အာဏာရငစနစျဖင အပခပမႈကာလမားႏင ပဋပကၡမားအတြငး အႀကးအကယလ႔အခြငအေရး ခ းေဖာကမႈ အမကေမာငအတြငး ကေရာကေနၿပး အမနတရားမာလညး ဖးကြယျခငးႏင ႀကး ကင ျခယလယျခငးခရသည။ ဒမကေရစစနစသ႔ အသြငကးေျပာငးၿပးေနာကလညး ျပစမႈကးလြန သမားသည အျမစတြယေနသည အျပစေပးအေရးယခရျခငးမ ကငးလြတမႈမားက အကာအ ကြယယၾကသည။ မားေသာအားျဖင အျပစကးလြနသမားသည အာဏာက အႀကးအကယ ခပကငထားၾကၿပး ၄ငးတ႔ထနးခပခသညကာလ အျဖစအပကမားက လမလည၍ တငးၾကပစြာ ထနးခပထားၾကသည။ ျပညသလထအခြငအေရးျမငတငရနႏင အကာအကြယေပးရမည အဖြ ႔အ စညး အသငးအပငးမားသညလညး အငအားခနညျခငး သ႔မဟတ ၿပကြပကစးသြားတတၾက သည။ လြတလပၿပး တာ၀နခမႈရသည ဒမကေရစစနစက တညေဆာကမညဆပါက မညသ႔ျဖစ ပကခသညဆသည အမနတရားက စစမးေဖာထတ ေ၀ငျခငး၊ ျပစမႈကးလြနသမားအား ခရးတင ျခငး၊ နစနာခရသမားအား ကညျခငး၊ ဂဏျပေပးျခငး၊ အႀကးအကယ ခ းေဖာကမႈမား ထပမမျဖစ ပြားေစေရးအတြက ဥပေဒႏင အဖြ ႔အစညးဆငရာျပျပငေျပာငးလျခငးမား ေဆာငရြကၾကရသည။

အသြငကးေျပာငးေရးကာလတရားမ တမႈ မေဘာငသည အႀကးအကယ ခ းေဖာကခသည သ မငးက ကငတြယရာတြင လပငနးမား တးတကေစရနႏင အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရန ထေရာကသည မဟာဗဟာမား ခမတရန ကညပပးေပးသည ကရယာျဖစသည။ ေယဘယ အားျဖင အဓက အေျခခသေဘာတရား ေလးပငးခြ ျခားထားသည။ အမနတရားရာေဖြျခငး၊ တာ၀နရသမားအား တရားစြ ျခငး၊ နစနာခရသမား၏ ဂဏသကၡာႏင ဘ၀က ျပနလညတည ေဆာကႏငရန ကညေပး ျခငး (ျပနလညျပစ ေပးေလာျခငး)ႏင (အတတမ ဆးရြားသည ခ းေဖာကမႈမား) ထပမမျဖစပြားေစေရးအတြက အာမခေပးျခငး (အဖြ ႔အစညးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလေရး) တ႔ျဖစသည။

အဆပါ အေျခခသေဘာတရားမားမာ အျပနအလန အမ ျပေနသည။ ထ႔ေၾကာင ထေရာကသည ကငတြယေျဖရငးမႈမားတြင အားလးပါ၀ငမႈရ ျခငး၊ မတကြ ျပားသည ေရ႔ေျပးေဆာငရြကခက မားသည အေျခအေနအေၾကာငးအရာႏင ဆေလာသငေတာသည အစအစဥမားျဖစရနလျခငး၊ အထအခကမခသည လငပငးဆငရာကြ ျပားမႈ အေပၚခဥးကပမႈကလညး ခ းေဖာကမႈမားေၾကာင အမ းသားႏင အမ းသမးမားအေပၚ မတကြ ျပားစြာ သကေရာကမႈက နားလညသေဘာေပါကေစ ရန လအပၿပး၊ အားအနညးဆးသမားႏင ဖယၾကဥခထားရသမား ပါ၀ငေဆာငရြက ႏငေစရန ေသျခာေစရမည။

