ULUSLARARASI

iMAM ~AFii SEMPOZYUMU

INTERNATIONAL

SYMPOSIUM ON AL-IMAM AL-SHAFII

7-9 Mayu;/May/y.\..o 2010

EDiTOR

MEHMET BiLEN

~ KENT l~lkl.ARI

Kent l§Iklar 46

Uluslara.ras1 imam ~affi Sempozyumu

Intemahonal Sympos1um on al-Imam al-Shafll

Editor

Mehmet Bilen

i~diizen - Kapak

Ridwan Xelil

JJ..UI ~WI ~\.o')l ~j.o

Birinci Baskl: 2012

Baskl-Cilt

Artus Basrm

i:kitelli Organize Sanayi Bolgesi

Eskoop Sanayi Sitesi B1 Blok No: 63

Ba~~ehir/istanbul Tel: +90 0212 671 70 92

Fax: +90 0212 671 70 93

ISBN: 978-605-5402-40-2

Yayui Sertifika No: 16919

Kent I~lklan

Pak Ajans Yaymcillk Ltd. $ti

Biiyiik Re~itp~a Cd.

Yiimni i~ Merkezi No: 22/29

Vezneciler-istanbul

Tel & Fax: 0 212 519 00 09

imam $afii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" Soziinii Yeniden Dii§iinmek

Dr. ishak Emin AKTEPE0

Ozet: imam $afii si.innetin niteligi, tespiti ve kayna~ konularmda bir~ok go­rii§ ileri siirmii~tiir. "Hadis sahihse mezhebi.m odur" sozii bu gorii~lerini yansL­tan bir vecize gibidir. Tarih boyunca bu soz ba.ZJ. ali.mlerce ka}'ltslZ I mutlak olarak anla§J.lnu.§br. Kanaatim.izce bu sozii pek ~ok ka}'ltlarla birlikte anlamak gerekir.

Abstract: Imam Shafii delivered a great number opinion about the esence, dete.rmination and the origin of suna. The statement of "If hadith is autentic it is my way" is like a motto that reflects his opinion. Throughout history this sta­tement is plenary understood by some scholars. In my opinion this statement must be understood with a lot of condition.

I.

Hicri ikinci asnn ikinci yansmda ya§ayan ve ortaya koydugu eserlerle hem ftkih hem de hadis alanmda miihim tesirler icra eden imam Muhammed b. idris e§-$afii'nin (150-204/767-819) si.innet ve hadisler hakkmda beyan ettigi dii§iince­leri, oliimiiniin iizerinden yakla§Ik 1200 yJl ge~§ olmasma ragmen ha.Ia tarn­§Ilmaktachr. <;iinkii imam $afii, bir yandan Medine'de sahabe, tabiin, tebe-i­tabiln silsilesiyle devam ettirilmi§ bir gelenege sahip bulunan, bir ol¢de farkh beldelerde (omegm Mlsrr) de temsilcileri vas1tas1yla varhk gosteren Medine ftkih medresesinin (Ehl-i amel) si.innet telakkisine agrr tenkitler yoneltirken; diger taraftan Abdullah b. Mes'ud'a (6. 32/652) kadar uzanan bir iistadlar zinci­rine sahip bulunan ve hilafet makamma olduk~a yakm bulunan Kfife f!.lah medresesinin (Ehl-i rey) si.innet anla}'l§ffil ele§tirmi§tir. Kar§lSma alch~ bir di­ger grup ise yukandaki iki mektebe gore hadisler konusunda daha miitesahil bir tavrr sergileyen Ehl-i kelam'chr. imam $afii'run si.innet ve hadisler konusun­da gorii§leriyle destekledigi ve bir a9dan kendilerine hayat suyu bah§ettigi topluluk ise Ehl-i hadis'tir v.e $afii'nin oliimiinii takip eden yiizyll (hicri ill. yiizyll) hadis~erin altm ~a~ olmu§tur. Bu yiizyllda hadis~erin yaph~ ~ah§­

malar ise biitiin islam tarihi boyunca Miisliimanlar'm si.innet telakkilerini de­rinden etkilemi§tir. Hiilasa bir fakih olarak muhaddislere verdigi destek sebe­biyle imam $afii'nin si.innet anla}'l§mm bunca yJl sonra dahl tarh§iliyor olmas1 gayet tabiidir.

0 Tiirkiye Finans Kat:W.m Bankast, isakemin. aktepe®turkiyefinans. com. tr

Imam $afii'nin "Hadis Sahibse Mezbebim Odur~ Soziinii Yeniden Dii~iinmek I 205

II.

imam $afii'nin siinnet ve hadisler hakkmdaki kanaatleri bizzat kendi eserle­rinden istifadeyle ~oyle ozetlenebilir: insanlar ancak Allah'm ve~digi kadar bil­giye sahiptirt ve kendilerine verilenle yetinmelidir2• 'Hakikat I dogru bilgi" Kur'an ve siinnettedi.r3. Allah Teala, Hz. Peygamber'e I<ur'an-1 I<erim ile birlikte hikmet de verm.i§ti.r4 ki bu hikmetten maksat siinnettirs. Hz. Peygamber'in ver­digi hiikiimler Allah'm hiikiimleridir6. Bunlarm her ikisi de ayru derecede bag­laytodrr ve hi~ kimse bundan ku~ku duymamahdrr7. Hz. Peygamber'e itaat etmek farzdrr ve onun hi.ikmiini.i kabul eden Allah'm hi.ikmiini.i kabul etmi~ olurS. Resill.ullah'm siinnet koydugu bir konuda insanlarm tercih hakl<I yoktur9•

Allah hi~ kimseye Hz. Peygamber'in emrine muhaiefet hakl<I vermemi~tir10• Hz. Peygamber'in verdigi hiikiimler "neden ve nasll" gibi sorularla sorgulanamaz11 • .

Onun verdigi hiikiimler I<Iyamet'e kadar ge~erlidiru. Bu siinnetin tespiti ancak merffi haberler yoluyla olur13• Bu haberler haber-i amme ve haber-i hassa diye ikiye a~. Haber-i amme zarfuat-1 diniyeyi kapsar ve nesilden nesile biiyiik topluluklarca aktanhr14; ihata I yakini bilgi ifade eder15• Hz. Peygamber'e ya da sonraki birine kadar ula§an ve bireysel olarak aktarllan haberler ise haber-i hassad.rrt6. Bi.iti.in fakihler haber-i hassa ile amel ettiklerinden bu konuda icma vard.rrt7. Hi~ kimsenin silihati tespit edilmi~ bir hab~r-i hassayt reddetme hakl<I yokturts; <;ok ki~iyle hi.iccet nasll sabit oluyorsa tek ~iyle de ol~19. Bir haber-i hassanm sahlli ?ldugu ancak sika bir ravinin kendisi gibi si.ka bir raviden Hz.

t- $am, el-iimm, I-XV, (thk. Ahmed Bedruddin HassU.n), Dar Kuteybe, 1996, XV, 108-109. $afil bu degerlendirmesini "Omm bildirdikleri d1~mda insanlar omm 11minden lli,bir ~fiJi tam olarak bilemaler" (el-Bakara, 2/255) ve benzer anlanu ifade eden ayetlere (en-Nahl, 16!78) dayandtrmaktadtr. 2 ~afil, el-iimm, XV, 109.

3 $afil, el-iimm, XV, 120. Aynca bk. A. e., XI, 36 .. • ilgili ayetler i~ bk. el-Bakara, 2/129, 151, 231; Al-i imran, 3/164; en-Nisa, 4/113. s ~afil, er-Risiile, (thk. Ahmed Muhammed~), Beyrut: Daru1-Kiitiibi'l-ilmiyye, ths., s. 78. Aynca bk. A. e., s. 32, 103; ~am, Siinnet MiidafaOSJ, (c;ev. ishak Emin Aktepe), istanbul: Polen, 2007, s. 19.

6 $afil, er-Risiile, s. 84. Aynca bk. a. mlf., el-iimm, XV, 260. 7 ~afil, er-Rislile, s. 173.

• $afil, er-Risiile, s. 33. Aynca bk. a. mJ.t., el-iimm, XV, 260. ' ~afil, el-iimm;xv, 121-122. 10 $afil, er-Risnle, s. 330. n $affi, i11ti18fo'l-hadls, thk. Muhammed Ahmed Abdulaziz, Beyrut: Daru'l-Kiitiibi'l­

tuniyye, 1986,s.204. u ~afil, el-iimm, X, 436. 13 $afil, illti18.fii'l-hadis, s. 12; a. mlf., el-iimm, I, 39. 14 ~afil, llltilii.fii'l-hadis, s. 13; a. mlf., er-Risale, s. 478. 15 $afil, er-Risiile, s. 478. 16 $afil, er-Risiile, s. 369. 11 $afil, er-Ristlle, s. 457-458. Aynca bk. a. mlf., ihtilii.fii'l-lzadis, s. 23.

1s ~afil, er-Risflle, s. 461. 19 ~afil, er-Risiile, s. 437-438.

206 I tnuslararas1 imam ~afU Sempozrumu

Peygamber'e kadar ula§an bir isnadla nakledilmesiyle anla§ilir. Hz. Peygam­ber'den gelen bir hadis ancak yine ondan gelen ba§ka bir hadis varsa amelden dii§i.iriilebifu20. Sahabenin mervi siinnete muvank ya da muhalif olmas1 ehem­miyet arzetmez. <;iinkii siinnet onlara degil onlar siinnete tabi olmak zorunda­d.rr21. Hadisin siibiltu i¢1 onun amel edilmi§ olup olmamas1 da onemsizdir22. Ma.Iikller'in siinneti tespitte ba§vurduklar1 temel argiiman olan amel-i · ehl-i Medine anlamsiZd.rr23.

III.

imam $afii'ye nispet edilen "~.io ~ l!..!..l.:>JI ~ 1,;! I Hadis sahihse mezhebim

odur" §eklinde me§hfu bir soz vard.rr24. Bu soziin bir ba§ka versiyonu ise §6yle­

dir: "~ c.l.i l!..!..l.:>JI ~ IJ! I Eger hadisin slhhati tespit edilirse ben de onunla amel

ederim"25. Aynca bu anlam1 ifade eden pek ~ok farkh soz d~ kendisine isnad edilmi§tir. Omegm imam $afii'ye §ayle bir soz nispet edilmi§fu: "Benim gorii§­lerime aykm olan ve Hz. Peygamber'den sahih olarak nakledilen bir hadis var ise biliniz ki hadis, benim soziimden daha iistiindiir. Bu durumda benim gorii­§iime uymaym!"26. $u soz de ona izafe edilerek aktanlrru§br: "Nebevi _siinnetin benim gorii§iime aykm oldugunu dii§iiniirseniz benim reyimi buakip siinnete sanhn. Biliniz ki ben siinnetle amel ederim!"27• Bunlarm ozii, slhhat §artlaruu ta§Iyan bir hadise muhalefet edilemeyecegi, ilgili konuda soz konusu hadisin mutlak delil olaca~ ve eger hadisin sahih oldugu tespit edilirse $afii'nin mevcut . hiikmiiniin hadis lehine terk edilecegidir. Bu ifadeler bir anlamda imam $a­fii'nin yukanda klsaca ozetlemeye ~ah§h~ siinnet telakkisinin vecizele§mi~

20 $a..fii, Umm, XIV, 341; a. mlf., hztilafu'l-hndi's, s. 12; a. mlf., Dztiltlfu Mnlikve'~-$afi1, (c;ev. ishak Emin Aktepe), istanbul: iz Yaymah.k,2010, s. 11. 21 $a..fii, iJztiltlfiz'l-hndls, s. 20, 86. Aynca bk. a. mlf., Umm, XV, 172. 22 $a..fii, Umm, XIV, 348. Aynca bk. a.,mlf., Umm, XIV, 354, 356,357. 23 $a..fii, iimm, n, 217; a. mlf., hzh1afiz'l-izndrs, s. 172. .. 2~ Bk. Muhyiddin b. $eref en-Nevevi, el-Meaml' §erlw'l-Miihezzeb, I-IX, Beyrut Daru'l-Fikr, 1997, I, 136; Muhammed b. Ahmed ez-Zehebi, Siyent n'lfimi'n-niibela, I-XXITI, (thk. $uayb el-Arnaut vdg.), Beyrut: Miiessesetti'r-Risa.Ie, 1413, X, 35; Ahmed b. Ali b. Hacer, Fethu'l-Ban", I-XIV, (thk. Muhib­buddin el-Hatib), Beyrut Daru'l-Ma'rife, D, 223. Thnii'l-Kayy:un'a gore ise bu ifade biittin imamlara ait saytlabilir. Bk. ibn Kayy:un el-Cevziyye, i'Jamu'l-muvakkin, I-IV, (thk. Taha AbdurraUf Sa'd), Beyrut: Daru'l-Cil, 1973, ill, 287. imam $a'raru'nin benzer bir degerlendirmesi ic;in bk. Cema.Iiiddin el-Kasuni, Knvaidii't-tnhdls, Beyrut: Daru'l-Kiittibi'l-ilmiyye, 1979, s. 90. 25 Bk. Ali b. Muhammed el-Maverdl, el-Hfivi'l-keblr, I-XIX, (thk. Ali Muhammed Muavvad vdg.), Beyrut Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, 1999, Ill, 236; ibn Hacer, Fetlm'l-Bfiri, Yl, 634; a. mlf., Tellzlsu'l-ltnblr, I­IV, (thk. Abdullah H~im el-Yemaru), Medine, 1964, I, 116; Muhammed b. Abdirrahim el­Miibarekffiri, Tulifehi'l-nltvezl, I-X, Beyrut Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, ths., I, 221. u Talayyiiddin es-Siibki, "imam $afii'nin Hadis Sahihse Mezhebim Odur" Soziiniin Anlauu", (c;ev. ishak Emin AKTEPE), Dinbilimleri Akademik Ara~b.rma Dergisi, IX, 3, 2009, s. 274. TJ Talayyiiddin es-Siibki, "imam $afii'nin Hadis Sahihse Mezhebim Odur" SOziiniin Anlauu", s. 275.

