uitgangspunten levenscyclusanalyse … datakwaliteit 2.5.7 critical review 7 7 7 8 8 8 9 9 10 14 16...

ECN-C--98-053

UITGANGSPUNTENLEVENSCYCLUSANALYSE

BIOLICHT-PROJECT

J.R OverbeekC. WarmerJ. Braam

Revisie

-~emaakt door:

LP. Over-~eekGecontroleerd door:

2 juli 1998; Concept Versie9 september 1998; Definitieve Versie

Goedgekeurd .dgor:._.-~.;,/,.. ....

J.P. NdutaV~rijg~gev~r: /

ECN-Energie EffiencyKetenbeheer

JUNI 1998

U~nten levenscyclus analyse biolicht project

VERANTWOORDING

In het kader van taak A van het BIOLICHT project wordt een LCA uitgevoerd op de huidige en mogelijkealternatieve grondstoffen en materialen toegepast in de vastgestelde transportvoertuig-componenten. In ditdocument wordt de LCA vastgelegd en afgebakend. De studie wordt uitgevoerd in het kader van her EET-prograrnma (Eeonomie, Ecologie en Technologie) opgezet in opdracht van het Ministerie van Economischezaken en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappeno

TREFWOORDEN

LCA, Levenscyclus analyse, Grondstoffen, Materialen, Voertuigen, Transport-voertuigen, Voertuig-componenten, ISO-normen, Biomaterialen, Biovezels, Kunst-stoffen

2 ECN-C--98-053

INHOUD

1. INLEIDING

2. DOELBEPALING EN VASTLEGGING VAN DE LCA VOOR NATUURVEZELVERSTERKT COMPOSIET VOERTUIGCOMPONENTEN

2.1 LCA-methodiek2.2 Pmbleemstelling en doel van bet project2.3 Vastlegging van de doelgroep2.4Vastlegging van de initiatiefnemers2.5 Hoofdlijnen van de studie

2.5.1 Productdefinitie2.5.2 Functionele eenheid2.5.3 Systeemgrenzen2.5.4 Proces-data2.5.5 Initi~le criteria verzameling proces-data2.5.6 Datakwaliteit2.5.7 Critical review

77788899

1014161617

3.INVENTARISATIE3.1 Inleiding3.2 Strategie van gegevensverzameling3.3 Documentatie procesgegevens3.4 Validatie van gegevens3.5 Opstellen milieu-ingreeptabellen3.6 Verfijning systeemgrenzen3.7 Opstellen toerekeningsregels

3.7.1 Toerekeningsmethoden3.7.2 Keuze toerekening

1919192021212l222223

4. CLASSIFICATIE EN NORMALISATIE 25

5. EVALUATIE 27

REFERENTIES 29

BIJLAGE I 31

BIJLAGE II 37

ECN-C--98-053 3

Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project

4 ECN-C--98-053

1. INLEIDING

De belangrijkste uitgangspunten van de overheid op het gebied van het productgerichtemilieubeleid zijn ten eerste de minimalisering van de milieubelasting van producten endiensten en ten tweede de integrale afweging en beoordeling van de milieu-aspecten. Dedoelstelling van het Nederlandse beleid op het gebied van producten is het cre~ren vaneen situatie waarin marktpartijen (producenten, handelsondernemingen en consumenten)voortdurend streven naar een vermindering van de milieubelasting. Door toepassing vaneen integrale ketenbenadering worden goede en betrouwbare gegevens betreffende demilieubelasting van een bepaald product verkregen. Voor de uitvoering van een integralebenadering is een geschikte, algemeen toegepaste, methodiek benodigd. Zonder toe-passing van een algemeen aanvaarde methodiek zou bet resultaat bij voorbaat reeds terdiscussie kunnen staan. Als antwoord op deze behoefte is een gestandaardiseerdemethode voor de integrale beoordeling van producten ontwikkeld, welke de uitvoeringvan milieugerichte levenscyclus-analyses (LCA) van materialen, producten, processen ofactiviteiten omvat.

Een LCA is een analyse waarbij alle relevante milieu-informatie in de totale levenscyclusvan een materiaal, product, proces of activiteit op een systematische en gekwantificeerdewijze in kaart wordt gebracht. De totale levenscyclus van een systeem omvat de milieu-gegevens van de wieg tot het graf, hieronder vallen de grondstof winning, de productie,het gebruik, het onderhoud en afval verwerking met eventueel hergebmiksmogelijk-heden.

In bet kader van het "Nationaal Onderzoeksprogramma Hergebruik van afvalstoffen"(NOH) heeft het Centum voor Mifieukunde van de Rijksun[versiteit Leiden (CML) eenLCA-methodiek [1] ontwikkeld. In bijlage I wordt de structuur van de LCA-methodiekuitgewerkt. Aan de hand van deze methodiek worden de milieu-effecten van de gehelelevenscyclus van een materiaal, product, proces of activiteit vastgesteld. Het kader vandeze methodische richtlijnen [7] is in intemationaal verband tot stand gekomen onderauspici~n van SETAC (Society for Environmental Toxicology and Chemistry). DeInternational Standardisatiort Organisation (ISO) ontwikkelt momenteel in 4 werk-groepen de internationale standaard-normen [2] van de LCA-methodiek.

In hoofdstuk 1 wordt een algemeen beeld van de achtergrond van levenscyclusanalyse(LCA) geschetst. In her tweede hoofdstuk komen de doelbepaling en de vastlegging vande LCA voor voertuigcomponenten aan de orde, terwijl in hoofdstuk 3 de irtvetatarisatiebeschreven worden. De classificatie en normalisatie worden in hoofdstuk 4 belicht en deevaluatie komt in het vijfde hoofdstuk aan bod.


6 ECN-C--98-053


Voor de in het kader van het BIOLICHT uit te voeren Levenscyclus Analyse wordt eeneigen doelstelling geformuleerd aangezien het een specifiek sub-onderdeel is van bettotale project.

De doelstelling van de LCA kan tweeledig omschreven worden:In de beginfase worden middels een vergelijkende LCA de huidig toegepaste enalternatieve grondstoffen en materialen onderzocht.Vervolgens worden het gebruik en de afdanking van de huidige toepassingen en(lichtgewicht) alternatieven in een bepaald type transportvoertuig onderzocht. In ditstadium komt her integrale karakter van de studie tot uiting.

De resultaten van de Levenscyclus Analyse worden gebruikt als beslissings-ondersteunend instrument door her BIOLICHT projectteam, voor het maken vanmilieukundig verantwoorde keuzes ten aanzien van de ontwikkeling en het gebruik vande vastgelegde voertuigcomponenten. Voor het maken van een definitieve keuze voor eenspecifieke toepassing zal het projectteam de milieu-aspecten relateren aan andereaspecten zoals kosten, duurzaamheid en betrouwbaarheid. De analyse van deze aspectenvalt buiten de structuur van deze LCA,

2.3 Vastlegging van de doelgroepDe primaire doelgroep van het project is de kunststofverwerkende industrie, carosserie-bouwers en projectparticipanten Aangezien de resultaten van de LCA na een bepaaldeperiode openbaar worden kunnen een aantal secundaire doelgroepen aangegeven worden:

fabrikanten van producten waarbij dezelfde materialen en grondstoffen wordentoegepast;transporteurs.

2.4 Vastlegging van de initiatiefnemersDe studie wordt uitgevoerd in het kader van het EET-programma (Economie, Ecologie enTechnologie) in opdracht van het Ministerie van Economische zaken en her Ministerievan Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de levenscyclus analyse ligt bij hetECN. De BIOLICHT projectpartners verlenen ondersteuning bij het genereren van devoor de LCA benodigde gegevens en de interpretatie van de resultaten. De overigeprojectpartners zijn:- Wientjes B.V. te Emmen;- CINTEC/FOCWA te Sassenheim;- CERES te Wageningen;- ATO/DLO te Wageningen;- KIEM te Amsterdam;- TUDelft.

2.5 Hoofdlijnen van de studieIn deze paragraaf wordt beschreven welke processen wel en niet binnen bet kader van deLCA vallen en als zodanig meegenomen worden in de beoordeling. Voor de vaststelling

8ECN-C--98-053

Doelbepaling en vasflegging LCA_

van de diepgang van de studie worden de richtlijnen gevolgd zoals opgesteld inISO/FDIS 14041 [2].

