ULOGA I ODGOVORNOSTI NADZORNOG ODBORA(Seminarski rad)

novembar, 2012. godine

SADRAJ UVOD ........................................................................................................................................... 2 1. NADZORNI ODBOR KAO ZAKONSKA OBAVEZA....................................................... 3 1.1. 2. Zakonske nadlenosti nadzornog odbora ...................................................................... 5

STRUKTURA, KOMPETENCIJE I BROJ LANOVA NADZORNOG ODBORA .......... 7 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. Zakonski uslovi ............................................................................................................. 7 Nezavisnost ................................................................................................................... 7 Znanje o korporaciji ...................................................................................................... 8 Sedam mekih principa korporativnog upravljanja......................................................... 8 Broj lanova nadzornog odbora..................................................................................... 9

3.

NADZORNI ODBOR I KORPORACIJSKO OKRUENJE ............................................. 10 3.1. 3.2. Nadzorni odbor i uprava .............................................................................................. 10 Nadzorni odbor i interesno-uticajne skupine ............................................................... 11

4.

DJELOKRUG RADA NADZORNOG ODBORA ............................................................. 11 4.1. 4.2. 4.3. est grupa poslova nadzornog odbora ......................................................................... 11 Tri uloge kroz koje nadzorni odbor obavlja svoje zadatke .......................................... 12 Pododbori koje formira nadzorni odbor ...................................................................... 13

ZAKLJUAK ............................................................................................................................. 14

UVOD

Korporativno upravljanje ukljuuje skup odnosa izmeu uprave korporacije, menadmenta, dioniara i ostalih interesnih-uticajnih skupina. Ovim radom e se prikazati uloga, zadaci i odgovornosti kljunog korporacijskog organa tj. nadzornog odbora. U prvom poglavlju rada dat je osvrt na obaveze i odgovornosti nadzornog odbora koje proistiu iz zakonskih propisa. Poslovi koji se postavljaju pred nadzoni odbor zahtjevaju odreena znanja i vjetine koje moraju da posjeduju lanovi odbora. O strukturi, kompetencijama i broju lanova nadornih odbora govori se u drugom poglavlju rada. Uloga nadzornog odbora u povezivanju razliitih interesno-uticajnih skupina korporacije s ciljem osiguranja uspjenosti kompanije tema je treeg poglavlja rada. U ovom dijelu su prikazani i naini razgranienja nadlenosti i uloga nadzornog odbora i uprave. Zadatci iz djelokruga rada nadzornog odbora i grupe razliitih uloga kroz koje odbor ostvaruje svoje poslove obraeni su u etvrtom poglavlju rada.

1. NADZORNI ODBOR KAO ZAKONSKA OBAVEZA

Zakonom o privrednim drutvima FBiH1 lanom 239. propisano je da su organi dionikog drutva: skuptina, nadzorni odbor, uprava i odbor za reviziju. U lanu 348 istog zakona reeno je da se ugovorom ili statutom moe odrediti da drutvo sa ogranienom odgovornou ima nadzorni odbor, te da je nadzorni odbor obavezno imati drutvo koje ima vie od deset lanova i drutvo koje ima osnovni kapital u iznosu veem od 1.000.000 KM i najmanje dva lana. Zakonom o javnim preduzeima Federacije Bosne i Hercegovine2 u lanu 5. odreeno je da su organi javnog preduzea: skuptina, nadzorni odbor, uprava (menadment) kao organi upravljanja, te odbor za reviziju. Statom Javnog komunalnog preduzea Radnik d.o.o. Zavidovii3 u lanu 17. utvreno je da su organi Preduzea: skuptina, nadzorni odbor i uprava kao organi upravljanja, te odbor za reviziju kao organ kontrole. Zakonom o privrednim drutvima Federacije Bosne i Hercegovine propisano je da nadzorni odbor sainjavaju predsjednik i najmanje dva lana, koje imenuje i razrjeava skuptina, s tim da ukupan boj lanova nadzornog odbora mora biti neparan4. U skaldu s tim Statutom JKP Radnik Zavidovii propisano je da Nadzorni odbor ine predsjednik i dva lana5. lanom 20. Statuta JKP Radnik d.o.o. Zavidovii propisano je da Nadzorni odbor, odnosno njegove lanove, imenuje i razrjeava Skuptina Preduzea u skladu sa odredbama Zakona o ministarskim, vladinim i drugim imenovanjima F BiH (Slubene novine F BiH, broj 34/03) i odredbama Zakona o sukou interesa u institucijama vlasti u BiH (Slubeni glasnik BiH, broj 16/02 i 12/04). U lanu 295. Zakona o privrednim drutvima FBiH se kae da se predsjednik i lanovi nadzornog odbora imenuju istovremeno na period od etiri godine, s tim da po isteku perioda od dvije godine od dana imenovanja, skuptina drutva glasa o povjerenju lanovima nadzornog odbora. Isto lice moe biti imenovano za predsjednika ili lana nadzornog odbora vie puta bez ogranicenja. Odredbe ovog lana Zakona sadrane su u lanu 20. Statuta JKP Radnik d.o.o. Zavidovii. Skuptina moe razrijeiti predsjednika i lanove nadzornog odbora i prije isteka perioda na koji su imenovani: 1) kad nadzorni odbor ili pojedini njegov lan izgubi povjerenje dioniara, 2) kad skuptina odbije usvojiti godinji izvjetaj drutva, koji ukljuuje finansijski izvjetaj i izvjetaj revizora, nadzornog odbora i odbora za reviziju, 3) kad skuptina utvrdi odgovornost predsjednika i lanova nadzornog odbora za tetu koju je pretrpilo dionicko drutvo zbog razloga iz l. 270. i 273. ovog zakona, 4) i u drugim sluajevima utvrenim statutom dionikog drutva.6 U skladu sa ovim lanom Zakona Statut JKP Radnik d.o.o. Zavidovii predvia mogunost razrjeenja lanova Nadsornog odbora i prije isteka mandata na koji su imenovani.1

