8. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU B th INTERNA T/ONAL SYMPOSIUM ON SINAN

25-26 NiSAN 2013 25-26 APRIL 2013

"FARKlN DALlK" AWARENESS

· Ttiıtiye Diyanet Vakfı İslam Araştımıalan Merkezi

Kiltüphanesi

Deın.No:

• • • • BILDIRI KITABI

Trakya Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü EDiRNE 1 TÜRKiYE

Trakya University, Faculty of Engineering & Architecture Department of Architecture EDIRNE 1 TURKEY

http:/ /mimar/ik. trakya. edu. tr

T.C. TRAKYA ÜNiVERSiTESi MÜHENDiSLiK MiMARLIKFAKÜLTESi MiMARLIK BÖLÜMÜ

Bütün hakları saklıdır.© 2013. Trakya Üniversitesi Bu eserin bir kısmı veya tamamı Trakya Üniversitesi Rektörlüğü'nün izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez.

"VIII. ULUSLARARASI SiNAN SEMPOZYUMU BiLDiRi KiTABI"

Sempozyum Baskanı 1 Chair

Prof. Dr. Şaduman SAZAK (Turkey)

Editörler 1 Editorial Board

Esin BENiAN Semiha KART AL

ISBN: 978~975~374~159~0 Trakya Üniversitesi Yayın No: 144

Trakya Üniversitesi Matbaası 200 adet basılmıştır.

Kapak Tasarımı 1 Cover Design

Esin BENiAN Semiha KART AL Özkan KOZALl Fotoğraf: Temel Tasarım 2 Atölyesi Öğrenci Çalışması

VIII . Uluslararası Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE Bth International Symposium on Architect Sinan

20. YÜZYILDA EDiRNE KALEiÇiNDEKi YAHUDi YERLEŞiMi VE DiNi MiMARi

THE JEWISH DISTRICT IN EDIRNE KALElCI IN 201h. AND RELIGIOUS

ARCHiTECTURE

ÖZET

H. Çiğdem ZAGRA\ H. Burcu ÖZGÜVEN2

cigdemzagra@gmail.com., bozguven@hotmail.com. Trakya Üniversitesi, Müh. Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü 1•

2

Bu çalışma ; 20. yüzyı lda Edirne Kaleiçinde bulunan Yahudi yerleşimini , Büyük Sinagogun mimari karakteri hakk ında ve Avrupadaki Sinagog örnekleri ile karş ılaştı rarak, Edirne'de yapılmış olan Büyük Sinagogun biçimlenişindeki esaslar hakkında genel bilgi vermek amaçlanmaktadır. Şehirsel yapı ve Büyük sinagogu anlatarak, yapısal miras yazıl ı ve görsel dökümanlar ile açıklanacaktır.

Roma imparatorluğu zamanındaki Edirne'den yahudi varlığı hakkında çok az iz bulunurken Bizans dönemine ait daha fazla bilgi vardır. Ancak ilk modern Yahudi mahalleleri, Sefarad Yahudilerin (15. yüzyıla kadar ispanya ve portekiz'de yaşayan musevilere verilen ad) Ispanya ve Portekiz'den Osmanlı topraklarına 1492 yılında göçleri ile kurulmuştur. Yaklaş ık 400 yıl boyunca yahudi halkı bu çokuluslu topraklarda 13 mahallede yaşamıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru , şehirdeki Yahudi nüfusu 15.000'in üzerine çı kmış ve 1911-1912 Balkan savaşlarından sonra sık sık Balkanlar'dan göçler meydana gelmiştir. Bu göçler ile birlikte Yahudi nüfusu o zamanlar 28.000'in üzerine çıkmıştır.

19. yüzyılın sonlarına doğru şahit olanların aktardıklarına göre Yahudi topluluğunun 13 Sinagogu bulunuyordu. Ancak 1903'deki büyük yangından sonra bütün yerleşkeler en baştan tekrar yapıldı. Edirnede'ki neredeyse bütün yerleşkeler bu afetten etkilendi ve Yahudi kesimindeki evler ve anıtlar afetten sonra tekrar inşa edildi. Mevcut Yahudiler'in evleri ve Büyük Sinagog bunların ilk inşa edilenleriydi. 1905teki yangın tarihi şehir yapısın ı baştan şekillendirmişti. Avrupadaki o zamandan bugüne ayakta kalan en Büyük Sinagoglardan birisi olma özelliğini taşımaktadır.

