uryana maytu - inicio - perúeduca€¦ ·  · 2015-09-23riqitsikuynin kuyashqa warmi, ullqu...

116
3 Llapantsik yachakushun Uryana maytu Hutiiqa (shutiiqa): Ñiqiiqa: Yachay wayiiqa: Markaaqa: Yachatsiqniiqa: wata. i

Upload: docong

Post on 20-May-2018

244 views

Category:

Documents


3 download

TRANSCRIPT

Page 1: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

3 YupanaLlapantsik yachakushun

Uryana maytu

Hutiiqa (shutiiqa):

Ñiqiiqa:

Yachay wayiiqa:

Markaaqa:

Yachatsiqniiqa:

wata.

i

Page 2: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachay Kamayuq UmalliqJaime Saavedra Chanduví

Perú Suyuchaw Yachatsiykuna UmalliqFlavio Felipe Figallo Rivadeneyra

Perú Suyuchaw Yachay Wayikuna PuritsiqJuan Pablo Silva Macher

Shimikunachaw Kawaykuna Yachatsiy UmalliqElena Antonia Burga Cabrera

Ishkay Shimichaw Kawaypura Yachatsiy UmalliqManuel Salomón Grández Fernández

Uryana maytu: 3i Yupana Llapantsik yachakushunMatemática 3° - Quechua central

Ruraq Stiward Adolfo Sánchez Jamanca, Graciela Esperanza Solis Yanac

Maytu ruray yanapakuqkuna Holger Saavedra Salas, Camilo Anacleto Solis Yanac

Suyukunapita qaway yanapakuqkuna (EPME EIB-Ancash)Pablo Rolando Diestra Tarazona, Antonio Manuel Aparicio Sánchez, Tyndoll Américo Campo Sánchez

DIGEIBIR- Llapan uryaychaw yanapaqkunaMartha Villavicencio Ubillús

Maytu altsaqkunaGraciela Esperanza Solis Yanac, Humberto Avelino León Huarac

Maytu tupatsiqGeorgina Mamanchura Sardon

SiqiqSergio Javier Solis

Qillqashqa rikapaqJames Matos Tuesta

2014 watapi qispichisqaxxxxx miratsishqa

datos de la imprenta xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx miratsishqa

©PERÚ SUYUPA YACHAY KAMAYUQComercio Ñanpi 193 yupayyuq – San Borja llaqtachawLima - PerúQayana: 6155800www.minedu.gob.pe

2014-XXXXX yupawan Perú Suyupa hatun Ñawitsana Wayinchaw ChurashqaHecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú N° 2014-XXXXX

Kay maytutaqa ruraqkunapa mana shiminwanqa, manam pipis miratsinmantsuImpreso en el Perú / Printed in Perú / Perú suyuchaw miratsishqa

Ministerio de Educación

Page 3: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Riqitsikuynin

Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna:

Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan yanapanakushpa yachayniykikunata shumaq qishpitsinki.

Hapallaykillapis, yachakuq mayiykikunawan yanapanakushpa uryayaanaykipaqmi (aruyaanaykipaqmi) imayka ruraykuna kaykaayan. Yachayniykikunata kallpatsaanaykipaq, tsaynaw alli naanipa aywanaykipaq.

Kay qillqashqa maytuchaw ruraykunaqa markaykipa kawakuynintawan, imanaw kashqantam riqitsikamun, niykur alli kikin shimiykichaw rimanaykipaq, qillqanaykipaq yanapashunki. Aylluykikunawan shumaq qawanaykipaqpis, Patsamamata shumaq washaanaykipaqpis allimi kanqa.

Tsaynawllam runa mayiykikunawan, llapan aylluykikunawan, yachakuq mayiykikunawan, marka mayiykikunawan huknawlla yanapanakushpa kawakuyaanaykipaq.

Kay qillqashqa maytuwanqa pukllankim, takinkim, llimpinkim, siqinkim, hamutankim, qutsunkim, tsaynawllam imayka munanqayki yachayniykikunapis wiñayanqa.

Kay qillqashqa maytutaqa wanankim. Shumaq kallpatsashqa yachaykunatam tarinki.

Kay qillqasqa maytuqa antsa kuyashqayki mayiykinawmi, tsaymi shumaq shunquykiwan qawaykunayki, shumaqlla yachayniykikuna mirayaananpaq.

¡Kushishqalla kay, kuyashllapa uryaykullay (aruykullay)!

Shimikunachaw Kawaykuna Yachatsiy Umalliq.

Page 4: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

KAQNINKUNA1

TAQ

AYANAPANAKUSHPA KUSHI KUSHILLA PAPANTSIKTA AYLLUKUSHUN

yachakuna yupa

1. Papa allay 8

2. Papantsikta qishupakushun 11

3. Kukupa mahapakuy 14

4. Papa tuqush ruray 17

Yachachanintsay 20

2 TA

QA

MARKANTSIKCHAW TUKUY RURAYKUNTA RIQISHUNyachakuna yupa

5. Hara rutuy 22

6. Shura tsaqtsuy 25

7. Millwa rutuy 28

8. Millwa akray 31

Yachachanintsay 34

3 TA

QA

QAHA KILLACHAW TUKUY RURAYNINTSIKKUNAyachakuna yupa

9. Kurpus raymichaw murukuna 36

10. Hallqa mikuykuna aylluy 39

11. Chakra puqi kayapakuy 42

12. Qaha mantsatsiy 45

Yachachanintsay 48

4 TA

QA

TSAKI MIKUYKUNATA AYLLUPAKUSHUN yachakuna yupa

13. Tsaki mikuykuna wayray 50

14. Kinwa qaquy 53

15. Warka rutuychaw qaraykuna 56

Yachachanintsay 60

7

21

35

49

Page 5: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

5 TA

QA

IMAYKA RURAYKUNACHAW YANAPAKUSHUNyachakuna yupa

16. Kuchi pishtay 62

17. Tika sutay 65

18. Shumaq awapakuy 69

Yachachanintsay 72

6 TA

QA

MARKANTSIKPA RAYMIKUNATA RIQISHUNyachakuna yupa

19. Aswa ruray 74

20. Masakuy 77

21. Tarwi yanuy 80

22. Iskuwan hampipakuy 83

Yachachanintsay 86

7 TA

QA

MARKANTSIKCHAW TUKUY MURUPAKUYKUNAyachakuna yupa

23. Muru ishkupakuy 88

24. Hara muruy 91

25. Tukuy niraq muruna mikuykuna 94

26. Kasatsikuychaw qaraykuna 97

Yachachanintsay 100

8 TA

QA

WAñUKUSHQAKUNAWAN TINKUSHUN yachakuna yupa

27. Tanta taqllay 102

28. Wañushqakuna yakuutsikuy 105

29. Muruynintsikkuna winatsiy 108

30. Harantsikta uryakushun 111

Yachachanintsay 114

61

73

87

101

Page 6: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan
Page 7: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

YANAPANAKUSHPA KUSHi KUSHiLLA PAPANTSiKTA AYLLUKUSHUN1

¿Ima ruraychawtaq kaykaayan?

¿Pikunaraq akraykaq runakuna (nunakuna) kayan?

¿Alliku atskaq akrantsik? ¿Ayka laayamanraq papata akrantsik?

Page 8: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

8

Papa allayYACHAKUNA

¿Imatataq siqichaw rikanki?

¿Warmikunaku, ullqukunaku atska kayan? ¿Imanawpataq musyanki?

¿Maymanpataq warmikuna kaykaayan?, ¿itsuqmanku?, ¿allawkamanku?

¿Ayka runakunaraq (nunakunaraq) papata allaykaayan?

¿Impaqraq allaykaayan?

¿Ayka qutumanraq akrayan chakrachaw?

¿Imanawtaq papata wayiman apantsik?

Rimakushun

Tapukushun

Papata yanukurqa, manam achachaq yakuman hitantsiktsu, tsayta rurashqam papa allaapa hipan. Watanqa murukushqa mana qishpinqatsu.

1

Rurakushun

Allashqa papakunapa hutinta (shutinta) qillqashun.

Page 9: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

9

Kay tawkuchaw1 pishiqkunata ruray:1.

Papakuna Yupanachaw Rasrika2

Wayru

Mariwa

Yunkay

Pirwanita

• ¿Mayqan papataq aswan atska?

• ¿Mayqan papataq aswan wallka?

• Mariwa papata wayru papatawan ahushqa, ¿ayka papataq llapan?

Rurakushun

1Tawku: cuadro. 2Rasrika: frecuencia.

Allashqa papakuna

Page 10: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

10

P

P

P

P

P

Malli yachay wayichaw arukuyaananpaq 66 papata apamushqa, Antukuna 34 papata hina apamushqa. ¿Akya papatataq ishkan apayaamushqa?

Alicha kay awrita3 yupanachaw kaynaw paskashqa.

2.

3.

3

6

3

6

3

6

3

6

4

6

4

6

0

0

0

0

01

4

6

4

6

Yupanachaw papapa rantin rumikunata

churashqa.

Hanachaw chuskun kaq rumikunata

huktsinaman apashqa.

Hanachaw chuskun kaq rumikunata chunkatsinaman

apashqa.

Chunka chunkatsinata chalashqa huk

pachaktsinawan.

Hanachaw huk kaq rumita pachaktsinaman

apashqa.

Chunka huktsinata chalashqa4 huk chunkatsinawan.

1

11

100 papatam ishkan apayaamushqa.

Yarpay, rikapay, huntay.

1 pachaktsina = …. chunkatsina1 pachaktsina = … huktsina

Ñawintsantsik: pachak

Yaskiynin:

P

P

P

P

P

P

P

1 0 0

1 0 0

PachaktsinaChunkatsinaHuktsina

3Arwi: problema. 4Chalay: trueque, cambio.

Page 11: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

11

Papantsikta qishupakushun2

¿Imanawtaq papakunata qishuyashqa?

¿Maymanparaq qishuyan? ¿Imanirraq qishuntsik?

¿Llapan allanqantsik papakunataku qishuntsik?

¿Ima mikuykunatayantaq qishuntsik? ¿Ima mikuykunatataq qishuntsiktsu?, ¿imanir?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Papantsik mana ras ushakaakurinanpaq, mana awkisyaananpaqqa qurakunawan, uqshakunawan, qishukuntsik.

YACHAKUNA

Qishuta rikapay, niykur runa ruraykanqanta qillqay.1.

Page 12: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

12

Tayta Pulli 342 waraqnu1 (kg) papata qishushqa. Tsaypita 167 waraqnuta rantikushqa. ¿Ayka waraqnutaq qishuchaw putsun?

Kima (kimsa) ñiqichaw yachakuq wamrakuna, tsay awrita paskayashqa

kaynaw.

2.

4

6

4

6

4

6

4

6

4

6

7

4

6

7

3

1

3

1

3

1

3

1

3

1

3

1

1

2

7

2

7

2

7

5

2

7

5

2

7

5

2

7

5

3

3

13

13

13

2

2

2

1

1

1

1

1

342 papapa rantin rumikunata

churayashqa.

Huk chunkatsinata hurqurir chalashqa

chunka huktsinawan.

Huk pachaktsinata hurqurir

chalashqa chunka chunkatsinawan.

Llapan chunkatsinapita huqta

rumita hurqushqa.

Pachaktsinapita huk rumillata hurqushqa.

Llapan huktsinapita 7 rumita hurqushqa.

175 waraqnu papan putsun.Yaskiynin:

P

P

P

P

P

P P

P

P

P

P

P

1Waraqnu: kilogramo.

Page 13: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

13

Mama Kata 209 waraqnu (kg) yulaq papata, 192 waraqnu (kg) yunkay papatapis qishushqa.¿Ayka waraqnu papatataq llapanta qishushqa mama Kata?

Huk wayichaw 278 waraqnu pirwanita papata, 189 waraqnu puka papatapis qishuyashqa. ¿Ayka waraqnu puka papatataq yapayanqa pirwanita papaman tinkunanpaq?

Isha ishkay hunaq papata qishupakushqa: lunis 176 waraqnu papata, martis qishunqanna 95 waraqnupa llallin lunis qishunqanta. ¿Ayka waraqnu papatataq martis hunaq qishushqa?