Zakon o privrednim drutvima FBiH, Slubene novine Federacije BiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08 2 Zakon o javnim preduzedima u FBiH, "Slubene novine Federacije BiH ", broj 8/05 3 Statut Javnog komunalnog preduzeda Radnik d.o.o. Zavidovidi, br. SP-50/08 od 05.05.2008. godine 4 lan 259. 5 lan 20. 6 Zakon o privrednim drutvima FBiH, lan 259.

Nadzorni odbor JKP Radnik d.o.o. Zavidovii radi i odluuje samo kao kolektivni organ na sjednicama i moe odluivati ukoliko su prisutna najmanje dva lana, a odluke su punovane ukoliko su za njih glasala dva lana Nadzornog odbora. lanom 22. Statuta Preduzea utvrena je obaveza i odgovornost predsjednika i lanova Nadzornog odbora da svoje obaveze izvravaju u skladu sa interseima Preduzea na nain kako je utvreno odredbama Zakona o javnim preuzeima i Zakona o privrednim drutvima. Svako postupanje suprotno odredbama gore navedenih zakona i Etikom kodeksu predstavlja osnov za razrjeenje i odgovornost za neizvravanje ili neuredno izvravanje svojih dunosti na nain i postupak koji je utvren Zakonom o javnim preduzeima i Zakonom o privrednim drutvima. Operativni i funkcionalni aspekti rada Nadzornog odbora definisani su u Poslovniku o radu koji je usvojio Nadzorni odbor.7 1.1.Zakonske nadlenosti nadzornog odbora Nadlenosti nadzornog odbora dionikog drutva definisane su u lanu 269. Zakona o privrednim dutvima FBiH: nadzire poslovanje dionickog drutva; nadzire rad uprave; usvaja izvjetaj uprave o poslovanju po polugodinjem i godinjem obracunu, sa bilansom stanja i bilansom uspjeha i izvjetajem revizije; podnosi skuptini godinji izvjetaj o poslovanju dionickog drutva, koji obavezno ukljucuje izvjetaj reviziora, izvjetaj o radu nadzornog odbora i odbora za reviziju, i plan poslovanja za narednu poslovnu godinu; bira predsjednika nadzornog odbora; predlae raspodjelu i nacin upotrebe dobiti i nacin pokrica gubitka; odobrava kupovinu, prodaju, zamjenu, uzimanje u lizing i druge transakcije imovinom, direktno ili posredstvom supsidijarnih drutava u toku poslovne godine u obimu od 15% do 33% knjigovodstvene vrijednosti ukupne imovine dionickog drutva; imenuje predsjednike i clanove odbora za naknade i odbora za imenovanje; obrazuje povremene komisije i utvrduje njihov sastav i zadatke; saziva skuptinu; i odobrava emisiju novih dionica postojece klase u iznosu do trecine zbira nominalne vrijednosti postojecih dionica i odreduje iznos, vrijeme prodaje i cijenu ovih dionica, koja ne moe biti manja od prosjecne trine vrijednosti postojecih dionica iste klase u 30 uzastopnih dana prije dana donoenja odluke.