Bina klasik ana giriş kapısı ve simetrik yuvarlak kemerler gibi dönemin neo-klasik etkilerini üzerinde barındırmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2011'de Büyük Sinagog'un restorasyonu başlamıştır.

Anahtar Sözcükler: Edirne'de Yahudi Tarihi, Edirne Büyük Sinagogu, Avrupa'da 20. y.y'da yapılmış Sinagoglar

ABSTRACT

This paper aims to provide general information about the formatian of the Great Synagogue in Edirne, which was a key architectural element of the twentieth century Jewish Edirne community. The discussion is founded on a study of the synagogue's architectural characteristics, its urban form and main buildings as well as a comparison to its European counterparts of a similar era. This architectural heritage will be deseribed with written and visual documents through analyzing the urban texture and the Great Synagogue.

While there is little information about the Jewish existence in Roman Edirne, there is relatively more information about this community during the Byzantine Empire. However, early modern Jewish neighborhoods in the city began with the emigration of Sephardic Jews (ie. the Jews that lived in Spain and Portugal until the 15th century) to the Ottoman lands in 1492. For nearly four hundred years the Jewish community has lived in thirteen neighborhood areas in this cosmopolitan city. In the Iate

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç., Özgüven, B. 363

VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE 81

h International Symposium on Architect Sinan

nineteenth century the Jewish population within the city exceeded 15,000 and after the Balkan Wars of 1911-1912, an increasingly frequent emigration occurred from the Balkans. At this time the Jewish population in Edirne increased to 28,000.

According to testimonies given by eyewitnesses of Iate 19th century, the Jewish community had 13 synagogues. However, after the great fire of 1903 all these sites were rebuilt from ruins. This disaster struck the entire Edirne population, damaging a large number of sites and forcing the Jewish community to rebui ld its homes and synagogues from scratch. The homes of current Jews and the Great Synagogues were among the first to be rebuilt. This great fire of 1903 reshaped the histerical face of the city completely. This synagogue is considered among the few large synagogues in Europe that has continued to exist from this time. The building has neo-classical features such as a classical portal and symmetrical round arches. The restoration facility of the building was recently initiated by the Turkish Office of Pious Foundations.

Key words: The History of Jewish in Edirne, The Great Synagogue in Edirne , The Synagogues in 201h

in Europe

1. GiRiŞ

Edirne kentinde, Kaleiçi Şölgesi her dönem önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Bölge içerisinde, günümüze kadar ulaşmış mimarlık tarihi açısından önem taşıyan mimari yapılar yer almaktadır. Bu yapılar arasında Edirne kentinin antik sur kalıntıları ve 20 y.y.'da yapılmış tarihi yapılar bulunmaktadır. Antik döneme ait surların büyük önem taşımasının yanında 20. y.y'da yaşayan azınlıklara ait sivil ve dini mimarlık örnekleri de tarihte önemli olaylara tanıklık etmiş, sosyal ve kültürel yapıyı tanımlayan , literatürde büyük önem taşıyan mimari eserlerdir.

Azınlıkların bu bölgede yaşadıkları yerlerin belirlenmesinin , dini ve sivil mimari biçimienişin tespit edilmesinin, mimarlık tarihi ve kent kimliği konusunda farkındağı arttıracağı düşünülmektedir. Bu çalışma içerisinde; o bölgede yaşayan yahudilere, 20. y . y.'ın başlarında

yapılmış olan Büyük Sinagogun mimari karakterine yer verilecektir. Ayrıca Avrupa'da 19. y.y. sonu 20. y.y başında yapılmış Sinagoglarla karşılaştırma yapılacaktır.

