uygarlk toplum ve din - sigmund freud

7/31/2019 Uygarlk Toplum Ve Din - Sigmund Freud

1/49

1

UUYYGGAARRLLIIKK,, TTOOPPLLUUMM vvee DDNNSSiiggmmuunnddFFrreeuudd

"UYGARLAMI"CNSEL AHLAK VE ADA SNR HASTALII

Uygarlam cinsel ahlak ... kendisine boyun eilmesi insanlar youn ve retken kltreletkinlie sevk eden bir cinsel ahlakt r.

Uygarlam bir cinsel ahlakn egemenlii altnda tek tek bireylerin salk ve etkinliininbozulma eiliminde olabileceini ve kendilerine dayatlan zverilerin neden olduu buyaralanmann sonunda ulaabilecei derece nedeniyle, dolayl yoldan sz konusu kltrelhedefin de tehlikeye debileceini varsaymak zor deildir. ... Von Ehrenfels ... grnegre bize egemen olan uygarlam cinsel ahlak niteleyen ey kadnlardan istenenlerinerkeklerin cinsel yaamna aktarlmas ve tek eli evlilik dndaki tm cinsel ilikilerinyasaklanmasdr. Yine de cinsler arasndaki doal farklarn gz nne alnmas erkeklerin

gnahlarna daha az kat yaklalmasn ve bylece de asl nda onlar iin bir ifte ahlakbenimsemeyi gerekli klmtr.

ada zamanlarn olaand baarlar, her alandaki keifler ve icatlar, artan rekabetinkarsnda gelimenin srdrlmesi, tm bunlar yalnzca byk zihinsel abayla eldeedilmitir ve yalnzca onunla korunabilir. ... Ayn zamanda bireyin gereksinimleri veyaamn zevklerinden beklentileri tm snflarda artmtr; daha nce grlmemi bir lkstoplumun daha nce ona dokunmam katmanlarna dek yaylmtr: geni sosyalevrelerde dinsizlik, honutsuzluk ve agzllk gelimitir. ... iletiimlerin younbiimde yaygnlamas, ticaret ve alveri koullarn tmden deitirmitir.

"Sinirli" olmann daha belirsiz biimlerini gz ard eder ve sinir hastalnn zeltrlerinden sz edersek uygarln yaralayc etkisinin, uygar insanlarn (ya da snflarn)cinsel yaamn, o insanlarda hkm sren 'uygarlam" cinsel ahlak araclyla,ounlukla, zararl bir basklamaya indirgediini grrdk.

Dikkatli klinik gzlem iki grup sinir hastaln ayrt etmemize olanak verir: asl nevrozlarve psiko nevrozlar. ... Birincide, ... kaltsal bir iz olmas gerekmeksizin cinsel yaamdakibelirli yaralayc etkilerin sonucunda ortaya kabilirler. ... asl nevrozlarn nedeni olancinsel etmeni temel bir etmen sayabiliriz.

Psiko nevrozlara gelince kaltsal etki daha belirgindir ve neden daha az saydamdr. ...Ruh zmlemesi ... ruhsal kkenli olduunu ve bilind (bastrlm) dnsel yaplarabal olduunu fark etmemize olanak vermitir. ... ok genel olarak konuacak olursakonlarn cinsel bir ieriinin bulunduunu gstermitir. Onlar insanlarn doyurulmamcinsel isteklerinden fkrrlar ve bir tr yerine geici doyumu temsil ederler. Bu nedenlecinsel yaam sakatlayan, etkinliini basklayan ya da hedeflerini arptan tm etmenleripsiko nevrozlarda da hastalandrc etmenler olarak kabul etmemiz gerekir.

Genel olarak konuacak olursak uygarlmz igdlerin basklanmas zerine inaedilmitir. Her birey sahip olduklarnn bir kesiminden -her eye gc yeterlik


2/49

2

duygusunun bir kesiminden ya da kiiliindeki saldrgan veya alc eilimlerinden-vazgemitir. ... Bu katklardan uygarln ortak malvarl maddi ve dnsel zenginlikolarak gelimitir. ... Uygarln ilerlemesi iinde zveri de ilerleyici olmutur. Ondaki tekgelime din tarafndan kabul edilmitir; her bir kiinin zveride bulunduu igdseldoyum paras bir kurban olarak Tanrya sunulmu ve bu biimde edinilen toplumsalmalvarl "kutsal" olarak ilan edilmitir. Vazgeemeyen yaps nedeniyle bu igdy

basklamay kabul edemeyen adam toplumun gznde bir "sulu", bir "yasad" halinegelir - toplumsal konumu ya da istisnai yetenekleri kendisini topluma byk bi r adam,bir "kahraman"olarak empoze etmesine olanak vermedike.

Cinsel igd, ... olaslkla insanda st dzey ou hayvandan daha gl biimdegelimitir; kesinlikle ok daha srarldr nk hayvanlarda bal olduu dnemselliinstesinden tmyle gelmitir. ... Balangtaki cinsel hedefi artk cinsel olmayan amaruhsal olarak ilk hedefle ikili baka bir hedefle deitirme yeteneine yceltme yeteneidenir. ... Cinsel igdnn zgn gc olaslkla her bireyde deiiktir: yceltmeyeuygun olan oran da kesinlikle deiir. ... Belirli miktarda dorudan cinsel doyum ourgtlenmeler iin vazgeilmez gibi grnmektedir ve bu, bireyden bireye deien,

doyum miktarnda bir yetersizlik, ileyiteki zarar verici etkileri ve znel hazszlknitelikleri nedeniyle hastalk saylmas gereken grnglere yol aar.

nsanda cinsel igdnn balangta hi de reme amalar na hizmet etmediini,hedefinin belirli trlerde haz elde etmek olduunu gz nne aldmzda daha farklgrnmler ortaya kar. nsann, haz elde etme hedefine yalnzca cinsel organlardandeil bedenin "baka kesimlerinden de (erotojen blgeler) ulat ve bu nedenle elveriliolanlar dnda, her nesneyi gz ard ettii ocukluunda, cinsel igd kendini buekilde gsterir. Bu evreye otoerotizm evresi adn veriyoruz ve ocuun yetitirilmesininbunu kstlamay ierdii grndeyiz.

Eer cinsel igdnn bu evrimi ak lda tutulursa uygarlamann evresi ayrt edilir:birinci evre, cinsel igdnn reme hedeflerine aldr etmeksizin zgrceuygulanabildii evredir; ikinci evre, reme hedeflerine hizmet eden dndaki tm cinseligdnn baskland evre ve nc evre de cinsel hedef olarak yalnzca yasalremeye izin verilen evredir. Bu nc evre gnmzdeki "uygarlam" cinsel ahlaktayansmasn bulur.

Dnmelie yakalanm insanlarn -ecinsellerin- yaps cinsel igdlerinin kltrelyceltme iin zel bir fazlal a sahip olmasyla dikkati eker.

kinci durumda -cinsel igdnn genelde zayf olduu durumda- sapklar kendilerini

uygarlk evrelerinin ahlaki beklentileriyle atmaya sokan eilimlerini tmylebasklamay baarrlar. Ama ideal bir bak asndan bu onlarn baarabildikleri tekeydir nk cinsel igdlerini basklamak iin baka durumda kltrel etkinliklerdekullanacaklar gleri tketeceklerdir.

gdnn basklanmas sonucu ortaya kan yerine geici grngler bizim sinirhastal ya da daha doru olarak psiko nevrozlar dediimiz dereceye dek ulaabilir. ...Nevrozlar sapklklarn "negatif"i olarak tanmlamtm, nk nevrozlarda sapk itkilerbastrldktan sonra kendilerini akln bilind kesiminden ortaya koyarlar - nk


3/49

3

nevrozlar bir bastrmadurumunda da olsa pozitif sapknlklarn eilimlerinin aynsnierirler.

Deneyimler bize ou insann, uygarln beklentilerine uyamayaca, bir snr olduunugstermitir. Yaplarnn izin verdiinden daha soylu fikirli olmak isteyenlerin tmnevrozun kurban haline gelirler; daha az iyi olmak onlar iin mmkn olabilseydi daha

salkl olurlard. ... ok sk olarak bir erkek karde bir cinsel sapktr. Oysa kz kardei,bir kadn olarak daha zayf cinsel igds olduu iin, belirtileri cinsel olarak daha etkinerkek kardeinin sapknlklaryla ayn eilimleri da vuran bir nevrotiktir. Ve buna uygunolarak ou ailede erkekler salkldr ama toplumsal bak asndan istenmeyecekderecede ahlakszdr, oysa kadnlar yce gnll ve ar incelmitir ama ar derecedenevrotiktir.

Uygarln standardnn herkesten cinsel yaamna ayn tutumu ... gstermesinibeklemesi, her ne kadar hakszlk genelde ahlaklln istemlerine itaatsizlikle yok edilirsede, apak bir toplumsal hakszlktr.

Uygarlmzn nc aamas her iki cinsin bireylerinden evleninceye dek yoksunlukuygulamalarn ve yasal bir evlilik szlemesi yapamayanlarn tmnn de yaamlarboyunca yoksun kalmalarn bekler. ... Ona yceltme yoluyla egemen olmak, cinseligdsel gleri cinsel hedeflerinden daha yce kltrel hedeflere saptrmak bir aznlktarafndan o da yalnzca ara sra baarlabilir; hele ateli ve gl genlik dneminde hide kolay deildir. Geri kalanlarn ou nevrotik hale gelirler ve u ya da bu biimdezarar grrler. ... Cinsel doyumun ruhsal deeri, engellenmesiyle artar.

Bu , drt, ya da be yldan sonra evlilik eer cinsel gereksinimlerin doyurulmasn vaatetmise bir baarszla dnecektir. ... Cinsel ilikinin sonularndan duyulan korkunce iftin fiziksel sevgilerini son erdirir ve sonra daha ge bir sonu olarak balangtaki

tutkulu aklarn izlemi olan aralarndaki zihinsel sempatiyi de durdurur. ou evliliklerinbu biimde yazgl olduu ruhsal d krkl ve bedensel yoksunluk, her iki ei de bu kezbir yanlsamann yitimiyle daha da zavall bir durumda evlenmeden nce iindebulunduklar konuma geri gtrr ve bir kez daha cinsel igdlerine egemen olma veonu arptmak iin dayankllklarna bavurmak zorunda kalrlar.

Toplumumuzda erkekler , iin geerli olan "ifte" cinsel ahlak toplumun kendisinin deortaya att zorlayc beklentilerin gereklemesi olaslna inanmadnn en yalnitirafdr. ... Kadnlar evliliin d krklklarna maruz kaldklarnda kalc biimdeyaamlarn karartan ar nevrozlara yakalanrlar.

Gnmzde ok belirgin olan bireysel kiilik farkllamasnn yalnzca cinsel kstlamannvarl sayesinde mmkn hale geldii kabul edilmelidir. Ama olgularn bykounluunda cinsellie kar savam bir kiilikte salanabilen enerjiyi yiyip bitirir ve bu,tam da gen adamn toplum iindeki payn ve yerini elde etmek iin tm glerinegereksinimi olduu zamanda olur. ... Bu yoksunluk sonradan gl bireylerin gsterdiiynleri isteksizce izleyen byk halk kitleleri arasnda yitip giden terbiyeli rkeklerretmektedir.


4/49

4

Uygar eitim igdy yalnzca geici olarak, evlilie kadar, basklamaya kalkabilir;niyeti o zaman kullanmak iin evlilikten sonra onu zgr b rakmaktr. Ama igdyekar ar nlemler onu biimlendirme giriimlerinden daha baarldr, bu nedenlebasklama sklkla ok ileri gider, sonunda da zgr brakldnda igdnn kalcbiimde sakatlanm olmas gibi istenmeyen bir sonu elde edilir. Bu nedenle genliktetam yoksunluk gen bir adam iin ounlukla evlilie en iyi hazrlk deildir. Kadnlar

bunu sezerler ve talipleri arasndan erkekliklerini baka kadnlarda kantlam olanlaryelerler. ... Kzn zihinsel duygulan hala otoriteleri cinselliini basklamasna yol amolun ana babasna iliiktir ve fiziksel davrannda kendisini, erkei herhangi bir yksekdzeyde cinsel zevkten yoksun b rakan souk bir biimde ortaya koyar. ... Sonradankadnn geliimindeki gecikmenin stesinden gelindiinde ve bir kadn olarak yaamnnzirvesindeyken sevme yetenei uyandnda kocasyla ilikileri oktan tahrip edilmiolacak ve daha nceki uysallnn dl olarak yattrlamayan arzu, sadakatsizlik ya dabir nevroz arasnda seim yapmak zorunda kalacakt r.

Bir insann cinsel davran sklkla onun yaama tepki veriinin tm dier trlerininrntsn ortaya koyar. Eer adam aknn nesnesini kazanmada enerjikse baka

hedefleri de ayn derecede sarslmaz bir enerjiyle izleyeceine gvenebiliriz, ama her nenedenle olursa, olsun gl cinsel isteklerini doyurmaktan kanrsa yaamn bakaevrenlerinde de davran sert deil yattrc ve ekinik olacaktr.

Yoksunluk (mahrumiyet) sorununu sz konusu edince onun iki tr, -yani ne olursaolsun herhangi bir cinsel etkinlikten kanmak ile kar cinsle cinsel ilikiden kanmak-arasndaki ayrm yeterince kesin deildir. Yoksunluu baard iin vlen insanlarnou bunu yapabilmeyi ancak erken ocukluun oto erotik cinsel etkinlikleriyle ilikilimastrbasyon ve benzeri doyumlarn yardmyla baarrlar. Ama tam da bu balantnedeniyle bylesi yerine geen trnden cinsel doyum aralar hi de zararsz deildir. ...lk planda insanlara skntya girmeden ve enerjik bir g harcamas yerine kolay

yollardan nemli hedeflere ulamay retir - yani davran rntsn cinsellik ortayakoyar ilkesine uyar; ikinci olarak doyuma elik eden dlemlerde cinsel nesne gerekliktepek de kolay bulunamayacak bir mkemmellik (*) derecesine ulatrlr.