-

-

Kako je lanom 310. Zakona o privrednim drutvima odreeno da se odredbe ovog zakona o dionikom drutvu primjenjuju se na drutvo s ogranienom odgovornou, ako posebnim odredbama ovog zakona nije drugaije odredeno, onda to znai da su gore utvrene nadlenosti nadzornog odbora dionikog drutva i nadlenosti nadzornog odbora dutva sa ogranienom odgovornou.7

Poslovnik o radu Nadzornog odbora Javnog komunalnog preduzeda Radnik d.o.o. Zavidovidi, br. NO-36/2007. od 03. 09. 2007. godine

Pored nadlenosti utvrenih u Zakonu o privrednim drutvima nadzorni odbor javnog preduzea ima i slijedee nadlenosti utvrene u lanu 8. Zakona o javnim preduzeima: nadzire rad uprave; priprema poslovnike i predlae ih skuptini; priprema etiki kodeks i predlae ga skuptini; vri izbor kandidata odbora za reviziju i podnosi prijedlog za njegovo imenovanje skuptini; razmatra provedbeni propis za postupak nabavke i nadzire njegovo provoenje; daje miljenje skuptini o prijedlogu uprave za raspodjelu profita; imenuje i razrjeava lanove uprave u skladu sa postupcima utvrenim u poslovniku odnosno poslovnicima te vaeim propisima; daje ovlatenja za aktivnosti koje su ograniene na osnovu odredaba ovog Zakona; daje upute direktoru za provoenje uviaja u vezi sa uoenim nepravilnostima.

Pored toga u lanu 19. Zakona o javnim preduzeima u FBiH kao dunosti i odgovornosti nadzornog odbora navode se jo i obaveze da osigura: donoenje jednog ili vie poslovnika kojima se utvruju operativni i funkcionalni aspekti rada nadzornog odbora i uprave u skladu sa Zakonom o privrednim drutvima i ovim Zakonom, statutom i etikim kodeksom; prethodno razmatranje uz potvrdu zakonitosti poslovnika od kvalifikovanih lica pravne struke; da akti javnog preduzea sadre detaljne odredbe o disciplinskom postupku i pravinom postupku smjenjivanja odgovornih lica; da akti javnog preduzea sadre odredbe o potpunom iskljuenju sa posla iz javnog preduzea na period od najmanje dvije godine za lica koja su smijenjena na nain opisan u ovom Zakonu, ukljuujui i dunost uprave da za tu svrhu vodi adekvatne kadrovske evidencije; utvrivanje stimulativnih mjera za poboljanje i vrednovanje u okviru javnog preduzea. Uprava i nadzorni odbor duni su i odgovorni za strogo potivanje poslovnika i drugih akata i dosljedno provoenje zakona.

-

-

Nadzorni odbor je duan i odgovoran da, u saradnji sa odborom za reviziju, pripremi etiki kodeks8. Ispunjavajui svoju kontrolnu ulogu nadzorni odbor je duan pratiti da se vi postupci nabavke koji se obavljaju u javnom preduzeu provede uz strogo potivanje odredaba Zakona o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine9. U postupku nabavke nadzorni odbor je duan: razmatrati provedbeni propis za postupak nabavke u smislu njegove usaglaenosti sa vaeim propisima o nabavci; vriti nadzor nad radom uprave i zaposlenika javnog preduzea u pogledu primjene provedbenog propisa o postupku nabavke te vaeih propisa o nabavci;

8 9

Zakon o javnim preduzedima u FBiH, lan 20. Zakon o javnim nabavkama Bosne i Hercegovine, "Slubeni glasnik BiH", br. 49/04, 19/05, 52/05, 94/05, 8/06, 24/06 i 70/06

-

razmatrati izvjetaje o nabavci te prijaviti nadlenim organima sve eventualne prijevare ili zloupotrebe10. 2. STRUKTURA, KOMPETENCIJE I BROJ LANOVA NADZORNOG ODBORA

2.1.Zakonski uslovi S obziom na obaveze i odgovornosti koje lanovi nadzornih odbora imaju velika se panja posveuje neophodnim znanjima i vjetinama koje oni trebaju posjedovati. Kako bi osigurali da nadzorni odbori budu popunjeni kompetentnim osobama vlasnici ili osnivai korporacija odnosno preduzea pored uslova koji su definisani zakonom, zahtjevaju i posebne uslove za lanstvo u nadzornim odborima. Dodatni uslovi koje kandidati moraju ispunjavati definiu se u internim aktima korporacije odnosno preduzea. Shodno vaeim odredbama Zakonom o privrednim drutvima FBiH za predsjednika ili lana nadzornog odbora ne moe biti imenovano lice: osudivano za krivino djelo i za privredni prijestup nespojive s dunocu u nadzornom odboru, pet godina od dana pravosnanosti presude, iskljucujuci vrijeme zatvorske kazne; kojem je presudom suda zabranjeno obavljanje aktivnosti u nadlenosti nadzornog odbora i starije od 65 godina na dan imenovanja11.

