türkçetürkçe6 - tudem yayın grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. her sözcüğün...

12
6 Türkçe Türkçe K A Z A N I M O D A K L I Kısa Bilgi Bol Alıştırma Çözümlü Sorular Yıldızlı Sorular Yeni Öğretim Programına Uygun

Upload: others

Post on 11-Feb-2020

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

6TürkçeTürkçe

KA

ZANIM ODAKLI

Kısa BilgiBol AlıştırmaÇözümlü SorularYıldızlı Sorular

YeniÖğretimProgramınaUygun

Page 2: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

©Tudem Eğitim Hiz. San. ve Tic. A.Ş 1476/1 Sokak No: 10/51 Alsancak/Konak/ÝZMÝR

Yazarlar: Tudem Yazý KuruluDizgi ve Grafik: Tudem Grafik Ekibi

Baský ve Cilt: Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.Eskişehir Yolu 40. km. Başkent OSB 22. Cadde No: 6 Malıköy/ANKARA

0 312 284 18 14ISBN: 978-605-9493-43-7Yayýnevi sertifika no: 11945Matbaa sertifika no: 16031

Tüm haklarý saklýdýr.Bu yayýnýn hiçbir bölümü, telif hakký sahibinin önceden yazýlý izni

olmaksýzýn tekrar üretilemez, bir eriþim sisteminde tutulamaz, herhangi bir biçimde elektronik, mekanik, fotokopi, kayýt ya da diðer yollarla iletilemez.

www.tudem.com

Page 3: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

Sevgili Öğrenci,

Kültürel ögelerden biri olan dilimiz, aynı zamanda kültürün kuşaklar arasın-

da aktarılmasını sağlayan en önemli araçtır. İnsanların birbirleriyle anlaşma-

ları ve bu şekilde bir toplum oluşturmaları, ortak dile sahip olmalarına bağlıdır.

Her ulusun bir dili vardır. Bu dil sayesinde birbirimizle iletişim kurup yaşantı-

larımızı paylaşarak gelenek ve göreneklerimizi gelecek nesillere aktarıyoruz.

Toplumumuzun günümüze kadar birlik ve beraberlik içinde gelmesi de kullan-

dığımız dilimiz sayesinde olmuştur.

Bu kadar önemli olan dilimiz, uzunca bir süre başka dillerin etkisi altında

kalmıştır. Böyle zamanlarda toplumumuzun çeşitli kesimleri arasında kopukluk

olmuştur. Bunu gören Atatürk birçok konuda olduğu gibi dilimizin de gelişme-

sine öncülük etmiş ve onu bugünkü çağdaş yapısına kavuşturmuştur.

İşte bu önemli bilgiler ışığında hazırlanan bu kitapta Millî Eğitim Bakanlığınca

hazırlanan öğretim programını temel aldık. “Biz ve Değerlerimiz, Atatürk ve

Millî Mücadele, Dünya ve Çevre” gibi temalarla sözcükte anlam, cümlede

anlam, paragraf, yazım kuralları, noktalama işaretleri... gibi birçok konuyu

seveceğiniz ve anlayacağız şekilde bol örneklerle anlattık.

Bu kitap yeni şekillenmekte olan dil birikiminize temel oluşturup dersleri-

nizde en büyük yardımcınız olacaktır.

Başarı dileklerimizle...Yazı Kurulu

Page 4: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

KA

ZANIM ODAKLI

Kısa bilgi, alıştırma ve soru alanları

kazanımlara göre düzenlendi.

KISA BİLGİ ALANLARI

Değişen tasarımı daha kolay akılda kalan özet

bilgi alanlarından oluştu.

ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLER

Anahtar soru tiplerinde örnek sayısı artırıldı ve çözümler aşama aşama

verildi.

YILDIZLI SORULAR

Sorular zorluk derece-sine göre düzenlendi.

ÇÖZÜMLÜ SORULAR

işareti ile belirtilen sorular farklı düzeylerde

seçildi ve kitabın son bölümünde çözüldü.

BOL ALIŞTIRMA

Bireysel ve pekiştirici alıştırmalar kazanımların yerleşmesine daha fazla

katkı sağlıyor.

