“

ภาพเขยนต งค าว

วฒพงษ สขถวล

วดนาคตหลวง จงหวดล�าปาง

นายวฒพงษ สขถวล

วดนาคตหลวง จงหวดลำาปาง

ภาพเข ยนต งค า ว

2 ภาพเขยนตงคาว

ภาพเขยนตงคาว วดนาคตหลวง จงหวดลำาปาง

วดนาคตหลวง อำาเภอแมทะ จงหวดลำาปาง มภาพเขยนตงคาว ซงภาพ

เขยนตงคาวนนกคอภาพพระบฏ เปนสงหนงในสวนประกอบของพธตง

หลวงทจดของภายในวดนาคตหลวงนนน ความพเศษของภาพเขยนตงคาว

นนนอยทความยาว และยาวทสดในโลกในขณะน มความยาว 24 เมตร

และมอาย 115 ปภาพเขยนตงคาวหรอเรยกวา พระบฏ

ภาพเขยนตงคาว 3

พระบฏ

พระบฏ เปนงานจตรกรรมลานนาทมลกษณะเฉพาะตวประเภทหนง ซง

อาจมมาแตสมยโบราณมาแลว หากแตวา วสดทนำามาเขยน คอผานนเปน

วสดท ไมคงทนถาวรนก จงไมมหลกฐานเพยงพอทจะสบตนไดวาพระบฏได

เรมสรางตงแตสมยใด มแตเพยงขอสนนษฐาน และหลกฐานทพอจะเหลอ

อยบางในยคหลงเทานน กำาเนดเบองตนหรอความจำาเปนครงแรกของการ

สรางพระบฏ จำาตองแบงประเภทของพระบฏโดยใชเรองราวทเขยนใน

พระบฏนนเปนตวแบงซงจะสามารถแบงได 2 ลกษณะ

4 ภาพเขยนตงคาว

ลกษณะของภาพพระบฏ

1 พระบฏทเขยนในเรองราวเกยวกบพทธประวต อรยาบถตางๆ ซง

พระบฏลกษณะนพบโดยทวไป การเขยนขนอาจเกดจากความศรทธาของ

ญาตมตรของผตายทประสงคสรางขน เพออทศสวนกศลใหแกผตาย ซง

อาจใชแขวนไวบชาในพระอโบสถ วหาร ศาลาการเปรยญหรอกฏสงฆ แลว

แตความเหมาะสม โดยสวนใหญจะเขยนเปนรปพระพทธเจาประทบยนบน

ดอกบว มสาวกยนพนมมอสองขางบาง ไมมสาวกบาง

2 พระบฏทเขยนในเรองราวท ใชเทศน เชน พธเทศนมหาชาต ไดแก

พระเวสสนดรและพระมาลย ประเภทนนนจะเนนเกยวกบการเขยนเรอง

ราวท ใชเทศน เชน ในพธเทศนมหาชาต เหตททำาใหคดวาพระบฏประเภท

นจะมปฐมกำาเนดแตกตางจากพระบฏประเภทแรกนน เพราะพระบฏทง

สองประเภทนถกสรางโดยมวตถประสงค ในการสรางทตางกน โดยม

วตถประสงคของพระบฏนนน เพอใชภาพวาดเปนตวเนนเนอหาของเรอง

ทนำามาเทศนเพอเปนรปธรรม เสรมใหชาวบานเกดความเขาใจและจดจำา

เนอเรองไดงาย

ภาพเขยนตงคาว 5

รปแบบของภาพพระบฏ

แบบท 1 เปนภาพพระพทธเจาองคเดยว หรอ ภาพพระพทธเจา

พรอมดวยพระอครสาวกประทบยนเขยนเตมทงผนผา

แบบท 2 เปนภาพพระพทธเจาประทบยนพระองคเดยว หรอขนาบ

ขางดวยพระอครสาวก ในเนอท 3 ใน 4 ของผนผาดานบนหรอดานลาง

