Uluslararası Sempo~yum Bildirileri -- · . 4 - 5 Mayıs 2018 1 Kastamonu

~~* KASTAMONU 2018

Q kultur konsevi

TORK DONYASI KOLTOR BJ\ŞKEMTI

Hoca Ahmed Yesevl'den Şeyh Şaban-ı Veli

ve Sonrasına

Ulu s l ara r as ı Sempo zy umu Kurull a r ı

Düzenleme Kurulu

Dr. Metin Eriş Prof. Dr. Birsel Küçüksipahi9ğlu

Mehmet Şadi Polat Fahrettin Şenoğlu

Yasemin Demircan

Bilim ve Danışma Kurulu

Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın (Türkiye) Prof. Dr. Yılmaz Unat (Türkiye)

Prof. Dr. Ahmet Şair Şerif (Makedonya) Prof. Dr. Birsel Küçüksipahioğlu (Türkiye)

Prof. Dr. Cengiz Tomar (Türkiye) Prof. Dr. Cevdet Küçük (Türkiye)

Prof. Dr. Nurettin Gemici (Türkiye) Prof. Dr. Zeki Arslantürk (Türkiye) Prof. Dr. Feridu ı::ı Emecen (Türkiye)

Prof. Dr. Güray Kır.pık (Türkiye) Prof. Dr:-. ldris Bostan (Türkiye) Prof. Dr. Mahir Aydın (Türkiye)

Prof. Dr. Mehmet Şeker (Türkiye) Prof. Dr. Mehmet Serhat Yılmaz (Türkiye)

Prof. Dr. Mustafa Daş (Türkiye) Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu (Türkiye)

Prof. Dr. Selahattin Halilov (Azerbaycan) Prof. Dr. Yakub Mahmudov (Azerbaycan)

Abdülkerim Erdogan Hacı Bayram-ı Veli (K.S .)

Hac1 Bayram - 1 Veli (1<.5.)

Giriş

$ı Bayram-ı Veli (Allah sırlannı aziz etsin), Ankara'da doğmuş ve yetişmiş, andördüncü yüzyıl Anadolu'sunun müderrisi, onbeşinci yüzyıl ilk çeyreğinin de Ana~olu şeyhi, kadtm şehir Ankara'nın da manevi mimarlarındandır.

Asırlardır gönülleri şad eden ve adını dahi anınakla huzur ·duyduğumuz Hacı Bayram-ı Veli'yi, şahitlik yapuğı "Seyyid Abdülkadir tsfahmt" vakfiyesinde yazılı elkabıyla yad-ı cemil eyleyerek başlamayı uygun görüyoruz: "Kutbu evliya-i ve'l­arifin, el-hadi ila tartki'l-hakki ve'l-yakin, ve'l-vakıfü'l-esrari'l-vastlin, mergübu'l­alemin, mürşidi'l-halaiki'l-ecmain, eş-Şeyh Hacı Bayram ihni Ahmed bin Mahmud afi anhı1mü'l-Vedud." (Evliya·nın ve ariflerin başkanı, Hak ve yakin yolunu gösteren, ilahi sırlara ulaşanlan bilen, alemierin beğendiği ve arzuladığı, yaratılmışlan irşad eden, Mahmud oğlu Ahmed'in oğlu Şeyh Hacı Bayram, çok seven ve bağıŞlayan Allah, onlan bağışlasın. Amin.)

Yazılı eser bırakmayan Hacı Bayram-ı Veli, dergahında yetiştirdiği çok sayıda karnil ve mükemmil halifesini Anadolu'nun değişik bölgelerine göndererek, onlan 1 o 7 halkı irşadla görevlendirmiş, aynı zamanda İstanbul'un fethi için gerekli manevi fatihleri ve neferleri, himroet ve manevi tasarruflanyla yetiştirmiştir. Yazdığı şiirlerinde de fani olan dünya hayatıyla, ebedi olan ahiret hayao arasında ki seyri ariflerin anlayacağı şekilde kısa ve öz Türkçe lisaruyla anlatmıŞtır.

Hacı Bayram-ı Veli'nin türbesi asırlardır Anadolu insanının ziyaretgahı, acılarda dua ve niyazgah, sevinçlerde de "şükürlerin secdegahı" olmuştur. Fatih Sultan Mehmed Han bu şükranı "Hacı Bayram-ı Veli'nin yüzü suyu hürmetirıe" ifadesi kullanarak, O'nun evladlannı ve deı:gah sakinlerini her türlü vergiden muaf tutmuştur. Daha sonraki yıllar da bu devlet geleneğine, O'nun yolunun "gül"ü olarak açan Arıkaralı Şeyh Tllceddin Veli hazretleri dergahı da dahil edilmiştir. Osmanlı padişahlan ve devlet erkanı tarafınciarı O'nun cami ve dergahına çok sayıda vakıflar yapılmış, "burçak hasat günleri" kutlanmışnr.

Hacı Bayram-ı Veli'nin Hayatı Soyu Evliya menakıbnamelerinde, şair tezkirderinde ve Bayrami kaynaklarında Hacı

Bayram-ı Veli (k.s)'nin soyu hakkında verilen bilgiler yetersizdir. Hazretirı neslinden olan merhüm Fuat Bayramoğlu tarafından yapılan, özellikle belgeye dayanan değerli araştırmalan iki cilthalinde 1983 yılında yayınlanmışur. ı Ankaralı şair Razi (1669-

1. Fııaı Bayramoğlu, Hacı Bayrdnı·ı Veli YaŞanıı-Soyıı-Vakfı, C; 1-I/, TTK Yay., Anlıara 1989.

108

Abdülkerim Erdoı;an Hacı Bayram-ı Veli (K . S.)

1 74)?), Hacı Bayram-ı Veli'nin soyunu Belh Sultanlığı'nı terk eden meşhur silft İbrahim b. Edhem hazrederine bağlar:2

Çün oldur nesl-i ibrdhim u Edlıem piidşiih-ı Belh Zııhür itdi o ma'dende bu 'iili gevheriin kanı

İdiip cedd-i 'izamı Bellıi terk cezb-i Hııdii ile Veliiyetle seyahat itdi ta miilk-i Sıfô.han'ı

Gelüp ol 'ırk-ı tô.hirden bu cô.y-ı şehr-i ma'müre Tavattım eyleyiip aldı veli bıı cami'e bô.ni.

XIII. yüzyıldan itibaren Moğollar'ın Cengiz Han önderliğindeki istilalan ve , yağmalan sonucu lsfahan, Semerkancİ,"Buhara, Horasan, Tiflis bölgesinden Türk asıllı olmayan çok sayıda aile Ankara şehir merkezi ve taşrasına yerleşir. Bu aile reisleri arasında "Seyyid", "Bekri" ve "Faruki" nesepli, devrinin meşhur süfileri ile alim ve bilginleri, edib ve şairleri, sanatkar .ve tüccarlan da .bulunur. Osmanlı donemi Ankara Sancağı tahrir ve vakıf defterlerinde Ankara şeh'ir merkezi ile taşrasında "lsfahant", "Semerkandi" nisbeli aileler, "Enbiyaoğlu", "Bağdadlu" evliyalar. "lranşah", "Ken'ani", "Aşık Ken'anl" ve "Ukkaşalar" cemaatleri ile "Ti.İlist', "Kureyş", "Arab Hacı", "Hacı Ashab", "Behlül", "Belkıs" ve çok sayıda da "Ahi" adını taşıyan malıalieler kayıtlıdır.3

Ankara Çarnlıdere ilçe merkezinde türbesi bulunan ve Hacı Bayram-ı Veli ile aynı dönemde yaşayan Şeyh Ali Semerkandi'de ''Faruki" neseplidir.4 Hacı Bayram­ı Veli'nin neslinden gelenler arasında "Edhem" ..Je "İbrahim"adında kişilerin bulunması da Razi'nin bu görüşünü destekler durumdadır. Hacı Bayram-ı Veli'nin atalannın Oğuz Tı:i,rkmen boylanna mensup bir aHeden" olabileceği görüşü ileri sürülse de bir kaynağa dayanmaz. s Gerekçe olarak Ankara coğrafyasının "Oğuz Türkmen diyarİ" olmasını gösterilir. Malazgirt Zaferi'nden sonra Ankara şehir merkeziyle civar kasaba, köy ve mezralara Oğuz Türkmen boylanna mensup kabileler ile cemaatlar yerleşir. Yerleştikleri yerleşmelere de mensubu olduklan boylann adını verirler. Ankara coğrafyasında Peçenek, Bayat, Yüreğir (Üreğil), Büğdüz, Kayı, Çavundur, Avşar, Kınık, Bayındır, Kızık, Dodurga, Beğdili, Kargın, iğdir, Eymir, İymir, Yazır, Çepni ve Yuva adını taşıyan çok sayıda yerleşme bulunmaktadır.6 Bazı araştırmacılarda hiçbir kaynağa dayarımadan Ankara bölgesinde

2. Mustafa Erdogan-Mdımeı Şahin, Anlıaralı Rdzl ve Divdnı, Anhara 2015, s. 89, Aynca Balı: Ayşe Yıldınm, Hacı Bayram-ı Veli ve Tasavvufi Gö~leri (Basılmamış Yülıseh Lisans Tezi; Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Itmellslam Bilimleri Anabilim Dalı), Adana 2008, s. 3; Atike Okur, Rôzi (Abdallat!/): Hayati, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tertibi (Basılmamış Yalısc/ı lisans tezi, Selçuk Oni>·mitesüTarh Dili ve Edebiyatı/Eski Tarh Edebiyatı), Konya 1994, s. 65.

3. 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayiı-ı Anadolu Defteri, 93711530, c: I, Anlıara 1993, s. 337-41 1. 4. Abdalkerim Erdogan, Şeyh Ali Senıerhandi ve Sıgıralı Suyu, Ankara 2010', s. 29-50. 5. Etlıem Ctbecioglu, Haa Bayram-ı Veli ve TasavvufFelsefesi, Ankara 2004, s. 38; Etlıenı Cebtdoğlu, Hacı Bayranı Veli,

Anlıara 2006, s. 7. 6. Abdalkerim Erdogan, Adını Adını Anlıara, Anlıara 2007; Mccdi -Efendi, Tercanıe-i Numdniye, s. 77.

