vergi harcaması

Vergi Harcaması

Haziran 2013

Rapor

Vergi Harcaması

Osman Öztürk

1Vergi Harcaması

Haziran 2013

Rapor

Osman Öztürk

Vergi Harcaması

2013 © Bütün yay ın hak lar ı sak l ıd ı r .

ISBN 978-605-63903-4-0

3Vergi Harcaması

İçindekiler

Giriş ..........................................................................................................................................................................................5

1. Vergi Harcaması Kavramı, Tanımı, Unsurları ve Sınıflandırılması ....................6

2. Vergi Harcamalarının Hesaplanma ve Raporlanma Sistemi ...............................11

3. Dünyada Vergi Harcaması Uygulamaları .................................................................................14

4. Türk Vergi Sistemi’nde Vergi Harcamaları ve Gelişimi .............................................18

5. Türk Vergi Sistemi’ndeki Vergi Harcamalarının Değerlendirilmesi ................23

6. 12/6/2013 Tarihli Gelir Vergisi Kanun Tasarısı’nın Değerlendirilmesi ......38

Sonuç ..................................................................................................................................................................................40

Ek .......................................................................................................................................................................................42

Kaynakça .........................................................................................................................................................................51

5Vergi Harcaması

VERGİ HARCAMASI

GİRİŞDünyanın önde gelen düşünce kuruluşları ve stratejistleri, Türkiye’nin ar-tık bölgesel bir oyuncu olduğunu, bu ivmeyle devam ettiği takdirde birkaç on yılda belki de küresel bir güç olabileceğini ifade etmektedirler. Bölgesel ve küresel bir güç olmanın en önde gelen şartlarından biri, alanı genişleyen ve kalitesi artan kamu hizmetlerinin maliyetini karşılayacak mali kaynakların sağlam bir zemine oturtulmasıdır. Sağlam zemin ancak şeffaf, basit, adil, ekonomik kararları bozucu etkiye sahip olmayan, mükellef ve idareye faz-la külfet oluşturmayan, gelir dağılımını düzeltici ve istihdamı teşvik eden bir vergi politikası ile mümkün olacaktır. Değişik açılardan bakılarak bu vergile-meyi zaafa uğratan birçok unsur sayılabilir. Bu çalışmada, vergi sistemimiz içerisinde bulunan ve önemli bir zafiyet noktası olarak gördüğümüz, vergi tabanını büyük ölçüde daraltıcı etkiye sahip olan ve kamuoyunun da yete-rince farkında olamadığı vergi harcamaları kavramı irdelenecektir.

Vergi tabanının genişletilmesinden anlaşılması gereken şey, beyanname veren kişi sayısını ve bununla bağlantılı olarak beyan edilen vergi matrahını artırmaktır. Daha detaylı anlatımıyla, vergi tabanının genişletilmesi, mevcut vergi sistemimize göre vergi mükellefi sayılmayan ve/veya verginin konusu-na girmeyen bir kısım kişilerin/gelirlerin vergilendirilmeye başlanması ya da verginin konusuna girmesine rağmen istisna, muafiyet ve vergiden kaçın-ma yollarıyla vergileme dışı bırakılan unsurların azaltılarak, gelirlerin gerçek tutarlarına yakın beyan edilmesidir.

Vergi politikasını belirleyen temel etmenler siyasi ve mali tercihlerdir. Vergi tabanının genişletilmesi de şüphesiz siyasi ve mali tercihlerin sonucu olu-şabilecektir. Bu kapsamda vergi gelirlerinde önemli ve istikrarlı bir artış sağ-lamak ve vergi tabanını genişletmek bağlamında vergi harcaması konsepti-nin yeniden değerlendirilmesi çok önemlidir. Bu çalışmada ekonomik, sos-yal ve politik gerekçelerle vergi sistemimizde oluşturulan ve önemli miktar-da vergi erozyonuna sebep olan vergi harcamalarının etkileri üzerinde du-rulacaktır. Şüphesiz, diğer ülke uygulamaları da -dünyada bu konularda ne-ler yapılıyor, ülkeler vergi politikalarında son yıllarda hangi eğilimlere sahip-ler- yeri geldikçe açıklanacaktır.

6

1. VERGİ HARCAMASI KAVRAMI, TANIMI, UNSURLARI VE SINIFLANDIRILMASI Kamu maliyesi literatüründe verginin çeşitli tanımları yapılmıştır: “Vergi, dev-letin milli gelirden cebir yolu ile aldığı parasal bir paydır.” “Vergi, belirli bir hizmet karşılığı olmamak ve geri verilmemek üzere kamu harcamalarını kar-şılamak amacıyla fertlerden cebir yolu ile alınan bir paradır.” “Vergi, devletin veya devletten aldığı yetkiye dayanan kamu tüzel kişilerinin geniş anlamda-ki kamusal faaliyetlerinin gerektirdiği harcamaları karşılamak ya da kamusal

görevlerinin gereklerini yerine getirmek amacıy-la ve yasal esaslara uymak kaydıyla hukuki ce-bir altında, özel bir karşılık vaadi olmaksızın geri vermemek üzere gerçek kişilerle gerçek olma-yan kişilerden aldıkları para tutarlarıdır.” (Nada-roğlu 1998, 215). Kısacası vergi, devletin kamu hizmetlerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duydu-ğu kaynakları temin etmek ve borçları dolayı-sıyla üstlendiği yükümlülükleri karşılamak ama-cıyla egemenlik gücüne dayalı olarak, karşılık-sız, cebri ve nihai olarak gerçek ve tüzel kişi-lerden alınan parasal yükümlülüktür. Bu husus “Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür” ifa-desi ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 73 üncü maddesinde hüküm altına alınmıştır. Bu bağlamda vergi harcaması, belirli ekonomik ve

sosyal amaçlara ulaşmak için, kanunun öngördüğü temel yükümlülük sis-temi ile uyumlu olmayan ve kanuni bir hükümden kaynaklanan vergi geliri kaybı veya ertelemesi şeklindeki kamu harcaması olarak tanımlanabilir (Ge-lir Politikaları Genel Müdürlüğü 2007, 5).

1.1. Vergi Harcaması Kavramı

Literatürdeki ilk kullanılışı 1960’lara rastlasa da, günümüzde vergi harcama-larını tüm yönleriyle ele alan ve üzerinde fikir birliği sağlanan bir tanım yok-tur. Tanımlama sorunu olarak adlandırılan bu durum, vergi harcamalarına dair uygulamaların ülkeden ülkeye değişmesinden kaynaklanır. Ancak böy-le olmakla birlikte, vergi harcaması kavramı; tanımlama sorununu da kap-sayacak şekilde unsurları, türleri ve hesaplama yöntemleri bağlamında te-orik açıdan incelenebilir. (Saraç 2010, 263). Çalışmanın ilerleyen bölümle-rinde, söz konusu teorik çerçeve, vergi harcamalarının hukuki kapsamı, bu harcamaların bütçeleme sürecine alınması ve vergileme ilkeleriyle ilişkisi or-taya konularak genişletilecektir.

Vergi harcaması, belirli ekonomik ve sosyal amaçlara ulaşmak için, kanunun öngördüğü temel yükümlülük sistemi ile uyumlu olmayan ve kanuni bir hükümden kaynaklanan vergi geliri kaybı veya ertelemesi şeklindeki kamu harcaması olarak tanımlanabilir.

7Vergi Harcaması

Vergi harcaması kavramı, ABD’ de 1950’li ve 60’lı yıllarda çeşitli kesimler ta-rafından federal gelir vergisinde ve kurumlar vergisinde yer alan istisna ve muafiyetlerin, vergi mahsuplarının, vergi indirimlerinin ve oran indirimlerinin federal bütçe harcamalarından farklı olmadığının, onların bir ikamesi oldu-ğunun ileri sürülmesine dayanmaktadır (Pedük 2006b, 1).

İlk kez 15 Kasım 1967’de New York’ta bir toplantıda, ABD Başkanları Ken-nedy ve Johnson’ın eski Hazine Bakan Yardımcısı (Türkiye’deki muadi-li: Maliye Bakanlığı Müsteşarı) Profesör Stanley S. Surrey tarafından kul-lanılan vergi harcaması kavramı, resmi olarak ilk ABD’de 1974 Yılı Bütçe Yasası’nda tanımlanmıştır. Vergi harcaması kavramının yer aldığı ilk resmi belge olan bu Bütçe Yasası’nda vergi harcamaları “vergi muafiyetleri, istis-naları, ayrıcalıklı vergi oranları ya da vergi ertelemeleri sebebiyle ortaya çı-kan vergi kayıpları” şeklinde tanımlanmıştır (Mcdonald 2010, 5).

Vergi harcaması yaklaşımı, vergi yapısının iki bölümden oluştuğu fikri üze-rine kuruludur. Buna göre vergi yapısının birinci bölümü, gelir getirici stan-dart bölümüdür. Bu bölüm vergi kanunlarındaki vergilendirme için zorun-lu hükümler olan vergiyi doğuran olay, verginin konusu, verginin mükelle-fi veya sorumlusu, kanunen kabul edilen giderler, muhasebe düzeni, vergi-lendirme dönemi (hesap dönemi), oran/tarife, uluslararası mali zorunluluk-lar ve vergi idaresi ile ilgili hükümlerden oluşmaktadır. İkinci bölüm ise ge-nelde vergi teşvikleri veya sübvansiyonları olarak da bilinen özel ayrıcalıklar bölümüdür. Vergi harcamaları da bu bölümde; vergi muafiyetleri, vergi istis-naları, vergi mahsupları, indirimli vergi oranları, vergi ertelemeleri ve diğerle-ri şeklinde görülebilen düzenlemelerdir (Pedük 2006a, 7).

Vergi harcaması kavramı, devletin ekonomik, mali ve sosyal amaçlarla tah-sil edeceği vergilerden kısmen veya tamamen, geçici veya süresiz feragat etmesi demektir. Bu kavram ana hatlarıyla vergi muafiyetlerini, istisnalarını, indirimlerini ve teşviklerini içermektedir (Mcdonald 2010, 6).

Vergi harcaması kavramı dünyada en genel anlamda “standart vergi siste-minden (benchmark’tan) sapmalar” olarak tanımlanmaktadır ve bu konuda da ülkeler arasında belirli bir görüş birliği sağlanmıştır (Gelir Politikaları Ge-nel Müdürlüğü, 2007, 4).

Standart vergi yapısından sapan bu unsurların da bazı belirleyici özellikleri vardır (Mcdonald 2010, 7): Vergi harcamaları:

- Belli sektör, faaliyet veya mükelleflere fayda sağlar,

- Devlet gelirlerinde bir azalmaya neden olurlar, fakat vergi harcamasının ortadan kaldırılması sonucunda devlet tekrar sürekli bir gelir elde etme-ye başlar.

- Vergi mükelleflerinin belirli bir şekilde davranmasını teşvik eder.

8

- Yeterince geniş kapsamlı vergiler için uygulanır. Böylece vergi harcama-sının değerinin ölçülebilmesi için bir norm (benchmark) belirlenebilir.

Vergi harcamalarının değerini tahmin edebilmek için, standart vergi uygu-lamalarının belirlenmesi gerekir. Vergi harcamalarına ilişkin çalışmalardaki standart vergi uygulamaları benchmark olarak bilinir. Vergi sistemi içerisin-deki tüm imtiyaz unsurları vergi harcaması olarak sınıflandırılmamaktadır. Zira bunların bazıları, birçok ülkede genel kabul gördüğü üzere savunma ve askeri amaçlı vergi istisnalarında olduğu gibi vergi sisteminin yapısal unsur-ları olarak düşünülmekte ve benchmark olarak kabul edilmektedir (Gelir Po-litikaları Genel Müdürlüğü, 2007, 6).

1.2. Vergi Harcamasının Tanımı

Vergi harcamasını tanımlamadan önce kamu harcaması kavramının çer-çevesini çizmek gerekmektedir. Kamu harcamaları dar ve geniş anlamda kamu harcamaları şeklinde ikiye ayrılarak tanımlanabilir. Dar anlamda kamu harcamaları; merkezi ve mahalli idareler tarafından para olarak yapılan har-camaların toplamıdır. Geniş anlamda kamu harcamaları ise; devletçe ya-pılan tüm işlerin maliyetine giren unsurların tümünü kapsar. Bu bağlamda Kamu İktisadi Teşekküllerinin harcamaları, sosyal sigorta ödemeleri, dev-let aktifinde meydana gelen azalmalar, vergi harcamaları ve özel şahısların yardımları da geniş anlamda kamu harcaması olarak değerlendirilmektedir. Geniş anlamda kamu harcamalarından bahsederken, bütçede görülmeyen ama harcama düzeyini dolaylı olarak etkileyen vergi harcamalarının da kap-sama girdiği görülmektedir.

Uluslararası kuruluşların başında gelen OECD, IMF ve Dünya Bankası’nın vergi harcaması tanımları şu şekildedir (Pedük 2006a, 25):

• OECD’ye göre vergi harcamaları; “Normal veya referans vergi yapısından ayrılan hususların neden olduğu kamusal gelir kayıpları”dır.

9Vergi Harcaması

• IMF’ye göre vergi harcamaları; “Hükümetlerin gelir toplamını azaltan, standart vergi yapısından ayrılan ayrıcalıklar veya istisna ve muafiyetler”dir.

• Dünya Bankası’na göre vergi harcamaları; “Politika yapıcıları tarafından arzu edilen davranışları teşvik eden, standart vergi yapısından ayrılan vergi ayrıcalıkları”dır.

Ülke uygulamalarına bakıldığında ise vergi harcamaları tanımı, doğası gere-ği tanımı yasallaştıran ülkeye göre değişmektedir (Saraç 2010, 264). ABD, vergi harcamalarını “federal vergi kanunlarının brüt gelirden özel bir hariç bırakma, muafiyet veya indirim izni veren veya özel bir istisna, ayrımcı ver-gi oranı veya vergi yükümlülüğünün ertelenmesi olanağı sağlayan imtiyaz-lara atfedilebilen gelir kayıpları” olarak tanımlamıştır. Kanada ise benzer şe-kilde “özel muafiyetler, indirimler, düşük vergi oranları, iadeler, mahsuplar ve vergi ertelemeleri nedeniyle uğranılan ve vergi tutarını azaltan gelir ka-yıpları” tanımını kullanmıştır. Avusturya’da “bir kısım hakiki ve hükmü şahıs-ların faaliyetlerine ayrıcalık tanınması için genel vergileme normuna istis-na getirerek vergi geliri kaybedilmesi” şeklinde tanımlanan vergi harcama-ları Hollanda’da “hukuki durumdan kaynaklanan ve temel vergi sistemiyle ahenk sağlamayan vergi gelirlerindeki kayıplar” olarak tanımlanmıştır. Fin-landiya ise daha açık ve kolay bir tanım getirerek, vergi harcamasını “nor-mal temel vergileme yapısından belli amaçları desteklemek için ayrılma ha-lidir” şeklinde tanımlamıştır.

Ülkemizde, Maliye Bakanlığı Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü’nce yapılan tanıma göre vergi harcamaları; “Belirli ekonomik ve sosyal amaçlara ulaş-mak için, kanunun öngördüğü temel yükümlülük sistemi ile uyumlu olma-yan ve kanuni bir hükümden kaynaklanan vergi geliri kaybı veya erteleme-si şeklindeki kamu harcaması”dır (Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü, 2007, 5).

1.3. Vergi Harcamasının Unsurları

Vergi harcamalarının temelde iki unsuru bulunur (Saraç 2010, 264):

• Harcamaların varlık nedenini açıklayan “belirli bir sosyal ve/veya ekonomik amacın varlığı,”

• Ortaya çıkaracakları etkilerin oluşmasını sağlayan ve ayrıcalık oluşturma pahasına gerçekleştirilen “tahsilâttan vazgeçme.”

Vergi harcamaları devletin ekonomik ve sosyal amaçlarının gerçekleşme-sinde kamu harcamalarının alternatifini oluşturabilmektedir. Sosyal amaçlı vergi harcamaları gelir transferi yaratırken ekonomik amaçlı vergi harcama-ları ise bir tür teşvik aracı olarak belirlenen maliye politikası hedeflerine ulaş-maya yardımcı olur (Saraç 2010, 271).

10

Dolaylı bir sübvansiyon aracı olarak nitelendirilen vergi harcamalarının, doğrudan kamu harcamaları ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmeleri de mümkündür (Pedük 2006a, 36-40; Kayalıdere ve Özcan 2012, 345):

• Vergi harcamaları ekonomik, sosyal ve siyasal amaçlı, standart vergi ya-pısından sapma gösteren ayrıcalıklı vergi düzenlemeleridir.

• Vergi harcamaları nakit ve doğrudan bir teşvik sağlamak yerine, gelir ya da servet kaynakları üzerindeki vergi yükünü hafifleterek dolaylı bir fay-da sağlar.

• Vergi harcamalarının basit, otomatik bir yapısı vardır. Kamu harcamaları ise karmaşıktır ve seçim yapmayı gerektirir.

• Vergi harcamaları her mükellefe uygulanmayan, sadece bazı özel şartla-ra haiz mükellef ve faaliyetlere uygulanan vergi desteğidir.

• Vergi harcamaları kaçınma, kaçakçılık ve rant kollama için fırsat yaratabilir. Öte yandan kamu harcamalarında da harcamaların miktarının belirlenmesi ve yapılacağı alanların seçiminde keyfiyet söz konusu olabilir.