ขนาด 1 ใน 4 เขยนภาพเลาเรองในพระพทธประวต พระมาลย หรอ

ทศชาต

แบบท 3 ตรงกลางผนผายงคงเปนภาพพระพทธเจาประทบยน

พรอมดวยพระอครสาวกแตมขนาดเลกลงกวาแบบท 1 และแบบท 2

เพราะใหความสำาคญแกภาพเลาเรองมากขน ทนยมกนมาก คอ เรองพระ

มาลยและพระจฬามณบนสวรรคชนดาวดงส เขยนไวชวงบน สวนชวงลาง

เปนตอนสำาคญๆ ในพระพทธประวต และชาดก

แบบท 4 เปนภาพเลาเรองเตมทงผน เชน พระพทธเจาเสดจโปรด

พระพทธมารดาและเสดจลงจากดาวดงส มารผจญ ทศชาตชาดก พระ

มาลย

แบบท 5 เขยนภาพเลาเรองเปนตอนๆ ในพระพทธประวต หรอชาดก

ลงบนผนผาขนาดเลก ประมาณ 70 x 80 เซนตเมตร หรอ ขนาด 50 x

50 เซนตเมตร ทนยมกนมาก คอ เวสสนดรชาดก ทง 13 กณฑ เขยน

เลาเรองเปนตอนๆ บนผนผาแตละผน

6 ภาพเขยนตงคาว

งานบญผะเหวด

งานบญผะเหวดเปนงานท ในงานนนมการแหภาพพระบฏของภาคอสาน

ซงภาพพระบฏทงานบญผะเหวดกบภาพเขยนตงคาวมความเหมอนในเรอง

ของการใชสอย และลกษณะทคลายกน เปนภาพพระบฏท ใชแนวนอนเขยน

ภาพลงบนผาทมความยาว เรองราวในพระบฏนนกคอเรองพระเวสสนดร

ภาพเขยนตงคาว 7

ความงามของภาพเขยนตงคาววดนาคตหลวง

ภาพเขยนตงคาวชนนมความพเศษในเรองของผา ซงเปนผาทมความ

ยาวเปนผนเดยวกนตลอด ภาพเขยนตงคาวชนนนนไดเขยนภาพจตรกรรม

ลานนา ในเรองของชาดกพระเวสสนดรทงหมด 13 กณฑ และการเขยน

นนชางกไดเขยนเรมเรองราวจากขวาไปซาย ไปไหนทางยาวการเดนเรอง

นนมการวนกลบบางกณฑ เพอการแยกกณฑตอกณฑตวงานนนจะเปนผา

ททอจากเครองเพราะมเสนมความเสถยร ขนาดเทากน สทพบในตวงาน

นนไดแก สแดงชาต สดำา สเขยวขมา สเขยวใบไม สคราม สครามหมน

สเหลอง สนำาตาลแดง สนำาตาลแก สนำาตาลออน สขาว และภาพทวาด

นนเปนภาพทแฝงวถชาวบานไวดวย ไมวาเครองนงหม หรอกจวตรประจำา

วน ซงสามารถวาดภาพไดอยางกลมกลน พระบฏชนนมความสำาคญใน

เรองของประโยชน ในการใชงาน คอเปนอปกรณประกอบในพธการเทศ

มหาชาต หรอตงธรรมหลวง ทจดขนในวนเพญเดอนสบสอง ประเพณ ตง

ธรรมหลวง เปนการฟงพระธรรมเทศนาเรองใหญหรอเรองสำาคญ เพราะ

ธรรมหลวงท ใชเทศนมกจะเปนเวสสนดรชาดก มทงหมด 13 กณฑ คำาวา

“ตง” แปลวาเรมตน การตงธรรมหลวง กอาจแปลวาการสดบพระธรรม

เทศนาจากคมภรทจารขนใหมเปนครงแรกดวย การตงธรรมหลวงน จะ