Abdü l kerim Erdogan Hacı Bayram - ı Ve li (K.S.)

bulunan "Koyuncu Oymağı"na mensup bir aileden olduğunu ileri sürer.7 Koyuncu Cemaati, konar-göçer Türlanen Yörükan raifesinden olup Anadolu'nun genelinde perakende halde dağılmıştır. Ankara civannda bulunan Koyuulu cemaati de Tavaif-i Haymana'ya tabidir.8

Sonuç olarak mevcut bilgilere göre Hacı Bayram-ı Veli, Horasan diyanndan Ankara'ya gelerek yerleşen "Faruki" nesepli bir aileye mensuptur.

Künyesi Hacı Bayram-ı Veli'nin asıl adının "Numan" 9 olduğu ve "Bayram" adını ise

mürşidi Somuncu Baba hazretlerinin verdiği rivayet edilir. Osmanzade Hüseyin Vassaf, "Sefine-i Evliya"da şu bilgiyi verir: "Bursa' da iken Hamidüddin hazretlerinin şeref-i himayetine mazhar olup, zaman-ı tesadüfKurban Bayramı'nda vaki' olmağla, mürşidleri, 'Bayram' tesmiye etmiş idi. Bu zat-ı muhterernle Şam'ı ve Harerneyu-i Muhteremeyn'i ziyaretle Aksaray'a gittiği menkt1ldür." 10 I..ami'i Çelebi'nin 1012/1690 istinsah tarihli "Futı1hu'l-Müşahidin li-Tervi:hi Kulübi'l-Mücahidin" (Terceme-i Nefahatü'l-Üns) adlı eserinde, Hacı Bayram-ı Veli'nin asıl adının da Bayram olduğu zikredilir: "Babasına Koyunluca Ahmed derlerdi. Üç oğlu vardı. Büyüğüne Bayram ve onancasına Safiyyüddin ve küçüğüne Abdal Murad derlerdi." 11

Bayrami şeyhlerinden Pir Aliyy-i Aksarayı'nin muhiblerinden olan Abdurrahman el-Askeri, "Mir'atü'l-ışk" isimli eserinde Hacı Bayram-ı Veli'nin asıl adının "Numan" olduğunu ve Bayram adının şeyhi Harnidüddin Aksarayt tarafından verildiğini nakleder: 12 Bazı kaynaklarda da Kurban Bayramı'nın birinci günü doğduğu için "Bayram" adı verildiği de nakledilir. Osmanlı vakfiyelerinde künyesi "Hacı Bayram ibn-i Ahmed birı Mahmud" olarak yazılıdır. 13 Bu künyeye göre babasının adı Ahmed, derlesinin adı Mahmud'dur.

M. Ali Ayni, Bursalı Mehmed Tahir'in ve Şakayık-ı Nurnaniye Tercümesi'ni kaynak göstererek "Koyunluca Ahmed is~de bir köylÜnün oğludur. Asıl ismi Numan'dır" bilgisini verir. ı-ı "H*ayat" adlı yazma eserde asıl adının Hacı Bayram ve babası Ahmed Efendi'nin de bezirgan (tüccar) olduğunu şöyle nakledilir: "Atası bir salih mu'tekid bazirgan idi. Bir oğlu vücuda geldi. Adını Hacı Bayram didiler."15

7. Balli Ya$a Altınah, Hacı Bayram Veli Bayramilih Mcldnıiler ve Meldmllilı, Ankara 1995, s. 4. 8. 438 Numaralı Muhasebe-i Vilaytı-i Anadolu Defteri, 93711530, c: J, s. 346; Cevdet Türlıay, Osmanlı lmparaııırlugu'ıııla

Oyma!ı, Aşiret ve Cemaaıler, lsıaııbul 2005, s. 458-459. 9. Melınıed Ali Ayni, Hacı Bayram-ı Veli, Istanbul 1343, s. 50. 10. Melımcd Ali Ayni, s. 51; Osmilnzdde HO.Seyin Vussaf, Sejinc-i Eı•liya Evliya-yı Ebrdr Şerlı-i Esrnar-ı Esrdr, C: 2, Haz:

Mdınıet Alılıuş-Aii Yılmaz, Istanbul 2005. ' ll. Ltimi'ı Çelebi, Furuhu'I-Maşalıidin li-Tervilıi Kulfıbi'I-Mucdlıidin, Amasya Beyazıtil Hallı Kip., no: 1295, vr. 433b-434b;

Ayşe Yıldınnı, agı, s. 24-26. 12. Jsmail E. Erünsal, XV-XVI. Asır Bayrami-Meldmiliği'nin Kaynaklanndan Abdurrahman EI-Aslıtıi'nin Mir'dltl'l-~h'ı,

Anlıara 2003, s. 202-203. 13. Valııflar Genel Mfıdurlüğü, Valııf Kayıtlar Arşivi, Defter no: 531, s. 200; Defter no: 588, s. 8. 14. Me!uned Ali Ayni, age., s. 50. . 15. Hilıayaı. Anlıara Milli Kilruphane Yazmalan, Yazma Bağışlar No: 346/37, s. 156-15i.

109

110

Abdiiikerim Erdogan

Doğum Yeri 'Hacı Bayram-ı Veli Ankara şehir

merkezine yakın, Çubuk Çayı vadisine açılan bir dere yamacında bulunan ve günümüzde Alnndağ ilçesine bağlı bir mahalle olan Solfasıl yeni adıyla Solfasol Köyü'nde dünyaya gelir. Doğum yeri konusunda mevcut kaynaklar mutabıknr. 16 (Foto: 1) Ankara Sancagı'na ait ilk tahrir defteri Fatih devrine ait olup 1463 ' tarihlidir. Bu defterde "Solfô.zl" şeklinde yazılmıştır. "Kaıye-i Solfazl; Vakf-ı medrese-i

Hac ı Bayram-ı Ve li (K.S.)

ı----------, Melike HCltım elhaletii hazilıf siilalet'iil-mıılıahhihin Baba , --ziı>!~Jı@t\t~j~ .

1

ve.led-f Ş?'l.ı ·~ö.a Bay~am ~numl1~~1kabrelııı- mutasamfdır .-J.~,~~ı.-eıJ'~~I;tw elıııde. Padışalumız huhmı vardır. (Belge: 1) H. 928/M. /'l!.i]-e.<JJ..>.w.:-w. 1 1522 tarihli Ankara Evkaf Defteri'nde Solfasıl, Ankara

-!'...JJr Sancağı Kasaba nahiyesine bağlı ve Melike Hatun Medresesi'nin vakıfköylerindendir. 1522'}11lında Solfasıl

~-,prMwA' (,; ~ .· _, - - pr Köyü 25 hane, 33 nefer ve yıllık vakıf gelir_i. 4.831 C~r.. 4)!!# .z ot;;! akçedir. Bir çiftlik yerde Hacı Bayram-ı Veli'nin toruı:_u 61(..·· · ;?f:,w,ı ~fl-J 4"! '. Edhem Baba'nın tasanufundadır.18 H. 937/M. 1530

""';-.f (:""~ · ~ . .P....._ tarihli Ankara Sancağı Tahrir Defteri ve sonrakiler ile ( . · i· · ' Ankara Sancağı Nüfus ve Temettuat Defterlerinde nSolfiisl"

(Belge: 1) şeklinde yazılıdır. 19

Doğum Yılı ' Hacı Bayram-ı Veli'nin dağıını yılı haklqnda değişik görüşler olmasma rağmen

1339-1340 20 veya 1352-1353 21 yıllannda doğduğu genel kabul görür. Sahih Ahmed Dede (v. 1229/1813), Hacı Bayram-ı Veli'nin 75111351 yılı Kurban bayramında doğduğunu zikreder.21 Hüseyin Vassaf Efendi ise kaynak göstermeden doğum tarihini 758/1357 olarak verir.23 Abdurrahman el-'Askeıi, Hacı Bayram-ı Veli'nin doksaru aşkın bir yaşta vefat ettiğinden söz ederY Bu yaşa göre Hacı Bayram Veli hazretlerinin 740/1339-40 yıllarmda veya birkaç sene evvelinde doğduğu düşünülebilir. Hacı Bayram-ı Veli'nin soyundan gelen merhum Fuat Bayramoğlu da, aile büyükleri arasındaki rivayet ve inamşa göre hazretin çok uzun yaşadı~. doksanını aşkın bir yaşta vefat ettiği rivayetinin kabul gördüğünü, dolayısıyla da

ı6. Abdurrahman CAmi, Ncfalıô.ıa1·0ns. Terctımc ve ~rh: !..dmı! Çelebi, Haz Saleyman Uludat;-Mwwfa Kara, Istanbul 2001, s. 83i; M. Mccdl Efendi, Şa!ulyih-i Num<lniyc, s. Ti; Osmdrızdde Hımyin Vassôf, Scfınc-i Evliyel E•·l~yd-yı Ebrılr Şerlı-i Es md r-ı Esrdr, C: 2; Mc1ınıe4 Ali Ayni, age, s. 50.

17. BOA, Maliyeden Madcwcr Defıerlcr Tasnifı, MAD 9, vr. 213ab. . 18. 928 (Hicri) Tarihli Ankara Evhdf Dcfrcri, Arararlı KHaplıg1 Muallim Ctvdeı To.sni.fl, No: O.J 16/05, vr. 19a. 19. 438 Numaralı Muhasebe- i Vil<lycı-i Anadolu Dcfıcri, 93711530, C: 1, Anlıara 1993, s. 364. 20. Edıcm Ccbcdoğlu, Haa Bayram Vtll, Ankara 2006. s. 9. 2 ı. Mdımcd Ali Ayni, age., s. 50. 22. Sahıh Alımed Dedc, Mcvlcvilcrtll Tari!ıi,lstanbııl2003, s. 221,238. 23. Osmdır<ddc Hilseyin Vassaj. Scfinc-r Evliyd. C: 2. 24. /smail E. Enınsal, XV-XVI. Asır Bayrı!mt-Mtldmtligi'nin Kaynaklanndan Abdurrahman El-Asht:rt'nin Mir'ıiıü1-ışh'ı,

Anlıara 2003, s. 202.

