Türkçe Öğretiminde Kaynak Metin Kullanımı

Yrd. Doç. Dr. Neslihan KARAKUŞ

Yrd. Doç. Dr. Neslihan KARAKUŞ

ISBN 978-605-364-276-3

© 2012, Pegem Akademi

1. Baskı: Nisan 2012

Dizgi-Grafik Tasarım: Gürsel Avcı

Kapak Tasarımı: Uğur Sarıer

Baskı: Ayrıntı Matbaası

(Ankara-0312 394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749

Matbaa Sertifika No: 13987

TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KAYNAK METİN KULLANIMI

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,

kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt

ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları

satın almamasını diliyoruz.

iii

Yrd. Doç. Dr. Neslihan KARAKUŞ

1982 yılında Trabzon’un Yomra ilçesinde doğdu. Doktora eğitimine kadar olan hayatı Trabzon’da geçti. 2004 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. Yüksek lisans eğitimini; 2007 yılında Türk Dili Ana Bilim Dalında “Süleyman Tevfik’in Pakize Romanı Esas Alınarak 1910-1980 Yılları Arasında Yazılmış Sekiz Romandan Seçilen Cümlelerde Anlam ve Yapı Çalışması” isimli tezi ile tamamlayan Karakuş, doktora eğitimini; 2010 yılında Marmara Üniversitesi Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında “Türkçe Öğretiminde Kaynak Metinlerin Temalara Uygunluğu Yönünden Düzenlenmesi ve Değerlendirilmesi” isimli çalışması ile tamamlayarak Doktor unvanını almıştır.

2005-2007 yılları arasında Rize Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümünde, 2007-2011 yılları arasında da Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümünde araştırma görevlisi olarak çalıştı. 2011 yılı ekim ayında Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümüne Yardımcı Doçent olarak atanan Karakuş, halen aynı bölümde çalışmalarına devam etmektedir.

Süleyman Tevfik’in günümüz Türkçesine çevirisi yapılmamış olan romanı Pakize’yi çevirip, günümüz Türkçesine aktaran Neslihan Karakuş, 2011 Mart ayında bu çalışmayı kitap halinde yayınlamış ve Türk Edebiyatı’na yeni bir roman kazandırmıştır. Kaynak Metinler, Türkçe Ders Kitapları, Türkçe Eğitimi konularında çeşitli çalışmaları ve yayınları bulunmaktadır.

İletişim:

Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Türkçe Eğitimi Bölümü, Davutpaşa Yerleşkesi

Esenler, İSTANBUL

nkarakus@yildiz.edu.tr

iv

Dünyadaki en büyük varlığım sevgili ailem, biricik eşim ve

mustakbel evlâtlarıma…

v

ÖN SÖZ

Ders kitaplarında yer alan metinlerin eksiklikleri üzerine başladığımız çalışmamız bu konuyu aydınlatıcı bir mahiyette yoluna devam etti. Bu yolda karşılaştığımız pek çok güçlük oldu. Sürecin kendisi başlı başına zordu, doktora tezinizi hazırlıyordunuz ve ortaya Türkçe eğitimi adına faydalı bir şeyler koymak istiyordunuz. Bu süre zarfında bazen yıldım, yoruldum. Bazen hocalarım ve arkadaşlarım sayesinde yüreklendim, cesaretlendim. Bazense karamsarlığa kapıldım. Fakat bütün bunlar olurken tek bir amacım vardı: faydalı olabilmek.

Türkçe ders kitaplarında birçok yazardan çeşitli türlere ait metinler yer almaktadır. Bu metinler, 2006 Türkçe dersi öğretim programında yer alan 14 temaya uygun olacak şekilde seçilmektedirler; fakat sadece temalara uygunluk metin seçiminde yeterli bir ölçüt müdür? Metinlerin, okuduğu yazıda kendisini yahut kendisine ait bir şeyler bulmak isteyen çocuğun, dil gelişimine uygun olmanın yanında, kişilik gelişimine ve yaşadığı toplumun sosyal ve kültürel yapısına da uygun olması gerekmez mi?