• Vergi harcamaları yapısı gereği hesap verilebilirliğe ve kontrole elverişli değildir; kamu harcamaları ise denetime açıktır.

• Vergi harcamalarından sadece vergi mükellefleri faydalanabilir; kamu harcamalarında ise hedeflenen kullanıcı sayısı takdir yetkisiyle artırılarak

daha fazla eşitlik sağlanabilir.

Görüldüğü gibi vergi harcamalarının denetim ve ölçümünün tam yapılamadığı ve kamuoyu yete-rince bilgilendirilmediği için kamu harcamaları-na göre bazı politik avantajları olabilmektedir.

1.4. Vergi Harcamasının Sınıflandırılması

Uygulamada Vergi Harcamaları; Vergi Muafiyet ve İstisnaları, İndirimler, Mahsuplar, Vergi Kre-disi, Düşük Vergi Oranı ve Vergi Ertelemesin-den oluşmaktadır.

Muafiyet, vergi kanunlarında esas itibariyle kendileri için vergi borcu doğması öngörülmüş

olduğu halde, belirli kişi veya grupların vergi yükü dışında tutulmasıdır.

İstisna, vergi kanunlarında esas itibariyle vergilendirilmesi öngörülen bir konunun kısmen ya da tamamen, devamlı ya da geçici bir şekilde vergi dı-şında tutulmasıdır.

Muafiyet ve istisna uygulamalarında kişi ya da konu verginin kapsa-mında olduğu halde çeşitli ekonomik, sosyal, kültürel ya da mali nedenler-

Vergi harcamalarının denetim ve ölçümünün tam yapılamadığı ve kamuoyu yeterince bilgilendirilmediği için kamu harcamalarına göre bazı politik avantajları olabilmektedir.

11Vergi Harcaması

le bunlardan kısmen ya da tamamen vergi alınmaması söz konusu olmak-tadır. İkisi de sonuçta vergi borcunun doğmamasına ya da eksik doğması-na neden olur. Ancak istisna konudan hareket ettiği için objektif, muafiyet ise yükümlüyü esas aldığı için subjektif bir kavramdır.

İndirim, belirli vergi konularında, ekonomik ya da sosyal amaçlarla, belir-li birtakım niteliklere sahip mükelleflerin gayri safi vergilendirilebilir gelirleri üzerinden belli tutarlarda eksiltmeler yapılması anlamına gelmektedir.

Mahsup, daha önce ödemesi yapılmış bir vergi tutarının, daha sonra öden-mesi gereken vergi tutarından indirilmesidir.

Vergi Kredisi, belirli bir miktarın vergi yükümlülüğünden düşülmesi veya vergi yükümlülüğünün arttırılmasına izin verilmemesidir.

Düşük Vergi Oranı, belirli kişi veya faaliyetlerin yararına, vergi tarifesinde yer alan vergi oranının düşürülmesidir.

Vergi Ertelemesi, belirlenen alanlarda belirli bir zaman dönemi için vergi ödenmemesi şeklinde uygulanan teşvik türüdür.

2. VERGİ HARCAMALARININ HESAPLANMA VE RAPOR-LANMA SİSTEMİ

Devletlerin mevcut vergi kaynaklarının ne kadarından vergi topladığı, ne ka-darını vergi dışı bıraktığı, vergi dışı bırakmış olduğu bir kaynağın vergilendi-rilmesi halinde ne kadar ek vergi tahsil edeceği hususları makroekonomik politikalar açısından önem arz etmektedir. Bu nedenle vergi harcamalarının neler olduğunun, bu vergi harcamalarının devlete ne kadar maliyet getirdi-ğinin bilinmesi bir zorunluluk olmaktadır.

2.1. Vergi Harcamalarının Hesaplanma Yöntemleri

Vergi harcamalarının tahmin edilmesinde üç yöntem kullanılmaktadır. Bun-lar sırasıyla vazgeçilen gelir yöntemi, kazanılan gelir yöntemi ve eşdeğer harcama yöntemidir:

Vazgeçilen gelir yöntemi, vergi ayrıcalıkları sebebiyle vergi gelirlerinde mey-dana gelen kayıpların ölçülmesine dayanır. Gelir kaybı, vergi ayrıcalıklarının olduğu durumdaki vergi yükümlülüğü ile vergi ayrıcalığının olmadığı bir du-rumdaki vergi yükümlülüğü arasındaki farktır.

Kazanılan gelir yöntemi, vergi ayrıcalıkları kaldırıldığı zaman elde edilebilecek vergi kazancının tahmin edilmesidir.

Eşdeğer harcama yöntemi ise vergi harcaması yerine, aynı fayda düzeyine ulaşmak için yapılması gereken doğrudan kamu harcamaları tutarının tahmin edilmesidir (Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü 2007, 7).

12

Uygulamada en çok kullanılan yöntem vazgeçilen gelir yöntemidir. Bu yön-temi kullanan ülkeler arasında Belçika, Finlandiya, Almanya, İrlanda, İtalya, Hollanda, İspanya, Fransa, İngiltere, Kanada, Avustralya, Avusturya ve Tür-kiye gibi ülkeler sayılabilir (Mcdonald 2010, 20). ABD, 1983 mali yılına ka-dar vazgeçilen gelir yöntemini uygulamıştır. Bu tarihten itibaren ise eşdeğer harcama yöntemini uygulamaktadır (Pedük 2006a, 73).

İlk iki yaklaşım, vergi harcamalarının devlet açısından hesaplanmasıdır. Üçüncüsü ise, mükellef açısından hesaplanmasıdır. İlk ikisi vergi harcama-larını bir maliyet olarak görürken üçüncüsü onları bir fayda olarak değerlen-dirir (Mcdonald 2010, 22).

Vergi harcamalarının normal harcamalarla aynı şekilde bütçe kontrolü-ne tabi tutulması, hükümet faaliyetlerinin yanı sıra vergi sisteminin bir bü-tün olarak daha kapsamlı değerlendirilmesine imkân vermesi bakımından önem arz etmektedir.

Vergi harcamaları tahminleri, mali şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin arttırıl-ması, kaynakların verimli ve adil paylaştırılması, kamu mali yapısının güç-lendirilmesi hedefleri göz önünde tutularak sağlıklı ve tarafsız olarak yapıl-malıdır. Bu kapsamda ülkemizde de vergi harcamaları listesi ve tahmini, her yıl bütçe kanununda yer almaktadır. Bununla vergi harcamalarının bütçeye olan maliyeti ve vergi harcaması uygulamalarından yararlananlar ile ilgili ön fikir sağlanması amaçlanmaktadır.

2.2. Vergi Harcamalarının Raporlanması

Dünyada ilk vergi harcaması raporu 1959 yılında Almanya tarafından hazır-lanmıştır. Almanya’yı ABD (1968), İspanya (1978), İngiltere (1979), Kanada (1979), Fransa (1980) ve Hollanda (1997) gibi OECD ülkeleri takip etmiştir (Gelirler Genel Müdürlüğü 2001, 7).

Günümüzde OECD ülkelerinin tamamına yakınında yıllık olarak vergi har-camalar raporu yayınlanmaktadır. Vergi harcaması raporlarının hazırlanma-sında, ülkeler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Portekiz, İspanya, Türkiye ve ABD’de yetkili makamların yasal olarak vergi harcaması raporu hazırlaması gerekmektedir. İstisnalar hariç birçok ülkede bu raporlar yıllık olarak üretilmektedir. Ancak Almanya’da iki yılda bir, İtalya ve Hollanda’da ise zaman zaman hazırlanmaktadır. Belçi-ka, Finlandiya, Fransa, Portekiz ve İspanya’da vergi harcama raporu tama-men bütçe sürecine bağlanmıştır. Avusturya ve Almanya’da ise, hem doğ-rudan harcamalar hem de vergi harcaması yoluyla yapılan tüm destek bi-çimlerini içeren ve “sübvansiyon” kavramının geniş ölçüde kullanıldığı süb-vansiyon raporları üretilmektedir (Gelirler Genel Müdürlüğü, 2001).

Vergi harcaması raporları devlet bütçesinin bir parçası olarak sunulabile-ceği gibi bütçeye ekli bağımsız raporlar biçiminde de sunulabilir (Pedük

13Vergi Harcaması

2006a, 77-78). Bir ülkenin vergi harcaması raporlama sistemi; vergi harca-ması analizlerine konu olacak vergilerin saptanması ile vergi harcamalarının belirlenmesi, sınıflandırılması, maliyetlerinin hesaplanması ve tahminlerinin sunulması aşamalarından oluşmaktadır (Pedük 2006a, 60).

Söz konusu raporların gerekliliği, aslında vergi harcamalarının bütçede yer almayan gizli harcamalar olma özelliğinden kaynaklanmaktadır. Buna göre, raporlamanın yapılmadığı bir ülkede kamu ekonomisinden özel ekonomi-ye yapılan gelir transferi tam anlamıyla kavranamamakta ve kaynak tahsi-si ile yeniden dağıtım fonksiyonları eksik veya hatalı yorumlanabilmektedir. Ne var ki, vergi harcamalarından kaynaklanan ilave maliyetlerin belirsiz ol-duğu bir ortamda izlenen mali politikalar da araç bakımından yetersiz kala-bilir. Buna karşılık, vergi harcaması raporlarının geleneksel kamu harcama-ları ile vergi harcamalarını bir bütün olarak değerlendirmeye imkân tanıma-yan, farklı türden veriler içermesi ve raporların vergi harcamalarına dair fay-da hesaplamalarını değil de sadece devlet açısından oluşan maliyet hesap-lamalarını içermesi önemli bir eksikliktir. Ayrıca vergi harcamalarına ait ra-porların bütçeleme sürecine entegre edilebilmesi için olası mikro ve makro etkilerinin analizi gerekir (Saraç 2010, 268).

Vergi harcama raporlarının faydaları aşağıda özet olarak sayılmıştır (Mcdo-nald 2010, 27-28):

• Gelişmiş ülkelerde vergi harcaması raporları, mali saydamlığı ve verim-li kaynak dağılımını sağlamaya yönelik olarak kullanılmaktadır. Vergi har-caması raporlarının bütçe sürecine entegrasyonu, kamu harcamaların-da olduğu gibi vergi harcamalarında da yasal saydamlığı sağlayacak-tır. Vergi teşvikleri sonucunda vazgeçilen gelirlerin tutarları, çeşitleri hak-kında politika yapıcılarına ve kamuoyuna periyodik olarak bilgi sağlana-caktır.

14

• Vergi harcamalarının makroekonomik ve mali etkileri hakkında değerlen-dirme yapma olanağı elde edilebilecektir.

• Her bir vergi harcaması itibariyle fayda-maliyet analizi yapılabilecektir.

• Vergi harcaması hesapları, vergi reformları için değerlendirme ve planla-mada bir araçtır. Bu anlamda vergi harcamaları, vergi reformlarını daha etkin kılacaktır.

• Rasyonel bir vergi sisteminin oluşumunda vergi harcaması analizlerinin katkısı olacaktır.

• Vergi harcaması analizleri sayesinde, vergi ayrıcalıklarından dolayı, vergi yükünün dağılımındaki değişmeler ve gelir grupları arasında faydaların dağılımının analizini yapma olanağı elde edilecektir.

• Vergi harcaması hesapları, esas olarak bütçe analizinde kullanılmak üzere hazırlanır. Hesaplar ayrıca kamu harcamaları ile vergi teşvikleri arasında kamu hedeflerine varmada göreceli karşılaştırma imkânı sağlar. Vergi harcamalarının tutarı bir kez hesaplanabildiği zaman, kamu harcamaları ile aralarında seçim yapılabilir.

• Anlaşılır vergi harcaması raporları vergi sisteminin gelişmesi, tasarlanması ve değerlendirilmesine yardım eder.

3. DÜNYADA VERGİ HARCAMASI UYGULAMALARI Mevcut ekonomik ortam düşünüldüğünde ülke ekonomileri için vergi hem en sağlam finansman kaynağı hem de en önemli maliye politikası aracıdır. Global ekonomik krize karşı verilen mücadelelerde vergi politikası, kamu harcamalarının finansmanı ve yatırımların teşviki noktasında ülkelerin kul-landıkları önemli bir araç olmuştur. Bu kapsamda ülkeler gerek ekonomik, gerekse sosyal ve siyasal sebeplerle bir kısım vergilendirilebilir alanları ver-gi dışı bırakabilmektedirler.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, vergi harcaması oluşturulmasının gerekçeleri genelde farklıdır. Gelişmekte olan ülkeler için ekonomik kalkın-ma, geri kalmış bölgelerin kalkındırılması, uluslararası rekabet gücü kazan-ma, verimlilikte artış, istihdam imkânlarını genişletme, teknoloji transferi, ih-racat artışı, sanayileşme ve yabancı sermaye çekme gibi hedefler güdülür-ken gelişmiş ülkeler içinse; rekabet gücünü korumak, teknolojik gelişme-yi sürdürmek, sermaye kaçışını engellemek, bölgesel dengesizlikleri gider-mek, verimlilik artışını sağlamak, sorunlu sektörleri desteklemek ve işsizli-ği azaltmak gibi amaçlar doğrultusunda bu düzenlemelere ihtiyaç duyulur. Gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen gelirin yüksekliği ve sermaye piyasa-larının gelişmişliği, yeterli birikimi ve bu birikimlerin rasyonel yatırımlara yö-

15Vergi Harcaması

neltilmesini sağladığından, vergi teşvikleri daha çok sosyal fonksiyonu olan eğitim, sağlık, çevre temizliğiyle ilgili yatırımlara ve araştırma-geliştirme ya-tırımlarına yönelik olmaktadır (Mcdonald 2010, 43-44).

Vergi harcaması kavramının ortaya çıkmasıyla birlikte, uygulamanın maliye-tini hesaplamak ve raporlamak ekonomi yönetimlerinin önemli bir günde-mi olmuştur. Daha önce değinildiği üzere pek çok ülke vergi harcamalarının maliyetini hesaplamakta ve birer rapor şeklinde sunmaktadır.

Fakat ülkelerin vergi harcaması raporlama sistemleri, uluslararası karşılaş-tırmalara imkân vermemektedir. Bunun nedeni ülkelerin her birinin değişik bir standart vergi yapısını benimsemiş olmasıdır. Bazı ülke-lerde muhtelif vergi istisnaları, muafiyetleri ve indirim kalem-leri vergi harcaması olarak düşünülürken, bir kısım ülkeler-de ise bunlar benchmark olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bazı ülkelerin yayınlamış oldukları vergi harcama raporların-da, veri teminindeki güçlüklerden dolayı bazı vergi harca-ması kalemlerine de yer verilmemektedir. Yine önemli olan bir diğer husus da ülkelerin büyük bir bölümünün askeri ve savunma amaçlı vergi istisnalarını vergi harcamaları kapsamında değerlen-dirmemesidir. Bunun yanında tutarlarının önemli olmadığı düşünülen vergi harcama kalemlerinin tahminine yer verilmemesi de ülke vergi harcama ra-porlarında sık rastlanılan bir durumdur. Buradan ülkelerin vergi harcaması raporlarında tam ve eksiksiz vergi harcamaları tahminlerine yer vermedikle-ri, ancak vergi harcamalarının ağırlığını oluşturan kalemlerin tahminleri üze-rinde yoğunlaştıkları ve vergi harcaması hesaplama modellerini bunlar üze-rine kurdukları anlaşılmaktadır (Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü 2007, 8).

16

Aşağıda görülen Tablo 1 ve Tablo 2’de bazı OECD ülkelerinin vergi harca-ması raporlarına ilişkin bilgiler verilmektedir. Tablo 1’de, seçilen 10 OECD ülkesinin vergi harcama raporlarının nedenlerine göre karşılaştırması yer al-maktadır.

Tablo 1. Seçilen 10 OECD Ülkesinin Vergi Harcaması Raporlarının Neden-lerine Göre Karşılaştırması:

Kaynak: Pedük 2006a, 127

Buna göre, Avustralya, Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya ve ABD’de vergi harcama raporlarının hazırlanması yasal bir zorunluluktur. Hollanda ve İngiltere’de ise yasal bir zorunluluk yoktur.