အသြငကးေျပာငးေရးကာလ တရားမ တမႈဆသညမာ တာ၀နယ တာ၀နခမႈရေစရန၊ တရားမ တမႈရရေစရနႏင ျပနလညသငျမတေစရနအတြက အမ းမ းအဖဖေသာ ျဖစစဥ၊ ယႏယားႏင အတတကာလမ ႀကးမားသည မေတာတရားဖႏပမႈ ဆးေမြက လ႔အသငး အ၀ငးက ႀကးပမးကငတြယေဆာငရြကရန ေပါငးစပထားသည လပငနးျဖစသည။ အသြငကးေျပာငးေရးကာလတရားမ တမႈ ျဖစစဥႏင ယႏရားသည တရားဥပေဒစးမးေရး အတြက အေထာကအကျပေစမည အေရးပါသည အစတအပငးျဖစသည1။

01

1

အသြငကးေျပာငးေရးကာလတရားမ တမႈ)Transitional Justice(

အဆပါ ျပစမႈမားက ႏငငတကာ၊ ဖကစပခရး (ႏငငတကာႏင ျပညတြငး) (သ႔) ျပညတြငးခရးမား တြင စြဆႏငသည။

ႏငငတကာရာဇ၀တခရး (ICC) သည နယသာလနႏငင သညဟဂၿမ႔တြင ရးထငသည အၿမတနး ႏငငတကာခရးျဖစသည။ ၂၀၀၂ ခႏစတြင စတငတညေထာငသည။ ICC က ဖြ ႔စညးျပ ဌာနးေပးၿပး ေရာမဥပေဒဟ လသမားသည ဥပေဒက ႏငငေပါငး ၁၂၀ က လကမတထးထား သည။ ICC မတငမက ယဂဆလားဗးယားႏငငေဟာငးအတြက ႏငငတကာ ရာဇ၀တမႈခရး (ICTY) ႏင ရ၀မဒါဆငရာ ႏငငတကာရာဇ၀တမႈခရး (ICTR) ဆသည အထးခရးႏစခက လၿခ ေရးေကာငစက ဖြ ႔စညးေပးခသည။ ICC သည ICC အဖြ ႔၀ငႏငငမား၏ နယနမတအတြငးျဖစပြား သည ရာဇ၀တမႈမားႏင ကနးေသသည အေျခအေနေအာကတြင အဖြ ႔၀ငႏငငမဟတသည နယ နမတတြင ျဖစပြားသည ရာဇ၀တမႈမားကလညး တရားစရငႏငသည။

ICC ၏ လပပငခြငမားတြင ေအာကပါ အေရးႀကးသည အေျခခသေဘာတရားမားပါ၀ငသည။

• အစပဖက၊ လကဖကမႈ (Complementarity)။ အကယ၍ ႏငငတႏငငက ဆႏၵမရေတာသည အခါ (သ႔) စစမးစစေဆးရန (သ႔) အဆပါ ရာဇ၀တမႈမားက တရားစရငျခငးငာ မစြမးေဆာငႏင ေတာ သညအခါ ICC အေနျဖင ၄ငး၏ လပပငခြငအတငး ဆကလကေဆာငရြကႏငသည။

• ICC မတငမက အမႈမားက စရငႏငမႈမရ ျခငး (Non-retroactivity)။ ICC စတငဖြ ႔စညးခ သည ၂၀၀၂ ခႏစ ေနာကပငးတြင ျဖစပြားသည ရာဇ၀တမႈမားကသာ စရငရန သ႔မဟတ ICC ကဖြ ႔စညးၿပး ေနာက ပးေပါငးခသညႏငငသည ေရာမဥပေဒက လကမတထးသညရကမစၿပး ျဖစပြားသည အမႈကသာ စရငရန လပပငခြငရသည။