Imam ~atii'nin ~Hadis Sahibse Mezhebim Odur" Soziinii Yeniden Dii$iinmek 1 207

ha.J.idir28• Onun eserlerinde g6rdiigtimiiz siinnet ve hadise mutlak baglilik dii­~iincesiyle bu ifadeler tamamen ortii~mektedir.

IV.

Bununla birlikte soz konusu ifade ger;mi~te hem $afiller hem de diger mez­heplere mensup a.J.imler tarafmdan tarh~tlnu~ ve nasu anla~1lmas1 gerektigi ko­nusunda yotumlar yapllnu~trr. Bu sozii mutlak (kayr~tz) olarak anlayan baz1 a.J.imler sahih hadislerle mutlaka amel edilmesi ve bunlardan ¢<anlan hiikiimle­rin imam $affi'ye nispet edilmesi gerektigini ifade etmi~lerdir. Omegin ibn Kay­yrm el-Cevziyye (6. 751/1350) bu ve benzeri ifadeleri ~oyle degerlendirmi~tir: " ... imam $affi'nin bu anlama gelen sozleri delalet a9smdan sarihtir. Onun mez­hebi hadisin delalet ettigi hiikiimdiir ve onun bundan ba~ka bir sozii de yoktur. Arhk hadise muhalif bir hiikiim imam $affi'ye nispet edilemez ve bu hiikiim · imam $affi'nin mezhebidir denemez. Hadise aykm bir ~eyi imam $affi'nin gorii­~ii sayrp fetva vermek, hiikiim ortaya koymak helal degildir. $affi aJ.imlerden pek <;o~ bunu a¢<<;a beyan etmi~lerdir. Hatta $affiler'den bazllan kendilerine imam $affi'nin gorii~leri okunurken herhangi bir konuda $affi'nin fetvasma ay­km bir hadis sahih olarak tespit edilmi~se soz konusu fetvarun silinmesini.zira arhk bunun $affi'ye nispet edilemeyecegini soylemi~lerdir. Bu tavrr kesin olarak dogru o~andu. Hatta imam $affi yukandaki sozleri ·soylememi~ bile olsa boyle yaplimahdrr. ~aldl ki a¢<r;a soyleyip sarih bir ~ekilde dii~iincesini ifade ettikten, bunu tekrar tekrar vurguladlktan ve hepsi de delalet itibariyle sarih laftzlarla gorii~iinii beyan ettikten sonra nasu farkll davrariJ.labilir ki?"29

- Ozelikle $afii aiimlerin uygulamalanna bakttguruzda ise ~u omeklerle kar~l­la~maktayrz: Mesela imam Maverd1 (6 . 450/1058) es-salatii'l-vusta'nm sabah namazr oldugunu ifade eden $affi'nin aksine bunun ikindi namaz1 oldugunu ve arhk $affi'nin gorii~iiniin de bu saytlmas1 gerektigini soylemi~tir. <;iinkii bu konuda sahih bir rivayetin varhgt soz konusudur3o. Yine ifade edildigine gore namazda ikinci o~tan sonra ii¢incii rekat i~ ayaga kalklldlgmda raf'u'l­yedeyn yaplimasma hiikmeden ve bunu $affi'ye de nispet eden Beyhakl'nin (6. 458/1065) delillerinden biri de $affi'nin yukandaki vasiyetidirJt. Bir b~ka omek

28 imam $afii'nin siinnet anla~ haklonda bk. ishak Emin AI<TEPE, Erken Done~n isl/im Hukukptla­nmn Siiunet Anlayf$t, istanbul: insan Yaymlan, 2008.

29 ibn Kayyun el-Cevziyye, i'Lamii'l-muvaklain, I-N, (thk. TaM Abdurraiif Sa'd), Beyrut Daru'l-GI, 1973, IV, 233. 30 ibn Kesir, Tefsim hm Kesir, I-IV, Beyxut Daru'l-Fikr, 1401, I, 295. Bu konuda aynca bk. Abdurrahman b. Abdirrahim el-Miibarekffiri, Tuhfetii'l-ahvezi, I-X, Beyxut Daru'l­Kiitiibi'l-ilmiyye, fhs., I, 456. 3t Ebil Zekeriyya en-Nevev1, Hul/isaht'l-altkiim, I-ll, (thk. Hi.iseyn ismau el-Cemel), Beyrut: Mi.iesse­setii'r-Risale, 1997, I, 353; Zeyniiddin el-Iraki, Tarlut't-tesrib fi §erlti't-Takrib, I-VID, (thk. Abdulkadir Muhammed Ali), Beyrut: Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, 2000, ll, 229. Bu gorii§i.in imam $afii'ye nispet edilmesinin astl delili, bizzat kendisinin soz konusu mesele hakkmdaki hadisle amel ettigini iffide

208 I Uluslararas1 imam ~afii Sempozyumu

ise hayvarun siitre olup olamayacagtyla ilgilidir. imam $afii buna cevaz verme­se dahi Nevevi (o. 676/1277) Sahlhayn'da ge<;en bir rivayete32 ve $afii'nin vasiye­tine dayanarak bunu me~n1 goriir33. Nevevi tarafmdan $afii'nin vasiyetine da­yarularak ona nispet edilen bir ba~ka hiikiim ise olmii~ ki~i yerine oru<; tutul­masmm caiz olmasrdJ.r34. $afii fakihlerinden Ebu'l-Hasen el-Kereci de $afi.i'rrin vasiyetine dayanarak rivayet edilen hadislerin slhhatinden hareketle sabah . namazmda kunut okumayt brrakmi~trr35.

Buna kar~m hem $afiller'in bir klsrm hem de diger mezhep aiimleri bu tiir

sozlerin mutlak olarak anla~llmamasr gerektigini ve bir hadisin hiikiim kaynagt olabilmesi i9in yegane ~artm hadisin sahihligi olmadlgtru savunmu~lardrr. Ay­nca bir hadisin slhhatinin tespiti konusunda ~arkh yakl~liDlarm varhgt ve bu­nun ictihadi oldugu da savunulm~tur. Bu noktada mevzu bahis soz ve benzer­leri i9in ortaya konan kayttlar ~unlardrr:

ibn Hacer el-Askalaru (o. 852/1448) bir mesele ile ilgili olarak imam $afii'nin bu vasiyetiyle amel edilip edilmemesi konusunda ~u degerlendircieyi yapar: "imam $afii'nin bu vasiyetiyle amel edilecek yer, onun hadise muttali olmadlgtrun bilin­digi yerdir. Eger hadisi gormii~ ve amel etmemi~se ya da bir §ekilde te'vil etmi§se o zaman bu vasiyete uyulmaz"a6. Bu ifadeden anla§lliyor ki ibn Hacer, sahlh her

---· hadisle mutlaka ve hi<; yorumsuz amel edilmediginin farkmdadrr. Dolayts1yla $afii'nin vasiyetine uymanm ilk §arh onun hadis hakkinda hi<; degerlendirme yapmami§ olmasr yani onu gordiigune clair bir iz bulunmamas1drr.

Bedruddin el-Ayni (o. 855/1451) ise ayru meselede nasih mensUh olgusuna dikkat <;ekerek §6yle der: "Muhtemelen imam $afii bu hadisin mensUh oldugu kanaatine ula§rm~hr. _Bilindigi iizere bir hadis sahlh bile olsa mensUh ise onunla amel edilmez"37• Hillasa soz konusu vasiyeti uygulamak i<;in slhhati tespit edilen hadisin mensUh olmadlgtrun da belirlenmesi gerekmektedir. Ornegin bazr $a­filler, ta'zir olarak on sopadan fazla vurulamayacagt yolunda Reswullah'a atfedi­len bir hadise dayanarak bunu imam $affi'nin mezhebi sa~lardrr. Ancak Mal­Ia Aliyyii'l-Kfui'nin (o. 1014/1605) belirttigine gore Hanefiler ve ba§ka bazr aiimler

etmesidir. Ancak Beyhaki'nin degerlendirmesinden, imam ~afii bunu soylemeseydi de yine de yukandaki vasiyeti bu hiikm.ii ona nispet etmeye yeterdi anlanu Q.kmaktadu. 32 Muhammed b. ismau el-Buhful, Sahihu'l-Buharl, I-VI, (thk. Mustafa Dib Buga), Beyrut Dar ibn Kesir, 1987, I, 190; Miislim b. Haccac el-K~eyrl, Salz'ihu Muslim, I-V, (thk. Muhammed Fuad Ab­dulblli), Beyrut Dar ihyai't-Turasi'l-Arabi, I, 359. 33 Nevevi, el-Mecmil', ill, 218-219: 34 Nevevi, el-Mecmu', VI, 392-393. JS ~emsiiddin ez-Zehebi, Ttirllzu'l-is!am, 1-LII, (thk. Orner Abdusselam Tedmuri), Beyrut Daru'l-Kitabi1-Arabi, 1987, XXXVI, 295. · 36 ibn Hacer, Fethu '1-Btin", IT, 223. Ayru ifadeler i.;in aynca bk. Muhammed b. A bdilblli ez-Ziirkaru", $erlm'z-Ziirlalnl, I-IV, Beyrut: Daru'l-Kiitiibi'l-hmiyye, 1~11, I, 230. 37 Bedruddin el-Ayni, Umdet:U'l-lalrl, I-XXV, Beyrut: Dar ihyai't-Turasi'l-Arabi, ths., V, 277.

imam $cifii'nin "Ha(lis Sahibse Mezbebim Odur" Soziinii Yeniden Dii~iinmek 1 209

sahabe uygulamasmdan hareketie soz konusu hiikmiin mensUh oldugu kanaati­ne vamu§lard.rr38. Yine nakledildigine gore :tlm Hibban (o. 354/965), imamm otu­rarak namaz klld!rd.Igt durumlarda cemaatin de oturmas1 gerektigi hiikmiinii imam $afii'ye nispet etmi§tir. <;i.in.ki.i. ona gore imam $afii'nin soz konusu vasiyeti ve_ mevzu bahis olan konuda olu§mll§ sahabe icmas1 bunu gerektirmektedir. An­cak Irlli (o. 806/1403) ibn Hibban'm bu degerlendirmesini kesin bir dille redde­der ve imam $afii'nin bu konudaki hadislerin mensUh oldugunu a9k~a soyledi .. gini belirtir39• Bu noktada bir ba§ka omek ise hacamat yapan ve yaptuanm oru­cunun bozulmas1 meselesidir. Nakledildigme gore Ebu'IVelid Musa b. Ebi'l­Carud bu konudaki hadisin sahlh olmasma dayanarak hacamabn orucu bozdu­guna hiikmetmi§tir. Fakat onun bu hiikmiine kar§l 9ktlmakta ve imam $afii'nin hadisi gordiigu ve mensUh addettigi ifade edilmektedir40.

ibnii's-Salah'm (o. 643/1245) dii§iincesine gore bu vasiyetle amel edebilmek i~ mutlak anlamda ya da ilgili babda veya sadece o meselede i~at edebilme kudretine sahip olmak gerekmektedir. Eger kendisi bu kudrete sahip degilse o zaman hadisle amel edip mezhep imanurun go~iine aykm hiikmeden ve bu­nu yapmaya muktedir olan bir ba§ka ilim olup olmad.Igma balahr. Boyle bir aiimin varhgt durumunda kendi mezhep imanuna muhalefet edilebiJir41• Ne­vevi'ye gore de imam $afii'nin soz konusu vasiyetirri uygulamak ancak i~tihat seviyesine. ula§IIU§ aiimler i~ soz konusudur. Aynca-$afii'nin hadisi gormedi­gi ya da sahlh bulmad.Igt yolunda gaJ.ib zan olu§masl gerekir. Bu da ancak biz­zat $afii'nin biitiin_ kitaplanrun, ogrencilerirlin ve $afii'nin gorii§lerirli ihtiva eden eserlerin tamarrurun incelenmesiyle olU§ur. Bunu yapmak ise olduk~a zordur ve pek az ki§i bu seviyedeclir42.