Abdülkerim Erdogan Hacı Bayram- ı Veli (K . S.)

740/1339-40 yılında dogtnuş olabileceğini söyler. Aynca M. Ali Ayni'nin kaynak olarak gösterdiği Mecdt Efendi'nin "Tercüme-i Numaniye"sinde ve Tahir Bey'in "Hacı Bayram-ı Veli" isimli eserlerinde doğum tarihi verilmemiştir.15 Hacı Bayram-ı Veli'nin doğduğu ata evi günümüzde Solfasıl Merkez Camii yakınında bulunmaktadır. Önceleri klasik kerpiç duvar ve çorak darnlı iki odalı bir yapı iken, daha sonra restore edilerek E~~~!§; ziyarete açılmıştır. (Foto: 2)

Eğitimi

(Foıo: 2)

Hacı Bayram-ı Veli'nin doğuştan zeki olduğu 11~kledilir. Hikayat'ta şu nakil yapılır: "Çünki Haa Bayram dört ay on günliik aldı. Bir ımıbarek gıinde ilim ta'limiııe virdiler. Emma Haa Bayram bir mertebe zeki tabia' idi. Kim bir keıTe ta'lim kifayet iderdi. D ıı; Ankara, Anadolu Selçuklulan döneminden itibaren Anadolu'nun önemli ticaret ve eğitim merkezlerinden birisi olmuş, bu özelliğini Osmanlı'da da devam ettirmiştir. Hacı Bayram-ı Veli'nin eğitim gördüğü dönemde Ankara şehir merkezinde bulunan sıbyan mekteplerinin tam sayısı bilinmemektedir. Hacı Bayram-ı Veli hazretlerinin hangi medresede eğitim gördüğü kaynaklarda zikredilmez. Şeyh lzzedd.in hazretlerinin hocası olduğu ri vayeti halk arasında yaygın olmasına rağmen Osmanlı vakllbelgeleri bunu doğrulamamaktadır. Evliya Çelebi "Seyahamamesi"nde Er Sultan'ın diğer adıyla Mahmud Efendi'nin Hacı Bayram-ı Veli'nin bocası olduğunu nakleder. 27

Hacı Bayram-ı Veli'nin Hilyesi (Fiziki Yapıs ı ) Hacı Bayram-ı Veli hazretlerinin vücud yapısırun fiziki görünümü, klasik tabirle

bilyesi hakkında bilgi sunan tek kaynağımız şair Rii.zt'dir. Divanı'nda Hacı Bayram-ı Veli'nin "hilye-i pak"ini (fi.zil.q yapısını) şu beyitlerle manzum olarak resmeder:28 •

Gel imdi lıılye-i pakaıı dilci nazm ey le terkim it Beyan eyle ser-a-pa zikr alınsun cism-i nürcini

Görenler Haa Bayram-ı V elf hazrede1in cana Didiler allsen-i veclı Cızre lıalk itmiş Hudii am

Şiihiifte goncadur gaya mabarek levn-i simdsı Nilcuma ta'n ider nıyındahi nur-ı fii ruziinı

25. fuaı Bayramoğlu, agt, C: /,s. 12 .. 26. Hihdydt, M!lli Kıp. 1 Yazma Bagışlar, no: 346/37, s. 157. 27. Günüm,ılz Tarlıçuiylt Evliyd Çdtbi Scyalıatndmesi: Bursa-Bolu-Trabzan·E~nırn·A.ttrbaycan-Kajhasya-Kınm-Ciril,

Hazırlayanlar.Yüal Daglı-Scyiı Ali Kalır!l'"an. 2 Cılı-2Kitap,lsıanbul2005, s. 531; Abdii!Mrim Erdoğan, Ev/iya Çdtbi Scyahatnamcsi'ndt Ankara. Anhara 2012, s.JOJ-106.

28. Mustafa Erdoğan, agt, s. 89·90.

111

112

Abdüll<erim Erdoğan

Miicella milh-tabastı cebin-i nar-ı akdesle Iderleviı-i dili pür-nürJüı-az-ılevlı-i ptşdııı

Mübarek şekl-i ebrası hilal-i meh-nev ii gerdan Te'ala'llah ki halk itmiş açık ol ebnıvananı

Vesi'u'l-çeşm idi ne san vii ne lıod esved Veli sanya ma'il seyriden olıırdı hayi·anı

Gül-i hamret giilistan-ı ruhını eyleyiip gülşen Açılmışdı o na.lıl-i cennetfın verd-i giilistdnı

Didiler seyr iden gencineyi ı-ayında anafın Ki giiya ber-rasas iMiıte elmas-ı dıralışanı

Dintezierdi siyah çerde olanlar nazır-ı ı-ayı Bakanlar dikkat ile didiler sandıır elvanı

Nahtf idi mcıbarek lilıyesiniin sıiy-ı balası Mııhassıl oldı ol sııltdn şeh-i hiisniin neı1mdnı

Kad-i mergub-ı mevzunı dırdz u ne hasir idi Olup ber-i i'tidcil ol cism-i stm-i serv-i samanı

Bi-ekl idi zaV a ne miilalıham ol ten-i Simtn \ Katı ncidir glirintirdi anun cisminde ma yanı

Hacı Bayram - ı Veli {K.S.)

Hacı Bayram'ı görenler, Allah onu yüzletin en güzeliyle yaratmış, derler. Yüzünün rengi. yeni açılmış goncaya benzer. Yüzrıün nuru yıldızlardan daha parlakur. Alnı ay gibi parlak, kaşları hilal gibidir. Kaşlannın arası açıkur. Gözleri büyükçe idi, ne çok san ne de esmer idi, san ya meyilli idi. Yüzüne bakanlar karayağı.z demezlerdi, dikkatle bakanlar onun yüzünün san renkli olduğunu söylediler. Mübarek sakalının üst tarafı ince idi. Boyu ölçülü idi, ne çok uzundu ne de losa. Fazla yemezdi, bedeni zayıfn, çok şişman degildi. Teninde kıl nadir görtınürdü.29

Müderrislik Dönemi Hacı Bayram-ı Veli hazretleri medrese egitimir\i tamamladıktan sonra Ankara

ve Bursa medreselerinde müderrislik, dönernin Kazasker'ine "tezkirecilik" yapar. Başka bir rivayete göre Sultari Murad Hüdavendigar zamanmda beşyüz akçelik kadılık görevine yiikselir. Daha sonra Yıldınm Bayezid Han zamarunda sarayda "kapıcıbaşılık" görevini yürütür. 30

29. Mıuıııfa Erdogan, age, s. >i-SS. 30. fuat Bayramoğlu, age, C.l, s. JS-16; Etlıtm Ctbtdoglu, age, s.13

Abdülkerim Erdogan Hacı Bayram- ı Veli (K . S . l

Abdurrahman el-Asket1, Mir'atü'l-'lşk'da "Sultan Hacı Bayram Yıldınm Bayezid Hanun kapucıbaşısı imiş" bilgisini verdikten sonar aşk medresesinin müderrisi olduğunu nakleder: "Bir rneclisde bir kirnesne eyildi: Sultanım, şimdi evladı böyle dimezler. Müderris idi medreseden geldi derviş oldı, dirler. Sultan P"ır Ali: Beli, anianın dahi sözi gerçekdür. Işk medresesirıün rnüderrisidür. Ve allemna[hu) min ledünna [Kehf, 65) dershanesirıün küşe-nişirıüdür. Azizlerimüz bu fakire böyle rakrır itdüler di yu buyururlardı." 31

Bu ifadeden Hacı Bayram'ın zahir medrese müderrisi olmadığı anlamı çıkarılmarnalıdır. Hikayat adlı yazınada "V elliasıl ternam mevatt-i 'ızam oldı. Sultan Murad Han zamanında beş yüz akçalık kadı idi. Malı dahi bi-nihaye idi." 31

ibaresirıden Hacı Bayram-ı Veli'nin Ankara'da kadılık yaptığı anlaşılmaktadır. Lami Çelebi'ye göre Hacı Bayram-ı Veli dönemin kazaskerine bir süre tezkirecilik görevi yapmıştır. 33 Hacı Bayram-ı Veli hazretleri Melike Hatun tarafından Ankara ·şehir merkezinde yaptınlan "Melike Hatun Medresesi"nde müderris olarak görev yapar.>+ Bu medrese halk arasmda "Kara Medrese" olarak anılmaktadır. ·

lmparator ll. Manuel Paleologos ve "Parslı (lranlı) Müderris" Yıldırım Bayezid Han, 1391 yılında Sivas Hükümdan Kadı Burhaneddirı ile

işbirliği yapan ve oynak bir siyaset izleyen Candaroğııllan'nın Kastarnonu Emiri Süleyman Paşa'nın üzerine bir ordu ile yürür. Bu orduda Bizans lrnparatoru tkinci 1 1 3 Manuel Paleologos'ta bulunur. Süleyman Paşa cephede vefat eder ve Bayezid Han, Kastamonu ve Çankın topraklarını Osmanlı hakimiyeti altına alır. Ordusu ile Ankara'ya gelen Yıldınm Bayezid kışı Ankara'da geçirir. lmparator lkirıci Manuel, Arıkara'da yaşlı müderris olarak zi.lcrettiği Müslüman bir llimle karşılaşır ve ondan "Persli bir müderris" diye bahseder. Bizans tarih yazıcılan, Türkler lran üzerinden Anadolu'ya geldikleri içirı şehirli Türkler'e genellikle "Persler" (lrarılı) derler. Manuel ile tamşma yapan alim yakın zamana kadar Batı'da "Persli Müderris" ve "Müslüman sofi" ~ye tanınır. Bu müderrisirı şehirde çok hatırlı bir kişi olduğunu, yöneticilerin dahi bu müderrisin sözüne itibar ettilderini anlatır ve lmparator bu müderrisin evinde misafir kalır. Anadolu'daki dini li.ayat konusunda yaptığı araştırmalarla tanınan Michel Balivet, Türk ve·· Bizans kaynaklamu irıceleyerek müderris olarak adlandınlan alimin Hacı Bayram-ı Veli olduğunu ortaya çıkarır.