-

Statutom JKP Radnik d.o.o. Zavidovii odreeno je da pored opih uslova predvienih Zakonom lanovi nadzornog odbora moraju imati visoku strunu spremu i najmanje pet godina radnog iskustvva u struci i spremi.12 2.2.Nezavisnost Jedna od vanijih osobina lanova nadzornih odbora je i nezavisnost. Ona treba da osigura objektivnost i nepristranost u radu u odnosu na korporaciju odnosno preduzea (njegove dioniare, lanove uprave i nadzornog odbora). Nezavisnost lanova nadzornih odbora se posmatra u skladu sa pet naela Hampel Report-a, prema kojima su lanovi nadzornog odbora nezavisni ako: - nisu bili vezani sa korporacijom ugovorom o zaposlenju u posljednjih 5 godina, - nisu imali materijalni interes u kompaniji u posljednje 3 godine, - nemaju nikakva primanja, osim naknade za uee u internoj kontroli, - nemaju porodinih veza u preduzeu i - nisu bili predstavnici znaajnih dioniara u posljednjih 9 godina.13

10 11

Zakon o javnim preduzedima FBiH, lan 36. Zakon o privrednim drutvima FBiH, lan 259. 12 Statut JKP Radnik d.o.o. Zavidovidi, lan 20. 13 Dordevic, M., Korporativno upravljanje: vlasnitvo, kontrola i prava akcionara, Privredna izgradnja, (2005) XLVIII,3-4, str. 211-229, str. 224.

Nadzorni odbor estu ima ulogu sudije izmeu razliitih interesa interesno-uticajnih skupina stoga je njegova nezavisnos veoma vana za zauzimanje pravilnog stava i donoenje valjanih odluka. 2.3.Znanje o korporaciji Nadzorni odbor kao centralni korporacijski organ ima u svojim rukama sva ovlatenja i svu odgovornost za ostvarivanje interesa vlasnika. Stoga nadzorni odbor mora biti duboko uronjen u realni korporacijski ivot, istinski razumjevajui ta se deava unutar korporacije14. Kako bi na zadovoljavajui nain ostvari svoju ulogu nadzorni odbor mora imati odreena znanja o korporaciji. Autori navode dvanaest taaka preko kojih lanovi nadzonih odbora stiu sliku o korporaciji: 1. Strateko usmjeravanje. (Da li su top-menaderi oblikovali odgovarajuu strategiju i odgovarajue operacione planove?) 2. Alociranje resursa. (Da li su potrebni ljudski finansijski, materijalni i drugi resursi podrke alocirani tako da se ostvari uspjeh?) 3. Organizacijski menadment. (Da li top-menader vodi organizaciju na pravi nain i da li organizacija posjeduje plan sukcesije za poziciju top-menadera) 4. Finansijska odgovornost. (Da li su uspostavljeni finansijski inormacijski sistemi, kontrolni procesi, delegiranje autoriteta odluivanja i sistemi izvjetavanja?) 5. Operaciona kontrola. (Da li menadment koristi efektivan sistem kljunih indikatora za praenje i kontrolu operacionih procesa?) 6. Zatita zakonitosti. (Da li je u funkciji mehanizam koji osigurava usklaenost sa legislativom i relevantnim obavezama vezanim za zatitu klijenata, zaposlenih i drutvene zajednice?) 7. Parnini postupak i rasprave. (Da li menadment vri izvjetavanje i kontrolu poslovanja na zahtjevani nain i da li prua potrebne dokumente i informacije na uvid finansijskim, pravnim i regulatornim institucijama?) 8. Krizni menadment. (Da li je uspostavljen sistem za upravljanje rizicima na nain da preventira ili korigira sve vrste rizika?) 9. Upravljanje prioritetima. (Da li nadzorni odbor razumije i podrava kratkorone, srednjorone i dugorone prioritete menadmenta?) 10. Prole i sadanje performanse. (Kakve su finansijske, trine i procesne performanse kompanije u poreenju sa ranijim periodom, buduim projiciranim periodom i performansama konkurenata?) 11. Prepoznavanje uzroka i posljedica. ( Koje specifine konkurentske snage i slabosti, trine sile i uticaji determiniraju poslovne rezultate i performanse?) 12. Prepoznavanje performansnih potencijala. (Koji su to razumni ciljevi i ogranienja vezani za razvoj i rast organizacije, za njenu profitabilnost i porast vrijednsti za dioniare?).15 2.4.Sedam mekih principa korporativnog upravljanja

14

Babid, M., Simid, M., unje, A., Puljid, M., Korporativno upravljanje, principi i mehanizmi, Revicon, Sarajevo, 2008. str. 210.15

Preuzeto iz Babid, M. i ostali, str. 211. (Izvor: Kocourek F. P. , Burger C. , Birchard B. (2006), 6)