Tayta Wamanshi atska waraqnu papata qishushqa. Tsaypitash 275 waraqnuta rantikushqa, 140 waraqnuraqshi qishuchaw putsushqa. ¿Ayka waraqnu papataraq qishurqan?

3.

4.

5.

6.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 14: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

14

Kukupa mahapakuy

¿Maychawtaq kukupata (papa siikata) tsakikaatsiyan?

¿Imataq itsuqchaw kaykan, allawkachawqa?

¿May markachawtaq kukupata rurantsik?, ¿imanir?

¿Ayka kilutanawtaq kukupata rurantsik?

¿Ayka hunaqraq papa tsakin shumaq kukupa yarqunanpaq?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

3YACHAKUNA

Kukupata ruranapaqqa tsakrankachawmi papata tsakitsintsik, qahaman mashtaykur. Tsay kukupataqa unaymi churakuntsikpis.

Siqikunata rikapaarir qatashqa wayikunapa hutinkunta (shutinkunata) qillqay.

1.

Page 15: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

15

Siqita tupuy.

Kay tamrapa3 hananta lapisniykiwan tupuy.

Kay tsakashqa pampata tupuy.

¿Mayqan qillqanataq aswan hatun?

2.

3.

5.

4.

sisma

suni2kin

ra1

A

I

}hapa4

Suninmanqa: sisma

Kinranmanqa: sisma

Tumariq: sisma

Suninmanqa: hapa

Kinranmanqa: hapa

tumariqninqa: hapa

Suninmanqa: lapis

Kinranmanqa: lapis

Tumariqninqa: lapis

Yaskiynin:

1Kinra: ancho. 2Suni: largo. 3Tamra: mesa. 4Hapa: una medida arbitraria.

Page 16: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

16

Huk yachay wayipa qatanpa sunin 57 tatki5 tupun, kinrayninpana 19 tatki. ¿Ayka tatkitaq llapan tumariq tupun?

Chakrapa sunin 75 tatki tupun, llapan tumariqna 220 tatki tupun. ¿Ayka tatkitaq kinraynin tupun?

Huk chakrapa kinraynin 60 tatki tupun. Llapan tumariqna 320 tatki tupun. ¿Ayka tatkitaq sunin tupun?

Siqita rikapaarir huk awrita ruray tupuykunata iñishishpa. Tsaypita awrita paskay tapukuyninta yaskishpa.

6.

7.

8.

9.

75 ta

tki

120 tatki

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

5Tatki: metro.

Page 17: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

17

Papa tuqush ruray4

¿Ima killachawtaq tuqushta pampantsik?

¿Imanaw papakunataraq tuqushpaq akrantsik?

¿Mayqan uchkumanraq atska papata winayashqa?, ¿imanir?

¿Atskaku, wallkallaku pampashqa tuqushman yaku yaykun?

¿Ayka killachawraq papakuna tuqushyaarin?

Yanasantsikkunata qarakunapaq, rantikunapaqpis, ¿imawanraq tuqushta tupuntsik? Hatun markakunapa aparqa ¿imawantaq tupuntsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Anqu papapitam tuqushtaqa rurantsik mikunapaq hampikunapaqpis. Pamparaaratsir huk killatam hurqantsik mikunapaq. Tsaytam tsakiratsir churakuntsik.

YACHAKUNA

Papa tuqushta rikay, niykur tapukuykunata yaskiy.1.

¿Mayqanraq ichiklla lasan? ¿Imanir?

Markantsikchaw ¿imawantaq tupuntsik lasaykunata?

¿Huk markakunachawqa?

¿Rantikunapaqqa?

Markantsikchaw lasaynin tupuy

Aptay Purakshay Mati lata Aruwa Tasa

Page 18: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

18

Kay tawkuchaw kaqta, qullqa tiqichaw1 llimpiy.

• ¿Mayqan tuqushtaq aswan atska?

• ¿Mayqan tuqshtaq aswan wallka?

• Puka tuqushwan akapa tuqush ishkanta takushqa ¿Ayka waraqnutaq kan?

• Anqu Tuqushwan akapa tuqush takushqa ¿Ayka waraqnutaq kan?

• Llapan tuqushta ahushqa ¿Ayka waraqnutaq kan?

1.

Tuqush Rasrika (waraqnuchaw)

Anqu 100

Puka 80

Akapa 40

Rasrika

120

40

80

0

100

20

60

Tuqush Anqu AkapaPuka

1Qullqa tiqi: gráfico de barras.

Tuqush churakuyRurakushun

Page 19: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

19

Huk wayichaw wanrakunapa watankunata tapurir, kaynaw qillqayashqa.2.

3.

7, 6, 8, 6, 8, 10, 11, 6, 7, 9, 10, 7, 9, 8, 7, 6,11, 11, 12, 9, 8, 9, 10, 6, 8, 8, 9, 10, 9, 8, 7

Tawkuchaw pishiqkunata ruray.

Qullqa tiqichaw llimpiy.

Watankuna Yupaypa Rasrika

6 IIII 5

7 8 9 10 11

• ¿Ayka wamrakunataq yachay wayichaw kayan?• ¿Ayka wamrakunataq 10 watayuq kayan?

8

7

6

5

4

3

2

1

06 7 8 9 1 0 1 1 Wata

8, 8, 9, 7, 10, 8, 10, 99, 7, 9, 8, 8, 9, 8, 8

Qillqana maytuykichaw qullqa tiqita ruray. Tsaypita tapukuykunata yaskiy:• ¿Ayka wamrakunataq kayan? • ¿Ayka wamrakunataq 8 wataman chaayashqa?

Yachay wayichaw wamrakunapa watankuna kaynaw kashqa.

a)

ch) Rasrika

Page 20: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Akuchu 175 waraqnu papata ayllushqa, Maryana 148 waraqnuta hina ayllushqa, ¿ayka waraqnu papatataq ishkan aylluyashqa?

Kay murushqa chakrata llapan tumariq tupushqa ¿ayka hapaytaq kan?

Huk wayichaw 520 waraqnu wayru papata qishukushqa, tsaypita 240 waraqnuta rantikushqa. ¿Ayka waraqnu papataq putsun?

Puka papa

Qarwash papa

Yulaq papa

Mullu papa

1.

2.

3.

Ayllupa papankuna4.

papa

14 13121110 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Rasrika

}hapa

• ¿Mayqan papataq aswan atska?

• ¿Aykataq llapan papa?

• ¿Ima papataq aswan wallka?

• Qallwash papawan yulaq papa ¿Aykataq kayan?

• ¿Ayka yulaq papataq pishin puka papaman tinkunanpaq?

Page 21: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

MARKANTSiKCHAW TUKUY RURAYKUNTA RiqiSHUN2

¿Imayraq tipiyanqa?, ¿kikinkunallatsuraq tipiyanqa?, ¿imanir?

Atskallata mururqa ¿Pikunawantaq harata tipinstisk?

Page 22: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

22

Hara rutuy

¿Pikunataq harata rutuykaayan?

¿Ayka harataraq rutuyanyanqa?

¿Imatataq nawpata rurantsik hara rutuypaqna kaptin?

¿Ayka killatataq hara puqun?

¿Imanawpataq hara ayllunapaqna kanqanta maakuntsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Markantsikchawqa hara wayunkatam rurantsik, tsaypitam killa killa churaraatsintsik alli tsakinanpaq.

5YACHAKUNA

Harata ruturirqa shumaq tsakinanpaq arkuntsikmi, tsayta rikapaashun,niykur kinraypa witsaypa churayashqantapis.

1.

Tsaqllashqa harakuna Tsakashqa harakuna

Page 23: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

23

Kay chakana ( ) ¿alliku llapan papilta tsapanapaq?

Tumariq tupuy:

Siqita rikapaarir pishiqkunata qillqay.

2.

3.

4.m

p

q

n

Yaskiynin:

Yaskiynin:

• ¿Aykamahatsakashqachiqakunataqkan?

} hapa

hapa.

Qillqaynin Ñawintsaynin

p n p, q maha tsakashqa chiqakuna1 kayan.

p mq n q, m maha tsakashqa chiqakunam kayan.

q m

1Tsakashqa chiqakuna: rectas perpendiculares

Page 24: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

24

Siqita rikapay.

Siqita rikapaarir pishiqkunata qillqay.

Siqita rikapay:

5.

6.

7.

¿Ayka maha tsakashqa chiqakunatataq( ) tarirqunki?

• ¿Ayka tsaqllashqa chiqakunatataq ( )tarirqunki?

¿Ayka shuytukunatataq ( ) tarirqunki?

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Qillqaynin Ñawintsaynin

l k l,k maha tsaqllashqa chiqakuna2 kayan

a chch i ch,i maha tsaqllashqa chiqakuna kayan

i ma ia m

ch m

q

a

ch

i

m

l k

r s t m

n

p

∕∕∕∕∕∕∕∕∕∕∕∕∕∕

2Tsaqllashqa chiqakuna: rectas paralelas.

Page 25: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

25

Shura puñutsita rikapay.1.

Shura tsaqtsuyYACHAKUNA

6

¿Imatataq tsaqtsuykaayan?

¿Imapaqraq harata tsaqtsuyan?

¿Imanaw kaq harapitataq shurata rurantsik?

¿imawanraq shurata tupuyan?

Huk saku harapita ¿Ayka kilu shuraraq yarqun?

¿Aykaraq kilu shurapa chanin?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Kay markantsikchawqa harapitam shurata rurantsik, tsay shurawannam aswata rurantsik. Wakin markakunachaw kikin harallapitapis aswa kanmi.

Page 26: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

26

Mushiwan Llika rurayanqan shurata qatuq apayashqa. tsay shuranta Mushi 635 sulispa rantikushqa, Llikana 345 sulispa hina rantikushqa. ¿Ayka sultataq ishkan aylluyashqa?

2.

P

P

P

P

H

H

H

H

CH

CH

CH

CH

4

3

5

5

3

6

Mushiwan Llika sulis qillayta aylluyashqa.

4

3

5

5

3

6

1

0

1

5

5

0

3

6

9

4

3

8

Yaskiynin:

P

P

P

Page 27: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

27

Tayta Lliku harata rantikuriykur 435 qillayyuq wayinman kutimuhsqa, Ursulanash 550 qillayyuq wayinmna hina kutimushqa. Tayta Llikupa qillayninpita, ¿aykapataq atska Ursulapa qillaynin?

Tayta Paallush 358 kaspa harata tipishqa. Wawqin Tullinash 258 kaspata hina tipishqa.¿Ayka kaspatataq Tulli tipinqa tayta Paalluta taripaananapaq?

Mama shiwapa 450 tullu harata arkuman qutushqa. Tsaypita 258 tulluta tipiriyashqana. ¿Ayka tullu harataq tipinan pishin?

3.

4.

5.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 28: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

28

Millwa taqshaykaqta rikapaashun.¿Imanirraq millwakunata taqshaykan?

1.

Millwa rutuy

¿Imatataq ruraykaayan? ¿Pitaq millwata rutun? ¿Imanir?

¿Ayka niraqtaq millwakuna kayan?

¿Llapan ashmakunataku rutuntsik? ¿Mayqankutataq?, ¿imanir?

¿Imatataq rikaayan millwa rutuypaqna kanqanta musyayaananpaq?

¿Millwa rutuy yachaypaqku, manaku?, ¿imanir?

¿Imay killakunaraq millwakunata rutuyan?

¿Imawantaq millwata tupuyan?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Wiñaq killachawmi, wata wata millwataqa rutuntsik. Tsaypitanam awatsikuntsik, tsukutapis rurantsik.

7YACHAKUNA

Page 29: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

29

• Kaywillakuytaqullqatiqichawrikaashun.

¿Ima rikuq millwatataq aswan atskata rutuyashqa?

¿Ima niraq millwatataq aswan wallkata rutuyashqa?

Utkuyaku markachaw millwa rutuy

Utkuyaku markachaw tukuy niraq millwa rutupakuy.