Bu çalışmanın amacı; Türkçe ders kitapları için belirlenen 14 temaya ve çocuk gelişiminin 12-14 yaş evresine uygun yeni kaynak metinler bulmak, bu metinleri ders kitaplarına kazandırarak gerek kültür aktarımına katkıda bulunmak ve gerekse Türkçe eğitimine katkı sağlamaktır. Bu amaçla ilk olarak Ankara’da Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindeki Yayınlar Dairesi Başkanlığı’nın arşivinde 1945 ile 2006 yılları arasındaki bütün ilköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitapları taranmış ve ders kitaplarında yer alan metinler hakkında bilgi edinilmiştir. Varılan sonuç; ders kitapları hazırlanırken seçilen metinlerin hep belli dönemlere ve belli yazarlara ait olduğu olmuştur. Bunun üzerine çalışmanın sonraki bölümünde kaynak metinlerin anlamı ve önemi üzerinde durularak; çalışma için değerlendirmeye alınacak eserler ve yazarları hakkında bilgiye yer verilmiş ve seçilen metin örnekleri sunulmuştur.

Metinler, 30 uzmanın görüşü çerçevesinde yeniden şekillendirilmiştir. III. yüzyıldan XVII. yüzyıla kadar olan geniş bir alan taranmış ve Türk Edebiyatında tesiri kuvvetli olan Şark ve Türk klasiklerine ait 13 eser tezin konusu içine dâhil edilmiştir. Bu eserler içerisinden temalara uygun özelliğe sahip metinler seçilmiş ve 14 temaya ait 53 metin elde edilmiştir. Bu metinlerin uzman görüşleri neticesinde “Kapsam Geçerlilik İndeksleri” hesaplanmış ve metinlerin yine uzman görüşleri çerçevesinde öğrencilere kazandıracakları tespit edilerek bu kazanımların yüzde ve frekans analizleri yapılmıştır.

vi

Sonuç ve öneriler bölümü olan son bölümde ise Türkçe ders kitaplarında yer almaya hazır olan 53 metnin öğrencilere kazandıracaklarına değinilerek, ders kitaplarındaki eksikliklerin giderilmesi hususunda bu çalışmanın kaynak teşkil edebileceği üzerinde durulmuştur.

Bugün bu kitabı elime alıp baktığımda yukarıda bahsettiğim hedefe yönelik bir çalışma olduğunu görüyor ve çok mutlu oluyorum; fakat bir diğer taraftan da, daha yapacak çok işimiz olduğunu ve henüz yolun başında olduğumuzu fark ediyorum. Bu durumun ilk kısmı mutluluk, ikinci kısmı ise ümit veriyor.

Bu süreçte bana destek olan sevgili dostlarımı yâd etmek istiyorum. Yâd etmek istediğim kişilerin başında ilk sırayı saygıdeğer danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Cemal SARAÇ almalı. Beni ilk görüşte kişiliğimi çözmüş olmalı ki; birlikte çalıştığımız iki yıl zarfında bana bir kere olsun “Olmadı” demedi. Her zaman söylediği: “Oluyor; ama daha iyisi olacak”tı. Ondan çok şey öğrendim, dilerim bütün lisanüstü çalışma yapan arkadaşlarım tez danışmanları açısından benim kadar şanslı olurlar.

İkinci sırayı bir akademisyen olmadığı halde, pek çok akademisyenden daha titiz ve yoğun çalışan biricik destekçim, sorun çözücüm, kurtarıcım eşim Altay KARAKUŞ alıyor. Neden sorun çözücü ve kurtarıcı olduğuna gelince; çünkü bilgisayarlarla her başım derde girdiğinde, o imdadıma yetişti ve her zaman bana destek oldu, güç verdi.

Sonra sırayı sevgili annem ve babam almalı. Dostlarım, arkadaşlarım, kardeşlerim; isimlerinizi tek tek sayamayacağım kadar çok olduğunuz için ne mutlu bana. Hepinize bu zorlu süreçte kahrımı çektiğiniz ve bana mânevî yönden destek olduğunuz için çok teşekkür ederim. Yakınımda olan yeğenlerim Mustafa ve Yahya; sizin bir küçük tebessümünüz, bizim gönlümüzün ferahlaması demek. En sıkıntılı zamanlarımızda dahi bir gülüşünüzle dertlerimizi hafiflettiniz, içimizi rahatlattınız, kötü namına ne varsa unutturdunuz. İyi ki varsınız. Her ne yapıyorsak size daha iyi bir dünya bırakabilmek için yapıyoruz. Gayemiz, dileğimiz; eğitimin öneminin kavrandığı, okumayı çok seven insanların bir arada olduğu hoşgörülü bir ortamda sizi yaşatabilmek ve size hep gülerek yâd edeceğiniz mutlu yarınlar bırakabilmek.