2. EDiRNE'DE YAHUDi CEMAATi

2.1 . Edirne'deki Yahudi Cemaatleri

Osmanlı imparatorluğu Yahudil.eri için Edirne yüzyıllardan beri Tevrat eğitiminin verildiği bir ilim ve bilim merkezi oldu, birçok kuşak boyunca bilgeliğe ve bilgiye haiz Yahudi aydınları barındırdı. Edirne, Yahudi tarihi içinde, Selanik ve istanbul gibi büyük Yahudi yerleşim merkezleriyle aynı derece öneme haiz bir yerleşim merkeziydi.

Yahudi nüfusu ile ilgili bazı yıllara ait kayıtlar incelendiğinde : 1519 senesi 1.624 kişi , 1901 senesi 15.000 kişi, 1911-1914 senesi 28.000 kişi , 1927 senesinde 6.098 kişi , 1945 senesinde 1.158 kişi , 1977 senesinde 72 kişi, 1998 senesinde 3 kişi olarak tespit edilmiştir. Edirne kentindeki yahudi nüfusu günümüz yıllarında neredeyse yok olmuştur. Sosyal ve siyasi nedenlerle yahudi aileler evlerini terk etmiştir. [1] 16.yydan başlayarak Edirne'de bulunan cemaatlerin sayısı 13 e kadar çıkar. Bu cemaatler geldikleri kentin ya da ülkenin adıyla anılırlar ve 20.yyın başındaki(1903) büyük yangına kadar her cemaatin , büyüklükleri ile orantılı sinagogları vardır. Bu cemaatler: 1.Gerona(ispanya) 2.Polya(italya) 3.Sicilya(italya) 4.Katalonya(ispanya) 5.Aragon(ispanya) 6.italya ?.istanbul 8.Büyük Portukai(Portekiz) 9.Küçük Portakal( Portekiz) 1 O.Tolya(ispanya) 11 .Aiman 12.Budin(Macaristan) 13.Mayorka(ispanya) [2]

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç , Özgiiven, B. 364

l

VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE Bt" International Symposium on Architect Sinan

2.2. Yahudilerin Kaleiçi Bölgesindeki Yerleşim Alanı

Edirne'de 1903 tarihinde çıkan büyük yangın sonucunda, yahudilerin yaşadığı evler ve eski havralar yok olmuştur. [3] Edirne Valiliği arşivinde bulunan Cesar Raymond imzalı ve 1903 tarihli harita [4] Kaleiçinin yangın öncesi durumunu göstermektedir. Harita'da caddeler, yollar daha organik bir biçimlenişe sahiptir. Yirminci yüzyılın başlarında Kaleiçinin tamamında ve Tunca kıyısında çarpık bir yapılaşmanın olduğu görülmektedir (Şeki l 1 ).

Edirne Belediyesinde çal ışan Mühendis Nazif Beyin yaptığ ı Kaleiçi imar planında, doğu-batı doğrultusunda uzanan üç ana yol esas alınarak bölge de ızgara planlı üç ana yerleşim oluşturulmuştur. Yangından sonra 1913 yılına ait haritada bu ızgara planlı yerleşim görülmektedir (Şekil 2).[5] Cumhuriyet caddesinden Tunca nehrine kadar olan bölümün Yahudi nüfusa ayrıldığı , Cumhuriyet caddesi ile Balıkpazarı caddesi aras ı Ermeni nüfusa ve Balıkpazarı caddesi, Ortakapı caddesi ve sur dibi Sokağı olan Mumcular sokağına kadar olan alan da Rum nüfusa ayrılmıştır (Şekil 3).[6]

... "· .. . ~ .... -,. __ . i tl ... ..