• ဆႏၵအေလာက အဖြ ႔၀ငျဖစမႈ (Voluntary Membership)။ ေရာမဥပေဒက ဆႏၵအ ေလာကလကမတေရးထးသည ႏငငကသာ ICC လပပငခြငအတငး ေဆာငရြကႏငခြငရ သည။ ျခြငးခကအေနျဖင ႏငငတႏငငသည ေရာမဥပေဒက လကမတမေရးထးထား ေသာလညး ကလသမဂၢလၿခေရး ေကာငစက ICC သ႔ စစမးစစေဆးရန လႊေျပာငးေပးခ လ င ICC မ ဆကလက ေဆာငရြကႏငသည။ သ႔ေသာလညး အၿမတနးအဖြ ႔၀ငႏငငမား ျဖစသည အေမရကန၊ ရရား၊ တရတ၊ ယေက (သ႔) ျပငသစႏငငတ႔က လၿခေရးေကာင စ၏ လႊေျပာငးမႈက ဗတသး ပယခႏငသည။ မၾကာေသးမႏစမားက အၿမတနးအဖြ ႔၀င တႏငင (သ႔) ႏငငမားက အေရးပါသည အႀကးအကယလ႔အခြငအေရးခ းေဖာကမႈမား ႏင ပတသကၿပး ဗတအသးျပခၾကသည။

ဖကစပ (သ႔) ေပါငးစပထားသညခရး (Hybrid or Mixed Courts)။ ခရးက ႏငငတကာႏင ျပညတြငးရ တရားသႀကးမား၊ ေရ႔ေနမားႏင စစမးစစေဆးသမားျဖင ေပါငးစပဖြ ႔စညးထားသည။ ဥပမာအေနျဖင ဆရာလရြနးအတြက အထးခရး (SCSL)၊ ထးျခားသည ကေမၺာဒးယားခရး (ECCC)၊ လကဘႏြနဆငရာ အထးခရး (STL) ႏင အထးခရးႏင ႀကးေလးေသာ ရာဇ၀တမႈမား ဆငရာ တေမာလကတး ခရးတ႔ျဖစၾကသည။

ျပညတြငးခရးမား (National Courts)။ ႏငငတကာရာဇ၀တမႈမားႏင ပတသကၿပး ျပညတြငးဥပေဒက အသအမတျပ လကခထားလ င ျပညတြငးခရးမားကလညး အဆပါ ရာဇ၀တမႈမားက ကငတြယေဆာငရြကႏင သည။ ဥပမာအေနျဖင အာရတြင အငဒနးရားႏင ဘဂၤလားေဒရႏငငတ႔သည အႀကးအကယ လ႔အခြငအေရးခ းေဖာကမႈမားက ကငတြယရန ျပညတြငးဥပေဒျပဌာနးၿပး ခရးကလညး ဖြ ႔စညးခ သည။ ႏငငတကာခရးမားေၾကာင ရရသည အက းေကးဇးမာ ဥပေဒေရးရာတြင နကနကနန ကၽြမးကငသမားႏင ဓမၼဓဌာနရမႈတ႔ျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ၄ငးတ႔အတြက

ေငြကနေၾကးက အရမးမားၿပး ၄ငးတ႔၏ ေဆာငရြကခကမာလညး ခ းေဖာကမႈမားက ခစားနစနာခရသမား၏ သေဘာဆႏၵႏင ေ၀းကြာလြနးၿပး အမနတကယ မညသ႔ျဖစပကခသညဆသညကလညး ေလလာရန လအပေနသည။ ဖကစပႏင ျပညတြငးခရးမား၏ ေဆာငရြကခကမာ ရာဇ၀တမႈမား ျဖစပကခသည ေဒသအေျခအေနႏငဆကစပၿပး ျပနလညသငျမတေစရန အတြက အေထာကအ ကျပေပးၿပး ကနကစားရတလညး နညးပါးသည။ သ႔ေသာလညး ၄ငးတ႔အေနျဖင ႏငငေရးၾသဇာ လႊမးမးမႈက တြနးကနၾကရၿပး အရညအခငးနမကၿပး လပရညကငရည နမပါးသည ျပညတြငးစ နစမားျဖင ရႈပေထြးသည ႏငငတကာရာဇ၀တမႈမားက ကငတြယၾကရ သည။

ႏငငတကာ တရားစရငပငခြင (Universal Jurisdiction)။ ႏငငမားသည မညသညေနရာ (သ႔) မညသ႔အေပၚတြငျဖစေစ အႀကးအကယကးလြနခသည ျပစမႈမားႏင ပတသကၿပး ကး လြနသမားက တရားစြဆႏငျခငး ျဖစသည။ ႏငငတကာ တရားစရငပငခြင (UJ) က ႏငငမား သည ျပညတြငးဥပေဒ ျပဌာနးျခငးျဖင ရာဇ၀တမႈက ၄ငးတ႔၏ ႏငငနယနမတ၏ျပငပတြင ကးလြနေစကာမ၊ ျပစမႈကးလြနသဟ သသယျဖစသက ဖမးဆး၊ တရားစြဆႏငသည။