Ankara'nın soğuk kış akşamlannda 26 gün boyunca her gece, meraklı bir dinleyici topluluğunun huzurunda gecenirı geç saatlerine kadar uzun uzun lmparator ile Hacı Bayram-ı Veli hazretleri arasında Hıristiyanlık ve lslamiyet üzerine münazaralar yapılır. Bizans lmparatonı, bu rnünazaraların muhtevasını, nasıl cereyan ettiğini daha sonraki yıllarda ctiyaloğlar halinde kaleme alır ve kardeşi Mora Valisi Theodoros Paleologos'a gönderfr. Osmanlı kaynaklannda lmparator'urı bu görüşmelerinden hiç bahsedilmez.

31. /smail E. Erünslll, age, s. 202·203. 32. HiMydt, s. 15i. 33. l..dmil ÇCltbi, age, v. 434b; Ay~t Yıldınm, agı. s. 14. 34. Ldmil Çelebı. age, v. 433b; Mecdl, age, s. 77; Atar, Hada'ihu1-Halıdilıfl TtlımUed'~·Şa!ıdih, lsıanbull268, s. 736.

1 1 4

Abdülkerlm Erdo~an Hacı Bayra m - ı Veli (K.S . )

l~parator Manuel, Müslüman alimden (Hacı Bayram-ı Veli) saygıyla söz eder. Onun bilgili, hoşgörülü ve saygıdeğer bir kişi olduğunu defalarca vurgular. Manuel, yedinci gece yapılan münazaraya çok önem verir. Bu gecede Hıristiyanlık'la Müslümanlığın birbirine üstünlüğü, Kur'an'ın verdiği mesajlar gibi konular ele alınır. Hacı Bayram-ı Veli, Hz. Musa ve Hz. lsa'run getirdiği dinleri Hakk Din olarak kabul ettiklerini, fakat insaniann Hz. lsa'nın verdiği iliDü mesajlan daha sonra bozduldan için Allah'ın yeni bir peygamber ve kitap gönderdiğini, "teslis"e yani Hz. İsa'nın I ann'nın oğlu olrnadıgıru söyler. Manuel, Müslümanlar'ın, Hz. Meryem'in bakireliğine inanınalanna, Hıri:stiyanlığı Hakk Dini olarak kabul etmeleri gibi konulan öğrendikçe hayretler içine düşer ve bunu da yazar. Manuel'in Hacı Bayrıım-ı Veli hazretleriyle yapnğı tarnşmalar, Müslüman ilahiyatçılar tarafından pek bilinrnezken Hıristiyan ilııhiyatçılar için her zaman muteber bir kaynak olarak kullanılır."

Yıldırım Bayezid Han ve Hacı Bayram-ı Veli Bazı kaynaklarda J:-:lacı Bayrani-ı Veli'nin "kapıcıbaşılık" görevinde bulunduğu

zikredilir. 36 Abdurrahman el-Askeri "Sultan Hacı Bayram Yıldınm Bayezid Han un kapucıbaşısı imiş" diye naklederY Yıldınm Bayezid Han, 1391 yılİnda veya daha sonraki yıllarda ordusuyla Ankara'da kışladığı yıl Hacı Bayram-ı Veli hazretleri ile tanışmış olabileceği ve bu tarihten sonrada onu yanına alarak Bursa'ya göt:Ürd~ğü tahmin edilir. Yıldınm Han'ın ordusunun Ankara'da nerede kışladığı kesin olaral< bilinmemektedir.

Kapıcıbaşılık, Osmanlı devletinde resmi bir görevdi ve saray görevlilerinin önde gelenleri arasındaydı. Kapıcıbaşı olan kişi, gizli fermanlan eyaletlere ulaşnnr, elçilerin padişah huzuruna çıkanlışlannda koltukianna girer:. padişahın camiye çıkışmda yarunda bulunurdu.38 Bursa sarayında göreve başlayan Hacı Bayrıım-ı Veli, Bursa'da devrin ünlü alimleri ve mutasavvıllanyla tanışır. Bu yıllarda Şeyh Hamidüddin Aksarayi hazretleri de Bursa'da olup "Ekmekci Baba" olarak billiıir. Ayru yıl "seyyid" nesepli Emir Sultan hazretleri de Bursa'ya gelir ve yerleşir. Hacı Bayram-ı Veli hazretleri ile özel dostluk kurar ve vefat edince cenaze namazının onun tarafından kıldınlmasını vasiyet eder.

Hacı Bayram-ı Veli'nin Tasawufi Hayatı

Anadolu'da Oğuz Türkmen boylannın iskllruna öncülük eden çlervişler ile hakim I ürkmen Beyleri tarafından Arıkara şehir merkezinde ve taşrasında çok sayıda "zaviye" kurulur. Daha sonra "Fütüvvet ve mürüvvet ehli" olan "ahi"lerin bölgeye gelmeşiyle zaYiyelerin sayısı daha da artar. Ankara şehir merkezinde, kasaba ve köylerde, ıssız ve viran yerlerde, dağ başlarında ve güzergahlar üzerinde, iskana açılmamış verimli arazilerin bulunduğu bölgelerde "zaviye"ler tesis ·edilir. ilk dönemlerde Ankara

35. Fuaı Bayramoğlu. age, Cl, s. 16·19. 36. San AbdullaJı Efendi, age., s. 233-234; Bayramoğlu, age., c. 1, s. 15; Refik Turan vd, age, s. l4J. 37. !smail E. Eriinsal, age., s. 202. 38. fuaı Bayramoğlu, age., c. ı. s. 15; Edıenı Cebtdoğlıı, age., s. JJ.

Abdülkerim Erdoğan Hacı Bayram - ı Ve l i (K . S. )

taşrasında kurulan zaviyeler, kurucusu olan şeyh efendinin daimi ikametgahı, tasawufl hayann yaşandığt ve uygulamalı eğitiminin verildiği yer, dini (Itikadi ve arneli) bilgilerin öğretildiği, konaklama ve beslenme hizmetlerinin ücretsiz yapıldığı, asken, zirai ve mesleki becerllerin öğretildiği, günlük ihtiyaçların kendi üretimleri ile karşılarıdığı, devletin en önemli istihbarat birimi ve bölge güvenliğini sağlayan bir karakol durumundadır. Şehir merkezinde bulunan zaviyeler ise daha ziyade dini, hayrt ve ictimai maksatlı olup, mahalleler bu zil.viyeler etrafında teşekkül eder.

Hacı Bayram-ı Veli'nin Samuncu Baba hazretleri ile tanışmadan önce tasavvuf eğitimi aldığına dair bilgiyi sadece Evli ya Çelebi "Seyahamame"sinde verir. Evliya Çelebi 1648 yılında Ankara'ya geldiğinde "Er Sultan"ı Hacı Bayram-ı Veli'nin hacası olarak zikreder ve türbesini ziyaret eder. Yazılı kaynaklarda Hacı Bayram-ı Veli hazretlerinin Samuncu Baba (Şeyh Harnidüddin Aksaray!) hazretleriyle ilk görüşmesi ve intisabı hakkında değişik görüşler nakledilir. Bu rivayetlerde ilk tanışma yerleri Kayseri, Aksaray, Bursa ve Ankara olarak gösterilir.

Şakaik-i Nu'maniyye isimli eserde yer alan ve günümüze kadar en çok kabül görüp nakledilen bilgide Şeyh Hamidüddin Aksarayi (Somuncu Baba) hazretleri Kayseri'de ikamet ettiği günlerde halifesi Şeyh Şücaeddin Karamani'ye: "Engürü'de (Ankara' da) Hacı Bayram adlı bir müderris vardır. Git onu davet eyle, gelsin" diyerek Ankara'ya gönderir. Şeyh Şücaeddin Ankara'ya gelir ve Kara (Melike Hatun) Medrese'de ders verirken Hacı Bayram'ı bulur. Samuncu Baba'nın davetirti iletir. Hacı Bayram'da "Davete icabet lazımdır" diyerek, Şeyh Şücaeddin'le birlikte Kayseri'ye gelir ve So m uncu Baba'nın huzuruna girer. Samuncu Baba hazretleri, zahir ilim erbabı ile batıni ilim erbabının vefatlanndan sonra ka birdeki mertebelerini Hacı Bayram'a gösterir ve tercihini de ona göre yapmasını söyler. Hacı Bayram, tasavvuf ehli olanların kabir hayanncia daha mesut ve bahriyar olduklarını müşahede eder ve dervişliğe meyleder. Samuncu Baba'nın manevi eğitimille girerek, müderrislik mesleğinden aynlır.39

Aksaray Günleri ve Samuncu Baba'nın Vefatı Hacı Bayram-ı Veli hazretleri. takriben ı4o3 yılında mürşidi Samuncu Baba ile

birlikte Aksaray'a gelir ve onun hizmetine devam eder. Şeyh Hamidüddin Aksarayi hazretlerirıin üç oğlu ve bir kızı olduğu mevcut şecerelerde zikredilir. Şeyh Halil Taybi, Şeyh Mehmed Said Taybi ve Şeyh Baba Yusuf Hakiki ile kızı Mahmude'dir. Şeyh Halil Taybi Malatya Darende'de, Şeyh Mehmed Said Taybi Bursa'da kalmış, en küçük oğLu Şeyh YusufHakiki'de babasının yanında Aksaray'a gelmiş ve onun manevi eğitimine devam etrniştir . .;o

Hacı Bayram-ı Veli, mürşidine gönülden bağlanrnışur. Teslirniyeti, ihlası, edebi

39. Mecdi Mdırııed Efendi, s. 77. 40. Ahmed Alıgtındüt, "Somıınaı Baba'nın Ncscb-i Alisi", Sonıwıaı Baba Dergisi, Haziran 2009, s. 8.