2.5.1 Productdefinitie

Het concrete toepassingsgebied van de LCA zijn de volgende transportvoertuig-componenten:- frontpanelen (fenders) en spoilers;- geluid-isolerende motorafschermingspanelen;- dakraamconstructies;- zitschalen voor (bus)stoelen.De studie richt zich in de eerste instantie op de vergelijking van huidige en alternatievematerialen(combinaties) en huidige en toekomstige productieprocessen, in een laterstadium komt her gebruik (toepassing van lichtgewicht componenten in eentransportvoertuig) en de eindverwerking van de materialen aan de orde.

2.5.2 Functionele eenheid

Om de LCA overzichtelijk te houden concentreren we ons op 66n (of maximaal twee)componant(en) en de toepassing hiervan in een bepaald type transportvoertuig. Bij dekeuze van de component is her belangrijkste criterium dat een brede materialenmixaanwezig is, waardoor ook de materialen van de niet gekozen componenten zoveelmogelijk vertegenwoordigd zijn. De kenze voor een component of twee componantenwordt in overleg met de projectpartners vastgesteld.Na uitvoering "can de LCA van de gekozen component kan de LCA van de niet gekozencomponenten relatief eenvoudig, volgens het aangegeven traject, uitgevoerd worden.In bet beginstadium van de LCA wordt de huidige en alternatieve materialenmixvergeleken. In het vervolg wordt de gebruiksfase opgenomen, waarbij de componenten ineen type transportvoertuig toegepast worden.

Als functionele eenheid van de vergelijkende LCA-studie wordt gedefinieerd:"de productie van 100 stuks [component(en)] van de huidig toegepaste enalternatieve materialenmix en her gebruik in een geselecteerd transportvoertuigwaarbij de afdanking van her transportvoertuigcomponent opgenomen wordt".

Voor [component] worden in eerste instantie zijfenders en spoilers toegepast, aangeziendit voor de buitenwereld aansprekende onderdelen zijn. In plaats van de productie vaneen aantal (100 stuks) kan ook een bepaald gewicht (productie van 1 ton materiaal)aangehouden worden.In de gebruiksfase moeten de volgende belangrijke parameters vastgesteld worden:- type transportvoertuig;- levensduur X jaar;- beladingsgraad type transportvoertuig;- per fit te transporteren hoeveelheid.

Het meetjaar van de huidig toegepaste materialen en componenten is 1998.De levensduur van de componenten is respectievelijk:- truck 5 jaar;- carosserieonderdelen 11 jaar;De levensduur inclusief export en hergebruik is voor zowel truck als carosserie ca. 30

ECN-C--98-053 9


2.5.3 Systeemgrenzen

Voor de vaststelling van de systeemgrenzen van de studie is uitgegaan van de richtlijnenzoals beschreven stain in ISO/FDIS 14041 [2]. De systeemgrenzen van de betreffendecomponenten worden gei’llustreerd in figuur 1.

Grondstoffen

Verwerking

IMaterialen

ConstructieI

Spoiler II Fr°ntpaneell[Afscherming I Dakraam-Ipaneel motor [ contructies

l Zitschalen I

Figuur 1 Systeemgrenzen: Productie componenten.

BrandstofOnderhoud

Productie Component-en

I

Overige Component-en

IConstructie

ITRANSPORTVOERTUIG I

Gebruik

I Afgidankt voertuig

~ Verwerkingstechnieke~

Recycling J~ Export

IGrondstoffen Recycling Recycling I (hergebruik) [Materialen Component-

en

Figuur 2 Systeemgrenzen: Levenscyclus transportvoertuig,

10 ECN-C--98-053

Doelbepaling en vasflegging LCA

De belangrijkste processen in het beginstadium van de studie zijn alle ann de productievan de betreffende componenten gerelateerde processen. Hieronder vallett onder anderede winning en bewerking van grond- en hulpstoffen, de vervaardiging van halffabrikatenen constructie van de componenten. Tevens wordt het transport tussen de verschillendeprocessen/fabrieken opgenomen. Binnen de studie wordt verder de productie van de in tezetten thermische en elektrische energie opgenomen, afhankelijk van de situatie wordtgekozen voor Nederlandse of Europese gemiddelde waarden. Indien sprake is vanopwerking of recycling van materiaal moeten de betreffende processen, inclusiefmateriaal- en energiestromen, onderzocht worden. Verder vallen eventueel toegepastereinigingsprocessen binnen her kader van de LCA.In een later stadium wordt her gebruik en tijdens de gebruiksfase en de afdanking van eentype transportvoertuig belicht. Hierbij zal bet brandstofverbruik een grote invloeduitoefenen.Ten aanzien van de algemene systeemgrenzen worden een aantal processen buitenbeschouwing gelaten:

de productie, het onderhoud en de afdanking van kapitaalgoederen (gebouwen,overige transportmiddelen, procesapparatuur);de aanleg en bet onderhoud van de algemene infrastructuur van een bedrijf, waarbijgedacht wordt aan het wegennet, railverbindingen e.d.;de overhead van een bedrijf, hieronder vallen het gebruik van kantoren, kantines,computerapparatuur, e.d. Volgens ISO/FDIS 14041 moeten deze onderdelen in eenLCA opgenomen worden, maar in Nederlandse studies is het gebruikelijk om dezeonderdelen buiten beschouwing te laten;

- extra verbruik van grond- en hulpstoffen door omstandigheden waarin geen normaleprocesvoering (storingen) mogelijk bleek;her verbruik van grond-/hulpstoffen, materialen en energie tijdens de ontwikkeling entestfasen van de vastgestelde voertuigcomponenten;

- de inzet van menselijke arbeid en overige immateri~le diensten;- het transport van personen van en naar de productielocatie.

Het onderzoek, uit te voeren in het kader van het BIOLICHT-project, richt zich op devergelijking van mogelijk toe te passen grondstoffen en materialen voor productie van debetreffende voertuigcomponenten. Door her vergelijkende karakter van de LCA wordenverder niet opgenomen:

de productie, her onderhoud en de afdanking van (rand)apparatuur, bijvoorbeeldextruders. Over her algemeen wordt bij de productie van alteruatieven dezelfde(rand)apparatuur toegepast;de productie, her onderhoud en de afdanking "~an de overige voertuigcomponentenwelke niet in het projectvoorstel BIOLICHT zijn vastgelegd.

At~oakening algemene s3,steemgrenzenDe algemene systeemgrenzen voor de LCA worden als volgt afgebakend:

alle aan de productie van de grond-/hulpstoffen en materialen, productie vanhalffabrikaten en productie van de betreffende transportvoertuig-componentengerelateerde processen worden in de LCA opgenomen;de matrijzen, benodigd voor productie van de gekozen componenten, wordenopgenomen aangezien materialenmix en -hoeveelheden kunnen vari~ren;de productie van alle direct aan de materiaalproductie gerelateerde vormen vanenergie worden opgenomen;huidige en toekomstige verwerkingsopties van de betreffende voertuigcomponentenna de levensduur (inclusief gegevens van benodigde hulpstoffen) worden mee-

ECN-C--98-053 11


genomen. Stort is geen optie aangezien rekening gehouden moet worden met bet doorde overheid uitgevaardigde stortverbod;direct gerelateerde reinigingsprocessen (afvalwater-zuiveringsinstallatie, rookgas-reiniging) worden, inclusief materiaal- en energiestromen, in de studie meegenomen;in de studie wordt uitgegaan van moderne technologi~n die in (of vanaf) 1998toegepast worden. De plaatsbepaling van her proces is productie van de componentenin Hollan&

Afbakening energetische systeemgrenzenDe energetische systeemgrenzen worden onderverdeeld in de categorie~n thermischeenergie en elektriciteit.

Op het gebied van thermische energie (opgewekt door fossiele energiedragers) worden devolgende systeemgrenzen vastgelegd:

als een energiedrager (bv. aardgas) direct in een proces ingezet wordt dient hetsecundaire energieverbruik (op basis van de effici~ntie van de omzetting in hetproces) en de gegevens over de herkomst van de ingezette energiedrager berekend enonderzocht te worden.als de exacte herkomst van energiedragers onbekend is wordt uitgegaan van de meestoptimale benadering, waarbij gemiddelde (landelijke) stock-marketgegevens in zakeprocessen en emissies van verschillende energietoeleveranciers gebruikt kunnenworden. Indien het gebruik van gemiddelde (landelijke) gegevens niet mogelijk blijktwordt gekozen voor gemiddelde Europese gegevens.

