TÜRKİYE’DE KORUMA VE KENT PLANLAMA TARİHİ

1850-1950

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ

ŞEHİR YENİLEME KORUMA DERSİ Doç. Dr. İclal Dinçer

TÜRKİYE’DE KORUMA VE KENT PLANLAMA TARİHİ

Birinci Dönem: Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyet Dönemine Aktarılanlar: 1850-1930

İkinci Dönem: Modernizmin Simgesi Ankara’dan Yayılan Yeniden Yapılanmalar: 1930-1950

Üçüncü Dönem: Değişen Ekonomik Politikalar ve İstanbul’dan Yayılan Gelişmeler: 1950-1980

Dördüncü Dönem: Küreselleşme ve Yeniden Yapılanma Dönemi: 1980-

TÜRKİYE’DE KORUMA VE KENT PLANLAMA TARİHİ Dört dönemin incelemesindeki ana başlıklar:

Dünyada ve Türkiye’deki

toplumsal ve ekonomik gelişmeler

Dönemlere hakim olan

koruma ve planlama kavramları

Ülkedeki kurumsallaşma düzeyi:

kurumlar ve yasalar

Bir sonraki döneme aktarılanlar

OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE AKTARILANLAR 1850-1930

Batı dünyasında yaşanan

AYDINLANMA HARAKETİ-SANAYİ DEVRİMİ

DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ

ve bu dinamiklerin Osmanlı Devletinde modernizasyon sürecini başlatması: TANZİMAT DÖNEMİ

TOPLUMSAL YAPIDA VE KENTSEL MEKANDA ORTAYA ÇIKAN İKİLİ YAPI

Devletin yeniden yapılanması

Üretim süreçlerinin yapılanması

GELENEKSEL x MODERN

OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE AKTARILANLAR 1850-1930

Devletin Yeniden yapılanması: Meşrutiyet Rejimi: Yönetim işlevinin Saray’ın içinden

çıkması ve yeni yönetim binalarının oluşması yeni kamu yönetiminin gerektirdiği diğer binalar

Eğitim-sağlık ve askeri hizmetlerin modernleştirilmesi: İlkokul-lise-üniversite binaları sağlık ocakları hastaneler askeri kışlalar

Üretimin Yeniden Yapılanması: Küçük ölçekli geleneksel zanaat üretimi yerine

teknoloji kullanan büyük ölçekli sanayi tesisleri

Geleneksel ticaret alanları ve binaları yerine modern ticaret hayatı ve yeni ticaret binaları

Kuleli Askeri Lisesi-

Beylerbeyi Sarayı

Dolmabahçe Sarayı

Topkapı Sarayı Bab-ı Ali:1900’ler

İstanbul Üniversitesi - 1900

Kuleli Askeri Lisesi

Mekteb-i Harbiye :1864 Selimiye Kışlası: 1830’lar

Haydarpaşa: 1900 Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane

Taksim Kışlası:

Alman Hastanesi

Kapalıçarşı:1450’lerden

Pera:1900’lü yılların başında

Galatasaray

OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN CUMHURİYET DÖNEMİNE AKTARILANLAR 1850-1930

Yeni ulaşım sistemleri ve yapıları:

Demiryolu ulaşımı: Gar ve istasyon binaları

Şehir içi ulaşımda raylı sistem: tramvay ve tünel

Buharlı gemiler ve iskeleler

Şehir içi ulaşımda motorlu araçlar

Göç:

Kaybedilen savaşlar nedeniyle küçülen imparatorluk sınırları ve bu sınırların içine yönelen nüfus hareketleri

Savaşlar ve yangınlar:

Savaşların ve yangınların tahrip ettiği binalar- kentsel dokular ve toplumsal yapı

Bağdat demiryolu hattı:1900Berlin – Basra Körfezi

Haydarpaşa Garı - 1903

Sirkeci Garı – 1900’lü yılların başı

Moda İskelesi: Mimar Vedat Tek 1916

Galata Köprüsü:

Üsküdar Meydanı: Tramvay

PLANLAMA VE KORUMA KAVRAMLARI

Sağlıklı Kent YaklaşımıBATI KENTLERİNDE

GÖÇ VE KENTSEL ALTYAPI YETERSİZLİĞİSağlıksız Toplum Yapısı ve yaşam standardı düşük

kentler - Sağlık yasaları TOPLUMSAL HAREKETLERE KARŞI TEDBİR ALMA ZORUNLULUĞU

- DÜZGÜN VE GENİŞ YOLLAR - YOL GENİŞLİĞİ YAPI YÜKSEKLİĞİ İLİŞKİSİPARİS:HAUSSMANN OPERASYONLARI

OSMANLI KENTİNDE YANGIN YERLERİNİN PLANLAMASI GÖÇMEN MAHALLELERİNİN

DÜZENLENMESİ

HOCAPAŞA YANGINI

Plan de Constantinople: F. Kauffer and I.B. Lechevalier Date: 1807

VON MOLTKE’NİN İstanbul planı-1839

Güzel Kent Yaklaşımı

BATI KENTLERİNDE

KLASİK DÖNEM KENTİNİ CANLANDIRMA:

PARK-MEYDAN-BULVAR DÜZENLEME demokratikleştirme

sivil toplumu modernleştirme

OSMANLI KENTİNDE

Millet Bahçeleri

Sultanahmet Meydanı

Gülhane Parkı

PLANLAMA VE KORUMA KAVRAMLARI

Sultanahmet Meydanı 1900’lü yılların başı

Bayezid Meydanı: 1930’lu yıllar

KURUMLAR VE YASALAR

İstanbul Şehremanetinin kurulması:

Altıncı Daire-i Belediye: Beyoğlu

Ebniye Nizamnamesi:

Ahşap yapıya kısıtlama-kagir yapıyı teşvik

Yol genişliği-yapı yüksekliği ilişkisi

OSMANLI GELENEKSEL KENTİNİN

ORGANİK SOKAK DOKUSU

x

EBNİYE NİZAMNAMELERİNE GÖRE DÜZENLENMİŞ GRİD SOKAK DOKUSU

AKSARAY-1850’li yıllar ve planı

KURUMLAR VE YASALAR

Asar-ı Atika Nizamnameleri: Anıtsal eserlerin tek başına-çevreleri boşaltılarak çevreleri boşaltılarak korunmasıkorunması anlayışıSivil yapının korunmasına ilişkin yasal düzenleme yok

Muhafaza-i Asar-ı Atika Encümeni

Yabancı mimarlaraYabancı mimarlara hazırlatılan büyük projeler: hazırlatılan büyük projeler:ArnodinArnodinBouvardBouvard

OSMANLI GELENEKSEL KENTİNİN ORGANİK SOKAK OSMANLI GELENEKSEL KENTİNİN ORGANİK SOKAK DOKUSU DOKUSU

XXMODERNLEŞME PROJELERİ MODERNLEŞME PROJELERİ

BOUVARD’IN BEYAZID MEYDANI PROJESİ - 1902

DEĞERLENDİRME:1850-1930

toplumsal ve ekonomik gelişmeler: Hızlı değişim ve dönüşüm içinde

koruma ve planlama kavramları: sivil yapıların korunması anlayışı yok

anıtsal yapıların korunması kavramı bütüncül kent planı uygulaması yok

parçacıl yol düzenlemeleri-yangın yeri planlarıütopik kentsel projeler

kurumlar ve yasalar: Ebniye Nizamnamesi-Asar-ı Atika Nizamnamesi

Yangın yerlerinin düzenlenmesi yaklaşımı ile “sağlıklı kent” ve “güzel kent” anlayışının birleşmesi

“YOLLARININ GENİŞLETİLDİĞİ BİNA FORMLARININ VE BOYUTLARININ DEĞİŞTİĞİ GELENEKSEL SİVİL YAPILARINDAN TEMİZLENEN ANITSAL YAPILARI ORTAYA ÇIKARILAN KENTLER”

MODERNİZMİN SİMGESİ ANKARA’DAN YAYILAN YENİDEN YAPILANMA HAREKETLERİ 1930-1950

Birinci Dünya Savaşı - Kurtuluş Savaşı’nın

Yarattığı maddi kayıplar

Cumhuriyet Devriminin

Yarattığı ulusal ruh

Her alanda yeniden yapılanma hareketi

Modernite Projesi

ANKARA’NIN BAŞKENT İLAN EDİLMESİ VE DİĞER KENTLERE MODEL OLMASI PROJESİ

ANADOLU KENTLERİNİ DEVLET ELİYLE SANAYİLEŞTİRME PROJESİ

YURDU “DEMİR AĞLARLA ÖRMEK” PROJESİ

ULUSAL BURJUVAZİYİ YARATMA PROJESİ

SAVAŞ SONRASI KENTLERİN İMAR EDİLMESİ PROJESİ

PLANLAMA VE KORUMA KAVRAMLARI

Sağlıklı Kent ve Güzel Kent: modernist planlama anlayışlarının devam etmesi

Klasik kentlerin rekonstrüksiyonu:İstanbul planlaması -1934 H. Prost Tek merkezli kent: Sur İçi (+40 kotu) siluet Çeperlere ulaşan akslar

