ukuqonda - home | national prosecuting authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) i-npa inquma...

18
Ukuqonda ukusebenza koHlelo loMthetho Olwa Nobugebengu 000482 ZUL isiZulu Ibhalwe yi-National Prosecuting Authority (NPA), Ucingo. 27 12 845 6000 Ishicilelwe yi-Jacana Media, PO Box 291784 Melville 2109, Ucingo. 27 11 628 3200 © National Prosecuting Authority, 2008 I-edishini 1, ka 2008 ISBN 978-1-77009-549-6 Ihunyushwe ngu-Phindiwe Sangweni, Multilingua Translation/Interpretation Services LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 1-2 6/11/08 2:08:48 PM

Upload: vandien

Post on 03-Apr-2018

327 views

Category:

Documents


11 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

Ukuqondaukusebenza koHlelo loMthetho

Olwa Nobugebengu

00

04

82

ZU

L

isiZulu

Ibhalwe yi-National Prosecuting Authority (NPA), Ucingo. 27 12 845 6000

Ishicilelwe yi-Jacana Media, PO Box 291784 Melville 2109, Ucingo. 27 11 628 3200

© National Prosecuting Authority, 2008I-edishini 1, ka 2008

ISBN 978-1-77009-549-6Ihunyushwe ngu-Phindiwe Sangweni, Multilingua Translation/Interpretation Services

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 1-2 6/11/08 2:08:48 PM

Page 2: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

c 1

1

Indlela yokuyisebenzisa

Lencwadi ibhalwe uMnyango weZobushushisi (National Prosecuting Authority - NPA) ukusiza abantu abahlaselwe noma aba-ngofakazi kumacala obugebengu. I-NPA ifuna ukugwema ukuthi abahlaselwe ubugebengu baphinde bathole amanye amachaphazela ngalokho. I-NPA ifuna ukuthi ababekwe amacala babhekane namacala abo ngokweqiniso enkantolo futhi baphendule ngobelelesi babo.

Uma udinga ukuya enkantolo, sizokusiza ukuthi ukuqonde kangcono okuzobe kwenzeka ngesikhathi kuqulwa icala.

Ungibheke bo!Igama lami nginguMpho. Uze ungibheke bo encwadini ngoba ngizobe ngikukhombisa izinto okufanele uzikhumbule.

Izincazelo zamagamaManingi amagama asetshenziswayo enka-ntolo ongase ungawaqondi. La magama abhalwe ngokugqamile encwadini futhi achaziwe ezansi nekhasi ukuthi asho uku-thini. Kunamanye futhi amagama ema-khasini 29–31. Qala ngokulufunda loluhla lwala magama ngaphambi kokuya enkan-tolo, ukuze ukuqonde kangcono okwenze-kayo. Nemibuzo ebhekiswe kuwe uyobe uyilungele kangcono.

Okuqukethwe

Isingeniso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

I-Batho Pele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Kungabe lusebenza kanjani uhlelo lobulungiswa obulwa nobugebengu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Amalungelo abantu abathole isihluku nofakazi . . . . . . . . . . . . . . 8

Umsebenzi osemahlombe kamshushisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Kwenzekani kuwe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Okwenzeka enkantolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Ukuziphatha kahle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Indluzula nokuhlukumezeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Ezesondlo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Uhlelo lokuVikelwa koFakazi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Amasu okuvimba ubugebengu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Izinhlobonhlobo zezinkantolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Amagama asetshenziswa enkantolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Izinombolo eziwusizo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 3-1 6/11/08 2:08:53 PM

Page 3: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

� �

INHLOSOMBONO KA-NPA Ubulungiswa emphakathini ukuze abantu baphile ngokukhululeka

nokuvikeleka.

Isingeniso

Ngicela ukukwazisa ngeHhovisi leZobushushisi (NPA) nangomsebenzi wethu njengabammeli babantu.

Sihlanganise uhlelo olubizwa ngeLisu-Mgomo 2020 lika-NPA (NPA Strategy 2020), elimayelana nendlela yokubhekana nobugebengu nokuhlinzeka ubulungiswa ukuze abantu baphile ngenkululeko nokuvikeleka. Inhloso yethu ukwakha iNingizimu Afrika ephephile nevikeleke kangcono:

Sidinga ukuthi uze enkantolo uzokwethula ubufakazi. Ngiyabonga kakhulu ngokunikela ngesikhathi sakho ukuzokwenza lokhu. Lokhu kwenza umphakathi wakho ube yindawo ephephile kuwe, kumndeni nabangane bakho, nabo bonke abantu abaphila kulowo mphakathi.

I-NPA iyingxenye yohlelo lobulungiswa lokulwa nobugebengu eNingizimu Afrika. Senza isiqiniseko sokuthi kunobulungiswa kubantu abahlaselwe ubugebengu. Njengabammeli babantu, umsebenzi wethu ukubhekela abantu abahlaselwe ubugebengu nokukhusela umphakathi. Sisebenzisana nozakwethu – amaphoyisa, iziphathimandla zamajele, uMnyango weZobulungiswa nabanye – ukugwema nokuxazulula ubugebengu. I-NPA lokhu ikwenza ngokushushisa ukuqulwa kwamacala ezaphula mthetho futhi lokhu ikwenza ngaphandle kokwesaba, ukwenzelela nezinsolo ngokubi.

Ngithatha lelithuba ukukuqinisekisa ngokuzinikela kwethu kumsebenzi wokunisebenzela, nokubamba iqhaza ekwakheni impilo engcono kubo bonke.

Advocate Joseph Mokotedi MpsheUmbambeli KaMqondisi Wezokushushisa kuZwelonke

Ngesikhathi uyifunda le ncwadi, uzofunda kabanzi:

Ngohlelo lwezobulungiswa eNingizimu Afrika

Ngamalungelo akho njengohlaselwe ubugebengu nanjengofakazi

Ngokwenzekayo ezinkantolo

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 2-3 6/11/08 2:08:58 PM

Page 4: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

� �

I-Batho Pele Igama elithi “Batho Pele” liyigama lesiSuthu elisho ukuthi “abantu ku-qala”. I-Batho Pele, iwuhlelo lukaHulumeni lokuqinisekisa ukuthi umphakathi wonkana, uthola ukusizakala okuseqophelweni eliphezulu. Lokhu kubandakanya abantu abasebenzisa nabasetshenzelwa i-NPA engummeli wabantu.

Uma senza umsebenzi ogculisayo, kusho ukuwenelisa amakhasimende ethu. Bonke abasebenzi bakahulumeni kufanele bawulandele futhi bazigcine izimiso mgomo zeBatho Pele (bona ngezansi).

I-Batho Pele ithi umshushisi kufanele:

ahlale njalo ebonisana namakhasimende amise amazinga okufanele kusetshenzwe ngawo andise amathuba okutholakala kosizo aqinisekise ukuthi kunesizotha ahlinzeke ulwazi oluningi nolungcono ngezinsizakalo azicacise izinsizakalo (ukuphumela obala) akhulume nawe futhi axolise ngamaphutha umsebenzi wakhe ube sezingeni eliphezulu

Umthombo: DPSA, 1996

umshushisiumuntu obeka icala kumsolwa (ubuye abizwe ngomshushisi wombuso noma umshushisi kahulumeni)

amaphoyisainhlangano ezama ukubamba izigebengu neqikelela ukuthi abantu bayawulalela umthetho

ukuphenyaukuthola indaba neqiniso ngento ethize

ukushushisaukumbeka nokumqulisa icala enkantolo kumuntu owephule umthetho

umahluleli wecala umuntu oyimantshi noma oyijaji olalela icala

Kungabe lusebenza kanjani uhlelo lobu-lungiswa obulwa nobugebengu?