Kipuwanpis, yupanawanpis 537 yupata wamrakuna churayash-qanta rurashun.

2.

3.

Millwa Rasrika

Yana 700

Yulaq 900

suqu 800

900

800

700

600

500

400

300

200

100

0Yana Yulaq Suqu

Rasrika

Millwa

P

Page 30: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

30

• ¿Mayqan pukllatataq atskaq pukllayashqa?

• ¿Mayqan pukllatataq 6 wamrakuna pukllayan?

• ¿Mayqan pukllatataq wallkaqlla pukllayan?

Tawkuchaw pishiqta qillqay, tsaypita qullqa tiqin ruray.

• Malliqa3ñañayuq

• Anitaqa2kutimallinawñañayuq

• KunshiqaAnitapañañanpitahukpishiq

ñañayuq

Tawkuchu pishiqkunata qillqay.

4.

5.

121110

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Waskit Haytay Tsarinakuy Tsaktay Pukllaqkuna

Rasrika

Rasrika

1110987

6543210

Malli Anita Kunshi

Pukllakuna Rasrika

Waskit

Haytay

Tsarinakuy

Tsaktay

RasrikaHutin

MalliAnitaKunshi

Waskit

Haytay

Tsarinakuy Tsaktay

Runa

Yanasakunapa ñañankuna

Page 31: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

31

1.

Millwa akray8

¿Imatataq rikantsik siqichaw? ¿Llapan markakunachawtsuraq tsukuta rurayan?

¿Imapitataq tsay shukukunata ruraykan?

Markantsikchaw ¿Imanaw tsukukunatataq yakarantsik?, tapukuy.

¿Imanaw millwataraq akrayashqa tsukuta rurananpaq?

¿Ayka millwataq yaykun huk tsukuta ruranapaq?

¿Ayka millwapitaraq huk tsuku yarqun? ¿Aykaraq huk tsukupa chanin?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Millwa tsukutaqa, achachaq achachaqllatam rurayan, tsuku yarqunqanyaq, alaarirqa manam tukllukantsu.

YACHAKUNA

Shumaq tsukukunata churakuntsik (yakakuntsik)

Page 32: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

32

Pushamamata1 taririr, chusku kaq pishiqchaw siqin ruray.

Pushamamata taririr kima kaqta rurar ushay.

Rumikunata iñishishpa chuskukaqchaw siqin ruray.

Huk kaqman huk rumita churan, ishkay kaqman chusku rumita churan, kimsa kaqman isqun rumita churan. ¿Ayka rumitaraq churanqa chusku kaqman?

2.

3.

4.

1Kaq 2Kaq 3Kaq 4Kaq

1kaq 2 kaq 3 kaq 4 kaq

1Pushamama: patrón de sucesión.

Page 33: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

33

Yulaq murukuna qatiq puka murukunata wallqachaw tariy.

• ¿Aykapukamuruyuqtaqwallqa?

• ¿Aykayuraqmurukunataqkahunrurinchaw?

Huk kaq siqi 5 taksha shukshuwan rurakashqa, iskay kaq puwaq shukshuwan rurakashqa, kimsa kaq 11 shukshuwan. ¿Ayka shukshuwanraq rurakaayanqa chusku kaq, pitsqa kaq siqikunata?.

Machinakunata2 winatsishpa churantsik. Chusku kaqchaw ruray.

Qatiq siqikunata churay.

5.

6.

7.

Huk kaqchaw 1 machina kan, ishkay kaqchaw 4 machina kan, kimsa kaqchaw 7 machina kan. ¿Ayka machinataq chusku kaqchaw kanqa?

1kaq

1 kaq

2 kaq

2 kaq

3 kaq

3 kaq

4 kaq

4 kaq 5 kaq

2Machina: cubo.

Page 34: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Siqita alli rikay.

• ¿Ayka maha tsakashqa chiqakunatataq tarirqunki? • ¿Ayka maha tsaqllashqa chiqakunatataq tarirqunki?

• ¿Ayka pilutakunataq chusku kaq kahunchaw kanqa?, tsayta siqiy

Mallipa 650 sulis qillaynin kapun, Anitapana 480 sulis qillaynin hina kapun. ¿Aykapataq atska Mallipa qillaynin Anitapa qillayninpita?.

Kahunkunaman pilutakunata kaynaw churayashqa. Tsayta rikapay.

1.

2.

3.

Sarita tipishqan hara4.

Yulaq 5

Uqi 8

Puka 3

Sara Rasrika 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Hara

Yulaq Uqi Puka

Tawkuchaw qullqa tiqin ruray.

1Kaq 2Kaq 3Kaq 4Kaq

Rasrika

mq r

n

p

Yaskiynin:

Page 35: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

qAHA KiLLACHAW TUKUYRURAYNiNTSiKKUNA3

¿Ima rurapakuychawtaq kaykaayan? ¿Imatataq rurapakuykaayan?

¿Ayka mikuytataq aylluykaayan? ¿Nuqantsikpis tsaynawku ayllukuntsik?

¿Aykaraq mikuykunapa chanin? ¿Llapan mikuykunapa chaninkuna tsaynawllatsuraq?

Page 36: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

36

Kurpus raymichaw murukunaYACHAKUNA

¿Ima raymichawtaq kaykaayan?

¿Imakunatataq santupa nawpanman churayan?

¿Markantsikchawqa tsaynaw raymita rurantsikku?

¿Imaypitaraq kay raymita rurayan markakunachaw?

¿Imay hunaqtaq kurpus raymita rurayan?

¿Pitaq tsay murukunata churashqa? ¿Raymi ushariptin pikunataq tsay murukunata apakuyan?

Rimakushun

Tapukushun

Kurpuschaw tarinqantsik murukunataqa, churakuntsik muruntsikpaqmi. Manam mikuntsiktsu. Unay murukunatam tsay raymiman aywqarqa tarintsik, hallqapitam yanasakuna uraatsiyaamun.

9

Kurpuschaw mikupakuy

Page 37: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

37

Huk matichaw 4 papa kan. Kimsa matichawqa ¿Ayka papataq kanqa?

Huk matichaw 4 mashwa yanu kan. ¿Chusku matichaw ayka mashwa yanutaraq tarishun?

1.

2.

Kurpuschaw tukuy mikuykuna

Uqata, papata, mashwatapis qarakuyan matikunaman yupaypa winar. ¿Aykatayantaq matiman winayashqa?

Antuku shutiyuq1 wamra kaynaw yaskin.

“ Huk matichaw 4 papa , 3 mati , kaptin, llapanchaw 12 papa kanqa”.

Yaskiynin: Llapanchaw papa kan.

Mashwa 1matichaw kan, matichaw ¿ayka mashwatataq tarinki?

Yaskiynin:

Rurakushun

2Shuti: huti.

Page 38: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

38

Huk matichaw kimsa tanta kan. ¿Ishkay matichaw ayka tantaraq kanqa?

Huk kanastachaw 5 tunas kaptin; ¿Ayka tunastaq 3 kanastachaw kan-man?

Huk matichaw ishkay challwa kan.

3.

4.

5.

¿Ayka challwataq pitsqa matichaw kanman?

Yaskiynin:

Yaskiynin:

“ matichaw, kan

tanta, llapan kan.”

“ kanastachaw, tunas kan, llapanchawqa tunas kanqa.”

Qillqan Nawintsaynin n

5 x 2 = 10

5 x 2 = 10

Miratsiq miratsina miratsishqakaynaw ruraykunatam miratsiy nishpa hutitsishqa.

• Pitsqa kuti ishkayqa, chunkam

yarqun.

2 challwa huk matichaw kan 5 matichaw, 10 challwa kan.

Page 39: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

39

Hallqa mikuykuna aylluyYACHAKUNA

10

¿Ima mikuy aylluychawtaq kaykantsik? ¿Mayqantaraq atskata aylluyanqa?

¿Imawantaq tsay mikuykunata tupuntsik?

¿Ima mikuytaq nakan puqur? ¿Tsaytaqa imaytaq muruntsik?

¿Tsay mikuykuntaqa imanawtaq churakuntsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Tsaki mukuynintsiktaqa churakutsin unaymi, manam pasantsu. Rikashqa huk niraqpis tumarin qaranllam. Mikunanqa tsayllam.

Pishiq yupakunata qillqay.

Tsaki mikuynintsikkuna

1 2 3 4 5 6 7 8

3

Page 40: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

40

Tayta Tiwllu tsaki mikuyninkunata ayllupakushqa: 16 waraqnu linuta, 12 waraqnu allwita, 18 waraqnu siwarata, 20 waraqnu tarwitapis. Tsaykunata musyarir, tawkuchaw pishiqkunata qillqay.

• Kanantawkuchawwillakuywanqullqatiqitaruray.

1.

• ¿Ayka laaya mikuytataq ayllushqa?

• ¿Ayka waraqnutaq allwiwan tarwi takushqa?

• ¿Ayka waraqnutaq llapan ayllushqan mikuykuna?

• ¿Ayka waraqnutaq tarwi allwipita atska?

• ¿Ayka waraqnutaq linu siwarapita wallka?

Tsaki mikuykuna churapakuy

Tsaki mukuy Rasrika(waraqnu)

Linu

Allwi

Siwara 18

Tarwi

Llapan

Kinrapa witsaypapis

rikaana tawkuchu.

02468

101214161820

Linu

Rasrika

Tsaki mikuyna

Tayta Tiwllupa tsaki mikuyninkuna

Rurakushun

Page 41: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

41

Kay qullqa tiqitachaw siwarawan mikuykuna aruyanqanta rikay, tapukuykunta yaskiy.

Pachak runakuna munayashqan mikuykunatam tawkuchu riman, pishiqta qillqay, tapukuykunatapis yaskiy.

Kay qullqa tiqita kaayiy.

2.

3.

4.

• ¿Ima murukuytaq aswan atska kan?

• ¿Ima murukuytaq aswan wallka kan?

• ¿Ayka waraqnu murukuytaq llapan kan?

0 MikuykunaMuti Llunka Machka

2468

101214

• ¿Ima mikuytaq aswan atska kan?

• ¿Ima mikuytaq aswan wallka kan?

• ¿Aykataq matitaq llapan mikuikuna kayan?

• Llunkatawan Mutita ahushqa ¿ayka matitaq kayan?

• ¿Ayka matipataq machka llunkata llallin?

• ¿Ayka runakunataq aawash utsuta munayashqa?

• ¿Mayqan mikunatataq atskaq munayashqa?

• ¿Mayqan mikunatataq wallkaqlla munayashqa?

Mikuna Rasrika

Linu utsu 37

Llunka utsu 21

Aawash utsu

Llapan 100

0

Ulluku

Uqa

Mashwa

2 4 6 8 10 12 14 16 18

Rasrika (mati)

Murukuy

Rasrika

Page 42: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

42

Chakrachaw ¿ima pukllakunatataq pukllayanki?, hutinkunata qillqay.1.

Chakra puqi kayapakuy

¿Imatataq ruraykaayan?

¿Imataraq kayapakuyan?

¿Imanirraq kayapakuntsik? ¿Imakunatataq kayantsik?

¿Allitsuraq tsayta rurantsik?, ¿imanir?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Manam llutashu kayakuntsik. Mana alli qurakunatam kayantsik murun mana hiqamunapaq, tsay uchpanqa chakratam wanutsan.

11YACHAKUNA

Wamrakuna pukllayan

Page 43: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

43

Huk winanachaw pitsqa achis kaykan, ishkay winanachaw, ¿ayka achistaq kan?

Huk kahunchaw 4 papa kaptin; 3 kahunchawqa, ¿ayka papataq kanqa?

2.

3.

10 achis

CH CH

CH

CH

CH

5

1 0

2 x

H

H

H

H

2 x

2 x 5 =

Yaskiynin:

Yaskiynin:

3

4

x =

2

5

H

Page 44: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

44

Huk kahunman 3 papa yaykuptin; pitsqa kahunmanqa, ¿ayka paparaq yaykunman?

Huk kahunman 8 kisu yaykushqa, 3 kahunmanqa, ¿ayka kisutaq yaykunqa?

