar-shkurt 2012

3,000 MSH, Qendra Kombëtare të Cilësisë, Sigurisë dhe Akreditimit

të Institucioneve Shëndetësore

5 MSH të aprovojë udhëzimet e reja bazuar në referencat

mars 2012

MSH, Qendra Kombëtare të Cilësisë, Sigurisë dhe Akreditimit

25

ndërkombëtare të sugjeruara të Institucioneve Shëndetësore, ISKSH

6 Zhvillimi i një strategjie komunikimi për shërbimin e nënës dhe fëmijës dhe i materialeve përkatëse, në bashkëpunim me ISHP.

tetor-dhjetor 2011

1,000 Rishikim i strategjive dhe mjeteve aktuale të IEK për forcimin dhe përmirësimin; Ngritja e një grupi pune në MSH/ISHP

7 Identifikimi i indikatorëve kyç të shëndetit të nënës dhe fëmijës për t’u përfshirë në sistemin e informacionit shëndetësor

janar 2012

Vlerësim i sistemit të informacionit përkatës të shëndetit të nënës dhe fëmijës dhe të organizmave Përkatës (MSH, ISHP) për të diskutuar si të përfshijnë indikatorët e sugjeruar

8 Ngritja e grupit teknik te punes dhe Përgatitja e moduleve të trajnimit për edukimin në vazhdim

janar prill 2012

3,000

9 Organizimi i trajnimeve te edukimit në vazhdim: Ngritja e kapaciteteve për specialistët e SHR

6 mujori dyte 2012

TOT 17,000 2 sesione trajnimi 14,000

Përzgjedhja e kandidatëve (25 deri në 30) për të plotësuar pozicionin e supervizorit të SHR. Organizimi i një kursi të parë trajnimi 10 ditor (Qasjet e Shëndetit Publik nga NF)50

10 Organizimi i trajnimeve te edukimit në vazhdim: Ngritja e kapaciteteve për qendrat e konsultoreve për shëndetin e fëmijës

Gjasht mujori dyte 2012 dhe 2013

Per tu llogaritur ne vone

Përzgjedhja e kandidatëve (25 deri në 30) Organizimi i dy kurseve të para 10 ditore (ToT?)

11 Organizimi i trajnimeve te edukimit në vazhdim: Ngritja e kapaciteteve për qendrat e konsultoreve për gratë

Gjasht mujori dyte 2012 dhe 2013

10 sesione trajnimi x25 personax5,000

Përzgjedhja e kandidatëve. Organizimi i dy kurseve të para 10 ditore (ToT?)

12 Përfshirja e përmbajtjeve të reja në në kurrikula universitare dhe edukimin ne vazhdim, duke filluar me infermieret/mamitë

2013 3,000 Aprovim nga Universiteti/Shkollat e Infermierisë; Propozimet të diskutuara me drejtorët e shkollave

13 Pergatitja dhe shumefishimi i paketes baze te dokumentacionit te nenes dhe femijes ( regjistrat, fletoret e shendetit, kartelat)

Cdo vit 500,000

Kostot e aktiviteteve të mësipërme jane perllogaritur me perafersi dhe do te detajohen ne nje faze te dyte.

50 Ky lloj kursi aktualisht ofrohet në European School for Maternal Newborn Child and Adolescent Health në Trieste, Itali dhe mund të adoptohet për kontekstin specifik shqiptar.

26

V. LISTA E SHTOJCAVE

1. DETYRAT E RISHIKUARA TË QKNF (BAZUAR NË PAKETËN BAZË TË SHËRBIMEVE KSHP

DHE MARRJA NË KONSIDERATË E VENDIMIT NR. 146 DHE 147) 2. STANDARDET E SUGJERUARA TË PUNONJËSVE 3. DETYRAT E RISHIKUARA TË INSPEKTORËVE TË RRETHIT PËR SHËNDETIN E NËNËS DHE

FËMIJËS 4. TEMAT DHE ORGANIZIMI I SUGJERUAR PËR AKTIVITETET TRAJNUESE PËR

PROFESIONISTËT SHËNDETËSORË 5. GJETJET KRYESORE TË ANKETËS MBI PERSONELIN SHËNDETËSOR TË QKNF 6. LISTË E UDHËZIMEVE NDËRKOMBËTARE PËR T’U PËRDORUR SI REFERENCË

KRYESORE

27