vleermuisvriendelijkbouwen klein.ppt [compatibiliteitsmodus]...(+- 70 cm h bij 50 cm b) qua inhoud...

1

Vleermuisvriendelijk Vleermuisvriendelijk bouwenbouwen

Vleermuisvriendelijk Vleermuisvriendelijk bouwenbouwen

Erik KorstenCursus Natuurinclusief Ontwerpen 13 december 2012

van vleermuiskast tot van vleermuiskast tot vleermuistorenvleermuistoren

van vleermuiskast tot van vleermuiskast tot vleermuistorenvleermuistoren

Even voorstellen

Erik Korsten

• vleermuiswerker sinds 1997, bij de Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant.

• als beroeps sinds 2006, tegenwoordig bij Bureau Waardenburg

• focus op (alternatieve) verblijfplaatsen van vleermuizen:• (kraam-)kasten voor vleermuizen• vleermuistorens• auteur “Vleermuisvriendelijk Bouwen”

[email protected]

Vleermuisvriendelijk bouwen / Erik Korsten, 2012

Inhoud

Vleermuisvriendelijk bouwen

• Vleermuiskasten

• Stijlvol Maatwerk

• Vleermuiskasten inbouwen

• Inclusief ontwerpen

Succesfactoren vleermuisvriendelijk bouwen

Winterverblijfplaatsen

• Grondgedekte winterverblijfplaatsen

• Winterverblijfplaatsen in gebouwen

Niet: Zolders voor vleermuizen.



Vier verschijningsvormen

1. Vleermuiskasten

2. Stijlvol maatwerkextern

DUURZA

3. inbouwen van vleermuiskasten

4. inclusief bouwen


intern

AAM

ogdi

erve

reni

ging

, 20

11


Bro

n: V

leer

mui

svri

ende

lijk

bouw

en,

© Z

oo


Drie methoden – vier verschijningsvormen

1. extern plaatsen van vleermuisvoorzieningen

a. vleermuiskasten

b. stijlvol maatwerk

DUURZAAM

• langere levensduur

• minder kwetsbaar


2. inbouwen van vleermuiskasten

3. inclusief bouwen

• beter microklimaat

• voor meer functiesgeschikt

2

Microklimaat van verblijfplaatsenEnergiebesparing staat centraal in de overlevingsstrategie van vleermuizen.

winterslaap kraamtijd Zomer-/paartijd


Lethargie

• stabiel koud 2-8°C

• vorstvrij

• vochtig

Ontwikkeling jongen• stabiel warm

20-38(40°C)

• uitwijken naar warme / koele plekken

Opvetten / paren

• overdag lethargie• ‘s avonds

opwarmen voor foerageren.

Microklimaat van verblijfplaatsenFactoren die het microklimaat bepalen:

• Bufferwaarde• van materiaal van de verblijfplaats

(en omliggende materiaal)• van luchtinhoud verblijfplaats

• Temperatuurgradienten• als gevolg van omvang of ontwerp verblijfplaats

• Invloed van warmtebronnen • zonnewarmte• kunstmatige warmtebronnen

• Aantal dieren in de verblijfplaats (clustering)• lichaamswarmte


Netwerk van verblijfplaatsenVerschillende functies vragen verschillende microklimaten


Bron: Bing Maps


In verschillende objecten


= kraamverblijfplaats = paarverblijfplaats / indiv.dier = (massa-)winterverblijfplaats

Bron: Bing Maps


In verschillende objecten



Titel

Of in 1 object



Objecten met veel bufferwaarde en/of temperatuurgradienten

Bron: Bing Maps Bron: Bats in Villages and Towns

3

Bufferwaarde (1)

De snelheid (of beter traagheid) waarmee een materiaal of object op de omgevingstemperatuur reageert.

Metaal:lage bufferwaarde: reageert snel op omgevingstemperatuur. Houdt warmte niet lang vast.

Hout:Hout:

Beton:

Steen / keramiek:hoge bufferwaarde: reageert langzaam op omgevingstemperatuur. Houdt opgenomen warmte lang vast.


Bufferwaarde (2)

Massa:

Hoe groter de massa van het object hoe langer temperatuur wordt vastgehouden. Daarbij telt niet alleen de massavan de de bouwmaterialen, maar ook de inhoud van het object.