05.03.2012

İstanbul

vii

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ............................................................................................................................................v İçindekiler................................................................................................................................... vii

1. Bölüm

GİRİŞ

1.1. Dil Nedir?.............................................................................................................................5

1.2. Türk Dili Tarihi ve Türk Kültürüne Genel Bir Bakış............................................. 13

1.3. Türk Eğitim Tarihi Ve Türkçenin Öğretimi............................................................ 16

2. Bölüm

KAYNAK METİNLER

2.1. Türkçe Öğretiminde Metin Kullanımının İşlevi ................................................. 25 2.2. Dil Öğretiminde Kaynak Metinler Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken

Hususlar .......................................................................................................................... 27 2.3. 1945 Yılından Günümüze Ders kitaplarındaki Kaynak Metinler ................. 28

3. Bölüm

KAYNAK METİNLERDE EDEBÎ TÜRLER

3.1. Masal.................................................................................................................................. 31 3.2. Destan ............................................................................................................................... 32 3.3. Efsane ................................................................................................................................ 33 3.4. Fabl..................................................................................................................................... 34 3.5. Şiir ....................................................................................................................................... 35 3.6. Hikâye-Roman................................................................................................................ 36 3.7. Biyografi ........................................................................................................................... 39 3.8. Deneme............................................................................................................................ 40 3.9. Köşe Yazısı/Fıkra ............................................................................................................ 40 3.10. Sohbet .............................................................................................................................. 41 3.11. Gezi Yazısı........................................................................................................................ 41 3.12. Tiyatro............................................................................................................................... 43 3.13. Mektup ............................................................................................................................. 43 3.14. Eleştiri................................................................................................................................ 45

viii

3.15. Anı ..................................................................................................................................... 45 3.16. Günlük ............................................................................................................................. 46 3.17. Röportaj .......................................................................................................................... 46 3.18. Makale ............................................................................................................................ 47

4. Bölüm

TÜRK ve ŞARK KLÂSİKLERİNDEN YARARLANILAN KAYNAK METİN ÖRNEKLERİ

4.1. Kelile ve Dimne (III. Yüzyıl)......................................................................................... 49 4.2. Kutadgu Bilig (XI. Yüzyıl) ............................................................................................ 51 4.3. Siyâsetnâme (XI. Yüzyıl) .............................................................................................. 53 4.4. Kâbusnâme (XI. Yüzyıl)................................................................................................ 55 4.5. Tahdid-i Nihâyet al-Amakin (XI. Yüzyıl)................................................................. 56 4.6. Bostan ve Gülistan (XIII. Yüzyıl)................................................................................ 58 4.7. Fî hi Mâ-Fîh (XIII. Yüzyıl) .............................................................................................. 60 4.8. Garib-nâme (XIV. Yüzyıl) ............................................................................................. 62 4.9. Muhâkemet’ül-Lugateyn (XV. Yüzyıl) .................................................................... 64 4.10. Tuhfetü’l Kibar Fi Esfâri’l Bîhar (XVII. Yüzyıl)........................................................ 66 4.11. Seyahatnâme (XVII. Yüzyıl)........................................................................................ 69

5. Bölüm

METİN OLUŞTURMA ve ÖNEMİ

5.1. Metin Oluşturma Ölçütleri........................................................................................ 73 5.2. İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Seviyelerine Uygun Metin

Hazırlamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: ............................................. 75 5.3. Kitapların İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Kişilik

Gelişimlerine Etkisi ...................................................................................................... 80 5.4. Kitapların İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Dil Gelişimlerine

Etkisi:................................................................................................................................. 84 5.5. Kitapların İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Sosyal Gelişimlerine

Etkisi.................................................................................................................................. 88 5.6. Kitapların İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Zihin Gelişimlerine