Uhlelo lobulungiswa obulwa nobugebengu eNingizimu Afrika

lunezingxenye eziyisithupha:

2. Abezokushushisa – bayanquma ukuthi icala

maliqulwe noma cha. Baziwa ngokusemthethweni njenge-NPA.

6. Umgcini-hhovisi wovivinyo-similo/

umsebenzi wezenhlalakahle – uhlinzeka izinsizakalo zezenhlalakahle kubantu

abampofu nabanobuthaka. Baziwa ngokusemthethweni

njengoMnyango wezeNhlakakahle (DSD).

4. UMnyango weZobulungiswa – uhlinzeka ubulungiswa

obutholakala kalula nobunohlonze kuwonke wonke.

Waziwa ngokusemthethweni njengoMnyango weZobulungiswa nokwakhiwa koMthethosisekelo

(DOJ&CD).

1. Amaphoyisa – avimba ubugebengu, aphenye

ubugebengu, futhi abambe abasolwa bobugebengu. Igama

elisemthethweni abaziwa ngalo abeZamaphoyisa eNingizimu

Afrika (SAPS).

3. Umahluleli/abezokwahlulela – banquma ukuthi obekwe icala umsulwa noma unecala. Babuye

banqume nangesigwebo esifanele onecala.

5. Ezamajele – ziqinisekisa ukuthi izigwebo

ziyagcinwa. Amajele azama ukuhlumelelisa izimilo zezigebengu ezigwetshiwe

ezingaphansi kwawo. Zaziwa ngokusemthethweni njengoMnyango weZamajele

(DCS).

izigweboinhlawulo efanelekile ekhishwa umahluleli

ukuhlumelelisa isimiloukwelekelela isigebengu sibuyele ekubeni nobuqotho sisebenze ngokunosizo

umgcini-hhovisi wovivinyo-similoumuntu onomsebenzi wokuqinisekisa ukuthi umvivinywa-similo uziphethe kahle

obuthakaosethubeni elilula lokuhlumezeka

abezokwahlulelakumaqondana nezinkantolo

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 4-5 6/11/08 2:09:01 PM

Page 5: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

� �

Izinyathelo zokuqinisekisa ukusebenza koHlelo loBulungiswa Bokulwa Nobugebengu:

Ukubikwa kobugebengu esiteshini samaphoyisa

Amaphoyisa avula idokodo aphenye icala

Idokodo lithunyelwa enkantolo (umshushisi anqume ukuthi kusadingeka yini ukuqhubeka nophenyo)

I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha

Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

(ubufakazi bungenele)

Uma benquma ukushushisa, icala liya

enkantontolo ukuze umuntu abekwe icala

Umshushisi anganquma ukuthi

icala lakho lixazululwe ngenye indlela

Enkantolo, ummangalelwa angasifaka isicelo sokudelelwa ngebheyili

(ngesikhathi esalinde ukuphela kwecala); kuba nesicelo sebheyili emva kwalokhu

Umshushisi uyena oqalayo ukubiza ofakazi abazokwethula ubufakazi bokuthi ummangalelwa unecala

Ummangalelwa/ummeli wakhe naye angase abize abakhe ofakazi noma ethule obakhe ubufakazi

Emveni kokuzwakala kwawo womabili amacala, umahluleli uyanquma ukuthi ummangalelwa unecala noma akanacala

Uma enecala, ummangalelwa ube esegwetshwa umahluleli

Icala lingase lihlehliswe kaningana ukuze kuqoqwe obunye ubufakazi, noma

lihlehliselwe ukuthi umsolwa/afune ummeli

Inkantolo ingase ikhiphe ezinye izigwebo ngaphandle

kokubhadla ejele noma ukukhokha inhlawulo

Uma egwetshwe ukukhokha inhlawulo noma isinxephezelo,

imali ikhokhelwa ehhovisi likamabhalane wenkantolo

Uma egwetshwe ukudonsa ejele, otholwe enecala angase

adedelwe ngepharoli (eyisinqumo sebhodi

yepharoli) emva kokuhlala isikhathi esithize ejele

Sidinga ubulungiswa emphakathini wethu ukuze abantu bonke baphile

ngokukhululeka nokuphepha

idokodoumqulu onemininingwane ebalulekile mayelana necala; bona idokodo lecala

ubufakaziukulandisa ngomlomo ngezigigaba nemiqulu okusetshenziswa ukweseka icala eliphambi kwenkantolo

lixazululwe ngenye indlelauhlelo lokunikeza ummangalelwa oqalayo ukubekwa icala futhi kube kuyicala elingelibi ithuba lenhlawulo ewukusebenzela umphakathi, alungise umonakalo awenze ngecala, athole ukwelashwa ngezinkinga zotshwala noma zezidakamizwa, futhi/noma athole izeluleko zokumqwashisa ngesimilo esibi kumbe ngokungasebenzi kahle komqondo. Uma ummangalelwa elalela futhi ukuliphambukisa icala kuba nomphumela omuhle, icala alibekiwe ummangalelwa lingase lihoxiswe. Aliphambukiswa icala lesibili.

ibheyiliisibambiso, esivama ukuba yisamba semali, esikhokhwa ukuze ummangalelwa atokele ngaphandle, ngomqondo wokuthi umsolwa uzobuya azobhekana necala noma alahlekelwe imali yebheyili uma engayilandeli imibandela yebheyili. Imvama iyabuyiselwa imali yebheyili ekupheleni kwecala, noma ngabe limlahlile noma uphume phambili kwicala aliboshelwe umsolwa.

ummangalelwaumuntu obekwe icala

ipharoliukudedelwa ejele singakapheli isigwebo sakho inqobo nje uma uziphethe kahle

isinxephezeloukukhokhelwa imali ngokuphatheka kabi oye wahlangabezana nako

umabhalane wenkantoloumgcini-hhovisi eNkantolo yeMantshi owamukela futhi akhiphe amaphepha okuqhuba icala legal papers

ufakaziumuntu owabona, owezwa noma owazi okuthize ngecala; angethula ubufakazi kwicala enkantolo

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 6-7 6/11/08 2:09:06 PM

Page 6: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

8 9

Amalungelo abantu abathole isihluku nofakazi

Amalungelo akho I-NPA isebenza kanzima ukuqinisekisa ukuthi bonke abantu abahlukumezekile kanye nofakazi abavela enkantolo baphathwa ngenhlonipho nesizotha. Abashushisi bazokwenza konke okuse-mandleni abo ukukuvikela nokuqinisekisa ukuthi awuphonswa imibuzo ngokungenabulungiswa.

Isikhathi sakho usenkantolo singase sibe nzima. Bona ikhasi 12 ukuthi yini eyenziwa umshushisi.

Uma uke wagetshengwa, unalamalungelo alandelayo. Umshushisi:

uzokuphatha ngendlela eneqiniso nangesizotha futhi ahloniphe isidima nemfi hlo eqondene necala lakho

uzokunikeza imininingwane

uzokwemukela imininingwane

uzokuvikela

uzokwelekelela

umhlukunyeziweumuntu ohlukunyezwe yisenzo esingekho emthethweni, ubugebengu obubheke kuye ngqo noma kwimpahla; umuntu okhombekayo ohlukunyezwe ngqo ummangalelwa ngokwakhe, hhayi ngoba elinyazwe umphakathi wonkana

ukuphekwa ngemibuzoithuba lokuthi olunye uhlangothi lukuphonse imibuzo ngobufakazi bakho obethulile

Unelungelo lokumbuza umshushisi ukuthi kungani ethathe izinqumo azithathile. Ungakhalaza futhi uma ubona ukuthi amalungelo akho awahlonishiwe. Bona ikhasi 33 maqondana nenqubo.