Hukpita isqunkama matikuna yapakaptin, ¿aykakamaraq miranqa?, tsayta ushay.

4.

5.

6.

1 x 3 =

2 x .... =

3 x .... =

.... x .... =

.... x .... =

.... x .... =

.... x .... =

.... x .... =

.... x .... =

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 45: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

45

Qaha mantsatsiy12

¿Imaraq qahata mantsatsin? ¿Ayka nunaraq aywayan kayapakuq?

¿Imakunatataq kayantsik?

¿Imay horaraq qahata mantsatsiyan?

¿Pikunataq tsayta rurayaanan?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

YACHAKUNA

Wamrapura tapunakuyay. ¿Ima mikuytataq qahapita tsapantsik? yaskiyaashuptiyki shukshuwan churay, yuparir yupanpis qillqay.

Mikuykuna Shukshukunawan ¿Aykaqtaq?

Ruqutu

Qaywa

Chila

Page 46: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

46

¿Aykataq kimsatsashqa ishkay tuyu?1.

Kushipa 5 sulisnin kapun, Santapana Kushipa kapunqan kimsatsashqa. ¿Ayka qillayyuqtaq Santa?

2.

Yanasakuna tinkuyan

ñawintsaynin Qillqan

Kimsatsashqa 2 tuyu huqtam 3 x 2 = 6

Ama piñaytsu, nuqapis 2 tuyu shuyaamanqaykipita

kimatsashqa patsanam shuyaq.

Intita rikay, ¿imay patsanataq?, 2 tuyu

shuyarquq.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Rurakushun

Page 47: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

47

¿Pipataq ishkaytsashqa chuchuyuq Hayllipanaw kapun?, ¿kimsatsashqa Hayllipanawqa?

Allinta ñawintsashpa, awrita paskay.

Anitaqa 5 aruwa papata rantikushqa, 8 sulischawyan aruwata. Saturninana 3 aruwata qapya papata rantikushqa, 10 sulischaw aruwatata. ¿Pitaq aswan atska qillayta chaskishqa?

Panchu ishkay puluyuq, kimsa warayuq kashqa. Huk pulullata, huk waratawan yakakur. ¿Ayka laayataq yakakunqa?

3.

4.

5.

6.

¿Ayka laayataq mikuykunata takunman, huk mati laawata, huk

mati utsuntin mañar?

Utsu:-Tarwi-Kinwa-Ulluku

Haylli Siwar Amaru Rumi

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Lawtsu1

Laawa:-Papa-Hara

1Lawtsu: menú.

Page 48: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Mawruqa huk wachupita 6 waraqnu uqata allashqa. ¿Ayka waraknu uqataraq allanqa 4 wachupita?

Kay qullqa tiqita alli rikay, niykur tapukuykunta yaskiy.

Huk matichaw 3 papa yanu kaptin, ¿ayka papa yanutaq 5 matichaw kanqa?

Alichupa 4 sulisnin kapun. Wallichapana kimsa kuti Alichupanaw kapun, tsayqa ¿Ayka qillayyuqtaq Wallicha?

1.

2.

3.

4.

0 5 10 15 20

uqa

papa

ulluku

mashwa

saku mikukuna

Rasrika

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

•¿Ima mikuytataq aswa atskata aylluyashqa?

•¿Ima mikuytataq aswan wallkallata aylluyshqa?

•Llapan, ¿ayka saku mukuytaq kan?

•Uqatawan mashwata takushqa, ¿ayka sakutaq kanqa?

Page 49: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

TSAKi MiKUYKUNATA AYLLUPAKUSHUN4

¿Ayka ullqukunataq kaykaayan?

¿Imatataq ullqukuna rurayan?, ¿warmikunaqa?

¿Alliku warmi, ullqu, wamrakunapis ruraykunachaw yanapakuntsik?, ¿imanir?

Page 50: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

50

Mati Purakshay Aptay Tipkiy

Wallkapita atskaman yupan churashun.

Tsaki mikuykuna wayrayYACHAKUNA

¿Ayka runku trigutaraq irachaw hurquyanqa?

¿Imanawraq wayinkunaman apayanqa?

¿Imanawraq trigupa lasayninta tupuyan?

¿Imay urataq triguta rutur qallayan?, ¿imanir?

¿Imanawtaq triguta iraman apayan?

¿Ayka aruwaraq lasan huk runku trigu?

Rimakushun

Tapukushun

Kay killakunam tsaki mikuykunata aylluntsik, tamya hiqariptin, wayra wichyarllana chaaramun, triguntsiktapis shumaq puukapaaramun.

13

Rurakushun

Page 51: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

51

Rurakushun

Siwarata churashpa kimkuchuta1 pirqashun:

Kay qutukuna churakaayaananpaq huk pushamamam kan, tsayta taririr pitsqa kaq qutura siqiy

Huk pirqapam siwara atskayan, pitsqa kaq qututa churarir yupan qillqay.

Kimkuchupa taakunachaw 10 siwara kaptin, ¿Ayka siwararaq llapan?

• Chunkaqutushqasiwarapaqatiqninkunatataririryupankunata qillqay.

1.

a)

ch)

h)

Huk kaq qutu

Iskay kaq qutu

Kimsa kaq qutu

Chusku kaq qutu

Pitska kaq qutu

1 3 6 10

1, 3, 6, 10, ,

10 siwara

Siwara qutuy

...... ......

1Kimkuchu: triángulo.

Page 52: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

52

Yachay wayichaw mushuq yachatsikuq wamrakuna uryayaananpaq mahankuna ashiyan.

Huk yachay wayichaw 64 wamrakuna kaptin, ¿ayka punchawchawtaq llapan riqinakuyashqa?

1.

h)

1kaq hunaq

2kaq hunaq

3kaq hunaq

Qatinakuqpaq yupankuna qillqay. Tsaypaq huk pushamamam kan. ¿ima ninmi tsay pushamama? Tariyki.

ch)

Chusku kaq hunaqchaw ¿Ayka mahayuq wamrakunataq kayanqa?

a)

Mushuq maha ashiy

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 53: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

53

Kanan, hakukunata rikapaashun, tsaykuna hananchaw tukuytam rurantsik: kinwata wawyantsik, linutaq kupantsik, hukkunatapis.

Tinkuqnin Pampan Tumariq

Kinwa qaquyYACHAKUNA

14

¿Imatataq ruraykaayan?

¿Huk yura kinwapita ayka aptayraq yarqun?

¿Atskataku ichikllataku qinwata hurquykaayan?

¿Ayka killataraq kinwa puqun?

¿Aykaraq huk kilu kinwapa chanin?

¿Ayka aptay kinwaraq huk kilu lasan?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Kinwata kupantsik atska hakuta mashtaykur kuq qarawan, mana tsayqa makintsiktam usharamun.

Page 54: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

54

¿Ayka tatkitaq kay haku tumariq tupun?

¿Ayka tatkitaq kay shumaq awashqa aqshuna tumariq tupun?

1.

2.

Tatkiwan1 punchuta tupushun.

Tupupakuy

1m

1m

Yaskiynin:

Yaskiynin:

1Tatki: metro.

Rurakushun

Page 55: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

55

Kallum mikuna wayipa patsanta lusiitawan qatan.

• Huklusiita,¿mayqanchirushqanawtaqrikakun?

• ¿Aykalusiitaraqtaqchurananpishin?

• ¿Imatupukunawantaqmikunawayipapatsantatupunqa?

Chuskuchukunata yuparir, tsaypita llimpishqakuna tupunqanta musyashun.

Kay shuytu, chuskuchupis ¿ayka tawkushqa3 tatkitaq tupu?

1.

2.

3.

Pampatupu2 =12 Pampatupu= Pampatupu=

1m

1m1m 2

5m

2m 2m

2m

Patsa tupuy

2Pampatupu: área. 3Tawkushqa tatki: metro cuadrado.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 56: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

56

Warka rutuychaw qaraykunaYACHAKUNA

¿Pikunaraq wamrapa warkanta rutuykaayan?

¿Ima ruraychawtaq shuntukashqa kaykaayan?

¿Ima killachawraq wamrakunapa warkanta rutuyan?, ¿imanir?

¿Imakunatataq wamrakunata warka rutichaw qarayan?

¿Pikunataq rutur qallayan?, ¿imanir?

¿Qarayninkuntaqa imanayantaq?

¿Ima mikuytataq warka rutuychaw aruyan?, qillqay.

Rimakushun

Tapukushun

Warkata ruturkur, tsay aqtsataqa apakuntsikmi. Tsay warkata apakurqa allaapa shumaqmi kawakuntsik, ashmantsikkunapis allim mirayanqa.

15

Rurakushun

Page 57: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

57

Rurakushun

Chunka ishkay papam kapamantsik.1.

a)

Llapaykitam rakiyashqayki

¡Shuyariyay!¿imanirtaq nuqapaqa ishkaylla papaa kan?Llapantsikmi

kikinlla yupay papayuq kanantsik

¿Ayka papataq tukamaashuntsik?

Nuqapaqa pitsqa papaa kan.

Llapan wamrapaq kikinlla yupayyuq papata rakishun.

Huk papa llapan wamrapaq

Papa rakinakuy

Llapan wamrakunatam 3 papa tukan.

Page 58: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

58

Puwaq tunasta ishkay kanastaman rakishun. Huk kanastaman, ¿ayka tunastaraq winashun?

Isqun tantata 3 matiman rakishun. ¿Ayka tantataq huk matichaw kanqa?

Wamrakunaman 15 machinata rakishun. Llapan wamra 3 machinatayan chaskiptin, ¿ayka wamrakunapaqtaq tinkunqa?

2.

3.

4.

÷

÷

÷

=

=

=

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Chunka ishkay papata 4 wamrapaq rakiptintsik, huk wamrapaq kimsa papa tupan.

ch)

Qillqan Ñawintsaynin

12 • 12 44 3 patma kikin 3÷ =

Rakina Rakiq Rakisqa• Chunka ishkayta chuskuman

rakishqa, hukpaq 3 tupan.

Page 59: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

59

• Atuqqa uushaakunata kanchanchaw karpis, waqtachawpis wichqayta atipan.

• Uushakunaqa hawpallamanni hukllayllapayan aywayan.

• Atuqqa tukuy chikamanpis hukllaypayan purinan.

• Atuqqa uushakunata qatikachashpa tsariykur mikuyta atipan.

• Ishkaypayan pukllashun.

• Huk rumim atuqpa rantin kanqa.

• Murukunam uushakunapa rantin kanqa.

• Atuqqa uushakunata mikunqa.

Atuqwan uusha llallinakuy

Kamatsinakuy

Pukllashun

Tamram

• Kay qanchis siqiwan chuskuchuta, kimkuchuta, shuytuta, hukkunatapis ruray.

Page 60: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Pushamamata taririr chusku kaqchaw pishiq siqita ruray.

Siqikunachaw chusku kuchuyuqkunata, ayka kanqantapis yupay, niykur pishiqkunata qillqay.

Chunka pitsqa tantakunata kimsa kanastaman rakishun. Llapanman kikinllata rakishqa, ¿ayka tantaraq huk kanastaman yaykunqa?

Chunka ishkay ripulluta muruyashqa. Huk wachuchaw 4 ripullu kan. ¿Ayka wachutataq ripulluta muruyashqa?

1.

2.

3.

4.

• ¿Ayka mallkikunataq chusku kaqchaw kanqa?

1kaq 2kaq 3kaq 4kaq

Pampatupu=.... Pampatupu=.... Pampatupu=....

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 61: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

iMAYKA RURAYKUNACHAWYANAPAKUSHUN5

¿Pikunataq tukuy uryakunata ruraykaayan?

¿Allitsuraq uryantsik yanapanakur? ¿Imanir?

¿Wamrakunaqa yanapakuntsikku? ¿Imakunata rurar?

Page 62: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

62

1.

Kuchi pishtayYACHAKUNA

¿Pikunataq kaykaayan? ¿Imataraq rurayanqa?

¿Imanirraq atskaq kaykaayan?

¿Imakunatataq wanatsik kuchita pishtanapaq?