(*) Mastrbasyon dlemindeki partner uygar cinsel ahlakn kstlamalarndan etkilenmemi ya da onlarauymayan bir partnerdir. Kadn mastrbasyon dlemlerinde tecavz ve tecavzcye ska rastlanmasbuna balanabilir.

Normal iliki ahlak tarafndan - ayrca enfeksiyon olaslklar yznden hijyen tarafndan-bu denli amanszca izlendii iin iki cins arasnda bedenin baka kesimlerinin cinselorganlarn yerini ald ve ilikinin sapkn trleri olarak bilinen eyler kukusuz, toplumsalnem kazanmtr. ... Normal cinsel yaamn zorluklarnn abartlmasnn baka birsonucu ecinsel doyumun yaygnlamasnda bulunabilir.

Yoksunluk gereinin tm bu kanlmaz ve niyetlenilmemi sonular evlilie hazrlanmaytmyle tahrip etme ortak sonucunda birleir. Libidosu mastrbasyon ya da sapkn cinseluygulamalar sonucunda normal olmayan durum ve koullardaki doyumlara alkanlkgelitirmi her erkek, evlilikte azalm bir g sergiler. Benzer nlemlerle bekaretlerinikoruyabilmi olan kadnlar da evlilikteki normal ilikide kendilerini duyusuz olarakgsterirler. ... Byle bir ift ocuk yapmaktan korunmada da salkl iftlerden daha fazla


5/49

5

zorluklar yaarlar nk kocann azalm gc gebelik nlemlerini kullanmayakatlanamaz. Bu karklk iinde, tm skntlarnn kayna olan cinsel ilikiden ksasrede vazgeilir ve bununla da evliliin temeli terk edilmi olur.

Bu koullarda en ak sonucun sinir hastal olduunu daha nce a klamtm. ...Kocasyla doyumsuz nevrotik bir kadn bir anne olarak ocuuna kar ar duyarl ve

ar kaygl olacak, sevgi gereksinimini ona aktaracak ve onun cinsel olarak erkengelimesine neden olacakt r.

Telafi salamada benzer bir hata, dorudan cinsel olmayan, uygarlk dman itkilerinbasklanmasndan sonra da grlecektir. rnein bir adam kabalk ve kycla yapsalyatknlniddetle basklayarak ar nazik bir hal alrsa sklkla bunu yapmak iin okadar ok enerji harcayacaktr ki gerekli tm telafi edici itkilerini ortaya karamayacakve sonuta basklama olmasayd olacandan daha kt olabilecektir.

Bir toplumda cinsel etkinliin kstlanmasna genellikle yaama ilikin kaygnn ve lmkorkusunun artmas nn elik ettiini, bunun da bireyin zevk alma yeteneini bozduunu

ve herhangi bir amala lmle yzlemeye hazr oluunu yok ettiini ekleyelim. Sonu,ocuk yapma eiliminde bir azalmadr ve sz konusu toplum ya da insan grubu bylecegelecekteki herhangi bir paydan dtalanrlar.

SAVA VE LM ZAMANLARI ZERNE DNCELER (1915)I

SAVAIN DKIRIKLII

Bu devletlerin hepsinde bireyin nne eer uygar bir toplum iinde yer almak istiyorsayaam tarznn boyun emek zorunda olduu yksek ahlaki tutum normlar konmutur.

... Uygar devletler bu ahlaki standartlar varolularnn temeli sayarlar. ... Bu nedenledevletin kendisinin de onlara uyaca varsaylr ve bu normlara kar kendi varoluununtemeliyle eliecek bir ey yapaca dnlmez.

Bu savata bizim d krkl duygumuzu iki ey uyarmtr: i ilikilerinde ahlakistandartlarn bekisi gibi grnen devletler tarafndan darda gsterilen dk ahlak veen st insan uygarlnn yesi olarak insann byle davranlar gsteremeyeceinidnd bireyler tarafndan sergilenen acmaszlk.

Ruhbilimsel -ya da daha kesin konumak gerekirse ruh zmsel- aratrma, insandoasnn en derin temelinin ilksel doada, her insanda benzer olan ve belirli ilkel

gereksinimleri doyurmay hedefleyen igdsel itkilerden ibaret olduunu gstermitir.Bu itkiler kendi ilerinde ne iyi ne de ktdrler. Onlar ve davurumlarn insantoplumunun gereksinim ve beklentileriyle ilikilerine gre iyi ya da kt diyesnflandrrz.

Bu ilkel itkiler erikinde ortaya kmalarna izin verilmeden nce uzun bir geliimsrecinden geerler. Onlara ket vurulur, baka hedef ve alanlara yneltilirler, kartrlr,nesneleri deitirilir ve bir lde sahiplerine geri dnerler. Belirli igdlere kar tepki


6/49

6

oluturmalar ieriklerinde deiiklik gibi aldatc bir biim alrlar; sanki bencillikzgecillie, kyclk acmaya dnmtr. Bu tepki oluturmalar, hemen hemenbalangtan beri baz igdsel itkilerin kendilerini zt iftler halinde -ok dikkate deerama sradan halk iin yabanc ve "duygularn ifte deerlilii" diye bilinen bir grng-ortaya koyduu ortamlarda kolaylar. Bunun en kolay gzlemlenebilen ve en anlalrrnei iddetli ak ve iddetli nefretin ayn insanda bu kadar sk olarak bir arada

bulunmasdr. Ruh zmlemesi iki zt duygunun nesnesinin ayn kii olmasnn hi deseyrek olmadn ekler.

Tm bu "igdsel deiimler"in stesinden gelinmedike bir kiinin, kiilii dediimizey biimlenemez ve bu kiilik denen ey, bildiimiz gibi yalnzca "iyi" ya da "kt" diyeok yetersiz biimde snflanabilir. Bir insanolu nadiren tmyle iyi ya da ktdr;genellikle bir ilikide "iyi" bir baka ilikide ktdr. ... ocuklar olarak en belirginbenciller olanlar, pekala toplumun en yardmc ve zverili yeleri haline gelebilirler;duyarlklarmzn, insanlk dostlarnn ve hayvan koruyucularn ou kk sadistlerdenve hayvan eziyetilerinden evrimlemitir.

"Kt" igdlerin deiimi ayn dorultuda ileyen iki etmen tarafndan ortaya karlr:bir isel ve bir dsal etmen. sel etmen, kt (diyelim ki bencil) igdler zerineerotizmin -yani en geni anlamda alndnda insann sevgi gereksiniminin- etkisindenibarettir. Erotik bileenlerin eklenmesiyle bencil igdler toplumsal igdlere dnr.Sevilmeyi, uruna baka avantajlar feda edeceimiz bir avantaj olarak deerlendirmeyireniriz. ... Uygarlk igdsel doyumdan vazgeme sayesinde baarlmtr ve aynvazgemeyi srayla her yeni gelenden ister. Bir bireyin tm yaam boyunca dsalzorlama srekli olarak isel olanla yer deitirir. ... Bylece insanolu yalnzcayaknndaki kltrel ortam n basksna uramaz atalarnn kltrel tarihinin de etkisialtndadr.

... yani insanlar gerekte olduklarndan "daha iyi" kabul etme yanl na yneltiliriz.

Yetitirme ve ortam, sevgi yolunda kazanlar sunmakla kalmaz baka yaptrmlar yanidller ve cezalar da kullanr. ... Ama bir bireyle yzeysel bir tanlk iki olguyubirbirinden ayrt etmemize olanak vermez ve bize kesinlikle iyimserliimiz tarafndanyanltlarak kltrel anlamda deimi insan saysn byk lde abartrz.

yi tutum bekleyen ve bu tutumun igdsel temeliyle ilgilenme zahmetine katlanmayanuygar toplum bylece kendi doalarn izlemeden itaat eden pek ok insan zerindeegemenlik salamtr. ... Bylesi basklamay gerekletirmenin en zor olduu cinsellikalannda sonu nevrotik hastalklarn tepkisel grnglerinde grlr. Baka alanlarda

uygarln basnc hibir hastalkl sonu ortaya karmaz ama kiilik bozukluklaryla veket vurulmu igdlerin her uygun frsatta doyum iin ykp gemeye srekli haz rolularyla kendini gsterir.

Zihinsel hastaln z duygusal yaamn ve ilevin daha eski evrelerine geri dnteyatar. Zihinsel yaamn esnekliinin mkemmel bir rnei her gece amacmz olan uykudurumu tarafndan salanr. Sama hatta artc dleri bile yorumlamayrendiimizden beri ne zaman uyusak g kazanlm ahlakmz bir giysi gibikardmz ve ertesi sabah yeniden giydiimizi biliyoruz.


7/49

7

IILME YNELK TUTUMLARIMIZ

Yabanclama duygumuzu yklediim ikinci etmen imdiye dek lme kar benimsemiolduumuz tutumda yer alan bozukluktur.

Gerekte kendi lmmz imgelemek olanakszdr ve ne zaman bunu yapmayakalksak aslnda kendimizin izleyici olarak hala var olduumuzu alglayabiliriz. Bunedenle ruh zmsel okul en temelde, hi kimsenin kendi lmne inanmadn ya daayneyi baka bir biimde syleyecek olursak, bilin dnda her birimizin kendilmszlne inandn ne srmeye cesaret edebilmitir.

lmn rastlantsal olu nedenlerine -kaza, hastalk, enfeksiyon, ilerlemi ya- vurguyapma alkanlndayzdr; bu ekilde lm bir gereklilikten bir rastlant olaynaindirgeme abasn ele veririz. ... Her ey bir yana buna hi de gereksinimi olmayanlye sayg bize hakikatten daha nemli gelir ve kesinlikle oumuz iin yaayanasaygdan da nemlidir.

Yaam oyununda en yksek pey, yaamn kendisi riske edilemeseydi yaam fakirleir,ilginliini yitirirdi.

Yaamda da ilerin satrantaki gibi olmas gerekten, ok zcdr, tek bir yanl hamlebizi oyunu terk etmeye zorlayabilir; fark yaamda ikinci bir oyunabalayamamamzdadr; rvan ma yoktur.

nsanln ilkel tarihi cinayetlerle doludur. Bugn bile ocuklarmzn okulda rendiidnya tarihi temelde halklarn cinayetler dizisidir. ... Eer Tanrnn Olu insanlnbalangtaki gnahnn bedelini demek iin yaamn feda etmek zorundaydysa o

zaman ksas yasasna gre, aynen deme gerei bu gnahn bir ldrme, bir cinayetolmas gerekir. Baka hibir ey diyet olarak bir yaamn feda edilmesini gerektirmezdi.Ve balangtaki gnah Tanr Babaya kar bir saldryd, insanln ilksel suu babayldrme olsa gerekti, ilkel hordann, mnemik imgesi sonradan tanr ya dnm olan ilkbabasnn ldrlmesi.

Filozoflar lm tablosu tarafndan ilkel insana sunulan entelektel bilmecenin onudnmeye zorladn ve bylece tm speklasyonlarn balang noktasnoluturduunu bildirmilerdir. ... Benim grme gre, ilkel adam ldrlmdmannn cesedinin banda yaam ve lm bilmecesi zerinde pek de dnceleredalmadan zafer kutlamas yapmt. nsanda sorgulama ruhunu ortaya karan

entelektel bilmece ve her lm deil sevilen ama yine de yabanc ve nefret edilenkiilerin lmndeki duygu atmasyd. Bu duygu atmasnn ilk rn ruhbilimdi.nsan artk lm uzakta tutamad nk lene ilikin acsnda onu tatmt ama yine deonu benimseme konusunda isteksizdi nk kendini l olarak dnemiyordu. Bylecebir uzlama gelitirdi: kendi lm olgusunu da kabul etti ama onun yok olma anlamnageldiini yadsd - dmannn lm sz konusu olunca yadsmaya hi gerek duymadbir anlam. Ruhlar kat ettii yer sevdii birinin l bedeninin yanyd ve zntsnekarm doyumun verdii sululuk duygusu bu yeni domu ruhlar korkulmas gerekenkt eytanlara dntrd. lmn ortaya kard [fiziksel] deiiklikler ona bireyi bir


8/49

8

beden ve bir ruha -balangta birok ruha- ayrmay telkin etti. ... lenin kal c ansbaka varolu biimleri varsaymann temeli haline geldi ve ona grnr lmden sonradevam eden bir yaam kavramn verdi.

Din ancak sonralar bu sonraki yaam daha arzu edilebilir, gerekten doru bir sonrakiyaamla temsil etmeyi ve lmle sonlanan yaam yalnzca bir hazrla indirgemeyi

baarmtr. Bundan sonra yaam geriye, gemie doru uzatmak, daha ncekivarolular, ruhlarn g ve reenkarnasyon kavramlar oluturmak tutarllktan baka birey deildir; tmnn amac lm yaamn sonlanmas anlamndan yoksunbrakmaktr.

Kukusuz bunu onlarn bo inanlarna balamak kolaydr: yabanl, ldrlenin al cruhlarnn korkusu iindedir. Ama onun l dmannn ruhlar kendi kan dkme suu iinkt vicdannn sesinden baka bir ey deildir; bu bo inancn arkasnda biz uygarinsanlarn yitirmi olduu bir ahlaki duyarllk damar gizlidir.

Bizzat "ldrmeyeceksin" emrine yaplan vurgu, ldrme tutkusunu, belki bizim de

bugn tadmz gibi, kannda tayan sonsuz bir katil kuaklar dizisinden trediimizikesin klar.