Ayrıca yine tablodan anlaşıldığı üzere, vergi harcama raporlarının hazırlan-ma amaçları da her ülkede farklılık göstermektedir. Örneğin Avustralya’da vergi harcamalarının değerini ölçmek, vergi sistemini onarmak ve kamuo-yunu bilgilendirmek; Avusturya’da vergi reformunu şekillendirmek ve bütçe prosedürünü geliştirmek; Belçika’da değişik vergi önlemlerinin gelir üzerin-deki etkilerini ölçmek; Kanada’da parlamentoyu ve kamuoyunu bilgilendir-

ÜLKE AMACI VE KULLANIMI YASAL GEREKSİNİM BÜTÇEYLE İLİŞKİSİ SIKLIKLIĞI HESAPLAMA YÖNTEMİ

AVUSTRALYA Vergi harcamalarının değerini ölçmek, vergi sistemini onarmak ve kamuoyunu bilgilendirmek

Yasal Zorunluluk Bütçeden ayrı hükümet dokümanı

Yıllık Tahakkuk Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir Yöntemi

AVUSTURYA Vergi reformunu şekillendirmek ve bütçe prosedürünü geliştirmek

Yasal Zorunluluk Bütçeye ek sübvansiyon raporunun bir parçası


BELÇİKA Gelir üzerindeki değişik etkilerin değerini ölçmek

Yasal Zorunluluk Bütçe eki Yıllık Nakit Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir Yöntemi

KANADA Parlamentoyu ve kamuoyunu bilgilendirmek

Şekli zorunluluğu yok Bütçeyle doğrudan ilişkili değil ama ek bilgi

Yıllık Nakit Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir Yöntemi

FRANSA Bütçe prosedürünü geliştirmek Yasal Zorunluluk Bütçe eki Yıllık Nakit Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir Yöntemi

ALMANYA Sübvansiyonları ve harcamaları azaltmak

Yasal Zorunluluk Bütçenin bir parçası İki yılda bir Nakit Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir Yöntemi

İTALYA Vergi harcamalarının değerini ölçmek

Yasal Gereksinim Bağımsız Düzensiz Tahakkuk Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir Yöntemi

HOLLANDA Parlamentoyu bilgilendirmek ve alternatif bütçe göstermek

Yasal Zorunluluğu yok Bütçeyle doğrudan ilişkili değil ama bütçe eki


İNGİLTERE Bütçe tartışmalarını ve görüşmelerini geliştirmek

Tavsiye niteliğinde Bütçeden bağımsız istatistiki bilgi


ABD Vergi reformlarını şekillendirmek ve kamu açıklarını azaltmak

Yasal Zorunluluk Bütçe prosedürüne tabi olmayan bütçe dokümanı

Yıllık Nakit Esasına Dayalı Vazgeçilen Gelir, Harcama Eşdeğeri Ve Bugünkü Değer Yöntemleri

17Vergi Harcaması

mek; Fransa’da bütçe prosedürünü geliştirmek; Almanya’da sübvansiyon-ları ve harcamaları azaltmak; İtalya’da vergi harcamalarının maliyet, nesnel ölçütler ve bütçe ile tutarlılığı açısından değerini ölçmek; Hollanda’da ver-gi harcamalarının bütçe üzerindeki maliyeti hakkında parlamentoyu bilgi-lendirmek ve alternatif bütçe göstermek; İngiltere’de bütçe tartışmalarını ve görüşmelerini geliştirmek ve nihayet ABD’de de vergi reformlarını şekillen-dirmek ve kamu açıklarını azaltmak amaçlarıyla vergi harcama raporları ha-zırlanmaktadır. İtalya ve Almanya dışındaki tüm ülkelerde bu raporlar yıllık olarak hazırlanır. Almanya bu raporları iki yılda bir hazırlarken İtalya’da ise raporların hazırlanma periyodu düzensizdir ve vergi harcamaları ayrı bir bel-ge olarak hazırlanmaktadır (Mcdonald 2010, 39).

Tablo 2’de ise seçilen 10 OECD ülkesinin vergi harcama raporlarının içerik-lerinin karşılaştırması yer almaktadır.

Tablo 2. Seçilen 10 OECD Ülkesinin Vergi Harcaması Raporlarının İçerikle-rinin Karşılaştırılması:

Kaynak: Pedük 2006a, 128

ÜLKE TANIMLAR VE ESASLARI VERGİ TÜRLERİHÜKÜMET-

DÜZEYİSINIFLANDIRMA

AVUSTRALYA Yasal vergi harcaması tanımını yapmakta ve normu uygulamakta

Gelir üzerinden alınan vergiler ve özel tüketim vergisi

Merkezi Fonksiyonları ve mükellef grupları itibariyle

AVUSTURYA Vergi harcaması tanımı için normu veya vergi harcaması norm kolaylıkları ile her iki arasında kalanları esas almakta

Dolaylı ve dolaysız vergiler

Hem merkezi hem yerel

Vergi türleri ve faydaları itibariyle

BELÇİKA Geliri azaltan normdan ayrılan tüm sapmaları vergi harcaması olarak tanımlamakta


Federal Vergi türleri ve amaçları itibariyle

KANADA Yapısal ve yapısal olmayan vergi ayrıcalıklarını içeren dar bir vergi harcaması tanımı kullanmakta


Federal Vergi türleri ve bütçe fonksiyonları itibariyle

FRANSA Yasal bir vergi harcaması tanımı yapmakta ve normu uygulamakta


Merkezi Vergi türleri ve amaçları itibariyle

ALMANYA Dolaysız bütçe harcamaları ve vergi ayrıcalıklarını içeren sübvansiyon raporunu kullanmakta


Federal Vergi türleri ve sektörler itibariyle

İTALYA Yapısal ve yapısal olmayan ayrıcalıklı vergi hükümlerini benimsemekte


Hem merkezi hem yerel

Vergi türleri, sektörler, amaçları, faydaları ve bölgeler itibariyle

HOLLANDA Yasal vergi harcaması tanımı yapmakta ve normu uygulamakta


Merkezi Vergi türleri ve amaçları itibariyle

İNGİLTERE Vergi kolaylıklarını içeren yapısal, yapısal olmayan ve gümrük kolaylıkları olmak üzere üç kategori var


Merkezi Vergi harcamaları ve vergi türleri itibariyle

ABD Vergi harcaması tanımını kullanmakta ve normal ve referans olmak üzere iki ayrı esasa göre vergi harcamasını göstermekte

Dolaysız vergiler ve servet vergileri

Federal Bütçe fonksiyonları itibariyle

18

Buna göre, vergi harcama raporlarının hazırlanmasında Avusturya, Belçika, Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, İngiltere dolaylı ve dolaysız ver-gilerde yer alan tüm vergi harcamalarını dikkate almaktadırlar. ABD, sade-ce dolaysız vergiler ve servet vergilerini dikkate alırken Avustralya gelir üze-rinden alınan vergiler ile özel tüketim vergisi üzerindeki vergi harcamalarını dikkate almaktadır. Avustralya, Fransa, Hollanda ve İngiltere’de vergi har-caması raporları merkezi düzeyde hazırlanırken Belçika, Kanada, Almanya ve ABD’de federal düzeyde hazırlanmaktadır (Mcdonald 2010, 42).

Vergi harcamalarının sınıflandırılması da ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Örneğin Belçika, Fransa ve Hollanda’da vergi türleri ve amaçları itibariyle bir sınıflandırma yapılırken Avustralya’da fonksiyonları ve mükellef grupla-rı itibariyle; Avusturya’da vergi türleri ve faydaları itibariyle, Kanada’da vergi türleri ve bütçe fonksiyonları itibariyle; Almanya’da vergi türleri ve sektörler itibariyle; İngiltere’de vergi harcamaları ve vergi türleri itibariyle; ABD’de büt-çe fonksiyonları itibariyle; İtalya’da ise vergi türleri, sektörler, amaçları, fay-daları ve bölgeler itibariyle sınıflandırma yapılır (Mcdonald 2010, 42).

4. TÜRK VERGİ SİSTEMİ’NDE VERGİ HARCAMALARI VE GELİŞİMİ Gelişmekte olan ülkeler; ekonomik kalkınma, geri kalmış bölgelerin kal-kındırılması, uluslararası rekabet gücü kazanma, verimlilik artışı, istihdam imkânlarını genişletme, teknoloji transferi, ihracatı artırma, sanayileşme ve

yabancı sermayeyi çekme gibi gerekçelerle vergi harcaması uygulamalarına mevzuatların-da yer vermektedirler. Gelişmiş ülkeler; rekabet gücünü koruma, teknolojik gelişmeyi sürdür-me, sermaye kaçışını engelleme, bölgesel den-gesizlikleri giderme, verimlilik artışını sağlama, sorunlu sektörleri destekleme, işsizliği azaltma gibi amaçları gerçekleştirmek için vergi yasa-larında vergi harcamalarına yer vermektedirler. Hem literatürde hem de uygulamada vergi ay-rıcalıklarını daha iyi analiz edebilmek ve amacı-na daha uygun şekilde kullanabilmek için cid-di çalışmaların yapıldığı son yıllarda, Türk Vergi Sistemi’nde yer alan vergi harcamalarının nasıl uygulandığının tespiti özel bir önem kazanmak-tadır (Mcdonald 2010, 63).

2023 yılına gelindiğinde dünyanın ilk 10 ekono-misi arasına girmeyi, 500 milyar dolar ihracat ve 25 bin dolar kişi başı milli gelire ulaşmayı he-defleyen Türkiye’nin bu amacına ulaşabilmek

Gelişmekte olan ülkeler; ekonomik kalkınma, geri kalmış bölgelerin kalkındırılması, uluslararası rekabet gücü kazanma, verimlilik artışı, istihdam imkânlarını genişletme, teknoloji transferi, ihracatı artırma, sanayileşme ve yabancı sermayeyi çekme gibi gerekçelerle vergi harcaması uygulamalarına mevzuatlarında yer vermektedirler.

19Vergi Harcaması

için alanı genişleyen kamu harcamalarının maliyetini karşılayabilecek sağ-lıklı mali kaynaklara ihtiyacı vardır. Daha önce de ifade edildiği gibi, en sağ-lıklı mali kaynak ise şeffaf, basit, adil, ekonomik kararları bozucu etkiye sa-hip olmayan, mükellef ve idareye fazla külfet oluşturmayan, gelir dağılımı-nı düzeltici ve istihdamı teşvik eden bir vergi sistemidir. Çalışmanın bu bö-lümünde, Türk Vergi Sistemi içerisinde bulunan ve önemli bir zafiyet nokta-sı olarak görülen, vergi tabanını büyük ölçüde daraltıcı etkiye sahip olan ve kamuoyunun da yeterince farkında olamadığı vergi harcamaları kavramının ülkemiz üzerindeki etkileri değerlendirilecektir.

4.1. Türk Vergi Sisteminde Vergi Harcaması Kavramının Gelişimi

2000 yılında Türkiye’de VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlık çalışmalarında; vergi harcamaları, “Bütçe Kapsamı Dışında Kalan Dolaylı Kamusal Harca-ma Alanları” arasında değerlendirilmiş ve Türkiye’nin vergi harcamaları kar-şısındaki durumu hakkında aşağıdaki değerlendirme yapılmıştır:

Vergi harcamaları bir vergi politikası aracı olarak çok yaygın kullanım alanına sahip olmakla birlikte bu nitelikteki harcamaların miktarı ve kapsadığı kesimler genellikle bilinmediği gibi aynı zamanda bu har-camalar bütçelendirilmemektedir. Hâlbuki kamuoyunun ve meclisin böyle bir karar sonucu toplumun hangi kesimlerine kamu eli yoluyla kaynak aktarıldığını bilmek en doğal hakkı olmalıdır ve böyle alınan bir kararın maliyetinin ne olduğunun bu karara katkı sağlayan insanlar ta-rafından önceden biliniyor olması esas olmalıdır. Türkiye’ de bugüne kadar vergi harcaması niteliği olan kanun veya kararların ne ilgili me-tinler içinde ne de gerekçe içinde bir hesaplamasının yapıldığını gör-mek mümkün değildir.

Devamında vergi harcamalarına, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın makroe-konomik politikaları arasında yer verilmiş ve “İstisna, Muafiyet ve Vergi İndi-rimi gibi vergi harcamaları ekonomik ve sosyal politikalar çerçevesinde ye-niden düzenlenecek, vergi harcamaları yoluyla alınmasından vazgeçilen tu-tarlar Bütçe Kanunu kapsamında ayrıntılı bir şekilde raporlanacaktır” denil-miştir.

Bu gelişmenin ardından 2001 yılında T.C. Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan “Vergi Harcamaları” adlı çalışmada, ver-gi harcamalarının detaylarına girilmeden, ilk bakışta vergi harcaması oldu-ğu söylenebilecek muhtelif unsurlar vergi türleri itibariyle liste halinde özet-lenerek ortaya konulmaya çalışılmıştır; ancak rakamsal tutarlarına yer veril-memiştir (Pedük 2006c, 2).

Vergi harcaması kavramı daha sonra 10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile mevzuatımızda yerini almıştır. Söz ko-nusu kanunun Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve bağlı cetvellerle ilgili 15. maddesinde şu hükme yer verilmektedir:

20

Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda; yılı ve izleyen iki yılın gelir ve gi-der tahminleri, varsa bütçe açığının veya fazlasının tutarı, açığın nasıl kapatılacağı veya fazlanın nasıl kullanılacağı, vergi muafiyeti, istisna-sı ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi ge-lirleri, borçlanma ve garanti sınırları, bütçelerin uygulanmasında tanı-nacak yetkiler, bağlı cetveller, mali yıl içinde gelir ve giderlere yönelik olarak uygulanacak ve kısmen veya tamamen uygulanmayacak hü-kümler yer alır.

Bu düzenlemeye göre, yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunlarında vergi mu-afiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi gelirleri yer alacaktır. Madde gerekçesinde de “Bu maddenin ikinci fık-rasında, Kanunda yer alacak hususlara yer verilmiştir” denilerek vergi mu-afiyeti, istisnası ve indirimleri ve benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi gelirleri ile ilgili metinlerin yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunlarında yer alacağı belirtilmiştir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununun “Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu” başlıklı İkinci Bölümünde yer alan 18/c maddesinde ise “Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısına… Türkiye Bü-yük Millet Meclisi’nde görüşülmesi sırasında dikkate alınmak üzere... ver-gi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vaz-geçilen kamu gelirleri cetveli... eklenir” hükmüne yer verilmiştir. Bu hükme göre de, yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarılarına vergi muafiyeti, is-tisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi ge-lirleri cetveli eklenecektir. Ancak maddenin “Maddede, Merkezi İdare Büt-çe Kanunu Tasarısının hangi eklerle ve ne zaman Türkiye Büyük Millet Mec-lisine sunulacağı belirlenmiştir. Madde, Merkezi İdare Bütçe Kanun Tasa-rısına vergi harcamaları ile merkezi idare bütçesinden yardım alan kurum ve kuruluşların listesinin de eklenmesini öngörmek suretiyle mali saydamlı-ğın sağlanmasında önemli yenilikler getirmektedir” şeklindeki gerekçesin-de, yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarılarına vergi harcamalarının ek-lenmesinin maddede öngörüldüğü anlaşılmaktadır (Pedük 2006b, 1-2).

İlk defa 2006 yılı bütçesine konulmak üzere, Gelir Vergisi, Kurumlar Vergi-si, Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi Kanunlarında yer alan ve hakkında veri temin edilebilen istisna, muafiyet ve indirimlerden kaynakla-nan vergi harcamalarının tahminine yönelik bir çalışma yapılmıştır. Bu çalış-ma 2006 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununa ekli B cetveli içerisinde yer alan “Vergi Harcamaları Listesi” şeklinde 2006 yılı bütçesinde yer almakta-dır (bkz. bu çalışmanın sonundaki Ek). Aynı şekilde 2007 yılı bütçesinde bu çalışma veri teminindeki artışla birlikte geliştirilmiştir.

Son olarak da Ekim 2007’de T.C. Maliye Bakanlığı Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü tarafından “Vergi Harcamaları Raporu” yayınlanmıştır. Bu ra-por bir önceki çalışmaya göre daha kapsamlı olup, öncelikli olarak ülke-

21Vergi Harcaması

miz vergi harcamaları rakamlarının ağırlığını oluşturan Gelir Vergisi, Kurum-lar Vergisi, Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi Kanunlarında yer alan hükümlerin büyük bir bölümünün 2007 yılında neden olabileceği ver-gi harcamaları tahminleri hesaplanmaya çalışılmıştır. Bu hesaplamalar baş-ta TÜİK olmak üzere ilgili bulunan kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütlerin-den elde edilebilen veriler çerçevesinde ve gelir bütçesinin hazırlanmasın-da kullanılan yöntem ve modellere paralel olarak “Vazgeçilen Gelir Yönte-mi” ile yapılmıştır. Öncelikle, vergi ve diğer kanunlarda yer alan vergi mua-fiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar, vergi harcaması ya da standart vergi sisteminin bir parçası (benchmark) olup olmadıklarının tes-piti için detaylı inceleme ve araştırmaya tabi tutulmuştur.

4.2. Türk Vergi Kanunlarında Yer Alan Vergi Harcamaları

6363 sayılı 2013 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununa göre vergi harcaması, en genel anlamıyla “devletlerin gelir top-lamını azaltan, standart vergi sisteminden ayrılan ayrı-calıklar veya istisna ve muafiyetler” olarak tanımla-nabilir. Söz konusu kanunda, vergi sistemimizde-ki Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, KDV, ÖTV ve diğer bazı kanunlarda yer alan ve potansiyel ola-rak vergi harcaması niteliği taşıdığı düşünülen tüm düzenlemeler listelenerek tek tek sayılmıştır. Söz konu-su liste işbu çalışmaya ek olarak verilmektedir (bkz. sonda-ki Ek bölümü). Ayrıca çalışmanın ilerleyen bölümlerinde detay-lı olarak analiz edileceği üzere, tahmin edilen vergi harcaması tu-tarları da bu kanunda yer almaktadır. Aynı kanunda “standart vergi sistemi”ne ilişkin varsayımlara göre bu listedeki unsurların değişebile-ceği, vergi harcamalarına ilişkin yer alan tutarların, mevcut veri seti kullanıl-mak suretiyle “vazgeçilen gelir” yöntemiyle tahmin edildiği, hakkında her-hangi bir veri temin edilemeyenlerin hesaplama dışında tutulduğu ve veri te-minindeki artışlara paralel olarak vergi harcaması tahminlerinin de değişe-ceği hususları belirtilmiştir.