¿Imatayantaq kuchita pishtar hurqantsik?

¿Maychaw inti kaykaptintaq kuchita pishtantsik?, ¿imanir?

¿Aykaraq kuchi aytsapa chanin?

Rimakushun

Tapukushun

Kuchita quya quyallam wañutsintsik, manatsayqa mana alli aytsan yarqun.

16

Rurakushun

Kuchita pishtakur tukuytam rurantsik, tsakunapa hutinkunata qillqay.

Page 63: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

63

Kay siqishqachaw miratsiqwan uryashun, ¿ayka mushinkataq kan? ¿imata rurartaq tsayta yacharqunki?

2.

x =

Yaskiynin:

• Walli rurashqanta rikaashun:

4

5

5 x

Pitsqa kuti chusku.

Yupanachaw mushinkapa

rantin rumikunata churashun.

Pitsqa kuti chuskuta

miratsishun.

Chunka huktsinata, huk chunkatsinawan

chalashun.

Chunka rumikunata huktsinaman churashun.

Chunka huktsinata huk chunkatsinawan

chalashun.

Ishkay chunka yarqun.

Tsay siqishqachaw 20 mushinkata tarikunqanwan miratsishpa tarirquu.

2 0

Page 64: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

64

Kay kaq siqichaw, ¿ayka rapra kukatataq tarinkiman? ¿imanawtaq miratsinki? tsayta ruray.

Kay siqishqachaw, ¿ayka rapra kukatataq tarinki? Miratsishpa ruray.

Huk pikshachaw 9 rapra kuka kaptin, kimsa pikshachaw, ¿ayka rapra kukataq kanman?

4.

5.

6.

Kay siqishqachaw, ¿ayka rapra kukatataq tarinki?, miratsishpa tsayta tariy.

3

x +

+

x

Tikratsishun

Kimsa piksha

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Page 65: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

65

Tika sutayYACHAKUNA

17

¿Ayka tikataraq runakuna sutayashqa?

¿Imanawtaq ras yuparishwan?

¿Llapan tsay rurayllataku rurayan?, ¿imanir?

¿Ayka tikatataq huk runa sutan huk hunaqchaw?

¿Ayka tikatataq wanantsik huk taksha wayita ruranapaq?

¿Imanawtaq qutuntsik ras yuparinapaq?

Imakunawan pirqaykaayanqanpaq rimakushun, niykur chuskuchukunata yupashun.

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Alli tika yarqunanpaq, liqitatam atska uqshan winarkur puqutsintsik, tsaypaqmi awkis runakuna haluyan. Manatsayqa qatsakurinmi, ichiklla tamya tsariptinpis piqturinmi.

Page 66: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

66

Kay raprachawchaw 4 chikukunata churarir, chiqakunawan tinkutsiy.

Pishiqkunata ushay.

Kimkuchupa iskinanchaw huk chikutam “ñawchi”nishpa hutitsiyarquu; huk chiqan siqitanam “chiru” nishpa hutitsiyarquu.

2.

3.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Kay chikukunata chiqakunawan tinkutsiy ¿Ima chirushqam yarqun?

• ¿Aykachiqakunatataqsiqirqunki?

• Kuchunkunatinkunanpaq,¿aykachikukunataqkashqa?

1.

Chiru

Ñawchi Chiru Ñawchi

Chiru

Chiru

Chiru

Chiru

Chiru

ÑawchiÑawchi

Ñawchi

ÑawchiÑawchi

Kimkuchuta llimpiy.

Chirukunata1 ñawchikunatapis2 riqishun

¿Ayka iskinayuqtaq

kanqa?

Chiruyuq ñawchiyuqmi

Kimkuchuqa. chiruyuq, ñawchiyuqmi

chuschiruqa3.

Tukuy laaya chuschirukunata

siqiy.

1Chiru: lado. 2Ñawchi: vértice. 3Chuschiru: cuadrilátero.

Rurakushun

Page 67: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

67

• Chikukunatatinkutsishpa,qitsqakuchukunataruray.

Chusku qitsqa kuchuyuq chuschirukunata llimpiy.1.

Hakuta ishkaypay, tsaytana hina chuskupay.

Iskinachaw kicharaqtam “qitsqan kuchu” ( ) nishpa hutitsiyashqa.

1.

Ishkaypashqa haku

Qitsqan kuchu4

Chuskuchu shuytukuna

a h ch

i k l

• Chusku ñawchinchaw qitsqa kuchuyuq chuschirutam shuytu nintsik

qitsqan kuchu

4Qitsqan kuchu: ángulo recto.

Page 68: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

68

Tukuy niraq chuschirukunata rikaashun.2.

1.

2.

Shuytutapis chsukuchutapis kapchushun.

• Kapchurishqa 4 kimkuchukuna kan. Tsaykunapa huk qitsqa kuchun kikinlla kayan.

• ¿Imanawtaq kay kuchun?

Yaskiynin:

Tsaynaw kimkuchukunatam “qitsqan kuchuyuq kimkuchu1” nishpa hutitsishuntsik.

Chikukunata chiqakunawan tinkutsishpa, shuytukunata, kimkuchukunata, chuskuchukunatapis ruray.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Qitsqa kuchuyuq kimkuchu5

Chusku ñawchiyuq qitsqa kuchuyuq, Kikin chiruyuq, tsaypam hutin “chuskuchu”

A CH H

5Qitsqa kuchuyuq kimkuchu: triángulo rectángulo.

Page 69: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

69

1. Awayanqanta rikay, niykur rurayanqanpaq qillqay.

Shumaq awapakuy

¿Imatataq warmi awaykan?

¿Imawantaq awaykan? ¿Imataraq awaykan? ¿Imanawpa musyanki?

¿Imapitataq rurayashqa awaykanqan hilukunata?

¿Llapanta tsaynawllaku awayan?

¿Imakunatataq awayan markantsikchaw?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Hunaqllapan awakuntsik. Ampipa awashqaqa puyunmi, tsaymi awata usharamun.

18YACHAKUNA

Page 70: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

70

Chunka puwaq liwra ilukuna kan. ishkay liwrawan huk hatun wachukuta awayan. ¿Ayka wachukutaraq llapan ilukunawan awayanqa?

Huk kanastachaw 16 umiita kashqa.• Tsaytsa wamrakunaman 4 umiitatayan quptin,

¿ayka wamrakunapaqtaq tinkun?

• Puwaq wamrakuna kayaptin ¿ayka umiitataq wamrakuna chaskiyanqa?

3.

4.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Wachukukunata awayaananpaqshi kurikunata ishkanpaq rakiyanqa; ¿Ayka kuriitayantaq wamrakuna apayanqa?

• ¿Chunka ishkay kurii kaptin?

• ¿Huqta kurii kaptinqa?

• Kuriikuna mana kaptinqa ¿Aykatataq Wamrakuna apayanqa?

2.

÷ =

÷ =

÷ =

÷ =

Page 71: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

71

Huqta wamrakuna tukupa nawinta rurayaananpaq, 18 tatki iluta rakinakuyanqa, ¿ayka tatki hilutataq huk wamra chaskinqa?

Kay umiitakunawan huk awrita kamashun.

umiitata wamrata rakinqa

¿Ayka umiitataq wamrakuna chaskiyan?

Kay siqikunata rikay, niykur huk awrita kamay.

6.

7.

8.

Yaskiynin:

5. Rakinapaq maytuta rurashun

18 m

RakinapaqMaytu

1

12 manzana kanIshkan matiman

rakishun.

2 3

÷ =

4

KataAnitaAntu

¿Aykataq huk matichaw kan?

Yaskiynin:

Page 72: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

1. Chunka puwaq tantata 6 wamrakunapaq tsaynawllata rakishun. ¿Ayka tantaraq huk wamrata tukanqa?

2.

3.

4.

Kay siqichaw ayka manzanataq kan. Tsayta miratsiwan tariy.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Huk wayta winanaman kikin kaq waytakunallata churashun, 10 wayta kaptin, ¿ayka waytatataq huk winanaman churashun?

Kay chirushqakunachaw ¿chuskuchukuna, shuytukuna, qitsqa kuchuyuq kimkuchukuna kanku? ¿Mayqantaq?, tsaykunata wichqay.

÷ =

x =

÷ =

ACH

H

A M

Page 73: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

MARKANTSiKPA RAYMiKUNATARiqiSHUN 6

¿Ima ruraychawtaq kaykaayan?, ¿Pikunataq kaykaayan?

¿Allitsuraq raymita rurantsik?, ¿imanir?

¿Imatataq upuykaayan?, ¿Markantsikchawqa imatataq upuyan?, ¿Alliku machayan?, ¿imanir?

Page 74: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

74

Aswa ruray

¿Imatataq puwaykaatsiyan?

¿Ishkan perol aswa 4 kuntullamantsuraq yaykunqa?

¿Imakunatataq aswata puwatsir winantsik?

Huk hatun perolman ¿Ayka kilu shurataq yaykun? ¿Ayka kuntumantaq tsayta winantsik?

¿Pikunataq aswata puwatsiyan? ¿Imanir?

¿Ayka punchawtataq aswa puqun?

Rimakushun

Tapukushun

Rurashun

19

Aswata rurantsik kuntuman winarir, alliq pituntsik, kuntu sikinman yana qaratsata churaykur. Mana tsayqa shumaq puquntsu.

YACHAKUNA

Kay winanakunaman kaykunatam winakiman: yakuta, aswata, kaskita

Page 75: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

75

yakuwan, huk yaku niraqkunatapis ¿aykaraq kayan? Tsayta tupunapaqmi “winana” shimita iñishintsik. Kay shimiqa yakukunata tupunallapaqmi.

1 winkutaqa kaynawmi qillqashun

Winara1

1l 1l

Huk winanapita huk winanaman yakuta

winashqa kaqnawllam kakun. Manam

yapakantsu, manam wallkayantsu.

¿Aykaraq miranqa?

Chuskun wasukuna huknawlla kayaptin. ¿Ayka wasumanraq yakuta winashwan?

Kay winanapita 4 wasuman winaamanmi, itsaqa kimsalla wasu kapaman.

Rurashun

1Winara = volumen.

Page 76: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

76

Kay chatuman, kuntuman ¿Ayka tasaraq yaykun?

Huk winkuman, ¿ayka chunkacha winku yakutaq yaykun?

Huk kuntuman ishkay winku aswa yaykun. Tsayta yachashpa tawkuchuta huntatsiy.

1.

2.

3.

Kutichiynin:

Kuntu winku ( l ) chunkacha winku (dl) 1 2

1 Chatuman1

2 Kuntuman

ll

Huk winkutaqa chunkacha winkuwanmi tinkutsishuntsik

Chunkacha winkutaqakaynawmi qillqakun: 1dl 1dl1 l = 10 dl

1 winkumanqa 10 chunkacha winkum yaykun.

1Chatu: jarra.

Page 77: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

77

Markantsikchaw tukuy laaya tantakuna rurayanqanta siqiy, hutinkunapis qillqay.

1.

Raymi ruraq yanasakunaqa, kuwakuyaananpaq kastankunata, qillinkunata, yanasankunatapis qayatsiyan, tsaymi llapan yanapanakur kuwakuyan.

Masakuy 20

¿Maychawtaq runakuna kaykaayan? ¿Imakunatataq qatuyan?

¿Maychawtaq kaykaayan?

¿Raymi ruraqtsuraq rantikun?

¿Mayqan tantatataq kay markachaw raymipaq rurayan?

¿Raymi ruraq yanasakuna ayka tantataraq rurayan?

Markantsikchaw kuwakurir ¿Kikintsikllaku mikukuntsik?

Markantsikchaw tukuy laaya tantakuna rurayanqanta siqiy, hutinkunapis qillqay.

Rimakushun

Tapukushun

Rurashun

YACHAKUNA

Page 78: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

78

P

P

P

Qarwash markachaw tayta Lluku pitsqa runku llama tantata kuwakushqa. Huk runkumanshi 22 llama tantata winashqa. ¿Ayka llama tantataraq llapan runkukunaman winashqa? Amaru rurasqanta rikaashun:

2.