Za efikasan rad nadzornog odbora potrebno je da njegovi lanovi imaju komplementarna znanja i vjetine. lanovi nadzornog odbora moraju biti savjesni i odgovorni, struni i sa profesionalnim iskustvom, nezavisni i principijelni. Kombinovanjem njihovih osobina potrebno je stvoriti tim koji e uspjeno voditi korporaciju odnosno preduzee. Kako bi lanovi nadzornog odbora uspjenije obavljali svoje dunosti potrebno je da primjene tzv. meke principe korporacijskog upravljanja. Sedam mekih principa korporativnog upravljanja: 1. Izaberite prave ljude: regrutovati ljude koji imaju hrabrosti da izazovu topmenadment kompanije, ljude sa samopouzdanjem koji se ne ustruavaju raspravljati i polemizirati sa upravom, bez isticanja svog ega. 2. Trenirajte, trenirajte, trenirajte: orijentirati lanove nadzornog odbora putem sastanaka licem u lice sa izvrnim direktorima. Ponuditi uputstva, aranirati mjesta za posjete i definirati vrijeme izgradnje odnosa meu ljudima. 3. Inforirajte i komunicirajte: isporuiti relevantne informacije na vrijeme i u razliitim formatima. Planirati vrijeme za diskusije. Posjetiti razliite dijelove korporacije. 4. Balansirajte mo uprave: osigurati da top-menaderi ne mogu uticati na izbor lanova nadzornog odbora, kontrolisati predsjednike pododbora, drati sastanke nadzornog odbora bez lanova uprave, obavezno kontrolirati sukcesiju top-menadera. korporacijski pododbori mogu zloupotrijebiti mo. 5. Uspostavite nove naine ponaanja: unajmiti top-menadera koji vrednuje timski rad. uspostaviti osjeaj kolegijalnosti i konstruktivnog skepticizma. lanovi uprave i nadzornog odbora trebaju razviti kulturu sluanja. 6. Posvetite vrijeme: lanovim nadzornog odbora je potrebno vrijeme a pripremu, diskusije i razvoj odnosa. Svi moraju imati dovoljno vremena za primanje i procesuiranje infomacije kako bi dnosili odluke. 7. Evaluirajte i unapreujte: uspostaviti vrijednost kontinuiranog, stalnog unapreenja. lanovi nadzornog odbora trebaju primjeniti praksu koju primjenjuju svi profesionalni timovi: evaluirati top-menadere, evaluirati nadzorni odbor kao cjelinu, evaluirati svakog lana nadzornog odbora.16 Uspjenost korporacije zavisi od izbora predsjednika i lanova nadzornog odbora. Pored odreenih ekspertskih znanja i vjetina, te profesionalne potvrenosti i prepoznatljivosti, lanovi nadzornog odbora iznad svega mooraju biti ljudi koji slobodno i nezavisno promiljanju, ljudi koji imaju sopstveni integritet, te visoku razinu zrelosti.17 2.5.Broj lanova nadzornog odbora Ne postoji jasna usaglaenost oko toga koliko lanova treba da broji nadzorni odbor da bi svoje poslove obavljao na najbolji mogui nain. Veliina korporacije i vlasnia struktura opredjeljuju broj lanova nadornog odbora. Zakonom o privrednim drutvima FBiH odreeno je da nadzorni odbori moraju imati predsjednika i najmanje dva lana, s tim da ukupan broj lanova mora biti neparan.18 Statutom JKP Radnik d.o.o. Zavidovii odreeno je da Nadzorni odbor peduzea broji tri lana (predsjednik i dva lana).1916 17

isto, str. 221. isto, str. 221-222. 18 Zakon o privrednim drutvima FBiH, lan 259. 19 Statut JKP Radnik d.o.o. Zavidovidi, lan 20.