จดขนในวนเพญเดอนย มการเตรยมงานนบตงแตการเตรยมสถานท ใน

การเทศนและการเตรยมตวของผจะมาฟงเทศน

8 ภาพเขยนตงคาว

ภาพเขยนตงคาว 9

10 ภาพเขยนตงคาว

ถอเปนพธใหญคงานทานสลากภตต ดงนน จงมคตนยมวา ในวดหนงนน

ปใดทจดงานทานสลากภตตกจะไมจดงานตงธรรมหลวง และปใดทจดงาน

ตงธรรมหลวงกจะไมจดงานทานสลากภต เพราะสองงานนตองใชความ

เสยสละความรวมมอจากศรทธาชาวบานอยางมาก ภาพเขยนตงคาวหรอ

ผาพระบฏนนเปนงานจตรกรรมชนดหนงท ในรปแบบของงานจตรกรรม

ทเคลอนท ได และเปนซงสญลกษณ ในเรองทเกยวกบศาสนา และอยใน

พธกรรมทางศาสนาพทธ ทซงเปนเครองยดเหนยวจตใจของชาวลานนา

ภาพเขยนตงคาวหรอผาพระบฏนนถามมากในพนท ใด กแสดงใหเหนวา

ในชวงแตกอนนนมพธกรรมซงเปนทนยมของชาวบาน และแสดงถงชาว

บานหรอบคคลทมบารมทเปนผถวายภาพเขยนตงคาวหรอผาพระบฏวา

มความเลอมใสในพระพทธศาสนาอยางมาก

ภาพเขยนตงคาว 11

พระเวสสนดรในภาพเขยนตงคาว

ภาพเขยนตงคาววดนาคตหลวง จงหวดลำาปาง มเรองราวของเทศน

มหาชาต พระเวสสนดรชาดก ทสามารถรวบรวม พระเวสสนดรทงหมด

13 กณฑ ไว ไดทงหมดภาพในพระบฏผนเดยว

1. กณฑทศพร

เรมตงแตพระพทธเจาตรสร แลวเสดจไปเทศนาโปรดพระเจาพมพสาร

ตอจากนนเสดจไปโปรดพทธบดาและพระประยรญาตทกรงกบลพสด เกด

ฝนโบกขรพรรษ พระสงฆสาวกกราบทลอาราธนาใหทรงแสดงเรองมหา

เวสสนดรชาดก เรมตงแตเมอกปท 98 นบแตปจจบน พระนางผสดซงจะ

ทรงเปนพระมารดาของพระเวสสนดร ทรงอธษฐานขอเปนมารดาของผม

ใจบญ จบลงตอนพระนางไดรบพร 10 ประการจากพระอนทร

12 ภาพเขยนตงคาว

2. กณฑหมพานต

เวสสนดรทรงเปนพระราชโอรสของพระเจาสญชยกบพระนางผสด

แหงแควนสวราษฎร ประสตทตรอกพอคา ยนดในการบรจาคทาน เมอ

พระเวสสนดรไดรบราชสมบตจากพระบดา ไดพระราชทานชางปจจยนาค

แกกษตรยแควนกลงคราชฎร ประชาชนไมพอใจ พระเวสสนดรจงถกพระ

ราชบดาเนรเทศไปอยปาหมพานต

ภาพเขยนตงคาว 13

3. กณฑทาน

กอนเสดจไปอยปา พระเวสสนดรไดพระราชทานสตตสตกมหาทาน คอ

ชาง มา รถมา ทาสชาย ทาสหญง โคนม นางสนม และอาภรณ อยางละ

700 ขณะนงรถเดนทางเขาปา กไดพระราชทานรถ มา แกผมาขอจนหมด

สน สดทายพระเวสสนดร พระนางมทร ชาล กณหา ตองเดนเทาเขาปา

14 ภาพเขยนตงคาว

4. กณฑวนปเวสน

พระเวสสนดรทรงพระนางมทรและพระชาล (โอรส) พระกณหา (ธดา)