Yaskiynin: 110 llama tantatam llapanman winashqa.

2 2

5

2

2

2

5

2

5

x5 x

x

x

0

1 1 11 0

1 0

Yupanachaw 22 llama tantata rikaatsikun.

Ishkay huktsinata 5

kuti churashqa.

Chunka huktsinata huk chunkatsinawan

chalashun.

Ihskay chunkatsinata

pitsqa kuti miratsin.

Chunka chunkatsinata huk

pachaktsinawan chalashun.

1

1

1

1

1

1

1 1

P

P

P

P

P

P

P

2 2

5

Page 79: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

79

Tayta Lliwi raymichaw qarakunanpaq 5 saku harinata kuwakushqa. Huk saku harinapita 10 kanasta tanta yarqun. ¿Ayka kanasta tantaraq llapanpita yarqushqa?

Hurnuyuq runa 8 apay yamtata rantishqa. Huk apaychaw 30 tsiqta yamta kaptin, ¿ayka tsiqta yamtatataq rantishqa?

Mama Alicha 24 tantata huk uuliman winan. Isqun uuliman ¿ayka tantataraq winanqa?

Mama kata kuwakunanpaq rantishqa: chunka puwaq waraqnu harinata haraman yapananpaq, 2 waraqnu mantikatapis. ¿Ayka qillaywanraq rantipakushqa?

3.

4.

5.

6.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

MACHKAS/. 3.00MANTIKA

S/. 6.00

MANTIKA

Page 80: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

80

Tarwi yanuy

¿Imanirraq tarwita yanuntsik? ¿Rasllaku puwarin? ¿Unayraqku puwatsintsik? ¿Imanir?

Tarwita puwaratsir ¿maymantaq apantsik? ¿Imanir?

¿Ayka hunaqtaq tarwi yakuchaw ushmaran?

¿Imanawtaq tarwita rantikuntsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Tarwita puwatsintsik siwaran winarkurmi. Siwara pashtariptinmi hurqarintsik, runkuman winarkur yakuman ushmatsiq apanapaq.

21YACHAKUNA

Tarwipita tukuytam aruntsik, tsaykunapa hutinkunata qillqay.1.

Page 81: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

81

Huk markachaw 50 runakunata, yachatsikuq tapupashqa tarwi aylluyanqanpaq, alliku, manaku kay wata qishpishqa nishpa. Paykuna kaynaw yaskiyashqa.

• Yachatsikuqyaskiyanqantakaynawqillqashqa.

2.

AMAA

IMAAMA

AIMAIAAIAA

AIMA

AIA

IMAA

IMAIMAIAAA

IAAMAIMA

AAMA

AA

IMAIMAIMA

AAAMAIMAIAA

IMAIMA

AIMA

A

AAAMA

AAA

AMAIMAIMAIA

IMAIA

• Yaskiyanqantam yachatsikuq yuparir tawkuchaw rikaatsikun, pishiqkunata ushay.

Yaskiyanqan Yupaypa Rasrika

AMA

IMA

A

IA

AA

7

........

14

.....

4

50

IIII III

IIII IIII IIII II

IIII III

Llapan

• Allaapamanaallim. : AMA• Ichikmanaallim. : IMA• Allim. : A• Ichikallim. : IA• Allaapaallim. : AA

CHIQI TAWKU

Page 82: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

82

Tawkuchaw yupanqantsikta qullqa tiqiwan llimpishpa rikaatsikushun.

Qullqa tiqita yamuy1 tarwiwan imatapis arukuyanqanpaq (yanukuyan) llimpishqa

Kay killa imatapis rurayanqanpaq tapukurir rikaatsimantsik.

: ishkay runapa rantin

3.

4.

5.

Wata murunqantaAMA

IMA

A

IA

AA

0 2 4 6 18 20161412108

Pichu Sarsa Tamal

7654321

Mikuykuna

•¿Mayqanmikuytaqaswanatskakan?

•¿Mayqanmikuytaqaswanwallkakan?

•¿Aykamatitaqpichuwan,sarsakayan?

Yamta tsiqtay

Mitska papa muruy

Wayi altsay

Wayi ruray

Chila muruy

• ¿Imatataq kay killachaw aswan wallkaq runakuna rurayan?

• ¿Imatataq kay killachaw aswan atskaq runakuna rurayan?

• ¿Imatataq 20 runakuna rurayan?

• ¿Aykaqtaq mitska papata muruyan?

Murukuy

Rasrika

Kay killa rurapakuykuna

Rasrika (matikuna)

1Qullqa tiqita yamuy: interpretación de gráfico de barras.

Page 83: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

83

1.

Iskuta tukuychawmi inishintsik . Mutita llushtushqa uchpa pishipaptinqa, ichik iskunmi winarintsik, uchpata yanaparkunanpaq.

Iskuwan hampipakuy22

¿Imatataq runa ruraykan? ¿Imapaqraq iskun hichan?

¿Imanawtaq winaykan? ¿Imamanpis tsaynawtsuraq hichayan?

¿Imapaqyanraq iskuta inishintsik?

¿Markantsikchaw iskuta rurayanku? ¿Maypitataq apayaamun?

¿Qamqa imachawtaq iskuta inishinki?

Kutipaypa churar murukunawan pukllashun.

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

YACHAKUNA

Page 84: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

84

Wamrakuna iskuwan hampishqa papata hurqayaamun, tsayta kaynaw tapunakur qutuyan, ¿ayka paparaq chuskukaq qutuchaw kanqa?, tsayta ruray.

Qatipa pushamamanta tariy. Tsaypita pishiq yupakunata qillqay.

2.

3.

1kaq 2kaq 3kaq 4kaq

•Kayqatichawhukpushamamamkantsaytatariy:

• Isqunquturaykaqpapapaqipanman,¿aykapaparaqyapakanqa?, ishkan qatiqkunapa yupankunata qillqay.

• Hukpushamamaninqannawmikaysiqikunaaywan,qatiq kaqta ruray, yupanpis churay.

1, 4, 9, ,

1 4 9

90 96 102 . . . . . . . . .

Page 85: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

85

Iskutam wallka, wallka winapakuyashqa, tsaypaq yupankuna churayashqa. Ishkay pishiqpaq churay.

Qatiq yupakunata qillqay

Yupakuna ¿aykapayantaq winayan? Tsaypaq pushamamata taririr, pishiq siqikunata yupakunatapis ruray.

Qatinakuq yupakunata alliq rikay, witsanqanta uranqantapis. Pushamamata taririykur pishiqkunata qillqay.

4.

5.

6.

7.

+2 +3 +4

3 6 9 . . . . . .

200 . . . . . . . . .

1 4 7 10 . . . . . . . . .

15 13 11 9 . . . . . . . . .

50 45 40 35 . . . . . . . . .

19

?273

?

Page 86: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Pishiqkunata ushay.

Malli winashqa 9 tantata huk kanastaman. 30 kanasta kaptin ¿ayka tantaraq llapanchaw kan?

Qatinakuq siqipa pushamamanta tariy. Tsaywan pishiq siqikunata, yupakunatapis ruray.

• ¿Mayqan ñiqichawtaq aswan atska wamrakuna kayan? • Llapan yachay wayichaw ¿Ayka wamrakunataq kayan?

Kay llimpiramata1 yamuy2.

1.

2.

3.

4.

1l

1dl

dl

1dl 1dl

. . . . . . . .. . . .. . . . . . . .

4 7 10

Yachay wayichaw wamrakuna

Suqta ñiqi

Pichqa ñiqi

Tawa ñiqi

Kimsa ñiqi

Iskay ñiqi

Huk ñiqi

¿Ayka chunkacha winkutaq kan?

Ishkay yachakuq wamrapa rantin

l... ... =dl

Yaskiynin:

1Llimpirama: pictograma. 2Yamuy: interpretar.

Page 87: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

MARKANTSiKCHAW TUKUY MURUPAKUYKUNA7

¿Imatataq rurapakuraykaayan? ¿Imatayantaq muruykaayan?

¿Kikintsikllaku murukuntsik?

¿Pikunataq murukushqa yanapamantsik? ¿Runakunaku? ¿Ashmakunaqa?

¿Alliku murukuntsik? ¿Imanir?

Page 88: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

88

Murupakuyaananpaq, tukuy niraq murukunata tupupakuyan. Alli yarpachakurir tapukuykunata yaskiy.

¿Imanirraq murukunata tupuyan?

Mana balanza kaptinqa ¿imawantaq tupuyan?

Wayiykichawqa ¿imawantaq tupuyanki?

Muru ishkupakuyYACHAKUNA

23

¿Imatataq rikapaykaayan? ¿Imapaqraq tsay harata winayashqa?

¿Imanaw kaq harakunataq kayan?

¿Kay hunaqkuna imatataq murupakuykantsik?

¿Imanaw kaq haratataq kay markachaw muruntsik?, ¿imanir?

¿Imanawtaq hara muruta tupuntsik?

¿Harata murukur ima mikuykunawantaq yanaqaatsintsik?, ¿imanir?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Harata mururir rikapaaraykantsikmi, mana llallinakuypa hiqamuptinqa, allpata shukshullawan qashputsintsik mana panllinanpaq.

Page 89: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

89

Rurakushun

• Kanan, ¿ima punchawtaq?

• Kanan, ¿Ima yupayyuq punchawchawtaq kaykantsik?

• Kay killapa, ¿imataq hutin (shutin)?

• ¿Ayka killataq huk watachaw kan?

• ¿Ayka hunaqtaq huk watachaw kan?

• ¿Mayqan killakunataq 30 punchawyuq kayan?

• ¿Mayqan killakunataq 31 punchawyuq kayan?

Ñiqitsashqa patsata qawashun (rikaashun).1.

Punchawchaw, killachaw, watachaw patsa tupuy

2015 Ñiqitsashqa Patsa1

ANTA SITWA QHAPAQ SITUWAQHAPAQ SITWA

Qulla puquy

Aymuray

Quya raymi

Hatun puquy

inti raymi

Kantaray

Pawkar waray

Anta sitwa

Aya marqa

Ayriwa

Qapaq sitwa

Qapaq raymi

1Ñiqitsashqa patsa: calendario.

Page 90: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

90

Aya marqa

Hunka1

Hunaqkunata rikaashun.

Anta sitwa killachaw yachay wayiman shamurquntsiktsu. ¿Ima hunaqkunataq kashqa? Yupankunata qillqay.

Ñiqitsashqa patsata qawashun (rikaashun).

2.

3.

4.

5.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Chunka pitsqa hunaq anta sitwa punchawmi Anita yurikurqan. Mamannam tsaypita ishkay hunkachaw.¿Ima punchawtaq maman yurikunqan?

Kanan aya marqa killapa 10 punchawnin kaptin kaypita 9 punchawta aywarir ¿Ima punchawchawtaq kashun? Aykanataq kanqa?

Hunkaqa simana ninanmi

Hunkaqa 7 hunaqyuqmi

Hunaqkuna• Killallay• Atillay• Quyllurllay• Illapallay• Chaskallay• Chirapallay• Intillay

Alliq yarpachakuy

ANTA SITWAAnta sitwa

1Hunka: semana.

Page 91: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

91

1.

Hara muruy YACHAKUNA

Hara muruta manam llutatsu ishkuntsik, allinkaq, hatusaq kaq kaspakunatam akrantsik. Tsay muru kanan qipa ayllunqantsikmi, maranqa manam allitsu, murushqa hiqamunqatsu.

¿Ima rurapakuychawraq kaykaayan? ¿Markantsikchaw hara qishpinku?

¿Llapan chakrantsiktaku harata muruntsik?, ¿imanir?

¿Wakin chakrantsikta imatataq muruntsik?

Tukuy niraq murupaq kaq harakunapa hutinta qillqay.

Llapan charantsikpita, ¿imanaw chakrakunatataq harata muruntsik?

¿Wakin chakramanqa imatataq muruntsik?

¿Ima niraq chakrakunataq markantsikchaw kayan?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

24

Page 92: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

92

Tayta Mawllichupa chusku muruna chakran kan, tsayta murunanapaq 5 saku wanuta wanan. Huk saku wanupa chaninqa S/. 8. ¿Ayka qillaytaraq wanan Mawllichu chuskun chakranman wanuta hichananpaq?