Etkisi.......................................................................................................................................

ix

6. Bölüm

TEMALARA UYGUNLUĞU BAKIMINDAN KAYNAK METİN ÖRNEKLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

6.1. İlköğretim İkinci Kademe Türkçe Dersi Öğretim Programındaki Temalar ............................................................................................................................ 91

6.2. İlköğretim İkinci Kademe Öğrencileri İçin Seçilen Kaynak Metinlerin Türkçe Öğretimi İçin Uygun Metinler Haline Getirilmesi.............................. 92

7. Bölüm

METİNLERİN YETERLİLİĞİ VE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRACAKLARI

7.1. “Uzman Görüşü” Sonuçlarının Analizi.................................................................134

8. Bölüm

SONUÇ

Öneriler .....................................................................................................................................197

1.

GİRİŞ

Türkçe öğretimi, genel olarak edebî ve öğretici nitelikli metinlerle yapılır. Bu metinler, Türkçe öğretiminin temel araçlarıdır. Türkçenin akıcılığı, sadeliği, güzelliği, zenginliği ve gelişmişliği; metinlerde yer alan atasözleri, deyimler, mecazlı ifadelerle yerini bulmaktadır. Metinler üzerinden gerçekleştirilen Türkçe öğretiminde, öğrenciler hayatın gerçekleri ile yüzleşir. Öğrenci bazen atalarının kahramanlıklarını anlatan bir hikâyeyle, bazen duygu yoğunluğunu en iyi ifade eden bir şiirle, bazen geçmiş yüz yıllarda yaşamış bir büyüğün sözleriyle karşılaşır. Bu metinlerde kimi zaman kendi hayatından izler bulur, kimi zaman en yakın arkadaşının hayatını görür. Kimi zaman onu yetiştiren anne ve babasının anlattıklarını okurken, kimi zamansa hiç tanımadığı insanlarla tanışır.

Doğan Cüceloğlu’nun belirttiği gibi “0-7 yaş arasında çocukların yetiştiği ortama ulaşamazsak, hiç bir şeyi değiştiremeyiz.” (Cüceloğlu, 2008). Ne var ki; çocuğun dil gelişimi bu yaş aralığında hızlı bir şekilde ilerliyor olsa da, bu gelişimin esas ve etkili olarak, duygu ve düşüncelerini doğru ve rahat ifade edebilmesi açısından yeterli ölçüye ulaşması belirlenen yaş aralığından sonra başlayacaktır. Bu olgunluğun sağlanabilmesi için çocuğun belli bir seviyeye gelmiş olan dil becerisinin, o dilin en iyi ifade edildiği edebî eserleri ile zenginleştirilmesi gerekir.

Çocuğun konuştuğu dilin zenginliğini fark etmesi esas itibariyle “kırılma noktası” denilebilecek bir dönüm noktasıdır. Ona bunu fark ettirmekse ilköğretim Türkçe derslerinin ortak amaçları arasında yer almaktadır. Bu fark ettiriş, kaynak metinler aracılığı ile sağlanmalıdır; çünkü kaynak metinler1, toplum içinde yaşayan ve o toplumu oluşturan fertlerden biri tarafından

1 Kaynak Metin: Toplum içinde yaşayan ve o toplumu oluşturan fertlerden biri tarafından oluşturulan ve toplumun yaşayışını, geleneklerini, dilini, ahlâk anlayışını, değerlerini kişiden kişiye, kuşaktan kuşağa ileten eserlerdir. Yazıldıkları toplum ve dönemle sıkı bir ilişki içerisindeki bu metinler dilin ve kültürün gelecek nesillere aktarılmasını sağlar.

BÖLÜMBÖLÜMBÖLÜMBÖLÜM

Türkçe Öğretiminde Kaynak Metin Kullanımı 2

oluşturulduğu için toplumun yaşayışını, geleneklerini, dilini, ahlâk anlayışını, değerlerini kişiden kişiye, kuşaktan kuşağa iletir. Yazıldıkları toplum ve dönemle sıkı bir ilişki içerisindeki bu metinler dilin ve kültürün gelecek nesillere aktarılmasını sağlar. “Gençler, edebî eserlerde, istekleri, acıları, büyüklükleri, eksik yönleriyle insanları tanır, sorunlarını anlarlar. Bu insanlarda kendilerini görürler. Kendi güçlerini tanıyarak güven duyar, eksiklilerini başkalarında da görerek avunurlar. Bu, edebiyatın insana kendisini tanıtan etkisi en yararlı ve eğitici yönlerinden biridir.” (Göğüş, 1994: 89). Bu sebeple dil eğitiminde kaynak metinlerin kullanılması gerekmektedir.