: Hepsi 1 AradaKazanım Odaklı

Page 5: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

İÇİNDEKİLER

2. TEMA: MİLLÎ MÜCADELE VE ATATÜRK

SÖZCÜĞÜN KÖKÜ ................................... 44Alıştırma: Kökü Ne? ......................................45Alıştırma: Kökleri Bulalım .............................46Kazanım Pekiştirme Testi .............................47

YAPIM VE ÇEKİM EKLERİ ....................... 49Alıştırma: Eklere Göre Kutular ......................52Alıştırma: Kökler ve Ekler .............................53Alıştırma: Binbirinci Gece .............................54Alıştırma: Eklerini Bulalım ............................55Kazanım Pekiştirme Testi .............................56

YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER ................ 58Etkinlik: Sözcüklerin Yapısı ..........................60Alıştırma: Sözcükler Oluşturalım ..................61Okuduğunu Anlama:Böyle Başladı Kurtuluş Savaşı’mız ...............62Alıştırma: Yapısı Ne? ....................................64Kazanım Pekiştirme Testi .............................65Kavrama Testi ..............................................67

1. TEMA: DÜNYA VE ÇEVRE

SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ ........... 8Alıştırma: Anlam Bulmaca ............................11Alıştırma: Anlamları Ne? ...............................12Alıştırma: Hangi Anlam? ..............................13Alıştırma: Cümledeki Anlamı Ne? ................14Alıştırma: Terimler Bulalım ...........................15Etkinlik: Bul Bakalım ....................................16Kazanım Pekiştirme Testi-1 .........................17Kazanım Pekiştirme Testi-2 .........................19

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ ... 21Alıştırma: Yerine Geçer mi? .........................23Alıştırma: Eş ve Zıt .......................................24Alıştırma: Zıt Anlamlısıyla Cümleler .............25Alıştırma: Eş Seslileri Bulalım ......................26Kazanım Pekiştirme Testi .............................27

SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAM .............. 29Etkinlik: Görsellerle Deyimler .......................31Alıştırma: Deyimler .......................................32Alıştırma: Atasözlerini Bulalım .....................33Okuduğunu Anlama: Ormana Gezi .............34Alıştırma: İkilemeleri Bulalım ........................36Kazanım Pekiştirme Testi .............................37Kavrama Testi ..............................................39

3. TEMA - BİZ VE DEĞERLERİMİZ

NEDEN-SONUÇ, AMAÇ-SONUÇ,

KOŞUL-SONUÇ CÜMLELERİ ................... 72Alıştırma: Anlam İlişkilerini Bulalım ..............74Alıştırma: Anlam İlişkileri ..............................75Alıştırma: İşaretle Bakalım ...........................76Kazanım Pekiştirme Testi .............................77

ÖZNEL VE NESNEL CÜMLELER ............. 79Alıştırma: Öznel mi, Nesnel mi?...................80Alıştırma: Cümlede Anlam İlişkileri ..............81Kazanım Pekiştirme Testi .............................82

ÇEŞİTLİ DUYGU VE DÜŞÜNCELERİ

BİLDİREN CÜMLELER ............................. 83Alıştırma: Özelliklerini Bulalım ......................86Alıştırma: Doğrudan mı, Dolaylı mı? ............87Etkinlik: Cümlede Anlam Kartları .................88Etkinlik: Söz Sanatlarını Bulalım ..................89Kazanım Pekiştirme Testi .............................90

BAĞLAMA ÖGELERİ VE YÖNLENDİRİCİ

İFADELER, ÖZDEYİŞLER ......................... 92Alıştırma: İşaretleyelim, Tamamlayalım .......93Okuduğunu Anlama: Eskici .........................94Kazanım Pekiştirme Testi .............................96Kavrama Testi ..............................................97

4. TEMA: BİLİM VE TEKNOLOJİ

ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI ...... 102Alıştırma: Hangi Sözcükte Var? .................105Alıştırma: Kaynaşma ve Ulama ..................106Kazanım Pekiştirme Testi ...........................107