115

116

Abdülkerim Erdoğan

ve muhabbetiyle de onun teveccühüne mazhar olur. Somuncu Baba'nın oğlu ve Hacı Bayram'ın dergah arkadaşı Yusuf Hakiki, babasının sağlığında "irşad halifeliği"ni kendisine verileceği ümidindedir. Somuncu Baba ise vefauna yakın manevı: bir tenbih üzerine irşad halifeliğini oğluna degil de sadık müridi olan Hacı Bayrıim-ı Veli hazretlerine verir. Somuncu Baba hazretleri 1412 yılında Aksaray'da vefat eder.

Hacı Bayram-ı Veli hazretleri şeyhinin defin işlemlerini tamamladıktan sonra onun emri gereği oğlu Yusuf Hakiki ve' dergah arkadaşı olan Kızılca BedreddiD'i de yanına alarak Ankara'ya döner. (Foto: 3-4)

Hacı Bayram - ı Veli (I< . S . )

(Foıo: 4}

Hacı Bayram-ı Veli'nin Ankara'ya Dönüşü ... _ Yıldınm Bayezid Han'ın Ankara Savaşı yenilgisiyle Anadolu'da bulunan Beylikler

yeniden isti.klallerini ilan eder, Osmanlı şehzadeleri de iç çekişmelere başlar, Anadolu birligi tamamen dağılır. Amasya'da bulunan Şehzade Mehmed, Ankara civannda hükümran olan kardeşi Süleyman Çelebi'yi daha sonra da Musa Çelebi'yi tasfiye ederek Osmanlı tahtına geçer. Anadolu Türkmen Beyleriyle de uzun mücadeleler yaparak, Anadolu birligini yeniden ternin eder. Ger-ek yönetirnde gerekse halk arasında artış gösteren ahiliki bozulmaya ve anarşiye karşı mücadele verir.

Ankara'ya gelip yerleşen Hacı Bayram-ı Veli, şeyhinin emri üzerine ziraatle uğraşır. Ankara ticaret, zenaat ve ziraat şehridir. Köylerde hayvancılık ve ziraat, şehir merkezinde ise sof üretimi ve debbağlık (dericilik) yaygındır. Çelebi Mehmed, 1415 yılında Kararnanoğlu ÜZerine yapnğı bir seferde, Ankara'da hastatanır ve bir müddet islirahat eder. Kaynaklarda Hacı Bayram-ı Veli ile görüştüğüne dair bir kayıt yoktur. Yalnız Sultam tedavi için gelen "Şeyhü'ş-şuara" şöhreti Ue tanınan şair ve hekim Mevlıına Sinan'ın, Hacı Bayram-ı Veli'ye intisap ettigini ve "Şeyhi" mllhl.asuu aldığım kaynaklardan öğreniyoruz. •ı

Hacı Baymm-ı Veli hazrederi Ankara'ya teşrif ettigi zaman şehir ve taşrasında çok sayıda ahi reisi, Duman Ağa oğlu Turasan Bey; Ulu Bey oğlu Binari Bey, Şeyh Paşa, Yeğen Bey (Hacı Ahmed b. Hızır), Yaktıb Bey, Kadı Ahmed Çelebi ve Doğan Bey evlatlan gibi Türkmen beyleri söz sahibidir. Ayrıca çok sayıda zaviye bulunmaktadır.

41. Mıuatafa fs, n-Ccnal Kurnaz, Cemal. Şeyhi Divanı. Ankara 1990, s. ll-20.

Abdilikerim Erdogan Hacı Bayram-ı Veli" (K.S.J

sosyal yarayı bildiği için, her türlü toplu hareketi yakından izlemeye alır. Hacı Bayram-ı Veli'nin Ankara'da yakuğı aşk ocağına, Anadolu'nun her tarafından Hakk talipleri gelmeye başlar. Ankara Savaşı, şehzade mücadeleleri ve Türkmen Beylerinin çekişmelerinden kardeşliğe ve sevgiye hasret kalmış Anadolu insaru onun sevgi ve hoşgörü ocağına koşar. Kısa sürede müridi ve muhibbi çoğalır.

Zincirle Gelen Akşemseddin Din bilgini ve hekim olan Akşemseddin, aklı: ve naklı: ilimiere vakıf olup yirmi

beş yaşlannda iken (1417) ilm-i ledün sularına vakıf olmakiçin tasavvufa meyleder. Kamil bir mürşid bulmak üzere, önce Fars (İran) ve Maveraünnehir'e gider. Gönlünün istediği kişilikte bir mürşid bul3mayınca, Anadolu'ya geri döner. Meşrebine uygun bir mürşid arayışında olan Akşemseddin'e Hacı Bayram-ı Veli'yi tavsiye ederler. Bu tavsiye üze.rine Ankara'ya gelen Akşemseddin, Hacı Bayram-ı Veli'nin yarunda müridleriyle birlikte ihtiyaç sahipleri ve der-gıihın ihtiyaçlan için yardım topladığıru görür. Bu davranışların özel hikmetini anlayarnayan ve olumlu görmeyen Akşemseddin, Ankara'dan aynlır. Şehabeddin Sühreverdi neslinden Zeynüddirı Hafi:, Anadolu muhitinde tamnmış bir mutasavvıf olup Haleb'de ki dergahında irşad faaliyetlerini yürütmektedir. "Zeyniyye" tasavvuf ekolünün kurucusu bu şeyhe, hissi yakınlık duyan Akşemseddin, onun tasavvuf terbiyesinde yetişrnek niyetiyle Haleb'e gitmek için yola düşer. Haleb yakınlannda istirahate çekildiğinde bir rüya görür. Rüyasında Aksemseddin'in boynuna bir zincir takarlar ve zorla çeke çeke onu Ankara'ya Hacı Bayram-ı Veli'ye getirirler. Birde bakar ki zincirin ucundan tutan, Hacı Bayram Veli' dir. Bu rüyadan etkilenen Akşemseddin, hemen Osmancık'a geri döner. Sultan Bayezid Han'ın Kazaskerlerinden biri olan İmam Ali Efendi'nirı babasıyla buluşarak Ankara'ya gelir.

Akşemseddin, Hacı Bayram-ı Veli hazretlerinin hasat mevsimi dolayısıyla müridleriyle birlikte burçak tarlasında çalışuğıru öğrenir ve oraya gider. Hacı Bayram Veli müridleriyle beraber tarlada orakla burçak biçmektedir. Akşemseddirı, Hao Bayram-ı Veli'den hiç itibar görmez~ Ançak fazla beklemeden tarlada çalışan dervişlerin arasına katılarak, burç~ yolmaya başlar. Mo la verilip, yemekler hazırlanır, herkes yemeye başlar ama Akşemseddin sofraya davet edilmez. Akşemseddirı, o esnada "enaniyeti"ni ayaklar alnna alarak, köpeklere verilen yal (yemek) dan yemek ister. Tam elini uzatacağı zaman Hacı Bayram-ı Veli: "Hay köse, beni yaktın, beıi gel!" diyerek onu hemen kendi sofrasına davet eder ve "Zindr ile zorla getiıilen konuğu bıı şekilde. ağırlarlar" der. Bu olaydan soma, Akşernseddirı, şeyhirı candan bağlısı olur. Hacı Bayram-ı V el!, onu çok sıkı bir riyazete sokarak ibadetlerini arnnr. Marifet ve ledün ilmi kazanmasını sağlar. Öyle ki Akşemseddin'irı bu riyazet sonucu, yedi günde bir kaşık sirke ile yetirıir hale geldiği rivayet edilir. Riyazeti artırma isteği de Akşemseddin'den gelmektedir. Bu aşın riyazetin sonunda Hacı Bayram-ı Veli "Ya köse, nice ıiyazet eylersin, akıbet nur olursun, vefat ettikten sonra seni kabıinde bulamazlar" buyurur. ·

117

11 8

Abdü l ker i m E rdoğan Hac ı Bayram -ı Veli (K.S.)

J-!:acı Bayram-ı Veli ona "beyaz bir insan olan Zeyd'den, insan cinsinin karaİılıklannı, lekelerini söküp atmakta güçlük çekmedin, aciz kalmadın" diyerek "Akşemseddin" ismini verir. Günümüzde Hacı Bayram-ı Veli Camii'nin zemin altında bulunan çilehanelerden birisinin Akşernseddin'e ait olduğu rivayet edilir.

iznik'ten gelen damad Eşrefoğlu Rumi Bursa Çelebi Sultan Mehmed Medresesi'nden mezun müderris Eşrefoğlu Rumi

hazretleri gördüğü bir rüya üzerine medreseyi ve ilim yolunu terkeder. Abdal Mehmed adlı bir meczup kendisine Batını ilimlerden nasibi olduğunu söyleyince Bursa'da bulunan Emir Sultan hazrederine başvurur. Emir Sultan'a iç dünyasında olup bitenleri anlatır:

N' olayım bir derviş olsam Hoş yiiiiisem dervişane Terk eylesem kibrukini YiiZ St1ıiisem ilişen e.