Seçilen kaynak metinlerle öğrencilerin dil ve düşünce yapısı geliştirilmek istenmektedir. Bu gelişimin gerçekleşebilmesi için metinlerin çeşitli bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen bilgiler ışığında çocuklar için en uygun zaman aralığında belirli bir yöntem eşliğinde verilmesi gerekmektedir. Türk Milli Eğitimi Komisyonunca Türkçe öğretimi için belirlenen temalar, oluşturulmuş bir yöntemin öğesidirler. 2006 müfredatında toplam 14 tema ve bu temalara ait toplam 118 alt tema mevcuttur.

“Türkçe ders kitapları için belirlenmiş on iki temaya ve çocuk gelişiminin 12-14 yaş evresine uygun olacak yeni kaynak metinler bularak, bu metinleri ders kitaplarına uygun hale getirip Türkçe eğitimine katkı sağlamak mümkün müdür?” sorusu, elinizdeki kitapta cevabını vermeye çalışacağımız en önemli sorulardan biridir. Çalışma kapsamı içerisinde ele alınacak olan yaş grubu 12-14 yaş arası ilköğretim ikinci kademede eğitim gören, ergenlik sürecine girmiş olan çocuklardır. “Çocuk” denilmesi, insan hakları evrensel beyannamesinde 0-18 yaş arası tüm bireylerin çocuk kabul edildiğini ön gören maddeden kaynaklanmaktadır (Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt 11, s. 580). Ergenlik dönemi içerisinde bulunan bu yaş grubu çocukların “ergen” olarak nitelendirilmesi ve bu şekilde adlandırılması da yanlış değildir. Ayrıca bu evre, uzmanların çoğu tarafından olumsuz bir evre olarak kabul edilmektedir. “Karşıtlık, dengesizlik olgularının ağır bastığı bu evreden sonra gelen, 16-21 yaşları arasındaki evre ise olumluluk dönemi olarak kabul edilmektedir.” (Yavuzer, 1985: 301).

Ergenlik çağının Yavuzer’e göre olumsuzluk evresini kapsayan bu yaş aralığında, birey her yönden hızlı bir gelişim göstermektedir. Fiziksel ve biyolojik gelişiminin yanında ruhsal yönden de çeşitli değişiklikler ve gelişimler gösterdiği için bu süreç çok iyi değerlendirilmesi gereken bir zaman aralığıdır. Dil gelişiminin de yavaş yavaş olgunluğa doğru ilerlediği ergende, yetişkin olma yolundaki ilk adımlar atılırken, okuduğu kitapların etkisi altında kalması normal bir gelişim süreci olarak görülmektedir.

Türkçe ders kitaplarında birçok yazardan çeşitli türlere ait metinler yer almaktadır. Bu metinler, 2006 Türkçe dersi öğretim programında yer alan 14

Giriş 3

temaya uygun olacak şekilde seçilmektedirler; fakat sadece temalara uygunluk metin seçiminde yeterli bir ölçüt değildir. Metinler, okuduğu yazıda kendisini yahut kendisine ait bir şeyler bulmak isteyen çocuğun, dil gelişimine uygun olmanın yanında, kişilik gelişimine ve yaşadığı toplumun sosyal ve kültürel yapısına da uygun olmalıdır. Bu çalışmanın amacı; Türkçe ders kitapları için belirlenen on dört temaya ve çocuk gelişiminin 12-14 yaş evresine uygun olacak yeni kaynak metinler bulmak, bu metinleri ders kitaplarına kazandırarak gerek kültür aktarımına katkıda bulunmak ve gerekse Türkçe eğitimine katkı sağlamaktır.