2007 yılında yayınlanan Vergi Harcaması Raporu ise daha detaylıdır. Rapor-da vergi harcamalarının önemli bir kısmını oluşturan Gelir, Kurumlar, Katma Değer ve Özel Tüketim Vergisi Kanunları ile diğer bazı önemli kanunlarda yer alan vergi istisna muafiyet ve indirimlerinden vergi harcaması oldukları düşünülenler, ilgili kanun başlığı altında madde numaralarına göre sıralan-mıştır. Her bir kanun hükmünün altında vergi harcaması olarak kabul edil-me nedeni ayrıca açıklanmıştır. Diğer vergi kanunlarında yer alan vergi har-camasına ilişkin hükümler ile vergi kanunları dışındaki kanunlarda yer alan hükümlere ise rapor ekinde yer verilmiştir (Gelir Politikaları Genel Müdürlü-ğü 2007, 9).

22

Fakat daha sonraki yıllar için bu detaylı rapor güncellenmemiş, sadece büt-çe kanunlarında yer alan tahmin ve özet liste ile yetinilmiştir.

Vergilerin gelir, servet ve harcama vergileri şeklinde ayırımı ekonomik tasnif veya konularına göre tasnif olarak bilinir. Bu kapsamda Türk vergi sistemi-ni oluşturan vergiler de gelir üzerinden alınan vergiler, harcama üzerinden alınan vergiler ve servet üzerinden alınan vergiler olarak üç ana grupta ayrı-ma tabi tutulmaktadır. Gelir üzerinden alınan vergiler: Gelir vergisi ve Ku-rumlar vergisi; Harcamalar üzerinden alınan vergiler: Katma değer vergi-si, Özel tüketim vergisi, Gümrük vergisi, Banka ve sigorta muameleleri ver-gisi, Damga vergisi, Değerli kağıtlar vergisi ve Harçlar vergisi; Servet üze-rinden alınan vergiler: Motorlu taşıtlar vergisi, Emlak vergisi, Veraset ve in-tikal vergisi olarak sayılabilir.

1. Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Yer Alan Vergi Harcamaları: Gelir Vergisi’nde yer alan vergi harcamaları, gelirin yedi unsuru (Ticari Kazançlar, Zirai Kazançlar, Ücretler, Serbest Meslek Kazançları, Gayrimenkul Sermaye İradı, Menkul Sermaye İradı, Diğer Kazanç ve İratlar) içerisinde yer alan muafiyet, istisna, indirim, vergi tatili gibi vergi ayrıcalıklarından oluşmaktadır. Gelir Vergisi’ndeki vergi harcamaları, belli kişi veya gelir unsurlarını koruyup teşvik etmek ve gelir dağılımında adaleti sağlamak gibi ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel amaçlarla gelir vergisinde yer almaktadır.

Kurumlar Vergisi’nde yer alan vergi harcamaları, kurum kazançlarına uy-gulanan bazı muafiyet, istisna ve indirimlerden oluşur. Kurumların kendi-sini oluşturan bireylerden farklı bir ekonomik gücü olması nedeniyle uy-gulanan kurumlar vergisinde yer alan vergi harcamalarının çoğu belir-li alanlarda, belirli ürünleri üreten kurumların vergisel açıdan korunması-na ve gelişiminin sağlanmasına yöneliktir. Genellikle sosyal yardım ama-cıyla faaliyette bulunan kurumların vergi dışı bırakılması şeklindeki muafi-yet uygulamaları, gelir vergisindekilere göre daha sınırlı bir yapı ve sayıda görülmektedir. İstisna, indirim, vergi yükümlülüğünün ertelenmesi şeklin-deki vergi harcamaları, ekonomik amaçlarla ve daha yoğun olarak uygu-lanabilmektedir.

2. Harcamalar Üzerinden Alınan Vergilerde Yer Alan Vergi Harcamaları: Harcama vergileri, üretilen, satılan veya tüketilen mal ve hizmetler üzerine konulan vergilerdir. Gelir veya servet harcandıkları aşamada, mal ve hizmetlerin fiyatları içerisinde gizlenmiş olarak vergilendirilirler. Harcama vergilerinde genellikle, muafiyet şeklindeki vergi harcamaları yer almaz. İstisna ve farklı vergi oranı uygulanması şeklindeki vergi harcamaları özellikle düşük gelir gruplarının daha yoğun olarak satın aldıkları mal ve hizmetler için söz konusu olmaktadır.

23Vergi Harcaması

3. Servet Üzerinden Alınan Vergilerde Yer Alan Vergi Harcamaları: Servet vergilerinde de vergi harcamaları gelir vergisinden daha dar kapsamlı olarak yer almaktadır. İstisna ve muafiyetler genellikle sosyal amaçla uygulanmaktadır.

5. TÜRK VERGİ SİSTEMİNDEKİ VERGİ HARCAMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Türk Vergi Sisteminde de sosyal, ekonomik ve siyasi amaçlı birçok vergi harcaması bulunmaktadır. Hemen hemen tüm vergi sistemlerinde yer alan vergi harcaması uygulamaları ihracat, üretim, yatırım gibi ekonomik davra-nışları teşvik etmek ya da aileler, özürlüler, düşkünler, emekliler gibi bazı sosyal grupları vergi yükü açısından rahatlatmak amacıyla uygulanmaktadır.

5.1. Vergi Harcamalarının Ekonomik Etkileri Yönünden Değerlen-dirilmesi

Verginin ekonomik fonksiyonu, ekonominin vergisel tedbirlerle yönlendiril-mesini ifade eder. Uygulanan Vergi Politikası ile korumak ve geliştirilmek is-tenen alanlar için vergi teşviki; önlenmek istenen alanlar içinse vergileri ağır-laştırma suretiyle vergilerin iktisat politikasının bir aracı olarak kullanılması yoluna başvurulmaktadır. Bu konuda vergi yoluyla güdülebilecek başlıca ekonomik amaçlar arasında yatırımları teşvik etmek, üretimi ve tüketimi teş-vik etmek ya da kısıtlamak, ödemeler dengesini düzeltmek, tasarrufları teş-vik etmek, ekonomik istikrarı sağlamak, ekonomik yapıyı değiştirmek, boş kapasiteyi önlemek ve spekülasyonun önüne geçmek sayılabilir (Mcdonald 2010, 137). Örneğin enflasyonla mücadelede toplam arzın artırılması ama-cıyla teşvik edici bir vergi politikası uygulanması gerekmektedir. Bunun için, yatırım indirimi gibi teşvik sağlayan vergi harcaması uygulamalarına baş-vurulabilir. Ayrıca vergi harcamalarıyla belirli mükellef gruplarının vergi yük-lerini azaltmak suretiyle teşvik edilmesi ve rahatlatılması; yine aynı paralel-de belirli üretim ve sanayi dallarının sübvanse edilerek ekonomik büyüme ve kalkınmaya katkıda bulunması sağlanır. Sözgelimi yatırım indirimi uygu-lamalarıyla yatırımları teşvik etmek suretiyle milli gelirin ve refahın artması sağlanmaya çalışılır (Mcdonald, 2010, 138).

Türk Vergi Sisteminde ekonomik amaçlı vergi harcamaları genelde üreti-min, ihracatın, yatırımların ve tasarrufların teşvik edilmesi, sermaye biriki-minin arttırılması ve ekonomik istikrar ve kalkınmanın sağlanması doğrultu-sunda düzenlenmiştir. Çalışmanın 1 numaralı ekinde yer aldığı üzere, aşa-ğıdaki bazı düzenlemeler ekonomik amaçlar çerçevesinde sayılabilir:

i- 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89. maddesine göre, mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri, münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ü oranında hesaplanacak Ar-Ge indirimi uygulaması.

24

ii- 5520 sayılı Kurumlar Vergisi kanununun 32. maddesine göre, Kanunla tespit edilen yatırımlardan elde edilen kazançların indirimli oranlar üzerinden kurumlar vergisine tabi tutulması.

iii- 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 13. maddesine göre, Yatırım teşvik belgesi sahibi mükelleflere belge kapsamındaki makine ve teçhizat teslimlerinin katma değer vergisinden müstesna olması.

Ekonomik amaçlı uygulanan vergi harcamalarının ekonomi açısından olum-lu etkilerinin yanı sıra olumsuz etkileri de mevcuttur (Mcdonald 2010, 140):

i. Bir ekonomide yüksek gelirli gruplar dolayısıyla vergi ödeme gücü yüksek olan kişiler daha fazla yatırım yapma imkânına sahiptirler. Bu gruplar bu tür vergisel teşviklerden yararlanarak az gelirli veya vergi ödeme gücü olmayan kişiler karşısında vergi yüklerini hafifleterek vergi adaletsizliğine neden olmaktadırlar.

ii. Ayrıca vergi harcamaları, ekonomik faaliyetlerin tüm alanlarından ziyade belirli alanların desteklenmesine yol açtıklarından haksız rekabete zemin hazırlayarak serbest piyasa ekonomisine de zarar verirler; tüm mükelleflerin değil de bir kısım mükellefin vergi bakımından ayrıcalıklı tutulması sonucunda yatay ve dikey eşitliğin bozulmasına yol açarak mükellef psikolojisini olumsuz yönde etkilerler.

iii. Amacını aşan, gelişigüzel muafiyet, istisna ve indirimler gibi vergi harcamaları fon transferine neden olarak ekonomik istikrarı olumsuz etkileyebilirler.

iv. Vergi harcamaları, vergi erozyonuna da yol açabilir. Bunun sonucunda, teşebbüsler arasında ekonomik rekabet ve eşitlik bozulur. Ayrıca, vergi erozyonu üretim faktörlerinin dağılımını da olumsuz etkileyeceğinden muafiyet, istisna ve indirimler nedeniyle bazı üretim faktörlerinin teşvik edilmek istenmeyen ve gelişmesinde ekonomiye yarar sağlamayacak alanlara kayması da söz konusu olabilecektir.

v. Vergi harcamaları, basit olarak vergi yükümlülüğünün düşürülmesi olarak ele alınır ve yükümlüleri kârlı olmayan faaliyetlere yöneltirlerse, ekonomik etkinsizliğe de neden olabilirler

vi. Vergi harcamaları dolaysız kamu harcamaları gibi bir kamu gelirini harcama aracıdır. Bu açıdan vergi harcamaları da kamu gelirini azaltır. İstisna, muafiyet, düşük oran gibi vergi harcamaları, vergi gelirlerinde azalış yaratmakla kamu gelirlerinden kayba yol açmaktadır.

vii. Vergi harcamalarından kaynaklanan gelir kaybının telafi edilme yöntemleri gelir ve vergi yükü dağılımını etkileyebilir. Devlet gelir sağlama amacıyla vergilerin oranlarını artırabilir, yeni vergiler koyabilir veya vergi sistemi dışında telafi yoluna, borçlanmaya gidebilir. Ek vergiler konulması ya da mevcut vergi oranlarının artırılması yoluyla finanse edilen devlet yardımları,

25Vergi Harcaması

harcanabilir gelirin azalması sonucu tüketim seviyesinin olumsuz yönde etkilenmesine ve tüketim yapısının değişmesine yol açabilir.

Vergi sistemlerinde yer verilen muafiyet, istisna ve indirimlerle ekonomik ya-pının yönlendirilmesi ve istikrarın sağlanması amaçlanırken bu ayrıcalıkların vergi erozyonuna yol açmayacak biçimde düzenlenmesine dikkat edilme-li, söz konusu ayrıcalıkların ekonomik istikrarı, ekonomik rekabet ve eşitliği, kaynak ve gelir dağılımını ve vergi adaletini bozması ve ekonomik etkinsizli-ğe neden olması engellenmelidir.

5.2. Vergi Harcamalarının Mali (Türkiye Bütçesi Üzerindeki) Etkileri Yönünden Değerlendirilmesi

Doğrudan bütçe harcamalarına benzer şekilde, vergi harcamaları da genel bütçe dengesi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Vergi harcamaları vergi gelirlerini azaltarak bütçe dengesini olumsuz etkiler.

Aşağıdaki tabloda (Tablo 3), 6363 sayılı 2013 yılı Bütçe Kanununa ekli 2013-2015 yılları için tahmin edilen vergi harcama tutarları ile hedeflenen vergi gelirleri yer almaktadır.

Tablo 3. Vergi Türleri İtibariyle Toplam Vergi Harcaması Tahminleri (2013-2015):

Kaynak: GİB 2013, BÜMKO 2013.

Tablodan anlaşıldığı üzere 2013, 2014 ve 2015 yıllarında toplanması hedef-lenen gelir vergisinin %21’i, kurumlar vergisinin %15’i ve Katma Değer ver-gisinin %1’i kadar bir tutar, muafiyet ve istisna hükümleri gereği vergi har-caması olarak mükelleflere teşvik olarak verilecektir. 2013 yılında yaklaşık 22,4 Milyar TL tutarında bir vergi gelirinden vergi harcaması yoluyla vazge-çilmesi öngörülmektedir.

Çalışmanın bu bölümünde Türkiye’deki vergi harcamalarının bütçe üzerin-deki etkisini daha rasyonel bir şekilde saptamak için kurumlar vergisi be-yannameleri üzerinden bir hesaplama yapılmıştır. Aşağıdaki tabloda (Tablo 4) 2007-2011 yıllarında verilen kurumlar vergisi beyannamelerinde yer alan

KANUN ADI

2013 2014 2015

Vergi GelirleriVergi

Harcaması Oran Vergi Gelirleri

Vergi Harcaması

Oran Vergi GelirleriVergi

Harcaması Oran

Gelir Vergisi 65.483.652.000 14.017.491.922 0,21 72.602.244.000 15.513.713.528 0,21 80.518.761.000 17.181.105.309 0,21

Kurumlar Vergisi 32.043.560.000 4.776.549.213 0,15 35.320.862.000 5.252.509.892 0,15 39.167.590.000 5.802.378.276 0,15

Katma Değer Vergisi 121.267.159.000 1.242.492.468 0,01 133.017.774.000 1.376.371.031 0,01 146.401.207.000 1.524.675.010 0,01

Özel Tük. Vergisi 83.245.531.000 375.730.301 0,005 88.596.073.000 416.215.241 0,005 94.136.678.000 461.062.433 0,005

Diğer Kanunlar 45.850.117.000 2.004.584.857 0,04 50.605.422.000 2.220.578.876 0,04 56.070.180.000 2.459.846.250 0,04

Toplam 347.890.019.000 22.416.848.762 0,064 380.142.375.000 24.779.388.568 0,065 416.294.416.000 27.429.067.279 0,065

26

matrah, hesaplanan vergi, matrahtan indirilen ve vergi harcaması olarak ka-bul edilen istisna ve indirim tutarları yer almaktadır.

Tablo 4. Kurumlar Vergisi Beyannamesi Özetleri (2007-2011):

Kaynak: GİB 2013

Tablodan açıkça görüldüğü üzere yılda ortalama hesaplanan kurumlar ver-gisinin %46’sına denk gelen bir tutar vergi harcamalarıyla eriyip gitmektedir. Bu rakam içinde muafiyet ve düşük oranlı vergi uygulaması sonuçları bu-lunmamaktadır. Sadece istisna ve indirimler dikkate alınmıştır. Gerçek oran bu rakamın çok üzerindedir. Diğer kanunlardaki vergi harcama tutarlarını da değerlendirmeye katarsak bu konunun kesinlikle detaylı bir gözden geçir-meye ihtiyacı olduğu kesindir.

5.3. Vergi Harcamalarının Sosyal Etkileri Yönünden Değerlendirilmesi

Verginin bilinen sosyal fonksiyonu, gelir ve servet dağılımını düzenlemek, sosyal güvenliği sağlamaktır (Mcdonald 2010, 145). Türk Vergi Sistemi’nde sosyal amaçlı vergi harcamaları genelde, gelir ve servet dağılımını düzen-lemek, sosyal güvenliği sağlamak, aileyi korumak, dernek ve vakıfların ku-rulup gelişmesine yardım etmek, sağlık, spor, eğitim ile kültürel faaliyetle-rin geliştirilmesini sağlamak, doğal afete maruz kalmış kişileri korumak, bel-li kişi veya gelir unsurlarını korumak ve teşvik etmek amacıyla düzenlenmiş-tir. Çalışmanın 1 numaralı ekinde yer aldığı üzere, aşağıdaki bazı düzenle-meler ekonomik amaçlar çerçevesinde sayılabilir.

i- 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 25. maddesinde düzenlenen Hizmet erbabına ödenen çocuk zamları, evlenme ve doğum münasebetiyle hizmet erbabına yapılan yardımlar, yardım sandıkları tarafından ölüm, sakatlık, hastalık, doğum, evlenme gibi sebeplerle üyelerine yapılan yardımlar, spor yarışmalarına katılan amatör sporculara ödenen ödül ve ikramiyeler gelir vergisinden istisnadır.

ii- 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 4. maddesine göre tüketim ve taşımacılık kooperatifleri hariç kooperatifler kurumlar vergisinden muaftır.

Dönem KV Matrahı (A)Hesaplanan KV(B) = (A) x 0.20

İndirimve İstisna (C)

VergiHarcaması

(D) = (C) x 0.20

Vergi harca-masının

hesaplanan vergiye

oranı (D)/(B)

VergiHarcamasın-

danFaydalanan

Mükellef Sayısı

2007 81.383.118.962,65 16.489.016.048,82 47.282.401.661,15 9.456.480.332,23 0,57 -------

2008 84.647.248.307,15 16.948.712.010,01 50.266.059.589,18 10.053.211.917,84 0,59 16.301

2009 112.063.278.187,19 22.397.201.061,10 36.742.993.892,57 7.348.598.778,51 0,33 14.094

2010 125.644.400.041,74 25.067.086.481,08 43.095.940.780,78 8.619.188.156,16 0,34 16.401

2011 131.657.612.869,29 26.153.081.206,54 67.576.435.894,20 13.515.287.178,84 0,52 18.791

Toplam 535.395.658.368,02 107.055.096.807,55 244.963.831.817,88 48.992.766.363,58 0,46 65.587

27Vergi Harcaması

iii- 3065 sayılı Katma Değer Vergisi kanununun 17. maddesine göre, engel-lilerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları katma değer vergisinden istisnadır.