Bilindmzn lm sorununa yaklam nedir diye soruyoruz. Yan tn yle olmasgerekir: neredeyse tmyle ilkel insannki gibi. Baka pek ok bakmdan olduu gibi buadan da tarih ncesi zamanlarn insan deimemi olarak bilindmzda yaar. Ohalde bilindmz kendi lmne inanmaz sanki, lmszm gibi davranr. Bizim"bilind"mz dediimiz ey -aklmzn igdsel itkilerden ibaret olan, en derinkatmanlar- olumsuz hibir eyi bilmez ve de hibir reddedii; onda kartlar bir aradavarolur. ... Kahramanln mantksal zemini kiinin kendi yaamnn belirli soyut ve genelyararlar yannda o kadar da deerli olmad yargsnda yatar. ... te yandan bize

bildiimizden daha sk egemen olan lm korkusu ise ikincil bir eydir ve genellikle birsululuk duygusunun sonucudur.

te yandan yabanclar ve dmanlar iin lm kabul ederiz ve onlar ilkel insannyapt kadar kolayca ve duraksamasz lme teslim ederiz. ... Bilindmz ldrmeyigerekletirmez; o ldrmeyi yalnzca dnr ve ister. Ancak bu ruhsal gerekliigncel gereklie gre azmsamak tmyle yanltr. Yeterince nemli ve ciddidir. ... .Aslnda bilindmz, kk nedenler iin bile cinayet ileyebilir; eskil Atina Drakonyasas gibi su iin lmden baka ceza bilmez. Ve bunun belli bir tutarll vardr,nk her eye kadir ve zorba ynetici egomuza ynelik her yaralama temelde bir lese-majeste (kral yaralama) suudur.

Ruh zmlemesi meslek d insanlar arasnda bu trden varsaymlar yznden rabetgrmez. Onlar bilinli yaantnn reddettii iftiralar olarak reddederler ve bilindnnkendini bilincin eline vermeye ok yatkn bulduu ince gstergeleri de zekice grmezdengelirler.

Tpk ilkel insanda olduu gibi bizim bilindmzda da lme ilikin iki zt tutum,onuyaamn yok oluu olarak tanyan tutumla onu gerekd sayp yadsyan tutumunarpp atma iine girdii bir olgu vardr. Bu olgu ilkel alardakinin ayndr:


9/49

9

sevdiimiz birinin, bir ana babann, bir ein, bir erkek ya da kz kardein, bir ocuun yada sevgili bir arkadan lm ya da lm tehlikesine girmesi. Bu sevilen kiiler biryandan isel bir mlkiyet, kendi egomuzun bileenleridir; te yandan ise ksmenyabanclar hatta dmanlardr.

Doa bu ztlar iftini kullanarak ak her zaman canl ve taze tutmaya abalar; yle ki

arkasnda yatan nefrete kar onu korumaya al sn. Denebilir ki sevgimizin en narinieklenilerini iimizde duyumsadmz dmanca itkiye kar bir tepkiye borluyuz.

Toparlayacak olursak: tpk ilkel insandaki kadar bilin d mz kendi lmmzdncesine ulaamaz; tpk onun kadar yabanclara canice eilimleri vardr;sevdiklerimize kar tpk onunki gibi blnmtr (yani ifte deerlidir).

Sivis vitam, para mortem. Eer yaam glendirmek istiyorsanz kendinizi lmehazrlayn.

GRUP RUHBLM VE EGO ZMLEMES (1921)

IGR

Bireysel ruhbilim sadece ender olarak ve belirli istisnai koullarda bu bireyin bakalarylailikisini gz ard etme konumunda olur. ... Bylece bireysel ruhbili m en bandan beri,szcklerin bu geniletilmi doru anlamyla, ayn zamanda toplum ruhbilimdir.

Toplumsal ve narsisistik ... zihinsel eylemler arasndaki kartlk bu nedenle tmylebireysel ruhbilimin alan iindedir.

IILE BON'UN GRUP AKLI TANIMLAMASI

LeBon ... diyor ki: "Bir ruhbilimsel grubun sunduu en arpc gariplik yledir. Onuoluturan bireyler kim olursa olsun, yaam tarzlar, ileri, karakterleri, ya da zekalar nekadar benzer ya da farkl olursa olsun bir gruba dnm olmalar olgusu onlar, herbirinin yaltlm bir haldeyken duyumsadklar, dndkleri ve davrandklarndan okfarkl bir, biimde duyumsamalarna, dnmelerine ve davranmalarna yol aan bir trkolektif akl sahibi yapar. Bireyler bir grup oluturmadka ortaya kmayan ya dakendilerini eyleme dntrmeyen belirli dnceler ve duygular vardr. Ruhbilimsel

grup, tpk canl bir beden oluturan hcrelerin, birlemelerinden her hcrenin tek banasahip olduklarndan ok farkl nitelikler sergileyen yeni bir oluum ortaya karmalargibi, birbirlerine benzemeyen elerin bir an iin birlemesinden olumu geici biroluumdur."

Eer grup iindeki bireyler bir birlik halinde birleiyorlarsa mutlaka onlar birletiren birey olmaldr ve bu ba kesinlikle grup iin niteleyici olan olsa gerektir.


10/49

10

LeBon bireylerin zel edinimlerinin bir grupta gdk hale geldiini ve bylecearalarndaki farklln kaybolduunu dnr. Irksal bilind ortaya kar; birbirine,benzemez olan tekdzenin iinde kaynar. Diyebiliriz ki bireylerin iinde geliimi bylesibenzemezlikler gsteren zihinsel styap ortadan kaldrlr ve herkeste benzer olanbilind temeller gzler nne serilir.

LeBon onlarn ayn zamanda daha nceden sahip olmadklar nitelikler sergilediklerineinanr ve bunun nedenini farkl etmende arar.

Birincisi bir grubun bir kesimini oluturan bireyin, salt saysal dncelerle, tekbanayken zorunlu olarak denetim altnda tutaca igdlere boyun emesine izinveren bir snrsz g duygusu edinmesidir. Bir grubun adsz, bunun sonucunda dasorumsuz olmas dncesiyle bireyleri her zaman kontrol eden sorumluluk duygusununtmyle yok olduu dncesinden kendini alkoymaya ok daha eilimli olacaktr.

Bize gre bir grupta bireyin kendisine bilind igdsel itkileri zerindeki bastrmalarfrlatp atma izni veren koullar iine girdiini sylemek yeterlidir. ... Bu koullarda

vicdann ya da bir sorumluluk duygusunun ortadan kaybolmasn anlamakta glkekmeyiz.

kinci neden de ... bulamadr. Bulama, oluturmas kolay ama aklamas zor birgrngdr. ... Bir grupta her duygu ve eylem bulacdr ve ylesine bulacdr ki birbirey kolayca kendi kiisel karn grubun karna feda edebilir. Bu kendi doasna tersbir eilimdir ve bir insann bir grubun bir kesimi olduu zaman dnda pek debeceremedii bir eydir.

nc ve en nemli neden, ... telki n edilebilirlik.

Bugn eitli srelerle bir bireyin bilinli kiiliini tmyle yitirerek kendisini bundanyoksun brakan uygulaycnn tm telkinlerine itaat ettii, karakterine ve alkanlklarnakesinlikle zt olan eylemlere kalkt bir konuma getirilebildiini biliyoruz. ... Bir sreeylem iindeki bir grubun iinde yer alm bir bireyin ok gemeden kendini hipnotizeedilmi kiinin kendini hipnotize edenin ellerinde bulduu bylenmehaline okbenzeyen bir hal iinde bulduunu kantlyor gibidir. Bilinli kiilik tmyle gzdensilinmitir; isten ve saduyu yitmitir. Tm duygular ve dnceler hipnotize edeninbelirledii dorultuda arplmtr.

Telkin gruptaki tm bireyler iin ayn olduundan karlkllk nedeniyle g kazanr.

O halde bilinli kiiliin ortadan kaybolmas nn, bilind kiiliin egemenliinin, telkinve de duygularn ve dncelerin yaylmas araclyla ayn yne dnlmesinin, tmbunlarn bir grubun bir kesimini oluturan bireyin temel nitelikleri olduunu gryoruz. Oartk kendisi deildir; kendi istenci tarafndan ynetilmekten vazgemi bir otomattr.

Bulama aslnda telkin edilebilirliin bir grnm gibidir.

Sadece rgtl bir grubun bir kesimi olmakla bir insan u ygarlk merdiveninde birkabasamak birden aa iner. Bir banayken eitilmi bir insan, kalabalk iinde bir barbar


11/49

11

-yani igdsyle davranan bir yarat k- olabilir. lkel yaratklarn kendiliindenliine,iddetine, vahiliine ve ayn zamanda heveslilik ve kahramanlna sahip olur.

Bir grup itkisel, deiken ve uyarlmaya yatkndr. Neredeyse tmyle bilindtarafndan ynetilir. Bir grubun itaat ettii itkiler ... her zaman ylesine egemendir kihibir kiisel kar, hatta kendini koruma bile, duyumsanamaz. Onun hakknda hibir ey

nceden tasarlanmaz. Bir eyleri tutkuyla arzu edebilmesine karn bu hibir zaman okadar uzun srmez nk diretme yetenei yoktur. Arzusuyla arzunun doyumuarasndaki herhangi bir gecikmeye dayanamaz. Bir her eye gc yetme duygusunasahiptir, grup iindeki birey iin olanaks zlk kavram ortadan kaybolur.

Bir grup olaand derecede safdil ve etkilere aktr; hibir eletirel yetenei yoktur veonun iin olanaks z diye bir ey bulunmaz. ... Bir grubun duygular her zaman ok basitve ok abartldr.

Dosdoru ulara gider; eer bir kuku da vurulursa anszn kar klmaz bir kesinliedntrlr: bir antipati belirtisi lgn bir nefrete.

zerinde bir etki salamak isteyen birisinin argmanlar iin hibir mantksal uyarlamayagereksinimi yoktur; en arpc renklere boyamal, abartmal ve ayneyi durmadanyinelemelidir.

Bir grup hakikati ve hatay oluturan ey konusunda hibir kuku tamadndan,dahas, kendi byk gcnn bilincinde olduundan otoriteye itaatkar olduu kadarhogrszdr de. Gce sayg duyar ve salt bir zayflk biimi sayd nezakettenyalnzca hafife etkilenir. Kahramanlarndan beklentisi gllk ve hatta iddettir.Efendileri tarafndan ynetilmeyi ve bask altnda tutulmay ve de korkutulmay ister.Kkte tmyle tutucudur; tm yenilik ve ilerlemelere kar derinden bir nefret ve

gelenee snfsz bir sayg duyar.

Gruplarn ahlak kurallar hakknda doru bir yargya varmak iin insan bireylerin bir gruphalinde bir araya geldiklerinde tm bireysel ket vurmalarnn zayfladn ve bireylerdeilkel bir dnemin kalnts olarak uyuyan tm kyc, kaba ve ykc igdlerin zgrcedoyum bulmak zere harekete getiini gz nnde bulundurmaldr. Ama telkin etkisialtnda gruplar kendini feda etme, bencil olmama ve bir lkye adanma biimindeyksek baarlar da elde edebilirler. Yaltlm bireylerde kiisel karlar neredeyse tekgdc gken, gruplarda bu nadiren belirgindir. Bir bireyin ahlaki standartlarnn birgrup tarafndan ykseltilmesinden sz etmek mmkndr. Bir grubun entelektelkapasitesi her zaman bir bireyinkinden ok aadayken, ahlaki tutumu bireyinkinin

batt derinliklere gre daha yksekte kalabilir.

Gruplarda en kart dnceler aralarndaki mantksal ztlktan herhangi bir atmakmakszn yan yana varolabilir ve birbirine hogr gsterebilir. Ama bu, ruhzmlemesinin uzun sredir iaret ettii gibi, bireylerin, ocuklarn ve nevrotiklerinbilind zihinsel yaamlarnda da byledir.

Ayrca bir grup, szcklerin gerekten byl gcnn etkisi alt ndadr; szckler grupaklnda en byk frtnalar koparabilirler ve de onlar kontrol altna alma yetenekleri de


12/49

12

vardr. "Mantk ve argmanlar, belli szckler ve denklemlerle savamada yetersizdir.Onlar gruplarn huzurunda vakarla sylenir ve telaffuz edilir edilmez her yzde bir saygifadesi belirir ve tm balar eilir. ou kii tarafndan onlar normal gler ya dadoast kuvvetler olarak grlr." Bununla ilikili olarak ilkel insanlar arasnda adlarayklenen tabular ve ilkelerin adlara ve szcklere ykledikleri bysel glerianmsamak yeterlidir.

Ve son olarak asla hakikatin peine taklmamlardr. ... Israrla gerek olmayana gerekolana gre ncelik tan rlar; hakiki olmayan tarafndan neredeyse hakiki olan kadarkuvvetle etkilenirler. kisi arasnda ayrm yapmama konusunda ak bir eilimileri vardr.

O, ister bir hayvan srs olsun isterse bir insan topluluu, belirli sayda bir araya gelirgelmez canllarn igdsel olarak kendilerini bir efin otoritesinin altna soktuklarnsyler. Bir grup bir efendisi olmaks zn asla yaayamayan boyun eici bir srdr. Boyuneme al o derecededir ki kendini efendisi olarak atayan herhangi bir kiiye igdselolarak boyun eer.

Genelde nderlerin kendilerinin fanatik inan clar olduklar dnceler araclylakendilerini kabul ettirdiklerine inanr.

Prestij bir insan, bir i ya da bir dnce tarafndan bize uygulanan bir egemenliktir.Eletirel yeteneimizi tmyle fel eder ve bizi aknlk ve saygyla doldurur. ... Ancaktm prestijler baarya bamldr ve baarszlk durumunda yok olur.

IIIKOLEKTF ZHNSEL YAAM ZERNE BAKA GRLER

imdi iin dorusunu, yazarn cmlelerinin hibirinin ortaya yeni bir ey atmadn

eklememiz gerekir.

Az nce sz edilmi olan grup akl grnglerinin tmnn doru biimde gzlemlenmiolduu konusunda hi kuku yoktur ama kesinlikle zt ynde ileyen, dolaysyla grupoluumunun kanlmaz olarak daha yce bir grup akl grnn ortaya kmasna yolaacak baka grnmlerini ayrt etmek de olasdr.