Rastom broja lanova odbora ostvaruje se sinergetski efekat kroz razmjenu ideja i znanja, ali samo do odreene take. Nakon toga poinju se ispoljavati problemi koordinacije i konflikta sa pogubnim efektom na rad odbora.20 3. NADZORNI ODBOR I KORPORACIJSKO OKRUENJE 3.1.Nadzorni odbor i uprava Odnos izmeu nadzornog odbora i uprave definisan je zakonskim odredbama ali i poslovnim principima. lanom 269. Zakona o privredim drutvima FBiH u taci dva data je obaveza nadzonom odboru da nadzire rad uprave. Skuptina JKP Radnik d.o.o. inkorporirala je ovu zakonsku odredbu u lan 19. Statuta JKP Radnik d.o.o. Zavidovii. Nadzorni odbor ima status nadreenog organa u odnosu na upravu, ali bez obzira na to za uspjeno djelovanje korporacije odnosno preduzea od kljune je vanosti da se uspostavi saradnja izmeu ova dva organa. Nadzorni odbor na upravu prenosi ovlasti operativnog voenja, ali on opredjeljuje nain rada i djelovanja uprave. U svemu ovome jako je vano da se stvarna mo ne prelije iz ruku nadzornog odbora u ruke uprave. Razgranienje moi izmeu ova dva kljuna koporacijska organa najbolje se moe postii menaderskim ugovorom.21 Naalost u trenutnoj praksi veine bosanskohercegovakih javnih preduzea odnos nadzornog odbora i uprave, kao i odnos uprave spram preduzea nisu definisani kvalitetnim menaderskim ugovorima. Zadovoljavajui odnos izmeu nadzornog odbora i uprave mogue je ostvariti primjenom tzv. 3-D formule (distanca, dijalog i diferenciranost). Distanca Razliite pozicije nadzornog odbora i uprave i shodno tome razliit ugao gledanja korporacije neminovno dovode do toga da istu stvar ova dva kljuna korporacijska organa vide na razliite naine. Distanca omoguava nadzonom odboru da posmatra cjelokupnu korporaciju kao veliku sliku, tretirajui i pozicionirajui na odgovarajui nain tommenadment kao dio te velike slike. Nadzorni odbor posmatra i adekvatno tretira i ostle dijelove korporacije. Distanciranost izmeu nadzornog odbora i uprave ostavlja dovoljno prostora nadzornom odboru da ispolji ulogu centralnog korporacijskog organa i da ostvari potreban stepen nezavisnosti u radu. Dijalog - Iako postoji distanca izmeu nadzornog odbora i uprave za uspjean rad potrebno je da se uspostavi kvalitetna komunikacija izmeu ova dva organa. lanovi nadzornog odbora moraju biti samokritini, konstruktivno skeptini, otvoreni za dijalog i spremni da korigiraju svoj nain promiljanja pred snagom argumenata druge strane. Odluke nadzornog odbora moraju biti donesene kroz zdravu debatu, uvaavajui stavove uprave kao operativng organa korporacije. Diktat nadreenog organa prema upravi ne donosi dobar rezultat, a atmposfera antagonizma i podijeljenosti nikome ne donosi korist. Diferenciranost Raliito mjesto koje imaju u korporaciji nadzorni odbor i uprava podrazumijeva i izdiferencirane zdatke kroz set razliitih uloga. nadzorni odbor ima funkciju meta-menadmenta i u ostvarenju te fukcije mora imati umjeren stil, da iskazuje mudrost i20 21

Babid M., i ostali, str. 216. isto, str. 207.

uravnoteenost, s fokusom na osiguranje perspektivne budunosti korporacije u uslovima sagledavanja rizinih situacija. Upava je korporacijska vodea sila koja ambiciozno postavlja visoke ciljeve za korporacijski rast i razvoj, dok je uloga nadzornog odbora ne da ograniava ambicije uprave, ve da osigura potrebnu dozu realne mjere.22 3.2.Nadzorni odbor i interesno-uticajne skupine Korporacija kao sloen sistem ima interaktivan i meusobnoovisan odnos sa svojim partnerima, odnosno interesno-uticajnim skupinama (eng. stakeholders) koje ustvari tvore korporacijsko okruenje. Svaka interesno-uticajna skupina snadbjeva organizaciju sa odreenim resursima oekujui da e kroz proces razmjene resursa sa organizacijom zadovoljiti svoja osobena oekivanja.

Slika 1. Oekivanja stakeholder a (Izvor: prezentacija Strategijski menadment, prof. dr. Aziz unje, 28-29.12.2010. godine u Zagrebu23)

Uloga nadzornog odbora u komunikaciji sa ostalim interesno-uticajnim skupinama, kroz set tzv. povezujuih uloga, trebalo bi da ima cilj izgradnju dugoronih odnosa sa korporacijskim partnerima, interesno-uticajnim skupinama, baziranih na meusobnom povjerenju uz promoviranje logike pobjednik-pobjednik.24 4. DJELOKRUG RADA NADZORNOG ODBORA 4.1.est grupa poslova nadzornog odbora Definisana pozicija nadzornog odbora kao kljunog korporacijskog organa zahtjeva usmjerenost nadzornog odbora na est meusobno uslovljenih grupa poslova. 1. Oblikovanje korporacijske vizije i misije, korporacijska kultura i korposracijska socijalna odgovornost. Ovo predstavlja kljuni zadatak nadzornog odbora jer oblikovana vizija i misija predstavljaju platformu za obavljanje svih stratekih i povezujuih, a dijelom i kontrolnih uloga nadzornog odbora. 2. Izbor, (re)imenovanje i eventualni opoziv top-menadera. Vlasnici korporacije na nadorni odbor prenose funkcionalni autoritet i mo, a nadzorni odbor na22 23

isto, str. 207-210. http://web.efzg.hr/dok/OIM/dtipuric/Strategijski%20menad%C5%BEment.pdf 24 Babid M., i ostali, str. 215.

3.

4.

5.