Ancak sosyal amaçlarla bu tür düzenlemelere yer verilirken, bunların bazı olumsuz yönleri de ortaya çıkabilmektedir. Mesela, gereğinden fazla ve an-lamsızca yapılan vergi harcamaları vergi gelirlerinde bir azalmaya yol aça-cağından, vergi ayrıcalıklarından yararlanmayan diğer mükelleflerin üzerin-de ek bir vergi yükü oluşturabilir; bu da sosyal adaletsizlik ve yolsuzluklara, gelir dağılımında bozulmalara, vergide adaletsizliğe, mükelleflerin vergiden kaçınmasına, vergi tabanının daralmasına, rant kollama faaliyetlerinin art-masına vb. neden olabilir (Mcdonald 2010, 146). Bu nedenle vergi harca-malarını uygularken sosyal amacından sapıp sapmadığı, gereğinden faz-la yapılıp yapılmadığı, verimli ve etkin olup olmadığı önem kazanmaktadır.

5.4. Vergi Harcamalarının Vergi Tabanı Üzerindeki Etkisi ve Değer-lendirilmesi

Vergi sistemimiz gelir, servet, tüketim ve dış ticaret üzerinden alınan vergi-lerden oluşmaktadır. Türk vergi sisteminin temelini gelir üzerinden alınan vergiler oluşturmakla beraber vergi hâsılatının büyük bölümünü tüketim ve dış ticaret üzerinden alınan vergiler oluşturmaktadır.

Vergi tabanının daralmasına yol açan en önemli etmenlerden bir tanesi eko-nomik, sosyal veya politik gerekçelerle getirilen vergi muafiyeti ve istisna-larıdır.

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2011 yılı Faaliyet Raporuna göre, 2007 ve 2011 yılları sonu itibariyle vergi türü bazında faal mükellef sayıları aşağıdaki (Tab-lo 5) gibidir:

Tablo 5. Faal Mükellef Sayıları (31.12.2007-2011):

Kaynak: GİB 2013

Vergi TürüFaal Mükellef Sayısı (2007)

Faal Mükellef Sayısı (2011)

Fark (2011- 2007)

Gelir Vergisi 1.724.366 1.703.754 -20.612

Kurumlar Vergisi 634.569 663.967 29.398

GMSI 696.903 1.041.427 344.524

Gelir Stopaj Vergisi 2.284.723 2.386.309 101.586

Katma Değer Vergisi 2.268.925 2.293.765 24.840

Basit Usulde Ticari Kazanç

762.111 714.693 -47.418

Potansiyel Mükellef 33.194.015 32.136.010 -1.058.005

28

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2011 yılı Faaliyet Raporuna göre, 2011 yılı sonu itibariyle türlerine göre faal mükellef sayıları aşağıdaki (Tablo 6) gibidir:

Tablo 6. Faal Mükellef Sayıları (31.12.2011):

Kaynak: GİB 2013

Gelir İdaresi Başkanlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinden ya-pılan hesaplamalara göre, Türkiye nüfusu 2007 yılından beri yılda yaklaşık 4 milyon kişi artmıştır. Buna karşılık aynı dönemde vergi ödeyen mükellef sa-yısındaki artış yaklaşık 430 bin kişide kalmıştır. 2011 yılı itibariyle Türkiye’nin nüfusu yaklaşık 74 milyon iken Türkiye’deki gerçek kişi mükellef sayısı yak-

laşık 3 milyon 500 bindir. 2007-2011 dönemin-de gelir vergisi mükellefleri 1 milyon 704 bine, basit usulde vergiye tabi mükellef sayısı da 714 bin’e gerilemiştir. En fazla mükellef artışı gayri-menkul sermaye iradı için gelir vergisi ödeyen-lerde yaşanırken 5 yıl önce 696 bin 905 olan mükellef sayısı, 2011 sonunda 1 milyon 41 bine yükselmiştir. Kira gelirleri için vergi ödeyenlerin sayısındaki bu artışta, Gelir İdaresinin kira ge-liri elde edip de vergisini vermeyenlere yöne-lik olarak Türkiye çapında başlattığı takibat et-kili olmuştur.

Bu istatistikler göstermektedir ki, ülkemiz nüfu-su ile mükellef sayısı arasında büyük bir uçurum vardır ve bu uçurumu ver-gi harcaması uygulamaları daha da derinleştirmektedir.

Aşağıdaki tabloda da (Tablo 7) 2009-2011 yıllarında gerçekleşen ve 2012-2015 yıllarında hedeflenen genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı bilgileri yer al-maktadır.

Mükellefiyet Türü Faal Mükellef Sayısı

Gerçek Kişi 3.499.369

Limited Şirket 576.960

Adi Ortaklık 39.753

Anonim Şirket 79.049

Diğer 95.949

Kooperatif 40.822

Kollektif Şirket 2.573

Adi Komandit Şirket 202

Eshamlı Komandit Şirket 1

Toplam 4.334.678

Vergi harcamalarını uygularken sosyal amacından sapıp sapmadığı, gereğinden fazla yapılıp yapılmadığı, verimli ve etkin olup olmadığı önem kazanmaktadır.

29Vergi Harcaması

Tablo 7. Vergi Gelirleri Tahsilatı (2009-2015):

Kaynak: GİB 2013

Aşağıdaki tabloda (Tablo 8) 2009-2011 yıllarında gerçekleşen ve 2012-2015 yıllarında tahsilâtı hedeflenen genel bütçe vergi gelirlerinin türleri itiba-riyle toplam vergi gelirleri içindeki payları yer almaktadır.

Tablo 8. Vergi Gelirlerinin Dağılımı (2009-2015):

Kaynak: GİB 2013

Tablodan açıkça görülmektedir ki gelir üzerinden alınan vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı %35’ten %33’e düşmüş olup ileriye dönük pro-jeksiyonlara göre önümüzdeki dönemde daha da düşeceği (%28-29) tah-min edilmektedir. Ülkemizdeki vergi tahsilâtı büyük ölçüde harcama vergi-lerine dayanmaktadır. Gelir dağılımının tam olarak adil olmadığı ülkemizde harcama vergileri üzerinden vergi planlaması yapmak vergilendirmenin te-mel ilkelerinden biri olan adalet ilkesiyle örtüşmemektedir. Dolayısıyla ge-lir üzerinden alınan vergilere yönelik politika geliştirilmesi, gelir vergileri üze-

GERÇEKLEŞEN GERÇEKLEŞME TAHMİNİ

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Vergi Gelirleri Toplamı 224.504.298 273.471.884 332.491.753 300.995.224.000 347.890.019.000 380.142.375.000 416.294.416.000

Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler 78.538.326 88.433.299 109.116.023 86.745.631.000 97.527.212.000 107.923.106.000 119.686.351.000

Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 7.371.276 8.216.948 9.060.013 7.065.714.000 7.790.506.000 8.608.864.000 9.432.211.000

Dâhilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 96.673.100 120.325.712 141.253.112 131.285.359.000 155.263.326.000 168.211.597.000 182.810.820.000

Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler

28.674.535 39.563.175 53.499.747 58.976.353.000 67.501.021.000 73.467.873.000 80.088.015.000

Damga Vergisi 5.551.706 6.897.424 8.507.647 7.366.162.000 8.238.194.000 9.120.208.000 10.088.298.000

Harçlar 5.921.150 8.707.378 10.255.271 9.459.041.000 11.465.141.000 12.695.315.000 14.060.507.000

Başka Yerde Sınıflandırılmayan Vergiler 1.774.205 1.327.948 799.940 96.964.000 104.619.000 115.412.000 128.214.000

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Vergi Gelirleri 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler 0,35 0,32 0,33 0,29 0,28 0,28 0,29

Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 0,03 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02

Dâhilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri 0,43 0,44 0,42 0,44 0,45 0,44 0,44

Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler 0,13 0,14 0,16 0,20 0,19 0,19 0,19

Damga Vergisi 0,02 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02

Harçlar 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03

Başka Yerde Sınıflandırılmayan Vergiler 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

30

rindeki vergi harcamalarının daraltılması, bu sayede kazanç vergilerinin top-lam vergi hasılatındaki payının artırılması değerlendirilmelidir.

Tablo 9. Vergi Gelirlerinin Dağılımı (2009-2015):

GERÇEKLEŞEN GERÇEKLEŞME TAHMİNİ

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Gelir Vergisi (Toplam) 54.079.942.000 59.602.429.000 71.603.112.000 56.710.510.000 65.483.652.000 72.602.244.000 80.518.761.000

Beyana Dayanan Gelir Vergisi 4.216.079.000 4.858.419.000 6.324.958.000 3.529.763.000.000 4.069.781.000 4.453.512.000 4.933.753.000

Basit Usulde Gelir Vergisi 459.717.000 523.608.000 555.859.000 360.199.000 338.60.000 370.418.000 410.337.000

Gelir Vergisi Tevkifatı 47.787.893.000 52.437.448.000 62.724.983.000 51.234.785.000 59.522.553.000 66.062.761.000 73.269.505.000

Gelir Geçici Vergisi 1.616.253.000 1.782.954.000 1.997.312.000 1.585.763.000 1.552.717.000 1.715.553.000 1.905.166.000

Kurumlar Vergisi (Toplam) 24.458.384.000 28.830.870.000 37.512.911.000 30.035.121.000 32.043.560.000 35.320.862.000 39.167.590.000

Beyana Dayanan Kurumlar V. 3.003.449.000 5.718.026.000 10.823.501.000 3.091.348.000 1.561.812.000 1.685.106.000 1.867.783.000

Kurumlar Vergisi Tevkifatı 290.570.000 306.271.000 469.599.000 389.897.000 296.436.000 328.564.000 364.587.000

Kurumlar Geçici Vergisi 21.164.365.000 22.806.573.000 26.219.811.000 26.553.876.000 30.185.312.000 33.307.192.000 36.935.220.000

Kaynak: GİB 2013

Tablodan (Tablo 9) açıkça görülmektedir ki, gerek gerçekleşen gerekse planlanan verilere göre tevkif suretiyle tahsil edilen/planlanan gelir vergisi-

nin toplam gelir vergisi içindeki payı %90 seviyesindedir. Bu durum bile tek başına ülkemizde bir vergi tabanının oluşmadığını göstermekte-

dir. Tevkif suretiyle vergilendirme hiç bir zaman nihai vergileme re-jimi olarak kullanılamaz. Esas olan beyan yoluyla vergilendir-

medir. Vergi tabanının genişletilerek belge düzeninin otur-tulması için mükelleflerin beyan usulüne zorlanmaları, bu

konudaki yasal ve ikincil düzenlemelerin uygulamaya konulması bir zorunluluktur.

Ülkemizde vergi yükü diğer ülkelerle kıyaslandı-ğında çok düşüktür ve mevcut vergi gelirlerinin bü-

yük bir kısmı da dolaylı vergilerden sağlanmaktadır. Türkiye, OECD üyesi ülkeler içinde kişi başına vergi yükü

en düşük ülkeler arasındadır. Tablo 10’daki verilerden de anlaşılacağı üzere son 10 yıldır Türkiye’deki vergi yükü nere-

deyse aynı oranlar (%19) civarında yer almaktadır. OECD üyesi 34 ülkenin verileri karşılaştırıldığında vergi yükü anlamında Türkiye

en düşük vergi yüküne sahip ülkeler liginde yer almaktadır.

31Vergi Harcaması

Aşağıdaki tabloda (Tablo 10) OECD üyesi ülkelerinin vergi yükleri topluca görülmektedir.

Tablo 10. Toplam Vergi Gelirlerinin GSYH İçindeki Payı (Sosyal Güvenlik Primleri Hariç):

Kaynak: OECD, Revenue Statistics of OECD Member Countries, Paris, 2012 (Table 3).

1965 1975 1985 1990 1995 2000 2007 2010

Avustralya 20,6 25,4 27,8 28,0 28,2 30,4 29,7 25,6

Avusturya 25,4 26,6 27,9 26,6 26,5 28,4 27,7 27,5

Belçika 21,3 27,5 30,3 28,0 29,2 30,8 30,0 29,4

Kanada 24,3 28,8 28,1 31,5 30,6 30,8 28,3 26,3

Şili 15,5 17,3 17,5 21,5 18,3

Çek Cumhuriyeti 21,0 18,9 20,2 18,9

Danimarka 28,8 38,2 44,8 45,6 47,7 47,6 47,9 46,6

Estonya 24,0 20,1 21,0 21,0

Finlandiya 28,3 29,1 31,1 32,5 31,6 35,3 31,1 29,8

Fransa 22,5 21,1 24,3 23,5 24,4 28,4 27,5 26,3

Almanya 23,1 22,6 22,9 21,8 22,7 22,8 22,9 22,0

Yunanistan 12,3 13,8 16,6 18,4 19,7 23,8 21,3 20,0

Macaristan 26,7 27,8 27,2 26,0

İzlanda 24,1 29,2 27,5 30,0 28,7 34,4 37,6 31,1

İrlanda 23,3 24,5 29,2 27,9 27,5 26,8 26,2 22,1

İsrail 31,5 31,4 30,7 26,9

İtalya 16,8 13,7 22,0 25,3 27,4 30,0 30,3 29,5

Japonya 13,9 14,5 18,7 21,0 17,6 17,3 18,1 16,3

Kore 14,8 15,8 17,5 17,6 18,8 21,0 19,3

Lüksemburg 18,8 23,1 29,1 26,0 27,3 29,1 25,8 26,3

Meksika 13,7 13,7 12,7 14,1 15,0 15,9

Hollanda 22,7 25,1 23,7 26,9 24,1 24,2 25,3 24,7

Yeni Zelanda 23,9 28,4 30,9 36,9 36,2 33,2 34,7 31,5

Norveç 26,1 29,5 33,8 30,2 31,3 33,7 34,0 33,3

Polonya 25,2 19,8 22,8 20,6

Portekiz 12,4 12,5 18,1 19,6 21,5 22,9 23,9 22,3

Slovak Cumhuriyeti 25,3 19,9 17,8 16,0

Slovenya 22,3 23,1 24,0 22,4

İspanya 10,5 9,7 16,3 21,0 20,5 22,4 25,2 20,1

İsveç 29,2 33,2 35,6 38,0 34,4 37,9 35,0 34,1

İsviçre 14,9 18,6 19,5 19,0 19,6 22,1 21,2 21,4

Türkiye 9,9 10,8 9,8 12,0 14,8 19,6 18,9 19,6

İngiltere 25,7 28,8 30,4 29,5 28,0 30,2 29,2 28,2

ABD 21,4 20,3 19,1 20,5 20,9 22,6 21,4 18,5

OECD-Toplam 20,9 22,8 24,9 25,4 25,4 26,3 26,3 24,6

32

Ülkemizde vergi tabanı bir türlü genişlememekte ve vergi yükü de bel-li toplumsal kesimler üzerinde aynı düzeyi muhafaza etmektedir. Aşağı-da yer alan Tablo 11’de açıkça görülmektedir ki ülkemiz kişi başına ver-gi hâsılatında OECD ülkeleri arasında en altlarda yer almaktadır. Oysa ge-nel kanı ülkemizde vergilerin, vergi yükünün çok yüksek olduğu şeklindedir. Bunun altında yatan en önemli neden, vergilendirme psikolojisidir. Aynı şe-kilde, ülkemizdeki gelir dağılımındaki çarpıklık ve kişi başına düşen gelir dü-zeyinin istenen seviyede olmaması da OECD geneline göre çok düşük ver-gi yüküne sahip ülkemizin vatandaşlarının vergi yükünü daha yüksek his-setmesine neden olmaktadır. Açıkça anlaşılmaktadır ki, klasik maliye kitap-larında yer alan “Dolaylı vergilerin mali anestezi etkisinin olduğu, fiyatın içe-risine girerek hissedilmeği” görüşü de artık ülkemizde büyük ölçüde geçer-liliğini yitirmiştir (Karyağdı 2011, 38).

33Vergi Harcaması

Aşağıdaki tabloda (Tablo 11) OECD üyesi ülkelerin kişi başına düşen vergi gelirleri yer almaktadır.