SiyabongaUkuba ngufakazi kukhombisa isibindi futhi kuzokwelekelela amaphoyisa nabashushisi ukuqinisekisa ukuthi ubulungiswa buyenzeka. Siyabonga ngosizo lwakho. Lubaluleke kakhulu kithina, nakumphakathi wonkana.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 8-9 6/11/08 2:09:10 PM

Page 7: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

10 11

Umsebenzi osemahlombe kamshushisi

Uyini umshushisi? Umshushisi ukhomba indlela yamaphoyisa ukuze aqoqe

ubufakazi obuyibo, abethule enkantolo, ethule amaphuzu enkulumonqophiswano ngamacala.

Umshushisi uyanquma ukuthi aliyise yini icala enkantolo noma cha.

Ubuye aqinisekise ukuthi abahlukunyeziwe kanye nofakazi baphathwa ngobulungiswa.

Ngaphandle uma umshushisi ekhombisa ukuba necala kukamsolwa “ngokungangabazeki”, ummangalelwa uzophuma phambili.

Umshushisi angawaphambukisa amacala ukuze kuhlunyeleliswe izimilo, ikakhulukazi zentsha eqalayo ukwephula umthetho.

Umshushisi welekelela inkantolo ukuthi ikhiphe isinqumo esinobulungiswa ikhiphe nesigwebo esinobuqiniso.

ngokungangabazekiuhlobo lobufakazi obudingekayo ukuze umuntu atholakale enecala enkantolo – kufanele kube ubufakazi obungananazi

ukuphuma phambiliukutholakala ungenacala

intshaumuntu oneminyaka engaphansi kweyi-18

izephulamthethoabenze icala; imvama yilapho kungamacala aphathelene nokuthintana phakathi kukamhlukunyezwa nesaphulamthetho

Ezinkantolo ezincane abantu bambona ngejazi

aligqokile umshushisi.

Bona ikhasi 7 ukuze ubone ukuthi liyini iqhaza likamshushisi ohlelweni lweZobulungiswa olulwa nobugebengu.

Ihhovisi likamshushisi libhalwe ngokucacile. Nalapho kubuzwa khona bayokuyalela ukuthi utholakala kuphi.

isinqumoukwahlulela okunqumayo ukuthi umuntu unecala noma cha

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 10-11 6/11/08 2:09:12 PM

Page 8: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

1� 1�

Kwenzekani kuwe?

Abahlukunyezwa, ofakazi nabanye abantu abanikeza imininingwane ngobugebengu, basiza amaphoyisa ukuxazulula noma ukugwema ubugebengu. Bangasiza futhi nangokwethula ubufakazi enkantolo.

Ukwenza isitatimende Uma unolwazi ngobugebengu obenziwe, uzocelwa ukuthi

wenze isitatimende esifungelwe noma ngokuqinisa, ephoyiseni. Lesi sitatimende sizosetshenziswa uma usuya enkantolo.

Uma ukwazi ukulufunda uluqonde ulimi, sicubungule isitatimende ngaphambi kokusisayina. Uma ungakwazi, cela umuntu ozokufundela noma akuchazele ngaso. Uma kukhona iphutha, cela ukuthi lilungiswe ngaphambi kokusisayina

Ukuya enkantolo Amaphoyisa azokunikeza ngokusemthethweni incwadi

yokuvela enkantolo. Kufanele ulinde enkantolo kuze kube yithuba lokuthi wethule ubufakazi. Ungaboshwa nokuboshwa uma ungayilaleli incwadi yenkantolo isupina.

Uma unemibuzo noma ulwazi oluthize, lunikeze umshushisi ngaphambi kokungena enkantolo. Singase singabibikho isikhathi ngosuku lwecala.

Mazise umshushisi ukuthi usufikile enkantolo. Khumbula, noma nini ngaphambi kokuya enkantolo ungacela ukuphinda usifunde isitatimende sakho.

Kufanele uhlale kuze kube uqedile ukwethula ubufakazi. Ungalinge uphumele ngaphandle kwebhilidi lasenkantolo ngaphandle kwemvume kamehluleli. Umshushisi uzokwe-lekelela ukuyithola le mvume.

istatimendeinkulumo ebhaliwe noma eshiwo ngomlomo elandisa ngokwenzeka, engasetshenziswa njengobufakazi enkantolo

isifungoukufunga ukuthi into iyiqiniso

ukuqinisaisitatimende esikhomba ubukhona noma ubuqiniso bokuthize

ukufakazaukwethula ubufakazi enkantolo

isupinaisaziso esisemthethweni sokubizela ofakazi enkantolo ukuba bazokwethula ubufakazi

Ufakazi akufanele ahlale ngaphakathi enkantolo engakabizwa ukuzokwethula ubufakazi.

Uma kukhona umuntu ozama ukukhuluma nawe ngecala, tshela umphenyi wecala, noma umshushisi. Ungalikhulumi namuntu icala ngaphandle kukamshushisi noma udokotela/usongqondo osizayo ecaleni.

Ukusongela nokwesabisa Ukwephula umthetho ukukusongela noma ukukwesabisa.

Uma kunomuntu okwesabisayo, tshela umphenyi wecala noma umshushisi.

Akukho semthethweni ukuthi noma ubani, ngisho abomndeni imbala, akuphoqe kumbe akufake umoya wokuthi ungabethuli ubufakazi.

Bona amakhasi 24–26.

Uma usebenza Tshela umqashi wakho ukuthi uthole isupina. Umqashi

wakho kufanele akudedele uye enkantolo.

Uma ungesiyena uMsebenzi kaHulumeni, umqashi wakho akadingi ukukukhokhela ngesikhathi ungekho emsebenzini. Ungafuna ukuthi inkantolo ikukhokhele umholo wakho okulahlekele. Buza umshushisi ngalokhu. Uzokwazi futhi ukufuna imali ekhokhelwa ofakazi.

Izindleko Ezinye zezindleko zingakhokhwa, njengezokuhamba. Cela

umshushisi agcwalise ifomu uma sewubethulile ubufakazi.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 12-13 6/11/08 2:09:14 PM

Page 9: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

1� 1�

Okwenzeka enkantolo

UtolikaIcala lizoqulwa ngesiNgisi noma ngesiBhunu. Uma unesidingo, uzosizwa utolika (umhumushi).

Ubani ozobe esenkantolo?

Ibheyili Uma oboshiwe evela enkantolo okokuqala, umahluleli kufanele anqume ukuthi amdedele yini ngebheyili.

Uma ohlukumezekile emesaba ummangalelwa ukuthi adedelwe ngebheyili, kufanele izizathu anazo azinike umshushisi noma umphenyi wecala.

Uma ummangalelwa esededeliwe ngebheyili bese ethintana nomhlukunyezwa nganoma iyiphi indlela, kufanele umhlukunyezwa azise umshushisi.

Ngesikhathi sesisicelo sebheyili, imantshi ingafuna uku-lalela ubufakazi. Inkantolo kufanele inqume ngebheyili.

Ukulivuma noma ukuliphika icala Ukuqulwa kwecala kuqala ngokuthi umshushisi atshele um-mangalelwa icala alibekwayo. Ummangalelwa ube esephendula ngalokhu kubekwa icala. Lokhu kusho ukuthi uyasho ukuthi “uyalivuma” noma “uyaliphika” yini. Uma ethi “uyaliphika” liqhubekela ekuqulweni icala.