เสดจจากเมองผานแควนเจตราษฎร จนเสดจถงเขาวงกตในปาหมพานต

และพกอาศยอยทนน ในอาศรมซงพระอนทรมาเนรมตไว ให

ภาพเขยนตงคาว 15

5. กณฑชชก

ชชก พราหมณผมอาชพขอทาน ไดนางอมตตาบตรสาวของเพอนเปน

ภรรยา นางใช ใหชชกไปขอสองกมาร ชชกเดนทางไปสบขาวในแควนสว

ราษฎร สามารถหลบหลกการทำารายของชาวเมอง เดนทางไปเขาวงกตจน

พบสนขของพรานเจตบตรผคอยเฝาอารกขาอยปากทางเขาปาหมะพานต

ฝงสนขไลกดชชก จนชชกหนขนไปหลบบนตนไม

16 ภาพเขยนตงคาว

6. กณฑจลพน

พรานเจตบตร เหนทาไมด เกรงพราหมณเฒาจะเขาไปรบกวนพระ

เวสสนดร จงยกหนาไมจะยงชชกใหตาย แตชชกหลอกลวงพรานเจตบตร

ใหบอกทางไปเขาวงกต วาตนเปนราชทตของพระเจากรงสญชย กำาลงจะ

เขาไปเชญพระเวสสนดรกลบเมอง เพราะพระเจากรงสญชยทรงอภยโทษ

แลว พรานเจตบตรหลงเชอ จงบอกทางและมอบเสบยงทางใหอกดวย

ภาพเขยนตงคาว 17

7. กณฑมหาพน

เฒาชชกเดนทางไปตามคำาบอกของพรานเจตบตร พบฤาษอตจตกเลา

ความเทจอก ฤาษจงชทางไปอาศรมของพระเวสสนดร เมอไปถงเปนเวลา

พลบคำา เฒาชชกกซอนตวบนชะงอนเขาดวยคดวา ตองรอรงเชาใหพระ

นางมทรออกไปหาผลไม เพราะนางคงไมยอมยกลกให ใครแน

18 ภาพเขยนตงคาว

8. กณฑกมาร

ชชกทลขอสองกมาร พระเวสสนดรกไดมอบให แตขอใหชชกรอมทรให

แมลกไดรำาลากนกอน ชชกไมยอม ดวยเกรงวานางมทรจะไมยกสองกมาร

ใหตน กอนชชกจะพาสองกมารจากไป พระเวสสนดรไดตงราคาคาตวสอง

กมารวา ถาใครจะไถตวกณหาชาลไป ตองให ทาส ทาส ชาง มา โคนม

ทองคำา สงละ 100 จากนน ชชกได ใชเถาวลยมดขอมอสองกมาร ลากจง

พาออกไป สองกมารขดขน กใชไมโบยต สองกมารไดรบความลำาบากเปน

อนมาก

ภาพเขยนตงคาว 19

9. กณฑมทร

พระนางมทรเสดจกลบจากหาผลไม ในปา ไมเหนสองกมาร ไดรอง

เรยกตดตามหากไมพบ พระนางถงกบสลบ ตอพระพกตรพระเวสสนดร

เมอทรงฟนแลวพระเวสสนดรตรสเลาความจรงเกยวกบสองพระกมาร

พระนางทรงอนโมททนาปตตทานดวย

20 ภาพเขยนตงคาว

10. กณฑสกกบรรพ

พระอนทรเกรงวาหากมผมาขอพระนางมทร พระเวสสนดรกจะบรจาค

เปนทาน พระอนทรไมอยากใหพระนางมทรตกไปเปนภรรยาของผอน จง

แปลงเปนพราหมณชรามาทลขอพระนางมทร เมอพระเวสสนดรมอบใหตน

แลว กไมเอาไป ไดถวายคนแกพระเวสสนดร โดยหามพระองคประทาน

นางแกผ ใดอก กอนจากไปพระอนทรไดประทานพรใหพระเวสสนดร 8

ประการ แลวพราหมณชรา กคนรางเปนพระอนทรเหาะขนฟาจากไป

ภาพเขยนตงคาว 21

11. กณฑมหาราช

ชชกโบยต ลากจงชาล กณหาเดนทางออกจากปาหมพานต จนไปถง