~~ ... .. Qh -·'r

Şekil1 . 1903 Tarihli Edirne Harita -Gesar Raymond-[5] Şekil 2. Edirne Haritası -1913 [6]

3. EDiRNE SiNAGOGU - MUKADES BÜYÜK HAVRA (Kaal Kadoş ha Gadol)

3.1. Edirne Sinagog Kompleksinin Konumu ve Kompleks içerisinde Yer Alan Yapılar

Edirne Büyük Merkez Sinagog binası büyük bir komplaks olarak 1907 yılında yapılmıştır. Edirne ili, Kaleiçi semti, Ollaver Bey Mahallesi, 18 ada, 4 parselde bulunan komplekste sinagog binası ile birlikte Orhaniye Caddesinde girilen Idari Bina ve müştemilat binası (Midraş binası) vardır. Yaklaşık 1,5 dönümlük arazi içinde yapılmış olan kompleksin günümüzde restorasyon çalışmaları devam etmektedir.

Büyük Sinagog binası , giriş yönü Maarif caddesine bakan ve yan bahçe duvarlarından (sağ ,sol) ortalama 6 m. çekilerek güneybatı , kuzeydoğu yönüne dik gelecek şekilde ön cephesi dikdörtgen kısa kenarı Maarif Caddesine paralel gelecek biçimde yerleştirilmiş olup 30m.x18m boyutlarında dikdörtgen formda belli akslarda demir putrellerle destekli karkas ( bazilikal anlayışta) bir binad ı r. Sol yanındaki Midraş ise 1 O m.x 1 O m ebatlarında kare

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç., Özgüven, B. 365

VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE 81h International Symposium on Architect Sinan

formda yığma bir binadır. Yapının girişinde 3 m. x 2 m. ebadında bir giriş saçağı mevcuttur. Bu yapının arka ve sağ duvarlarına bahçe duvarı yaslanmıştır. Sinagog ve müştemilat binası giriş saçağı arasında 1 O m. mesafe bulunur. Müştemilat binası önünde kuyu vardır. Sinagog binasının arka tarafında bulunan ve Orhaniye caddesinden girilen idari bina planı diğer yapılara göre hareketlidir. (Şekil 4) Arka cephesi düzdür, sadece giriş aksı doğrultusunda dışarıya doğru bir çıkma yapılmıştır. Yan ve ön cephelerine girinti ve çıkıntı verilerek, cephede hareketlilik sağlanmıştır . Yaklaşık 900 kişiyi ağırlayabilen Sinagogda 300 kişilik yer kadınlara ayrılırken kalan 600 kişilik yer erkeklere ayrılmıştır. France Depre bu Büyük sinagogun mimarıdır.

Şekil 4- Sinagog Kompleksi Vaziyet Planı [7)

3.2. Sinagog Binası Mimari Özellikleri

3.2.1. Sinagog Plan Özelliği

Sinegog Bina'sının Maarif Caddesine bakan cephesi gırış cephesidir (Resim 1 ). Avlu ketundan 9 basamak ile giriş sahanlığ ına çıkılır. Giriş sahanlığının döşemesi ermeni karosudur. Giriş sahanlığından sinagog içerisine 3 ahşap kapıdan girilir. Genişlik ve yükseklikleri aynıdır.

Yapı çelik ve yığma karma bir sistemde yapılmıştır. Bina içerisinde uzun kenarda 5'er adet sütun, kısa kenarda 2'şer adet sütun konulmuştur. Sütunlarda 2 '1' profilin yan yana ankraj edilmiştir. Sütun aralarındaki ve sütun ile beden duvarları arasındaki kirişlerde '1' profildir. Sütun sisteminde tuğla sadece kaplama olarak kullanılmıştır. Asıl taşıyıcı çeliktir. Kirişlerin üzeride ahşap kaplamalar ile kapatılmış , ahşap kaplama altına da kalem işi tanzimler yapılmıştır (Resim 2). Yapının dış beden duvarları tuğladır. Sütunları beden duvarına

bağlayan çelik kirişler duvara oturur. Kirişler üst ketlarında demir lamalarla birbirine bağlan m ı ştır.