1.Udaba lombuso Ngesikhathi kuqulwa icala, umshushisi ubiza ufakazi azokwe-thulwa ubufakazi. Umshushisi ubuza ufakazi imibuzo ukumhlenga ukuze angashiyi lutho olubalulekile. Ufakazi kungaba:

Umhlukunyezwa

Yinoma ubani owaziyo ngokwenzeka noma owazi okuthize ngobugebengu lobo

Iphoyisa, umhlaziyi bufakazi onguchwepheshe weforensiki noma abanye ongoti

uyaphendulaukuthi “ngiyalivuma” noma “ngiyaliphika” icala lobugebengu; nokusho ukuphika kuzinyathelo zomthetho othathelwe zona

iforensikiukuhlaziya ubufakazi ngobuchwepheshe

Umahluleli wecala Umelekeleli Ufakazi Umabhalane

wenkantolo Iphoyisa eligcina

inqubo enkantolo

Umshushisi Ummeli Utolika Ummangalelwa Umphakathi

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 14-15 6/11/08 2:09:18 PM

Page 10: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

1� 1�

3.Udaba lukammangalelwa Kulandela udaba lombuso, ummangalelwa noma ummeli wakhe

angayicela inkantolo ukuthi imdedele ummangalelwa. Loku kwenzeka uma bebona sengathi umshushisi wehlulekile ukukhipha ubufakazi obugcwele ngommangalelwa.

Umahluleli ube esenquma ukuthi amdedele yini ummangalelwa, noma aqhubeke necala.

Ummeli ube esethula ubufakazi abize nofakazi, okungabala no-mmangalelwa. Ummeli kammangalelwa uzozama ukukhombisa ukungabi nacala kweklayenti yakhe ngokwakha “izikhala” kwicala likahulumeni (likamshushisi). Bafuna ukufakazisa ukuthi icala abekwe lona ummangalelwa alisilo iqiniso noma ubufakazi abanele ukuthi inkantolo ikwazi ukumgweba ummangalelwa.

Umshushisi naye uyakwazi ukuphonsa imibuzo kunoma ubani ongufakazi kammangalelwa. Lokhu kubala nommangalelwa. Siza ubone umbhalo osizayo othi “ukungena ebhokisini” kwi-khasi 18.

2.Ukupheka ngemibuzo Emveni kokuthi lowo nalowo fakazi esethule ubufakazi, umma-ngalelwa noma ummeli wakhe angamfaka imibuzo ufakazi. Lokhu kwenzelwa ukuhlola ubuqiniso bobufakazi obethuliwe. Lokhu kunikeza ummangalelwa noma ummeli wakhe ithuba lokubeka olwakhe uhlangothi ngezigigaba.

Ummeli kammangalelwa angase akuphonse imibuzo. Lokhu ukwenzela ukuvikela ummangalelwa.

Ummeli angase abonakale enonya kuwe futhi akubuze imibuzo enzima. Zama ukwehlisa umoya ukhulume iqiniso, noma lokho kungasho ukuthi uphindaphinda into eyodwa (funda amakhasi 18–19).

ukuphuma phambili ecalenienye indlela yokuthi umuntu utholakale engenacala

ukugwebaukutholakala unecala enkantolo

inkulumo-nqophiswanoukubekela inkantolo udaba lwecala ukuze ithathe isinqumo esinobulungiswa

ukuzivikelaisizathu esisemthethweni noma incazelo ngowakwenza

ummangaliumuntu omangalela omunye esiteshini samaphoyisa

4.Inkulumo-nqophiswano yokuvala Kwinkulumo-nqophiswano yokuvala, umshushisi ubeka kafushane bese ethula amaphuzu ngecala. Unikeza izizathu zokuthi kungani ummangalelwa efanele ukutholakala enecala. Ummangalelwa noma ummeli wakhe naye unikezwa ithuba lokubonisa inkantolo ukuthi kungani ummangalelwa engafanele ukutholwa enecala.

5.Isahlulelo Inkantolo inquma ngokuthi ummangalelwa unalo yini icala.

Uma ummangalelwa etholakala enecala, umshushisi ukukhombisile ukuba necala “ngokungangabazeki”.

Uma ummangalelwa etholakale engenacala, yingoba umahluleli enokungabaza. Uma kunokungabaza, inkantolo kufanele imkhiphe phambili ummangalelwa. Lokho kusho ukumkhulula ahambe.

6.Isigaba sokukhipha isigwebo Uma ummangalelwa etholakale enecala, umahluleli uthatha

isinqumo ngesijeziso. Bobabili umshushisi nommeli kammangalelwa bangabiza

ofakazi kulesi gaba. Umshushisi angabeka ukuthi icala libi kangakanani; ukuthi

liwuhlukumeze kangakanani umphakathi nomhlukunyezwa qobo; futhi angababiza nofakazi kulokhu.

Umshushisi angacela futhi ukuthi ummangali makathole isinxephezelo uma ebe nokulahlekelwa ngenxa yobugebengu.

Ummangali angamcela umshushisi ukuthi afake isicelo sesinqumo esiyisinxephezelo ngaphambi kokuthi ummangalelwa agwetshwe.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 16-17 6/11/08 2:09:21 PM

Page 11: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

18 19

Ukuziphatha kahle

Ukubukeka nokuziphatha Yiba senkantolo efanele engakadluli u-8:30 ekuseni

(noma ngesikhathi esibhalwe kwisupina).

Gqoka ngobunono uziphathe kahle.

Zama ukubashiya ekhaya abantwana ngoba abekho abazobanakekela noma indawo ephephile yokugcina enkantolo.

Ungazigqoki izibuko zelanga noma isigqoko enkantolo.

Ungayihlafuni intshungamu.

Uyivale iselula yakho ngesikhathi usenkantolo.

Ungangeni nokudla noma neziphuzo enkantolo.

Azivumelekile izikhali noma kungezahlobo luni.

Ungendlaleli ukuya enkantolo ngotshwala noma izidakamizwa.

Inkantolo iqala ngo-9:00 ekuseni enkantolo yemantshi, iqale ngo-10:00 enkantolo ephakeme. Amacala aqhutshwa aze aphele noma kuze kushaye u-4:00 wantambama.

Ebhokisini likafakazi Ngesikhathi ufunga, bheka umahluleli bese ukhuluma ngezwi

elicacile uthi, “iNkosi ingisize”. Esikhundleni salokhu ungasho futhi ukuthi “ngizokhuluma iqiniso, iqiniso lonke, neqiniso lodwa.” Lokhu kubizwa ngokuqinisa.

Kulindeleke ukuthi ume lapho wethula ubufakazi, kodwa ungacela ukuhlala phansi. Khuluma kakhulu kucace.

ukuphikisaukungavumelani nokuthize noma ukubeka ngamagama ukuthi awuvumelani

Imibuzo yilalele ngokucophelela. Qinisekisa ukuthi uyawuqonda umbuzo noma ucele ukuchazelwa. Mbheke emehlweni umuntu ngesikhathi uphendula, futhi uphendule umbuzo owubuziwe kuphela.

Ungalinqekuzisi ikhanda ukukhombisa impendulo ethi “yebo” noma “cha”. Phendula ngamagama yonke imibuzo.

Uma umshushisi noma ummeli bephikisa, ima ukukhuluma. Linda umahluleli aze anqume ngokuphikisa, uqhubeke uma sewutsheliwe ukuthi ungaqhubeka.