$ihabiiddin el-Karafi'nin (o. 683/1285) degerlendirmesine gore ise sahlh ol­dugu tespit edilen hadisle arne! edilebilmesi i~ ona muanz herhangi bir ba§ka deli1 bulunmamas1 gerekir. Eger boyle bir hal ortaya 9karsa zaten biitiin imam­lar sahih hadisle amel edilmesi gerektigini soylemektedirler. Eger hadise muanz b~ka deli1 olmasma ragmen )rine de hadisle amel edilmelidir deniliyor­sa bu durumda icmaya muhalefet soz konusu olmaktad!r43•

38 Molla Aliyyii'l-Kari, MirkAtii'l-meftinh, I-XI, (thk. Cema.J. Itani), Beyrut Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, 2001, VII, 203. Aynca bk. Kemaliiddin b. Hiimam, $erhrt Fethi'l-Kndir, 1-Vll, Beyrut Daru'l-Fikr, V,349. J<J Irlli, Tarhu't-tesrib, IT, 297-298. 40 Taloyyiiddin es-Siibki, "Imam Saffi'nin Hadis Sahihse Mezhebim Odur" Soziiniin Anlanu", s. 280. 4t Bedriiddin ez.Zerl<~l, el-Bahnt'l-muhft fi usuli'l-fildt, I-IV, (thk. Muhammed Muhammed Tamer), Beyrut Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, 2000, IV, 575 . .u Siileyman el-Cemel, Hfl$iyetii'l-Cemel alli$erhi'l-Me-nhec, I-V, Beyrut Daru'l-Fikr, II, 67. 43 Si.habiiddin el-I<aran, ez-Zellira, I-XIV, (thk. Muhammed Hacci), Beyrut Daru'l-Carbi'l-islami, 1994, I, 154.

210 1 U1uslararas1 imam $afll Sempozyumu

v. Arzedilen maJ.umattan da anla§!laca~ iizere her ne kadar olduk~a sade ve

uygulanabilir gibi goriinen soz konusu vasiyet i~ farkh mezheplere mensup bir~ok aJ.im tarabndan kayttlar konulmu§ ve bu vasiyetle mutlak olarak amel eden bazJ. ilim adamlan tenkid edilmi§tir. Bu noktada herhangi bir mezheb! kaygt ta§rmadan, yalruz.ca il.mi ve akademik bir di.irtii ile mevcut bilgilerirnizin l§lgt alnnda imam $affi'ye atfedilen "Hadis siihih ise mezhebim odur" ifadesini inceledigmuzde a§a~daki hususlara dikkat edilmesi gerektigi dii§iincesine

ula§maktaytz: 1. Soz konusu ifadenin ve benzerlerinin baglammdan imam $affi'nin burada

''hadis" derken "merffi hadisi" kastettigi anla§llmaktachr. Bu onun siinnet telak­kisine de uygundur. Zira yukanda da ifade edildigi iizere ona gore "siinnet", ancak "merffi hadisler" yoluyla tespit edilebilir. imam $afii bu dii§iincesinden ve aksine delil ol.machk~a hadislerin zahiri anlanuna gore hiikmedilmesi lazrm geldigi44 fikrinden hareketle pek ~ok defa merffi hadiste varolan hiikmii dogru­dan "siinnet" olarak kabul etmi§ ve buna gore hiikmetmi§tir. Bir nevi "merffi hadis" ile "siinneti" ozde§le§tirmi.§tir. Bu kanaatin hakh olup olmach~ tarn§ma­Sllll biraz daha erteleyerek burada kanaatimizce daha vahim bir olguya dikkat ~ekmek istiyoruz. 0 da "hadis" = "Hz. Peygamber" ozde§le§tirmesidir~$oyle ki ilim gelenegmuzde pek ~ok ilim tarabndan "hadis", "Hz. Peygamber" ile aynlle§tirilmi§tir. Yani hadise tabi olmak, dogrudan Hz. Peygamber'e uymak gibi anla§Il.nu§hr. Bu konuda a§a~daki omekleri sunabiliriz:

a. imam Ebu Yusuf (o. 182/798) siinnete uymachguu dii~iindiigu imam

Evzai'yi (o. 157/773) §oyle itham eder: odll JJ-"J I.AJ~ ui ~~ ~ I "Hz. Pey­

gamber'e muhaJ.efet etmeyi nasu helal goriir?"45 Resffiullah'a muhaJ.efet edile­mez; onun her yapngt dogrudur46.

b. imam $affi'nin (o. 204/819) bir ifadesi §6yledir: odll JP .# odll JJ-"J ~ j,j ~

~ f "Resffiullah'm (hiikmiinii) kabul eden Allah'm emrini kabul etmi§ demek­

tir"47. Olii arazilerin ihyastyla ilgili olarak da ~ ,} ~'j ~ J.ll~ 9~ ~ ~ 11!

o~l ~J ~ illl ~ ~~ ~~ ~ ~ Ji MJ:.J, oGJ o~l J~i ~j ~ ~J~ .u _w e'f.,:.,j1 . ~~~ ~~ IJ" o~l ~ ~ bf ~1 ~J ~ llll ~ ~~ ~~!' I "Eger o bo§ arazinin

sahibi yok ise onu Miisliimanlar'dan kim ihya etmi§se oras1 arnk ba§kasmm degil onun olur. Devlet ba§kanllllll boyle bir hak verip vermemesi miihini. de-

.u Bk. Ishak Emin AKTEPE, Erken Diinem is/tim Hulmkptlnrmm Siimret Anlnyr~r, s. 286 vd. -IS EbO. YO.Suf Yakub b. ibrarum, er-Red nlii Siyeri'l-Evztil, (thk. Ebu'l-Vefa el-Efgaru), Haydarabad, ~r. Lemetii ihyai'l-Maiiri.f en-Nu'miin.iyye, ths., s. 55. ~ EbO. YO.Suf, er-Red nlli Siyeri'l-Evznl, s. 135. o $afu", el-iimm, XV, 79. Aynca bk. a. mlf., er-Rislile, s. 22, 33.

imam $atii'nin "Had is Sahihse Mezh ebim Odur" S~ziinii Yeniden Dii$ii~ek 1 211

gild.ir. Zira Hz. Peygamber bu haklo. vermi~tir. 0 halde kendisine Resillullah tarafmdan bir hak verilmi~ kirnseye bu hakkJ. vermek, devlet b~karurun verdigi haklardan daha onceliklid.ir"48 demi~tir. Ona isnad edilen bir sozde ise Ehl-i hadis sahabeye benzetilmekte; boylece bir nevi hadis ile Resillullah aynile~tir­

mekted.ir: .&1 J;J-y\:>r..pi ,;r 1~i ~G ~ts::; ~~ ~L.p ~G 1.)! I "Ehl-i hadis'ten

birini goriince sahabi gormti~ gibi oluyorum" 49. Hatib el-Bagdadi'nin (o. 46311070) aktarchgma gore ise imam $affi, muhaddisleri bizzat Hz. Peygamber'e

benzetmi~tir: ~ ~~ ~G ~ts::; ~.WI y~i ,;r 'J..;;J ~~J 1.)! I "Muhaddislerden

birini gordtigumde Hz. Peygamber'i sag olarak gormti~ gibi olurum"so.

c. Nakledildigme gore imam Tirmizi (o. 2791892) Stineni'ni ~oyle tavsif et­

mi~tir: yi.:SJII..i.A 1)\.S' ,J"J A! I.,...} IJL..!f"J J'filj j~l $-~ ~ ~YJ yi.:SJII..i.A ~

~ ...i' ~ J wts::; ~ J t"b.JI ~ I "Kitabmu tasnif edip Hicaz, Irak ve Horasan

aiimlerine arzettim. Hepsi kitabnndan ho~nut oldular. Kimin evinde bu kitap varsa sanki evinde konu~an bir peygamber var gibid.ir"st. Bu sozti nakleden

Zehebi (o. 74811347) ise ~ kaych dti~ti~tiir: IJ"JJ~ o.r.? .l.l'J9J ~u ~ t"b.JI_ J jJI..,;:AJI ,j lp _r.Sj f;YJI' ~ ~lj ~~\.:>-~ OJJ.S'Lo "Jy ~"j...,.'jl J_,...,l ~I .JI"J jll.....JI "el­

Cfuni' adh eserde ger~ekten faydah bilgiler, bol faydalar ve onemli konular bul~aktachr. 0, islfun'm temel eserlerinden birid.ir. Ke§ke ~;;ogu fezail konu­sunda olan bir ~rm uydurma rivayetlerin de i\;inde bulundugu zaylf hadislerle onun safhguu bozmasaych"52. .

- d. Fakih Ebu Zeyd el-Mervezi'den (o. 371/981) nakledildigine gore bir rtiya­

suu §oyle anlatnu§: -4.i l!i 1.! J JI.A9 ~J ~ .&1 ~ ~~ ~i) ~LW'-' J)l 1ft! wu c.5

~'--'l!J! .4:>r.o t"~ J!! ~15 L-J .&1 J.,...J ~.! c.lli r..~-15 f.I"J.u "JJ ~w..J1 y\5 f.I"J.u ..s-o Jl I "Rtikn ile Makfun'm arasmda uyuyordtim. Rtiyamda Resillullah'1 gordtim. Bana dedi ki: "Ey Ebu Zeyd! Daha ne zam~a kadar $affi'nin kitabuu okuyup benim kitabmu okumayacaksm?" Ben de dedim ki: Ya Resillallah! Senin kitabm hangi-

48 ~affi, ilztiUifu Mfilik ve'$-$aftl, (~ev. ishak Emin AI<TEPE), istanbul: iz Yaymal!k, 2010, s. 124. 49 Cema.Iiiddin el-I<asrmi, Kavfiidii't-talzdls min fimtmi lllllstalahi'l-hadls, (thk. Muhammed Behcet

Baytfu-), Beyrut Daru'n-Nef§.is, 1987, s. 48. Hatta bu d~iince ~iir ~eklinde de ifade e~tir: ~.I.>JI JAi

1_,-p 4..1\.iii o1....Ai ~ ~ .J)J .rJ' JAI y.;> I "Ehl-i hadis Nebi'nin ehlidir. Kendisine arkad~ olmasalar da

nefeslerine yaren olmu§lardu". Bk. Kasrmi, Kaviiidu't-talzdls, s. 286. so Hatib el-Bagdadi, $erefii Ashfibi'l-hadls, thk. Muhammed Said Hatiboglu, Ankara: Matbaatu'l­Cfu:nia, 1971, s. 46. sz ~emsiiddin ez-Zehebi, Tezkiretii'l-hzifjfiz, 1-N, Beyrut: Daru'l-Kiitiibi'l-il.miyye, ll, 634; 52 ~emsiiddin ez-Zehebl, Siyem a'lfimi'n-niibelii, 1-XXlll, (thk. ~uayb el-Amaut vdg.), Beyrut: Miies­

. sesetii'r-Risa.Ie, 1413, Xlll, 274.

212 1 Uluslararas1 imam $affi Sempozy1,1mu

si? 0 da "Muhammed b. ismall'in Cfuni'i" cevabuu verdi"53• Boylece Buhan'deki hadisler bizzat ResUlullah tarafmdan da onaylannu§ olmaktachr.

e. Zahiri §lim ibn Hazm'm (o. 456/1063) slogan gibi kullanch~ bir ifadesi

§6yledir: ~~ JJ-"J Z>JS ~~!.} ~ ~ "Resillullah ch§mdakimse hiiccet degildir"54.