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H. Ç, Özgüven, B. 366

Vni. Uluslararası Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE Btlı International Symposium on Architect Sinan

Zemin kat sağ ve sol bölümlerde sütunlarla bölünen iki yan bölüm, ortada geniş bir mekandan oluşur. 3 nefli bazilikal plan niteliğindedir. Ana giriş kapılarının karşı aksında Musevilerin Kutsal kitabı Tevradın olduğu ve planda dışarıya doğru çıkma yapan kapılı bir niş bölümü vardır. Museviler bu bölümü Ehal Nişi olarak tanımlamaktadır. Kapı üzerinde üçgen alınlık vardır. Alınlığın sağ ve solunda oturtulduğu ikiz sütunlar bulunur. Sütunların üzerine konulduğu kaide bölümü yüksektir. Ehal nişi zemin katundan yüksektedir. Ehal nişinin önünde bir alan bulunmaktadır. Bu bölüme teva denmektedir.

Birinci kat bölümü kadınlara ayrılmıştır. Museviler bu bölüme Azara demektedir. Azaraya giriş cephesinde yer alan iki kuleden çıkılmaktadır. Kule kapıları yandadır. Kuleler hemen hemen aynı ebattadır. Içten içe ortalama 3.25 m.x3.25m.' dir. Azara katı galeri olarak bırakılmıştır. Böylelikle kadınlarında dua törenine katılmaları sağlanmıştır. Birinci kat döşemesi ahşap rabıtadır. Giriş bölümü üst döşemesi volta döşeme olarak yapılmıştır.

3.2.2. Sinagog Cephe Özelliği

Giriş Cephesi (Güneybatı Cephesi), Maarif Caddesine bakan giriş cephesi sağ ve solda bulunan kuleleriyle etkileyici bir görünüme sahiptir. Kuleler arasında kalan giriş sahanlığının birinci kat döşemesini taşıyan daire planlı iki sütunu vardır. Kule beden duvarlarına dayanan köşe sütunları da bulunur. Sütunlar giriş kapı ara aksiarına getirilerek girişler anıtsal bir mimariye kavuşturulmuştur. Sütunlar taştır. Üst başlıkları karedir ve düzdür. Pabuçları merdiven basamakları üzerine oturmuştur ve profıll idir. Bahçe katundan 9 basamak çık ılarak giriş sahanlığına u l aşılır. Alt katta ortalama 1.50 m. yüksekliğinde taş kaplama su basman vardır. Bu bölüm ile üzeri sıvalı tuğla duvar arasında taş silme yapılmıştır. Su basman bölümü yukardan aşağıya eğim yaparak iner. Kulelerde merdivene açılan yuvarlak kemerli pencereler vardır. Merdiven çıkış basamak yüksekliğine göre her biri farklı katlarda yer alır. Pencere kenarlarında profilli taş söve dönülmüştür. Yanlardaki söveler pencere formuna göre yukarda yarım daire olarak birleşir. Yanlarda kaidesi ve başlığı olan sütunlar yapılmıştır.

Bunlar üst söve kemer üzengisini taşıyormuş ifadesini verecek şekildedir. Cepheler tuğladır ve su basman kotuna kadar üzeri taş taklidi sıvadır. Kuleler merkez haç tonoz şeklindedir ve çatı örtüsü arduazdır. Sol ve Sağ Yan Cepheler (Kuzeybatı- Güneydoğu Cepheleri), Sinagogun yan cephelerinde kadınların girişl eri için açılmış ana girişlerle ayn ı karakterde, fakat küçük kapı lar yer alır. Her iki yan cephede yedi plasterle altı bölüme ayrılmış olup, her bir bölümde alt katta dikdörtgen kesitli, üst katta yuvarlak kemerli birer pencere vardır.

Arka Cephede (Kuzeydoğu Cephesi), Ehal n işi öne çıkmakta , cephede hareket kazandırmaktadır (Resim 3). Ehal nişinin planda ve cephede yaptığı çıkma üzerinde yuvarlak bir pencere vardır. Bu pencerede cepheden öne doğru çıkma yapar. Ehal n işinin her iki yanında zemin ve birinci kat kotunda pencereler yer alır. Diğer cephelerde olduğu gibi alt ve üst kot pencereleri aynı hizadadır. Alt kot pencereleri dikdörtgen formda ve düz lentoludur. üst kot pencereleri üst bölümü yuvarlak formludur. Arka cephe beşik çatı nın gizlendiği üçgen alın ile biter. Cephe subasman katuna kadar kesme taş taklidi sıva , daha üst kotu ise tuğla üzeri sıvadır.