Temperatuurgradienten


spouwmuur / dak

dak / zolders

Vleermuiskastmet meerdere lagen

Vleermuiskasten (externe voorziening)

1. Kleine bolle kasten

2. Kleine platte kasten

3. Gevelkasten

4 “Winter”kasten


4. Winter kasten

5. Kraamkasten / kasten met meervoudige compartimenten

Kleine bolle vleermuiskasten

• Bedoeld voor vleermuizen die normaal in boomholten verblijven.

• 30-40 cm hoog / doorsnede 15-20 cm.

• In hout en houtbeton


Kleine bolle vleermuiskasten


• vooral gebruikt door individuele dieren, kleine (paar-)groepen, bij klein aantal soorten ook door kleine kraamgroepen.

• redelijk geaccepteerd door o.a. rosse vleermuis, gewone grootoorvleermuis, franjestaart, ruige dwergvleermuis

4

Kleine platte vleermuiskasten


• Bedoeld voor vleermuizen die normaal in spleetvormige ruimte verblijven. Vooral in bomen, maar ook in gebouwen (?)

• 30-60 cm hoog / 15-25 cm breed / 1,5 – 3 cm binnenruimte

• In hout en houtbeton

Kleine platte vleermuiskasten


• vooral gebruikt door individuele dieren, kleine (paar-)groepen

• redelijk geaccepteerd door o.a. ruige dwergvleermuis en gewone dwergvleermuis. Bij wat ruimere kasten ook door rosse vleermuis en gewone grootoorvleermuis.

Gevelkasten (Fledermausbretter)

OE-

Hom

epag

e/PD

F/ba

u_m

onta

ge_f

lede

rmau

sbre

tter

.pdf


Eigenlijk gewoon een grotere platte kast,met één compartiment.

60 cm hoog - 100 cm breed (maar mag groter)!

o.a. voor gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, baardvleermuis, mogelijk ook voor laatvlieger.

Meer ruimte, maar weinig gradiënten en weinig buffering (evt. in combinatie met ondergrond). B

ron:

© C

. D

esch

ka.

http

://w

ww

.nat

ursc

hutz

bund

-ooe

.at/

tl_fil

es/O

O

Kleine vleermuiskasten

Weinig buffering / temperatuur gradiënten, dus alleen echt geschikt voor: • zomerverblijfplaatsen van

• individuele dieren• kleine groepjes dieren (geen kraamfunctie*)

• paarplaatsen

Voor spleetbewonende soorten in gebouwen (spouw/daklaag) zijn eigenlijk alleen platte kasten geschikt.

Nadeel:Voordeel:


adee

Beperkte functionaliteit:Niet geschikt voor kraamgroepen* en overwintering.

Relatief klein*

Kwetsbaar voor veranderingen

Voordeel:

• Makkelijk toepasbaar.• Prefab te koop• Eenvoudig te bouwen

• Herkenbaar als maatregel.

• Afgebakende leefruimte

*Gevelkasten zouden in ook grotere groepen kunnen herbergen maarzijn voor kraamverblijfplaatsen niet ideaal.

Winterkasten (voor gevels)

Dubbelwandig

H 58 x B 38,5 x T 12 cm

22 kg

Weinig resultaten bekend.


Bron: © Catalogus Schwegler

Nog twijfel over voldoende bescherming tegen strengevorst:

Voldoende buffer?Voldoende temp.gradienten?

Grote kasten met meervoudige compartimentenOvergewaaid uit de V.S.

Sinds 2006 steeds meer toegepastin Europa voor mitigatie (en compensatie).

“Grote kasten” met meerdere spleetvormigecompartimenten.

Vanaf 70 hoog x 50 breed x 16 cm dik(3-4 compartimenten 2 cm)

Th

eb

ird

bata

nd

bu

tterf

lyp

lace

.com

Materiaal: hout (red ceder / multiplex)


© Bat House Builder’s Handbook / © BCI

©

Bron: © www.lonestarwoodcraft.com

5


Bron: © www.lonestarwoodcraft.com

tekst

Voorbeeld: Kraamkast Tilburg


100 cm180 cm

3 compartimenten met 4de compartiment tussen de kast en de muur.

Voorbeeld kraamkast Tilburg

tekstGewone dwergvleermuizen

2003: 101 vlm in spouw

Maart 2004: kast geplaatst

Uit de kast uitvliegende vleermuizen

juli 2005 84

j i j li 2006 102 235


juni-juli 2006: 102-235

april-juli 2007: 106-157

april–juli 2008: 154- 187

april–juli 2009: 67-261

april – juli 2010: 109-163

juli 2011: 300

mrt – juli 2012: 178-323

Grote kasten met meervoudige compartimenten

Kraamkasten worden

ook al prefab aangeboden,

maar zijn dan relatief klein.