ทางสองแพรง ซงเปนทางไปเมองกลงคราฐและเมองสพ ชชกหลงเลอก

ทางไปเมองสพ เดนทางไปถงในตวเมอง พวกขาหลวงจำาชาล กณหาได

จงจบชชกพาไปเขาเฝาพระเจาสญชย พระเจาสญชยไดไถสองกมาร และ

พระราชทานอาหารเลยงชชกมากมาย ชชกกนมากเกนไป อาหารไมยอย

และถงแกกรรม

22 ภาพเขยนตงคาว

12. กณฑฉกษตรย

พระเจาสญชย พระนางผสด พระชาล พระกณหา เสดจไปทลเชญพระ

เวสสนดร พระนางมทรกลบพระนคร เมอกษตรยทงหกพระองคทรงพบ

กน ตางกทรงสะอนไหครำาครวญ เสนาอำามาตย สนมกำานล กสะอนไห

ครำาครวญ ตางตกอย ในวสญญภาพ ตอมาพระอนทรบนดาลใหฝน

โบกขรพรรษตกลงมา ทกคนจงฟนคนสต และขอใหพระเวสสนดรลาผนวช

กลบไปครองราชยสมบตสบไป

ภาพเขยนตงคาว 23

13. กณฑนคร

พระเวสสนดรทรงลาผนวช ทรงสงลาพระอาศรม รบเครองทรงกษตรย

แลวเสดจกลบไปครองเมองสพ พระเวสสนดรเสดจขนครองราชยครอง

แผนดน ทำาใหไพรฟาเสนาอำามาตยมสขสงบกนทวทงแควน ชาวเมองยด

ม นในศล บำาเพญกศลตามสตยอธษฐานของพระเวสสนดร กษตรย

เมองกลงคราฐ กนำาชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน เพราะบานเมองมฝน

ตกตองตามฤดกาลแลว พระเวสสนดรทรงอยในทศพธราชธรรม และยงคง

ทรงบรจาคทาน จนพระชนมายได ๑๒๐ พรรษาจงสวรรคต แลวจตอบต

เปนทาวสนดสตเทพบตร บนสวรรคชนดสต รวมระยะเวลาทพระเวสสนดร

มทร ชาล กณหา ตองนราศจากพระนครไปอยปา เปนเวลา ๑ ป ๑๕ วน

24 ภาพเขยนตงคาว

การดแลรกษา

ภาพเขยนตงคาว วดนาคตหลวง วสดนนทำามาจากผา ซงเปนผาททอ

จากเครอง เปนผาสมยใหมในสมยนน วธการเกบรกษานนควรเกบใหพน

นำา เพราะนำานนสามารถไปทำาการชะลางสได อาจจะชะลางใหเกดความ

หมอง อาจจะไมถงกบการลางสออกหมดเลยทเดยว และควรเกบใหพน

จากแมลงตางเพราะ เนอผานนนไดฉาบดนสอพองผสมกบกาวกระถนอาจ

จะเจอปนกบกาวหนงสตว แมลงตางๆนนอาจจะกดแทะผาอาจเกดการ

ชำารดของเนอหาในสวนของเรองราว หรอภาพทสวยงามวจตร

“

ภาพเขยนตงคาว วดนาคตหลวง จงหวดล�าปาง

ภาพและเนอเรอง © 2014 (พ.ศ.2557) โดย วฒพงษ สขถวล 540310138สงวนลขสทธตามพระราชบญญต

พมพครงแรก เดอนกนยายน พ.ศ.2557จดพมพโดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

ออกแบบและจดรปเลมโดย วฒพงษ สขถวล 540310138โดยใชฟอนท TH Niramit AS 16 pt.

หนงสอเลมนเป นผลงานทางวชาการจดท�าขนเพอสงเสรม และตอยอดศกยภาพการศกษาภายในภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม