SERMAYE PİYASASINDA FİNANSAL ANALİZ

Doç. Dr. Rüstem Hacıriistemoğlu M.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ,

İşletme Bölümü Öğretim Üyesi

Geçtiğimiz yıllarda dünya ekonomisinde yaşanan hızlı gelişme, finansal piyasalarda günlük hacmin, dünya ticaretinin yıllık hacmine ulaştığını göster­

mektedir (1). Finansal piyasalar para piyasası ve sermaye piyasası olarak iki­ye ayrılır. Para piyasası kısa süreli ( 1 yıla kadar) fonların el değiştirdiği piya­

sadır (2). Para piyasası araçları Hazine Bonaları, Repo, Mevduat Sertifikala­rı, Finansman Bonoları, Banka ve Banka Garantili bonolardır (3).

·Sermaye piyasası orta, uzun ve sonsuz vadeli fonların arz ve talebinin

yardımcı kuruluşlar aracılığıyla ve menkul kıymetlere bağlı olarak karşılaştığı piyasadır (4). Sermaye piyasası araçları, Hisse Senedi, Tahvil, Varant, Hisse Senedine Çevrilebilir Tahvil ve İpotek Senetleridir (5) .

Sermaye piyasası ile ilgili hesaplamalardan önemli bir kaç tanesi şöyle -

dir.

1) HİSSE SENEDİ GETİRİSİ:

Hisse senedinin getirisi temettüdür.Temettü oranı= Hisse Başına Te­

mettü/ Hisse Senedinin Piyasa Fiyatı şeklinde belirtilebilir (6).

Düzeltilmiş getiri ise= 'Kar payı/ Hisse Fiyatı - (Kar payı x Enson Dağı­

tımdan Bugüne Kadar Geçen Gün)/ 360 dır (7).

Yıllık Toplam Getiri ise= (Kar payı + Yıl Sonu Fiyatı - Yıl Başı Fiyatı)

Yıl Başı Fiyatıdır.

2) FİYAT / KAZANÇ ORANI:

Hisse başına kar belirlendiğinde, bu rakamla şirketin pay senedinin pa­zar değeri arasındaki ilişkiyi ifade için Hisse Fiyatı / Hisse Başına Kazanç şeklinde bir hesaplama yapılması finansal analizlerde önemle kullanılan bir

123

ilişkiyi verir (8). Fiyat / Kazanç oranı yaklaşımında kar paylarının sabit kala­cağı veya kar paylarının sabit oranda büyüyeceği varsayımları vardır (9).

Yatırımcılar açısından tek tek hiss·e senetlerinin değerlerinin ne olduğu değil, hangi hisse senetlerinin diğerlerine göre üstün getiri sağladığı önemli­dir. Etkin yatırım araçlarının araştırılması bakımından kullanılabilecek pratik yöntem Fiyat/Kazanç Oranı karşılaştırması yöntemidir (10). Hisse Fiyatı/His­se Başına Kar şeklinde belirlenen Fiyat/Kaza~ç oranında, Hisse Başına Karı = Net Kar / Ortalama Hisse Senedi Sayısı şeklinde gösterebiliriz. Burada Net Kar, Vergi sonrası net kardan imtiyazlı ve kurucu hisselere, yönetim ku­rulu ve çalışanlara ödenen temettü çıkarıldıktan sonra kalan tutardır. Hisse başına karın uygun Fiyat / Kazanç oranı ile çapımı bizi dönem sonu tahmini fiyata ulaştırır. Fiyat / Kazanç oranının temel belirleyicileri firmanın riskliliği ile ters, kardaki büyüme oranı ile doğru orantılıdır. Farklı Fiyat / Kazanç Oranına sahip hisse senetleri içinde en üstün. getiri sağlayanı, onlardan Fiyat / Kazanç oranı düşük olanıdır.

Yatırımcı bulunan dönem sonu tahmini fiyat ile cari piyasa fiyatını karşı­laştıracak hisse senedinin gerçek değerinin üzerinde veya altında bir fiy~ttan satıldığını . görecek ve satmaya, almaya, elde tutmaya karar verecektir. Şirke­tin Fiyat / Kazanç oranının, piyasanın Fiyat / Kazanç oranı ile karşılaştırıla-

. rak şirket performansının piyasa performansının üstünde veya ·?1lt111da olduğu da saptanabilir (11}.