(+- 70 cm H bij 50 cm B)

Qua inhoud wel groot genoegQua inhoud wel groot genoeg

voor 100-den vleermuizen,

maar die zijn dan wel

kwetsbaar. Liever wat groter.


Schwegler

Vivara

Grote kasten met meervoudige compartimenten

Voordelen:

• relatief makkelijk inzetbaar

• Bij grote kasten:

Nadelen

• Prefab te klein

• Groot en onhandig

Nog weinig resultaten in NL en Europa. Werkt goed voor kleine dwergvleermuis, noordse vleermuizen en ruige dwergvleermuis.Enkele goede resultaten voor gewone dwergvleermuis.Zeker potentie voor ander spleetbewonende soorten.

Bij grote kasten:

• meer compartimenten =

meer temperatuurgradienten

• meer buffering (vooral op muren)

• Diep, vielig wegkruipen

• Duidelijk zichtbare maatregel.

• Afgebakende leefruimte.


Groot en onhandig

• Kwetsbaar?

• Uiterlijk (lelijk?)

“Stijlvol Maatwerk”

Sommige vormen van gevelbetimmering zijn eigenlijk al een soort vleermuiskasten. Vleermuizen maken er ook regelmatig gebruik van.

Stijlvol maatwerk is het aanbrengen van gevelbetimmering e.d. die toegankelijk en geschikt is voor vleermuizen.

of

het aanbrengen van vleermuiskasten in de stijl van het gebouw.


Bron: © Fledermaus Baubuch

6

Stijlvol maatwerkVoorbeeld 1


Stijlvol maatwerk

Voorbeeld 2


Stijlvol Maatwerk

tekstVoorbeeld 4


Stijlvol maatwerk

Voorbeeld 5


Stijlvol MaatwerkVoorbeeld 6


© http://www.fledermausschutz-suedhessen.de/massnahmen/verschalung-am-haus.htm

‘Stijlvol’ maatwerk (en vleermuiskast)

Voorbeeld 7


MOB Heesch: Een voor vleermuizen niet toegankelijk en weinig geschikt gebouw inrichten voor vleermuizen.

Bron: © Zoogdiervereniging

7

Stijlvol maatwerk (en vleermuiskast)



Stijlvol maatwerk

tekst



Stijlvol maatwerk

tekst

Bron:Zoogdiervereniging


Stijlvol maatwerk plus vleermuiskast

tekst

140


3 compartimenten (2cm).Onderkant dicht.

140 cm Invliegopeningenbovenin


Stijlvol maatwerk: passende vleermuiskast

tekst


invliegopeningonderin

Stijlvol maatwerk

Voordelen

• Redelijk eenvoudig toe te passen.

• Passend bij de stijl van het gebouw.

Nadelen

• Vraagt regelmatig onderhoud.

NB: vleermuiskasten en stijlvol

Van “nature” worden zomerverblijfplaatsen en paarplaatsen aangetroffen vangewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, grootoorvleermuis, meervleermuis(?), baardvleermuis en laatvlieger. Ook kraam- en winterverblijfplaats, maar dan meestal met doorgang naar spouw of daklaag.

Passend bij de stijl van het gebouw.

• Vaak grotere oppervlakken dan vleermuiskasten.

• Meerdere gebouwzijden = temperatuurgradienten.

• Bruikbaar om zichtbare en “lelijke” inbouwkasten of vleermuiskasten te camoufleren.

• ...


NB: vleermuiskasten en stijlvol maatwerk alleen behandelen met natuurvriendelijk middelen (lak, beits op waterbasis)

• Als maatregel niet zichtbaar.

• Weinig buffering.

• Aandacht nodig voor afgebakende leefruimte

• ...

8

Inbouwkasten



Inbouwkasten

In allerleisoorten en matenverkrijgbaar.