Voor de productie en het gebruik van elektrische energie worden de systeemgrenzen alsvolgt vastgelegd:

in eerste instantie wordt de mogelijkheid onderzocht of nauwkeurige gegevens van deproducent!leverancier bekend zijn of achterhaald kunnen worden;indien (gegevens betreffende) de herkomst van de elektrische energie onbekend zijnwordt uitgegaan van gemiddelden in Europese elektriciteitsopwekking. De UCPTEstelt europese energie-scenario’s op volgens welke de ETH~ te Ztirich enkeleelektriciteit-opwekkingsmodellen [4] heeft ontwikkeld (waaronder een E-productie-model voor de Nederlandse situatie). In bet model zijn de emissies en afvalstoffenopgenomen die vrijkomen bij de verbranding van de gemiddelde primaireenergiedragers waaruit in Nederland elektriciteit wordt opgewekt.Indien nodig kunnen gegevens van de producent/leverancier getoetst worden aan demodellen van ETH.

Afbakening systeemgrenzen transportTransport tussen de verschillende processen wordt in de studie opgenomen aangezientransport in sommige gevallen een substanti~le bijdrage kan leveren aan demilieubelasting van een proces, materiaal of product.Voor een nauwkeurige berekening van de milieubelasting dienen de gemiddeldetransportafstanden bepaald te worden. Indien mogelijk worden de exacte locatiesaangegeven waar de grondstoffen gewonnen, de hulpstoffen/materialen geproduceerd encomponenten gemaakt worden. Als de exacte locatie niet bekend is wordt een schattinguitgevoerd die de werkelijke waarde zo goed mogelijk benadert.Het gebruikte type transportmiddel is van belang aangezien elk type vervoermiddel eeneigen brandstof-/energieverbruik heeft met de daarbij behorende specifieke emissies.

IETH = Eidgen6ssische Technische Hoghschule

12 ECN-C--98-053

Doelbepaling en vastlegging LCA

Van de in de studie opgenomen transportmiddelen worden alleen alle factoren van hetbrandstofverbruik opgenomen, de gehele productieketen (winning aardolie-raffinage-transport) wordt belicht. De overige onderdelen gerelateerd aan her type transportmiddel(productie, onderhoud, afdanking van niet gekozen componenten) worden buitenbeschouwing gelaten.

Afbakening systeemgrenzen grondstoffen en materiainnIndien een keuze is gemaakt voor bepaalde grondstoffen/materialen kunnen voor deinzameling van bijbehorende proces-gegevens de volgende criteria gehanteerd worden:

de constructie van de voertuigcomponenten moet waar mogelijk gebaseerd zijn op deNededandse productiemethode;de proces-gegevens van de grondstoffen/materialen/hulpstoffen (huidig toegepast enmogelijke altematieven) dienen betrekking te hebben op de Nededandse situatie;indien grondstoffen voor productie van materialen en hulpstoffen in Nederlandworden gewonnen, wordt gebruik gemaakt van Nederlandse gegevens;indien de betreffende materialen en hulpstoffen buiten Nederland gewonnen wordenen binnen Nededand verder worden verwerkt of toegepast, wordt gebruik gemaaktvan locatie-specifieke gegevens.

Als de gegevens niet volgens de bovenstaande criteria achterhaald kunnen worden ofreeds bekend zijn, wordt gebruik gemaakt van gemiddelde Europese gegevens.

Afbakening systeemgrenzen gebruiksfaseVoor her gekozen type transportvoertuig moet de beladingsgraad vastgelegd worden.In de LCA worden de milieu-ingrepen ten gevolge van verbranding, hergebruik ofverdere verwerking van de grondstofferdmaterialerdcomponenten in de output-gegevensopgenomen.

ECN-C--98-053 13

.Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project

2.5.4 Proces-dataIn deze paragraaf wordt de indeling van de benodigde data-typen aangegeveno Bij devaststelling van de benodigde data-typen is uitgegaan van de in ISO/FDIS 14041vermelde richtlijnen en op basis van recent uitgevoerde LCA’s.

INPUT PROCESGrondstoffen

-meest belangrijke grondstoffen-energiedragers-hulpstoffen/additieven-waterverbruik (indien gesloten systeemniet van toepassing)

Energie

[ton], [kg], [g], [1], [m31[ton], [kg], [g], [1], [m3]

[kgl, [g],[m~1

-verbruik elektriciteit [kWh], [MJ]-verbruik aardgas [m3], [J]-verbruik lichte of zware stookolie [kg], [m3], [MJ]-verbruik stoom [kg], [J]-verbruik eigen restwarmte [J]

Fysieke aantastlng ecosysteemAantasting van bet Ecosysteem doorverschillende processen in de levenscyclus.Mate van aantasting wordt betrokken op dein de functionele eenheid gedefinieerdehoeveelheid.

TransportVoor de LCA zijn van belang: het voertuig [Ton.km]en het aantal vervoerskilometers.

[m2/s] (CML-methodiek)

14 ECN-C--98-053

Doelbepaling en vastleggin_g LCA

OUTPUT PROCESEmissies naarlucht2

Bij gebruik thermische energiebronnen (bijv. CO, SOz, NOx) [mg/kg]Overige emissies afhankelijk van type proces3 (bijvoorbeeld stof, [mg/kg]zware metalen, VOS, dioxinen etc.)

Emissies naarwater4

-totale hoeveelheid afvalwater (inclusief bestemming)-in afvalwater aanwezige milieuverontreinigende componenten

[m3]

[mg/1],[mg/m31

Emissies naar bodem~-verontreinigende cornponenten afgevoerd naar de bodem [mg/kg]

Vrijkomende hoeveelheid afval volgens BAGA6

Niet-gevaarlijk afval, inclusief bestemming [ton]Gevaarlijk afval, inclusief bestemming [ton]

OVERIGE OUTPUT PROCES (indien van toepassing)Teruggewonnen producten/energie

-producten/materialen [kg], [ton]-energie [MJ]

Afvahvarmte-restwarmte afgevoe~’d naar lucht of water [MJ]

Straling-radioactiviteit (indien de vergunning eisen stelt) [Bq/kg]

Geluid-geluidhinder (indien de vergunning eisen stelt) [dB]7

Bij toepassing van agrarische producten (biovezels) in een LCA komen een aantalspecifieke problemen naar voren waarvoor een keuze vastgelegd moet worden. Hetgebruik van pesticiden bij het telen van de producten kan wel of niet binnen de studieopgenomen worden. Verder moet vastgelegd worden of de toerekening van pesticiden enkortcyclisch CO~ 8 wel of niet binnen de studie valt.

Betreft emissies die na (rookgas)reittigit~gsinstallaties of filters iu bet milieu terecht komeu.Maximale waarden kunnen ontleend worden aan van kracht zijnde vergunningeo/normen indien:- her proces op commerci~le schaal in bedrijf is;- van het proces geen gemeten waarden beschikbaar zijn, er wordt uitgegaan van de WORST-

CASE benadering.Maximale waarden kunnen outleend worden aan van kracht zijnde verguaninger~normen.Maximale waarden kunnen ontleend worden aan van kracht zijnde vergunningerdnormen.In de Nederlandse wetgeving wordt onderscheid gemaakt tussen gevaarlijk en niet-gevaarlijkafval volgens BAGA (Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen),Het aantal Decibel dieot volgens de richtlijnen van het CML omgerekend te worden naar deeenheid [Pa2.s] of [Pa2.yr]kortcyclisch CO2 = COa in een korte krlngloop (door plant opgenomen uit atmosfeer, vervolgensplantvezel "verwerkt in een product, na afdanking product verbrand en COz weer in de atmosfeer),

ECN-C--98-053 15


2.5.5 Initi~le criteria verzameling proces-data

Van alle deelprocessen die gerelateerd zijn aan het te onderzoeken systeem (enopgenomen binnen de gekozen systeemgrenzen) dienen de procesgegevens ge~nven-tariseerd te worden. Hierbij worden per deelproces alle input- en outputstromengedocumenteerd. Aangezien het in de praktijk onmogelijk is om van alle deelprocessende procesgegevens te achterhalen moet een goede afweging gemaakt worden tussen derelevantie van bepaalde gegevens en de tijd die nodig is deze gegevens te achterhalen. Inde ISO-norm 14041 wordt een globale indicatie weergegeven van de grenzen die indergelijke situatie aangenomen kunnen worden. Alle reeds bekende gegevens worden inde studie betrokken, de afweging voor het wel of niet meenemen van onbekendegegevens in zake grondstoffen, hulpstoffen en materialen per deelproces kan gemaaktworden op basis van:

een vastgestelde bijdrage van massa-inputstromen aan de totale massa-input van her teonderzoeken systeem;een vastgestelde bijdrage van energie-inputstromen aan de totale energie-input van hette onderzoeken systeem;de milieu-invloed van nader vast te stellen emissies (inputstromen die meer dan eenvastgesteld percentage bijdragen aan een emissie worden opgenomen).