Emir Sultan hazretleri ihtiyarlığından söz ederek onu dervişlik ve t~savvuf yolunda ileri bir merhaleye ulaştıracak olan Hacı Bayram-ı Veli'ye gönderir. Buiı.l.!n üzerine Ankara'ya giden Eşrefoğlu, Hacı Bayram-ı Veli Dergahı'nda on bir yıl kadar riyazet ve mücahede ·ile en ağır hizmetlerde çalışunlır. Eşrefoğlu Rumi hazretleri zahiri ilimiere sahip olmanın verdiği avantajla birlikte kalbi manfetleri hissetmeye başlar ve ona mürşidi tarafından dergahın imamlık görevi verilir. ·­Dergahda yıllarca süren gönül terbiyesinden ve hizmetinden sonra Hacı Bayram-ı Veli, kızı Hayrünnisa ile Eşrefoğlu'nu evlendirir. Aynca ona icazet vererek Bayraıııiyye tarikatıni·temsil

etmek üzere İznik'e halife tayin eder. •ı (Foto: 5) (Foıo: 5)

Sultan ll. Murad'ın Daveti Hacı Bayram-ı Veli'nin tasavvufi sohbetleri dilden dile Anadolu'ya yayılır. Mürid

ve muhiplerinin sayısı her gün artar. Bu durum karşısında bazı kişi ve zümreler ona karşı kin ve hased duyarlar. Hatta aracılan vasıtasıyla Hacı Bayram'ı halkı dalalete sürüklüyor, maksadıkendi saltanatını kurmaktır diyerek Sultan Il. Murad'a şikayet ederler. Hacı Bayram-ı Veli'nin mürid ve muhib sayısı da yönetimin dikkatini çeker. Sultan II. Murad, tahminen 1321 yılında Hacı Bayram-ı Veli hazretlerini Edirne'ye getirmek üzere bir s11-ray çavuşunu görevlenditir ve Edirne'ye davet eder. Görevli çavuşun Ankara'da Hacı Bayram-ı Veli'yle olan konuşmalan halk arasında değişik anlatımlada efsaneleşir. 43 -

42. Refih Turan vd, age., s. 232-236. 43. Faıma Alısen Turan, age, s. 3i.

Abdülkerim Erdogan Hacı Bayram-ı Veli (K.S .)

Hacı Bayram-ı Veli, Sultan II. Murad'ın daveti üzerine yanına en gözde müridi Akşemseddin'i de alarak görevli çavuşla birlikte Edirne yolculuğuna çıkar. Uzun bir yolculuktan sonra Çanakkale Boğazı'nı geçerek Gelibolu'ya ulaşırlar. Gelibolu'da Yazıcızade Mehmed Efendi ve kardeşi Ahmed Bican hazretleri Hacı Bayram-ı Veli hazretleriyle tamşarak, onun manevı eğitimine tabi olurlar, himmetleriyle ledünni hazlan tadarlar. Hacı Bayram-ı Veli Edirne Sarayı'nda Sultan ll. Murad'dan yoğun muhabbet ve saygı görür. Hacı Bayram'ın ledünni sohbetlerinden feyz alan II. Murad, kendisine pek çok ilisanda bulunup hediyeler vermek ister. Hacı Bayram-ı Veli, Sultan'ın bu ilisanianna karşılık: "Sultaruın! Bizim dünya ma~da gözümüz yoktur. Siz onlan ihtiyacı olanlara veriniz" diyerek nazikçe reddeder. Padişahın ısran üzerine "mutlaka ilisanda bulunmak istiyorsanız, talebelerimizirı, devlete vereceği vergilerden muaf turulmasını arzu ederiz" der. Padişah da memnuniyetle kabul eder. Sultan II. Murad, Ergene Çayı üzerine bir köprü inşaatına karar verir ve temel atma törenine Hacı Bayram-ı Veli ile Emir Sultan hazretlerini davet eder. Bu törene Germiyanoğlu Yakub Bey'de şair Şeyhi ile birlikte katılır. Köprünün temel aup.a töreninde Hacı Bayram-ı Veli ve Emir Sultan hazretleri birlikte dua ederler. Törenden sonra da Sultan ve saygın davetlilerle birlikte Edirne'ye geçerler.

Hacı Bayram-ı Veli hazretleri Edirne'ye en son 1429 yılında Emir Sultan hazretlerinin vefau vesilesiyle gider. Bursa'da bulunan Emir Sultan, ağır hastalığı sırasında, kendisini Hacı Bayram'ın yıkamasını, namazını kıldınnasını ve defneımesirıi vasiyet eder. Bunun üzerine Bursa'ya giden Hacı Bayrıim-ı Veli, Emir Sultan'ın vasiyetini yerine getirir. Bursa'dan Edirne'ye Akşemseddirı ile birlikte geçer. Edirne Sarayı'nda Hacı Bayram-ı Veli ve Sultan ll. Murad sohbet ederken bulunduklan odaya beşikte bir bebek getirilir. Hacı Bayram-ı Veli beşiğe doğru yönelir ve Kur'an­ı Kerim'den Fetih Süresi'ni okumaya başladığı rivayet edilir. Sultan, beşikte yatan bebeğin kim olduğunu bilmeden Şeyhin Fetih Süresi'ni okuması karşısında hayrete düşer. Bu hayret ve şaşkınlıkla: "Siz benim humr-ı Hamliyıınıımda değil, beıı sizin lııızar-ı nihdniyetiııizdeyim" der. Daha so~a sohbet lstanbul'un fethi üzerinde yoğunlaşır. Hacı Bayram-ı Veli: "Sııltanim Kostaııtiııiyye'yi alamayacaksııı. Ama orası alınacaktır. Bunu ben dahi g6remeyeceğim. Oi·ası, şıı beşihte yatan çocu/ı ile bizim lıöse (Ahşemseddin) tarafıııdaıı alınacaktır. Bıııııın için Muhammedintizi (Fatih) hocası Alışemseddiıı'e bırakmalı gerek" der.

Zamanın Kutb-ı Devranı

Hacı Bayram-ı Veli hazretleri Ankara'da bulunan dergahında irşad faaliyetlerini yürütürken İmam Tirmizl evladından ve Berda'lı (Berde/Azerbeycan) Şeyhülislam Şeyh Berdat hazretleri, ailesi ve müridleriyle Eğirdir'e giderken Ankara'ya uğrar. Şeyhülislam Berda'i'nirı damadı ve müridi olan "seyyid" nesepli p-rr Muhammed Hôy1 (Pin Halife Hamtdi) keçe ve çuhadan diktiği tacı "zamanın kutb-ı devranı" Hacı Bayram-ı Veli'ye giydirir. Şerifi-zade Mehmed Şer'if Çelebi'nin "Menakıbu'l­'Arifin" isimli eserinde bu buluşmayı özetle şöyle anlatılır:

119

1 20

Abdülkerim Erdogan Hac ı Bayram-ı Ve li (K.S.)

Şeyhülislam Berdai Sultan da Höy'dan aynlarak her menzil ve konakta feyzli sohbetleriyle insanlan irşad ederek aln ayda Ankara'ya gelirler. Şehre yaklaştıklarmda Hacı Bayram Sultan'a malum olur ve dervişlerine "Tahyed geliyor, harşılayalım" der. Dervişleriyle karşılamaya çıkarlar. Şeyhülislam Sultan'da P'ır Muhammed hazretlerini terbiye ve irşad etmiş, himmetiyle altı ayda maneVi mertebe ve makamlannı tamamlanr. Hacı Bayram Sultan, Şeyhülislam Sultan hazretlerini karşılar, hal-hanr sordukdan sonra şehre gelirler ve dergahlannda misafir eder. Dergahlannda birkaç gün ziyafet verip, sohbetler ettikten sonra Hacı Bayram Sultan kendisille hediye gelen keçeleri ve çuhalan getirip, P'ır Muhammed Hôy'i'nirı önünde koyup buyururlar ki "Oğlum Pir Muhammed! Bunlardan bize bir tae dikiver" der. Pir Muhammed "Başüstüne sultanım!" diyerek, keçeleri kesip bir gü.zel tae diker ve takdim eder. Hacı Bayram Sultan "Oğlıım Pir Muhammed! Bu taa bana üstadından gördüğün gibi , giydir!" der. Pir Muhammed hazretleri de errıre uyup, telkın ve tekbir getirerek yeni diktiği tacı Hacı Bayram Sultan'a giydirir. Hacı Bayram Sultan hazretleri "Hoş, Şeyh-i lslam'sm! Altı aylık milrabbana (müridine) Rum'ıın (Anadolu'nun) seksen yaşında kocasına tae geydüriirsı1n!" buyurur. -ı-;

irtihalü'l-insan: Kamilinsanın Ahirete intikali" Hacı Bayram-ı Veli hazretleri vakıf belgelerinde, adına yazılan şiirlerde ve

menakıbnamelerde "Şeyh'ur-Rum", "Ahi Sultan" ve. "Hacı Paşa" ünvarılanyla da anılır. Hacı Bayram-i Veli hayatta iken kısa sürede yetişen Akşemseddirı'e hilafet vererek irşad göre~ ile Beypazan'na gönderir. Akşemseddirı, Beypazan'nda bir mescid ve bir de su değinneni yaparak insanlan irşad etmeye başlar. Beypazan'ndal<i. şöhretirıden rahatsız olan Akşemseddirı, Beypazan'ndan ayrilır ve Çorum iskitip kazasına bağlı Eviek (Evlik) Köyü'ne yerleşir. Burada C4ı. bir cami ve hamam yaptırır.

Burada da fazla kalmayan Akşemseddin hazyetleri Bolu'nun Göyrıük ilçesine gelir ve vefatma kadar burada kalır. Hacı Bayram-ı Veli, doksan küsui yaşlannda ve vefan yaklaşuğında "BerıİI_!l narrıazunı Akş'emseddirı kılıve~sin ve beni ol gasleylesün. Benim haberim ·ana vasıl eylesüz" şeklinde vasiyet eder. Şeyhinin vasiyetinden haberdar olan Akşemseddirı, hemen Ankara'ya gelip son nefesini vermeden önce, Hacı Bayram Veli'nin başında hazır bulunur.'5 Cenaze namazı kılındıktan sonra yapurdığı caminirı güney cephesinde hazırlanan mezanna defnedilir. Daha sonra mezan bir türbe içine alınır. Tabib-zade Mehmed Şükri Efendi "Silsilename-i Süfiyye" adlı eserinde Hacı Bayram-ı Veli'nirı vefat tarihini "irt.i.Mlü'l-insan" terl<i.bi hesabıyla 833/1429-30 yılı olarak verir.