Tsayta musyananpaq Marta kaynaw rurashqa:

2.

Tayta Martinqa pitsqa ashnuyuq, 3 chakrayuq. Huk chakraman harata murunanpaq pitsqan ashnukuna ishkay kuti uusha wanuta apayan. ¿Ayka saku wanutaraq Kiman chakraman ashtayanqa?

3.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

S/.40 S/.40

S/.160

S/.40 S/.40

4x 520

20x 160

8

Page 93: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

93

Tayta Wawichu hatun chakranchaw harata murunanapaq. Huk hunaq 12 saku uusha wanuta ashtan. ¿Ayka saku wanutaraq 5 hunaq ashtashqa?

Tayta Tiwllu hara muruqkunapaq arunanpaq (yanunanpaq) kimsa kuti Susa gastanqanta gastan. Susaqa gastashqa 25 sulistash. ¿Ayka qillaytataq tayta Tiwllu gastashqa?

Hara hiqaramuytin wanun laqchintsik. Huk wachuman 12 aptayta laqchiyashqa. ¿Ayka aptaytaraq 5 wachuman1 laqchiyanqa?

Huk taksha kuntu 30 tasa aswatam tsaran, ¿ayka taasaraq yaykunqa 8 kuntuman.

4.

5.

6.

7.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

1Wachu: columna, surcos.

Page 94: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

94

Tapukuykunata yaskiy.

¿Llapan rikanqayki mikuykunaku markaykichaw qishpin?

¿Llapanta wiñayllaku muruntsik?, ¿imanir?

¿Imatataq runakuna ruraykaayan? ¿Imapaqraq?

¿Ima mikuykunataq markantsikchaw qishpin?

¿Ima mikuykunatataq markantsikchaw muruntsik?

¿Imakunatataq wanatsik murupakunapaq?

¿Ima mikuykunataq hallqachaw qishpin?

¿Imananirraq murupaq akrantsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Tukuy niraq muruna mikuykuna YACHAKUNA

25

Hamaq chakrataqa tsakmarir nawpata papatam muruntsik. Manam tsayqa wanutapis allaapaqa wanantsu.

Page 95: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

95

Rurakushun

Tayta Arturupa wirtanchawna 6 wachu lichwaskunata murukashqa, huk wachuchaw 7 yura hiqamushqa, ¿ayka yura paparaq tayta Arturupa wirtanchaw kan?

3.

Tayta Tiku ichik wirtanchaw 7 wachullata lichwaskunata murushqa. Huk wachuchaw 6 yuralla kan. ¿Ayka yurataq tayta Tikupa papan kan?

1.

Miratsiy rupikuna1

Huk wachuchaw 6 yura kan

7 wachu

7 x 6 =

6 x 7 =

2 x 3 = 6

Tikra Rupi2

Miratsichawqa, miratsiq yupa miratsina yupawan tikrashqa. Mirashqa yupa kikinllam kanqa.

1Miratsiy rupikuna: propiedad de multiplicación. 2Tikra rupi: propiedad conmutativa.

Miratsiq Miratsina Miratsishqa

6 wachuHuk

wachuchaw 7 yura papa kan.

Yarqun 42 yura papa

Yarqun 42 yurallataq.

Page 96: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

96

Akuchupa yachay wayinchawshi 5 wachuchaw wamrakuna taaraayan. Huk wachuchaw 6 taaraayan. ¿Ayka wamrakunataq yachay wayichaw kayan?

Ayka piikutaq llapanchaw kan.

4.

5.

• Miratsiqta ishkayman tsiqtashun (rakishun).

•Kanannamiratsinayupataishkaymantsiqtashun(rakishun).

Chiqi Rupi1

Miratsichawqa, miratsiq yupata miratsina yupatapis tsiqtariykur uryantsikmi. Tsaypita tuma tuma mirashqakunata shuntuntsik.

5

6

x 6

5 x 5 x

x 65 x 6 = (2+3) x 6

5 x 6 = 5x (2 + 4)

2 x 6 = +

5 x 2 = +

3 x 6 =

5 x 4 =

Llapanpa

Llapanpa

x x

Yaskiynin:

+

1Chiqi rupi: propiedad distributiva.

Page 97: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

97

Wakin markakunachawqa, kasakuq warmita tsay hunaqllanam maman, taytan llapan ratashnin yakatsin. Tsaypitaqa qunqariyanmi. Kikinnam mahanwan musyakuyan.

Kasatsikuychaw qaraykunaYACHAKUNA

26

¿Pikunataq kaykaayan? ¿Ima ruraychawtaq kaykaayan?

¿Imakunatataq nunakuna apayashqa?

¿Kasakuqkunapa imankunaraq yanaqaq aywayashqa?

Kay Markantsikchaw ¿Ima killakunataq kasatsikuyan?

¿Imatataq wanayan kasatsikuyaananpaq?

¿Pikunataq yanaqaayan? ¿Imatataq kasakuqkunata qarayan?

¿Imatataq kasatsikuychaw aruyan (yanukuyan)?

Kasakuqkuna tukuy qaraytam chaskiyan, tsaykunapa hutinkunata qillqay.

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

1.

Page 98: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

98

Pututa, kuntuta aswawan huntatsinapaq, ¿Mayqan tuputaq alli kanman?

¿Ayka aswataq winaraykan?

¿Ayka aswaraq llapan tupunachaw winaran?

Pishiqkunata ruray.

2.

3.

4.

5.

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Itsaqa, chunkatsa winku1 (1dl)

Itsaqa, huk winku(1l)

Chunkaman rakishqa winkum chunkacha

winku (dl)l dl

35 dl

3l 5dl

76 dl 18 dl

1l = 10dl

1l

1l

0

2l

3l

1l 1l

Putu Kuntu

..... .....

l dl..... .....

1Chunkatsa winku: decilitro.

Page 99: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

99

¿Aykataraq kay titiira tsaranman?

¿Ayka aswataq puyñuman yaykunqa?

¿Ayka aswataq llapan kan?

Huk witillam 2 winku (2l) aswsata tsaran, tsaypita 7 dl aswata upurishqa. ¿Ayka aswataq witillachaw putsun?

6.

7.

8.

9.

l dl

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Mishki yakuta qumaashuntsik.

Alli yarpachar tantiyashuntsik

1l 1l

1l 1l 1dl 1dl 1dl 1dl

1l

0

2l

3l

Allita yarpachakuy

l dl..... .....

..........

Page 100: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Chamanayuq markachawshi raymichaw mikuykunata qatuyashqa. Huk hunaqshi 639 sulispa rantikushqa, waraaninnash 630 sulispa rantikushqa. ¿Ayka qillaytaraq ishkan hunaqchaw aylluyashqa?

Alliq rikapaarir, ñawintsaarir, pishiqkunata qillqay.

Qulla puquy killapa hunaqninkunta qawaashun:

Huk kahunman 12 witilla aswata winayashqa. Kimsan kahunchaw ¿Ayka witilla aswataq kan?

1.

2.

3.

4.

1l 1l 1l

dl

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiy:

¿Ayka chunkacha winkutaq kan?

Qulla puquy killapa 2 hunaqmi mama Susapa wata ushaynin. Tsaypita ishkay simanatanam wawanpa wata ushaynin hina. ¿qulla puquy killapa ayka hunaninchawtaq mama Susapa wawan yurikushqa?

l..... ..... dl =

Qulla puquy

Page 101: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

WAñUKUSHqAKUNAWAN TiNKUSHUN8

¿Maychawtaq runakuna (nunakuna) kaykaayan?

¿Ima hunachawtaq kaykaayan?

¿Imatataq apayashqa? ¿Allitsuraq ayantsikkunata watukantsik?

¿Qamqa aywarqunkiku watukakuq? Tsaypaq willakaramuy.

Page 102: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

102

Tanta taqllay27

Ayantsikkunapa hunaqnin chaamuptinqa, llapan wayichawnawmi kuwakuntsik, qillaqy pishiptinpis, ichik ichikllapis, imanawpa karpis hina kuwakuntsikmi.

¿Imatataq rurapakuykaayan?

¿Imakunataq yaykun tantata ruranapaq?

¿Ayka laaya tantataraq rurayanqa?

¿Llapan runakunaku (nunakunaku) kay hunaqkuna kuwakuyan? ¿Imanir?

¿Ima harinapitataq atskaq kuwakuyan?, ¿imanir?

¿Imanawtaraq harinata, yakuta pichunapaq tupuntsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

YACHAKUNA

Siqita rikapay.• ¿Aykapayantaq

laatachaw tanta hurnuman yaykuykan?

• Ichikllatantakaptin ¿imanawtaq llamitsinakuntsik? ¿aykamantaq rurantsik?

Page 103: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

103

Rurakushun

Huk tantata kimsa tsiqtaman2 rakishun.3.

Rikaatsikun Qillqan Nawintsaynin

Rikaatsikun Qillqan Nawintsaynin

Rikaatsikun Qillqan Nawintsaynin

13

Kimsapa huknin

12

Ishkaypa huknin

Huk tantata ishkayman rakishun.

Huk tantata chusku Kikin tamañuman pakishun.2.

1.

14

Chuskupahuknin

Pakikuna1

Kikin tamañu 4

tsiqta

Kikin tamañu 3 tsiqta2

Ishkayman pakishqapita

huknin.

PullanIshkaypa huknin.

1Paki: fracción. 2Tsiqta: parte de un entero.

Page 104: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

104

Tsiqtashqapita ¿aykataq llimpishqa? 4.

Tsiqtashqakunapita ¿Aykataq llimpishqa kayan?

Tsiqtashqakunapita ¿Aykataq llimpishqa kayan?

Tsiqtashqakunapita ¿Aykataq llimpishqa kayan?

5.

6.

7.

Pitsqapa hukninta qillqay.

Puwaqpa pitsqanta qillqay.

Huqtapa ishkayninta

qillqay.

Qanchispa kimsanta qillqay.

Page 105: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

105

Wañushqakuna yakuutsikuy28

¿Imatataq ruraykaayan?, ¿imanir?

¿Imaytaq wañukushqakuna watukakuq aywantsik?

¿Imatataq apantsik?

¿Imay patsapitaraq wañushqakunata watukaq aywantsik?

¿Ima mikuykunataraq aya pampachaw mikuyaananpaq apayan?

¿Kawaqkunapa hunaqninqa imayraq?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Wañukushqakunataqa tukuy mikuynin, upyayninmi qarantsik.

YACHAKUNA

Kay ayllu tukuyta aparkur wañukushqakuna watukaq aywayashqa. Yarpachakurir tapukuykunata yaskiy.

• ¿Imatataqapayashqa?

• ¿Aykaqillaywanraqrantipakuyashqa?

• Allikuwatukakuqaywayashqan?

¿Imanir?

Page 106: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

106

Huk markachaw tayta Patichu 5 watay waytata rantikushqa. Huk wataychaw 10 wayta kan ¿Ayka waytatataq rantikushqa?

Irma kay tapukuyta yaskinanpaq kaynaw rurashqa:

5 x 5 x 10 = 50

5 x 1= 5

Tayta Kawichu wañushqa taytanpaq misan ruratsinanpaqshi 4 ashnuta rantikushqa. Huk ashnupa 100 sulis chanin kaptin ¿Ayka qillaytataq chaskishqa?

4 x

Ayka yupatapis 10 kuti, 100 kuti miratsinapaq, tsay kikin yupatam qillqantsik, tsaymannam chusyaqkunatapis hina qillqantsik.

1.

2.

Chunkawan, pachakwan miratsiy1

Pitsqa kuti chunka

Pitsqa chunka yarqun

Chusku kuti pachak

Chusku pachak

4 x 100 = 400

4 x 1= 4

P

P

Yaskiynin:

Yaskiynin:

1Miratsiy: multiplicación.

Rurakushun

Page 107: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

107

Antuka 13 watay waytata apashqa rantikuq ayapampaman, huk wataychaw 21 tullu wayta kan. ¿Ayka waytatataq Antuka pallashqa Rantikunanpaq.