6.

profesionalnog korporacijskog top menadera prenosi ovlasti operativnog voenja biznisa. Uspjeno poslovanje korporacije zahtjeva sposobnog top-menadera. Ako nadzorni odbor ne izabere adekvatnog top-menadera onda i ne moe ostvariti interese vlasnika. Samo su jak nadzorni odbor i jak top-menader garancija poslovnog uspjeha. Uee u oblikovanju korporacijske strategije i donoenju stratekih odluka. Nadzorni odbor treba da ima ulogu stratekog foruma za formulisanje strategije i davanje odgovora na veoma teka pitanja.25 Oblikovanje poslovne strategije je prvenstveno zadatak top-menadmenta, ali nadzorni odbor mora aktivno da se ukljui na nain da osigura potrebnu dozu realne mjere, u kontekstu optimiziranja korporacijskg rasta. lanovi nadzornog odbora moraju biti u potpunosti upoznati sa stvarnim stanjem u korporaciji kako bi bili u stanju da daju konaan sud o stratekim nastojanjima korporacije. U tom poslu u velikoj mjeri dolazi do izraaja aspekt menadmenta rizika. Kontinuirano samjeravanje organizacijske uspjenosti. Ustroj metodolokog koncepta putem kojeg se samjerava organizacijska uspjenost je prvi korak u operacionalizaciji vizije. Jedan od naina procjene korporacijeske uspjenosti je i godinji poslovni plan, koji bi na prijedlog menadmenta usvojio nadzorni odbor. Realizacija plana bi predstavljala indikator pomou kojeg bi se sagledavala uspjenost rada menadmenta na godinjem nivou. Krizni menadment. Sistem kriznog menadmenta na zahtjev nadzornog odbora i uz visok stepen njegove ukljuenosti gradi top-menadment. Nadzorni odbor je odgovoran za primjenu cjelovitog sistema kriznog menadmenta koji bi trebao omoguiti pravovremeno, anticipativno uoavanje potencijalnih kriza i kriznih situacija, te efektivno i efikasno prevazilaenje kriznih situacija. U kriznim situacijama naroito je bitno da nadzorni odbor ispolji liderske sposobnosti i da kvalitetnim angamanom bude prevaga koja e dovesti do korporacijskog uspjeha. Utvrivanje kompenzacijskog paketa za top-menadera (i lanove uprave). Nakon izbora kvalitetnog top-menadera nadzorni odbor mora da pronae nain da se interesi top-menadera stave u istu ravan kao interesima vlasnika, a to e postii na nain da se kompenzacijski paket oblikuje na nain da se top-menadrske kompenzacije direktno veu za korporacijsku uspjenost u kratkom i dugom roku.26

4.2.Tri uloge kroz koje nadzorni odbor obavlja svoje zadatke Zadatci nadzornog odbora kao reprezenta vlasnika i organa koji u rukama ima i vhunski autoritet i vrhunsku odgovornost za sve to se deava u korporaciji mogu se obavljati kroz tri grupe razliitih uloga. 1. Kontrolna (naroito dolazi do izraaja kroz kontrolu rada uprave). Nadzorni odbor nadzire poslovanje i rad uprave titei interese dioniara, ali i drugih relevantnih stakeholdera.27 2. povezujua (odnosi sa interesno-uticajnim skupinama i svim ostalim akterima bitnim za poslovanje same korporacije). Ova uloga se odnosi na odravanje formalnih i neformalnih odnosa s interesno- uticajnim grupama preduzea.28

25 26

preuzeto iz Babid M., i ostali, str. 272. (Izvor: Kocourek F.P., Burger Ch., Birchard B., (2006, 7)) Babid M., i ostali, str. 223 333. 27 Bradarevid F., Istraivanje podruja radai uloge nadzonih odbora u korporacijama Federacije Bosne i Hercegovine, hrcak.srce.hr/file/95191

3. Strateka (autorizacija stratekih odluka uz neizbjenu procjenu rizika). 29 4.3.Pododbori koje formira nadzorni odbor S obzirom na obim poslova i potrebu za specijalistikim znanjima nadzorni odbor moe formirati i pododbore kojima povjerava odreene zadatke iz djelokruga svog rada. O potrebi formiranja podobora odluuje sam nadzorni odbor. Odreeni odbori su i zakonski obavezni. Tako Zakon o privrednim drutvima FBiH 30 i Zakon o javnim preduzeima u FBiH31 nalau formiranje odbora za reviziju. Uspostava odbora za reviziju obavezujua je i Statutm JKP Radnik d.o.o. Zavidovii, 32 a istim lanom propisana je i struktura njegovih lanova. Uslovi traeni Statutom su VSS ekonomskog ili pravnog smijera i pet godina iskustva u struci i spremi.33 Broj pododbora nije ogranien ali su u praksi najprisutniji slijedei pododbori: - odbor za imenovanja - odbor za nagrade i - odbor za reviziju. Nadzorni odbor ostvaruje koordinirajuu ulogu u radu pododbora.