Tek tek bireylerde kiisel kar neredeyse tek gdc gtr; gruplarda ise ok nadirolarak egemen olur.(LeBon)

Rasgele bir insan kalabal ruhbilimsel anlamda bir gruba benzer bir ey oluturmadan

nce bir koulun yerine getirilmesi gerekir: bu bireylerin birbiriyle ortak bir eyleri, birnesneye ortak bir ilgileri, u ya da bu ortamda benzer bir duygusal eilimleri ve bununsonucunda bir dereceye kadar karlkl etkilenmeleri olmaldr. Bu zihinsel homojenlikne denli yksek derecedeyse bireyler o denli kolay olarak ruhbilimsel bir grupolutururlar ve grup aklnn grnmleri de o denli arpc olur.

Bir grup oluumunun en kayda deer ve ayn zamanda en nemli sonucu, her yesinderetilen duygularn aka getirilmesi ya da, iddetlendirilmesidir. McDougall'n grnegre insanlarn duygular bir grup iinde, baka koullarda pek az ulat ya da hi


13/49

13

ulamad bir derecede harekete geer ve sz konusu insanlar iin kendilerinitutkularna bu denli ekincesiz brakmak ve bylece bir grup iinde eriyip kendibireysellik snrlarnn anlamn yitirmek haz verici bir duygudur. ... Ayn duygu ne denliok sayda insanda ezamanl olarak gzlemlenirse bu otomatik zorlant o denli glbiimde byr. Birey eletiri gcn yitirir ve kendinin ayn duyguya kaymasna izinverir. Ama byle yapmakla kendisinde bu sonucu reten teki insanlarn heyecann

arttrr ve bylece bireylerin duygusal yklenmesi, karlkl etkileimle iddetlenir.tekilerle ayneyi yapma, ounlukla ahenk iinde kalma zorlant snn doasndaamaz biimde bir eyler ilemektedir. Duygusal itkiler,ne denli kaba ve ne denli basitsebir grubun iinde bu yolla yaylmalar o denli kolaydr.

Bir grup bireyi snrsz bir g ve stesinden gelinemez bir tehlike olmasyla bask altnaalr. O an iin grup, otoritenin yneticisi olan, cezalarndan bireyin korktuu, uruna odenli ok ket vurmaya katland tm toplumun yerini al r. Birey iin onun karsnakmak aka tehlikeli, evresindeki rnekleri izlemek hatta belki "sryle avlanmak"daha gvenlidir. Yeni otoriteye boyun eerken daha nceki "vicdan" n eylem dbrakabilir ve bylece ket vurmalar n kaldrlmasyla kesin olarak salanacak artm

hazzn ekiciliine kaplabilir.

McDougall ... Daha dk zekallarn aklnn daha yksek zekallar kendi dzeylerineektiklerini syler. kincilerin etkinlikleri engellenmitir nk genelde bir duyguiddetlenmesi mantkl entelektel alma iin uygun olmayan koullar yaratr, nkbireyler grup tarafndan rktlmlerdir ve akllar zgr deildir ve nk her bireyinkendi eylemlerine kar sorumluluk duygusunda bir azalma vardr.

Basit bir rgtlenmemi grup ... ar duygusal, drtsel, iddetli, maymun itahl,kararsz eylemlerinde ikircikli ve an, yalnzca en kaba duygular ve en az incelikliduyarllklar sergileyicidir; son derece telkine yatkn kararlarnda zensiz, yarglarnda

aceleci, en basit ve en eksik mantk yrtmeler dnda mantk yrtmede yeteneksizdir;kolayca egemen olunup ynetilebilir, z bilinlilikten yoksundur, kendine sayg vesorumluluk duygusu kalmamtr ve kendi gcnn bilinliliiyle alnp gtrlmeyeyatkndr, yle ki herhangi bir sorumsuz ve mutlak gten beklemeyi rendiimiz tmeylemleri ortaya koyar. Bu nedenle davran ortalama bir yesinden ok, ba edilmez birocuun ya da yabanc bir ortamdaki cahil tutkulu bir yaban ln ve en kt olgulardainsandan ok vahi bir hayvann davranna benzer."

McDougall ... kolektif zihinsel yaam daha st bir dzeye ulatrmann be "temelkoulunu sayar.

lk ve kkl koul, grubun varoluunda bir dereceye kadar bir sreklilik olmas gereidir.

kinci koul, yelerin bir btn olarak grupla duygusal bir iliki kurabilmeleri iin tek tekgrup yelerinde grubun doas, oluumu, ilevleri ve yetenekleri konusunda belirli birfikrin olumas gereidir.

ncs, grubun kendisine benzeyen ama pek ok bakmdan farkl olan baka gruplarla(belki de rekabet biiminde) etkileim iine sokulmas gereidir.


14/49

14

Drdncs, grubun, zellikle de yelerinin birbiriyle ilikilerini belirleyen, gelenek,grenek ve alkanlklara sahip olmas gereidir.

Beincisi, grubun bileenlerinin ilevlerinin zgllemesi ve farkllamasyla ifade edilenbelirli bir yapsnn olmas gereidir.

McDougalla gre eer bu koullar yerine getirilirse grup oluumlarnn ruhbilimseldezavantajlar ortadan kalkar.

IVTELKN VE LBDO

Libido, cokular kuramndan alnm bir ifadedir. ... Sevgi ile kastedilen eyin ekirdei,(ki bu yaygn olarak ak denen ve airlerin arksn syledii eydir) hedefi cinselbirleme olan cinsel sevgiden ibarettir. ... cinsler arasndaki ilikilerde bu itkiler yollarncinsel birleme dorultusunda zorlar ama dier koullarda bu hedeften saparlar ya daona ulamaktan alkonulurlar.

Ruhzmlemesi bu sevgi igdlerine ... kkenleri nedeniyle cinsel igdler adnvermektedir.

nsan bu yolun kendisini nereye gtreceini bilemez; nce szcklerde izin verirsinizsonra yava yava esasta da. Cinsellikten utanmakla hibir yarar grmyorum.

VK YAPAY GRUP: KLSE VE ORDU

Kilise ve ordu yapay gruplardr - yani, onlar ayrmaktan korumak ve yaplarndaki

deiimleri denetlemek iin bir d g grevlendirilmitir. Genellikle bir kiinin byle birgruba girmeyi isteyip istemedii konusunda kendisine dan lmaz ya da ona seim hakktannmaz; grubu terk etmeye ynelik herhangi bir giriim genellikle dmanlkla ya daar bir cezayla karlar veya ok zel koullara balanr.

Bir Kilisede ... orduda olduu gibi gruptaki tm bireyleri eit bir sevgiyle seven bir ban-Katolik Kilisesinde sa, bir orduda Bakomutan- bulunduu yanlsamas hi gzdendmez. Her ey bu yanlsamaya dayanr; eer o yok olsayd, d g bunu yapmalarnaizin verirse, hem Kilise hem de ordu dalrd. ... Her bireyi sa'ya balayan ban herbirini dierine balayan ba da oluturduuna hi kuku yoktur. Bir orduyu da bir aradatutan ayneydir. Bakomutan tm askerleri eit olarak seven bir babadr, bu nedenle de

onlar kendi aralarnda yoldatrlar. Ordu yapsal olarak Kiliseden byle bir dizi gruptanolumasyla ayrlr. Sz gelii her yzba kendi birliinin Bakomutan ve babasdr; aynekilde her astsubay kendi mangasnn. Kilisede de benzer bir hiyerari kurulmu olduudorudur ama ekonomik olarak onun iinde ayn rol oynamaz; nk sa'ya bireylerhakknda bir insan komutandan daha fazla bilgi ve koruma atfedilir.

Sanki grup ruhbiliminin temel grngsnn -bireyin grup iindeki zgrlkyoksunluunun- bir aklamasna gtren doru yoldaymz gibi grnmektedir. Eerher birey iki ynden byle iddetli bir duygusal bala balysa onun kiiliinde


15/49

15

gzlemlenen sapma ve kstlanmay bu ortama yormakta hibir zorluumuzolmayacaktr.

Panik korku iindeki bir birey yalnzca kendi karn dnmeye balarsa, byleyapmakla o ana dek tehlikeyi kendisine kk gsteren duygusal balarn yok olduunatank olur. imdi tehlikeyle karlamada tek bana olduundan kukusuz tehlikenin

daha byk olduunu dnecektir.

Bir gruptaki korkunun endksiyonla (bulama) devasa boyutlara ulat tartmas buszlerle hi de sona ermez. McDougall'n gr tehlike gerekten byk olduu vegrubun gl duygusal balar bulunmadnda -rnein bir tiyatroda ya da elenceyerinde bir yangn ktnda koullar gerekleir- duruma tmyle uygun der. ... Birbireydeki korku ya bir tehlikenin bykl ya da duygusal balarn (libidinal ykler)kesintiye uramasyla kkrtlr; ikincisine nevrotik korku ya da anksiyete diyoruz. Tpkayn biimde panik de ya ortak tehlikede bir art yada grubu bir arada tutan duygusalbalarn kayboluu yznden kar ve bu ikinci durum nevrotik anksiyeteye benzer.

nderin u ya da bu biimde yitimi, ona ilikin kuku domas, tehlike ayn kald haldepaniin kmasna neden olur; grup yeleri arasndaki karlkl ba, genellikle ndereolan bala ayn zamanda yok olur.

Dinsel bir grubun zlmesini gzlemlemek o kadar kolay deildir.

Bir din, kendini sevgi dini diye de adlandrsa, kendisine ait olmayanlara sert ve sevgisizolmak zorundadr. Aslnda temelinde her din kucakladklar iin ayn biimde sevginindinidir; oysa ona ait olmayanlara kar kyclk ve hogrszlk her dinde doaldr.

Eer gnmzde hogrszlk kendini nceki yzyllara gre o denli iddetli ve kyc

bir biimde gstermiyorsa bundan insan n tavrlarnda bir yumuama olduu sonucunupek de karamayz. Bunun nedeni dinsel duygulardaki ve onlara baml libidinalbalardaki yadsnamaz zayflamada aranmaldr. Eer bir baka grup ba dinsel olannyerini alacak olursa -ki toplumsal ba bunu baaracak gibi grnmektedir- dardakalanlara ynelik olarak Din Savalar andaki kadar hogrszlk olacaktr; eerbilimsel grler arasndaki farkllklar gruplar iin benzer bir nem kazanabilseydi aynsonu bu yeni gdlenme iin de yinelenirdi.

VIDAHA BAKA SORUNLAR VE ALIMA ALANLARI

Schopenhauer'in nl donan kirpiler benzetmesine gre hi kimse komusuna ok fazlayaknla katlanamaz. ... Scaklk gereksinimi onlar yeniden bir araya getirirken ikinciktlk bir kez daha ortaya kar. Bylece bir dertten tekine bir ileri bir geri gidipgelirler ta ki en katlanlabilir biimde varolacaklar ortalama bir uzakl kefedinceyekadar.

Ruhzmlemesinin kantlar, iki insan arasnda bir sre devam eden hemen her yak nduygusal ilikinin -evlilik, arkadalk, ana babalarla ocuklar arasndaki ilikiler - algdan


16/49

16

yalnzca bastrma sonucu kurtulan bir tiksinti ve dmanlk duygular kalnts ierdiinigstermitir. ... Ayney insanlar daha byk gruplar halinde bir araya geldiklerinde deolur. ... ki komu kasabadan her biri tekinin en kskan rakibidir. ... Yakndan ilikilirklar birbirlerini bir kol boyu uzakta tutarlar.

Bu dmanlk baka koullarda sevilen insanlara yneldiinde onu duygunun ifte

deerlilii diye tanmlar ve olguyu, belki de fazla mantkl bir tavrla, byle yaknilikilerde ortaya kan kar atmalarna pek ok frsat olmasyla aklarz. nsanlarnilikide olduklar yabanclara ynelik gizlenmemi antipati ve nefretlerini benlik-sevgisi -narsisizm- ifadesi sayabiliriz.

Ama bir grup olutuunda tm bu hogrszlk geici ya da kalc olarak grup iindeyok olur. Bir grup oluumu srdke ya da geniledike gruptaki bireyler tekdzeymilergibi davranrlar, grubun teki yelerinin garipliklerine hogr gsterirler, kendilerinionlarla eit sayarlar ve onlardan hibir ayrlk duyumsamazlar. Narsisizmde byle birkstlama bizim kuramsal grlerimize gre yalnzca bir etmen tarafndan retilebilir,dier insanlarla libidinal bir ba tarafndan. Kendine ynelik sevgi tek bir engel tan r:

bakalarn sevmeyi, nesne sevgisini.

Libido kendini byk yaamsal gereksinimlerin doyumuna ilitirir ve kendisine ilk nesneolarak bu srete bir pay olan kiileri seer.Ve bir btn olarak insanln geliimindebencillikten zgecilie bir deiim oluturma anlamnda uygarlatrc etmen olarakyalnzca sevgi rol oynar. Ve bu gerek kadnlar iin, deerli hibir eyi zedelememeyiieren zorunluluklaryla kadnlara ynelik cinsel sevgi, gerekse dier erkeklere ynelik,ortak almadan doan cinsellii bozulmu, yceltilmi ecinsel sevgi iin geerlidir.

Bu nedenle eer gruplarda narsisistik benlik-sevgisi gruplarn dnda ilemeyenkstlamalara uruyorsa bu, bir grup oluumunun temelinin grup yeleri arasnda yeni tr

libidinal balardan ibaret olduunun gl bir kantdr.

Gruplarda bu trden cinsel amalarn sz konusu olmayaca aktr. Burada, her nekadar bu balamda enerjisi daha az olmasa da, zgn hedeflerinden saptrlm sevgiigdlerinden sz ediyoruz.