ÜNSÜZLERLE İLGİLİ

SES OLAYLARI ....................................... 108Alıştırma: Benzeşme ve Yumuşama ..........110Alıştırma: Ses Olayını Bulalım ....................111Okuduğunu Anlama: Hallaç Baba .............112Alıştırma: Ses OlaylarıHangi Sözcükte? ........................................114Kazanım Pekiştirme Testi ...........................115Kavrama Testi ............................................117

Page 6: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

YANIT ANAHTARI

Yanıt Anahtarı .............................................227

6. TEMA: SANAT VE TOPLUM

YAZIM KURALLARI ................................. 156Alıştırma: Doğru Yazalım ...........................159Alıştırma: Yanlışları Bulalım ........................160Alıştırma: Yazım Yanlışlarını Bulalım ..........161Alıştırma: Şapkadan Güvercin Çıkarmak ..162Alıştırma: Doğrusunu Yazalım ...................163Kazanım Pekiştirme Testi ...........................164

NOKTALAMA İŞARETLERİ .................... 166Alıştırma: Yazım ve Noktalama ..................170Alıştırma: Doğru mu, Yanlış mı? ................171Okuduğunu Anlama:Tiyatronun Değeri ......................................192Alıştırma: Noktalamalar ..............................174Kazanım Pekiştirme Testi ...........................175Kavrama Testi ............................................177

5. TEMA: MİLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ

PARAGRAFTA ANLAM ........................... 122Alıştırma: Ana Fikirlerini Yazalım ................124Alıştırma: Konularını Bulalım ......................125Alıştırma: Başlıkları Bulalım ........................126Etkinlik: Paragraflar ....................................127Etkinlik: Paragraf Yazalım ..........................128Kazanım Pekiştirme Testi ...........................129

PARAGRAFTA YAPI VE ANLATICI ........ 131Alıştırma: Düzenleyelim .............................132Kazanım Pekiştirme Testi ...........................133

ANLATIM BİÇİMLERİ,DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI,

ANLATIM NİTELİKLERİ .......................... 134Alıştırma: Paragraf Bilgisi ...........................139Alıştırma: Anlatım Biçimlerini Bulalım ........140Alıştırma: Hangi Biçim, Hangi Yol? ............141Okuduğunu Anlama:Hangi Dağda Kurt Öldü? ...........................142Kazanım Pekiştirme Testi ...........................144Kavrama Testi-1 .........................................146Kavrama Testi-2 .........................................151

7. TEMA: VATANDAŞLIK BİLİNCİ

SÖZCÜK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER ... 182Alıştırma: Zamirleri Bulalım ........................184Alıştırma: Yerini Ne Tutar? .........................185Alıştırma: Şiirdeki Zamirler ve Çeşitleri ......186Kazanım Pekiştirme Testi ...........................187

EK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER ............. 189Alıştırma: Hangi Ki? ....................................190Alıştırma: Ek Hâlindeki ZamirleriBulalım .......................................................191Okuduğunu Anlama: Vatandaş Olma Sorumluluğunu Taşıma Yolları ..................192Kazanım Pekiştirme Testi ...........................194Kavrama Testi ............................................195

8. TEMA: SAĞLIK, SPOR VE OYUN

EDAT, BAĞLAÇ, ÜNLEM ........................ 200Alıştırma: Edat mı, Bağlaç mı?...................202Alıştırma: Edatlar ve Bağlaçlar ...................203Alıştırma: Mimarlık ......................................204Alıştırma: Edatlar ve Ünlemler ...................205Alıştırma: Boşlukları Dolduralım .................206Alıştırma: Bağlaçları Bulalım ......................207Alıştırma: Anlamlarını Bulalım ....................208Alıştırma: Cümle Kuralım ...........................209Kazanım Pekiştirme Testi ...........................210

METİN TÜRLERİ ..................................... 212Alıştırma: Öykü Unsurlarını Bulalım ...........217Alıştırma: Türü Ne? ....................................218Alıştırma: Öyküyü Tamamlayalım ..............219Okuduğunu Anlama:Olimpiyatların Öyküsü ................................220Kazanım Pekiştirme Testi ...........................222Kavrama Testi ............................................223

Page 7: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

DÜNYA VE ÇEVRETEMA1SÖZCÜKTE VE SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAMKazanımlar:Bölüm 1: Sözcüğün Anlam ÖzellikleriT6.1. Sözlü İletişimT6.1.13. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin Türkçelerini kullanır.T6.2. Okuma/Söz Varlığı T6.2.23. Anlamını bilmediği sözcük ve sözcük gruplarının anlamını belirler.T6.2.24. Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder. T6.2.25. Kelime ve kavramların farklı anlamlarını öğrenir ve bunları bağlama uygun şekilde kullanır.