In lichtbeton,houtbeton enkeramiek. Ibstock

Vivara


Strobel

Schwegler

Inbouwkasten

Voorbeeld: Schwegler 1FR


Vleermuiskoker voor inbouw in, of achter buitenspouwblad

Bron: © Zoogdiervereniging Bron: © Schwegler

Inbouwkasten

Voorbeeld: Schwegler 2FR


Schakelbare inbouwkoker (naast elkaar),evt. met doorgang naar ruimte in gebouw(spouw / binnenkast)

Bron: © Schwegler

Inbouwkasten

Maatwerk:

Ook vaak houten kasten met meerdere lagen ingebouwd achter buitenspouwblad.


Afvoervan vleermuiskeutels

Voorbeeld:Inbouwkasten in balkon- of dakballustrade

Deze eerst nog verbergen


Bron: © Klaus + Brandjes, 2008

9

Inbouwkast + Stijlvol Maatwerk

Geeft meer temperatuurgradienten.


Waar inbouwen?

BUIT

BINN

Tegen buitenspouwblad?

of

binnenspouwblad?


EN

NEN

In een ongevulde spouw kunnen vleermuizende beste plek kiezen…

Waar inbouwen?

Tegen binnen-

spouwblad

Tegen buiten-

spouwblad


• Invloed van buitentemp. en zonnestraling

• Geen invloed van binnenwarmte.

• Koudebrug voorkomen?

• Geen invloed van buitentemp. en zonnestraling

• Invloed van binnenwarmte.

• Koudebrug voorkomen?

tekst• Nog vrij weinig van bekend,

maar....

• Juni 2010: 10-20 gewone dwergvleermuizen in een Schwegler 1FR inbouwkast

• September 2010: 2 1FR inbouwkast in gebruik als paarplaats

• Ook gebruik bekend door ruige

Inbouwkasten: resultaten?


• Ook gebruik bekend door ruige dwergvleermuizen en grootoorvleermuis.

• In Duitsland goede resultaten met rosse vleermuizen in gebouwen*.

*NB: in Nederland een boombewoner!


Inbouwkasten

Voordelen:

• Redelijk eenvoudig toepasbaar.

• Opgenomen in steenmassa,

Nadelen:

• Als losse unit vrij klein.

• Vaak niet goed afgestemd op

Geschikt voor zomer- en paarverblijfplaatsen van gewone en ruige dwergvleermuizen en grootoorvleermuizen, mogelijk ook voor laatvlieger en baardvleermuizen. Ook winterverblijfplaats bij milde temperaturen. Geschakeld of gecombineerd met andere voorzieningen ook als kraamverblijfplaats


dus meer buffering.

• Als maatregel zichtbaar(maar ook goed weg te werken)

• Horizontaal te combineren tot grotere kasten.

• Gecontroleerde leefruimte.

• Minder kwetsbaar dan externe voorzieningen.

• Vaak niet goed afgestemd op bouwmaten en bouwnormen.(vaak enige aanpassing nodig).

• Weinig temperatuurgradienten.

Gebouwen met vleermuizen

Al vele jaren bouwenwe onbedoeld“inclusief vleermuizen.”

Dus zijn die “kastjes” wel nodig?


10

Gebouwen met vleermuizen

Al vele jaren bouwenwe onbedoeld“inclusief vleermuizen.”

Zijn die kastjes wel nodig?

Verandering van:

- isolatienormen


- bouwbesluit (o.a. afwerking)

- bouwmaterialen

- levensduur gebouwen

Minder verblijf- en toegangsmogelijkhedenvoor vleermuizen.

Inclusief Bouwen

Gevulde spouw geschikt(er) maken voor vleermuizen.


Bron: Vleermuisvriendelijk Bouwen / © Zoogdiervereniging

Inclusief bouwen (1)

Stijlvol MaatwerkBoeibord met ruimte voor vleermuizen

Inclusief bouwenVolledige spouw voor vleermuizen




Inclusief bouwenRuimte in daklaagvoor vleermuizen.

Vleermuiskasten inbouwenGeschakelde kasten achter buitenmuur


Een ketelhuis is altijd lekker warm.




VleermuiskastenInbouwen.Maatwerk kastin balustrade. Inclusief bouwen

SpouwmuurBeschikbaar voor vleermuizen.

Invliegopening onder afdekplaat


Inclusief bouwen


11

Inclusief bouwen


Inclusief bouwen


Inclusief bouwen


Inclusief bouwen


Inclusief bouwen


Geen bouwplan, toch vleermuisvriendelijk bouwen?


Ontmanteling MOB Baarle-Nassau.

12

Teruggeven aan de natuur = alles moet weg (?)