Çocuk için önemli bir gelişim evresi olan 12-14 yaş arasındaki öğrenciler bu dönemde, eğer önemi kavranarak ciddî bir şekilde üzerinde durulursa, dil ve düşünce yönünden çok mühim gelişmeler gösterirler. Model alma eğiliminde olan çocuk, okudukları ile kendisi arasında bir özdeşlik kurabilir. Bazılarının duygu, düşünce ve olaylar karşısındaki tutumlarını kendine mâl ederek hepsinden ortak bir çıkarıma varabilir. Böylelikle gözlemlediği modellerin hepsinin farklı bir yanını benimsediğinde, ortaya aykırılıkları da bünyesinde barındıran, kendini tanımaya ve kendi olmaya çalışan, kişiliği gelişme aşamasında bir fert çıkar. Zaman içerisinde bütün bu farklılıkları hazmettiğinde ve gereken olgunluğa eriştiğinde ise kişiliğini oturtmuş olur. Bu nedenle okuduklarının çocuk gerçekliğine uygun ve onun girişimciliğini destekleyecek nitelikte olması önemlidir. Ayrıca bu süreç; çocuklara, kendilerini tanımak, önemli olduklarına inanmak, başkalarına saygı duymak gibi, kişilik gelişimi için önemli bir takım aşamalara erişme imkânı sağlar.

Türkçe dersi dinleme, konuşma, okuma, yazma ve dilbilgisi kurallarını uygulayabilme becerilerinin kazandırılmasının yanında öğrencinin millî, ahlâkî, sosyal ve bütün dünyaca kabul edilen ortak değerlere sahip olarak yetiştirilmesini sağlamayı da amaçlar. Türkçe dersi bir kültür aktarımı dersidir. Dil öğretilirken kültür de öğretilir. Bu nedenle, Türk kültürüne ait ürünlerin bu derste kullanılması büyük önem arz etmektedir (Özden,2009: 22).

Türkçe Dersi Öğretim Programı ile Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak öğrencilerin;

1. Dilimizin, millî birlik ve bütünlüğümüzün temel unsurlardan biri olduğunu benimsemeleri,

2. Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaşılır biçimde ifade etmeleri,

3. Türkçeyi, konuşma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve özenli kullanmaları,

Türkçe Öğretiminde Kaynak Metin Kullanımı 4

4. Anlama, sıralama, ilişki kurma, sınıflama, sorgulama, eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma, yorumlama ve değerlendirme becerilerini geliştirmeleri,

5. Seviyesine uygun eserleri okuma; bilim, sanat ve kültür etkinliklerini seçme, dinleme, izleme alışkanlığı ve zevki kazanmaları,

6. Okuduğu, dinlediği ve izlediğinden hareketle söz varlığını zenginleştirerek dil zevkine ve bilincine ulaşmaları; duygu, düşünce ve hayal dünyalarını geliştirmeleri,

7. Yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleştirel ve doğru düşünme yollarını öğrenmeleri, bunları bir alışkanlık haline getirmeleri,

8. Bilgiye ulaşmada kitle iletişim araçlarından yararlanmaları, bu araçlardan gelen mesajlara karşı eleştirel bakış açısını kazanmaları ve seçici olmaları,

9. Türk ve dünya kültürü ve sanatına ait eserler aracılığıyla millî ve evrensel değerleri tanımaları,

10. Hoşgörülü, insan haklarına saygılı, yurt ve dünya sorunlarına duyarlı olmaları ve çözümler üretmeleri,

11. Millî, manevî ve ahlakî değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle ilgili duygu ve düşüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır (MEB, 2006: 4).

Belirlenen bu amaçlar, birbirine bağlı bir gelişim kategorisi izlediği için araştırma alanımızın içinde direk bağlantılı olmasalar da yer alacaklardır. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan 2006 Türkçe öğretim müfredatı okullarımızda uygulanmaktadır. Bu müfredatta belli başlı temalar yer almaktadır. Türkçe ders kitaplarında yer alan edebî metinler, belirlenen temalardan hareketle seçilmektedir. Seçilen bu metinlere Türk kültürü ve değerlerine, ayrıca çocuk gelişimine uygun nitelikte alternatif metinler kazandırmak önemli bir adım olacaktır.