3) HİSSENİN DEFTER DEGERİNİN HESAPLANMASI:

Hissenin çeşitli değerleri vardır. Şöyle ki; Hissenin Net aktif değeri, Öz sermaye değeri, Defter değeri, Tasfiye de­

ğeri, Borç değeri, Alternatif Gelir Değeri ve İşleyen Teşebbüs Değeri (12). Hissenin Defter Değeri = Öz kaynak / Hisse Sayısı= (Ödenmiş Sermaye + İhtiyatlar + Karşılıklar . + Dağıtılmamış Karlar) / Hisse Sayısı' dır. Potansiyel Yatırımcıların bir hisse senedini değerlendirirken baktıkları Piyasa Fiyatı / Defter Değeridir. Hisse senedinin gerçek değeri hesaplanmak istendiğinde, şu andaki defter değeri belirlenecek ve bu değer daha önce bulunmuş (Piyasa Fiyatı / Defter Değeri Ortalaması) ile çarpılacaktır.

124

4) HİSSENİN GERÇEK DEGERİNİN HESAPLANMASI:

Hissenin gerçek değerinin hesaplanmasında değişik yollar kullanılabilir.

Şöyle ki;

a) Firmanın aktiflerinin güncel piyasa fiyatlarıyla değerlendirilmesi sonu­

cu bulunan değer ile aktiflerin defter değerlerinin farkı, öz varlıklar toplamı

ile top lanır ve hisse sayısına bölünür. '

b) Firmanın bilançosunda görülen aktiflerin o günkü piyasa değerleri he­

saplanır ve hisse sayısına bölünür.

c) Firmanın bilançosunda yer alan maddi sabit kıym7tlerin o günkü piya­

sa değerleri hesaplanır ve hisse sayısına bölünür.

d) Firmanın bilançosunda yer almayan ancak firmanın kontrolunda olan

aktiflerin değerleri bilanço değerlerine eklenir ve hisse sayısına bölünür (13) .

Ayrıca, Fiyat / Kazanç oranı ile Gerçek Değer bağlantısı şöyle kurulabilir.

Gerçek Değer = Hisse Başına kar x Ort.' (Fiyat / Kazarıç) oranıdır.

5) DİGER FİNANS~ ANALİZ ORAN ve HESAPLAl'vlALARI:

Bunlar da şöyle sıralanabilir; Yatırımcının hisse senedine verebileceği

en yüksek fiyat, Sermaye artırımından sonra bir hissenin fiyatı, Rüçhan ·hakkı­

nın piyasa değeri, Hisse fiyatının ayarlanması, Hisse senedine dönüşebilir tah­

vilin dönüşüm fiyatı, Yarant ile ilgili hesaplamalar, H isse senedi getirisinin

düzeltilmesidir.

125

126

YARARLANILAN KAYNAKLAR

(1) ÜNAL, Targan

(2) SARIKAMI, Cevdet

(3) BOZKURT, Ünal

(4) KARSLI, Muharrem

(5) BAKIR, Pınar

(6) ATAMAN, Ümit

: Dünya ve Türkiye'de Menkul Kıymet Borsala­

rı, İstanbul. Ticaret Odası Yayın no: 1990/33,

İstanbul, s.3.

: Sermaye Pazarları, Fatih Matbaası, İstanbul

1980 s.6.

: Menkul Değer Yatırımlarının Yönetimi, İkti­

sat Bankası Eğitim Yayınları No:4 İstanbul,

1987 s.192.

: Sermaye Piyasası Borsa Menkul Kıymetler, Be­

ta Basım Yayın Dağıtım AŞ.İstanbul 1989 3.­

baskı s.17.

: Finansal Yönetim, Nihad Sayar Yayın ve Yar­

dım Vakfı Yayın No: 399 /633 İstanbul 1985 s.

318

: Hisse Senetlerinin Değerlenmesi, Basılmış

Doktora Tezi, Met/er matbaası, İstanbul, 1974

s. 30.

(7) Seval, Belkıs; Seval, Seli m : Bankacılıkta Kullanı lan Formüller, Oranlar ve

Analizler, Yön Ajans, İstanbul, 1989, s.191.

(8) GÖNENLİ, Atilla

(9) BOLAK, Mehmet

(10) OGUZ, Murat

: İşletmelerde Finansal Yönetim, Yön Ajans, İs­

tanbul, 1991, s.89.

: Sermaye Piyasası Menku l Kıymetler ve Portföy

Analizi, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İs­

tanbul, 1991, s.129.

: Menkul Kıymet Seçimi ve Yatırım Yönetimi,

İstanbul, 1990, s. 245.

(11) İ.M.K.B. Eğitim seminerleri Notları, İstanbul, 1991, s. 112.

(12) SAGCAN, Mustafa : Menkul Kıymetler ve Hisse Senetleri, Cumhuri-

yet Matbaası, İzmir, 1987, s. · 66.

(13) Seval, Belkıs; Seval, Selim : a.g.e., ·s. 202.