Gebouwen in groene omgeving


Leegstaande loodsen

Leegstaande gebouwen

Groen + rust+spouwmuren+ lege loodsen

(“zolders”)

= vleermuizen! Bron: © Zoogdiervereniging

Resultaten onderzoekKraamgroep gewone dwergvleermuizen in twee gebouwen


Kraamgroep gewone grootoorvleermuizen in 1 loods Plus paarplaatsen in 8-10 gebouwen


Alles slopen, maar de vleermuizen dan?

Gebouwen laten staan en inrichten voor vleermuizenwas helaas geen optie…


40 vleermuiskasten voor paarverblijfplaatsen en individuele dieren.

Experiment: Vleermuistoren voor kraamgroepen (en overwintering?)

480 cm

200 cm

Bouw oktober 2009(4 weken ontwerp en bouwtijd)


Vleermuistoren Baarle-Nassau

holle bouwblokken

spouw

Boeiborden met doorgang naar spouw.


Kasten in de toren

toegang holte in bouwblok en doorgangnaar spouw.

Kasten in de torenen hangplekken aanbalken.


Vleermuistoren Baarle-Nassau

Resultaten van de toren:Oktober 2009: gebouwd

Zomer / najaar 2010: • 3 gewone dwergvleermuizen in spouw en

achter boeiborden.• 1 paarplaats achter boeiborden• 1 gewone grootoorvleermuis in hol bouwblok

in de toren


Winter 2010-2011• 1 gewone grootoorvleermuis in hol

bouwblok binnenkant

Zomer / najaar 2011• 9 gewone dwergvleermuizen achter in spouw

en achter boeiborden (inclusief subadult jongen)

Winter 2011-2012• 1 gewone grootoorvleermuis in hol bouwblok binnenkant

Vleermuistoren OpsterlandFunctioneel ontwerp voor kraam-,zomer- en winterverblijf plaats van gewone dwergvleermuis, grootoorvleermuis en laatvlieger.

• iets) groter

• meer massa (buffer) door naar binnen lopende muren

• spouw en dubbele boeiborden• spouw en dubbele boeiborden

• met daklagen (voor laatvlieger)

Verder uitgewerkt door architect


Bron: © FaunaX

13

Andere ‘vleermuis’torens en paalkasten

Groningen Utrecht Moergestel


Bron: © Landschapsbeheer Groningen Bureau Waardenburg Gierzwaluwwerkgroep Oisterwijk

Een toekomst voor vleermuistorens...en andere speciale vleermuisgebouwen ?


Ondergrondse winterverblijven

Alleen geschikt voor soortendie ondergronds overwinteren!

Zoals:• Watervleermuis• Baardvleermuis• Franjestaart• Gewone grootoorvleermuis


Schuilkelders De Mattemburgh

• Brandts vleermuis• Meervleermuis

NIET:• dwergvleermuizen• laatvlieger• rosse vleermuis


tekst De ideale kelders hebben gemetselde gewelven van baksteen (geen kalkzandst.)met veel scheuren en kierenin het voegwerk van muren en plafonds.


Schuilkelders De Mattemburgh



Hangplekken aan muren

Wegkruipen in kieren



Vleermuizen zijn klein!En hebben dus veel kleinenauwe kieren nodig

14



Hultensche Leij: vleermuiskelder van oude duikerelementen





Ondergrondse winterverblijvenWegkruipstenen

Gaten in plafond


Kieren tussen duikerelementen

wegkruipstenen

tekst


Kelder van oudeveeroosters.


Vleermuiskelder De Langakkers, Leende

Bron: Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant / © Roel Winters

tekst



Vleermuiskelder De Langakkers, LeendeBron: Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant / © Roel Winters

15

tekst





tekst





Bedankt voor je aandacht!Bedankt voor je aandacht!

Alle foto’s en tekeningen© Erik Korstentenzij andere

bron wordt aangegeven.

Erik KorstenCursus Natuurinclusief Ontwerpen 13 december 2012

Meer informatie:Bureau Waardenburg

t.a.v Erik [email protected]

06-57999313 / 0345-512710www.buwa.nl

Microklimaat van verblijfplaatsen


Inbouwkasten in het dak?

http://lebensraumhaus.nabu-berlin.de


© Joachim Fröhmert

vleermuisvriendelijkbouwen klein.ppt [compatibiliteitsmodus]...(+- 70 cm h bij 50 cm b) qua inhoud...

Documents