Bayramilik Hacı Bayram-ı Veli hazretl~rinirı ismine nispetle "Baıyramilik" adı verilen Ebheİiye,

Halvetiye ve Nakşlbendiye tarikatlanmn usül ve erkanının birleştirilmesinden meydana gelen Bayramiliğin iki silsilesi bulunmakladır. Birincisi Nakşibend{ye

44. Şerifi-ziide, Mehmed Şerif Çelebı, Menahıbu'l-'Arifin, Milli Ktp.!YazmalaT Koleksiyonu. no: 06 Mil Yz A 9337, v. 7b, 8a; Ayşe Yıldınm, agı, s. 7.

45. Refilı Turan vd, age, s. 207-215. 46. Fuaı Bayramoğlu-Nihat Aıamaı, "Bayranıiyyt", TDV Islam Ansihlopedisi, C. 5, s. 269.

Abdüfkerim Erdogan Hacı Bayram- ı Veli {K.S.)

silsilesi Hazreti Ebu Bekir (r.a)'e, ikincisi de Halvetiye silsilesi olup Hazreti Ali (r.a)'ye ulaşır.-46

Hacı Bayram-ı Veli'nin "Ahi Baba"lığı ile "fütüvvet" ilkesine bağlı, "Şeyh'r­Rilm"luğu ile de "Sünni" Anadolu birliğini savunan, yani "devletli" bir anlayışa sahiptir. İnançlı ve huzurlu bir toplumu ancak "kendini bilen" fertlerin meydana getirebileceğini savunan Hacı Bayram-ı Veli "vahdet" akidesini esas almış ve ehl-i sünnet inancından asla taviz vermerniştir. Bayranıilih "cezbe", "muhabbet" ve "sırr-ı ilahi" adı verilen iiç esasa dayamr.

"Hafı" (gizli) zikir yapılan Bayramilik'te "Vahdet-i vücud" anlayışı hakimdir. Bayrami tacı, başlangıçta on iki terkli iken daha sonra altı terkli beyaz çuhaya dönOşmÜŞtür. Aln terk rasavvufun aln ilkesi vardır: Az yeme, az uyuma, az konuşma, sürekli zikir, havanr-ı nefy, tefekkürü simgeler. Tacm tepesinde birbirinin içirıde bulunan gül denilen üç daire de tevhidirı üç mertebesine ve Sc;ımuncu Baba'nın Şam'daki Bayezıdiye DergMıı'na bağlılığının işaretidir. Aln terk aynı zamarıda imarun aln şarnru ve Allah'ın zati sıfatiarını (vücüd, kıdem, beka, vahdaniyet, kıyam bi nefsihi, muhalefetün li'l-havadis) simgelerY

Bayramiliğin Kol ve Şubeleri Hacı Bayram-ı Veli'nin vefatından sonra Bayramilik iki ana koldan devam

enniştir. Birincisi Muhammed b. Hamza Akşernseddin'in kurucusu olduğu "Şemsiyye­i Bayramiyye". lkincidi ise Dede Ömer Sikkini'nin kurucusu olduğu "Melamiyye­i Bayramiyye"dir. Daha sonra kurulan üçüncü önemli bir kol da "Celvetiyye"dir.

o Şemsiyye-i Bayramiyye Asıl Bayramilik yani Akşernseddin kolu, sulükta, esmayı ittihaz eden tamamıyla

klasik ve ehl-i beyt muhibbi olmakla beraber, sünni bir tarikattir. Şeyh Akşemseddin hazretleri tarafından kurulan "Şernsiyye" üç büyük şubeye ayrılır:

TennOriye: Akşemseddin hazretlerinin halifesi İbrahim Tennuri tarafından kurulmuş ve Kayseri'de faaliyet göstermiştir. Himmetlyye: Bolulu Şeyh Hilnroet b. Ali tarafından kurulmuştur. Şemsiyye'nin bu şubesi, Istanbul'daki Bayranu faaliyetirıi temsil etmiş olan önemli şubedir. lsev/yye: Tarikat silsilesi lbrahim-i Tennuri'ye dayanan Şeyh İlyas-ıSaruhani tarafından kuruları bu kol, Tennuriye'nin bir kolu olarak da kabul edilir. Akhisarlı olan şeyh Mecdüddin lsa'yı Saruhani'nirı oğlu ve halifesi olan bu zat faaliyetlerini Manisa'da sürdürmüştür. o Melametiyye-i Bayramiyye Hacı. Bayram-ı Veli'nin müridierinden Bıçakçı Ömer Dede tarafından kurulan

"Melametiyye", Ayaşh Mustafa Yarnın (Bünyamin Ayaşt) hazretleri tarafından

47. Ayşe Yıldınm, agt, s. 51-52.

12 1

1 2 2

Ab d ülkerim Erdogan Hacı Bayram-ı Veli (K.S . )

sürdürülmüştür. Serbest din'i yorumlan, vahdet-i vücüdu benimserneleri gibi sebeplerle zaman zaman siyası iradenin çok sert tepkisiyle karşılaşan Melam!ler varlıklannı kendilerini gizleyerek koruyabilen tasavvufi cemaatlerden biri olmuştur.

o Celvetiyye-i Bayramiyye Bayramiyye'nin önemli şubelerinden olan Celvetiyye, Aziz Malunud Hüdayi hazretleri

tarafından kurulmuştur. Aziz Malunud Hüdayi'nin silsilesi Üftade, Hızır Dede, Akbıyık Sultan vasıtasıyla Hacı Bayram-ı Veli'ye ulaşnğından Celvetiyye, Bayramiyye'nin bir şubesi sayılır. Bayramiyye silsilesinin Nakşlbencliyye ile münasebeti dolayısıyla Celvetiyye bu tarikatten izler taşır. Celvetiyye, İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Balıkesir başta olmak üzere, kısa zamanda Anadolu ve Balkanlar'a yayılmışnr. Celvetiyye'nin Ankara kolu Şeyh Tacedclin Ankaravı hazretleri tarafından yürütülmüştür. Dergahı _Hamamönü semtindedir. Taceddin Dergahı, MillıMücadele yıllarında İstanbul'dan gelen edip ve , şairleri misafir etmiştir. Mehrned Akif Ersoy "İstiklal Marşı"nı bu mekanda yazmışnr.

· Kaynakça

Akgıindaz, Ahmed, Arşiv Belgeleri Işığıncia Samuncu Baba ve Neseb-i Alisi, Es-seyyid Osman HuiOsi Efendi Vakfı Yayınlan, Isıanpul. 1995. ' Aktan, Bi.W, "Kemal Umnü Divaru'ıun Makalat Adlı Yazınası ve Dil Özellikleri", Türkiyat Araşnrınalan Dergisi, 20. Sayı, Gaz 2006. _ ' . Alanıaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi,: Ankara Uruversitesi llahiyat Fak1lltesi Yayınlan No: 190, Ankara, 19~1. Araz, Ne-7İhe, Anadolu Erenleri, Özgür Yayınlan, Istanbul, 2000. · Aslangil, Halit Cevri-Ekiz, Halil Hamdi, Kalecik'in Tarihi (Dünü Bugünü Için Bir Araştuma), Kalecik Külrür Derneği Yayınlan, Ankaısı. Ayni, Mehmet Ali, Hacı Bayram Veli (Sad.:H.R Banarlı), Akabe, Istanbul, 1986. Ayverdi, Semiha, Edebt ve Manevt Dünyası Içinde Fatih, 7 _ Baskı , Kubbealu, Istanbul, 2008. Azamat, Nihat (1994), "Hacı Bayram Veli", Türkiye Diyanet Vakfı Islam Arisiklopedisi, c. 14, lsıanbul, 1994. Bayramoğlu, Fuat, Hacı ~ayram-ı Veli Yaşamı-Soyu-Vakfı, Cilt: I-ll, 2. Baslo, TTKYııyınlan, Ankara, 1989. Bayramoğlu, Fuat-Azaınat, Nihat, "Bayramiyye", Türkiye Diyanet Vakfı.JslamAnsiklopedisi, C. 5, lsıanbul,1992. Boz, Erdoğan, Hakiki DiViinı -Karşılaşnnnalı Metin (Sadi Somunciıoğlu ve Mevlana Müzesi Nüshalan)-, KalTür ve Turizm Bakanlığı Yay., Afyonkarahisar, 2007. · Bozkurt, Tolga, Beypazan'nd~ki Türk Devri Yapılar, KilltOr Bakaqlıgt Yayınlan, Ankara, 2004. umi, Abdurrahman, Nefahatü'l-Uns, Evliya Menlobeleri, Ter: Uınii Çelebi, Haz: Süleyman Uludağ- Mustafa Kara, 2. Baslo, M arifet Yayınlan, ls_ıanbul, 200 ı. ·, _ Cebecioglu, Eıhem, "AJ<şemsedClin'de Bazı Tasawufi Kavramlar-I", Ankiıra U niversitesi llahiyat Fakültesi Dergisi, C.42, Ankara Univ. Basırnevi , Ankara, 2001. Cebecioğlu, Eıhem, "Akşemseddin", Sahabeden Günümüze Allah Dostlan, C.7, Şule Yay., lsıanbul ,1995. Cebecioğlu, Eıhem, Hacı Bayram Veli ve TasavvufFelsefesi, 2. Baslo., Alandağ Belediyesi Yayınlan, Ankara, 2004. . Cebecioğlu, Ethem, Hacı Bayram-ı Veli ve Tasavvuf Anlayışı, Kültür Bakanlıgı Yay., Ankara, 1991. Cebecioğlu, Eıhem, Hacı Bayram-ı Veli, Yay.,~' 1998. Çelebioğlu, Amil, "Yazıcı Salih ve Şemsiyye'si", A.U. lslaml Himler Fakültesi Dergisi, ı. Sayı, Ankara, 1975. Çınar, Hüseyln-Gümüşçü, Osman, Osmanlıdan Cumhuriyeıe Çubuk Kazası , Çu~buk Belediyesi Yayınlan, Ankara, 2002. · Eraslan, Kemal, "Akşemseddin'in Dini Tasavvuli Şürleıi" Ankara: TOrk Dili, C XLVIII, nu. 394, Ekim 1984. TDAY Erdoğan, Abdülkerim, Adım Adım Ankara, Ankara Bilyükşehir Belediyesi Yayınlan, l. Baslo, Ankanı. 2007; Ankara' mn Manevi Miman Hacı Ba~-ı Veli, Alandağ Belediyesi Yayınlan, 2. Baslo, Ankara, 2006; Manevi Mimarlanyla Ankara, Ankara Bilyükşehir Belediyesi Yayınlan, ı: Baskı, Ankara, 2007; Tarih Içinde Göl başı, Gölbaşı Belediyesi Yayınlan, L Baslo, Ankara, 2007; Unutulan Şehir Ankara, Akçağ Yayınlan, Ankara, 2004; Şeyh Taceddin Veli, Reyhan Yay., Ankara, 2010; Geçmişten Günümüze Kazan, Kazan Belediyesi Yay., Ankar;ı, 2009; Tarih Içinde Polatlı, Polatlı Belediyesi Yay., 2007; Geçmişten Günümüze Kı...7!lcahamam-Çamlıd.!!re, Esyav Yay., Ankara, 2010; Şeyh Ali Semerkandi, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınlan, 2010; Ankara Erenleri-1, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınlan, Ankara, 2012. . Erdoğan, Abdülkerirn-Kılcı, Ali-Güne!, Gökçe, Osmanlıda Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınlan, 2007; Tarih Içinde Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınlan, 2007. · Erdoğan, Abdülkerim-Narlnce, Mehmet, Edebi ve Tarihi Şahsiyetleriyle Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınlan,2007. · Erdoğan, Mustafa-Şahin, MehmetAnkaralı Razı ve Divanı, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınlan, Ankara 2015.