4. AVRUPA'DA 19. Y.Y. SONLARlNDA - 20. Y.Y. BAŞLARlNDA YAPlLMlŞ OLAN SiNAGOGLAR

Avrupa'daki Yahudilerin özgürleşmeleriyle birlikte, Yahudiler, daha önce yasaklı oldukları girişim alanlarına girmeye başlamış ve artık sinagog yapmak için özel izinler gerekmediğinden sinagog mimarisi gelişmiştir. Avrupa'da 19. y.y. sonlarında ve 20. y.y. başlarında önemli yahudi sinagogları yapılm ıştır. [7] Edirne'de 1907 senesinde yapılmış olan

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H. Ç., Özgüven, B. 367

VIII. Uluslararası Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE Bth International Symposium on Architect Sinan

Sinagogun öncesi ve yakın sonrasında Avrupa'da bulunan 1866 - 1883 - 1903 - 191 O yıllarında inşa edilmiş önemli Sinagoglardan, Avrupa'da o dönemki yahudi dini mimarisini irdelemek ve Edirne Sinagogu ile karşılaştırmak için örnekler verilmiştir.

1866 - Berlin Neue Sinagogu'nun, Edirne Sinagog Binasında olduğu gibi merdiven kuleleri bulunmaktadır. Kule üzerinde bulunan v.e çatıyı kesen orta aksta girişe yakın bölümde yer alan kubbelerde Fas mimarisindeki kubbe biçimlenişi görülmektedir. Pencere ve kapı kemerleri rönesans dönemine özgü yarım daire kemer formdadır (Resim 4-5). Edirne Sinagogu gibi bazilikal plan tipindedir, galeri katı bulunmaktadır. Ehal nişi cepheden öne çıkmış , ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir. Kule girişleri ön cephede, Edirne Sinagogunda ise yan cephelerdedir. Edirne Sinagogunda olduğu gibi cepheleri sıvalı değildir. Taş ve tuğla malzeme ile yapılmıştır.

Resim 1 [8] Resim 3181

Resim4 [91 Resim 5191 Resim 6 [91

Resim 7 [9] Resim 8191 Resim 9191

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H. Ç, Özgüven, B. 368

Vm. Uluslararas ı Sinan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE !fh International Symposium on Architect Sinan

1883 - Mullnergasse Sinagogu'nun merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali ana 3 kapıdan oluşmaktadır. iç mekanda bulunan kemerler ve cepheye yansıyan pencere kemerleri gotik üslupta sivri kemerlidir. Edirne Sinagogu'nun ise kule kubbeleri daha yuvarlak hatlı , pencereleri ise yarım daire kemerlidir. Merdiven kulelerine giriş kapıları ön cephede yer almaktadır. Galeri katı mevcuttur. Bazilikal bir plan tipi görülmektedir. Ehal nişi cepheden öne çıkmış, ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir (Resim 6-7).

Avusturya, Viyana- Neu Deggergasse- 1903, Yapıda merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali ana 3 kapıdan oluşmaktadır. Ön cephede bulunan üçgen al ı nlık sivridir. Merdiven kulelerine giriş kapıl arı ön cephede yer almaktadı r. Merdivene çıkış kapıları haricinde ön cephenin sağ ve sol kısmının sonlandığı yerlerde 2 adet daha kapı bulunmaktadır. Galeri katı mevcuttur (Resim 8). Avusturya, Viyana - Pazmaniten Tempel - 191 O, Yapıda merdiven kuleleri gotik üslupta ve giriş cephesi portali ana 3 kapıdan oluşmaktadır. Iç mekanda bulunan kemerler ve cepheye yansıyan pencere kemerleri gotik slupta sivri kemerlidir. Merdiven kulelerine giriş kapı ları ön cephede yer almaktadır. Galeri katı mevcuttur. Bazilikal bir plan tipi görülmektedir. Ehal nişi cepheden öne çıkmış, ayrıca kiliselerde apsise benzemektedir (Resim 9).