Awllichuqa kaynaw rurashqa:

1.

13 watay waytata chunkaman kimsaman tsillishun.

Makshi 15 kaha wilata qatunanpaq rantishqa, huk kahapa chanin S/. 20 ¿ayka qillaywanraq llapan wilata rantishqa?

21 x 13 = 21 x (10 + 3)21 x 10 =

21 x 3 =

Llapan

2 11 36 3

x 2 1 1 3 6 3 2 1 0

2 1 1 3 6 3 2 1 2 7 3

x x

3 kuti 21:3 x 21

10 kuti 21:10 x 21

Huqta chunka kimsaman 210

yapashun.

Waytakuna rantikuy

10 x 21 3 x 21

2.

3.

Kananqa kay yupakunata miratsishuntsik.

10 kuti21

42 31

Yaskiynin:

+

Yaskiynin:

Page 108: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

108

Mikuynintsikkunata ishupakunapaq inishinqantsikta siqiy, niykur hutinkunatapis qillqay.

Muruynintsikkuna winatsiyYACHAKUNA

29

¿Imatataq nunakuna ruraykaayan?

¿Wamrakunaqa uryayanku? ¿Imanir?

¿Kikinpatatsuraq uryaykan?

¿Mana ishushqaqa imanantaq?

¿Ima mikuytataq mana ishuntsiktsu?

¿Papata harata ayka kutitaq uryantsik?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Mana ishushqaqa (uryashqaqa) mikuykuna manam winayantsu, niykur manam alliq wachayantsu.

Page 109: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

109

Siqipa yupinta qatishpa kalluyuq kuntuta rurantsik.

1.

2.

3.

Kallukuna1 (kalluna)

Raprata ishkaypay tsaypitana chiqanta siqiy.

kallunta siqintsik tsaypitana kapchuntsik.

Papilta mashtarir kallunta rikantsik.

A CH H K

Qamkunapaqmi kallutsarquu

Hukkaqpis kikinllam.

1Kallu: figura simétrica.

Rurakushun

¿Mayqan siqikunataq ishkayman rachishqa kallukanman? tsaykunata wichqay.

Page 110: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

110

Kallunkuna kikinlla kananpaq huk qashayuqmi kanan. 4.

¿Mayqan kallukunataq qashayuq?

Kay kallukunapa llapan qashanta siqiy.

Kay kallukunapa qashannkunata ruray.

5.

6.

7.

Kallupa qashan

A CH H

1Qasha: eje .

Page 111: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

111

Uryakuypaq rikanqantsikkunapaq qillqay.1.

Harantsikta uryakushunYACHAKUNA

30

¿Ayka runakunataq harata kutipaykaayan?

¿Wamrakunaqa uryayanku? ¿Imanir?

¿Atskata mururqa kikintsikllaku uryantsik? ¿Imanir?

¿Imawantaq harata kutipantsik?

Chakrachaw mikuykunata uryar yanapakushqa ¿Imachawraq pagamatsik? ¿Imanir?

Rimakushun

Tapukushun

Rurakushun

Harata kutiparnin shumaqllam pushputapis pitupantsik. Pushputaqa haratawan muruntsik, paypita tsaripukur winananpaqmi.

Page 112: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

112

72 ÷ 3 tsayta rikaashun

7 ÷ 3 Rakishqa 2 tupan huk putsun.

Ishkayta uraatsintsik huktsinaman

12 ÷ 3 = 44 yupata qillqantsikhuktsinachaw

12 - 12 = 0

3 x 4 = 12

7 - 6 = 1

Rakiy

Mirachiy

Qichuy

Uraatsiy

Rakiy

Miratsiy

Quchiy

Chu

nka

tsin

aku

nap

a p

ach

an

Huk

tsin

aku

nap

a p

ach

an

Yaskiynin:

7 2 3

7 2 3 6

7 2 3 6 1

7 2 3 6 1 2

7 2 3 6 1 2

7 2 3 6 1 2 1 2

7 2 3 6 1 2 1 2 0

2.

Qanchispita huqtata quchintsik

Putsuqqa rakiqpita wallkam kanan 1 < 3

12 yupata rakintsik

2

2

2

2

24

24

24

Tayta Panchu, Antuku, Winchipis hara kutipaq chaariyan. 72 wachu kaptin, paykuna rakinakuyanqa paqtalla uryayaananapaq. ¿Ayka wachu haratataq huk runa kutipanqa?

Anita tapukuyta yaskinanpaq kaynaw rurashqa:

Page 113: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

113

Pitsqa runku wanuta apayan harata kutipar wanutsaayaananpaq, huk runkuman 28 lampa wanuta winayashqa ¿Ayka lamparaq llapan apayanqan wanu?

3.

Tayta Tulli hara uryana lampapa chakinkunata rurarir qatukuqnunaman rantikuq apashqa. Qanchis qatukuq runakuna rantiyashqa ¿Ayka lam-papa chakintaraq huk qatuq runa rantishqa?

Huk qatuqchawshi tariyashqa 126 pichusankata 6 hawlachaw. ¿Ayka pichusankaraq kashqa huk hawlachaw?

Ima Sumaq 15 yanasankunawan raprapita 448 pishqukunata rurayashqa. Llapan tsaytanawlla rurayashqa. ¿Ayka pishqutataq huk wamra rurashqa?

4.

5.

6.

0

0

28 (lampa)

(runku)Yaskiynin:

0

0

lampapa chakinpa yupaynin

Rantiq runakunapa yupaynin

Llapan

(lampapa chakin)

(Rantiq runa)

0

0 1

1

Pichusankapa yupaynin

hawlapa yupaynin

(Pichuysanka)

(Hawla)

(lampapa chakin)

Huk runku wanu Llapan

Huk runa rantinqan

Huk hawla

Huktsina yupa

Llapan

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Yaskiynin:

Lampa wanupa yupaynin

Runkupa yupaynin

Page 114: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Yachachanintsay

Llimpishqakunapaq yupan qillqay.

Huk karu markachaw mama Irma, harata kutipatsinanpaq lampa rantiq aywan, huk lampapa chanin 35 sulis kaptin. ¿Ayka qillaywanraq 12 lampata rantinqa?

Kay kallukunapallapan1 qashanta2 siqiy.

Hara chakrachaw 48 kukulikunata tuqllayashqa. Paykunata chusku hawlaman churayanqa. ¿Ayka kukuliraq huk hawlaman yaykunqa?

1.

2.

3.

4.

Yaskiynin:

Yaskiynin:1Kallu: simetría 2tisri: eje

Page 115: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Musuq shimikuna

Akray Escoger, seleccionarAllawka Derecha Allawka kaq Lado derechoAllintsay Arreglar, solucionarAllitsay, tsuyatsay Mejorar, reforzarArwi ProblemaAswan más Atska Numeroso, muchoAwri paskay Resolución de problemaAyka CuántoChalay (trukay) Trueque, canjear,

intercambiarChawpi Medio, centroChawpi tuta, chawpi paqas MedianocheChawpiq MedianaChiku SignoChillmi SegundoChiqa RectaChiqantsana RegletaChiqaq kuchu Angulo rectoChiqi rupi Propiedad distributivaChiqi tawku Cuadro de distribuciónChiru LadoChirushqa Figura geométricaChunkatsina DecenaChuqu ConoChusaq, chusyaq Cero Chuschiru CuadriláteroChuskuchu CuadradoChusu PuntoHanan EncimaHanaq Arriba, mundo de arribahapa cada, medida arbitrariaHatun GrandeHuchuq PequeñoHuk UnoHuktsina Unidad Hunka SemanaHuntatsiy CompletarHuñu, purwa, quri Junto/grupoHurquy SacarIchik PequeñoIma patsa, ima tuyu En qué tiempoIshkay kuti Dos vecesIshkaypayan De dos en dosIshkaytsashqa DobleItsuq Izquierdo Kallu Figura simétrica a otra

respecto de una recta

Kallupa qashan Eje de simetríaKamatsishqa, ñiqishqa OrdenadoKamatsiy Ordenar, gobernarKanan Debe haber Kanan HoyKaru LejosKashqan, kikin IgualKawku, kahun Cajón, prismaKay patsa Mundo de aquíKaylla CercaKikin MismoKimatsashqa TripleKimkilla Trimestre Kimkuchu TriánguloKinra AnchoKintu Agrupado con criterioKipu Qipu, para registrar datos/cifraKuraq MayorKutiy Repetir, volverLawtsu MenúLlallin GanóLlañu DelgadoLlapan TodoLlasa (lasa) Masa, pesoLlasa (lasa) tupuna BalanzaLlasaynin (lasaynin) Peso, su pesoLlimpi ColorLlimpirama PictogramaLlimpitsay TeñirMachina CuboMaha, masa Par, parejaMahan,yanan Par

complementarioMana kanan No debe haberMana mayqanpis NingunoMayqan CuálMiratsina MultiplicandoMiratsiq MultiplicadorMiratsiy rupikuna Propiedad de multiplicaciónMuyu Círculo Muyuriqnin Borde, contorno, fronteraMuyuy GirarÑawchi VérticeÑawpaq AdelanteÑawpaqnin Delante deÑawpaqta PrimeroÑiqi Grado, lugar, ordenÑiqipatsa patsa Calendario

Page 116: Uryana maytu - INICIO - PerúEduca€¦ ·  · 2015-09-23Riqitsikuynin Kuyashqa warmi, ullqu wamrakuna: Qampaqmi kay uryana maytuta makiykiman churamuu, kaywanmi yachatsikuqniykiwan

Ñiqitsay OrdenarPachaktsa tatki Centímetro Pachaktsina CentenaPaki Partido, quebrado, fraccion,

dividirPallay Recoger, iconografía Pallqa Dos o tres pares, bifurcación. Pampatupu AreaPaskay ResolverPatsa Tiempo, espacioPatsa puriy Movimiento de la TierraPatsapampa GeoplanoPatsatupu GeometríaPayllay, quy PagarPishi PocoPitsqaminu PentaminoPunchaw, hunaq DíaPurishqan Su caminoPurwa Grupo, agrupar, separarPurwakashqa AgrupadoPurwapa En gruposPurwaq El que agrupaPushamama PatrónQanyaatin Antes de ayerQanyan AyerQaqlla CaraQasha EjeQati SecuenciaQatitsiy Sigue la secuenciaQichuy/quchiy SustracciónQipa AtrásQipan Detrás deQullqa Barra/prismaQullqa tiqi Gráfico de barrasRakiy Separar, distribuirRantiy ComprarRapra/rapi HojaRasrika FrecuenciaRikaynin Su formaRiqi Figura geométricaRumpu EsferaRupi PropiedadRurichaw AdentroShara AlturaShuytu RectánguloSinchi karu/ allaapa karu Muy lejosSiqi DibujoSiqi LíneaSullka MenorSuni Largo

Suni tupuna Instrumento para medir la longitud / Regla

Suqkilla SemestreTaksha MedianoTamram TamgramTatki MetroTawku CuadroTawkushqa tatki Metro cuadradoTawla TablaTikra rupi Propiedad conmutativaTinkuy EncuentroTita GruesoTsakana Cruz cuadradaTsakashqa chiqakuna Rectas perpendicularesTsaqllashqa chiqakuna Rectas paralelasTsiqta Fraccion, divisionTsulla Impar, soloTsuyaatsiy, paskay Resolver, solucionarTullmi MinutoTupuy Medir, pesarTuquru CilindroUku patsa Mundo de adentroUmiña Cuerpo geométricoUray AbajoWachi FlechaWachin BroteWachu Columna/filaWakin AlgunosWanay, nunay NecesidadWaqta Espalda Waraatin Pasado mañanaWaraqnu Kilogramo (kg)Waray MañanaWaray AmanecerWinana /winara VolumenWinku LitroWitsay ArribaYachachanintsay EvaluaciónYapa SumaYapay AdiciónYupa Número, contarYupa NúmeroYupana Abaco andinoYupapa ConteoYupaykukuy Estimar, calcular Yupayuq machina Dado