Uma ungafuni ukuwuphendula umbuzo, ungambuzi umahluleli ukuthi ungawuphendula yini. Uma kungumbuzo ongafanele, umshushisi uzowuphikisa. Uma engaphikisani nawo, uwuphendule umbuzo noma inkantolo izommisa ummeli.

Ungaqophisani ngamazwi noma uvumele ukucasuka. Lokhu angeke kukusize.

Uma wenze iphutha, vuma. Angeke ubanjelwe amazwi ngalokho, kodwa bazokubambela uma besola ukuthi uqamba amanga.

Uwazisise amaphuzu akho, kodwa ungakhulumi sengathi ukuqophe ekhanda. Uzodideka uma wenze njalo uma sewuphonswa imibuzo ngendlela eyingxubevange.

Uvumelekile ukuthi uthi “angisakhumbuli” uma kukhona osukukhohliwe.

Uma umbuzo uphinda ubuzwa, phendula njengoba uphendulile ekuqaleni.

Okubaluleke kakhulu, ufungile kumbe uqinisekisile ukuthi uzokhuluma iqiniso. Uma kutholakala ukuthi uqamba amanga, ungase uboshwe. Lokho kwenza nobufakazi bakho busolise, okungenza nesigebengu sidedelwe.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 18-19 6/11/08 2:09:24 PM

Page 12: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�0 �1

Indluzula nokuhlukumezeka

Isihluku sasekhaya namacala ocansiKunezinhlobonhlobo zamacala ocansi nesihluku sasekhaya. Amacala ocansi abala ukudlwengula nokunukubeza (lapho ubekwa kwisimo ongasithandi kwezocansi) namanye amacala ngokusemthethweni ngokuhambisanayo nomthetho wesishayamthetho.

Isihluku sasekhaya sibala indluzula ngokomzimba, ngokocansi, ngokwemizwa, ngamazwi, ngokomqondo nangokomnotho ngoshade naye, uphathini, isoka/intombi (noma ubani onobuhlobo noma obunobuhlobo naye).

Yini oyenzayo uma uhlukumezeke ngokocansi noma ngokwasekhaya?Ngamacala ezocansi:

Libike kunoma yisiphi isiteshi samaphoyisa, esibhedlela / eklinikhi noma eThuthuzela Care Centre (TCC).

Uma ubike emaphoyiseni, azoliphenya udaba lwakho. I-NPA iyobe isinquma ukuthi iliyise yini enkantolo. Uyokwethula ubufakazi enkantolo ngokwenzeka. Uma iselelesi sitholakale sinecala, singase sibhadle ejele.

Maqondana nesihluku sasekhaya: Iya kumabhalane wenkantolo yeMantshi eseduze nawe ukuze

uthole Isinqumo Esikuvikelayo (Protection Order).

Uma isihluku sasekhaya siwubelelesi, ungalivula icala esiteshini samaphoyisa esiseduze nawe.

ukwephula umthetho wesishayamthethouma wephula umthetho obhalwe waphasiswa njengomthetho wasePhalamende

umthetho wesishayamthethoimithetho ephasiswe yiphalamende

I-Thuthuzela Care Centreisikhungo sabahlukumezeke ngokobulili; abahlukumezeke ngalamacala bangabubika lobelelesi esikhungweni bathole nosizo khona (bona futhi ikhasi 32)

ukushaqekaukwephuka okukhulu emoyeni, ukwesaba noma ukwethuka ngenxa yesehlo esibi

iselelesiabantu abephula umthetho

Ukubhekana nemiphumela emibi yobugebengu Kwesinye isikhathi abantu baba nokushaqeda ngokubehlele noma ngabakubonile. Badinga usizo lwawongoti. Kwezinye iziteshi zamaphoyisa nezinkantolo kunabantu abasiza ofakazi abashaqekile.

Thola ulwazi ukuthi lolu sizo lukhona yini nokuthi ungaluthola kanjani ukuze ubhekane nokushaqeka obe nakho. Kubalulekile ukuthola usizo. Ubhekana kangcono nokushaqeka kwakho nalapho ubizelwa ukufakaza enkantolo.

Kwikhasi 32, uzothola:

izinhlangano ezikutshela kabanzi ngesihluku sasekhaya

izinhlangano ezelula umqondo kwabahlukumezekile nabangofakazi bobulelesi

izinombolo zama-Thuthuzela Care Centres (TCCs)

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 20-21 6/11/08 2:09:27 PM

Page 13: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�� ��

Ezesondlo

Inkantolo ingakhipha isinqumo sokuthi umuntu makalekelele omunye ngokumondla ngemali. Lokhu kubizwa ngesondlo. Imvama kuba yimali ekhishwa njalo ngeziwombe ezinqunyiwe. Isondlo sengane siyisibopho somzali oyizalayo noma oyibhalise njengeyakhe.

Ngisithatha nini isinyathelo? Uma ubaba noma umama wengane yakho engasikhiphi isondlo

sengane izikhawu ezifanele.

Uma umuntu onesibopho ngokusemthethweni sokondla esidelela iSinqumo seNkantolo Sokondla.

Ngisifuna kanjani isondlo? Umgcini-hhovisi lesondlo wasenkantolo eseduze nawe uzokusiza ukugcwalisa ifomu yokufuna isondlo nangokuthi yini okufanele uyenze. Udinga le miqulu elandelayo:

Ipasi lakho, inombolo yepasi yomuntu ofuna ukumkhokhisa isondlo uma ikhona.

Izinombolo zakho zocingo kanye nekheli; nezinombolo nekheli lomuntu ofuna isondlo kuye uma unakho; uma kwenzeka nezinombolo nekheli likamqashi wakhe.

Izitifi keti zezingane zakho zokuzalwa.

Isatimende sakho sasebhange uma unayo i-akhawunti yase-bhange.

Uhla lwezidingo zezingane zakho.

Incwadi yesikweletu sikagesi, irisidi yegrosa, ama-akhawunti ezimpahla zokugqoka namarekhodi emithi.

Incwadi yokudivosa kanye nesivumelwano sokudivosa (uma nidivosile).

umgcini-hhovisi lesondloumuntu osingethe izindaba zesondlo enkantolo; bonke abashushisi bangabagcini-hhovisi lesondlo; bangaqokwa nabanye abantu kulokhu

OkubalulekileUngadikibali uma:

Ungenayo yonke imiqulu edingekayo – letha onako.

Ungamazi ubaba noma umama wengane yakho ukuthi ukuphi. Umphenyi wesondlo angaku-siza kulokhu.

Bakwazi nokuqoqa neminye imininingwane engase idingeke kwicala lakho. Kuyicala ukunga-sikhokhi isondlo. Umholo noma impahla yomuntu ingasetshenziswa ukukhokha isikweleti sesondlo. Cela umgcini-hhovisi wesondlo akusize kulokhu.

Yini eyenzekayo emva kwalokho? Umgcini-hhovisi lesondlo ukunikeza inombolo yecala

nosuku lwecala, uma enokutholakala ubaba/umama.

Umgcini-hhovisi ukhipha isupina ukuze ukwazi ukumbizela enkantolo umuntu ofuna akhiphe isondlo.

Ngosuku lwecala, umgcini-hhovisi lesondlo uyobonisana nani nobabili ngamanani azokhokhwa.

Uma ningafi ki kwisivumelwano, udaba luya enkantolo.

Uma selulaleliwe enkantolo udaba, kukhishwa iSinqumo Sesondlo. Siye sibeke ukuthi isondlo sizoba yimalini, sizokhokhwa kanjani, nokuthi ubani okufanele akhokhe.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 22-23 6/11/08 2:09:31 PM

Page 14: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�� ��

Uhlelo lokuVikelwa koFakazi

Luyini uhlelo lokuvikelwa kofakazi? Uma ungufakazi futhi wesabela impilo yakho, ungasifaka isicelo

sokuvikelwa kofakazi. Wena nomndeni wakho, enesatshisiwe, niyosuswa ngokushesha kwisimo esiyingozi.

Noma iliphi ilungu lomndeni wakho, noma umuntu osondelene naye nangayiphi indlela, angakufakela isicelo sokuvikelwa uma wena ungekwazi ukukwenza lokho.

Ngeke waphoqwa ukuba yingxenye yohlelo. Kufanele nawe ufune ukujoyina.

Usifaka kanjani isicelo?Ungabika ngokwesaba onakho kunoma yimuphi walaba abalandelayo, abazokusiza ukufaka isicelo:

Umphenyi wecala ongufakazi kulo.

Ukhomanda wanoma yisiphi isiteshi samaphoyisa.

Umshushisi wecala owethula kulo ubufakazi, noma umshushisi omkhulu kwinkantolo.

Kwenzekani uma ufaka isicelo sokuvikelwa kofakazi?

Uyosuswa ngokushesha kangangoba kungenzeka kwindawo leyo enobucayi. Uyogcinwa isikhashana endaweni ephephile.

Ngaleso sikhathi umphenyi wezicelo zokuphepha uyophenya isicelo sakho ahlole nokwesatshiswa okukhona.

Isivumelwano sokuvikelwa Uma kuthathwa isinqumo sokufakwa kuhlelo lokuvikelwa,

kufanele usayine isivumelwano sokuvikelwa, unikeze imininingwane yakho egcwele.

Isivumelwano esokuvikela wena nabehhovisi lokuvikelwa kofakazi nawo wonke umuntu okulolu hlelo.

Kufanele ulalele imithethonkambiso yohlelo.

Uma ubekwe ngaphansi kohlelo, wena nohlobene nabo niyonikezwa izinsizakalo ezinesekayo.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 24-25 6/11/08 2:09:35 PM

Page 15: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�� ����

Izinsizakalo Zokweseka Ofakazi Aba-vikelwe nezinye ezihambisana nazo

Wena nomndeni wakho, uma kunesidingo, niyogcinwa endlini ephephile.

Niyosuswa endaweni eyingozi.

Ungoti wezengqondo uzokuhlola ukushaqeka nokuhlukumezeka komqondo anisize nasekuthukeni okungahle kube ninako.

Uyongena kuhlelo lokwejwayezwa. Lokhu kuzokusiza wazi imithethonqubo nongahle ukulindele.

Uma ungasebenzi, uyonikezwa imali yokubhekela izidingo zakho zansuku zonke.

Uma usebenza, uyonikezwa imali esesikhundleni somholo.

Uma izingane zakho zinawe, kuyokwenziwa amalungiselelo okuthi ziye esikoleni.

Nezinye futhi zezindleko ezifana nezesikole, nezinto zokuhamba, okokugqoka nokwelashwa kuyobhekelelwa.

Ungalinge wephule umthetho noma uxhaphaze uhlelo lokuvikela ngoba uyokhishwa kulo.

Ungalinge utshele muntu ngokuthi ukuphi nangemininingwane yendlu yokuphepha.

Ungalinge utshele muntu ngemininingwane yohlelo lokuvikela. Loko kuyicala elibomvu.

Amasu okuvimba ubugebengu

Qala ngokuzibandakanya endaweni yangakiniGqugquzela noma ujoyine uhlelo lwendawo yangakini olufana neSi-khungo Sobuphoyisa Kumphakathi (Community Policing Forum – CPF). Yilapho-ke wena nomakhelwane bakho nihlangana khona nifunde izi-ndlela zokuzivikela nina, imindeni namakhaya enu, nempahla yenu. Lokhu kungasiza ukuxosha izigebengu endaweni yenu.

Ubuningi buletha ukuphepha namandla uma kusetshenziswana. Uyothola nokubazi kangcono omakhelwane nendawo yakho.

Ngokusebenzisana nabo ningase: Nehlise ubugebengu

Nakhe umphakathi obumbene kunakuqala

Nihlinzeke ukuxhumana phakathi kwamaphoyisa nezakhamuzi

Nisungule amasu okugwema ubugebengu endaweni yenu

Nivuselele ugqozi kwizinto zemiphakathi

Nibambe iqhaza kwinkantolo yomphakathi endaweni yenu

Qalani ngokulwa nobugebengu

endaweni yenu – joyinani i-CPF!

Ningavakashela ku-www.saps.gov.za noma nishayele

isiteshi samaphoyisa eduze nani ukuthola amanye amathiphu

okugwema ubugebengu.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 26-27 6/11/08 2:09:38 PM

Page 16: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�8 �9

Izinhlobonhlobo zezinkantolo

iNkantolo yoMthethosisekelo – inkantolo enkulu ezweni. Izinqumo zayo zingujuqu zingeguqulwe enye inkantolo.

iNkantolo Ephezulu Yokudlulisela – inkantolo yokugcina yokudlulisela onke amacala ngaphandle kwawo-mthethosisekelo. Izinqumo zayo zingephikiswe yizinkantolo ezincane.

iNkantolo ePhakeme

iNkantolo yeMantshiiNkantolo yeziFunda

iNkantolo yesiFunda

iNkantolo yeZimali Ezincane – izinqumo zayo zingumnqamula juqu zingedluliselwe enkantolo ephakeme.

Imithetho yezwe kuphela. Iqinisekisa ukuthi iMithetho yePhalamende ilandela uMthethosisekelo – kubandakanya noMqulu wamaLungelo.

Onke amacala adluliswa esuka eNkantolo ePhakeme.

Amacala ombango.

Amacala amabi afana nawokubulala, ukudlwengula nokuvukela umbuso.Amacala amabi anzima okukhwabanisa.Ukudluliswa nokubuyekezwa okusuka ezinkantolo zesifunda nezasesifundeni.Amacala ombango.

Onke amacala ngaphandle kwawokuvukela umbuso.Amacala angenzima futhi angemabi.

Amacala ombango angeqile ku-R7 000.

UMqulu wamLungelouhla lwamalungelo nenkululeko yabo bonke abantu abahlala ezweni, okuyingxenye yomthetho walelozwe; iNingizimu Afrika inoMqulu wama-Lungelo kuMthethosisekelo wethu

Inkantolo Ephezulu Yokudlulisela inkantolo ephakeme kunazo zonke (ngapha-ndle kweNkantolo yoMthethosisekelo)

inkohlakaloukukhohlisa umuntu ngokumqambela amanga nokunge-thembeki, okumlima-zayo lokumonayo

Inkantolo yeziFundainkantolo elalela amacala athe ukuba mabi

Inkantolo yesiFundainamandla negunya kwisifunda senkantolo yemantshi esithize

Amagama asetshenziswa enkantolo

Maningi amagama asetshenziswayo enkantolo okungenzeka ukuthi awukaze ungawe-zwa. Nantu uhlu lwamanye awo avame ukusetshenziswa. Kunamanye abhalwe ngoku-cindezela kwingqikithi asechazwa ekupheleni kwamakhasi.

Abakhishwe inyumbazana – abantu abaluthola kanzima usizo

Abammeli bakahulumeni – abammeli abaqashwe nguhulumeni ukuze bamele abantu abangenawo amandla okukhokhela abammeli kumacala obugebengu

Abammeli bakahulumeni – usizo lukahulumeni kumuntu ongenawo amandla okukhokhela ummeli

Amasamanisi – umqulu obizela umuntu enkantolo azobhekana necala ngokwephula umthetho

Emva kokufa – ucwaningo olwenziwa kumzimba kamufi ukuthola imbangela yokufa

iAfidavithi – isitatimende esibhaliwe safungelwa kukhomishana wokufungisa ukuthi siyiqiniso – singasetshenziswa njengobufakazi enkantolo

iAlabhayi – ubufakazi bokuthi wawenza okuthize ngesikhathi kuqhubeka ubugebengu

Icala/isinyathelo ngecala lobugebengu – icala lasenkantolo elibekwe owephule umthetho

Icala elisaqhubeka – elisezithebeni zenkantolo; imvama kushiwo uma abezokusakazwa kwezindaba (amaphepha/TV) bengekhulume ngecala elingakapheli ukuqulwa

Idokodo lecala – ifayela noma umqulu ngesikhathi amaphoyisa enza uphenyo lobugebengu

Igunya lomthetho – amandla nemisebenzi yokwenziwa yinkantolo noma yisikhungo ngokwendawo

i-Legal Aid Board – ihlinzeka ngabammeli nangezeluleko kubantu abangenayo imali yokubhekana nezindleko zamacala

Ilungelo lomthetho – igunya elisemthethweni lokuthatha nokuthathelwa izinyathelo zomthetho

Imfihlo kammeli – neklayenti – noma yini eshiwo yiklayenti kummeli iyimfihlo ingetshelwe omunye umuntu ngaphandle kwemvume yeklayenti

Indlu eseceleni – igumbi lekhamera

Inkantolo Yamacala obugebengu (kwisifunda, kwizifunda nasekantolo ephakeme) – lapho kuqulwa khona icala likammangalelwa

Inkantolo yentsha – inkantolo yeMantshi eyisiphesheli lapho ummangalelwa eyintsha

Inkantolo yeSondlo – zonke izinkantolo zeziMantshi ezithathwa njengezezondlo ziyawalalela amacala ezondlo

Umshushisi wesondlo – umshushisi kahulumeni oqashelwe ukubhekana namacala esondlo

Inkantolo yezeHlukaniso – yilapho abantu bethola khona usizo olusheshayo nolushibhile ngokwehlukanisa

Inkantolo Yezingane – inkantolo yeMantshi ekhethekile ebhekene namacala ezenhlalakahle yezingane

Ipharedi yokukhomba – indawo lapho uzama khona ukukhomba umuntu owenze icala

Iphoyisa eligcina inqubo enkantolo – umlandelisi luhlelo enkantolo

Irekhodi lamacala – uhla lwawo wonke amacala aseke akulahla; abuye abizwe ngezigwebo ezedlule

Uhlobo lwenkantolo Izinto inkantolo ebhekana nazo

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 28-29 6/11/08 2:09:39 PM

Page 17: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�0 �1

i-Rifomethri – uhlobo oluthize lwejele lezingane

Irisidi – iphepha elifakazela ukukhokha noma ukufuna ukubuyiselwa izinto zakho ezithathiwe

Isahlulelo – isinqumo esikhishwe umahluleli (ijaji/imantshi)

Isahlulelo – isinqumo senkantolo kumbe sekhomishana ebiqula icala

Isexwayiso/ukudedelwa ngesexwayiso – ukudedelwa ngaphandle kwebheyili nokuyalwa ngokuvela enkantolo ngosuku oluthize

Isibuyekezo – inkantolo ephakeme lapho ibheka isinqumo senkantolo noma uhlaka oluncane, ukubheka ukuthi ngabe konke kwaqhutshwa ngokomthetho

Isifakaziso – ubufakazi obanele bokuwina noma ukubeka icala

Isigwebo esilengisiwe – ingxenye yesigwebo sokubhadla ejele noma senhlawulo esihoxiswayo noma sihlehliswe bese sivuka lapho umuntu ephinda ephula umthetho ofanayo esikhathini sokulengiswa kwaso

Isikhonzi senkantolo – osebenza enkantolo ohambisa amaphepha aseNkantolo yeMantshi

Isinqumo seNkantolo – isinqumo esisemthethweni – esikhishwe umahluleli etshela umuntu othize ukuthi makenze kumbe makayeke ukwenza okuthize

Isinqumo sokuvimbela – Isinqumo seNkantolo esivimba kumbe esiphoqa othize ukuthi enze okuthize

Isitatimende esifungelwe – okufungelwe, okuwubufakazi obunzulu enkantolo; sibizwa nge- afidavithi

Isitatimende sikamhlukunyezwa – isitatimende esibhaliwe noma somlomo sohlukunyezwe ubulelesi; singabhalwa yilungu lomndeni uma kunokufa, noma isazi esithize; singafundwa enkantolo

Isivivinyo sokuziphatha – isikhathi sokuqapha isimilo esinikezwa abantu ukuze bazikhombise ukuziphatha kwabo

Iwaranti – umqulu okhishwa umahluleli (noma yiphoyisa elingu-lieutenant nangaphezulu) onikeza igunya lokubopha, ukusesha nokuxosha

Ngasese – icala eliqulwa ungekho umphakathi

Ngenkolelo – ngokwethemba, ukholelwa ekutheni okwenzayo unelungelo lokukwenza

Okungekho semthethweni –kuphambana nomthetho; kwephula umthetho

Okungemthetho – ukwephula umthetho

Ongaxegiselwa ngako – izizathu zokuthi umuntu olahlwe yicala athole isigwebo esincane

Ubufakazi obuyinzwabethi – into nawe oyizwe ngomunye umuntu

Ufakazi kahulumeni – ufakazi kamshushisi osetshenziswa ukukhombisa icala likammangalelwa

Uhla lwamacala osolwa ngawo – iphepha laseNkantolo yeMantshi elibeka uhla lwamacala umuntu abekwa wona

Uhlolo lwamandla okukhokha – ukuhlolwa ukuze kuthathwe isinqumo sobuphofu ngokwanele ukuthola ummeli nesibonelelo sikahulumeni

Ukhomishana wokufungisa – umuntu okufungelwa phambi kwakhe i-afidavithi – amaphoyisa, abefundisi, abaphathi baseposini, abaphathi mabhange

Ukudlulisa – ukucela inkantolo ephakeme ukuthi mayesule isahlulelo, isigwebo noma isinqumo senkantolo encane

Ukudukisa ngenkulumo – ukukhuluma into engamanga noma engekho

Ukuhlehlisa – ukuthatha ikhefu letiye; noma ukuqeda osukwini

Ukulamula – ukusebenzisa umuntu oseceleni ukuba assize ngesixazululo sengxabano phakathi kwabantu ababili

Ukulivuma – ukusho ukuthi ulenzile icala

Ukuqamba amanga okuyicala – icala lokuqamba amanga ufungile enkantolo kumbe kwisitatimende esifungelwe

Ukuqula icala – uma kwethulwa ubufakazi becala elibekwe ummangalelwa enkantolo

Ukusolakala/ukusolwa – uma icala elibekwayo lingakaqhutshwa enkantolo

Ukuzibophisa/ilungelo lokungazibophisi – ilungelo lokuthula ungakhulumi into ezokubophisa enkantolo

Ukwedelela inkantolo – ukwephula iSinqumo seNkantolo noma ukukhombisa ukungayihloniphi inkantolo

Ukwenzelela – ukwakha umqondo wokwahlulela ngokubheka uhlangothi olulodwa lodaba

Umbhasobhi – umuntu onegunya elisemthethweni lokubhasobha ingane engenabazali

Umelekeleli wohlelo enkantolo – utholakala ezinkantolo ezithize ukweseka nokwelekelela ofakazi