VIIZDELEME

zdeleme, ruhzmlemesi tarafndan baka bir duygusal bir ban en erken ifadesi

olarak bilinir.

Babayla bu zdelemeyle ayn zamanda ya da biraz sonra olan annesine ynelikolarak balanma [anaklitik] trne uyan gerek bir nesne-yk gelitirmeye balamtr.Bu nedenle ocuk o zaman ruhbilimsel olarak farkl iki ba gelitirir: annesine ynelikdorudan bir cinsel nesne-yk ve babasyla onu kendisine rnek alan bir zdeleme.kisi bir sre herhangi bir karlkl etkileme ya da giriim olmakszn yan yana varolurlar. Zihinsel yaamda bir teklemeye doru kar konulmaz bir ilerlemeyle sonundabir araya gelirler ve etkileimlerinden normal Oidipus atman doar. ... Libido


17/49

17

rgtlenmesinin ilk evresi, oral evrenin bir trevi gibi davran r; orada da zlediimiznesne ve dl yeni sindirilir ve bylece de yok edilmi olur. Bildiimiz gibi yamyam bunoktada kalmtr; dmanlar iin yutucu bir duygusu vardr ve yalnzca sevdii insanlaryiyip yutar.

zdelemenin duygusal ban en eski ve en zgn tr olduunu renmi olduk;

sklkla, belirtilerin yapland, yani bastrmann bulunduu ve bilind dzeneklerininegemen olduu koullarda, nesne seimi geriye, zdelemeye dner - ego nesneninniteliklerini kendi zerine alr. Bu zdelemelerde egonun bazen sevilmeyen bazen desevilen kiiyi kopya etmesi dikkate deer. Her iki olguda da, zdelemenin yalnzcaksmi ve son derece k stl bir zdeleme olmas ve yalnzca nesnesi olan kiinin tek birizgisini dn almas, bizim iin arpcdr.

Bu kaynaktan rendiklerimiz aadaki gibi zetlenebilir. Birincisi, zdeleme birnesneyle duygusal ban balangtaki biimidir; ikincisi, gerileyici bir biimde, deyimyerindeyse nesnenin egoya ie al myla, libidinal bir nesne bann yerine-geeni halinegelebilir: ncs, cinsel igd nesnesi olmayan baz baka insanlarla paylalan ortak

bir niteliin her yeni alglannda ortaya kabilir. Bu ortak nitelik ne denli nemliyse buksmi zdeleme o denli baarl olur ve bylece yeni bir ban balangcn temsiledebilir.

zdeleme sorununu bitirmekten ok uzak olduumuzu ve ruhbilimin "empati" adnverdii ve baka insanlarn iindeki, doamz gerei bizim egomuza yabanceylerianlamamzda en byk rol oynayan srele kar karya olduumuzu bize syleyebilir.

Geni bir olgu snfnda erkek ecinselliinin douu yledir. Gen bir erkek Oidipuskarmaas anlamnda annesine allmadk derecede uzun sre ve youn biimdekilitlenmitir. Ama sonunda erinliin bitmesinden sonra annesini baz baka cinsel

nesnelerle deitirme zaman gelmitir. Her ey anszn tersine dner: gen adamannesini terk etmez, kendini onunla zdeletirir; kendini ona dntrr ve imdiegosunu onun iin yer deitirebilecei ve annesinden grd sevgi ve zeniuygulayabilecei nesneler arar.

Nesnenin byle ie almnn bir baka rnei melankolinin (Freud "melankoli" teriminialkanlkla imdi "depresyon" olarak tanmlanabilecek durumlar iin kullanr.) ilgin nedenleriarasnda kayda deer olan sevilen bir nesnenin gerek ya da duygusal yitimi bulunan birduygulanmn analizi tarafndan salanmtr. Bu olgularn nde gelen nitelii durmakbilmez bir zeletiri ve ac bir kendine kusur bulmayla birlemi egonun kyc bir kendinideersizletirilmesidir.

Ama bu melankoliler ... Bize egonun blndn, iki paraya ayrldn, bunlardanbirinin dierine fkelendiini gsterirler. Bu ikinci para ie almla deimi ve yitiknesneyi ieren paradr.

ocuksu egonun kendine yeterliin keyfini yaad zgn narsisizmin mirass olduunusylemitik; giderek evrenin etkileriyle evrenin egoya dayatt ve egonun her zamanulaamad istemlerini bir araya getirir; yle ki bir insan kendi egosuyla doyumsalayamazsa egodan farkllam olan ego lksnden de doyum elde edebilir.


18/49

18

(Baka eylerin yannda, kiinin kendini zdeletirdii kiilere ynelik olaraksaldrganln kstlama ve onlar koruyup yardm etme sonucunu dourur. Klanduygusunun temelinde yatanlar gibi byle zdelemelerin incelenmesi RobertsonSmith'i (Akrabalk ve Evlilik, 1885) bu zdelemelerin [klan yelerinin] ortak bir zesahip olduklarn bilmelerine dayand hatta bu nedenle ortak yenmi bir yemek

tarafndan yaratlm olabildii biimindeki artc buluu yapmaya yneltmitir.)

VIIIAIK OLMA VE HPNOZ

Genellikle ocuk be yana geldiinde sona eren ilk evresinde ocuk ilk sevgi nesnesiniana babasnn birinde ya da tekinde bulmutur ve tm cinsel igdleri doyumistemleriyle bu nesnede birlemitir. Daha sonra balayan bastrma, ocuu bu ocuksucinsel hedeflerin pek oundan vazgemeye zorlar ve geride ana babasyla ilikisindederin bir deiiklik brakr.

Bildiimiz gibi erinlikte dorudan cinsel amalara ynelik yeni ve ok gl itkiler oluur.

Onu kendi egomuzun ulamaya abalad ve imdi kendi narsisizmimizi doyurmak iinbu dolambal yoldan elde edeceimiz mkemmellikler yznden severiz.

Her ak olma olgusunda alakgnlllk, narsisizmin kstlanmas ve kendini yaralamaizgileri ortaya kar; u rneklerde onlar yalnzca iddetlendirilmi olur ve ksnlistemlerin geri ekilmi olmasnn sonucunda tek balarna bir stnlk iinde kal rlar.

Bu zellikle mutsuz ve doyurulamayan sevgilerde kolaylkla ortaya kar; nk her eye

karn her cinsel doyum her zaman cinsel ar deerlendirmede bir azalmay da ierir.Egonun nesneye bu, artk soyut bir dnceye yceltilmi bir adanmadan ayrtedilemeyen adanmasyla ayn zamanda ego lksne ayrlm ilevler tmyle almazolur. Bu enin uygulad eletiri sessizdir; nesnenin yapt ve istedii her ey doru vekusursuzdur. Nesne uruna yaplan hibir eye vicdan uygulanamaz; sevginin krliinde insafszlk, kyclk derecesine ular. Tm durum bir formlde tam olarakzetlenebilir: Nesne ego lksnn yerine konmutur.

imdi zdeleme ile ak olmann hayranlkya da klelik" diye betimlenebilecek buu geliimleri arasndaki fark kolayca tanmlayabiliriz. Birinci durumda ego kendisininesnenin nitelikleriyle zenginletirmi, nesneyi Ferenczi'nin [1909] ifadesiyle

"iealm"tr. kinci durumda ego fakirlemi, kendini nesneye teslim etmi, nesneyikendisinin en nemli bileeninin yerine geirmitir. Ancak biraz daha derinlemesinednnce bu tr bir zetlemenin aslnda var olmayan kartlatrmalar yaratt ortayakar. Ekonomik olarak hibir fakirleme ya da zenginleme sorunu yoktur: hatta u birak olma olgusunu egonun nesneyi ie ald bir durum olarak tanmlamak olasdr.

Ak olmadan hipnoza doal olarak yalnzca ksa bir adm vardr. kisinin uzlatnoktalar aktr. Sevilen nesneye yneltilenin ayn aciz boyun eme, ayn itaat, ayneletiri yoksunluu hipnozcuya da yneltilir. znenin kendi inisiyatifinin ayn kertilmesi


19/49

19

grlr. ... Hipnozcu tek nesnedir ve ondan ba ka hi kimseye dikkat edilmez. ...Hipnotik iliki sevilen birine cinsel doyum hari snrsz bir balanmadr: oysa gerek akolma olgusunda bu tr doyum yaln zca geici olarak geride braklr ve daha ileri birzamanda olas bir ama olarak geri planda kalr.

nsanlar arasnda bu kalc balar gerekletirenin kesinlikle u amalarna ket vurulmu

cinsel itkiler olduunu grmek ilgintir. Ama bu, onlarn tam doyum elde edememesiolgusundan kolayca anlalabilir; oysa amalarna ket vurulmam cinsel itkiler cinselamaca her ulaldnda enerji dearj sayesinde olaand bir indirgemeye urarlar.Doyurulduu zaman snmek ksnl (cinsel) sevginin yazgsdr; kalc olabilmesi iinbalangtan itibaren salt sevecen elerle -yani amalarna ket vurulmu elerlekartrlmal ya da kendisi bu trden bir deiime uramaldr.

Gruplarn ya da en az ndan buraya kadar sz edilen gruplarn -yani bir nderi olan veok fazla rgtlenme araclyla ikincil olarak bir bireyin zelliklerini edinememigruplarn- libidinal yaplar iin bir denklem verebilecek bir konumdayz. Bu tr birbirincil grup bir ve ayn nesneyi ego lklerinin yerine geirmi ve bunun sonucunda

kendilerini birbirlerinin egolarnda birbirleriyle zdeletirmi bireyler topluluudur.

IXSR GDS

Baz zellikleri ... tm bu ve benzeri, Le Bon'da o denli etkileyici biimde tanmlandngrdmz zellikler, yabanllarda ve ocuklarda grsek armayacamz bir zihinseletkinlik evresine gerilemenin kusursuz bir tablosunu sergilerler. Bu tr bir gerilemezellikle yaygn gruplarn temel niteliidir oysa grm olduumuz gibi rgtl ve yapaygruplarda byk lde denetlenebilir.

Bylece, bir bireyin zel duygusal itkilerinin ve entelektel eylemlerinin kendi balarnaherhangi bir ey yapabilmek iin ok zayf ve bunun iin grubun dier iyelerinde benzerbir biimde yinelenerek pekitirilmeye tmyle baml olduklar bir durumun izleniminiediniriz.

Trotter gruplarda ortaya kt betimlenen zihinsel grngleri insanlarda da tpk dierhayvan trlerindeki gibi doutan var olan bir sr igdsnden tretir. Biyolojik olarakder, bu sr halinde olu ok hcrelilie benzer ve sanki onun bir devamdr. ... Bireyyalnzsa kendini eksik hisseder. Kk ocuklarn gsterdii korku zaten bu srigdsnn bir davurumu gibidir. Srye kartlk ondan ayrlmak gibidir; bu nedenle

de endieyle ondan kanlr. Ama sr yeni ya da allmadk olan her eyden uzaklar.Sr igds birincil bir ey gibidir: something which cannot be split up.

Trotter zn koruma, beslenme, cinsellik ve sr igds gibi birincil saydigdlerin listesini verir. ... Sululuk ve grev duygular sr halinde yaayan birhayvann garip mlkleridir. ... Konuma, nemini, sr de karlkl anlamaykolaylatrmasna borludur ve bireylerin birbirleriyle zdelemeleri byk lde onadayanr.


20/49

20

Trotter sr igdsnn izini geriye doru srmek iin hibir gereksinim duymaz nkonu birincil ve daha fazla indirgenemez, olarak niteler.

Ama Trotter'n sunumu bir grupta nderin roln ok az hesaba katt iin dierlerindenbiraz daha adil bir kar ka aktr; oysa biz daha ok kart dnceye, nder gzard edildiinde grubun doasn kavramann olanaksz olduu grne eilimliyiz. Sr

igds nder iin hi yer brakmaz; nder neredeyse rastlantsal olarak srnn iinefrlatlmtr; bu igdden bir Tanr gereksinimine gtren hibir yolu da iz lemez; sr,obanszdr. Ama bunun yannda Trotter'n sunumu ruhbilimsel olarak zayflatlabilir;yani, sr igdsnn indirgenemez olmad, kendini koruma ve cinsel igdlerle aynanlamda birincil olmad her durumda olas klnabilir.

ocuun yalnzken ki korkusu rasgele bir sr yesinin grnmesiyle yatmaz; tersinebu trden bir yabancnn yaklamyla ortaya kar. O halde ocuklarda uzun bir sresr igds ya da grup duygusu doasnda hibir ey gzlemlenemez. ... Byleceocuk gruhu arasnda, daha sonra okulda daha da gelien bir topluluk ya da grupduygusu geliir. Bu tepki oluumunun ilk istemi adalet, herkese eit davranlmasdr. ...

Yalnzca bir arkc ya da piyanistin evresini gsterisinden sonra sarm tm dehararetlice duyarl bir biimde sevgi dolu bir kad nlar ve kzlar grubunu dnmemizyeterlidir. Her birinin dierini kskanmas kesinlikle ok kolay olurdu ama saylar vebunun sonucunda aklarnn amacna ulamalarnn olanakszl karsnda ondanvazgeerler ve birbirlerinin salarn yolacak yerde birlemi bir grup gibi davranrlar,olayn kahramanna ortak eylemlerle tapnrlar ve belki de onun uuan salarnpaylamann honutluunu yaarlard. Balangta rakip olanlar ayn nesneye duyduklarbenzer sevgiyle birbirleriyle zdelemeyi baarmlardr.

Toplumda sonradan ... grup ruhuvb. halinde ortaya kan ey balangta kskanlkolan eyden treyiini yalanlamaz. Hi kimse kendini ne karmay istememeli, herkes

ayn olmal ve ayneye sahip olmal dr. Sosyal adalet, kendimizde pek ok, eyibakalarnn da onlarla ilgisi olmayabilecei ya da onlar isteyemeyebilecei iinyadsmaktr. Bu eitlik istemi toplumsal vicdan n ve grev duygusunun kkdr. ... Eerbir kadnn ocuu lmse tekinin de canl bir ocuu olmamaldr. Acl anne bu istekletannr.