Bölüm 2: Sözcükler Arası Anlam İlişkileriT6.2. Okuma/Söz Varlığı T6.2.24. Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder. T6.2.25. Kelime ve kavramların farklı anlamlarını öğrenir ve bunları bağlama uygun şekilde kullanır.

Bölüm 3: Sözcük Gruplarında AnlamT6.2. Okuma/Söz Varlığı T6.2.23. Anlamını bilmediği sözcük ve sözcük gruplarının anlamını belirler.T6.3. YazmaT6.3.5. İçeriğe uygun atasözleri, deyimler, özdeyişler kullanır.T6.3.11. Gerektiğinde anlatımı zenginleştirmek için çizim, grafik ve görseller kullanır.

Page 8: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

8 Dünya ve Çevre

SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ

SÖZCÜKTE ANLAMTek başına anlamı olan ya da bir anlam taşımasa da cümlede anlam kazanarak cümle kuruluşuna

katkıda bulunan dil birimlerine sözcük (kelime) denir. Sözcükler, yan yana gelen ses birliklerinin oluş-turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden fazla anlamı ifade edecek biçimde kullanılabilir olmuştur. Bu duruma çok an-lamlılık denir.

Dilimizde en çok anlamı olan sözcük “çıkmak”tır. TDK’nin güncel sözlüğünde 56 tane anlamı bulu-nan sözcüğün bazı anlam ve kullanımları şöyledir:

Anlam Kullanım

I. Ýçeriden dýþarýya varmak, gitmekOraya erken gidelim diye hava aydýnlanýrken evden çýktýk.

II. Elde edilmek, saðlanmak Görüþmelerimizden herhangi bir sonuç çýkmadý.

III.Bir meslek veya bilim kurumunda okuyup yetiþ-mek, mezun olmak

Büyük aðabeyim geçen yýl doktor çýktý.

IV. Bulunduðu yeri býrakýp baþka yere geçmek Eski evimizden çýkýp yeni evimize taþýndýk.

V. Süresi dolduðunda ayrýlmak Hastaneden dün akþam çýkmýþ.

Gerçek Anlam

Temel Anlam Yan Anlam

Mecaz Anlam

Sözcüğün Anlamı

Temel AnlamBir sözcüğün tek başına (cümle dışında) kullanıldığında zihinde uyandırdığı ilk anlamdır. Temel an-

lam, aynı zamanda o sözcüğün en eski anlamıdır. Bu nedenle sözcüklerde temel anlam ilk sırada verilir. Temel anlam bu özelliğiyle sözlük anlamı olarak da bilinir.

ÖRNEKYoldan gelen misafirlerine içleri ısınsın diye sıcak çay ikram etti.Bu cümledeki altı çizili sözcük hangi anlamda kullanılmıştır?

Çözüm: Bu cümlede “sıcak” sözcüğü “yakmayacak derecede ısısı olan, yakmayacak kadar ısı veren, soğuk karşıtı” anlamında kullanılmıştır. Bu, söz-cüğün tek başına kullanıldığında akla gelen ilk anlamıdır; yani temel anlamıdır.

ÖRNEKPiknikçilerin dikkatsizliği yüzünden çıkan yangında onlarca hektar or-

man yandı.Bu cümledeki altı çizili sözcük hangi anlamda kullanılmıştır?

Çözüm: “Yanmak” sözcüğünün sözlükteki ilk anlamı, “birleşiminde karbon bulunan maddeler, ısı ve ışık yayarak kül durumuna geçip yok olmak”tır. Bu cümlede de “yanmak” sözcüğü bu anlamına uygun olarak kullanılmıştır; yani temel anlamıyla kullanılmıştır.