Bu ifadenin kullaruldJ.~ yerlerin onemli i>ir boliimiinde Hz. Peygamber'den gelen haberler ile sahabeden ve sonraki nesillerden gelen haberlerin kar§tla§h­rtlmasi soz konusudur. Ancak yine de haberlerle sabit bir hususu Hz. Peygam­ber'in bizzat kendisinden duymu§ gibi aktarmak dogru olmasa gerektir. Aynca Hz. Peygamber'den rivayet edilen siinneti pek ~ok sahabinin bilmedigi izlenimi

· uyanchrmak da isabetli goriinmemektedir. Bu noktada imam $affi'nin §u deger­lendirmesini aktarabiliriz: Tenasiil organma dokunmanm abdesti bozup boz­mayaca~ meselesinde, muhataplan, bunun abdesti bozmach~a dair merfu bir hadis nakletmesine ragmen imam $affi, onlarm hadisini me~ill, kendi hadisle­rini ma'nif §eklinde niteler. Muhataplan bir~ok sahabinin ismini (Huzeyfe, Ali b. Ebi Talib, ibn Mes'ud, ibn Abbas, imran b. Husayn, Ammar b. Yasir, Sa' d b. Eb1 Vakkas) vererek, bunlarm tenasiil uzvuna dokunmakla abdestin bozulma­dJ.~a hiikmettiklerini soyleyince de imam $affi, ''ResUlullah'tan sahlh olarak gelmi§ bir hadis varken kimsenin sozii delil olmaz" der55• Goriildiigu iizere Resillullah'a isnad edilen haber neredeyse Hz. Peygamber gibi kabul edildigm­den bir anda pek \Ok onemli sahab1, abdesti bozan §eylerden bile habersiz saYI­labilmektedir.

f. imam $afii'nin ~ah§mamiza konu ettigimiz vasiyeti hakkmda risa.Ie YaziDI§ · bulunan imam Taklyyiidclin es-Siibkl (6. 756/1355) bu risa.Ienin bir yerinde §Oy-

le der: J ~!.!.WI t_l,JI (,jJ.;$. JJ'-JI J ~ I.)W ~\.!JI _.rF ,y- ~+:! JAi 'J a.!L...o J ~_A .UJ

.&IJ 'J 4! J-11 ,y- _ri:ll "-!I 4.:.o clJ.) (::>-" .UJ ~~ '-?~ 1ft! 4.....Ai IJW11 ~ ~ I "Omegin

hakkmda $affi ch§mda kimseden bir g6rii§ nakledilmemi§ bir meselede hadisle kar§Ua§h~ farzedelim; bu durumda ne yaptlabilir? Bence (Siibkl) hadisle amel edilmelidir. Ki§i kendisi.Ili Hz. Peygamber'in oniinde hissetsin ve bu hadi­si bizzat ondan i§ittigini dii§iinsiin. Bu durumda hadisle amel etmekten geri durulabilir mi hi\! Kesinlikle hayrr!"56

g. <;agda§ miielliflerden Ali el-Hafif de fukahanm ihtilaf sebeplerini i§ledigi kitabmm "Erken Donemde Haber-i Vahidle Arne! Edilmemesi" ba§li~ alhnda sahabllerin bir hadisle amel etmemelerini soz konusu haberin amelden dii§ii-

53 Zehebi, Siyent a'lumi'n-niibelii, XIT, 438. M ibn Hazm ez-zarun, el-Muhallii, I-XI, Beyrut: Daru'l-Affiki1-Cedide, II, 205; v, 86; vrr, 22, 166, 407, 497; VIII, 400; IX, 32, 39. ss $afi1, el-iimm, XIV, 345-346. 56 Taklyyuddin es-Siibki, Mn'nii kavli'l-hniim el-Mllttalibl izii saltlm'l-hadis fehiive mezhebl,. (thk. Ali NayifBi.kai), Beyrut Daru'l-B~'l-fslanuyye, 1993, s.107.

ima~ $Mii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" S~ziinii Yeniden Dii~iinmek I 213

riilmesi ic;in sebep sayan Hanefiler'i ele~tirdikten sonra s6zlerine §6yle devam

eder: 1.$ ~":}..:;- ~ !J\S' ~.WI ~ ~I ~J':/ _r.'J~ ~I ~J_!'..r.. I)!.UI ~WI ~ :.f.. l.iA ~-'

~y. ~ _r.'J4 ~~ ~J':/I!.U~ j_,':/4 ~.WI JAi ~ .w.J~ .f""T ~ y ~J ~-~G ~i ~ J-6.,.!

~ J~ ~i ~ ~ ~~ ~ J_,...)l ~ .J'"i w ~ ~ ~ ~~ !l_; ~Ji W' o_,! .ili1 J_,...J ,y- _r.'JI

~ AS'j ~-' t_\l.i ~ ~ I "Medlne'deki uygulama haber-i vahide muhilif oldugu

ic;in haber ile amel etmeyen MaJ.ikller'e de benzer bir §ekilde cevap verilebilir. Yine ~eli§kili .iki hadisten birini amel-i Ehl-i Medlne'ye dayanarak te_rcih edenle­rin g6rii§ii de b6ylece reddedilir. <::iinkii haber ile amel edilmesi Resill.ullah'tan gelen hadisi kuvvetlendirmez; amel edilmemesi onu zayillatmaz. Hz. Peygam­ber'in emrettigi bir §eyle her haliikarda amel etmek gerekir. Onunla amel eden (Resill.e) itaat etmi§; amel etmeyen ise isyan etmi§ olur"S7•

2- Nebevi si.innetin "merfil hadisler" yoluyla tespit edilecegi; bunun ba§kaca bir yolunun olmach~ dii§iincesi islam aJ.imleri arasmda tarh§mahchr. Ehl-i bi­dat ·sayilan mezheplerin ($ia, Mu'tezile, Havmc) g6rii§lerinden sarf-1 nazar ederek bien ilk iki asrrda Medlne ve KU.fe'de haki.m olan, belli bir i.1mi gelenege dayanan ve bugiin dahl kiilliyetli miktarda miintesibi bulunan iki 6nemli fOOh ekoliiniin s6z konusu mesele hakkmdaki kanaatleri ele almchgmda dahl nebevi si.innetin tespitinde hangi ara9arm kullarulaca~ konusunda fikir birligi olma­ch~; bilakls old~~a sert tarb.§malarm ya§anch~ anla§liacakhr. ,

a. imam Malik (6. 179/795) Mlsrr'daki arkada§l Leys b. Sa'd'a (6. 175/791) g6nderdigi mektubunda si.innet anlaYl§ma l§Ik ttitan bilgiler sunar. $6yle der: "irisanlar Medlnelilere tabidir. Zira oras1 hicret yurdudur. Kur'an orada nazil olmu§ ve helal-haram orada a~anrru§hr. Aynca Resill.ullah hayattayken Medineliler vahyin ve Kur'an'm niizill.iine §ahit olmu§lardrr. Resill.ullah em­retmi~, onlar itaat etmi§ler, si.inneti ortaya koymu§, onlar da Hz. Peygamber'e tabi olmU§larchr. Bu, Hz. Peygamber'in vefatma kadar b6ylece devam etmi§tir. Hz. Peygamber'in vef~tmdan sonra insanlar i~erisinde ona en fazla bagh olan ki§iler srrayla iimmetin yonetimini iistlendi. Bunlar meydana gelen yeni olay­larla ilgili hiikmii biliyor iseler onu uygulanu§lar, ama bu konuda herhangi bir bilgileri yoksa en uygun hiikmii ara§~larchr. Bu· ara§brmalan sonucunda elde ettikleri en gii9ii delili ictihadlarmd!.a esas ainu§ ve ic;inde bulunduklan donemin gen;eklerini dikkate alarak bununla amel etmi§lerdir. Bir ba§kas1 onla­ra muha.Iefet ederek daha kuvvetli delillere dayanan bir gorii§ ileri siirer ise hemen onun gorii§iine tabi olup bu hiikmii uygularru§lardrr. Sahabeden sonra tabiller de ayru metodu benimsemi§lerdir. Eger bir amel Medine'de zahir ve uygularuyor ise bana gore hi~bir kimse buna muhalefet edemez. Oncekilerden tevarus eden bu gelenek Medinelilere ozeldir. Bu baklmdan diger bOlgelerin

. ~ Ali el-Halif, Esbabu ihtiliifi'l-fukaha, Kahire: Daru'l-Fikri'l-Arabl, 1996, s. 78.

2141 Uluslararas1 imam ~afll Sempo~umu

ayru manb& esas alarak Medineliler'in amel prensibini kendilerine uyarlama ve mal etme haklan yoktur. Dola}'lSiyla herhangi bir bolge halkl bu bizim yoremi­zin amelidir ve bizden oncekilerin oteden beri benimsedikleri uygulama budur dese; onlara kesinlikle bu konuda giiven duyulmaz. Bu tarz ifadeler soz konusu uygulamanm onlar hakkmda em oldugunu gostermez"58•

imam MaJ.i.k i¢n nebevi siinnetin asll tespit aracr amel-i Ehl-i Medine'dir. Herhangi bir haberin nebevi siinnete dela.Iet edip etmedigi.nin klstas1 da amele ters olmamakbr. Amel-i Ehl-i Medine'ye aykm hi~bir hadis siinneti temsil kabi­liyetine sahip degildir. <;iinkii dogru bilgiye ula§ma noktasmda, Medine gibi ozel bir ·§ehirde insanlann nesilden nesile intikal ettirdikleri bilgilere dayanmak, bir veya birka~ ki§inin naklettigi, yanll§ anla§llma ve nakledilmesi ihtimal dahi­linde olan haber-i vahidlere itimad etmekten daha saglam ve giivenli bir yoldur.

b. Ebu Hanlfe (o. 150/767) ve ogrencileri i¢n siinnetin temel tespit aracr merru ya da mevkfrf hadislerdir. Giivenilir bulduklan merru hadisler:yanmda sahabe kavillerine ozellikle de Hz. Peygamber'i daha iyi tarudtgma inandtklan Hz. Orner, ibn Mes'ud ve Hz. Ali gibi sahabllerin gorii§lerine dayanarak da siinneti tespit etmekteydiler59. Ebu Yusuf (6. 182/798) "Bu konuda Hz. Peygamber ve sahabeden herhangi bir §ey gelmemi§tir I Hz. Peygamber ve sahabe §6yle hiik­metmi§tir"60 gibi ifadeleri slk slk kullanmaktaydt. imam Muhammed (6. 189/805) ise sahabeyi §6yle tavsif etmekteydi: "ilk nesilden daha fakih bir topluluk gel­memi§tir. ilim onlann i.lnii, .hkJ.h da onlann b.kludrr. Onlar, Rest1lullah'1 bizden daha iyi biliyorlar ve ona yakm olmak i¢n daha fazla gayret gosteriyorlardt"61 • .

Amel-i Ehl-i Medine benzeri argiimanlarla siinnet tespitine ise §iddetle kar§t idiler. Ebu Yusuf, bir kpnuda Evzai'yi tenkid ederken §oyle der: "Bu gibi helal ve haram hiikmii getiren konularda "insanlar boyle yapageldi" §eklinde deli! getiri­lemez. insanlann yapageldigi ~o&t §ey helal degildir. insanlann yaptlklaruu anlatsam bunlann ~ogunun, Resillullah'm yas~adtgt §eyler oldugunu goriir­siin. Bu gibi konularda Reswullah'm, sahabenin ve fukah~ siinneti ile amel edilir"62• imam Muhammed ise .bir yerde §U degerlendirmede bulunur: "Reswul­lah'tan ya da herhangi bir sahabiden eser nakledebiliyor musunuz? Bilseydiniz mutlaka rivayet eder ve bize kar§l deli! olarak kullarurdtruz. "Bizde uygulama

ss Kacli iyaz, Terlibrr'l·mediirik ve takribu'l-meslilik, I-m, thk. Ahmed Biikeyr Mahmud, Beyrut Dar Mektebeti'l-Hayat, ts., I, 64-65. 59 Ebii Hanlfe, EbQ Yusuf ve ~eybaru'nin siinnet anlaJI~lan hakkmda aynnblt bilgi i~ bk. ishak Emin AKTEPE, Erken Do11em klam Hu!.."'rkprlannm Siimret Anlayr$1, s. 115-174.

60 Ebu YCtsuf, Red, s. 21, 41, 43; ~' iimm, XV, 266, 268, 278, 281, 287-288. 6t ~ybaru, Hiicce, I, 290-291. 62 Ebu YCtsuf, Red, 76. EbQ Yfisufun bu manbgt ~u ayete dayaruyor gibi goriinmektedir: "Yeryii.zii.n­de bulunanlann ~oguna uyacak olursan, seni Allah'm yolundan sapbnrlar. Onlar zandan b~ka bir §eye tabi olmaz, yalandan ba~ka soz de soylemezler'' (el-En'am (6), 116).

Imam $afii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" S~ziinii Yeniden Dii$iinmek I 215

boyledir" soziiniize gelince bu hi~bir anlam ifade etmemektedir"63. Hillasa erken donem Hanefiler'i i~ siinnet, merffi ve mevkfrf haberlerle tespit edilebilirken, amel-i Ehl-i Medine gibi muglak argiimanlarla siinnet belirlenemez_.

. Degerlendinrte:

Hakikatte Hz. Peygamber'e izafe edilen soz, fill ve takrlrler olan, biiyiik oranda manen rivayet edildikleri ifade edilen64, gerek isnad gerek metin a9s1ri.­dan bir~ok kriteri barmdJ.rmas1 halinde nispeten siibut kesbeden ve her ha­liikarda delalet problemi barmdJ.ran hadislerin Hz. Peygamber'le ozde§le§tiril­mesi isabetli olmasa gerektir. Zira Hz. Peygamber'in dogrudan zatma, emirlerine ve yasaklarma hiirmet ile dogru ya da yanh§ olma ihtimili ta§1yan, farkh anla­malara miisait olan, baglaYicilii?;I tarh§mah, ~ogu defa baglammdan koparllm!§ bulunan, biiyiik k.Isrm "zan" ifade eden vs. rivayetlere hiirmet ve itaati kan§hr­mamak gerekir. Bu noktada imam Azam Ebfi Hanife'nin (6. 150/767) §U deger­lendirmesi olduk~a onemlidir: "Ben Hz. Peygamber'in. soziinii yalanhyorum" diyen kinisenin yalanlamas1 ancak Resfilullah'1 tekzib etmek anlamma gelir. "Ben Hz. Peygamber'in soylediklerine inarunm. Fakat o ne kotilliik yapllmas~ soyledi ne de Kur'an'a muhalefet etti" demek, Hz. Peygamber'i ve Kur'an'1 tas­dik edip; Resfilullah'1 Kur'an'a muhalefetten tenzih etmektir. Hz. Peygamber, Kur'an'a aykm davransa ve dogru olmayan §eyleri kendiliginden uydursaydJ., Allah onun kuvvetini alrr can damarm1 koparrrdJ.. Nitekim bu 'husus Kur'an'da §6yle belirtilir: "Eger Peygamber soylemedikler~zi bize kar§l kendiligmden uy9-urmu§ olsa idi; elbette onu kuvvetle yakalar soma da can damanru koparl­verird.ik. Sizin hi~biriniz de buna mani olamazru"65. Allah'm peygamberi Allah'm kitabma muhalefet etmez. Allah'm Kitab1'na muhalefet eden kimse de Allah'm peygamberi olamaz. ( ... ) 0 halde Kur'an'a aykm Hz. Peygamber'den hadis nak­leden herhangi bir kimseyi reddetmek, Hz. Peygamber'i reddetmek veya tekz1b etmek demek degildir. Bililis Hz. Peygamber adma bahl bir §ey rivayet eden kimseyi reddetmek demektir. itham Hz. Peygamber'e degil; sozii nakleden kim­seye y6neliktir"66.

63 $eybaru, Hiicce, U, 621-622. Bu sozler daha sonra gorecegimi.z i.i.zere aynen $afii tarabndan da tekrarlanmaktacilr. Bu sebeple $eybaru'nin, amel-i ehl-i Med.ine konusunda $afii'yi ~ok etki.ledigini

si:iyleyebiliriz. . ~ Thnii's-Sid el-Batalyevsl, muhaddislerin ~ogunWl. Resfi.lullah'm lab.zlanna ozen gostermedigini, OnWl. soylediginden a,nlachklanru naklettiklerini ifade etmektedir (insfif, s. 164). Batalyevsl'nin de­gerlendirmesinde a~rn bir genelleme olsa da en azrndan hicri ilk bir bu~ asrrda yani sistematik rivayet ba~laymcaya kadar hadislerin daha·~ok manen rivayet edildigi soylenebilir. 65 el-Hilla (69), 45, 47. 66 Ebu Hanife, el-Alim ve'l-miiteallim {imam-1 Azam'm Be~ Eseri i9flde), (~ev. Mustafa Oz), istanbul: MilifavYay., 1992, s. 31-33.

216 1 Uluslararas1 imam $afii SempOZY,Umu

Hadislerin Hz. Peygamber ile ozde§le§tirilrnesi bir adrm sorua hadislerin va­hiy fui.inii sayilinasma ve dalaj'lstyla ilaru iradenin temsilcisi kanumuna yiiksel­tilmesine sebep almaktadrr. Boylece tanh ic;inde raviler vasttastyla Resillullah'a nispetle aktanlan ve yukanda saychguruz saymach~ ehlince ma'rU.f alan birc;ak prablemleri biinyesinde ta~tyan bir haber, bir anda neredeyse Kur'an ile aym hatta bazen andan da ote bir dereceye yiikselmektedir. Siinnetin-ki Ehl-i hadls ic;in siinnet ile hadis aym anlamdachr- Kur'an'a hakim aldugu67; daha yu­mu~ak bir ifadeyle Kur'an'm anlanuru belirledigi Hadis ehli tarafmdan yaygm alarak savunulur. Burada da Debus! (6. 430/1040) ve Serahsi'den (6. 483/1090) ~u degerlendirmenin aktanlmas1 uygun alacakb.r: "Bid' at ve saptkhklar, haber-i vahidi, Kitap ve sahih siinnete arz etrnemekten c;tknu~b.r. <;iinkii bazt kimseler, Restllullah'tan sachr alduguna dair ta~tchgt §iipheye ve kesin bilgi ifade etm.eme­sine ragmen, haber-i vahidi bir astl alarak telakki etrni~lerdir. Bunlar, Kitap ve sahih siinneti, haber-i vahide gore te'vil etrnek suretiyle kendi~ine tabi alunmas1 gerekeni, b~kasma tabi alan haline getirmi§lerdir. Boylece bunlar, kesin alma­yarn astl haline getirerek saptkhk ve bid' at ic;ine dii§mii~lerdir"68•

Si.i.imetin hangi ara<;Iardan istifadeyle tespit edilecegi naktasmda erken do­nem fukahast arasmda bir birlik almachgt anla~tlmaktachr. Hane.filer i9fl merru ve mevkfif haberler, imam Malik i<;in amel-i Ehl-i Medine astl kabul edilmek ~artJ.yla merru ve mevkfif rivayetler, imam $afii i<;in ise yalruzca merru hadisler siinnetin kaynagt ala"f:?ilmektedir. Bu itibarla imam $afii'nin "Hadis sahihse mez­hebim adur" soziinden hareketle herhangi bir degerlendirme yaptlacagt zaman . bu hususun da goz oniinde tutulmast isabetli alacakb.r.

VI.

imam $afii'nin <;ah§manuza esas alchguruz ifadesinde bir hadisin mezhep ka­bul edilmesi i<;in "sahlh" almast gerektigmden -~ahsedilmektedir. Yani sthhat ~artlanru ta§rmayan hadislerin hiikiim kaynagt alarak telakki edilmesi en aztn­dan bu soz c;erc;evesinde dagru bulunmamaktadrr. Gerc;ekten de imam $afii eser­lerinde hiikiim kaynagt alacak hadislerin mutlaka sthhat ~artlanru ta~l.IDast ge­rektigini tearik69 alarak savunmu~tur. Bununla birlikte ~u hususlanri gozden ka<;rrllmamast gerekmektedir:

67 Abdullah b. Abdirrahman ed-Daruru, Siinen, I-ll, (thk. Fevvaz Ahmed Zemerli), Beyrut: Daru'l­I<itabi'l-Arabl, 1407, I, 153; ibn Kuteybe, Te'vilii nmhtelifi'l-hadis, (thk. Muhammed Ziihri en-Neccar), Beyrut: Daru'l-Cil, 1972, s. 199. 68 Ebil Zeyd ed-Debilsl, Takvlmu'l-edille ft usfili'l-fikh, thk. Halil Muhyiddin el-Hiiseyn, Beyrut Daru'l-Kiitiibi'I-ilmiyye, 2001, s. 197; Ebii Bekr es-Serahsl, Us{Jlii's-Serahsi, I-ll, thk. Ebu'l-Veffi el­Efgaru, Kahire: Daru'l-I<itabi'l-Arabi, 1372, I, 367-368. 69 Pratikte buna riayet edebildigi saylenemez. <;:iinkii $afii'nin eserlerinde bizzat kendi §artlanna uymayan onlarca belki yi.iz.lerce hadis bulunmaktadrr. ·

imam $afii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" Sgziinii Yeniden Dii$iinmek I 217

a. imam $affi hadislerin si.hhati noktasmda Ehl-i had1s'e itibar etmektedir. Eserlerinin pek c;ok yerinde hadisler hakkmda Ehl-i hadis'in degerlendirmelerine abfl.ar yapnu~br70• Kendisi de hadislerin si.hhat ~artlarrm belirlemek iizere ih­tilafu Malik ve·~-$afil'nin giri§inde ~ degerlendirmede bulunmu~hu: llil1 ~l;. I;!

~_, ol.# ili1 ~ ~~ J.,....; r:r ~u ~ ~_, ol# ili1 ~ ~~ J_,...; .J! ~ I.?" ~~ r:r 1 "Giivenilir (sika) bir ravi kendisi gibi giivenilir bir rayiden Hz. Peygambet'e kadar ula~an bir isnadla hadis naklederse, soz konusu hadisin ResUlullah'tan sahih olarak geldigine (sabit olduguna) hiikmedilir"71• Bu ~artlan haiz bir rivayet arbk Resill.ullah'tan sabit olduguna gore ancak yine Resillullah'tan gelen boylesi bir habere istinaden terk edilebilir72•

b. Hadislerin si.hhatini tespitte farkh ekoller degi§ik usuller kullannu§lardrr. Bu itibarla Ehl-i hadis'e ve imam $affi'ye gore sahih saylian bir haber Ehl-i kelam, Ehl-i rey ya da Ehl-i amel tarafmdan sahih sayilmayabilir. Hatta Ehl-i hadis arasmda dahi hadislerin slhhat kriterleri bakmundan bir konsensiis olma­d!& bilininektedir.

Ebu Hanife ve ogrencileri hadislerin slhhatine ise hem sened hem de metinde arad!klan pek c;ok kriterin varh& halinde hiikmetmektedirler. Onlar ic;in en onemli kriterlerden biri Kur'an'a uygunluk, digeri ~adisin ma'rUf olmas1drr73.

Ebu Yustif eserlerinin bir yerinde §oyle demektedir: ol.# ~ ~ _, ~w1 ~u. _, !l4~ . . c:>T)ll ~1;.0 W o!.ll~·~ "l:,..!o~ l ~WI J yt:S::l l ~ly. to J "lf.WI ~.;A! to J ~WI.:/'~~~

~I_,) I "-! ..:..."'-':- IJ! J ~ _, ol.# .dl1 ~ .dl1 J_,...; c;r ~ i "$az hadisten sakm! insanlarm

ve fakihlerin bildigi, Kur' an ve siinnete uygun hadislerle amel et. Ba§ka §eyleri bunlara klyas et. Kur'an'a muhalif hic;bir ~ey kendisine isnad edilmi~ olsa bile Resillullah'a ait olamaz"74• imam Muhammed de ma'rUf hadisi §oyle tanimla-

maktadrr: J l ~~ »"I oi#J ~J ~ .&1 J..-' ~~ r:r AJ ~ ~ ~?.ill J_,pJI ~..bJI

70 Mesela bk. $afii, er-Risiile, 139; a. mlf., el-Umm, I, 36, 251; II, 144, 265; m, 41, 330, 342; IV, 57; XIV, 9, 58, 469; a. mlf., ihtiliifu'l-lmdls, s. 134, 149, 161, 165, 203, 204, 218-219. Hatta rivayete gore imam $afi1, Ahmed b. Hanbel'e "Sizler sahih hadisleri bizden da/ra iyi br1irsiniz. Eger sahilr bir hadis varsa bize SO!jletjin ki ona gore hiikmedelim. Hadisin Kufe, Basra yn da $nmlzlnr tnrafindnn naklediliyor olmnsr onemsizdif' demi~tir (Hatib el-Bagdadl, "Meseletii'l-ihticac bi'~-$afii", thk. Halil Ibrahim Molla Habr, Mecel/e­tii'l-Bulzfts el-jsffimiyye, 1: 2, s. 831. 11 $afii, i1rtiliifu Mnlikve'~-$nfil, (~ev. ishak Emin Aktepe), istanbul: iz Yaymahk, 2010, s. 11. 72A. y. 73 EbU Hanife, EbO. YU.Suf ve $eybaru'nin si.i.nnet anla~lan hakk:lnda aynnt:Jh bilgi i~ bk. ishak Emin AKTEPE, Erken Donem jslam Hukrtkfltlanmn Siinnet Anlayr~1, s. 115-174. 74 Ebu YUsuf, er-Red alii Siyeri'l-Evzm, s. 31.