Toplumsal duygu nce dmanca bir duygu olan eyin zdeleme doasnda pozitifolarak renklendirilmi bir baa dntrlmesine dayanr. ... Ancak unutmayalm ki birgrupta eitlik istemi yalnzca onun yelerine uyar nderine deil. Tm yeler birbirleriyleeit olmaldr ama tm bir kii tarafndan ynetilmek ister. ... O zaman Trotterninsann bir sr hayvan olduu szcn, onun daha ok bir horda (Gebe yaayan

insan topluluu. Szck ngilizceye Trke ordu, orda szcklerinden gemi) hayvan,bir efin ynettii bir kabilede tek bir yaratk olduu biiminde deitirmeye kalkalm.


21/49

21

XGRUP VE LKSEL HORDA

Dinin, ahlakn ve toplumsal rgtlenmenin balangcn barndran totemizmingelimesinin efin iddetle ldrlmesi ve babasal hordann erkek kardeler topluluunadnmesiyle ilikili olduunu gstermeye almtm. Kukusuz bu yaln zca bir

hipotezdir.

nsan gruplar bir kez daha eit yoldalardan oluan bir topluluk arasnda stn gl birbirey biimindeki tandk tabloyu, bizim ilksel horda dncemizi de kapsayan bir tabloyusergiler.

Grup bize ilksel hordann bir yeniden canlan gibi grnr.

Bugn bile bir grubun yeleri, nderleri tarafndan eit olarak ve adil biimde sevildikleriyanlsamasna gereksinim duyarlar ama nderin kendisi baka hi kimsenin sevgisinegereksinim duymaz; buyurgan bir doada mutlak biimde narsisistik, z-gvenli ve

bamszdr.

Hordann ilksel babas henz tanrlatrlma ile daha sonra olduu gibi lmsz deildi. ...nsan tek bir olaslk imgeleyebilir: ilksel baba, oullarnn dorudan cinsel itkilerinidoyurmalarn engellemiti; onlar yoksunlua ve bunun sonucunda cinsel hedefine ketvurulmu itkilerinden doabilen duygusal balara zorlamt. Denebilir ki onlar grupruhuna zorlamt. insel kskanl ve hogrszl, son tahlilde grup ruhununnedenleri haline gelmiti.

Kim onun izleyicisi haline gelirse cinsel doyum olasln da ediniyordu ve bu ekildekendisine grup ruhunun koullarndan k yolu da sunuluyordu.

Ama bu basit olarak tm oullarn ilksel babann onlara eit olarak eziyet ettiini veonlardan eit olarak korktuunu bildii ilksel hordada olanlarn lksel birrneklenmesidir. zerine tm toplumsal grevlerin ina edildii bu ayn yeniden kalbadkme, insan toplumunun bir sonraki biiminde, totemik klanda da vardr. Doal bir grupoluumu olarak ailenin tahrip edilmez gc, babann eit sevgisi biimindeki gereklivarsaymn ailede gerek bir uygulama bulabilecei olgusunda yatar.

Hipnozcu denein kendi istencini gasp edecek gizemli bir gce sahip olduunu ne srerya da (ki bu da ayneydir) denek onun byle bir gc olduuna inanr. Bu gizemli g(ki imdi bile popler olarak hayvansal manyetizmadiye tanmlanmaktadr) ilkel

insanlarn tabunun kayna olarak grd gcn, krallardan ve reislerden yaylan veonlara yaklamay tehlikeli klan gcn (mana) aynsdr. O zaman hipnozcunun bu gcesahip olduu varsaylr; peki bu gc nas l sergiler? Denee gzlerinin iine bakmasnsyleyerek; en tipik hipnotize etme yntemi bakdr. Ama ilkel insanlar iin de tehlikelive dayanlmaz olan reisin grnmdr; tpk daha sonra lmller iin Tanrnn olduugibi.


22/49

22

Grubun nderi hala korkulan ilksel babadr; grup hala snfsz gle ynetilmek ister;otorite iin u derecede bi r tutkusu vardr. ... lksel baba, ego lks yerine egoyuyneten grup lksdr. Hipnoz,iki kiilik bir grup olarak betimlenmeyi hak eder.

XIEGO'DA FARKLILATIRICI BR AAMA

Bu mucizeyi bireyin kendi ego lksn terk etmesi ve onun yerine nderde bedenleengrup lksn geirmesi diye yorumlamtk. Ve dzeltme adna bu mucizenin herolguda eit lde byk olmadn eklememiz gerekir. ... ego sklkla erken narsisistikkendinden honutluunu korumutur. nderin seimi bu koul tarafndan okkolaylatrlr.

Dlerde ve nevrozlarda bylece dtalanan ey kabul edilmek iin kapnn alnmas yinede direnlerle engellenmesidir; uyanklk yaammzda ise bastrlm olann direnleri

aldatmasna izin vermek ve hazzmz arttrmak zere onu, geici olarak, egomuzun iinealmak iin zel hileler kullandrtrz. Espriler ve mizah ve bir lye kadar genel olarakgln bu adan ele alnabilir.

Tm vazgemelerde ve egoya uygulanan tm kstlamalarda yasan periyodik olarakbozulmas kuraldr; aslnda bu, kkende yasayla salanan arlklardan baka bir eyolmayan ve neeli niteliklerini getirdikleri serbest brakmaya borlu olan festivallerkurumunda gsterilebilir. Romallarn Saturnalia's ve bizim ada karnavallarmz butemel nitelik asndan ilkel insanlarn genellikle her tr sefahat ve baka zamanlarda enkutsal olan, emirlerin inenmesiyle sonlanan festivalleriyle uyum iindedir.

Ego iinde bir ey ego lksyle rtrse her zaman bir zafer duygusu bulunur.Sululuk duygusu ise (ayn zamanda aalk duygusu da) ego ile ego lks arasnda birgerilimin ifadesi olarak anlalabilir.

Mizalarnn rengi periyodik olarak ar bir depresyondan bir tr ara dnemden geerekcokulu bir iyilik haline sal nan insanlar olduu iyi bilinir. ... Bu dnemsel depresyonuntipik olgularnda tetikleyici isel gdler asndan bu hastalarda dierlerinden daha fazlaya da daha baka hibir ey bulunmaz.

Ego lkleri nceden egolarn zeli bir katlkla ynettikten sonra geici olarak egolarnniinde eriyor olabilir.

Ak olana devam edelim: Ego zmlememiz temelinde mani olgularnda ego ve egolksnn birbirine kaynatndan, bylece de kiinin bir zafer ve z-doyum duygusuiinde, hibir zeletiri tarafndan rahatsz edilmeden ket vurmalarnn bakalarna aldretme duygularnn ve kendini sulamalarnn yok olmasnn tadn karabildiinden kukuduyulamaz. Bu denli ak olmamakla birlikte, ok olasdr ki melankoliin zavalll daegosunun iki esinin rasnda keskin bir atmann, lknn, bir duyarllk arlyla,durup dinlenmeksizin aalk sanrlar ve kendini aalama iinde egoyu lanetlemesinisergiledii bir atmann ifadesidir.


23/49

23

te yandan tetikleyici nedenin aka bir neden bilimsel rol oynad melankoliler devardr. Bunlar, lm ya da libidonun nesneden geri ekilmesini gerektiren koullarsonucu, sevilen bir nesnenin yitiminden sonra ortaya kan melankolilerdir.

XIISONSZ

Egonun bir nesneyle zdelemesiyle ego lksnn bir nesneyle yer deitirmesiarasndaki ayrm incelemeye baladmz iki yapay grupta, ordu ile Hristiyan Kilisesindeilgin bir anlatm bulur.

Bir askerin,kendini eitleriyle zdeletir ve egolarnn bu topluluundan yoldalngerektirdii karlkl yardm ve malvarlklarn paylama gerekliliini tretirken, stn,yani aslnda ordu nderini, lk olarak ald aktr.

Katolik Kilisesinde durum farkldr. Her Hristiyan say lks olarak sever ve kendinitm dier Hristiyanlarla zdeleme bayla birlemi hisseder.

lksel hordann babas daha sonra dnyann yaratcsna yceltildi ve bu doruydu nkilk grubu oluturan tm oullar o retmiti. O, her birinin nce korkulan ve saygduyulan bir lksyd; daha sonra tabu dncesine ynelten bir olgu. Bu pek ok bireysonunda birletiler onu ldrdler ve paralara ayrdlar. Yenenlerin hibiri onun yerinialamad ya da biri bunu yapt nda savalar yenilendi ta ki tmnn babalar nnkaltndan vazgemeleri gerektiini anlayncaya kadar. Ondan sonra erkek kardelerintotemik toplumunu kurdular; tm eit haklarla ve cinayetin ansn koruyan ve onaran

totem yasaklaryla birletiler. Ama elde edilmi olan eyden doyumsuzluk srd ve yenigeliimlerin kaynan oluturdu. Bu erkek kardeler grubunda birlemi olan kiilerolaylarn eski biimini yeni bir dzeyde yeniden canlandrma noktasna geldiler. Erkek birkez daha bir ailenin bakan oldu ve babasz dnemde kurulmu olan kadnerkilliinyetkilerini ortadan kaldrd. Buna bir telafi olarak baba, ilksel hordann babasnnrneine uygun olarak, rahipleri annenin korunmas iin idi edilmi anne tanrlarntand. Bylece yeni aile eskinin yalnzca bir glgesiydi; pek ok baba vard ve her biridierlerinin haklar tarafndan kstlanmt.

Kahramanlk mitini icat etti. Kahraman kendi ba na babay ldren adamd -mitte halatotemik bir canavar olarak ortaya kan babay.

Ama Rank'n gzlemledii gibi masallar reddedilmi olgunun ak izlerini korumutur.nk masallarda sklkla baz g ileri baarmas gereken kahramann (genellikle enkk oul ve de hi de seyrek olmayarak kendini baba vekiline aptal, yani zararszolarak sunan oul) grevini ancak arlar ya da karncalar gibi bir sr kk hayvannyardmyla gerekletirdiini grrz.

O halde mit, bireyin grup ruhbiliminden doduu basamaktr. lk mit kesinlikleruhbilimsel kahraman mitidir; aklayc doa miti ok daha sonra ortaya ksa gerektir.


24/49

24

Kahramanlk mitinin yalan kahramann tanrlatrlmasyla dorua ular. Belki detanrlam kahraman Baba Tanrdan daha nce geliyordur ve ilksel babann bir rahipolarak geri dnnn habercisi olmu olabilir. O halde tanrlar dizisi zamandizinselolarak yledir: Ana Tanra - Kahraman - Baba Tanr. Ama ancak asla unutulmayanilksel babann kalkndrlmasyla tanr, onda bugn hala ay rt ettiimiz zellikleri edinir.

Bir ocuun ana babasna ve kendisine bakanlara ynelttii tm duygular ocuun cinselitkilerine anlatm kazandran isteklere kolayca gei yapar. ocuk, sevgisinin bunesnelerinden bildii tm duygu belirtilerini bekler; onlar pmek, onlara dokunmak vebakmak ister; onlarn cinsel organlarn grmek ve en gizli bo altm ilevlerinigerekletirirlerken onlarla birlikte olmak ilgi ekicidir. ... ocukluk kalntlarnn dahasonraki zmsel aratrlmas kadar dorudan gzlemler de nazik ve kskanaduygularla cinsel niyetlerin tam bir i ie geii konusunda hibir kukuya yer brakmazve bize ocuun sevdii kiiyi nasl da kkten bir yolla henz uygun biimdemerkezilememi cinsel eilimlerinin nesnesi yaptn gsterir.

Bu amalarla ket vurulmu cinsel igdler ket vurulmam olanlar zerinde byk birilevsel avantaja sahiptir., Gerekten tam doyum olanaklar bulunmadndan kalcbalar yaratmaya zel olarak uyum salamlardr; oysa dorudan cinsel olan igdlerher doyurulduklarnda bir enerji yitimine urarlar ve cinsel libidonun yeni bir birikimiyleyenilenmeyi beklemeleri gerekir ki bu arada nesne deimi olabilir.

Pfister, ... gl bir dinsel ban bile ateli bir cinsel heyecana dnebildiinin sonderece ak ama kesinlikle tek olmayan bir rneini verir. te yandan kendileri k samrl olan dorudan cinsel itkilerin kalc ve salt sevecen bir baa dnmesi okolaandr ve tutkulu bir ak evliliinin salamlamas byk lde bu srece dayal dr.

Amalarna ket vurulmu cinsel itkilerin, isel ve dsal engeller cinsel amalarulalamaz kldnda dorudan cinsel itkilerden doduunu iitmek doal olarak biziartmazd. ... lksel hordann babasnn cinsel hogrszl nedeniyle tm oullarnyoksunlua, bylece de amalarna ket vurulmu balara zorladn varsaymtk; oysakendisinin cinsel honutluk zgrln korumu ve bu yolla da basz kalmt. Birgrubun bal olduu balarn tm amalarna ket vurulmu igdler niteliindedir.

Ailenin geliim tarihinde de cinsel sevginin grup ilikileri (grup evlilikleri) var; olmutur,ama daha nemli cinsel sevgi ego iin neden nemli hale geldi ve ne denli a k olmaniteliini kazandysa o denli ivedilikle cinsel organ amacnn dayatt gibi iki kiiyle snrlolmay gerektirmitir. okeli eilimler, birbirini izleyen deien nesnelerle doyum

bulmakla yetinmek zorunda kalm tr.