Klasik Kentlerin yeniden canlandırılması: Ankara’nın planlanması – 1930 H. Jansen Koruma yaklaşımı

Diğer kentlerin planlanmasında model oluşturuyorlar

Dönemin mimari akımları: Birinci Milli Mimari Dönem:1910-1930Modern Mimari Arayışları:1930-1940İkinci Milli Mimari Dönem: 1940-1950

TARİHİ YARIMADA PROST PLANI - 1937

ALAŞEHİR PLANIA.Kömürcüoğlu,1940 KADIKÖY VE ÜSKÜDAR

PLANLARI-Prost,1929

Birinci Milli Mimari Dönem

Etnoğrafya Müzesi :1925-1928Ulus- AnkaraMimari Arif Hikmet Koyunoğlu

Ankara Palas (Vakıf Oteli) 1924- 1927

Ulus- Ankara

Mimari Vedat Tek ve Kemaleddin Bey

İsmet Paşa Kız Enstitüsü: 1928- 1930Sıhhiye- AnkaraMimari : Ernest Egli

Modern Mimari Arayışları

Merkez Bankası : 1931- 1933Ulus- AnkaraMimari : Clemens Holzmeister

Taşlık Şark Kahvesi: 1948- 1950Maçka- İstanbulMimari tasarım: Sedad Hakkı Eldem

İstanbul Belediye Sarayı: 1953Saraçhane- İstanbulMimari tasarım: Nevzat Erol

İkinci Milli Mimari Dönem

Ankara – 1900’lerin başında

Ankara Gençlik Parkı: 1943

Aksaray: 1940’lar

KURUMLAR VE YASALAR

BELEDİYE KANUNU: 1930Bugün yürürlükte olan yasa, dönemi içinde çağdaş bir kent ve çağdaş kentli anlayışı ile düzenlenmiştir.

YAPI VE YOLLAR KANUNU: 1933Ebniye Nizamnamelerinin yerine fakat benzer içerikte hazırlanmıştır.

PLAN YAPIM TALİMATNAMESİ: 1936Kent planlaması işlemini tek tip hale getiriyorHer planda bulunması zorunlu öğeleri sayıyorMuhafazası Gerekli Eski Eserler ListesiBelediyeler İmar Heyeti ve Şehircilik Fen Heyeti

ASAR-I ATİKA NİZAMNAMELERİ Yürürlüğü aynı şekliyle devam ediyor

DEĞERLENDİRME: 1930-1950

260 kentin planının hazırlanması ve yürürlüğe girmesi Ancak bu dönemde Anadolu kentlerinde

nüfus baskısının olmaması kent ekonomilerinin zayıf olması nedeniyle

planlar 1950’li yıllardan sonra uygulanacaktırAnkara’nın

300 000 nüfuslu bir kent olarak planlanması beklenenin üstünde göç alması planın kısa sürede geçerliliğini yitirmesi

İstanbul’unbaşkentliğini kaybetmesiII. Dünya Savaşı nedeniyle en durgun dönemini yaşaması

DEĞERLENDİRME: 1930-1950

toplumsal ve ekonomik gelişmeler:Yeniden yapılanma ruhu ve çabası koruma ve planlama kavramları:

sivil yapıların korunması anlayışı yokanıtsal yapıların korunması devam ediyorbütüncül kent planı uygulamaları ve yol istikamet

planlarıkurumlar ve yasalar:

Yapı ve Yollar Kanunu ve Asar-ı Atika Nizamnamesi Belediye Kanunu ve İmar Talimatnamesinin

“sağlıklı kent” ve “güzel kent” anlayışı ile birleşmesi

ANA YOLLARININ GENİŞLETİLDİĞİ BİNA FORMLARININ VE BOYUTLARININ MODERNLEŞTİRİLDİĞİ

CUMHURİYET MEYDANI, HÜKÜMET KONAĞI, HALKEVİ, MİLLET BAHÇESİ, TREN İSTASYONU, İSTASYON CADDESİ’NİN EKLENDİĞİ

ANITSAL YAPILARIN ORTAYA ÇIKARILDIĞI GELENEKSEL SİVİL YAPILARIN KORUNMADIĞI KENTLER”

Konya Hükümet Meydanı Sivas Hükümet Meydanı

Elazığ Belediye Binası

İstasyon Binası - Eskişehir

İsmet İnönü Bulvarı Eskişehir