De keuzes die in dit opzicht gemaakt worden dienen ten allen tijden gerapporteerd teworden.

2.5.6 DatakwaliteitVoor vastlegging en evaluatie van de datakwaliteit van de gegenereerde gegevens wordtgebruik gemaakt van zgn. datakwaliteit-indicatoren (DKI’s). In ISO/FDIS 14041 wordende volgende datakwaliteit-indicatoren vermeld:

TijdsdekkingDe periode waarvoor de gegevens van een (deel)proces bepaald zijn en geldendblijven valt binnen de tijdsdekking.Geografische dekkingBinnen de geografische dekking wordt her niveau waarop her betreffende proceswordt toegepast (mondiaal, continentaal, nationaal, regionaal of bedrijfsspecifiek)aangegeven.TechnologiedekkingIn hoeverre voldoet laet proces aan de gewenste stand der techniek of is bet eenverouderd principe, is het een commercieel werkend proces of bevindt het zich hog inhet ontwikkelingsstadium (lab-/pilotschaal).PrecisieWelke nauwkeurigheid is bij meting en berekening van de gegevens aangehouden enwat is de spreiding in dergelijke resultaten?CompleetheidIn welke mate corresponderen de verzamelde gegevens met het totaal aan beschikbareprocessen, zijn de gegenereerde proces-gegevens verzameld binnen een geheelmarktsegment of alleen bij een specifieke producent.RepresentativiteitZijn de verzamelde gegevens van een bepaalde proces representatief.

16 ECN-C--98-053

Doelbepaling en vastlegging LCA

- ConsistentieHierbij wordt aangegewn of de verzamelde gcgevens volgens de voor de LCAomschrewn procedure zijn achterhaald.

- ReproduceerbaarheidIn wclke mat~ kunnen de gegcv~ns door ~cn onafhank~lijke partij ingezameld wordenals d¢ in dez~ studie vastgest~ldc procedurc van datawrzameling aang~houdan wordt.

De genoemde datakwaliteits-indicatoren worden bij de dataverzameling vastgesteld teworden.

2.5.7 Critical reviewIndien in een LCA meerdere gelijkwaardige product-alternatieven vergeleken en deresultaten openbaar gemaakt worden, dient op de resultaten van de studie een criticalreview uitgevoerd te worden (ISO/DIS 14040 en ISO/FDIS 14041). In deze studieworden een aantal voertuigcomponenten onderzocht, waarbij uitgegaan wordt van hethuidige materialengebruik bij productie en toekomstige altematieven. De resultaten vanhet EET-project BIOLICHT zullen na verwerking in de LCA openbaar gemaakt worden,op deze wijze wordt voorkomen dat aangeleverde vertrouwelijke gegevens in deopenbaarheid komen. Van de uit te voeren LCA dient een critical review uitgevoerd teworden.Er zijn verschillende mogelijkheden voor de uitvoering van een critical review:

Internal review: een deskundige van een instituut binnen de projectgroep krijgtopdracht de review uit te voeren. De betreffende deskundige dient geen betrokkenheidbij het onderzoek te hebben, maar moet over voldoende kennis beschikken om eenreview afdoende uit te voeren.Expert review: een externe deskundige zonder betrokkenheid met de LCA en nietafkomstig van een projectpartner voert de critical review uit. De exteme deskundigedient aangewezen te worden door bet gehele projectteam van taak A en moet overvoldoende kennis beschikken om een review afdoende uit te voeren.Review door (externe) belanghebbende: review by interested parties. Het projectteamwijst een onafhankelijk panel van belanghebbenden aan die de review uitvoeren. Hetpanel wordt samengesteld uit (exteme) deskundigen met voldoende kennis enexpertise.

Voor het BIOLICHT project wordt in een later stadium bepaald op welke wijze decritical review uitgevoerd zal worden.

ECN-C--98-053 17

~Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project

3. INVENTARISATIE

3.1 InleidingDe inventarisatie van een LCA resulteert in een overzicht van alle interacties tussen eenproduct/proces en het milieu (de milieu-ingrepen) gedurende de levenscyclus.In de ISO-norm ISO/FDIS 14041 wordt de inventarisatie in een aantal stappenonderverdeeld:

voorbereiding van de dataverzameling, bijvoorbeeld door het opstellen van eenstandaard format;beschrijving van de betreffende processen en verzamelen, vastleggen en berekeningvan gegevens;valideren van de achterhaalde data door deskundige controle van massa- enertergiebalansen;

- opstellen van de milieu-ingrepen tabellen;- indien nodig bet aanpassen of veffijrten ‘can de systeemgrenzen d~or middel ’can

gevoeligheidsanalyses;het opstellen van toerekeningsregels, dit is vooral "can belang bij co-productie,recycling-/verwerkingsprocessen en afvalverwerking. Omdat een eenduidige maniervan toerekening t~iet bestaat en veelal meerdere methodert mogelijk zija, dienen ookop de toerekeningen gevoeligheidsanalyses uitgevoerd te worden.

3.2 Strategie van gegevensverzamelingOm de dataverzameling eenduidig en consequent uit te voeren wordt in een stappenplaneen afnemende voorkeur van gegevensverzameling weergegeven. Op het hoogste niveauvan bet stappenplan ingezamelde gegevens dienen van de hoogste kwaliteit te zijn.

Stap 1: Raadplegen producent voertutgcomponentenDe producenten van de vastgelegde voertuigcomponenten beschikken over het algemeenover gedetailleerde data aangaande de constructie van de componenten. De gegevensmoeten gebaseerd zijn op verifieerbare bronnen (indien mogelijk) waarbij de gebruikteeenheden duidelijk aangegeven worden en waarbij de wijze van dataverzamelingreproduceerbaar moet zijn.

Stap 2: Raadplegen toeleveranciers/producenten van grondstoffen, materialen encomponentenIndien de benodigde gegevens niet bij de direct betrokken producent bekend zijn wordtcontact gezocht met de directe toeleveranciers van grondstoffen, materialen encomponenten. Voor deze dataverzameling worden standaard formulieren opgesteldwaarna (via de producent van de voertuigcomponenten) persoonlijk contact gezochtwordt met de betreffende bedrijven. De verzamelde data moet, indien mogelijk,gebaseerd zijn op verifieerbare bronnen, de gebruikte eenheden dienen duidelijk teworden weergegeven en de wijze van dataverzameling dient reproduceerbaar te zijn.Indien het projectteam twijfels heeft over of onregelmatigheden constateert in de data,worden deze hiaten in overleg met de betreffende producent opgelost. Een aandachtspuntis wel dat dergelijk overleg alleen tot resultaat kan leiden indien er een vaste relatietussen de producent van voertuigcomponenten en de betreffende toeleverancier aanwezig

ECN-C--98-053 19


is. Als dit niet het geval is wordt uitgegaan van het gemiddelde marktaandeel, het zgn.stockmarket gemiddelde, van de toeleverancier (bijvoorbeeld: de toeleverancier waarmeeeen vaste relatie is heeft een marktaandeel van 75%). Er wordt gebruik gemaakt van eenenqudte (zie bijlage II) zodat bedrijven de gewenste gegevens overzichtelijk in kunnenvullen.

Stap 3: Raadplegen leden projectteamIndien de producent van de voertuigcomponenten en de toeleveranciers de benodigdedata niet beschikbaar hebben of vanuit het oogpunt van geheimhouding niet aan kunnenleveren worden de overige leden van het projectteam geraadpleegd. Via de leden van hetBIOLICHT-projectteam worden vervolgens algemeen toegankelijke bronnen en speci-fieke contacten (deskundigen, databases, gelijksoortige bedrijven, literatuur) geraad-pleegd. Uit de verkregen data kunnen de meest representatieve waarden vastgesteldworden.

Stap 4: Raadplegen algemeen toegankelijke literatuurDe procesgegevens die niet specifiek gerelateerd zijn ann de productie van de voertuig-componenten (denk aan transport- en energiegegevens) kunnen achterhaald worden uitalgemeen toegankelijke hulpmiddelen. Gegevens met betrekking tot elektriciteit wordenverkregen uit de ETH-database. Procesgegevens worden door de meest betrokkenprojectpartner gegenereerd. Vervolgens kan uitwisseling en vergelijking met overigerepresentatieve data, indien aanwezig, plaatsvinden.

Stap 5: Uitvoering van een expert guessIndien de vorige vier stappen niet her gewenste resultaat opleveren wordt door hetprojectteam een expert guess uitgevoerd. Op basis van de bekende gegevens,proceswerking en ervaring wordt een gefundeerde schatting gemaakt van de ontbrekendegegevens. In de rapportage moet vermeld worden op welke aannames en ervaringen degegevens gebaseerd zijn.

3.3 Documentatie procesgegevensTen aanzien van de data-acquisitie wordt een standaard format (gegevensformulier)opgesteld, zodat gewenste gegevens duidelijk en eenduidig aan de verschillendeproducenten/toeleveranciers gevraagd worden. Tevens is de weergave van deprocesgegevens en resultaten direct overzichtelijk.Verder is van belang dat de producenterfftoeleveranciers dezelfde algemeen toegepasteeenheden en nomenclatuur van proces- en emissiegegevens (kunnen) aanhouden.

Van de processen die direct gerelateerd zijn aan de productie van grondstoffen/materialen of componenten voor de betreffende transportvoertuigen worden de volgendeaspecten volgens het SPOLD-format [5] documenteert:- proces;

auteur;datum;bronvermelding;tijdsdekking, geografische dekking en technologiedekking;een kwalitatieve procesbeschrijving (omvang/capaciteit);

20 ECN-C--98-053

Ir~ventarisatie

- gehanteerde toerekeningsmethodeng;- kwalitatieve en kwantitatieve weergave van de input- en outputstromen;- herkomst gegevens (gebaseerd op metingen, berekeningen, schattingen en de wijze

van bewerking/omrekeniog van de gegevens);- aangeven datakwaliteit-indicatoren;- wijze van validatie van de gegevens (3.4).

3.4 Validatie van gegevensValidatie van verzamelde procesgegeveus is noodzakelijk, op deze wijze kunnenonduidelijkheden en/of onregelmatigheden ge~dentificeerd worden. Validatie vangegevens dient als volgt uitgevoerd te worden:

een nader te bepalen lid van her projectteam controleert of de data-acquisitieuitgevoerd is volgens de aangegeven strategie (paragraaf 3.2). Bij onregelmatighedenof onduidelijkheden wordt navraag gedaan bij de persoon die het werk heeftuitgevoerd;

-het aangewezen lid van her Bio-licht projectteam controleert de massabalansen en(indien mogelijk) de energiebalansen van de processen;het betreffende lid vergelijkt de gegenereerde data met (eventueel aanwezige) andere(literatuur)bronnen;als her tot de mogelijkheden behoort kan de betreffende producenl!toeleveranciergevraagd worden de gegenereerde en gedocumenteerde gegevens te verifi~ren en eenaccoordverklaring voor ,~rijgave van de gegevens te tekenen.

3.50pstellen milieu-ingreeptabellenMilieu-ingreeptabellen worden automatisch door LCA-software opgesteld en weer-gegeven. Alle iogevoerde processen worden met elkaar verbonden in een procesboom,waama vervolgens de procesdata gegenereerd wordt. De data in de ingreeptabellen zijngerelateerd aan de gedefinieerde functionele eenheid.Voor de uitvoering van de LCA wordt het software-pakket SimaPro 4.0 van PR~Consultants gebruikt. Dit pakket wordt door professionele LCA-uitvoerders in Nederland(en in vele andere landen) gebruikt. In verband met uitwisselbaarheid van gegevens is betaanbevelenswaardig dit specifieke algemeen toegepaste software-pakket te gebruiken, degegevens worden in een standaard SPOLD-like format [5] ingevoerd.

3.6 Verfijning systeemgrenzenEen LCA is een iteratief proces, waardoor bet voor kan komen dat vooraf vastgesteldesysteemgrenzen aangepast moeten worden. Bij de afbakening van de initi~lesysteemgrenzen wordt getracht een evenwicht aan te brengen tussen de relevantie vanprocesgegevens en de tijd die benodigd is om de gegevens te achterhalen. Het komtechter voor dat gedurende het project van een bepaald proces betere gegevensgegenereerd worden. Inperkingen van de systeemgrenzen kunnen in dat geval ongedaangemaakt worden. Door het uitvoeren van een gevoeligheidsanalyse moet bepaald wordenwelke invloed dergelijke aanpassingen van systeemgrenzen op het eindresultaat hebben.

9 Indien van toepassing voor bet beschreven proces.

ECN-C--98-053 21


3.7 Opstellen toerekeningsregels

3.7.1 ToerekeningsmethodenToerekening is van belang bij zogenaamde meervoudige processen of multi-inpul!outputprocessen. Hieronder vallen bijvoorbeeld productieprocessen die meerdereuitkomende stromen hebben, waarbij de productie deze stromen onlosmakelijk metelkaar verbonden is. Indien slechts 1 outputstroom in het te onderzoeken systeem wordtingezet dient de totale milieubelasting van het proces over de outputstromen verdeeld teworden. Deze verdeling wordt toerekening genoemd. Toerekening is van belang bij dehieronder genoemde processen.

CoproductieCoproductie omvat de gelijktijdige productie van meerdere materialen/componenten/diensten (inclusief reststoffen) met een positieve economische marktwaarde. Enkelevoorbeelden van coproductie zijn productie van chloor en loog en de gecombineerdeproductie van zink en cadmium.

Gecombineerde afvalverwerkingIn dit proces worden meerdere afvalstromen (met een negatieve waarde) gelijktijdigverwerkt. Een voorbeeld van gecombineerde afvalverwerking is het gelijktijdigverbranden van huisvuil en vergelijkbaar bedrijfsafval in een AVIj°.

Open-lus recyclingVan open-lus recycling is sprake als een materiaal/component/product binnen eenproductsysteem wordt ingezameld, gereinigd of opgewerkt om vervolgens in een anderproductsysteem opnieuw te worden ingezet. Een voorbeeld van open-lus recycling is heropnieuw inzetten van aluminium.

Een intrinsiek correcte manier van toerekening bestaat niet. Om deze reden wordt in deISO-norm ISO/FDIS 14041 een aantal mogelijkheden aangegeven. Deze mogelijkhedenzijn, in afnemende volgorde van voorkeur:

indien mogelijk vermijden van toerekening. Dit kan verwezenlijkt worden dooruitbreiding van de systeemgrenzen van de studie, waardoor een proces in de studieopgenomen wordt dat eigenlijk geen deel uitmaakt van het onderwerp van de studie.Let wel: hiervoor zal ook de functionele eenheid aangepast moeten worden;toerekening op basis van relevante causale verbanden tussen inputstromen,procesparameters en outputstromen. Deze causale verbanden kunnen chemisch,fysisch of economisch van aard zijn;indien toerekening van milieu-ingrepen door analyse van causale verbandenonmogelijk is, kunnen niet-causale ingrepen omgeslagen worden over deoutputstromen op basis van relevante economische parameters.

Het CML geeft aan [1] dat bij toepassing van de laatste mogelijkheid de functie die hetproces vervuld, over het algemeen, als bepalende grootheid beschouwd kan worden. Eenbelangrijk uitgangspunt hierbij zijn de prioriteiten die gesteld worden ten aanzien van defunctie.

= Afval Verbrandings Installatie

22 ECN-C--98-053

Inventarisatie

Bijvoorbeeld: gaat her primair om het produeeren van een bepaalde hoeveelheid productof is bet proces gericht op het verkrijgen van een optimaal resultaat in de vorrn vanopbrengst en winst. In het eerste geval is "massa" de toerekeningsgrootheid, in hettweede geval de economische waarde. Andere parameters kunnen reverts de functie vaneen bepaald proces aangeven, bijvoorbeeld energie, exergie, verbrandingswaarde,oppervlakte, aantal exemplaren, etc.

Er blijft echter een mogelijkheid bestaan dat de functie van een proces niet aan eenfysieke grootheid gekoppeld kan worden. Het kan ook voorkomen dat outputstromen nietin dezelfde fysieke eenheden uitgedrukt wordeno Voor deze situaties stelt het CML devolgende richflijn voor:

als de outputstromen waaraan wordt toegerekend niet gelijk van fysieke eenheid zijn(bijvoorbeeld massa in [kg] en energie ir~ [J]), vindt toerekening naar economischewaarde plaats°

3.7.2 Keuze toerekeningCo-productielndien bij een productieproces sprake is van eo-productie worden de volgendetoerekeningsregels aangehouden:- pas toerekening op basis van causale verbanden toe;- indien deze wijze van toerekening onmogelijk is, kunnen niet-causale ingrepen

verrekend worden over de outputstromen op basis van relevante economische ofandersoortige parameters (afhankelijk van de functie die het proces vervuld). Derichflijnen van het CML (3.7.1) worden aangehouden.

Gecombineerde afvalverwerkingVoor de afvalverwerking wordt uitgegaan van bet felt dat voor de voertuigcomponentenaan her einde van de levensduur her stort’verbod van kracht is. Een mogelijk altematief isverwerking van de componenten als onderdeel van het integraal (huishoudelijk) afval ineen AVI of na shredderen en verwijdering van metaaldelen verwerken in een pyrolyse-installatie. Het proces van een modeme AVI is gebaseerd op een roosteroven metvoorzieningen voor elektriciteitsopwekking (en eventueel gebruik van de restwarmte).Hierbij wordt aangenomen dat de technologie in her jaar dat de voertuigcomponentenafgedankt worden, nog steeds algemeen toegepast wordt.Bij dit proces wordt de opwekking van elektriciteit als positief effect gekenmerkt.Berekeningen vinden plaats op basis van dezelfde energiemodellen zoals genoemd inparagraaf 2.4.3.

Afvalverwerkingsprocessen behoren tot de levensduur van de voertuigcomponenten, alszodanig dient de milieubelasting specifiek verbonden aan her thermischverwerkingsproces in de AVI bepaald te worden. Een mogelijke keuze is toerekening opbasis van het fysieke causaliteits-beginsel. Dit houdt in dat de milieubelasting(onttrekking grondstoffen, emissies, etc.) achterhaald wordt van verbranding vanuitsluitend de betreffende voertuigcomponenten. De causale toerekening zal plaatsvindenop basis van de chemische samenstelling van de voertuigcomponenten.

Recycling/opwerking (open/gesloten)Het meest optimale altematief is het vermijden van toerekening. De verwachting bijrecycling-processen is dat toerekening op basis van causale verbanden vrijwel nietuitvoerbaar is.

ECN-C--98-053 23


Het vermijden van toerekening heeft tot gevolg dat de systeemgrenzen moeten wordenuitgebreid, waarbij processen binnen de LCA worden opgenomen welke niet directbinnen het onderwerp van de studie vallen. Er wordt gebruik gemaakt van de zgn.substitutie- of aftrekmethode: recycling van een materiaal wordt gewaardeerd door demilieu-ingrepen van een altematief proces dat ook dit materiaal kan maken (en zodoendevermeden wordt) af te trekken van de totale milieu-ingrepen van bet bestudeerdesysteem. Bij deze methodiek wordt bet recycling-/opwerkingsproces volledig tot betonderwerp van de LCA gerekend.Als (een deel van) een component gerecycled kan worden (downcycling vankunststoffen) worden deze milieu-ingrepen van de primaire productie van kunststofafgetrokken.

In de ISO-norm wordt de volgende eis geformuleerd: indien meerdere toerekeningsregelsmogelijk zijn wordt een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd, zodat de invloed van iederekeuze op het eindresultaat beoordeeld wordt. In overleg met het projectteam wordtbesloten of deze procedure gevolgd zal worden.

24 ECN-C--98-053

4. CLASSIFICATIE EN NORMALISATIE

Binnen de inventarisatie-fase zijn de procesgegevens van alle betrokken deelprocessen(gerelateerd aan de functionele eenheid) bepaald. Deze milieu-ingrepen, veroorzaaktgedurende de gehele levenscyclus, worden beschreven in de vorm van (grondstof)-onttrekkingen en emissies. In de Eco-indicator-95 methodiek zijn een aantal milieu-effecten uitgewerkt. Humane en eco-toxiciteit worden door beoordelingsproblemenbeperkt weergegeven door de concrete problemen te benoemen: pesticiden, zwaremetalen, carcinogeniteit, etc.De classificatie vindt plaats door, waar mogelijk, binnen een milieu-effect de milieu-ingrepen te aggregeren. Hiertoe wordt iedere milieu-ingreep binnen het beschouwdemilieu-effect een factori~le score gegeven en vervolgens opgeteld. Na deze aggregatie isieder milieu-effect in een getal uitgedrukt, de zogenaamde effect-score. Tezamenresulteert dit in een lijst met effect-scores, het milieuprofiel, van her betreffendevoertuigcomponent.De normalisatie van her verkregen milieu-profiel vindt plaats met het softwarepakketSimaPro 4.0 waarbij gebruik gemaakt wordt van de Eco-indicator-95 methodiek. Indiende Eco-indicator-98 beschikbaar komt wordt (indien nodig) de normalisatie volgens dezemethode uitgevoerd.

ECN-C--98-053 25


26 ECN-C--98-053

5. EVALUATIE

Binnen de evaluatie worden de verkregen effectscores gewogen opgeteld tot 66n milieu-score of milieu-index. In de CML-methodiek is de evaluatie-stap hog niet uitgewerkt, ditis echter (binnen zekere randvoorwaarden) wel het geval in de Eco-indicator 95methodiek.Weging met behulp van de Eco-indicator 95 methodiek is momenteel het meest geschikteen algemeen toegepaste instrument, vanuit dit oogpunt wordt de weging in de studievolgens deze methode uitgevoerd. In eerste instantie is de methodiek bedoeld alshulpmiddel voor ontwerpers en niet als een eindresultaat van een LCA. Indien de updateEco-indicator 98 beschikbaar komt wordt deze methodiek in de LCA van her BIOLICHT-project toegepast.

ECN-C--98-053 27


28 ECN-C--98-053

REFERENTIES

[ 1] Heijungs, R., Handleiding en achtergronden "Milieugerichte levenscyclus-analyses van producten" NOH-9553 en NOH-9554, Centrum voorMilieukunde te Leiden, Leiden 1992.

[2] European Committee for Standardization/Nederlands Normalisatie Instituut,NEN-EN-ISO normen "Environmental management-Life cycle assessment",1997/1998.

[3] Braam, J./Wardenaar, P.S./Rooijen, D.W./de Klerk-Engels, B.,Projectvoorstel BIOLICHT, ATO-DLO/ECN/KIEM, 1997.

[4] Frischknecht, R., ETH-studies "Okoinvertarefur energiesysteme", ETH =EidgenSssische Technische Hochschule, 1996.

[5] Hemming, C., Directory of Life Cyle Inventory Data Sources, SPOLD (Society forthe Promotion Of LCA Development, 1995.

[6] Goedkoop, M., Eco-indicator-95 Eindrapport, NOH 9514 (NOVEM/RIVM),1995.

[7] SETAC Europe = Society of Environmental Toxicology And Chemistry, SETAC-guidelines.

ECN-C--98-053 29

Uit_gangspunten levenscyclus analyse biolicht project

30 ECN-C--98-053

BIJLAGE I

Structuur van de LCA-methodiek

De LCA-methodiek omvat een vijftal componenten welke gecombineerd eensamenhangend geheel vormen. De componenten van de LCA-methodiek zijn:1. doelbepaling;2, inventarisatie;3. classificafie;4, evaluatie;5. verbeteranalyse.

Het eerste component "Dodbepaling" omvat de vaststelling van het uit te voerenonderzoek. Ten eerste wordt de toepassing van her onderzoek vastgesteld, hierin komteen beschrijving van de doelstelling, de doelgroep(en) van de studie en deinitiatiefnemer(s) van het onderzoek ann de orde. Ten tweede wordt de diepgang van destudie vastgesteld.Mogelijke doelen c.q. toepassingen van een LCA zijn:- her onderzoeken van materiaal-, productof proces-informafie;- vergelijking van milieu-prestatie (van producten);- eco-labeling van producten (bijv. nfilieukeur) waarbij het betreffende product getoetst

wordt nan een standaard om te zien of het aan bepaalde eisen voldoet;product4proces-innovatie waarbij de onderzocht wordt in welke procesonderdelenzich de milieutechnische knelpunten bevinden, waarna de resultaten vervolgensgebruikt kunnen worden voor proces-optimalisatie (verbetering/aanpassing);

- beslissings-ondersteunend instrument bij ontwikkeling van beleids-strategie6n;- management-instrument, bijvoorbeeld in het kader van Bedrijfsinterne Milieuzorg

(BIM);marketing-instrument voor producenten en leveranciers als verkoopargument richtingde afnemers en consumenten.

De doelbepaling van een LCA is belangrijk aangezien de verdere opbouw van de LCAhierdoor bepaald wordt.

Het essentifile onderdeel is de bepaling van de functionele eenheid (f.e.). Deze f.e. is betvergelijkingscriterium waarop de LCA gebaseerd zal worden. In de functionele eenheidworden een of meerdere gelijkwaardige functies aangegeven die de te vergelijkenmaterialen, producten, processen of activiteiten vervullen. De vaststelling van de f.e. isafhankelijk van:- de toepassing van de LCA;- de doelgroep(en) waar de resultaten op gericht zijn;- de afbakening van de studie.

Binnen de tweede component "Inventarisatie" worden alle milieu-ingrepen, binnen dein de doelbepaling vastgestelde grenzen, in kaart gebracht. Milieu-ingrepen zijn meetbarefysische grootheden, zoals onttrekking van grondstoffen, emissies van stoffen,energieverbruik, etc. AI de m’dieu-ingrepen moeten gebaseerd zijn op de in dedoelstelling vastgelegde functionele eenheid. Voor het overzichtelijk in kaart brengenvan her te onderzoeken systeem wordt een procesboom opgesteld en ingevuld. De

//

Uit_gangspunten leven~scyclus analyse biolicht project

procesboom is een grafische weergave van alle in- en outputstromen welke gedurende delevenscyclus van bet betreffende systeem optreden.

32 ECN-C--98-053

Het resultaat van de inventarisatie wordt gevormd door een lijst waarin alle bij hetbetreffende systeem behorende milieu-ingrepen worden weergegeven, de zgn. milieu-ingreep tabel. De inventarisatiestap bestaat voornamelijk uit her achterhalen vanrelevante, nauwkeurige (bedrijfs)gegeveus. Het achterhalen van goede gegevens is eenzeer lastig proces aangezien het zeer arbeidsintensief is, volledige medewerking vanbedrijven vergt en procestechnologis~he kennis vereist.

Tijdens de "Classificatie", de derde component, worden de ge’inventariseerde milieu-ingrepen vertaald naar specifieke milieu-effecten. Een milieu-effect is bet gevolg van demilieu-ingrepen door (vaak zeer complexe) processen in het milieu. Enkele voorbeeldenvan milieu-effecten zijn:- versterking van bet broeikaseffect;- afbraak van de ozonlaag;- verzuring/aantasting van ecosystemen.Een milieu-effect is niet altijd eenduidig toe te kennen aan een specifiek milieu-ingreep.Over het algemeen is sprake van een combinatie van milieu-ingrepen welke tezamenleiden tot een milieu-effect. Om toch tot een gefundeerde omrekening te komen wordtgebruik gemaakt van een aantal theoretische c|assificatie modellen.

Voor classificatie van milieu-ingrepen tot milieu-effecten wordt momenteel binnenNederland gebruik gemaakt van twee methodieken, ten eerste de c|assificafie-methodezoals uitgewerkt in de LCA-richtlijnen van het CML en in de tweede plaats de Eco-indicator-95 [6] welke ontwikkeld is in overleg met vertegenwoordigers van deNederlandse industrie (onder andere Philips en Nedcar). De toegepaste classificatiemodellen berusten onder meer op wetenschappelijke gegevens van het IntergovernmentalPanel on Climat Change (IPCC).

Er kunnen een groot aantal milieu-effecten onderscheiden worden, in de praktijk wordtechter een aantal algemene, door de samenleving erkende, milieu-effecten belicht. Degekozen effecten moeten onafhankelijk van elkaar en kwantificeerbaar zijn. In de LCA-raethodiek van bet CML zijn de volgeude milieu-effecten genoemd:- uitputting van abiofische grondstoffen;- uitputting van biofische grondstoffen;- broeikaseffect;- afbraak ozonlaag;- humane toxiciteit (lucht, water, bodem);- ecotoxiciteit (water, bodem);- fotochemische oxidantvorming (smog);- verzuring;- vermesting;- afvalwarmte;- stank;- lawaai;- radioactiviteit;- fysieke aantasting ecosysteem en landschap;- directe slachtoffers.In de Eco-indicator-95 methodiek zijn een aantal van bovenstaande milieu-effectenuitgewerkt. Humane en eco-toxiciteit worden door beoordelingsproblemen beperktweergegeven door de concrete problemen te benoemen: pesticiden, zware metalen,carcinogeniteit, etc.

ECN-C--98-053 33

Uit~angspunten levenscyclus analyse biolicht project

De classificatie vindt plaats door, waar mogelijk, binnen een milieu-effect de milieu-ingrepen te aggregeren. Hiertoe wordt iedere milieu-ingreep binnen het beschouwdemilieu-effect een factori~le score gegeven en vervolgens opgeteld. Na deze aggregatie isieder milieu-effect in een getal uitgedrukt, de zogenaamde effect-score. Tezamenresulteert dit in een lijst met effect-scores, welke het milieuprofiel genoemd wordt.

Binnen de classificatiestap vindt tevens normalisatie van bet milieu-profiel plaats,aangezien de effectscores door verschil in orde van grootte en eenheden moeilijkinterpreteerbaar zijn. Binnen de CML-methodiek vindt normalisatie van de effect-scoresplaats door de bijdrage van een bepaald product aan een milieu-effect te relateren aan debijdrage van een bepaalde gemeenschap gedurende een bepaalde tijd aan het betreffendeprobleem. De omvang van de gemeenschap sluit aan bij het classificatiemodel en deLCA-doelstelling. Binnen de Eco-indicator-95 methodiek worden de milieu-effectscoresvan het product/proces gerelateerd aan de bijdrage van de gemiddelde Europeaangedurende een jaar aan de betreffende milieu-aspecten~

In de "Evaluatie" vindt de totaalbeoordeling van het product/proces plaats op basis vanhet milieuprofiel. De in de classificatie bepaalde effectscores zouden gewogen opgeteldkunnen worden tot ~6n getal of milieu-index. De afweging in zake de meest belangrijkemilieu-effecten is veelal afhankelijk van omgevingsfactoren en beleidskeuzes, de hiertoegepaste waardering is derhalve subjeetief. Men kan zich bijvoorbeeld afvragen: "Is hetbelangrijker om het broeikaseffect of de verzuring aan te pakken?" Tevens wordtgekeken naar betrouwbaarheid en validiteit van de gegevens en de hieruit voortvloeienderesultaten.