Türkçe öğretiminin genel amaçları doğrultusunda bu yaş grubu ergenlerden, temel dil becerilerini geliştirmeleri için çokça kitap okumaları istenilmekte ve öğrenciler bu hedefe uygun olarak yönlendirilmektedirler. Okudukları kitapların edebî yönleri çok önemli olduğu gibi, bu kitaplarda verilen mesajlar da oldukça mühimdir; çünkü eserin edebî dili, kişinin estetik yönünün gelişmesine katkı sağlayıp dil gelişimini hızlandırırken, eserde verilmek istenilen mesajlarsa direk olarak kişilik gelişimini etkileyecektir. Hayatını yönlendirebilmek için doğru örneklerle karşılaşamayan ergen, zamanla kimlik bunalımına girebilmekte ve yaşı ilerlediği halde kişiliğini oturtamamış olduğundan çeşitli kişilik bozuklukları sergileyebilmektedir.

Giriş 5

Çocukta Benlik Gelişimi

Çocukların ben gelişimi, yaşlara göre farklılık gösterir. 7-12 yaş dönemini sakin geçiren çocuğun, ergenlik döneminde organizmadaki biyo-kimyasal değişiklikler nedeniyle ilgileri çoğalır, dağılır. Ergen, benlik arayışına girer; ne yapacağını şaşırabilir ve çatışmalar yaşayabilir. O, kendini doğru tanıma olanağı bulduğu ölçüde çatışmaları daha kolay atlatacak ve sağlıklı bir ben kavramı geliştirebilecektir (Ülgen, 1995: 80). Bu yaş grubundaki çocukların ihtiyaçlarına yönelik yapılan çalışmalar hem öğrencilere, hem öğretmenlere, hem toplum hayatına faydalı olacaktır. Dilini ve kültürünü yansıtan eserleri tanıyan, anlayan ve onlardaki davranış şekillerini benimseyen bir öğrencinin, ileriki yaşantısında yaşadığı toplum ile çatışmayan uyumlu bir birey olacağı düşünülmektedir. Türkçe ders kitaplarında yer alan edebî metinler, belirlenen temalardan hareketle seçilmektedir. Bu çalışma; seçilen bu metinlere Türk kültürü ve değerlerine, ayrıca çocuk gelişimine uygun nitelikte alternatif metinler kazandırmak açısından önemlidir.

1.1. Dil Nedir?

Bu bölümde, insan oluşun en mühim göstergesi olan dil kavramı üzerinde durulacaktır. Doğan Aksan (Aksan, 1990: 11-12) dili: “Düşünce, duygu ve isteklerin, bir toplumda ses ve anlam yönünden ortak olan öğeler ve kurallardan yararlanılarak başkalarına aktarılmasını sağlayan çok yönlü, çok gelişmiş bir dizge” olarak tanımlar. Toplumdan topluma değişen bu çok yönlü dizge sayesinde insanoğlu varlığını devam ettirebilmiş, geçmişten günümüze sesini duyurabilmiştir. Yapılan en büyük keşiflerin, çağ açıp çağ kapatan icatların hepsi “dil” vasıtası ile kendini anlatabilmiştir. Aksan’ın görüşleri çerçevesinde dil için; bir açığa vurma, bir ifade vasıtası, gözün gördüğünün, kulağın işittiğinin kelimelere dökülmesi ve bir anlaşma\anlaşılma çabasıdır denilebilir.

Bir edebiyatçının dünyasında ise dil: “Tıpkı ev gibi, milletin duygu, düşünce ve hayatının barınağı, korunağıdır. Dilin bütünü, milletin evidir. Bin bir odalı bir ev! Buna şehir, ülke demek daha doğru olur. Milletler dillerini tıpkı medeniyetler gibi korurlar. Dil sıkı sıkıya millî varlığa ve cemiyete bağlıdır.” (Kaplan, 2003). Doğal bir süreçte değişim ve gelişim gösteren dilin kendine mahsus kuralları vardır. Dil kuralları, dilin yapısına hâkim olan dilin bünyesinden ve dilin eğilimlerinden doğmuş bir takım prensiplerdir (Gülensoy, 2000: 3-4). Dilin yazılı ve sözlü işleyişine yardımcı olan bu kurallar, dil kullanımının ve iletişimin daha sağlıklı yürütülmesini sağlar. Türkçeyi bilmeyen bir yabancının sırf sözcüklerden oluşan konuşması, kullanılan dile ait ortak kuralların bilinmeyişinden kaynaklanmaktadır. Sağlıklı bir iletişimde,

Türkçe Öğretiminde Kaynak Metin Kullanımı 6

ortak öğeler (kelimeler) yetersiz kalmakta, bunların mutlaka ortak kurallarla birlikte kullanılması gerekmektedir (Beyreli, Çetindağ, Celepoğlu, 2005: 1-9).

İnsanoğlu, hayatını devam ettirebilmek için iki önemli vasfa sahiptir. Bunlardan biri el, diğeri ise dildir. El gözle görünen yönünün, dil ise gözle görünmeyen; fakat insan oluşunun en önemli işareti olan düşünce yönünün dışa aktarımıdır (Bilgin, 2006:1). Bir milletin kültür değerleri arasında en başta dil gelir. Dil, geçmişten geleceğe aktarılan zorunlu ve doğal bir mirastır. Bu miras sayesinde dün bugüne, bugün yarına dönüşmektedir. Dil, milletin ortak nefes alıp verdiği geniş bir sistemdir. Bu sistem, kişinin hayatının her anını kuşatır.

İnsan dili, binlerce yılın tecrübe ve birikimini taşıyan çok özel bir vasıtadır. Her dil farklı bir toplumun tecrübe, bilgi ve anlayışını bünyesinde biriktirmiştir. Çok derinlerde, henüz bilimin öğrenemediği kadar eski bir tarihte ortaya çıkan bir dil; daha doğarken belli bir coğrafyanın ve o coğrafyada yaşayan belli bir milletin izlerini taşıyarak doğar. Bulunduğu coğrafyanın iklimi, tabiat şartları, bitki örtüsü, hayvan çeşitliliği dilin özünü belirler. Araplar deve için pek çok kelime kullanırken, Eskimolar buz ve kar için yüzlerce kelime oluşturmuşlardır. Türklerde ise at ve avcılıkla ilgili birbirinden farklı kelimelere rastlanır. Böylece daha doğuşlarında farklılaşan diller, toplumların tarih öncesi ve Tarih içinde yaşadığı bütün macerayı kendinde toplayarak gelişir (Ercilasun, 1984: 53).

Dil, bir topluluk içinde yaşayan insana özgü bir özelliktir. Toplum ise tarihî bir varlıktır. Buradan, topluma ait olan dilin de tarihî bir varlık olduğu sonucuna ulaşılır. Kaynağı itibariyle insan ürünü olmamakla birlikte; gelişmesi itibariyle süreç olarak, tarih içerisinde oluşan bir insanlık ürünüdür (Hocaoğlu, 2006). İnsanı, diğer bütün canlılardan ayıran en önemli özelliklerinin başında düşünme ve düşüncesini sesli olarak ifade ederek çevresiyle iletişim kurmasını sağlayan konuşma becerisi gelmektedir. Bu beceri onda, doğuştan var olan bir özelliktir ve doğduğu andan itibaren gelişmeye başlar. Eğer bu özelliğini sergileyebileceği yahut geliştirebileceği bir ortamda bulunmazsa, konuşma becerisi, Aveyron’lu Victor örneğinde olduğu gibi, zamanla körelip kaybolacaktır. Yüzyıllardır tartışılan ve üzerinde araştırmalar yapılan bu konuda pek çok farklı fikir ortaya konulmakla birlikte tartışılmayan bir gerçek vardır ki o da: dil öğretiminin önemidir.

Aveyronlu Victor

1799 yılında Fransa’da Aveyron ormanlarında bulunan ve Victor adı verilen bu çocuk, on-on iki yaş civarında bulunduğunda aşırı derecede geri zekâlıdır. Bedeni dışında insana benzer hiçbir yönü yoktur. Hiç konuşamamaktadır ve tam bir hayvan gibi yaşamaktadır. Gösterilen bütün ilgi ve ihtimamlara rağmen insanî bir vasıf kazandırılamamış, kırk yaşına kadar yaşadığı halde pek az şey ve pek basit birkaç kelime öğretilebilmiştir. Pek çok