Umhlaziyi – umuntu ohlala nomhlukunyezwa endlini eseceleni (ngokwekhamera) ngaphandle kwenkantolo asize abahlukunyeziwe ukuqonda imibuzo ebuzwayo enkantolo

Ummangali – umuntu ofake icala lombango

Ummeli – igama jikelele okubizwa ngalo wonke umuntu oneziqu zobummeli; ummeli

Ummeli wezivumelwano – ummeli oyisiphesheli ekubhaleni nasekufakazeleni imiqulu yomthetho

Umngane kafakazi – umuntu oseNkantolo yeMantshi ochaza amalungelo kafakazi amkhokhele nemali yokuhamba kwesinye isikhathi

Umngane wesiboshwa – umsebenzi wasenkantolo yeMantshi osiza ngezinto ezifana nokuthola imali yokukhokha ibheyili nenhlawulo

Umshado (wasenkantolo) – umshado orejistiwe owaqhutshwa kumantshi noma kumfundisi wokholo oluthize

Umshado (ukuhlalisana/ukukipita) – ukuhlala ndawonye ngaphandle kokushada ngokomthetho

Umshado Wosiko – umshado ngokosiko lwase-Afrika

Umshushisi kahulumeni – umuntu obeka icala kummangalelwa (obizwa ngomshushisi kumbe umshushisi kahulumeni)

Umshushisi Oqondene namacala athize – umuntu oqeqeshelwe ukushushisa amacala athize, njengawocansi

Umthetho weNdabuko wase-Afrika – imithetho yamasiko endabuko yase-Afrika

Umvikeli womphakathi – umgcini-hhovisi oqashwe nguhulumeni ukuze aphenye izikhalazo zenkohlakalo nezenzo ezingekho emthethweni ezenziwe abasebenzi bakahulumeni nabasezikhundleni kwahulumeni

Ungoti/ufakazi ongungoti – umuntu onolwazi oluthize ongabizwa ukuzokwethula ubufakazi ngomkhakha awungoti kuwo enkantolo

Uphenyo ngokufa – ucwaningo lomthetho ukuthola ukuthi umuntu ongafanga ngokugula akabulawanga yini

Usuku lokubuyela – usuku lokubuyela komuntu onesicelo enkantolo (noma isivimbelo) azobuyela ngalo enkantolo ukuze kukhishwe isinqumo; lubuye lubizwe nge-“rule nisi”

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 30-31 6/11/08 2:09:40 PM

Page 18: Ukuqonda - Home | National Prosecuting Authority of … yini ukuqhubeka nophenyo) I-NPA inquma ukuthi icala maliqulwe noma cha Uma inquma ukungashushisi, yingoba kuyicala elintengantengayo

�� ����

Izinombolo eziwusizo

Izinombolo zocingo zikaMqondisi wezokuShushisa

u-DPP Bophuthatswana DivisionUcingo: 018 381 9002Ifeksi: 018 381 9033

u-DPP Eastern Cape DivisionUcingo: 046 602 3000Ifeksi: 041 502 1437

u-DPP Natal Provincial Division Pietermaritzburg Ucingo: 033 845 4405Ifeksi: 033 394 6891

u-DPP Orange Free State DivisionUcingo: 051 410 6000Ifeksi: 051 448 2671

u-DPP Transkei DivisionUcingo: 047 501 2655Ifeksi: 047 501 2653

u-DPP Transvaal Provincial DivisionUcingo: 012 351 6700Ifeksi: 012 321 8176

u-DPP Western Cape Provincial Division Ucingo: 021 487 7000Ifeksi: 021 424 7825

u-DPP Witwatersrand Ucingo: 011 220 4122Ifeksi: 011 333 0402

I-Legal Aid BoardIhlinzeka abammeli nabeluleki abakhokhelwa uhulumeni abasiza abantu abangenayo kahle imali Ucingo: 086 1053 425/011 877 2000

Umvikeli WomphakathiUcwaninga izikhalazo zomphakathi ezibhekiswe kwizikhungo nabasebenzi bakahulumeniUcingo: 0800 112 040

Ukukhalima ubugebengu ngu-SAPS (SAPS Crime Stop)Babikelwa ngezigebengu nangezenzo zobugebengu Ucingo: 08600 10111

Inombolo ephuthumayo yakwa-SAPS Yokushayela amaphoyisa ngokuphuthmayoUcingo: 10111

Inombolo yakwa-SAPS yosizo lwesihluku kwabesifazaneInombolo yosizo kwabesifazane abaphatheke ngesihluku nangonya Ucingo: 0800 150 150

Ama-Th uthuzela Care CentreEastern Cape Esibhedlela i-St BarnabasLibode, Umtata Ucingo: 047 568 6274

Isibhedlela i-Cecilia Makiwane Mdantsane, East London Ucingo: 043 761 2023

GautengIsibhedlela saseMamelodi Ucingo: 012 801 2717

Isibhedlela saseNatalspruit Ucingo: 011 9091002/3/6/9

Isibhedlela i-Chris Hani Baragwanath, Soweto Ucingo: 011 933 1229/3346

KwaZulu-NatalIsibhedlela i-Prince Mshiyeni Umlazi Ucingo: 031 907 8496

i-Phoenix Crisis CentreEsibhedlela i-Mahatma Ghandi Durban Ucingo: 031 502 2338

North WestIsibhedlela saseMafi keng Ucingo: 018 383 7000

Northern Cape Isibhedlela saseKimberlyGaleshewe Ucingo: 053 830 8900

Western Cape Isibhedlela i-GF Jooste, MannenbergUcingo: 021 691 6194

Uma ungagculisekile ngendlela esiphethwe ngayo isikhalazo sakho, thintana nalaba bantu

abalandelayo...

Inhloko-Hhovisi kaMshushisi kuZwelonke: 012 845 6000

Izikhalazo ngenkantolo encane kufanele zibhalwe phansi zithunyelwe kuMshushisi woMphakathi Ophethe (Senior Public Prosecutor) kuleyo nkantolo. Uma ungenelisekile ngomphumela, noma uma isikhalazo sakho simaqondana naye uMshushisi Ophethe, udaba lwakho ungalubhekisa kuMshushisi Omkhulu Wendawo. Uma nalapho ungane-liseki, ungadlulela kumqondisi wabaShushisi kwiqoqo lezinkantolo lasendaweni. Th umela

isikhalazo esibhalwe kafushane ufake ino-mbolo yecala kanye nenombolo ebizwa CAS yamaphoyisa. Igama likammangalelwa nosuku lwakhe lokugcina ukuvela enkantolo kuzoyisiza i-NPA ukulubheka ngokushesha udaba. I-NPA izama ngawo wonke amandla ukuzixazulula ngokushesha izikhalazo.

Ukuthola eminye imininingwane, vakashela www.npa.gov.za noma ushayele kwa-NPA ku 012 845 6000 ukuze uthole izinombolo zocingo namakheli owadingayo.

Uhlelo Lokulungiselela InkantoloUhlelo lokulungiselela inkantolo luwuhlelo olweseka ofakazi (ikakhulukazi izingane) ukulungiselela ukwethula ubufakazi enkantolo. Lolu sizo alukhishwa yizo zonke izinkantolo. Ukuthola ukuthi inkantolo ozokwethula kuyo ubufakazi inalo yini lolusizo, shayela uMshushisi Ophethe endaweni.

LNPA_NPA_A5_BROCHURE.indd 32-33 6/11/08 2:09:42 PM