Cinsel doyum amacyla bir araya gelen iki kii, yalnzl aradklar srece srigdsne, grup duygusuna kar bir gsteri yapyorlardr. Ne denli ak iindeyseler odenli tam olarak birbirleriyle yetinirler. Grubun etkisini reddetmeleri bir utan duygusubiiminde ifade edilir. Cinsel nesne seiminin bir grup ba tarafndan saldryauramamas iin en u dzeyde iddet ieren kskanlk duygulan davet edilir. Bir sevgiilikisinin duygusal yani kiisel etmeni yerini tmyle ksnl etmene brakmadka ya da


25/49

25

bir cinsel alemde olduu grup iinde ezamanl olarak cinsel ilikide bulunulmadka ikiinsan iin bakalarnn nnde cinsel ilikide bulunmak olanaks zdr.

Ak olmann erkeklerle kadnlar arasndaki cinsel ilikilerde kendini ancak ge olarakgsterdiine ilikin pek ok gsterge bulunmaktadr, bu yzden cinsel sevgiyle grupbalar arasndaki kartlk da ge bir gelimedir. ... Baba ldrmeye tepkilerden bir

tanesi totemik d evliliin kurulmas, ocukluktan beri duyarl bir biimde sevilmi aileiindeki kadnlarla herhangi bir cinsel ilikinin yasaklanmasdr. Bu yolla bir erkeinsevecen ve ksnl duygular arasnda bugn bile erotik yaamnda hkm sren bir snrizilmitir. Bu d evliliin bir sonucu olarak erkeklerin ksnl gereksinmelerinin yabancve sevilmeyen kadnlarla doyurulmas zorunlu olmutur.

Ecinsel sevgi, ket vurulmam cinsel itkiler biimini alsa bile, grup balaryla ok dahauyumlu gibi grnmektedir - aklamas bizi uzaklara gtrecek olan dikkate deer birolgu.

Bu, bir nevrozun, kurbann asosyal hale getirmesi ve onu olaan grup

rgtlenmelerinden uzaklatrmas olgusunu aklar. ... Gnmzn uygar dnyasndandinsel yanlsamalarn yok olmu olmasna zlmeyenler bile onlarn gl olduklarsrece kendileri sayesinde birbirine bal olanlara nevroza kar en gl savunmaysalam olduunu teslim edeceklerdir. nsanlar mistik-dinsel ya da felsefi-dinselmezheplere ve topluluklara balayan balarn her tr nevrozun hileli saaltmlarnnifadesi olduunu duyumsamak da zor deildir. Tm bunlar dorudan cinsel itkiler ileamalar ketlenmi olanlar arasndaki ztlkla ilikilidir.

Ak olma, dorudan cinsel itkilerle amalarna ket vurulmu cinsel itkilerin ezamanl varoluuna dayanr ve burada nesne, znenin narsisistik ego libidosunun bir ksmn kendineeker. inde yalnzca ego ve nesneye yer olan bir durumdur.

Hipnoz, iki insanla s nrl olmak asndan ak olmaya benzer ama tmyle amalarylaket vurulmu cinsel itkilere dayanr ve nesneyi ego lksnn yerine koyar.

Grup, bu sreci oaltr; hipnozla onu bir arada tutan igdlerin doas ve egolksnn yerine nesnenin geirilmesi bakmlarndan uzlar ama buna baka bireylerlezdelemeyi ekler ki bu balangta belki de nesneyle ayn iliki iinde olmakla mmknolmutur.

Nevrozbu dizinin dnda kalr. O da insan libidosunun geliiminde bir gariplie dorudan cinsel ileyin, iki kez yinelenen balatlmas ve araya giren bir gizlilik dnemi-

dayanr. ... Ne zaman dorudan cinsel igdlerden amalarna ket vurulmu cinseligdlere ilerleme tmyle baarl olmazsa nevroz kendini gsterir ve bu gelimedengetikten sonra egoya kabul edilen igd kesimleriyle. bastrlm bilindndan frlayp-teki tmyle bastrlm igdsel itkilerin yapt gibi- dorudan doyum salamayaabalayan igd kesimleri arasnda bir almay temsil eder.


26/49

26

BR YANILSAMANIN GELECE(1927)

ITerim olarak insan yaamnn kendini hayvan konumunun stne kard ve vahi

hayvanlarn yaamndan ayrt tm ynleri kastettiim insan uygarl -ve de kltr ileuygarlk arasnda bir ayrm kmserim- bildiimiz gibi, gzlemciye iki cephe sunar. Biryanda insanlarn, doann glerini kontrol etmek ve insan gereksinimlerinin doyumu iinonun zenginliklerini elde etmek amac yla edindikleri tm bilgi ve yetenekler, te yandainsanlarn ilikilerini birbirlerine uydurmak ve zellikle de salanabilir zenginliklerindalm iin gerekli tm dzenlemeler. Uygarln iki eilimi birbirinden bamszdeildir: ilk olarak insanlarn karlkl ilikileri var olan zenginliin olas kld igdseldoyum miktarndan derinlemesine etkilendii iin; ikinci olarak bir dieri ile iliki iindekitek bir insan, o kii kendisinin yeteneini alma iin kullanr ya da onu bir cinsel nesneolarak seerse, onun zenginlii haline geldii iin; nc olarak da her ne kadaruygarlk evrensel insan ilgisinin bir nesnesiyse de, her birey aslnda uygarln birdman olduu iin. nsanlarn yaltlm olarak yaayabilmeleri pek az mmkn olduuhalde, uygarln, toplumsal yaam olas klmak iin, kendilerinden bekledii zverilerinonlara ok ar bir yk gibi gelmesi kayda deer. Bylece uygarlk bireye kar korunmakzorundadr ve onun dzenlemeleri, kurumlar ve komutlar bu greve yneliktir. Yalnzcazenginliin belli bir dalmn salamay deil bu dalm korumay da amalarlar;aslnda doann fethine ve zenginliin retilmesine katkda bulunan her eyi insanlarndmanca itkilerine kar korumak zorundadrlar. nsan yaratclar kolayca tahripedilebilir ve onlar ina etmi olan bilim ve teknoloji onlarn yok edilmesi iin dekullanlabilir.

Belirleyici soru, insanlarn zorunlu olarak kalacak olan zverilerle uzlaabilmeleri ve onlariin bir telafi salamalar amacyla insanlara dayatlan igdsel zverilerin yknn

azaltlp azaltlamayaca ve azaltlacaksa bunun ne lde olabileceidir. Uygarlk iindebaskdan vazgemek, kitleyi bir az nlk tarafndan kontrol etmemek kadar olanakszdr.Kitleler tembel ve eitimsiz olduu iin igdsel zveriyi hi sevmezler; bununkanlmaz olduu savyla da yetinmezler ve onlar oluturan bireyler disiplinsizliklerinizgr brakma konusunda birbirlerini desteklerler. Ancak rnek oluturabilen ve kitlelerinnderleri olarak tandklar bireyler araclyla grevi yerine getirmeye ikna edilebilir veuygarln var oluunun dayand zveriler gerekletirilebilir. ... Ama etkileriniyitirmemek iin kitlenin kendini onlara adadndan daha ok onlar kitleye kendileriniadarlarsa tehlike vardr ve bu yzden gc ellerinin alt nda bulundurarak kitledenbamsz olmalar gerekli gibidir. Ksaca sylemek gerekirse, uygarln dzenlemelerininancak belirli derecede baskyla srdrlebilmesi olgusundan sorumlu iki yaygn nitelik

vardr: insanlarn kendiliinden almaya hevesli olmamas ve onlarn tutkularna kartszlerin hibir ie yaramamas.

Gelecek kuaklarn eiticisi olarak davranacak stn, hedefinden sapmayan ve kargzetmeyen ok say da nderin nereden gelecei sorulabilir ve bu niyetlergerekletirilmeden nce uygulanmas gereken muazzam bask miktarn dnmekirkilticidir.


27/49

27

IIHer uygarln bir alma zorlantsna ve igdden vazgemeye dayal olduunun, bunedenle de kanlmaz olarak bu istemlerin etkiledii kiilerin kartln kkrttnnayrmsanmasyla uygarln temelde ya da yalnzca zenginliin kendisinden ve onu eldeetme yollarndan ve dalmnn dzenlenmesinden ibaret olamayaca ortaya kmtr;nk bu eyler uygarln katlanlarnn rekabetiliinin ve ykc tutkusunun tehdidi

altndadr.

Tek tip bir terminoloji uruna bir igdnn doyurulamamas olgusunu engellenme, buengellenmeyi oluturan dzenlemeyi "yasaklama" ve yasaklamayla oluan durumu da"yoksunluk" diye tan mlayacaz. ... En eskisi birincisidir; gruplar kuran yasaklamalarlauygarlk insan balangtaki hayvan koularndan uzaklatrmaya balamt. aknlkiinde bu yasaklamalarn hala ilerlikte olduunu ve hala uygarlk dmanlnnekirdeini oluturduunu grrz.Yasaklarn altnda strap eken igdsel istekler herocukla birlikte yeniden doar; bu engellenmelere zaten toplumd davranla tepkiveren bir grup insan vardr: nevrotikler. Bu igdsel istekler arasnda ensest,yamyamlk ve ldrme tutkusu bulunur.

Bu en eski igdsel isteklere kar uygarln tutumu da hibir biimde tekdze deildir.Yalnzca yamyamlk evrensel olarak yasaklanm gibidir ve tmyle stesindengelinmitir. Ensest isteklerinin gc, ona kar yasaklarn arkasnda hala fark edilebilir vebelli koullarda ldrme hala uygulanr hatta aslnda uygarlmz tarafndan emredilir.nmzde uzanan kltrel geli mede bugn tmyle izin verilebilir olan daha bakaisteklerin imdi yamyamln olduu kadar kabul grmez hale gelmesi pekala olasdr.

nsan geliiminin seyrine uygun olarak d sal bask iselletirilmitir; nk zel birzihinsel e, super-ego, onun yerini al r ve iinde onun komutlarn bulundurur. ...Super-egonun bu glenii ruhbilimsel alanda en deerli kltrel zenginliktir. Onun

iinde yer ald kiiler uygarln dman olmaktan kp onun onun tatlar halinegelirler. ... Szn ettiim en eski kltrel istemler asndan iselletirme, nevrotiklerinho olmayan istisnasn hesaba katmazsak, ok kapsaml biimde baarlmtr. Amabaka igdsel istemlere dnecek olursak durum de iir. Burada aknlk ve ilgiyleinsanlarn ounluunun bu noktalardaki kltrel yasaklamaya yalnzca d basknnetkisi altnda -yani yalnzca bask kendini duyumsatabildiinde ve ondan korkulduusrece- uyduunu gzlemleriz. ... Cinayet ya da ensestten bucak bucak kaan ama par ahrsndan, saldrgan tutkularndan ya da cinsel ksnllklerinden duyduklar doyumuyadsmayan ve bu yzden cezas z kaldklar srece baka insanlar yalanlar,sahtekarlklar ve iftiralaryla incitmekte duraksamayan say sz insan vardr ve bu hikukusuz uygarln pek ok a boyunca byle olagelmitir.

Eer bir kltr, katlanlarnn bir kesiminin doyumunun bir dier olaslkla da daha bykkesiminin basklanmasyla saland bir noktadan teye gidemiyorsa -ki gnmzkltrlerinin tmnde durum budur- basklanan insanlarn var oluunu almalarylaolas kldklar ama zenginliinden ok kk bir pay aldklar kltre iddetli birdmanlk gelitirmeleri anlalr bir durumdur. Bylesi koullarda basklanm insanlararasnda kltrel yasaklamalarn bir iselletirilmesi beklenmemelidir. Tersine,yasaklamalar tanmaya hazr deildirler, kltrn kendisini tahrip etmeye, hatta bunuolaslkla kltrn dayand postulatlar da ortadan kaldrarak yapmaya niyetlenirler. Bu


28/49

28

snflarn uygarla dmanlklar o denli aktr ki geimini daha iyi salayan toplumsalkatmanlara ynelik daha gizli dmanln gzden kamasna neden olur.

lknn, kltrn katlmclarna sunduu doyum narsisistik trdendir; katlmclarndaha nce baaryla gerekletirilmi olanla gurur duymalar na dayanr. Bu doyumu,tamamlamak farkl baarlar hedeflemi ve farkl lkler gelitirmi baka kltrlerle bir

kyaslamay gerektirir. Bu farkllklarn gcne dayanarak her kltr geri kalanlarkmseme hakkn kendinde grr. Bu yolla kltrel lkler, farkl kltrel birimlerarasnda, en ak olarak uluslar olgusunda grld zere, bir uyumazlk ve dmanlkkayna olurlar.

Kltrel lk tarafndan salanan narsisistik doyum kltrel birim iinde kltredmanlkla savamda baarl olan gler arasndadr. ... nk kltrn dndakiinsanlar kmseme hakk bu insanlara kendi birimleri iinde ac sn ektikleriyanllklar asndan bir telafi salar.

III

Bir araya gelmemiz ve baka eyler arasnda bizim toplumsal yaammz olas klmayada niyetlenen uygarl yaratmamz kesinlikle doann bizi korkuttuu bu tehlikeleryzndendir.

lk admla olduka byk bir kazan elde edilir: doann insanlatrlmas. Kiiliksiz glerve yazglara yaklalamaz; sonsuza dek uzak kal rlar. Ama eer elerin bizim kendiruhlarmzda olduu gibi iddetle sren tutkular varsa, eer lm kendiliinden bir eydeil de kt bir isten in iddet eylemiyse, eer doann her yerinde evremizde kenditoplumumuzdan bildiimiz Yaratklar varsa, o zaman rahat bir soluk alabilir, tekinsizliiniinde kendimizi evimizde gibi hissedebilir ve anlamsz anksiyetemizle ruhsal yntemlerlebaa kabiliriz. Belki hala savunmaszz ama artk umarszca fel olmamzdr hi

deilse tepki verebiliriz. Aslnda belki de savunmasz bile deilizdir. Dardaki bu dehetlistn insanlara kendi toplumumuzda uyguladmz yntemlerin aynsn kullanabiliriz;onlardan kibarca istemeye, onlar yattrmaya, onlara rvet vermeye uraabilir veonlar bu ekilde etkileyerek glerinin bir kesiminden yoksun b rakabiliriz. Doal biliminruhbilimle bylesi bir yer deitirmesi yalnzca ivedi rahatlama salamakla kalmazduruma egemen olman n daha ileri yollarn da gsterir.