28

preuzeto iz: Bradarevid F., Istraivanje podruja radai uloge nadzonih odbora u korporacijama Federacije Bosne i Hercegovine, hrcak.srce.hr/file/95191 (izvor: Postma, T., Ivan, E., H., On the functions of supervisory boards in the Netherlands, Research Report 00E50, University of Groeningen, Research Institute SOM (Systems, Organizations and Management), 2000.) 29 Babid M., i ostali, str. 224. 30 Zakon o privrednim drutvima FBiH, lan 239. 31 Zakon o javnim preduzedima u FBiH, lan 5. 32 Statut JKP Radnik d.o.o. Zavidovidi, lan 17. 33 isto, lan 30.

ZAKLJUAK Promatrajui ulogu i ogovornost nadzornog odbora kroz prizmu zakonskih propisa kao i kroz prizmu modernog korporativnog upravljanja dolazi se do zakljuka da nadzorni odbor predstavlja kljuni korporacijski organ. Nadzorni odbor prije svega treba da zastupa interese vlasinika i u saradnji sa upravom (ili preko uprave) ostvaruje elje vlasnika kroz svakodnevno korporacijsko poslovanje. Uspjenost korporacije zavisi od kvaliteta rada nadzornog odbora i kvaliteta lanova koji ine taj organ. U tom smislu neophodno je da lanovi nadzornog odbora imaju komplementarna znanja i vjetine, visok stepen strunosti i iskustvo, znanja o korporaciji, menaderska znanja, te da su nezavisni i principijeni. U procesu prenoenja operativnog voenja kompanije na upravu potrebno je da nadzorni odbor zadri stvarnu mo u svojim rukama. Saradnja izmeu nadzornog odbora i uprave je preduslov za kvalitetno poslovanje, ali u toj saradnji jasno mora da se zna da je nadzorni odbor nadreeni organ upravi. Ostvarujui funkciju meta-menadmenta nadzorni odbor mora da ima umjeren stili i da na pravi nain usmjerava, a ne sputava ambicije uprave u ekspaniji i korporacijskom rastu. Korporacija se ne moe posmatrati kao izolovan sistem, njeno poslovanje zavisi od odnosa koje ona uspostavlja sa partnerima, odnosno intresno-uticajnim skupinama. Ostvarujui svoju povezujuu ulogu nadzorni odbor ustvari pronalazi naine kako da u korporacijskom poslovanju budu uvaeni i interesi partnera, svjestan injenice da je uspjenost korporacije mogua jedino u okruenju u kome su i ostali partneri uspjeni. Djelokrug rada nadzornog odbora obuhvata zadatke usmjerene prema korporaciji kao cjelini, prema upravi, prema interesno-uticajnim skupinama i prema drutvenoj zajednici, a zavisno od toga prema kome su aktivnosti usmjerene nadzorni odbor ima strateku, kontrolnu ili povezujuu ulogu.

Literatura: 1. Babi, M., Simi, M., unje, A., Pulji, M., Korporativno upravljanje, principi i mehanizmi, Revicon, Sarajevo, 2008. 2. Bradarevi F., Istraivanje podruja radai uloge nadzonih odbora u korporacijama Federacije Bosne i Hercegovine, hrcak.srce.hr/file/95191 3. Dordevic, M., Korporativno upravljanje: vlasnitvo, kontrola i prava akcionara, Privredna izgradnja, (2005) XLVIII, 3-4, str. 211-229. 4. Grubei, I., Razvoj nadzoornih organa dionikih drutava divergencija ili konvergencija entitetskih propisa, http://prf.unze.ba/v2/docs/anali/godina_3_broj_6/02%20Ivana%20Grubesic.pdf 5. Juri, D., Nezavisnost lanova nadzornih odbora i neizvrnih direktora upravnog odbora i njihove komisije u dionikom drutvu, Izlaganje na meunarodnom znanstvenom skupu Socijalno odgovorno gospodaranje, Pravni fakultet Sveuilita u Rijeci, Rijeka, 5.6. listopada 2007., bib.irb.hr/.../438301.NEZAVISNOST_LANOVA_I_KOMISIJE_. 6. Dumani, K., Horak, H., Neovisnost i nagraivanje lanova nadzornih odbora i neizvrnih direktora, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, god. 48, 1/2011., str. 33.-56., http://www.pravst.hr/dokumenti/zbornik/201199/zb201101_033.pdf 7. unje, A., Strategijski menadment, (prezentacija) http://web.efzg.hr/dok/OIM/dtipuric/Strategijski%20menad%C5%BEment.pdf 8. Zakon o privrednim drutvima FBiH, Slubene novine Federacije BiH, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08 9. Zakon o javnim preduzeima u FBiH, "Slubene novine Federacije BiH ", broj 8/05 10. Statut Javnog komunalnog preduzea Radnik d.o.o. Zavidovii, br. SP-50/08 od 05.05.2008. godine 11. Poslovnik o radu Nadzornog odbora Javnog komunalnog preduzea Radnik d.o.o. Zavidovii, br. NO-36/2007. od 03. 09. 2007. godine