5. SONUÇ

Edirne, Kaleiçinde yaşayan Yahudilerin: 20. y.y.'dan bu güne, hızla azalan nüfuslarına rağmen , yaşadıkları bölgede, miras olarak bıraktıkları yapılarla , kentin mimari kimliğinde önemli bir rol aynadıkları tespit edilmiştir. Yahudi dini mimarlık örneklerinden olan Edirne Sinagog'unun Avrupadaki en iyi örneklerden biri olduğu ve bu yapının , yahudilerin 20. y.y.'da Avrupa'da yapmış oldukları sinagoglarla benzer plan, fonksiyon şeması ve cephe biçimlen işi sahiptir. Yapılar aras ında üslup, malzeme ve konstrüksiyon farklılıkları tespit edilmiştir. Avrupa'da bulunan 20. y.y.'a ait Yahudi Sinagoglarının Edirne Sinagog'u ile bener özellikleri ve farklıkları incelendiğinde:

Zemin kat ve kadınlara ayrı lan azara galeri katı olmak üzere 2 kattan oluşmaktadır. Ön cephelerde giriş kapıları vurgulanmış, Roma Dönemine özgü portal n iteliğinde düzenlenmiştir. Antik dönemde tapınaklarda görülen a l ınl ı klar mevcuttur. Kapı lar tam merkezde yer almaktadır. Cepheler simartik şekilde düzenlenmiştir . Cephe biçimlenişi benzerlik gösterir. Kadınların giriş kapıları ayrıdır. Bu kapılardan merdiven kulelerine ulaşılır ve galeri katına giriş sağlanır. Bazilikal plan tipindedirler.

Edirne Sinagogu Avrupa'daki örneklerine göre daha sade bir biçimlenişe sahiptir. Avrupa Sinagogları daha çok gotik üslupta, Edirne Sinagog'u ise antik Roma ve Yunan izleri taşımaktadır. Avrupa'da bulunan Sinagoglar'da merdiven kulaleri ve alınlık lar daha sivri ve yüksek, Edirne Sinagog'unda ise daha basıktır. Avrupa'daki öreklerde merdiven kulelerinin kubbeleri gotik üslup taşırken, Edirne Sinagog'nun kubbelerinde fas mimarisi gözlenmektedir. Avrupa'daki örneklerde cephelerde taş ve tuğla malzameli bir biçimieniş söz konusu iken Edirne Sinagog'unun cepheleri sıvalıd ı r. Avrupa'daki örneklerde taş işçilikleri daha ön plandadır.

KAYNAKLAR

(1] işli E.N., Koz M.S., Edirne : Serhattaki Payitaht, (Bali R.N.), Edirne Yahudileri Yapi Kredi Yayınları , 1998

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç., Özgüven, B. 369

VIII . Uluslararası S inan Sempozyumu 25-26 Nisan 2013-EDİRNE ath International Symposium on Architect Sinan

[2) Badi Efendi, Riyaz-i Belde-i Edirne, cilt 1, (Osmanlıcadan çeviren Kaz:acigil R., Edirne Valiliği Yayınları, 2000 [3] Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazancıgil, Edirne Mahalleleri Tarihçesi 1529-1990, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, istanbul1992 [4] Cezar Raymond, Edirne Valiliği , Edirne( Edirne Valiliği yayın organı}, sayı 13, 2013 (5] Rıfat Osman(çeviren Ratip Kazancıgil), Edirne Rehnuması, Türk Kütüphaneciler derneği Edirne şubesi yayını Edirne 1994 [6] Edirne Kaleiçi Koruma Amaçl ı imar Planının - 2011 , Azınlıkların bölgelerde belirtildiği Harita [7] Herzl T., Siyonizm'in Kurucusu Theodor Herzl- Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, 2002 (8] Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi - 2012 [9) www.museumoffamilyhistory.com/s/mfh-syn-europe.htm

Trakya Üniversitesi/Edirne Zağra, H Ç, Özgüven, B. 370