Bu durumda yeni hibir ey yoktur. Onun aslnda sadece devam olduu ocuksu bir ilkrnei vardr. nk daha nce bir kez insan kendini benzer bir aresizlik durumundabulmutur: kk bir ocuk olarak ana babasnn karsnda.

Ayn biimde bir insan doann glerini basite eitleriyle olduu gibi iliki kurabileceikiilere dntrmez -bu, o glerin kendisinde brakt ar gl izlenime hakszlkolurdu- onlara bir babann niteliklerini verir. Onlar tanrlara dntrr.

Tanrlar l grevlerini srdrmlerdir: onlar, doann dehetlerini arndrmal,insanlar yazgnn acmaszl karsnda, zellikle de lmde gsterildii gibi avutmal veuygar bir yaamn genelde onlara dayatt aclar ve yoksunluklar telafi etmelidirler.


29/49

29

imdi uygarln eksikliklerini ve ktlklerini dengelemek, insanlarn birlikte yaamalarsrasnda birbirlerine ektirdikleri aclar dindirmek ve uygarln insanlarn bu denliyetersiz biimde uyduu beklentilerinin doyurulmas n gzetmek tanrlarn grevi hainegelmiti. Bu beklentilerin kendileri de ilahi bir kkene balanmlard; insan toplumununtesine ykseltilmiler ve doaya ye evrene yaygnlatrlmlard.

Ve bylece insann aresizliini katlanlabilir klma gereksiniminden doan ve kendisininve de insanln ocukluunun aresizliinin anlarnn malzemesinden ina edilen birdnceler stoku yaratlr. Bu, dncelere sahip olmann onu iki ynden koruduuaktr doann ve yazgnn tehlikelerine kar ve de bizzat insan toplumunun tehdit ettiizedelenmelere kar. te konunun ana fikri budur. Bu dnyada olan her ey, yollarnve yan yollarn izlemek zor olsa da sonunda her ey iin en iyisini buyuran yani onubizim iin zevkli hale getiren- bizden stn bir zekan n niyetlerinin bir ifadesidir. Herbirimizin zerinde, yalnzca grnrde acmasz ve bizim doann ar gl vetayrekli glerinin elinde oyuncak olup ac ekmemize izin vermeyecek cmert birTanr vardr. lmn kendisi bir yok olu, bir inorganik yaamszla geri dn deildaha stn bir gelimenin nnde uzand yeni bir var olutur. Sonunda tm iyiler

dllendirilecek ve tm ktler cezalandrlacaktr, eer gerekten bu yaam biimindeolmasa bile lmden sonra balayan daha sonraki var olularda. Bu yolla yaamn tmdehetleri, aclar ve zorluklar gdkletirilmeye allr.

Ve imdi soru ortaya kar: ruhbilimin nda bu dnceler nedir? Tadklar saygnlnereden tretmilerdir? Ve rkek bir adm atmak gerekirse, onlarn gerek deerlerinedir?

IVDinsel dncelerin uygarln, tm teki baarlarnn da sahip olduu gereksinimdendoduunu gstermeye altm: kiinin kendisini doann ezici derecede stn gcne

kar korumas gereksiniminden. Buna ikinci bir gd eklenmitir - uygarln kendisiniac verici bir biimde duyumsatan eksikliklerini dzeltmek. Dahas , uygarln budnceleri bireye verdiini sylemek zellikle dorudur nk insan onlar hazr olarakbulur; bu dnceler ona hazr olarak sunulur, zaten kendi bana onlar kefedemezdi.

Doann insanlatrlmasnn insann doann rktc gleri karsndaki aknlnave aresizliine bir son verme, onlarla bir ilikiye girme ve sonunda onlar etkilemegereksiniminden trediini savundunuz.

Ben daha ok insann doann glerini kiiletirmesi srasnda yeniden ocuksu birmodeli izlediine inanyorum. En eski evresindeki kiilerden onlar etkileme yolunun

onlarla iliki kurmak olduunu renmitir ve bylece daha sonra, ayn sonu gz nndetutarak karlat her eye o kiilere davrand gibi davranr.

Totem ve Tabu'da Her ey oul-baba ilikisiydi. Tanr yceltilmi babayd ve babazlemi din gereksiniminin kkyd. O zamandan bu yana genelde dinin olu umunda anaroln verildii insan zayfl ve aresizlii etmenini kefetmi gibi grnyorsunuz veimdi bir zamanlar baba karmaas olan her eyi aresizlik terimlerinedntryorsunuz. Bu dnm aklamanz rica edebilir miyim?


30/49

30

Totem ve Tabuda benim amacm dinlerin deil totemciliin kkenini aklamakt. Totemcilikte olan tam da budur. ve en eski ama en kkten ahlaksal kstlamalar -cinayet ve ensest yasaklar- totemcilikten doar.

ocuun aln doyuran ve onu d dnyann tm tanmlanmam tehlikelerine karkoruyan bunun anksiyeteye kar ilk koruma olduunu syleyebiliriz- anne, onun ilk

sevgi nesnesi haline gelir.

Bu koruma ilevi nedeniyle annenin yerine hemen bu konuma ocukluun geri kalankesiminde koruyan daha gl baba geer. Ama ocuun babaya kar tutumu garip birifte deerlilikle renklenir. Bizzat baba belki de ocuun anneyle en erken ilikisiyznden ocuk iin bir tehlike oluturur. Bu nedenle onu zleyiinden ve onahayranlndan hi de daha az olmayan miktarda ondan korkar. Bymekte olan bireysonsuza dek bir ocuk olarak kalmaya, yabanc stn glere kar korunmaszyaayamamaya yazgl olduunu grnce, bu glere babasnn tipine ait zellikleridn verir; kendisi iin korktuu, yattrmaya alt ama yine de kendi korunmasasndan gvendii tanrlar yaratr.

Vnanlmasn istedikleri eylerin neye dayandn sorduumuzda birbirleriyle kt biruyum iinde bulunan yant alrz: Birinci olarak bu retimler inanlmay hak ederlernk bizim ilksel atalarmz onlara inanmlard; ikinci olarak bize ayn ilkselzamanlardan gelen kan tlarmz vardr; nc olarak da onlar n doruluunu,sorgulamak yasaktr.

Bu nc noktann bizim en gl kukularmz uyandraca kesin gibidir. Her ey biryana, byle bir yasaklama tek bir neden yznden olabilir toplumun dinsel doktrinleriadna iddia ettiklerinin salam olmadnn pekala farknda olmas yznden. Aksi halde

gerekli verileri kanta ulamak isteyen herkesin emrine sunmaya ok haz r olurdu.

imdi sorundan kurtulmak iin yaplm iki giriimden -ki her ikisi de umutsuz abalarolduu izlenimini iletir- sz etmeliyim. Biri iddet doasnda olup eskildir; dieri zarif veacl. Birincisi Kilisenin eski Babas nn dinsel doktrinlerin mant n yarglamasnndnda olduunu -mantn zerinde olduunu- ne srer. Onlarn gereklikleri ie doruduyumsanmaldr ve kavranmalar gerekmez. Ama bu Credo yalnzca bir kendine itirafolarak ilgi eker. Buyurgan bir sz olarak hibir balayc gc yoktur. Her samalainanmak zorunda mym? Eer deilse neden bu zel samala? Eer bir insankendisini derinden etkilemi bir coku durumunda dinsel doktrinlerin asl gerekliinesarslmaz bir inan gelitirmise onun dierleri iin ne nemi vardr?

kinci giriim Sanki felsefesiyle yaplandr. Bu bizim dnce etkinliimizintemelsizliinin hatta samal nn tamamen ayrdnda olduumuz pek ok saydahipotezler ierdiini ne srer. Onlara "kurgular" denir ama pek ok pratik nedenle"sanki" bu kurgulara inanyormu gibi davranmamz gerekir. Dinsel doktrinlerle, onlarninsan toplumunu srdrmek asndan kyas kabul etmez nemi nedeniyle, olan durumbudur. nsanlarn, "Sankinin avukatlna karn dinin masallarna kar ok gemedenayn biimde davranacan umabiliriz.


31/49

31

Ama u anda hala olduka farkl davranyorlar Bu doktrinlerin isel gcnn neredebulunduunu ve mant n tanmasndan bamsz olan etkinliklerini neye borluolduklarn sormalyz.

VIEer dikkatimizi dinsel dncelerin ruhsal kkenine evirecek olursak yol bul unacaktr.

Bize retimler olarak verilen bu dnceler deneyimlerin kalntlar ya da dnmeninson rnleri deildir: onlar yanlsamalardr, insanolunun en eski, en gl, ve en iv ediisteklerinin doyurulmasdr. Onlarn gcnn srr bu isteklerin gcnde yatar. ncedenbildiimiz gibi, ocukluun dehete drc aresizlii Baba tarafndan salanankorunma -sevgi yoluyla korunma- gereksinimini dourur; bu aresizliin yaam boyusreceinin fark edilmesi ise bir babann, ama bu kez dana gl bir babann, varlnasarlmay gerekli klar.

Bir yanlsama, bir yanlla ayney deildir; bir yanl olmas da gerekmez. Yanlsamalar iin niteleyici olan ey onlarn insan isteklerinden tremi olmalardr. Buadan ruh hekimliindeki sanrlara yakndrlar. Ama onlardan sanrlarn ok karmak

yaplar bakmndan ayrlrlar. Sanrlar iin temel olarak onlarn gereklikle elimesinivurgularz. Yanlsamalarn yanl -yani gerekletirilemez ya da gereklikle elikili-olmalar gerekmez.

Gerekten neden olmasn? Tpk hi kimsenin inanmaya zorlanamayaca gibi, kimseinanmamaya da zorlanamaz. Ama bunun gibi savlarn bizi doru dnme yolunagtreceiyle kendimizi kandrmann bize doyum vermesine izin vermeyelim. Eer kabuledilemez tek zr varsa o da budur. Cahillik cahilliktir, ondan inanlacak hibir dorutreyemez. Baka konularda akl banda hi kimse bylesine sorumsuzcadavranmayacak ya da grleri ve tuttuu yol iin bylesine zayf dayanaklarlayetinmeyecektir. Kendine bu izni yalnzca en yce ve en kutsal eyler iin vermektedir.

Gerekte bunlar yalnzca kii oktandr dinle balarn gevettii halde kendine ya dabakalarna hala dine skca balym taklidi yapmaktr. Dine ilikin sorular sz konusuolduunda insanlar olas her tr drst olmama ve entelek tel kt davranta bulunmasuunu ilerler. Filozoflar szcklerin anlamn zgn anlamlaryla pek de bir ilikilerikalmayncaya dek ekitirirler. Kendileri iin yarattklar baz bulank soyutlamalara"Tanr" adn verirler; byle yaparak tm dnyann nnde kendilerine tanrc, Tanryainanan ss verebilirler ve hatta daha yksek, daha ar bir Tanr kavramn tandklarn,yine de onlarn Tanrlarnn artk dinsel doktrinlerin kudretli kiilii deil, hayali birglgeden baka bir ey olmadn syleyerek vnebilirler bile. Eletirmenler, evreninkarsnda insann nemsizlii ya da gszl duygusunu benimseyen birini koyudindardiye tanmlarlar. Daha ileriye, gitmeyen ama byk dnyada insanolunun

oynad kk rol alakgnlllkle kabullenen adam ise, tersine szcn en doruanlamyla dinsizdir.

Biz dinsel doktrinlerin yaklak olarak hangi evrelerde ve hangi insanlar tarafndanyaratldn biliyoruz. Eer ek olarak buna ynelten gdleri de ke federsek dinsorununa ilikin tutumumuz belirgin bir yer deitirmeye urayacakt r.

VIIAma imdi kartmzn yksek sesi bizi duraklatr. Yanlmz aklamaya arlrz:


32/49

32

Arkeolojik ilgiler hi kukusuz vlmeye deerdir ama hi kimse bunu yaptndayaayanlarn evlerinin temellerini ykacak ve evlerin kp insanlar ykntlarn altndabrakacak bir kaz gerekletirmez. Din doktrinleri baka herhangi birey gibi tartmakonusu yaplabilecek bir konu deildir. Uygarlmz onlarn zerine kurulmutur ve insantoplumunun srmesi insanlarn ounluunun bu doktrinlerin doruluuna inanmasnadayanmaktadr. Eer insanlara hereye gc yeten ve her zaman adil bir Tanrnn,kutsal bir dnya dzeni ve teki dnya olmad retilirse uygarln emirlerine uymakiin her trl ykmllklerinden muaf olduklarn dneceklerdir. Herkes ket vurma yada korku olmakszn toplum d, bencil, igdlerinin peine taklacak ve gcnuygulamaya kalkacaktr; uygarln binlerce yllk urayla uzaklatrdmz Kaos gerigelecektir. Dinin geree sahip olmadn bilsek, hatta kantlasak bile gerei saklamakve "Sanki" felsefesinin emrettii biimde davranmalyz; bu tmmzn korunmas yararnadr. Ve giriimin tehlikesinden te amas z bir acmaszlk olacaktr. Saysz insantek avuntularn dinsel doktrinlerde bulur ve yaam ancak onlarn yardmyla tayabilir.Onlar desteklerinden yoksun b rakacaksnz, hem de elinizde karlk olarak verecekdaha iyi birey olmakszn. Bilimin imdiye dek ok fazla ey baarmad itiraf ediliyorama ok daha fazla ilerleseydi de bu insan iin yeterli olmayacakt. nsann souk bilimin

asla doyuramayaca baka zorunlu gereksinimleri vardr ve iin en garip yan -aslndabu tutarszln en st noktas dr- her zaman i

uygarlk toplum ve din - sigmund freud

Documents