Weging van de milieu-effecten en de aggregatie tot 66n milieu-index is zowel in de CMLLCA-methodiek als in ISO-verband niet uitgewerkt. Alleen binnen de Eco-indicator-95methodiek is weging van milieu-effeeten uitgewerkt. Voor elk in deze methodiekopgenomen milieu-effect is een weegfactor bepaald zodat aggregatie tot 1 milieu-indexmogelijk wordt.In de Eco-indicator-95 methodiek is een aantal belangrijke keuzes vastgelegd:

Alleen effecten die op Europees niveaa leiden tot bet overlijden van mensen,aantasting van menselijke gezondheid en aantasting van ecosystemen zij beoordeeld.De milieu-effecten uitputting van grondstoffen, ruimtebeslag van afval en localeeffecten (stank, geluid, licht) worden niet in de beoordeling opganomen. Verderwordt de (fysieke) aantasting van het landschap niet meegenomen aangezien dit hogniet verder uitgewerkt is.De toxiciteit-scores zijn opnieuw gedefinieerd aangezien niet alle effecten uit deCML-methodiek geschikt bleken voor weging binnen de Eco-indicator methodiek.Zodoende zijn de thema’s wintersmog, pesticiden, carcinogeniteit en zware metalen(in lucht en water) in de plaats gekomen van humane toxiciteit en ecotoxiciteit.Toxische stoffen die alleen op de werkplek en de directe omgeving een probleemvormen worden niet opgenomen.de weegfactoren zijn bepaald aan de hand van de afstand tussen de huidige waarde ende streefwaarde voor een milieu-effect (Distance-to-Target). Hoe groter dit verschil,hoe ernstiger het effect.

De "Verbeteranalyse" heeft een afwijkende status van de eerstgenoemde viercomponenten. De verbeteranalyse wordt alleen uitgevoerd indien het onderzoektoegespitst is op verbetering en/of innovatie van producten en processen. De kennis die in

34 ECN-C--98-053

Bijlage I

de componenten inventarisatie, classificatie en evaluatie is gegenereerd kanuitgangspunten aanleveren voor herontwerp van bet betreffende product/proces.

Naast de milieu-aspecten spelen ook andere overwegingen een rol bij de beoordeling vanproducten en processen, zoals economische en sociale overwegingen. Verder kan gedachtworden aan bruikbaarheid, doelmatigheid, duurzaamheid, technologische ontwikkelingen productveil~gheid. Deze aspecten vallen buiten het kader van de LCA-methodiek.Verder vallen ook de toepassing van de resultaten van een LCA (al dan niet incombinatie met andere analyses) buiten de beschrijving van de methode.

ECN-C--98-053 35


36 ECN-C--98-053

BIJLAGE II

Enquire inventarisatie LCA Bio-licht

Datum: [

Energieonderzoek Centrum NederlandNetherlands Energy Research Foundation ECN

EnquOte Life Cycle Assessment ECN-ENERGIE EFFICIENCY- KETENBEHEER

BEDRIJFSGEGEVENS I

Bedrljf [

Adres [

Postco(/e/Plaats

Land

BedriJfsoppervlakto (ha)

! PERSOONSGEGEVENS

Naam contactpersoon

Functle

Afdeling

Telefoonnummer

Faxnummer

E-mail adres

ECN-C--98-053 37

U~it_gangspunten levenscyclus analyse biolicht project

(HOOFD)PRODUCTIEPROCES I

Vraag 1: Vastleggen {hoofd)productieproces

Vraag la: War is de naam van uw (hoofd)productieproces?

Vraag lb: Kunt u in figuur 1 (pagina 3) de procesboom van uw (productie)proces weergeven?

Vraag 1c: Kunt u in figuur 1 (pagina 3) uw (hoofd)productieproces tekstueel beschrijven?Vraag 1 d: War is de geproduceerde hoeveelheid product per jaar van uw

i(hoofd)productieproces?

38 ECN-C--98-053

Bijla~e II

Vra~lg 1: Kunt u in onderstaande figuur de procesboom van uw (produclie)proces weergeven?

ECN-C--98-053 39

U~ten levenscyclus analyse biolicht project

ENERGIESTROMEN

Vraag 2: Kwantificeren Input en output van massa en energtestromen

2.1 Kunt u in tabel 1 root e/ke input-massastroom de verbrui~te hoeveeiheden per iaat, de naam enIocatie van toeleveranc]edproducent en het gebruikte transpo~tmiddel aangeven?

2.2 Kunt u in tabel 2 van eike input energie-stroom de soo~t energie(drager), de verbruiktehoeveelheid per jaar en de herkomsUbron aangeven?

2.3 Kunt u in tabel 3 van etke output massa-stroom het (de) vervaardigde produkt(en), degeproduceerde hoeveelheden per jaar, de naam en Iocatie van de afnemet(s) en het gebruiktetranspor~rniddel aangeven?

2.4 Kunt u in tabel 4 van e/ke output energie-str~m de seorl energie(drager), de hoevee~heid perjaar en de (eind)bestemming aangeven?

40 ECN-C--98-053

B_._ijlagell

ECN-C--98-05341


42 ECN-C--98-053

Bijlage 11

ECN-C--98-053 43


44 ECN-C--98-053

Bijlage II

ECN-C--98-053 45


IEMISSIES NAAR LUCHT

Vraag 3: Kwantificeren emissies naar lucht

3.1Kunt u in tabel 5 de bij uw procesvoering vrijkomende emissies naar lucht (evt. na reiniging) inhoeveelheden per jaar aangeven?

3.2 Kunt u in tabel 5, kolom "klasse van datakwaliteit", aangeven of de emissies (voor of napasseren van eventuele filters, al dan niet (regelmatig) gemeten worden?

ECN-C--98-053

T

ECN-C--98-053 47

Uitgan,~unten levenscyclus analyse biolicht project

EMISSIES NAAR WATER

Vraag 4: Kwantificeren emlssles naar water

4.1Kunt u in tabel 6 de bij uw procesvoering vdjkomende emissies naar water (evt. na zuivedng) inhoeveelheden per jaat aangeven?

4.2 Kunt u in tabe] 6, kolorn "klasse van datakwaliteit", aangeven of de emissies (root of napasseren van een eventuefe zuiveringsinstallatie) el dan niet regelmatig gemeten worden?

48 ECN-C--98-053

Bijlage II

ECN-C--98-053 49


EMISSIES NAAR �~ODEM ]

Vraag 5: Kwantificeren emJssies naar bodem

5.1Kunt u in tabel 7 de bij uw precesvoering vriikomende emissies naar bodem in hoeveelhedenper jaar aangeven (indien deze niet voorkomen in tabel 3: "Output massastromenAlvalstoffen")?

5.2 Kunt u in tabel 7, kolom "klasse van datakwaliteit", aangeven of de emissies al dan niet(regelmatig) gemeten worden?

5O ECN-C--98-053


OVERIGE INSTALLATIES [

Vraag 6: Niet rechtstreeks proces-gerelateerde installaties

6.1 Wordter binnen uw proces gebruik gemaakt van installaties die niet rechtstreeks gerelateerd zijnaan bet proces, maar we] bijdragen aan de uiteindelijke belasting van bet milieu? Zo ja, kunt u dezeinstallaties in onderstaande tabel omschrijven?

Voorbeelden zijn o,a.: WKK-ir~stallaties, waterzuiverings- en rookgasreinigingsinstallaties, internetranspo~tsystemen, e.d.

6.2 Kunt u deze installaties tevens in de procesboom weergeven?

5.3 Kunt u in tabel 8 aangeven wat bet jaarlijkse energieverbruik, grondstoffenverbruik, en eventueelgevormd afval bii deze i~stallaties bedraagt? Kunt u (indien mogelijk) reverts her gerniddeldeverwljderingsrendement (%) aangeven?

52 ECN-C--98-053

Bijlage II

ECN-C--98-05353


BIJLAGE I KLASSEN VAN DATAKWALITEIT

Klasse van datakwaliteitA B D E

Herkomst Megngen Metingen Berekende of Schattingen op(methode omgerekende gegevens (of basis vorlgestandar- gegevens bere-kend op expert viewdiseerd) gebaseerd op basis van

metingenwaarden)

Compleetheid Afdoende Beperkt aanta] Enkelvoudi-ge Schattingaantal metingen metingmetingen (veer (vervolgensgoed omrekening)procesge-middelde)

54 ECN-C--98-053

uitgangspunten levenscyclusanalyse … datakwaliteit 2.5.7 critical review 7 7 7 8 8 8 9 9 10 14 16...

Documents