Page 9: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

Dünya ve Çevre 9

SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Yan AnlamBir sözcüğün temel anlamının dışında ancak temel anlamıyla az çok yakınlık taşıyan anlamı, yan an-

lamdır. Sözcüğün yan anlamlar kazanmasında temel kaynak, temel anlamdır. Çünkü yan anlam, temel anlamla şekil ve işlev bakımından benzerlik kurularak ortaya çıkar. Yani sözcüğün temel anlamı ve yan anlamı arasında mutlaka bir bağlantı vardır.

Mecaz AnlamBir sözcüğün temel ve yan anlamlarından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam

denir. Sözcükler tek başına mecaz anlam taşımaz. Sözcük ancak cümle, deyim ya da tamlama içindeki kullanımına göre mecaz anlam kazanır.

Terim AnlamBilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir anlamı olan sözcükler terim anlamlıdır.

ÖRNEK

ÖRNEK

Öğretmenimiz, bu cümlenin ögelerini bulmamızı istediğinde hep bir ağızdan yanıtladık: özne, nesne, yüklem.

Bu cümledeki terim anlamlı sözcükler nelerdir?

Çözüm: Verilen cümlede “cümle, öge, özne, nesne, yüklem” sözcükleri dil bilgisi terimi olarak kullanılmıştır.

Öğretmenin sıcak tavırları, öğrencileri cesaretlendirdi.Bu cümlede hangi sözcük mecaz anlamda kullanılmıştır?Çözüm: Burada “sıcak” sözcüğü temel anlamından tamamen uzaklaşarak

“dostça olan, sevgi dolu” anlamıyla yani mecaz anlamda kullanılmıştır.

ÖRNEKBu sıcakta basketbol mu oynuyor?Verilen cümledeki altı çizili sözcük hangi

anlamda kullanılmıştır?Çözüm: Burada “sıcak” sözcüğü temel

anlamıyla bağlantılı olarak “havadaki yüksek ısı” anlamında, yani yan anlamda kullanılmış-tır.

ÖRNEKPilini yenileyince masa lambam yandı.Verilen cümlede hangi sözcük yan anlam-

da kullanılmıştır?Çözüm: Burada “yanmak” sözcüğü “ısı,

ışık veren bir konuma geçmek” anlamıyla yan anlamda kullanılmıştır.

• Bazı sözcükler yalnızca terim anlamlıyken bazıları zaman içinde temel anlamının yanı sıra terim anlam kazanmıştır. Bu nedenle sözcüğün terim anlamlı olup olmadığı, cümledeki kullanımına göre belirlenmelidir.

ÖRNEK: Bölümü dereceyle bitirmiş. temel anlam

Dik açı 90 derecedir. terim anlam

• Bazı sözcükler, birden fazla alanda terim olarak kullanılabilir.

ÖRNEK: Asya kıtasındaki ülkeleri sayıyor. coğrafi terim

Bu şiir dört kıtadan oluşuyor. edebî terim

Page 10: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

10 Dünya ve Çevre

SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Nitelik Yönünden Sözcüğün Anlamı

Somut Anlamlı SözcüklerBeş duyu organımızdan herhangi biriyle

algılanabilen, varlığı kanıtlanabilen sözcükler somut anlamlıdır.

Örnek: gece, ev, sıcak, ses...

Soyut Anlamlı SözcüklerVarlığı sadece düşünce yoluyla kabul edi-

len, beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılanamayan sözcükler soyut anlamlıdır.

Örnek: cesaret, sevinç, rüya, mutluluk...

ÖRNEK I. Kardeşim, babaannemden yadigâr olan vazoyu düşürüp kırmış.II. Bu davranışlarınla hepimizin kalbini kırıyorsun.Bu cümlelerde “kırmak” sözcüğünün soyut anlamlı mı, somut anlamlı mı olduğunu belirleyin.

Çözüm: I. cümlede “kırmak” sözcüğü, vazonun kırıldığını görebileceğimiz için somut anlamlıdır. Ancak II. cümlede kalbin kırılması duyu organlarıyla algılanamadığı için soyut anlamlıdır.