Abdü l kerim Erdogan Hacı Bayram-ı Veli (K.S.)

Eninsal,lsmail E., XV-XVI. Asır Ba>'l1ml-MelAınili'nin Kaynaklanndan Abdurrahman EI-Askeıfnin Mir'atü'l­ışk'ı, TTK Yayınlan, Ankara, 2003. Evliya Çelebi, Tam Metin Seyahatname, Birleşik Yayınlan, Cilı: 1-10, Istanbul, 1996. GMib, Mubllrek, Ankara, Mescidl~r. camiler, Mezarlıklar, Kiıabeler, Haz: Seyfettin Erşahin-Hılseyin Çuıar, Alnndağ Belediyesi Yayınlan, Ankara, 1996. GQneş, Mustafa, "Klasik Tork Edebiyannda Menakıpnameler ve Menlllab-ı Akşemşeddin Menalabnamesi", Uluslararası Sosyal Araşnrmalar Dergisi, Cilı: 4 Sayı: 16 Kış, 2011. GQnOmO.Z Turkçesiyle Evli ya Çelebi Seyahamamesi, Haz: Yücel Dağlı-Seyit AU Kahraman. 2. Cilt, 2. Kiıap, YKY,lstanbul, 2005. Güzel, Abdurrahman, Dinl-Tasavvuft TOrk Edebiyan, Akçağ Yayınlan, Ankara. lnalcık, Halil, Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar-I, TTK Yay., 3. Basım, Ankara, 1995. lrdesel,'Melunet, Gelibolu ve Yöresi Tarihi, 2. Basla, 1998. Isen, Musatafa-Kurnaz, Cemal, Şeyhi Divaru, AkçağYayınlan, Ankara, 1990. Isen, Musatafa, Laıifi Tezkiresi, Akçag Yayınlan, Ankara, 1991. Kara, Mustafa, "Eşrefoğlu Rumi", TDV Yayınlan, Ankara, 1995. • Kaya, Bülent, 3179 Numaralı Temetlilat Defterine Çöre Tekke-t Ummi Kemal Kaıyesi (Translcripsiyon ve Değerlendirme), Yılksek Lisans Tezi, Sakaıya Vniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eylül, 2008. Köprıllıl, M. Fuat, Türk Edebiyannda lik Muıasavvıflar, 9. basım, Akçag Yay .• Ankara, 2003; Osmanlı Imparatorluğunun Kuruluşu, 3. basla, Akçag Yay., Ankara, 2003; Anadolu'da MOsiOmanlık. Akçağ, Ankara, 2005. KOprOIO, Orhan-Uzun, Mustafa, "Akşemseddin", Türkiye Diyanet Vakfr Islam Ansiklopedisi, C. ll, Istanbul, 1989. Kurt, Yılmaz, "Çorumlu Kazası Kişi Adlan (XVI. Yo.zyıl)", OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araşnrma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı: 6, 1995. Kuyumcu, Fehmi, Evliyanın Dilinden, Ankara, Ankara,l978. Ocak, Ahmet Yaşar, K111tür Tarihi Kaynağı Olarak Menalapnameler, Metodotojik Bir Yaklaşım, TTK Yayınlan, Ankara, 1997; Osmanlı Toplumunda Zindıklar ve Mülhidler, Tarih Vakfı Yun Yay.,lstanbul, 1998; Türkler, Türkiye ve Islam, 6. Basla, lletişim Yayınlan, Istanbul, 2003. Otüken, Yıldız-Durukan, Aynur-Acun, Hakla-Pekak, Sacit, Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler-IV, Valaflar Genel MüdürlOğıl Yayın!an, Ankara,l986. Ozkan, Mustafa, "Elvan-ı Ştrıızt", Türkiye Diyanet Vakfı Islam Ansiklope~i. C. ll, lsıanbul, 1995. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri SOzlOğıl, Cilt: 1-lU, Ucüncil Basılış, MEB Devlet Kiıaplan, lsıanbul, 1983. Pekolcay, A. Necla-Uçman, Abdullah, "Eşrefoğlu Rüm1", Türkiye Diyanet Vakfı Islam Ansiklopedisi, C. ll, Istanbul, 1995. Sezgit, Bayram, Hao Bayram-ı Veli, Nur Yayıı_Uan, (Tarihsiz), Ankara. Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmanı-Osmanlı Ünlüleri, Cilı: 1-6, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit AU Kahraman, Tarih Vakfı Yun Yayınlan,lstanbul, 1996. Ştrl!.zt, Elvan-1, Tercüme-i Golşen-i Rl!.z, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 173. Tanınan, M. Baba, "Akbıyık Mescidi ve Tekkesi", TDV Isilim Ansiklopedisi, C. 2, Istanbul, 1989. Tatcı, Musıafa, "Hao Bayrıım-ı Veli ile Ugili Yeni Bir Kaynak: Ihrahim Has'ı.n Tezkiresi", Cumhuriyetin 80. Yılında Her Yönüyle Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yay., Ankara, 2004. Turan, Fatma Ahsen, Ankara ile BOtO.nleşen Bir Mana Onderi Hacı Bayram-ı Veli, Akçağ Yayınlan, Ankara, 2004. ; Turan, Refik-Turan, F. Ahsen-Cunbur, MOjgan-Kılcı, AU, ,Alnndağ'ın Manevi Cografyası. Alnndağ Belediyesi Yayınlan, Ankara, 1. Basla, Ankara, 1998. IJzun, Mustafa, "EnvarOI-Aşıkin", ·'TDV Islam Ansiklopedisi, C. ll, Istanbul, 1995. IJnver, A Süheyl,lsıanpulu'un Muılu Askerleri ve Şehir Alanlan, Ankara, 1976. l}nver, lsmail, "Kemal UmmJ", TDV Islam Ansiklopedisi, C. 25, Istanbul, 2002. Unver, !smail, "Kell!lll-i Ommt", Bolu Ili Halk Edebiyatı Seınpozyumu Bildirilen, 1987. Ya,'UZer, Hayali, Kemal Ummi Divaru (Inceleme-Metin), Abanı lzzet Baysal Üniversitesi, Bolu Halk KülrürünO Araşnrma ve Uygulama Merkezi Modorloga Yayınlan, Ankara, 2008. Ya,'UZer, Hayati, Kemal Ümmi Divaru (Inceleme-Metin), Abant lzzeı Baysal Üniversiıesi, Bolu Halk Külrürılnü Araşnrma ve Uygulama ~erkezi MOdOrlOgü _Yayınlan, Ankara, 2008. Yavuzer, Hayali, Kemal Umrni Divaru, Gazi Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlannıamış Dok-ıora Tezi, Ankara, 1997. Yıldınm, Ayşe, Hacı BayrAm-ı Veli ve Tasavvufi Gönişleri, Basılmamış Yüksek Usans Tezi, Çuk-urova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensıitnsü, Temel lslam Bilimleri Anabilim Dalı, Adana, 2008. Yıldız, Muhammed AU, Akşemseddin Mehmed Bin Ha!_I!Z3'nın Hayan, Risalelil'n-Nuriyye Ve Makamatü'l Evliya Adlı Eserlerinin Içeılginin Incelenmesi, Ankara Universiıesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temelislam BlUmleri BölOmü, Tasavvuf Ana Bilim Dalı, (Yüksek lisans Tezi), Ankara, 2008. Yılmaz, H. Kamil, "Akbıyık ·Sultan", TDV Islam Ansiklopedisi, C. 2, Istanbul, 1989. Yılmaz, H. Kamil, Aztz Mahmüd Hüdl!.yi ve Celvetiyye Tarikau, Erkarn Yayınlan, Istanbul 1999. Yurd, AU lhsan, Fatih Sulıım Mchmed Hlln'ın Hocası Şeyh Ak Şemseddin: Ha yan ve Eserleri, Fatih Kiıabevi Yayınlan, Istanbul, 1972.

1 2 3