Tablo 11. Kişi Başına Düşen Vergi Gelirleri:


1965 1975 1985 1990 1995 2000 2007 2010

Avustralya 496 2 001 3 196 5 326 6 119 6 491 13 892 14 752

Avusturya 4 219 8 936 11 892 10 322 18 877 18 994

Belçika 4 259 8 968 11 656 10 138 18 852 18 834

Kanada 711 2 448 4 551 7 555 7 207 8 563 14 487 14 555

Şili 442 944 951 2 375 2 485

Çek Cumhuriyeti 2 009 1 944 6 266 6 428

Danimarka 641 3 007 5 522 12 303 16 964 14 790 27 889 26 780

Estonya 914 1 285 5 154 4 831

Finlandiya 3 520 9 942 11 224 11 113 20 000 18 760

Fransa 4 359 9 711 11 594 9 974 18 203 17 466

Almanya 3 459 7 268 11 011 8 599 14 597 14 575

Yunanistan 362 1 434 3 179 3 915 8 864 8 221

Macaristan 1 832 1 783 5 459 4 881

İzlanda 721 1 909 3 428 7 727 8 177 11 483 26 651 13 899

İrlanda 1 837 4 392 6 253 7 944 18 467 12 759

İsrail 6 353 7 301 8 439 9 249

İtalya 1 932 5 934 8 740 8 142 15 470 14 598

Japonya 174 961 3 102 7 309 11 283 9 945 9 720 11 877

Kore 92 387 1 228 2 357 2 564 5 724 5 150

Lüksemburg 5 438 12 443 17 931 18 186 38 106 39 060

Meksika 345 536 520 1 090 1 732 1 795

Hollanda 4 448 8 873 10 721 9 573 18 506 18 178

Yeni Zelanda 525 1 340 2 279 4 829 6 198 4 675 11 130 10 295

Norveç 633 3 188 6 598 11 370 13 959 15 987 35 891 36 629

Polonya 1 315 1 466 3 882 3 902

Portekiz 420 1 885 3 353 3 540 7 083 6 721

Slovak Cumhuriyeti 1 899 1 817 4 594 4 543

Slovenya 2 652 3 208 8 872 8 631

İspanya 974 3 387 4 771 4 946 11 979 9 727

İsveç 1 003 3 881 6 035 14 924 13 646 14 338 23 947 22 444

İsviçre 439 2 255 3 966 9 062 12 387 10 458 16 525 19 752

Türkiye 41 188 212 547 641 1 004 2 225 2 571

İngiltere 563 1 470 3 034 6 280 6 789 9 120 16 595 12 688

ABD 860 1 923 4 497 6 306 7 688 10 354 12 913 11 605

OECD-Toplam 3 168 6 627 7 182 7 265 13 923 13 166

34

Aşağıdaki tabloda da (Tablo 12) OECD üyesi ülkelerin sahip oldukları gelir ve kâr üzerinden alınan vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı yer al-maktadır.

Tablo 12. Gelir ve Kar Üzerinden Alınan Vergilerin Toplam Vergi Gelirleri İçindeki Payı:


1965 1975 1985 1990 1995 2000 2007 2010

Avustralya 50,7 56,0 54,6 57,1 55,4 58,0 59,8 57,1

Avusturya 25,5 26,1 26,4 25,5 26,3 28,4 30,0 28,3

Belçika 27,6 39,5 40,5 36,9 38,1 38,5 35,9 34,3

Kanada 38,6 47,2 44,1 48,6 46,4 50,1 49,1 46,8

Şili 23,2 25,2 23,3 45,7 38,4

Çek Cumhuriyeti 25,0 22,8 24,8 20,4

Danimarka 46,8 59,0 57,7 60,1 61,7 60,3 60,0 61,1

Estonya 30,0 24,9 23,7 19,9

Finlandiya 41,4 43,3 40,8 39,2 36,1 43,1 39,3 35,7

Fransa 15,9 15,9 16,0 16,1 16,3 24,9 23,9 21,9

Almanya 33,8 34,4 34,8 32,4 30,3 30,1 31,2 28,7

Yunanistan 9,1 13,3 17,5 19,9 22,3 27,3 23,3 22,2

Macaristan 21,0 24,3 25,2 20,4

İzlanda 21,4 22,8 22,7 29,7 34,1 39,9 45,4 44,4

İrlanda 25,7 30,0 34,5 36,9 39,1 42,3 39,2 36,2

İsrail 35,0 39,6 36,5 29,3

İtalya 17,8 21,5 36,8 36,5 35,3 33,2 33,8 32,9

Japonya 43,9 44,6 45,8 50,2 38,3 34,8 36,4 30,2

Kore 24,3 26,4 32,8 30,1 28,8 31,8 28,2

Lüksemburg 35,9 43,1 43,2 39,4 39,3 36,1 34,8 36,6

Meksika 22,2 27,1 24,9 27,3 27,7 27,8

Hollanda 35,8 34,8 26,4 32,2 26,3 25,3 28,2 27,9

Yeni Zelanda 60,5 66,5 69,4 59,6 61,3 60,0 62,9 53,7

Norveç 43,4 34,4 39,7 35,2 35,1 45,0 47,9 47,0

Polonya 30,6 20,9 23,0 20,4

Portekiz 24,6 17,5 25,8 25,7 26,3 29,8 28,1 26,9

Slovak Cumhuriyeti 25,6 20,5 19,8 17,8

Slovenya 16,7 18,5 23,3 20,2

İspanya 24,5 22,0 24,8 30,6 29,2 28,4 33,6 28,3

İsveç 54,9 50,5 42,2 41,6 39,3 40,9 38,8 35,6

İsviçre 41,1 47,6 46,0 47,2 43,5 44,2 46,4 46,2

Türkiye 29,6 42,3 37,0 33,5 28,3 29,5 23,7 21,7

İngiltere 37,0 44,8 38,6 39,3 36,9 39,0 39,5 37,5

ABD 48,1 46,0 45,4 46,0 46,0 50,5 48,8 43,6

OECD-Toplam 34,7 37,1 36,9 37,1 34,0 35,0 35,9 33,2

35Vergi Harcaması

Tablodan görüldüğü üzere ülkemiz, gelir üzerinden vergi toplamada OECD ülkeleri ortalamasının çok gerisinde yer almaktadır. Katma değer vergisinin artık vergi gelirleri içinde birinci önemli vergi haline gelmesi ve hayatımızın her alanına girmesi; ilaveten özel tüketim vergisi ile akaryakıt, motorlu araç-lar, beyaz eşya, tütün mamulleri ve alkollü içeceklerin yüksek oranda vergi-lendirilmesi ve haberleşme üzerindeki Özel İletişim Vergisinin de yüksek ol-ması, dolaylı vergilerin artık doğrudan bir vergi gibi algılanması sonucunu doğurmuştur. Gelir dağılımındaki adaletsizliği yüksek dolaylı vergiler yoluyla derinleştirmek vergi sisteminin geleceğini, inanılırlığını ve vatandaşların ver-gi yasalarına gönüllü uyumunu etkileyebilecek bir unsur haline dönüşebil-mektedir. Kısacası Türkiye’de dolaylı vergi uygulaması, vergileme psikoloji-si alanında mali anestezi etkisi yerine vergiye karşı direnci artıran bir sonuç doğurmaktadır (Karyağdı 2011, 38).

Vergi bilinci, vergi ödemek ve bunun karşılığını kamu hizmeti olarak almak suretiyle sağlanabilir. Sadece kamu hizmeti alıp vergi ödemeden vergi bilin-ci gelişmez. Yukarıda yer alan tablo ve açıklamalarda yer aldığı gibi pek çok gerçek kişinin beyanname verme sınırının altında kalması, vergiden muaf olması ya da kazançlarının sadece tevkifatla vergilendirilmesi, bazı kazanç-larının ise vergiden müstesna kılınmış olması gibi nedenlerle beyanname vermek durumunda olmaması, kazancını beyan edip vergi ödemenin eko-nomik ve psikolojik gerekliliğini hissetmemesi, vergi bilincinin ortaya çık-masını ve gelişmesini engellemektedir. Yararlanmış olduğu kamu hizmetle-ri için doğrudan bedel ödediğinin farkında olmayan bir kimseden vergi ile kamu hizmeti arasındaki bağı kurabilmesini veya gerek kendisine hizmet sunan kamu kurum ve kuruluşlarından ve onların yönetici ve çalışanların-dan, gerekse de demokrasi yoluyla seçtiği temsilcilerden vergilerin harcan-masındaki tercih ve uygulamaları hakkında hesap sormasını beklemek de mümkün değildir. Nasıl ki temsilsiz demokrasi olmaz ise vergisiz temsil ol-ması da mümkün değildir (Karyağdı 2011, 39).

Vergi alınmayan sektörler kendiliğinden kayıtlı sistemin dışında kalmakta, aslında vergiye tabi olmayan alanlar kayda tabi olmayan alanlar haline dö-nüşebilmektedir. Vergi vermenin en önemli sonuçlarından biri kazanç ve harcamaların muhasebe ve diğer yöntemlerle kayıt altına alınmalarıdır. Be-yana tabi olmayan bir gelir ya da kazanca ilişkin olarak herhangi bir kayıt tutulmasını, herhangi bir belgenin alınması ya da saklanmasını beklemek söz konusu olamaz; çünkü sizi buna yönlendiren herhangi bir neden bu-lunmamaktadır. Ancak kazancını beyan etmek zorunda olan kişi harcama-larına ilişkin belge almak, kazanç getiren işlemlerine ilişkin belge düzenle-mek ve bu belgeleri de bir kayıt sistemi içerisinde tutmak, böylelikle de ka-zancını tespit etmek durumundadır. Ülkemizde pek çok kesimin beyanna-me vermek zorunda olmaması, sadece bu kişilerin kayıt dışında kalmasına yol açmamakta, aynı zamanda bu kişilerin ticari, zirai, sınai ve mesleki faa-

36

liyette bulunduğu diğer kesimlerin de kayıt dışı kalmasına neden olmakta-dır (Karyağdı 2011, 39).

Beyanname verme sınırlarının çok yüksek olması veya bazı gelirlerin vergi dışı bırakılması da vergi tabanının çok dar bir alan üzerinde inşa edilmesi-nin temel nedenlerinin başında gelmektedir. Çalışan kesimin, tarım kesimi-nin, menkul sermaye iradı elde edenlerin, telif kazançları elde edenlerin be-yan dışı olması ve bu kişilerin günlük hayatlarını sürdürürken katlandıkları gi-derlerini yansıtamamaları, harcamalarının bir kısmının kayıt dışı alanda ce-reyan etmesine ve dolayısıyla bu kişilere mal ve hizmet sunan kişilerin ka-zançlarının da kayıtdışı kalmasına sebep olmaktadır. Esasen yaygın bir ta-bana sahip gelir vergisi sisteminde daha fazla kişinin beyanname verme-si ve giderlerin büyük bir kısmının beyan edilmesin lüzumu vardır. Örneğin 1950’lerin Türkiyesi için geçerli olan, zirai kazançların neredeyse tamamını vergi dışı bırakacak bir sistemi, profesyonel sporcuları beyan dışı bırakacak bir yapıyı, faiz gelirleri için neredeyse sadece tevkifat yoluyla vergilendirme-yi esas alan bir yapıyı, 21. yüzyılın dinamik ve gelişen piyasalarında en önde yer alan ve G20 üyesi bir Türkiye için savunabilmek mümkün değildir (Kar-yağdı 2011, 39).

Aşağıda, Türkiye’de vergi harcamalarının vergi tabanı üzerindeki etkisini test etmek için kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden bir hesaplama yapıl-mıştır. Tablo 13’te 2007-2011 yıllarına ilişkin olarak verilen kurumlar vergisi beyannamelerine göre en fazla matrah beyan eden ilk 100 mükellefin be-yanları ile toplam beyanlar verilmektedir. Tablodan açıkça görüldüğü üze-re yılda ortalama hesaplanan kurumlar vergisinin %46’sina tekabül eden bir tutar sadece ilk 100 mükellef tarafından beyan edilmektedir. Durumu diğer kanunlardaki vergi harcama tutarlarıyla değerlendirirsek bu konunun kesin-likle detaylı bir gözden geçirmeye ihtiyacı olduğu kesindir.

Tablo 13. Kurumlar Vergisi Beyanname Özeti (2007-2011):

Kaynak: GİB 2013

DönemToplam Hesaplanan

Kurumlar Vergisi (A)

İlk 100 Mükellefin Hesaplanan

Kurumlar V. (B)

İlk 100 Mükellefin Payı(B)/

(A)

Toplam Kurumlar

V. Mükellef Sayısı

2007 16.489.016.048,82 7.674.294.606,47 0,47 634.564

2008 16.948.712.010,01 7.514.559.807,86 0,44 640.979

2009 22.397.201.061,10 11.753.983.715,48 0,52 640.786

2010 25.067.086.481,08 12.349.670.157,41 0,49 652.009

2011 26.153.081.206,54 10.313.795.809,88 0,39 663.967

Toplam 107.055.096.807,55 49.606.304.097,10 0,46 -----

37Vergi Harcaması

5.5. Türk Vergi Sistemindeki Vergi Harcamalarının Vergileme İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi

Bir vergi sisteminin gelişmesinde ve değerlendirilmesinde kullanılan ve ver-gileme ilkeleri olarak tanımlanan bazı kıstaslar vardır. Bu kıstaslar vergi uy-gulamasının gerek mevzuat gerekse de uygulama açısından başarılı bir şe-kilde yürütülebilmesi ve kendisinden beklenen mali, ekonomik ve sosyal sonuçların alınabilmesi için geliştirilmişlerdir. Bunlar; vergide adalet, eşitlik, genellik, belirlilik, verimlilik, etkinlik, uygunluk, istikrar ve esneklik gibi baş-lıklarda açıklanmaktadır.

5.5.1. Vergi Harcamalarının Adalet ve Eşitlik İlkesi Açısından Değerlen-dirilmesi

Vergide adalet denildiğinde genellikle, vergi yükünün adil dağıtılması anla-şılır. 1982 Anayasası’nın 73. maddesinde de belirtildiği gibi, “Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi vermekle yükümlüdür.” Vergide adalet, bireylerin vergi ödeme güçlerine göre vergilendirilmesini gerektirir. Bireyler genel vergi yüküne, kendi ödeme güçlerine göre katılma-lıdırlar. Aynı zamanda adil vergilendirmeyi, sosyo-ekonomik düzenlemelere olanak sağlayan bir vergilendirme sistemi olarak da anlamak mümkündür.

Vergide eşitlik yatay eşitlik ve dikey eşitlik olarak incelenebilir. Yatay Eşitlik: Aynı vergi ödeme gücüne (gelir, servet ve harcama itibariyle) sahip olanla-rın aynı miktarda vergi ödemelerine denir. Dikey Eşitlik: Farklı vergi öde-me gücüne sahip olanların farklı miktarda vergi ödemelerine denir (Mcdo-nald 2010, 153).

Ekonomik, sosyal ve mali nedenlerle bazı vergi konularının ya da vergi mü-kelleflerinin vergi dışı bırakılması, ödeme gücüne ulaşmada etkili olabildiği ölçüde vergi adaletine uygundur. Aksi durumda, vergi ödeme gücüne ulaş-mada etkili olmayan ve belli mükellefler lehine fırsatlar doğuran bu tür istis-na ve muafiyetler, vergi adaletinin sağlanmasında olumsuz bir durum orta-ya çıkarırlar. Örneğin ekonomik amaçla gelir vergisinde yer alan vergi har-camaları vergi adaletine aykırı sonuçlar yaratabilmektedir. Bir anlamda, ver-gide adaletten fedakarlık edilerek üretimin, yatırımın, istihdamın artmasına, ülke içinde bölgesel gelişmişlik farkının azaltılmasına, ekonomik kalkınma-nın sağlanmasına çalışılmaktadır. Bu amaçla yapılan düzenlemeler geliri, dolayısıyla tasarrufu yüksek olan mükelleflerin vergi yükünü azaltarak teşvik etmektedir. Diğer yandan bu mükelleflerin daha az vergi ödemesi nedeniyle aynı ayrıcalıklardan yararlanamayan mükelleflerin sırtına daha ağır bir ver-gi yükü yüklenmektedir. Bu açıdan vergilemede adalet duygusunu sarsabi-lecek şiddetli ve taraflı muamelelerden kaçınılması ve bu yapılırken de ser-maye birikimine veya reel gelirin artmasına engel olunmaması gerekmekte-dir (Mcdonald 2010, 154).

38

5.5.2. Vergi Harcamalarının Genellik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi

Bu ilke ülke sınırları içinde bulunan herkesin toplam vergi yüküne katılmasını ifade eder. Sosyal sınıf farkı gözetilmeksizin herkesin elde ettiği gelir, servet ya da harcamalar üzerinden vergi ödemesini amaçlamaktadır. Anayasanın 73. maddesinde belirtildiği gibi, “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üze-re mali gücüne göre vergi vermekle yükümlüdür”. Buradaki “herkes” vergi-de genellik ilkesini ifade etmektedir.

Vergi devletin yüklendiği görevleri yerine getirebilmesi için alındığından dev-letin vergi harcamasına yönelik düzenleme ve uygulamaları genellik ilkesine ters düşmemektedir. Fakat ekonomik, sosyal, mali ve politik bazı nedenler-le düzenlenen ve uygulanan vergi teşviklerinin aşırı boyutlara ulaşarak ge-nellik ilkesiyle çelişmesine ve vergi adaletini bozmasına izin verilmemelidir.

5.5.3. Vergi Harcamalarının Verimlilik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi

Vergilemede verimlilik ilkesi, vergiden beklenen hâsılatın, yapılması gere-ken kamu giderlerini karşılamaya yetmesini ifade eden bir durumdur. Do-layısıyla, kamu harcamalarının vergi gelirleriyle karşılanma oranı yükseldik-çe, vergilendirmede etkinlik sağlanıyor demektir. Bu sonuca ulaşabilmek için de vergi sisteminde yer alan ve vergi tahsilatını olumsuz etkileyen ver-gi muafiyet, istisna ve indirimlerinin düşük düzeyde tutulması gerekir. Ayrı-ca verimlilik ilkesinin bir gereği olarak vergi uygulama ve toplama maliyeti-nin de dikkate alınması bir zorunluluktur. Vergi hâsılatına kıyasla vergi ma-liyetinin yüksek olmamasına dikkat edilmelidir. Vergi maliyetinin yüksek ol-duğu alanlarda vergi harcaması devreye girebilir.

5.5.4. Vergi Harcamalarının Etkinlik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi

Vergilemede etkinlik, vergilerin ekonomide refah kaybına yol açmaması-nı veya ortaya çıkan refah kaybının asgari düzeyde tutulmasını ifade eder. Bir vergi konulmasıyla verginin mükellefleri açısından bir kayıp söz konu-su olmaktadır. Etkinlik ilkesine göre, bu kayıpların asgari düzeyde kalması için vergi düzenlemelerinin günün ekonomik koşullarına uygun bir biçimde planlanması gerekmektedir. Vergi harcamaları bu noktada önemli bir kav-ram olarak devreye girmektedir. Kriz ve daralma dönemlerinde ekonominin istikrar kazanması için vergi teşviklerinin kullanılması, vergilendirmede et-kinlik ilkesinin sağlanması noktasında önemli olmaktadır.

6. 12/6/2013 TARİHLİ GELİR VERGİSİ KANUN TASARISI’NIN DEĞERLENDİRİLMESİ12/6/2013 tarihli Gelir Vergisi Kanun Tasarısı; etkin, basit ve adil bir vergi sistemi oluşturarak kamu finansmanını sağlam temellere dayandırmak, sür-dürülebilir kalkınmayı desteklemek, istihdamı, üretimi, tasarruf ve yatırımla-rı teşvik etmek, vergiye gönüllü uyumu kolaylaştırıp ekonominin kayıtlılık dü-zeyini artırmak ve bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılmasına katkıda bu-

39Vergi Harcaması

lunmak gerekçeleriyle Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ne sevkedilmiştir. Tasarı yürütme ve yürürlük maddeleriyle birlikte 92 maddeden oluşmakta-dır. Geçici ve mükerrer maddelerle birlikte 210 maddeyi geçen Gelir Vergisi Kanunu ile 45 maddeden oluşan Kurumlar Vergisi Kanunu birleştirilmiş ve 92 maddeden oluşan bir tasarı oluşturulmuştur. Tasarıyla yapısal bir deği-şiklik önerilmemiştir. Gelirin tanımı ve gelir unsurları değişmemekte, beyan esası küçük değişikliklerle korunmaktadır. Tasarıya göre hem gerçek kişile-rin gelirleri hem de kurum kazançları gelir vergisine tabi tutulacaktır.

Gerçek kişiler için gelire giren kazanç unsurlarında değişiklik yoktur. Tasa-rıda yedi gelir unsuru korunmuştur. Kurum kazancı ise gerçek kişilerin ge-lir unsurlarından oluşmaktadır. Gelirin tanımı konusunda, mevcut kanunda olduğu gibi, kaynak teorisine uygun bir tanım yapılmıştır. Gerçek kişiler için vergi tarifesinde ve kurumlar için vergi oranında bir değişiklik yapılmamak-tadır.

Söz konusu tasarının gerekçesine göre, ülkemizde gelir ve kazançlar üze-rinden alınan vergilerin vergi kapasitesinin altında kalması, dolaysız vergi-lerin toplam vergi gelirleri içerisindeki payının düşük olması sonucunu do-ğurmakta, bu durum ise vergi adaletini zedelemektedir. Tasarı gerekçesi-ne göre, Türkiye’de gelir ve kazançlar üzerinden alınan vergilerin GSYH’ye oranı yaklaşık %6 gibi oldukça düşük bir seviyede olup, son verilere göre OECD ülkelerinde bu oran %11,4’tür. Türkiye, OECD ülkeleri arasında ge-lir ve kazanç üzerinden alınan vergilerde en düşük vergi yüküne sahip ülke-lerden biridir.

Tasarısının gerekçesine göre, tasarının hazırlanmasında aşağıda belirtilen ilkeler dikkate alınmıştır:

- Yatırım, üretim, istihdam ve tasarrufların teşvik edilmesi

- Vergiye gönüllü uyumun artırılması ve kayıtlı ekonomiye geçişin hızlandı-rılması

- Vergi tabanının genişletilmesi ve vergi adaletinin pekiştirilmesi

- Vergi güvenliğinin güçlendirilmesi

- Sosyal ve çevresel politikalarla uyumlu düzenlemelerin yapılması

- Yürütmede esneklik ve etkinliğin artırılması

Tasarı ile gelirin toplanması ve beyanı esasında esaslı bir değişiklik yapıl-mamaktadır. Ancak sınırlı da olsa beyannameli mükellef sayısının artırılma-sı amaçlanmaktadır. Yapılmak istenen düzenlemeyle, ücret ve istisna ser-best meslek kazancı elde eden gerçek kişilerden, elde ettikleri gelirleri be-lirlenen tutarı aşanlara yıllık beyanname verme zorunluluğu getirilmektedir. Beyanname verilmesi durumunda bu kişiler; yaptıkları bağış ve yardımlarını vergi matrahlarından, eğitim ve sağlık harcamalarının bir kısmını da hesap-

40

lanan vergilerinden indirebilecektir. Gerek beyanname veren mükellef sayı-sının artması, gerekse gider ve indirimlerin beyannamelere yansıtılması yo-luyla kayıtlı ekonomiye geçişin daha da hızlandırması planlanmaktadır.

Yine tasarısının gerekçesine göre vergi tabanını genişletmeye ve vergi ada-letini güçlendirmeye yönelik önemli düzenlemeler yapılmaktadır. Kentsel rantların ve sermaye kazançlarının vergilendirilmesindeki istisnalar daraltıl-maktadır. Buna göre; taşınmazlar, pay senetleri, ortaklık hakları ve hissele-rinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar, elde tutma süresine göre kademeli olarak istisnaya tabi tutularak vergilendirilecektir.

Vergi tabanını genişletmeye yönelik olarak yapılan diğer bir düzenleme ise kira gelirlerinde götürü gider uygulamasına getirilen sınırlamadır. Taşınmaz-ların konut olarak kiralanmasından elde edilen gelirin beyanında uygula-nan götürü gider, elde edilen hâsılat tutarına göre sınırlandırılmakta, belli bir hâsılat tutarı üzerinde gelir elde edilmesi halinde ise kaldırılmaktadır.

Tasarıdan, vergi tabanını genişletmeye yönelik olarak mevcut bazı istisna-ların da gözden geçirildiği anlaşılmaktadır. Bu kapsamda, mülkiyeti işvere-ne ait konutların çalışana mesken olarak tahsis edilmesi suretiyle uygula-nan ücret istisnası, Kamu Konutları Kanunundaki kira bedelleri emsal alına-rak sınırlandırılmaktadır. Birden fazla işyerinde ticari faaliyette bulunanlar ile Kanunda öngörülen haller hariç birden fazla taşıtla iş yapanlar basit usul-den yararlanamayacaktır. Ayrıca, vergi tabanını genişletmeye yönelik ola-rak, teknolojik gelişmeler ışığında her türlü elektronik ortam veya alan adla-rının kiralamasından elde edilen iratların gayrimenkul sermaye iradı olduğu hükme bağlanmaktadır.

Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunu olmak üzere iki ayrı kanunda düzenlenen gelir ve kazançlar üzerinden alınan vergiler, mükerrerliği ortadan kaldırmak ve daha kısa ve kolay anlaşılır bir sistematik oluşturmak üzere tasarı ile tek bir kanun haline getirilmektedir. Fakat yapılması planlanan bu düzenleme-lerin, yukarıda detaylı olarak incelenen verginin tabana yayılması ve vergi harcamalarının yeniden düzenlenmesi hususları için yeterli olduğu söylene-mez. Tasarıdaki istisna, muafiyet ve en az beyan sınırı gibi uygulamalar hâlâ beyanname verme görevini ortadan kaldırmakta; götürü sistemlerin ve sto-pajın son vergileme olduğu uygulamalar devam etmektedir.

SONUÇVerginin ne üzerinden alınacağı olgusu ülkelerin ekonomik ve sosyal yapıla-rı dikkate alınarak siyasi otoritelerin alması gereken bir karardır. Siyasi oto-riteler vergi sistemleri ile ilgili karar alırken temel vergilendirme ilkelerini göz önüne almak durumundadırlar. En temel vergilendirme ilkesi adalettir. Bi-reylerin mali gücüne göre vergilenmesi prensibine dayanan bu ilke, belirli-lik, uygunluk, etkinlik, esneklik ve ekonomiklik ilkeleri ile desteklenir.

41Vergi Harcaması

Vergi harcamalarını bu ilkeler kapsamında değerlendirirken güçlükler baş göstermektedir. Siyasi aktörlerin algıladığı ulusal öncelikler, onları vergile-me ilkeleri arasında bir tercihe zorlayabilir. Bu bağlamda vergi harcama-sı konsepti adalet ilkesi ile etkinlik ilkesi arasında bir çatışmaya yol açabilir.

Son dönemlerde gelişmiş ülkelerde vergileme eğilimi, geniş tabanlı tüketim vergilerine ağırlık vermek yönündedir. Geliri ve sermayeyi vergilendirmek büyümeyi engelleyici bir unsur olarak görüldüğü için ülkeler harcama ver-gilerine odaklanmaktadırlar. Gelişmekte olan ülkelerde ise temel olarak ge-lir yeterince vergilendirilememektedir. Bu ülkelerde vergi yapısı genel olarak karmaşık, adaletsiz, eşitlik ve etkinlikten uzaktır. Bu nedenle harcama ver-gilerine ağırlık verilmesi politik bir tercihten ziyade zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır.

Bir vergilendirme politikası olarak gelirler üzerindeki vergi yükü vergi harca-maları yoluyla azaltılırken diğer taraftan da harcama vergileri üzerindeki ver-gi yükü istisna ve muafiyetler daraltılarak artırılırsa, bunun etkinlik ilkesi ba-kımından yarar getireceği değerlendirilebilir. Fakat gelişmekte olan ve gelir dağılımının adaletli olmadığı bir ekonomik yapıda bu şekildeki bir vergilen-dirme politikası, adalet ilkesinden sapmaya yol açacaktır.

Ayrıca vergi harcaması kalemlerinin artması, vergi sistemini karmaşıklaştı-rır. Anlaşılabilirliğin ve belirliliğin olmadığı sistemler vergiye uyumu zorlaştır ve kayıt dışılığı özendirir:

Bu noktada verginin tabana yayılmasına yönelik olarak vergi harcamaları ile ilgili aşağıdaki tedbirler hızla alınmalıdır:

1- Türkiye’de yaşayan herkes yıllık gelir ver gisi beyannamesi vermelidir. İstisna, muafiyet, indirim, vergi ertelemeleri ve en az beyan sınırı gibi uygulamalar beyanname verme görevini ortadan kaldır mamalı, götürü sistemlerin ve stopajın son vergileme olduğu uygulamaların kurulmasına izin verilmemelidir. Vergi beyannamesi düzenleme işinin kişilere külfet getirmemesi için Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından daha önce pratiği yapılan ve başarılı sonuçlar alınan “önceden hazırlanmış beyanname” sisteminin uygulaması genişletilmelidir. Herkesin beyanname vermesi demek, vergi dairesine gitmesi ve vergi vermesi demek olmamalıdır. Anayasanın “sosyal devlet” ilkesi gereği kişilerin kazançlarının belirli bir tutarı vergi dışı bırakılmalıdır. Ancak belge düzeninin oturması ve devletin her bireyin yüklendiği vergi tutarını bilmesi bakımından beyanname almak önemlidir.

2- Vergi sisteminde yer alan tüm vergi harcama kalemlerinin tek tek gözden geçirilerek fayda-maliyet analizine tabi tutulması ve ekonomik, sosyal ve siyasal amaçlara ulaşma noktasında etkinlik ve verimliliklerinin analiz edilmesi gerekmektedir.

42

EK

2013 YILI VERGİ HARCAMALARI LİSTESİ

KANUN ADI VE NUMARASI

MADDE NO

MADDE AÇIKLAMASI

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu

Madde 9/1-2-3-4-5-6-7-8-9

Vergiden Muaf Esnaf


Madde 19Ticari ve Zirai Kazançlarda Yatırım İndirimi İstisnası (6009 sayılı Kanunla 2010 yılı kazançlarına uygulamak üzere 01.08.2010 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere)


Madde 20 Eğitim ve Öğretim İşletmelerinde Kazanç İstisnası


Madde 21 Gayrimenkuller ve Haklarda İstisnalar


Madde 22/1

Menkul Sermaye İratlarında İstisnalar


Madde 23/1

Köylerde, münhasıran el ile dokunan halı ve kilim imal eden işletmelerde çalışan işçilerin ücretleri


Madde 23/2

Gelir Vergisi’nden muaf olan veya gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yanında çalışan işçilerin ücretleri


Madde 23/3

Maden ve toprakaltı işlerde çalışan işçilerin münhasıran yer altında çalıştıkları zamanlara ait ücretleri


Madde 23/5

Köy muhtarları ile köylerin katipleri, korucuları, imamları, bekçileri ve benzeri hizmetlilerine köy bütçesinden ödenen ücretler


Madde 23/6

Hizmetçilerin ücretleri


Madde 23/7

Sanat okulları ile bu mahiyetteki enstitülerde çalışan öğrencilere, ceza ve ıslahevlerinde çalışan hükümlülere, tutuklulara ve darülacezelerin atölyelerinde çalışan düşkünlere verilen ücretler


Madde 23/8

Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler


Madde 23/9

Genel olarak madenlerde ve fabrikalarda çalışan işçilere ve özel kanunlarına göre barındırılması gereken memur ve müstahdemlere konut tedariki ve bu konutlar ile ilgili sağlanan menfaatler


Madde 23/10

Hizmet erbabının toplu olarak işyerlerine gidip gelmelerini sağlamak maksadıyla işverenler tarafından yapılan toplu taşıma giderleri

43Vergi Harcaması


Madde 23/12

3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanununa tabi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretleri


Madde 23/13

Yabancı ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenen emekli, malûliyet, dul ve yetim aylıkları


Madde 23/14

Dar mükellefiyete tâbi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler


Madde 23/15

Yüz ve daha az işçi çalıştıran işyerlerinde bir, yüzden fazla işçi çalıştıran işyerlerinde iki amatör sporcuya ödenen ücretler


Madde 25/3

Kanunla kurulan emekli sandıkları ile Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20. maddesinde belirtilen sandıklar tarafından hak sahiplerine aylık dışında ödenen tazminat, yardım ve toptan ödemeler


Madde 25/4

Hizmet erbabına ödenen çocuk zamları


Madde 25/5

Evlenme ve doğum münasebetiyle hizmet erbabına yapılan yardımlar


Madde 25/6

Sosyal sigorta kurumları tarafından sigortalılara yapılan ödemeler


Madde 25/7

Kıdem tazminatı ödemeleri


Madde 25/9

Yardım sandıkları tarafından ölüm, sakatlık, hastalık, doğum, evlenme gibi sebeplerle üyelerine yapılan yardımlar


Madde 25/10

Yabancı ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları tarafından hak sahiplerine ödenen tazminat ve yardımlar


Madde 29/1

İlim ve fenni, güzel sanatları vb. teşvik maksadıyla verilen ikramiyel ve mükafatlar


Madde 29/2

Uçuş ve dalış tazminatları, ikramiyeler, gündelikler, zamlar v.b


Madde 29/3

Spor yarışmalarına katılan amatör sporculara verilen ödül ve ikramiyeler


Madde 29/4

Spor yarışmalarını yöneten hakemlere ödenen ücretler


Madde 30/1

Dar mükellefiyete tabi olanların, hükümetin müsaadesiyle açılan sergi ve panayırlarda yaptıkları ticari faaliyetlerden elde ettikleri kazançlar (Türkiye’de başkaca iş yeri ve daimi temsilcileri bulunmamak şartıyla)


Madde 30/2

Dar mükellefiyete tabi olanların bu sergi ve panayırlarda yaptıkları serbest meslek faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar

44


Madde 63/2

Kanunla kurulan emekli sandıkları ile Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20. maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler


Madde 63/3

Ücretlinin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortası poliçelerinin %50’si ile şahıs sigorta poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primler


Madde 63/4

Çalışanlar tarafından ilgili kanunlarına göre sendikalara ödenen aidatlar


Mükerrer Madde 80

Değer Artış Kazançlarında İstisna


Madde 82 Arızi Kazançlarda İstisna


Madde 89/1

Beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortalarına ödenen primlerin %50’si ile ölüm, kaza, hastalık, sağlık, sakatlık, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri


Madde 89/2

Beyan edilen gelirin %10’unu aşmaması şartıyla mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve sağlık harcamaları


Madde 89/3

Serbest meslek faaliyetlerinde bulunan veya basit usulde vergilendirilen özürlülerin beyan edilen gelirleri için hesaplanan yıllık indirim


Madde 89/4

Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve kamu yararına çalışan dernekler ile vergi muafiyeti tanınan vakıflara yıllık toplamı beyan edilecek gelirin % 5’ini (kalkınmada öncelikli yöreler için % 10’unu) aşmamak üzere, makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar


Madde 89/5

Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanan okul, sağlık tesisi ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların tamamı


Madde 89/6

Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedelleri


Madde 89/7

Kültür, Sanat, Edebiyat v.b faaliyetlere ve Kültürel, Tarihi, Tabii v.b varlıkların korunmasına dair yapılan harcamalar ile bağış ve yardımlar

45Vergi Harcaması


Madde 89/8

3289 ve 5894 sayılı Kanunlar kapsamında yapılan sponsorluk harcamaları (amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları için %50’si)


Madde 89/9

Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ü oranında hesaplanacak “Ar-Ge indirimi”.


Madde 89/10

Bakanlar kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık aracılığıyla makbuz mukabili yapılan ayni veya nakdi bağışlar


Madde 89/11

İktisadi işletmeler hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar


Geçici Madde 75

31/12/2013 tarihine kadar, 5746 sayılı Kanunun 3. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen Ar-Ge ve destek personelinin, bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra hesaplanan gelir vergisinin; doktoralı olanlar için yüzde 90’ı, diğerleri için yüzde 80’i


Geçici Mad. 80

Bakanlar Kurulunca kanunda belirtilen şekilde belirlenen illerde, Ekonomi Bakanlığı tarafından düzenlenen yatırım teşvik belgeleri kapsamında 31/12/2023 tarihine kadar gerçekleşen yatırımlarda, teşvik belgelerinde öngörülen ve fiilen istihdam edilen işçilerin ücretlerinin sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin brüt tutarına tekabül eden kısmı üzerinden hesaplanan gelir vergisi, yatırımın kısmen veya tamamen işletilmesine başlanılan tarihten itibaren 10 yıl süreyle verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden terkin edilecektir.


Geçici Mad. 82

31/12/2017 tarihine kadar, 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun ek 5. maddesi kapsamına giren bireysel katılım yatırımcısı tam mükellef gerçek kişilerin bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra iktisap ettikleri tam mükellef anonim şirketlere ait iştirak hisselerini en az iki tam yıl elde tutmaları şartıyla, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümlerine göre hesapladıkları hisselerin tutarlarının %75’ini yıllık beyannamelerine konu kazanç ve iratlarından indirebilmeleri

5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu

Madde 4/1-ç

Kamu idare ve kuruluşları tarafından yetkili idarî makamların izniyle açılan yerel, ulusal veya uluslararası nitelikteki sergiler, fuarlar ve panayırlar


Madde 4/1-d

Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine ait olup sadece kamu görevlilerine hizmet veren, kâr amacı gütmeyen ve üçüncü kişilere kiralanmayan kreş ve konukevleri ile askerî kışlalardaki kantinler


Madde 4/1-ı

İl özel idareleri, belediyeler ve köyler ile bunların oluşturdukları birlikler veya bunlara bağlı kuruluşlar tarafından işletilen su ve yolcu taşıma işletmeleri ile mezbahalar

46


Madde 4/1-i

Köyler veya köy birlikleri tarafından köylünün genel ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla işletilen hamam, çamaşırhane, değirmen, soğuk hava deposu ve yolcu taşıma işletmeleri ile tarım işletmeleri


Madde 4/1-j

Spor klüplerinin idman ve spor faaliyetinde bulunan iktisadi işletmeleri ile sadece idman ve spor faaliyetinde bulunan anonim şirketler


Madde 4/1-k

Tüketim ve taşımacılık kooperatifleri hariç kooperatifler


Madde 4/1-l

Yabancı ülkeler veya uluslararası finans kuruluşları ile yapılan malî ve teknik işbirliği anlaşmaları çerçevesinde yalnızca kredi teminatı sağlamak üzere kurulmuş olup bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları teminat sorumluluk fonlarına ekleyen ve sahip oldukları fonları ortaklarına dağıtmaksızın, kredi sağlayan banka ve kuruluşlara yatıran kurumlar


Madde 4/1-n

Organize sanayi bölgeleri ile küçük sanayi sitelerinin altyapılarını hazırlamak ve burada faaliyette bulunanların ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan işletmeler


Madde 5/1-c

Yurtdışı iştirak hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kurum kazançları


Madde 5/1-e

Kurumların, en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların % 75’lik kısmı


Madde 5/1-f

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve bankaların borç karşılığında elde ettikleri değerler ile bu değerlerden elde edilen hasılatın borçların tasfiyesinde kullanılan kısmına isabet eden kazançların tamamı ile bankaların bu şekilde elde ettikleri söz konusu kıymetlerin satışından doğan kazançların %75’lik kısmı


Madde 5/1-h

Yurt dışında yapılan inşaat, onarım, montaj işleri ile teknik hizmetlerden sağlanarak Türkiye’de genel sonuç hesaplarına intikal ettirilen kazançlar


Madde 5/1-ı

Okul öncesi eğitim, ilköğretim, özel eğitim ve orta eğitim özel okulları ile Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara veya kamu yararına çalışan derneklere bağlı rehabilitasyon merkezlerinin işletilmesinden faaliyete geçilen hesap döneminden başlamak suretiyle beş hesap dönemi itibarıyla elde edilen kazançlar


Madde 10/1-a

Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ü oranında hesaplanacak “Ar-Ge indirimi”


Madde 10/1-b

3289 ve 5894 sayılı Kanunlar kapsamında yapılan sponsorluk harcamaları (amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları için %50’si)

47Vergi Harcaması


Madde 10/1-c

Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara ve kamu yararına çalışan dernekler ile bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlara makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımların o yıla ait kurum kazancının % 5’ine kadar olan kısmı


Madde 10/1-ç

Yukarıda sayılan kamu kurum ve kuruluşlarına bağışlanan okul, sağlık tesisi, 100 yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde 50 yatak) kapasitesinden az olmamak kaydıyla öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi ve bakım ve rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımlar


Madde 10/1-d

Kültür, Sanat, Edebiyat v.b faaliyetlerine ve Kültür, Tarihi, Tabii v.b varlıkların korunmasına dair yapılan harcamalar ile makbuz karşılığı yapılan bağış ve yardımlar


Madde 10/1-e

Bakanlar Kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık aracılığı ile makbuz karşılığı yapılan aynî ve nakdî bağışlar


Madde 10/1-f

İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış veya yardımlar


Madde 10/1-g

Girişim sermayesi fonu olarak ayrılan tutarların %10’unu aşmayan kısmı


Madde 10/1-ğ

Münhasıran yurt dışında yararlanılan hizmetler ile Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere verilen hizmetler dolayısıyla elde edilen kazancın %50’si


Madde 32/a

Kanunla tespit edilen yatırımlardan elde edilen kazançların indirimli oranlar üzerinden kurumlar vergisine tabi tutulması


Geçici Madde 4

Münhasıran tekstil, konfeksiyon ve hazır giyim, deri ve deri mamulleri sektörlerinde faaliyette bulunanlardan üretim tesislerini Bakanlar Kurulunca belirlenen illere 31/10/2010 tarihine kadar nakleden ve asgari 50 kişilik istihdam sağlayan mükelleflerin, bu illerdeki işletmelerinden sağladıkları kazançlar için nakil tarihini izleyen hesap döneminden itibaren beş yıl süreyle kurumlar vergisi oranını % 75’i geçmemek üzere indirimli uygulanması

48


Geçici Madde 5

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin bu madde kapsamında 31/12/2009 tarihine kadar yapılan birleşmelerinde; gerekli şartları sağlayan birleşme işlemlerinden doğan kazançlar, kurumlar vergisinden müstesnadır. Birleşme nedeniyle infisah eden kurumun, birleşme tarihinde sona eren hesap döneminde elde ettiği kazançları ile birleşilen kurumun birleşme işleminin gerçekleştiği hesap dönemi dahil olmak üzere, üç hesap döneminde elde ettiği kazançlara, % 75’e kadar belirlenen indirimli kurumlar vergisi uygulanır.


Gelir Vergisi Kanunu Mad.19

Ticari ve Zirai Kazançlarda Yatırım İndirimi İstisnası (6009 sayılı Kanunla 2010 yılı kazançlarına uygulamak üzere 01.08.2010 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere.)

3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu

Madde 13/a-b

Faaliyetleri deniz, hava, demiryolu taşıma araçlarının kiralanması veya çeşitli şekilde işletilmesi olan mükelleflere bu amaçla yapılan teslim ve hizmetler ile deniz ve hava taşıma araçları için liman ve hava meydanlarında yapılan hizmetler


Madde 13/c

Petrol ve maden arama faaliyetlerine ilişkin olmak üzere, bu faaliyetleri yürütenlere yapılan teslim ve hizmetler ile aynı Kanun hükümlerine göre boru hattıyla taşımacılık yapanlara bu hatların inşa ve modernizasyonuna ilişkin yapılan teslim ve hizmetler


Madde 13/d

Yatırım teşvik belgesi sahibi mükelleflere belge kapsamındaki makina ve teçhizat teslimleri


Madde 13/1-g

Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli (II) sayılı listede yer alan malların, Başbakanlık merkez teşkilatına teslimi


Madde 17/1-b

Kamu kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, kooperatiflerin ve dernek ve vakıfların tiyatro, kütüphane v.b ile spor tesisleri işletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri kültür ve eğitim faaliyetlerine ilişkin teslim ve hizmetler


Madde 17/4-g

Değerli madenler ve değerli kâğıtlar ile metal, plastik, lastik, kauçuk, kağıt, cam hurda ve atıklarının teslimi


Madde 17/4-k

Organize sanayi bölgeleri ile küçük sanayi siteleri hazırlamak amacıyla kurulan işletmelerin arsa ve işyeri teslimleri


Madde 17/4-l-m

Bankalar kanunu uyarınca mal ve hakların Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na teslimi ile bunların TMSF tarafından teslimi, Fonun devraldığı alacakları tahsil amacıyla bunların teminatını oluşturan mal ve hakların teslimi


Madde 17/4-r

Kurumların aktifinde ve belediyeler ile il özel idarelerinin mülkiyetinde en az iki tam yıl süreyle bulunan iştirak hisseleri ile gayrimenkullerinin devir ve teslimleri ile bankalara borçlu olanların borçlarına karşılık bankalara yapılan iştirak hissesi ve gayrimenkul devir ve teslimleri

49Vergi Harcaması


Madde 17/4-s

Engellilerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları teslimleri


Madde 17/4-ş

Konut finansmanı amacıyla teminat gösterilen veya ipotek konulan konutun konut finansman kuruluşlarına, Toplu Konut İdaresi Başkanlığına, ipotek finansmanı kuruluşları ya da üçüncü kişilere teslimi


Madde 17/4-u

Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların, varlık kiralama şirketlerine devri ile bu varlıkların varlık kiralama şirketlerince kiralanması ve devralınan kuruma devri.


Madde 17/4-v

Sigorta Tahkim Komisyonu tarafından münhasıran uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin olarak verilen hizmetler


Geçici 29Büyük ölçekli projelerin gerçekleştirilebilmesi için bu çerçevede yapılacak olan mal teslimleri ve hizmet ifaları

4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu

Madde 7/1-b

Bu Kanun’a ekli (I) sayılı listede yer alan malların petrol arama ve istihsal faaliyetlerinde kullanılmak üzere bu faaliyetleri yapanlara teslimi


Madde 7/1-c

Bu Kanun’a ekli (I) sayılı listede yer alan malların Gümrük Kanunu uyarınca tasfiyelik hale gelenlerinin tabiî afetler vb. olağanüstü durumlarda genel ve katma bütçeli dairelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere bedelsiz teslimi


Madde 7/2Bu Kanun’a ekli (II) sayılı listede yer alan kayıt ve tescile tabi mallardan bu maddede belirtilenlerinin malul ve engelliler tarafından beş yılda bir olmak üzere ilk iktisabı


Madde 7/3-a

Bu Kanun’a ekli (II) sayılı listede yer alan mallardan uçak ve helikopterlerin Türk Hava Kurumu tarafından ilk iktisabı


Madde 7/3-b

Bu Kanun’a ekli (II) sayılı listede yer alan malların, Başbakanlık merkez teşkilatı tarafından ilk iktisabı


Madde 7/5

Bu Kanun’a ekli (IV) sayılı listede yer alan malların genel ve katma bütçeli dairelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere bedelsiz teslimi veya bunlar tarafından bedelsiz olarak ithali


Madde 7/6Gümrük Kanunu uyarınca gümrük vergisinden muaf ya da istisna eşyanın ithali


Madde 8/2

İhraç edilmek üzere ihracatçılara teslim edilen malların mücbir sebeplerden dolayı ihracatının gerçekleşmemesi halinde ihracatçıya teslim tarihinden itibaren verginin tahsil edildiği tarihe kadar gecikme zammı yerine tecil faizi uygulanması


Geçici Md.5

31/12/2012 tarihine kadar, elektrik üretimi yapanlara (I) sayılı listedeki bazı malların teslimleri


BKK 2003/5868

Kabotaj hattında yapılan taşımacılık işleri için akaryakıt teslimleri istisnası

50

3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu

Geçici Madde 3/A-B-C

Serbest bölgelerde vergi, resim, harç, gümrük ve kambiyo mevzuatına dair hükümler uygulanmaması

4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Kanunu

Geçici Madde 2

Teknoloji geliştirme bölgeleri kurulmasında sorumlu yönetici şirketlerin bu kanunun uygulanması ile ilgili işlemlerde her türlü vergiden muaf tutulması ile yönetici şirketler ile bu bölgelerde faaliyette bulunan şirketlerin anılan bölgelerdeki araştırma ve geliştirme faaliyetlerinden elde ettikleri kazançların 31.12.2013 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisna olması

5084 sayılı Yatırım veİstihdamın Teşviki Kanunu

Madde 3/A

Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin bu Kanunun 2. maddesi kapsamındaki il ve ilçelerdeki işletmelerinde çalıştırdıkları işçilerin en az 10 işçi olması şartıyla bu işletmelerde çalışan işçilerin gelir vergisi stopajları toplamının organize sanayi bölgelerinde tamamı diğer yerlerde ise %80’inin kanunda belirtilen sürelerle sınırlı olmak üzere terkin edilmesi

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

Madde 88Bu Kanunun 11. fıkrasına göre Kuruma fiilen ödenmeyen prim tutarları, gelir vergisi ve kurumlar vergisi uygulamasında gider yazılamaz.

5746 Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun

Madde 3/1

Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarına uygulanan indirim

5746 Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun

Madde 3/2

Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personeline gelir vergisi stopajı teşviği

51Vergi Harcaması

KaynakçaAkdoğan, A. (2006). Kamu Maliyesi. Gazi Kitabevi.

BÜMKO (2013). İstatistikler. Ocak 15, 2013 tarihinde Maliye Bakanlığı Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü: http://www.bumko.gov.tr/TR,185/merkezi-yonetim-butcesi.html adresinden alındı.

Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü (2007). Vergi Harcamaları Raporu. Ankara: Maliye Bakanlığı.

Gelirler Genel Müdürlüğü (2001). Vergi Harcamaları 2001 Yılı. Ankara.

GİB (2013). Vergi İstatistikleri. Ocak 15, 2013 tarihinde Gelir İdaresi Başkanlığı: http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG1.htm adresinden alındı.

IMF (2007). Manual on Fiscal Transparency. Ocak 15, 2013 tarihinde http://www.imf.org/external/np/pp/2007/eng/051507m.pdf adresinden alındı.

Karyağdı, N. (2011). “Türkiye’de Gelir Vergisi Reformunun Gerekliliği.” Vergi Dünyası, Temmuz, s. 37-40.

Kayalıdere, G., ve P. M. Özcan (2012). “Gelir Vergisi Açısından Vergi Harcamalarının Analizi: Türkiye ve Bazı OECD Ülke Örnekleri.” Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, s. 341-366.

Mcdonald, H. (2010). Türk Vergi Sistemindeki Vergi Harcamalarının Etkinlik ve Verimlilik Açısından Değerlendirilmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Nadaroğlu, H. (1998). Kamu Maliyesi Teorisi. İstanbul: Beta.

OECD (2010). Tax Expenditure in OECD Counties. OECD.

Organ, İ., ve F. Çavdar (2012). “Ülke Uygulamaları Işığında Vergi Harcaması Kavramı.” Vergi Dünyası, Ağustos.

Pedük, T. (2006a). Vergi Harcamaları. Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.

Pedük, T. (2006b). “Vergi Harcaması Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişme Süreci.” Vergi Raporu, Mayıs, s. 1-4.

Pedük, T. (2006c). “5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve Vergi Harcamaları.” Vergi Dünyası, Şubat, s. 1-4.

Saraç, Ö. (2010). “Vergi Harcamaları ve İktisadi Etkileri.” Maliye Dergisi, Temmuz-Aralık, s. 262-278.

52

Osman ÖZTÜRK

Öztürk 1975’te doğdu. 1998’de Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümünü bitirdi. 2012’de University of Illinois at Urbana-Champaign (ABD)’de ekonomi alanında yüksek lisansını tamamladı.

Maliye Bakanlığı’ndaki kariyerine 1998’de Stajyer Gelirler Kontrolörü olarak başlayan Öztürk, 2002’de Gelirler Kontrolörlüğüne atandı. 2006’de Gelirler Kontrolörleri Ankara Grup Başkan Yardımcısı, 2008’de Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı Gelir İdaresi Grup Müdürü olarak görevlendirildi. 2010’da vergi inceleme teknikleri üzerine araştırma yapmak üzere bir yıl süreyle Amerika Birleşik Devletleri’nde bulundu.

Öztürk halen Vergi Başmüfettişi olarak Ankara Organize Vergi Kaçakçılığı ile Mücadele Grup Başkanlığı bünyesinde görev yapmakta olup evli ve 3 çocuk sahibidir.

grafik

er.c

om.tr

• 0

312

. 284

16

39

ISBN 978-605-63903-4-0

9 786056 390340

Ehlibeyt Mahallesi 1271.Sokak Ekşioğlu İş Merkezi 16/9 06520

Balgat - Çankaya / Ankara

Telefon +90 312 232 6222

Faks +90 312 231 0111

[email protected] www.asem.org.tr

vergi harcaması

Documents