Kapsam Yönünden Sözcüğün Anlamı

Genel Anlamlı SözcüklerKavram ya da nesneleri belirten sözcük-

ler, genel anlamlıdır.

Özel Anlamlı SözcüklerOrtak özellikleri olan varlıklardan birini an-

latan sözcükler özel anlamlıdır.

ÖRNEK I. Kitap, zor zamanlarımda sığındığım en samimi dosttur benim için.II. Kitap, sokak hayvanları ile ilgili çarpıcı resimlere yer vermiş.Bu cümlelerde “kitap” sözcüğünün genel anlamlı mı, özel anlamlı mı olduğunu

belirleyin.

Çözüm: I. cümlede “kitap” sözcüğü, bütün kitapları ifade edecek biçimde kulla-nıldığı için genel anlamlıdır. II. cümlede ise tek bir kitabı anlattığı için özel anlamlıdır.

Nitel ve Nicel Anlamlı SözcüklerVarlıkların ölçülemeyen, sayılamayan özelliklerini ifade eden sözcükler nitel anlamlıdır. Bu sözcükler

varlıkların özelliğini yani niteliğini bildirir.

Varlıkların ölçülebilen, sayılabilen özelliklerini anlatan sözcükler nicel anlamlıdır. Bir sözcüğün nitel ya da nicel anlamlı oluşu, cümledeki kullanımına göre belirlenir.

ÖRNEKBabam, dün akşam sandalyede otururken derin düşüncelere dalmış, bir çözüm arıyordu.Bu cümlede hangi sözcük nitel anlamlıdır?

Çözüm: Bu cümlede “derin” sözcüğü, düşüncelerin yoğunluğunu yani niteliğini ifade edecek biçimde kullanılmıştır. Bu nedenle nitel anlamlıdır.

ÖRNEKBurası oldukça derindi, bu nedenle tüple dalış yaptık.Bu cümledeki “derin” sözcüğü nitel anlamlı mıdır, nicel anlamlı mıdır?

Çözüm: Verilen cümlede “derin” sözcüğü, suyun dibinin uzaklığını anlatmak için kullanılmıştır. Yani suyun derinliğini ölçebiliriz. Bu nedenle nicel anlamlıdır.

Page 11: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

Dünya ve Çevre 11

Alıştırma : Anlam Bulmaca

Aşağıdaki sözcüklerin temel anlamını ve yan anlamlarından birini sözlükten bularak yazın. Daha sonra bu sözcükleri anlamlarına uygun olarak birer cümlede kullanın.

Temel anlam: .............................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Yan anlam: ...................................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Aldırmak

Temel anlam: .............................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Yan anlam: ...................................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Ateş

Temel anlam: .............................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Yan anlam: ...................................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Koku

Temel anlam: .............................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Yan anlam: ...................................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Dirsek

Temel anlam: .............................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Yan anlam: ...................................................................

................................................................................................

Cümle: ............................................................................

................................................................................................

Kanat

1

2

3

4

5

Page 12: TürkçeTürkçe6 - Tudem Yayın Grubu · turduğu anlamlı birimlerdir. Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır. Zamanla kullanımlarına göre bir sözcük, birden

12 Dünya ve Çevre

Alıştırma : Anlamları Ne?

Aşağıda Mustafa Kemal Atatürk’ün bazı sözleri verilmiştir. Bu sözlerde belirlenen sözcüklerin anlamlarıyla ilgili tahminlerinizi ve sözcüklerin sözlük anlamlarını boşluklara yazın.

1 “Ey Türk gençliği! Birinci vazifen Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.”

2 “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.”

İstiklal

Tahminim: ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Sözlük anlamı: ..................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Naçiz

Tahminim: ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Sözlük anlamı: ..................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Muhafaza

Tahminim: ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Sözlük anlamı: ..................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

İlelebet

Tahminim: ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Sözlük anlamı: ..................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Müdafaa

Tahminim: ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Sözlük anlamı: ..................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Payidar

Tahminim: ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Sözlük anlamı: ..................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................