218 1 Uluslararas• imam ~affi Sempozy,umu

J\.9~1 J l.iA tt+'J! "Hz. Peygamber' den geldiginde ~tip he bulunmayan ve her taraf­

ta miisli.imanlann if?lerini ona gore diizenledikleri ma'nlf hadis ... "75.

Hicri ikinci asrr Meclinesi'nde en onemli fllo.h otoriteleri arasmda goriilen imam Milik'in de hadislerin slhhat degerlendirmelerini yaparken yalruzca se­nedden hareket etmedigi gorillmektedir. Ivluvatta'run pek ~ok yerinde rivayet ettigi hadisleri amel-i Ehl-i Medine'yle ~eli§tikleri i~ amele elveri§li bulmacb.gr

anlaf?llmaktadrr. Halbuki imam $affi'ye gore amel anlams1z bir §eydir ( ~~ ~

~ .U ~ ~1 ~Ji f6. Yine Kur'an, maslahat-1 miirsele ve sedd-i zeraiye arzetmek

de hadislerin degerlendirilmesinde kullancb.gr yontemlerdir77•

Mu'tezili miiellif Ebu'l-Hiiseyn el-Basri (o. 436/1044) el-Mu'temed fi usiili'l­.bkh adh eserinde "Kur'an ve Miitevatir Si.i.nnet'in Hiikmiinii Kaldrran Haber-i Vahid" ba§hgr altmda hadislerin kabul kriterlerinin bir boli.imiinii f?oyle belirler:

cr.J1 ~JI_, ~~4 ~ .u Jw ~1 ~Ji ~ .u u~ .u~ ~ r1 ~ .r-'- ,;r yl.:$'31. J!:J_ _r.;.ll ~JIS' ~J\.9

~ .u 1.o ~4 I.:.S'_; .u I.:S:I ..~.:>-1_,11 ~ u.b:-i fo 4:$ .w. 4.1' J'Y ~ ~ .u ~J ~ ~~ ~ J..l..P 4ji ~ 'J 1.o J! W..l$-_, .Ul9 ~J y- ~~ ~Ji I "Eger haber, nesh olgusu cb.f?mda Kur'an

ile ~eli§irse haberi kabul etmek caiz olmaz. <;iinkii Allah Teala'run ayette, Hz. Peygamber'in de kendisinden miitevatir olarak aktanlan hadiste kesin olarak konu§tugunu bilmekteyiz. Eger (~eli§ki halinde) haber-i vahid ile amel edersek genel manada Allah Teala'run soziinii terk edip dogru olup olmacb.grru bilmedi­gimiz bir §eye.donmii§ oluruz"78• Aynca Ehl-i i'tizal'in icmaya, sahabe uygula- -masma, akla ve klyasa aykm olan haber-i vahidlere giiven duymacb.gr ifade edilmi§tir79.

c. Yaygm bir kanaat olarak hadislerin slhhatinin tespiti i§inin Ehl-i hadis'e (muhaddislere). ozgii oldugu ifade edilir. Eger Ehl-i hadis bir rivayetin sahlh ol­duguna hiikmetmi§se arhk onlann degerlendirmesine itibar etmek gerekmekte­dir. Hatta 6yle ki Ehl-i hadis'~en Buhari (6. 256/869) ve Miislim'in (6. 261/874) eserleri bu konuda temel referans haline gelmif?tir, Bu iki eserde var olan bir ri­vayeti tenkid etmek neredeyse imkansiZ hale gelmif?tir. Rivayete gore Ebfi Nasr

es-Siczi §6yle demi§tir: ..) l.o t:-- ~Ji J':>\.I:J4 ~ y ~) ~Ji ~ ~.r-'-J ~~~ ~~ ~~ t--i 'J .Ul9 ~J ~ ~I ~ ~I J_,...JJ ~ C:"" oU ~J ~ ~1 J.4> cr.Jt ~ !.?JJ \.Q.a !.?J~I y\5

75 Muhammed b. Hasan e§-~ybaru, el-Hiicce alii ehli'l-Medine, I-IV, ~r. Mehdi Hasan el-Kilaru, Beyrut: Alemii'l-Kiitiib, 1983, II, 672. 76 $affi, el-iimm, II, 217; a. mlf., ihtiliifu'l-lmdls, s. 172.

77 imam Milik'in hadisleri degerlendirme kriterleri haklo.nda bk. ishak Emin AI<TEPE, Erkeu Diinelll islam Hukukfularmm Siimret Anlayr~r, s. 196-220. 711 Ebu'l-Hiiseyn el-Basri, el-Mu'temed fi usiili'l-bkh, I-II, (thk. Halil el-Meys), Beyrut Ofuu'l­Kiitiibi'l-ilmiyye, 1403, II, 153. i9 Hiiseyin Hansu, Mutezile ve Hadis, Ankara: Kitabiyat, 2004, s. 136.

imam ~afii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" s.ozi.inii Yeniden Di.i~iinmek I 219

d~ c) ~~ o!,Jt_, ~ ~ 4.ii ~ o.!J..;. I "Ftlah ve ba~ka ilimlerin otoriteleri ~ hususta

icma etmi~lerdir: Bir kimse, Buhan'rtin kitabmda Resillullah'tan nakledilen hadis­lerin hepsinin sahih oldugu, Hz. Peygamber'in bunlan gen;ekten s.oyledigi ve bu hususta §iiphe olmad.lguu ileri siirerek (eger boyle degilse kanm bo~ olsun diye) bo~ama yemini etse yeminini bozmu~ olmaz ve kansx bo~ sayxlmaz"BO.

Bu di.i~i.incenin temelinde Ehl-i hadis'in her tiirli.i mezhepsel kaygxlardan uzak bir ~ekilde kendilerini tamamen hadisleri degerlendirmeye vakfettik.leri varsaymu soz konusudur. Onlarm yegane amacuun Resillullah'm soz ve fiillerini en dogru bir ~ekilde tespit edip nakletmek oldugu farzedilmektedir. Halbuki Ehl-i hadis de islam tarihinde sahne almx~ gruplardan biridir ve yazdJ.k.lan eser­ler Ehl-i kelam'a, Ehl-i rey'e ve Ehl-i amel'e reddiye niteligindedir. Bir anlamda

Ehl-i hadis, hldu fu.kahaya, akrudi de kelamalara bxrakmarm~br. ~~ Js- ,)1 •• ,JI.:S" ·

~ I "Ebtl Hanife'ye Reddiye"s1, It'~' ~j 'fiji I ~1 .:1' j'~ t.. y~ I "Reyin ve Zor­

lama Kly~sm Klnanmasx"82, ~~~~ Js- Sj!l ~ y~ I "Cehmiyye'ye Reddiye"83, \.o y~

9~;llil .} ~'\;!;- I "Kaderiyye Hakkmda Gelen Rivayetler"84, aH6il ~~~~...,.~;,I "Cehmiyye'rtin inkar Ettigi Hususlar"ss gibi ba~hklar atarak hadis rivayet etmi~­

lerdir. ;.lill J y~ I "Kader Konusu" diye ba~hk abp ilk hadis olarak (.r# ~;llil ~_,'~·r ~ 1~1.0 ~U ~,~;; ~ '~i' IJ! ~~~ o~ /"Kaderi~e bu ii:qunetin mectlsileri­

dir. Hasta olduklarmda ziyaret etmeyin! Oldi.iklerinde cenazelerine kablma­ym!"S6 rivayetine yer verebilmi~lerdir. Ehl-i bidat gordi.ikleri gruplara kar~1 red­diye niteligmde kitaplar tasnif etmi~lerdirs7•

Bir ba~ka husus da ~udur: Ehl-i hadis'in eserleri incelendiginde pek ~ok zayx.f hatta uydurma rivayetle kar~ua~llmaktadlr. Bu da hadislerin sxhhatini tespit konusunda Ehl-i hadis'in yegane soz sahibi olmasx konusunda ciddi ku~kular uyandlrmaktachr. Yine tarm boyunca farkh mezhep aiimleri hadislerin sxhhat tespiti. noktasmda Ehl-i hadis'i tek Irierci kabul etmemi~tir. Omegin ifade edildi­gine gore Caruz (o. 2551868) bu i~i en iyi yapacak olanlarm kelamcllar oldugunu soylemi~tirss. Ebu'l-Kasrm el-Belhl (o. 3191931) ise Hz. Peygamber'e isnad edile-

50 :ibnii's-Salah, Mrtknddime, (thk. Nwudctin Itr), Beyrut: Daru'l-Fikri'l-Muasrr, 1977, s. 26. st :ibn Ebi $eybe, M11smwef, I-VII, (thk. Kemal Yusuf el-Hut), Riyad: Mektebetii'r-Rii§d, 1409, VII, 277. 82 Buhan, Sahih, I-VI, (thk. Mustafa Dib Buga), Beyrut: Dar :ibn Kesir, 1987, VI, 2665. 83 Ebu Davud es-Sicistani, Siinen, I-IV, (thk. Muhammed Muhyiddln Abdulhamid), Daru'l-Fikr, IV, 234. "Tinni.zi, Siinen, I-V, (thk. Ahmed Muhammed $aldr), Beyrut: Daru ihyai't-Turasi'l-Arabl, IV, 454. 85 :ibn Mace, Siinen, l:ll, (thk. Muhammed Fuad Abd ulbaki), Beyrut Daru'l-Fikr, I, 63. S6 Ebu Davud, Siinen, IV, 222. lr1 Ehl-i hadis'in reddiyeleri haklanda aynntili bilgi i9fl bk. Ah.met Ozer, Elll-i Hndisi11 Red Liternhirii, Miisbe, istanbul, 2008, Bastlma.ou~ Yi.i.ksek Usans Tezi. ss Bk. Hiiseyin Akyiiz, Ctiluz'm Siinnet I Hadis Anlayl~l, AUSBE, Ankara, 2004, Basllm~ Doktora Tezi, s. 181 (Catuz, el-Hiicce, ill, 224'e atU!a).

220 1 Uluslnrarnst lmnm ~afii Sempozy~mu

rek nakledilen "Bu ilmi her neslin en adil olanlan, babl ehlinin tahrifinden, ya­lanolann iftirasmdan ve cahillerin yoru.mundan koruyarak ta~u" hadisinden hareketle "Bil ki Neb! sanki bizi ve bugiinkii duru.mumuzu Allah'm tevfikiyle gorerek hadis kar~tsmda nasu bir tavu takmmanuz gerektigini belirtmek i9Jl konu~mu~tur"89• ·

VII. "Hadis sahihse mezhebirn odur" ifadesinde sahlh oldugu dii~iiniilen hadisle­

rin dogrudan mezhep go~ii kabul edilmesi anlam1 vardtr. Bu sozden hadis ne anlam ifade ediyorsa kaYJ.tslZ ~artsiZ ona uyulmast gerektigi anla~tlmaktadtr. Halbuki hadislerle amel konusunda ~u hususlarm bilinmesi gerekmektedir:

a. imam $afii her ne kadar teorik planda kesinlikle hadise muhalefet edile­meyecegiru soylese de kendisi de farkh gerek~elerle bazt hadislerle amel etme­mi§tir. Omegin bazt hadisleri sahlh kabul etse de mensfih oldt¥an dii~iincesiy­le amele uygun bulmamt~tJ.r. Bu konudaki tavrrm ihtilatu Malik ve'~-$afii'nin b~mda §6yle dile getirmi§tir: ~~ ~~ J,...J ,;r ~j ~~ ~~ l~f ~~ ~~ ~1ll~ ~j

.. ~ • <I , ;~J •1. J J f J. , • ; J 1.; • "'"' • J J . -l~!~io · '·" · U '"· I) ' 1)1 t.OA~I l)t;~- td \J~'J\9 4:S- l!,.o~\,;-~1 ~I 1.)1 4A)~ ~ ~J (!:'1 To - ' To~ -- ' ' ., lJ , -

~~ il.,r:;j ~8~ I "Resillullah'tan gelen bir hadisi, ancak ana aykm b'~ka bir

merffi hadis nakledilirse terk edebiliriz. Resillullah'tan gelen hadisler bazen ihtilafu gibi goriinebilir. Hadisler arasmda goriilen bu ihtilaf iki tiirliidiir: ilk olarak hadisler arasmda nesh ili§kisi olabilir. Bu duru.mda nasih hadisle amel eder; mensfihla amel etmeyiz"90.

Aynca imam $afii her ne kadar ilkesel olarak hadislerin zahiriyle ve genel an­lamiyla amel etme egilirninde olsa da rivayetlerin zahirini terk ettigi ve onlann tahsis edildigini dii~iindiigu pek ~ok konu bulunmaktadtr. Bu konudaki dii§iin­cesini er-Risale'de §6yle a~ami§trr:

JJ-"J 4.:.... ,;r 4l'J~ 'JJ r~ !JJ,) 1.1"~,.,:- ~ lA~ 'J ~J! ~I JAi Js- ~J ~I ~I W!

1/'. l.iA ~ t.i.S:.AJ J!! ..itt J,...J 4.:..,., J":}.:;- Js-~ ~Ji ~-'J ~)!.ill ~t s-1....1$ tl-.1 Ji ..itt

Js- .vi ~t tl-.~ Ji ~J W" 4:S- 4l'JJ.II ~(; c? rWt 1/' ~ll:lt Js- Jl' ..itt JJ-"J ~~

r~ !JJ,) 1.1"~,.,:-J ~\1:. ,;,J~ u-b~

"Eger hadis iki manaya delalet eder durumda ise herhangi bir aJ.imin bunlar­dan geneli btraktp da ozeli tercih eqnemesi gerekir. Ancak ResOlullah'm siinne­tinin ya da nebevi siinnete muhalefet iizerinde icma etmeleri miimkiin olmayan miisliiman aiirnlerin icmasmm delaleti soz konusu ise duru.m degi~ir. Resillul­lah'm diger hadisleri de anlathgrm tarzda kendisinden gelen bir delil olmadtk~a

89 Hiiseyin Hansu, Mutezi/e ve Hadis, s. 239 (Belhi, Kabiilii'l-altbiir, I, 19'dan naklen). 90 ~afii, hrtiliifu Mnlik ve·~-$a.fii (,.ev. Ishak Emin AI<TEPE), s. 11.

imam Safii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" S!Jziinii Yeniden Dii~iinmek 1 221

ya da Mi.isli.iman.lar zahiri degil bat:uU, umUmi degil hUS11si bir manas1 oldugu konusunda icma etmedik~e genel ve zahiri: anlamma gore degerlendirilir"9t.

b. Hadisler ilgili konunun bi.iti.in ve~eleri di.i§i.ini.ilerek bi.iyi.ik_bir ozenle ka­leme almnu§, M:Usli.iman.lar'm klyamete kadar her ti.irli.i gereksinimlerini kar§I­liunak uzere vazedilmi§ kanun metinleri gibi algllanmamahdu. Hadisler en iyi ihtimalle bir ya da birka~ sahabinin Reswullah'm herhangi bir soz ya da £iilini aktarma ~abas1dlr. Bu ~abarun ne kadar ba§anh olup olmarugt ise tarh§mahrur. Yine hadislerin bi.iyiik boli.imu mana ile aktanlrugt i~ bunlarm Hz. Peygam­ber'in iradesini tam ve kesin olarak i~erdigi soylenememektedir. Sahabenin ha­dis naklederken pek ~ok zabt hatas1 yaphgt konusunda ikna edici. deliller bu­lunmaktadlr92. Bu da rivayetlerin laftzlanna mutlak baghhgtn isabetli olmarugt anlamma gelir. Eger hadislerin zahi.rine baghhk esas kabul edilecek ise bu nok­tada en tutarll grup Zahiriler'dir. ibn Hazm'dan almhlanan §u ornek rivayetlerin laflzlarlnl kanun gibi algllamarun neticesini gosterir niteliktedir. "Sizden birini­zin kabm~an kopek i~erse o kabx yedi kere ytkasm ve ilkinde de toprak kullan­sm"93 hadisini yorumlayan ibn Hazm §oyle demektedir:

Lo ~~! ~~~ 1ftf _,1 ~ ~..?. _,i ~ ~ u\S' ~ ~~ u\S' ~u! ~l ~ ~u1' J C]3 ~~ •IJ, .w~- ~ ~- ~J, o.-~1'~'"' '1.':1 i ~ ':J· ..:J, •. -·- IJ~, ,, -l~ ·i u\S" Lo ~IS' u..,, l!lJ.) . ~ $. _ ..., .lj~ ~ ; '.r;~.rl..' .lj,!J"t=-"~ ; ~~ ' ~t ~

J5:. ~- I· A.:J~ I ili. -t~;f I .U ill .I $-U'll . _j ~~ -t<"'f ~~ J·~ •..1!111, 'U'll"" · ~t.~ -'".ill ' ; \,;..., J . J ·".1 r.r J - c-:' ~J ' f <.;' • r.r • J; $. f -: .)'f1'*:. "='

~ aili ~~I~~- .I .WlSi u\S' 1.$ :Js- •..1!1\l, J•':J.;. ~ 4.:.JI.U l.o ~~ ':J' ~U'll •t •. ~ '.<i~ .I .U ~ , . ~ . c-' _, - ..., J.i .r-' . - :r lj - r v--- r.r. ~""' -~ U!ir .u Lo ~~ ~- l!lJ.) . . .. ,,.~ '.<i~ ~ 'UI ; _, ~ Lo .J I ui.:.J1 J:i J I · ·~, .r:. c.J-"'-' - :r lj rJ" ~~ v--- r.r. ~ . ~ "'? -' , • -- ..., -' '-fJ

1.U Y.~-11 "Eger av ya da ba§ka bir ci.nsten kii¢k ya da bi.iyiik herhangi bir kopek her­

hangi bir kabdan i~erse bu kabda her ne varsa doki.ilmesi farz olur. Sonra bu kab yedi kere ytkarur. ilk ytkamada su yanmda toprak da kullarulmasx gerekir. Ka­bm temizliginde kullarulan bu su temiz ve helaldir. Eger kopek kabda bir 9ey ic;meyip yerse, ayaklar1n1 ya da kuyrugunu kaba sokarsa, buti.inuyle kabm i~e dii§erse kabx ytkamak ve i~dekileri dokmek kesinlikle gerekmez. Bu kabm i~dekiler daha onceki halleri iizere temiz ve helaldir: A yru ·9ekilde kopek yerde (topragtn usti.inde) veya bir ki§inin elinde yahut da kendisine kab (F>Li!) denme­yen bir yerde bir §ey i~erse bunlarm da ytkanmas1 ve i~dekilerin doki.ilmesi gerekmez. tJ!jll kelimesi sadece ic;mek anlanundadlr"~.

91 $affi, er-Risiile, s. 322. 92 Bu hususta aynntlh bilgi it;in bk. Mua Bago, Hadis Rivayetinde Salzabenin Kavrama ve Nakletme Sonmu, Ankara: ilahiyat, 2004. 93 Miislim, Salzilz, I, 234-235; ibn Mace, Siinen, I, 130; EbO. Davud, Siinen, I, 19.

. 94 ibn Hazm, el-Mulzallil, I, 109.

222 I muslararnst imam ~alii Sempozy~~mu

c. Had.islerin, nebevi siinnetin temel tespit araa oldugu kabul edilse dahl on­Jar islam dinine ait bilgilerin I hiikiimlerin tespit edildigi ara~ardan sadece biri­dir. Yani yegane hiikiim kaynagt degillerdir. Hatta dini bilginin astl kaynagt I<ur'an'dlr. Bu itibarla herhangi bir konuda nakledile~ hadislere sahih hiikmii vermek o konudaki hiikmii de dogrudan onlardan almayt gerektirmemektedir. Hadisin varhgt ba~k~ delillerin l~Igt altmda yorumlanmayacagt anlamma gel­memektedir. Bizzat Imam $afii'nin metodolojisinde dahl durum bOyledir. Bir

yerde bilgi kaynaklan arasmdaki hiyerar§iye §6yle dikkat ~eker: J:;. .::.,li.;l:. ~'3 ' , < '< ' ~ •"t""' ~ • , .. J ~~l I • ' ' , ... -' . ... ,..: ' 1 •

, ·- ' ! • . :. ,.1<~11' i..:!. ~- .....,~ .u . I ~ ~~~~ 4:;81 H ~I , • .::-..t 1.)1 ~~- 6~1 J l il ~ JJ'-! tJI ~~::~~ ij . , • IJ":' ., ~._ . ,_ ., r' . . ~ . , ~ l

~ ilil J-P ~' ';"~f ~~~ ~~'3 ~ ~\iJ .u ~ 1j ~_, ~ llll ~ ~~ ';"~{ ~JI~.f.jP ~j ~'3 ';"~' .?-- ~~ J1 )1.:4 1J 9\i.;kl' ~ c); cJ-~' ~WI o!.lJ.) J ~-' ~~ ,y ~~ 1;.~ ~13 I "ilim ~e~itli derecelere ayrtlmaktadtr:

1. I<itap ve sabit olmasl §arhyla siinnet

2. I<itap ve siinnette beyan edilmemi§ konularda icma

3. Sahabllerden birinin ba§ka sahabllerce muhalefet edildigini bilmedigimiz

bir gorii§ii 4. Sahabenin ihtilafu gorii§leri

s. Yukandaki bilgi kaynaklarmdan birine klyas

I<itap ve siinnette hiikiim varken digerlerine baktlmaz. ilim en iist mertebe­

deki kaynaktan ahrur"95•

Bir ba§ka yerde ise ResUlullah'a atfen gelen bilginin gerektigmde ba~ka delil-

lerle nasil yorumlanacagtfia i~aret eder: ~ ~~ ~J ~ ili1 J..P ~~ JJ-"J ,y ~~ ~~ . ,,,; 41 ~d ~~ '""_;.ill ft. ~- d.;; ~ ~~ ~~ J; j:u ~N~ d.;; ei~ I.? ;_;.;.; W ~ . .h ~.o ,;/' ':'tr ,, J ~;·, , • I· 1,5<J"

~~I~ c):! J~ 1j J~1-~ _'r'~tjJ3 ~I ~ ~?~! ~~ ~ ~l)f ~13 ~ &_,~ ~~~ ~ bf ~ &~1 ~ ~ ~-;' _,1 ~_,~WI J..P ~' JJ-"J if ~1~ ~! ~_, ~ ilil

0~ ~ ~f ~ ~_, ~, &~ 1 # &-~ · ~~I "Reswullah'm yasak kllmas1

konusunda prensip ~udur: Reswullah'm yasakladtgt her §ey haramdtr. Fakat yasakladlgt hususun haram olmadtgtru gosteren ve kendisind_en rivayet edilen bir delil bulunursa, o zam~ _nehyedilen §ey haram olmaz96. Bu ikinci delilin i~erigmde, onun, bazt ~eyl~~ yasaklarken, diger bazt §eyleri ise yasaklamadtgt yer alabilir. Yasak!anan ~e~ haram degil, ahlaken boyle yapilmamas1 gerektigi ve nehyedilen §eym tercih edilmemesinin arzu edildigi yine bu delilde bulunabi­lir. ResuiUllah'tan gelen-bir ... delil veya o konuda Miisliimanlarm icmas1 yoksa

-,;$afii, j]Jh1tiftt M!likve_'r$ajii(c;ev.lshak EminAI<TEPE), s. 233.

96 Ayna bl<. ~afii, er·Rtsnle, s. 243-355.

imam $atii'nin "1-tadis Sahihse Mezhebim Odur" Soziinii Yeniden Dii~iinmek 1 223

Resill.ullah'm yasakladlklan arasmda hi~bir aynm yapma}'J.Z. Zira Miisliimanla­nn bir klsmmm bilmedigi bir si.innet olabilir. Ancak onlarm hepsinin habersiz oldugu bir si.innet dii~iinillemez"97• G6rilldiigu iizere icma, gerektigmde hadis­teki hiikmiin mahiyetini etkileyebilmektedir.

d. Hz. Peygamber'in tasarruflarmm bagla)'loh~ meselesi de bir ba§ka konu­dur. Bildigimiz iizere Resill.ullah'm tasarruflarmm bagla)'lqh~ konusunda pek ~ok tasnif yap!lnu~br. ilm Kuteybe (o. 276/889), Karat:i (6. 683/1285), ibnii'l­KaY)'lffi (6. 751/1350), $8.h Veliyyullah (6. 1176/1702), Re§id Rlza (o. 1935), Mah­mud $elrut (6. 1963), Tahir b. A§fu (6. 1973), Yusuf el-Karadavl9s, Hayreddin Karaman99 ve daha pek ~ok miiellif bu hususta degerlendirmelerde bulunmu§­tur. Karadav1, bu noktada ifade edilenleri inceledikten sonra §U degerlendirmeyi

yapmaktadrr: ~ Jj ~ .j~ ~ ~Ji ~~ w-·•}~ jj.i ~Ji ~~~ I.U. J:A=ll:A ~j~l ,YJ

y_,lbJ ~_r...IJ ~ ..;...~_r.~ ~i ~w~ ~~ ~l_,!i ..:..JIS' s-1_,... WI o~ ~Ji ')Ji W.J ~ J~l ~

~_r...IJ ~ \.o WI ,y ~Ji l:J\S IJJJ..:gj ~(W o~IJ o!$\.,JI J ~l.lgJI .&1 j.-. <,?.UI ~ ti.:Jj/1 ~

~~ ~.,J.lll .,.1 ,y ~JIS' \.o JI>J I "Meseleyi dogru anlayabilmek i~ burada iki hakikati

a~amak gerekir. Zannederim bunlar uzerinde ihtilaf edilmemi§tir. Yahut. da bunlara itiraz miimkiin degildir: 1- ister sozlu, ister £iili ister takriri olsun siinne­tin ~ogu d1n1 bir hiikiim ifade eder. Bunlarda Hz. Peygamber'e ittiba edilmesi istenmektedir. <;iinkii Allah hidayetin ancak Resill.ullah' a tabi ol~akla mum­kiln olacagrm oelirtmi§tir: "Ona tabi olun ki hidayete eres~"1oo. 2- Siinnetin i~de d1n1 bir hfrkiim ta§rmayan unsurlar da vardu: Bunlara tabi olmak zorunlu degildir. Bunlar sadece diinya ile alakah konularda yer alu"tot.

e. Hadiste ifade edilen hiikmiin ger~ekten "si.innet'' olarak algtlarup algtlana­mayaca~ ve nebev1 iradeyi temsil edip etmedigi de olduk~a onemlidir. Zira bilinmektedir ki islam tarihi boyunca farkh ki§i ya da mezheplerce bu konuda birbiriyle tamamen uyumsuz tavular sergilenmi§tir. Mesela Ehl-i hadls'e men­sup alimlerce Resill.ullah'tan sadir olan hemen hemen her §ey siinnet gibi alglia­rurken Ehl-i rey ya da Ehl-i kelam'a mensup aiimler (en azmdan baz1 ifadeleriy­le) ozellikle cipilli davraru§lan ve d1n1 nitelik ta§rmayan diinyev1 uygulamalan siinnet kategorisi di§mda tutmu§lardu. Omegm sabah namazmm siinnetinden sonra sag tarafa yatma konusunda bir hadis nakledilmektedirtoz. Buna dayanan

97 $afii, Siimzet Miidafasz ('rev. Ishak Emin AKTEPE}, istanbul: Polen Yaymlan, 2007, s . 82. 98 Bk. Yiisuf el-Karadavi, es-Siimze masdaran li'l-ma'rifeti ve'l-had/irati, Kahire: Daru'§·$urii.k, 2002, s. 12 vd. 99 Hayreddin Karaman, "Bagla}'lohk A9smdan Resulullah'm Davraru~lan", Hz. Petjgamber ve Aile Hayatz, Istanbul: ISAV, s. 127-150 100 el-A'r§f (7}, 158.

101 Yiisuf el-Karadavi, es-Siimze masdaranli'i-ma'rifeti ve'l-lzadarati, s. 48. 102 Ebtl Davud, Siinen, ll, 21; Tirmizi, Siinen, ll, 281; ibn Hibban, Salzflz, 1-XVID, (thk. $uayb ei­Amatlt}, Beyrut: Mi.iessesetii'r-Ris§le, 1993, VI, 220.

224 1 Uluslararas1 lmam $afii Sempozyumu '

bir klsrm hadis taraftan bunu "si.innet" olarak alglianu§tJ.rl03, Hatta Zahirilere

gore bu vacipti.r; bunu yapmayarun sabah namazt makbul degildir1M. Abdullah

b. Mes'ud'dan (o. 32/652) ise §U ifade nakledilmektedir: 11..:>J1 t_r; ~ ~~~ Jl! t.o

I "Ne diye e§ekler gibi yuvarlaruyorlar"103• Kaynaklanrruzdan bu tarz bir telakki farkhhgma delalet eden yiizlerce omek bulunmaSI mi.iinktindiir. Siinnet telakki­leri iizerine birc;ok c;ali§masi bulu,nan Yusuf el-Karadavi'nin siinnete uynt,a konu­sundaki hrrslart sebebiyle Reswullah'm hemen her haline tabi olma arzusu ta~I­yanlardan bahsettikten sonra yaptlgt ~u degerlendirme siinnetirt neligi konu­

sundaki ihtilafa t~tk tutmaktadrr: ,y '~?- .uS" !!.,WI l.iA J~' c) tyjl! ~ ~I ~-'

1$-l:dl ~ ~ ~ ~,r}- IJ.WJ Jl_p-~IJ J_,}all ~lj. ~J .s'~ ,y Js- !J}J~ ~.lll .YJ WI

411} o,)w o~l_,o I'"'P' J.,...)' ~ Jj, lf.l""» ~ ~~ c;IS" ~.r o,)~ JA W14.:... o~ 1.o J:':'J I "Ancak bu davraru~larmt siinnet ve dirtin bir parc;ast olarak telakki edip kendi­leri gibi davranmayanlara kar~1 c;tkmalan hatad!r. Onlar degi~e,p. ~art ve durum­lan hesaba katm~lardrr. Meydan okumaya gerek olmayan bu gibi konularda ba~kalanyla miicadeleye girmi~lerdir. Halbuki onlann siinnet zannettikleri ~ey­lerin c;ogu Araplann adetidir. Ve bunlar kendi toplum ve zamaruna uygun olan davraru§lardrr. Reswullah bunlar1 kendi kavminin adetlerini dikkat~ alarak yapnn§tJ.r"to6.

Sonuc;:

~am $affi'ye nispet edilen ve onun siinnet telakkisinin veclz bir ifadesi mahiye- _ tinde olan "Hadis sahihse mezhebim odur" sozii baglannnda siinnet, hadis, £Iklh ~kisine klsaca degini.l~n bu ara~ttrmadan a~agtda maddeler halinde sunulan neti­celeri c;tkarmak miimkiindiir.

1- Eserlerinde ortaya koydugu dii§iinceleriyle siinneti neredeyse merru hadisin zahirine hasreden, kendisinden once te§ekkiil e~ KUfe ve Medine fikih ekolleri­nin siinnetin tespiti ic;in kulland!klan amel, mevkUf haber vs. gibi argiimanlan red­~eden, onlann hadisin zahirinde.n uzakla~arak yapttklar1 yorumlan agtr dille ele~ti­ren imam $affi'nin "Hadis sahihse mezhebim odur" ·ya da benzeri bir soz soylemi§ olabilecegi dii~iiniilebilir. Yani ilgili soz, nispet edildigi ~ahsm genel telakkisine uymaktadrr. Bu hususa vurgu yap!lmas1, tarih boyunca pek c;ok kimseye genel te­lakkisinin tam Ziddma sozler isnad edilmesindendir.

2- Tarih boyunca bu soziin birc;ok ki~i tarafmdan mutlak {kayttSIZ) anla~ilip buna gore davrarulrugt bir gerc;ektir. Bu ilimlere gore slhhati tespit edildigi dii§iiniilen her hadisle amel edilmeli ve bu hiikiim imam $affi'ye de nispet edilmelidir.

1m Nevevi, $erlm'n-Nevev1 ala Sahihi Miislim, I-XVIU, Beyrut Dar :ihyai't-Turasi'l-Arabl, 1392, VI, 19. IN ibn Hazm, el-Mulllllla, m, 196-197. 1os Ebu Yftsuf, .Asar, s. 49. 106 YUsuf el-Karadavi, es-Siinne mnsdaran li'l-ma'rifeti ve'l-lllldarati, s. 22.

lmam.~atii'nin "Hadis Sahihse Mezhebim Odur" Sozilnii Yeniden Dii~iinmek 1 225

3- Bununla birlikte bu sozii ~e~itli kaj'ltlarla takyld etmeye ~ah§anlar da varchr. Sihhat ~artlaruu ta~1d.I~ iddia edilen bir hadisirl i~erdigi hiikiim ile amel edip onu $afii'nin gorii~ii gibi sunm.ak i~ imam $afii'nin ilgili hadise muttali olup olmad.I~­na, hadisle ilgili nesh problemirlirl var olup olmad.Igma, buna hiikmedecek ki§inin

i¢.had derecesirlde olup olmad.Igma ve hadisin daha gii<;lii delillerle ~ah~ap ~ab§­mad.IgmabruillrrdaUmru~fu.

4- Mevcut bilgilerimizir11~1~ albnda bu kayttlarm yeterli olmad.I~ anla§llmak­tachr. Zira hadisirl hangi §artlarla sahlh saydaca~, siinnetin tespitinde yegane deli­lin merffi. hadis olup olamayaca~, sahlh her hadisle mutlaka amel edilip edilmeye­cegi, hadislerin nasu anla~llmas1 gerektigi vs. gibi pek ~ok ilave unsurun goz oniin­de tutulmas1 gerekmektedir.

5- imam $afi.i'nin hadis = siinnet ozde§le§fumesirlirl otesine ge9p hadis = Hz. Peygamber = vahiy aynile§fumesi yapmak isabetli bir tavrr olarak goriilemez. Hadi­se uymak ya da onu tenkid etmek Hz. Peygamber'e uymak ya da kar§l 9kmak de­gildir. Unl!tulmamahd.Ir ki bir hadis miitevafu olmad.I~ siirece zan ifade etmekte­dir. Hz. Peygamber'irl Kur'an vahyi di§mda metluv olmayan bir vahiy alabilecegi dii§iincesine katllmakla birlikte hadislerirl hepsirlin ya da onemli bir k1smuun vahiy kaynakll oldugu dii§iincesi de bizce a§m bir yorumdur. Hadisleri sadece Reswul­lah'a izafe edilmi~ haberler olarak goriip bunlarm dogru olup olmama ihtimali bu-lundugunu bilmeli ve ona gore davranmahJlZ. ·

6- imam M~ i~ siinnetin birirlcil derecede tespit ai-ao amel-i Ehl-i Medine'dir. Ona gore Kur'an ve amel-i Ehl-i Medine'ye aykm bir hadis Slhhat ~art­laruu ta§1yor kabul edilemez. Ebu Hanife ve ogrencileri i~ ise siinnetin tespiti i~ haberlere ba§vurulur. Ancak siinnete kaynakhk edecek haberlerin ma'rU.f olmas1 esashr. $az (ma'rU.f olmayan) haberlerden sakmmak gerekir. imam $afi.i ile bu iki ekol arasmdaki onemli farklardan birirli §oyle formiile edebiliriz. Bu iki ekole gore ''Kur'an'a aykm hi~bir hadis sahlh olamaz". imam $afii'ye gore ise ''Hi~bir sahlh hadis Kur'an'a aykm olamaz".

7- Hadislerin silihatine en dogru ~ekilde Ehl-i hadis karar verir dii~iincesi bizce inhisaro ve dogru olmayan bir yorumdur. Ehl-i hadis'irl eserlerirlde pek ~ok zaytf hatta uydurma haber bulunm.aktad!r. Aynca hadislerin sihhatine hii.kmetmek bir i~tihaddrr ve her ekoliin kendirle ozgii §artlan bulanabilir. $unu da eklemek gerekir ki Ehl-i hadis her tiirlii mezheb1 kaygllardan uzak olarak salt hadislerirl silihatini tespite ~ah§an bir grup degil; bilakis Ehl-i rey, Ehl-i kelam ve Ehl-i amel'e kar§I miicadele edip, kendi gorii§iine gore "islam't, siinneti, Hz. Peygamber'i" savunan bir mezhepfu.