တ ရ ာ း စ ြ ဆ ျ ခ င း (P R O S E C U T I O N S ) လသမငးျဖစစဥအရ အႀကးအကယ ရကစကၾကမးၾကတမႈမားက ကးလြနရန ေခါငးေဆာငမား မ ဆးျဖတခကခၾကၿပး ၄ငးတ႔အေနျဖင ကးလြနခသည ရာဇ၀တမႈမားအတြက တာ၀နယစရာမ လဟ ယၾကညစတခၾကသည။ အဆပါ အျပစကးလြနေသာလညး အေရးယျခငးမခရမႈသည ကမၻာေနရာ အေတာမားမားတြင အႀကးအကယျဖစပြားသည ရာဇ၀တမႈမား ထပကာ၊ ထပကာ ျဖစပြားေစရန အဓက အေထာကအကျဖစေစသည အခကျဖစသည။ အလြန႔အကၽြ ႔ လ႔အခြငအ ေရးခ းေဖာကမႈမားအတြက တာ၀နယရန တရားစြဆျခငးတြင ႏငငတကာ ရာဇ၀တမႈ ဥပေဒက ဆန႔ကငသည အဓကျပစမႈမားက ဟန႔တားရန မျဖစမေနလအပၿပး ဥပေဒစးမးေရးက ျပနလည တညေဆာကရမညျဖစသည။

ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင ၾသဇာရသမား၊ လၿခေရးတပဖြမားႏင သာမနျပညသမားသည ၄ငး တ႔၏ လပရပအတြက တနးတညမ တာ၀နယရမညျဖစသညဆသည အေရးပါသည သတငးစ ကားက သတမတျပဌာနးေပးလကျခငးျဖစသည။

“အလြန႔အကၽြ ႔လ႔အခြငအေရးခ းေဖာကမႈမား”အျဖစ အဓကျပစမႈမားက ႏငငတကာဥပေဒ က ေအာကပါအတငး လကခထားသည။

၁။ လမ းတနးသတျဖတမႈ (Genocide)။ ကနးေသသည လပရပမားအျဖစ တငးရငးသား၊ လမ းစ သ႔မဟတ ဘာသာေရးအပစမားအေပၚ တစလး သ႔မဟတ တစတပငးက ရညရြယ ခကရရ ဖကဆးျခငး။ ထလပရပမားတြင သတျဖတျခငး၊ ရပပငး (သ႔) စတပငးက ဆးဆးရြားရြား ထခကေစျခငး၊ ကေလးမားအား အတငးအၾကပ ေျပာငးေရႊ႔ျခငး၊ ႏငငသား၊ တငးရငးသား၊ လမ း စ (သ႔) ဘာသာေရးအပစမားအၾကား ရညရြယခကရရ ေမြးဖြားမႈက ဟန႔တားသည ျပဌာနးခက မား အကန႔အသတမရ ခမတျခငးတ႔ ပါ၀ငသည။

၂။ လသားျဖစတညမႈက ဆန႔ကငသညျပစမႈ (Crimes Against Humanity)။ အရပသားျပညသလထအေပၚ ကယကယျပန႔ျပန႔ (သ႔) စနစတက တကခကမႈ၏ အစတအပငး တခအျဖစ ကးလြနမႈမား ပါ၀ငသည။ သတျဖတမႈ၊ ေထာငသြငး အကဥးခထားမႈ၊ ညဥးပနးႏပ စကမႈ၊ အဓမၼျပကငမႈ၊ လငပငးဆငရာ ကၽြနျပမႈႏင ေဖာကဖကမႈမား အကန႔အသတမရ ကး လြနျခငးတ႔ ပါ၀ငသည။

အမနတရားေကာမရငတငးသည ထးျခားသည အဖြ ႔အစညးမားျဖစၾကသည။ သ႔ေသာ လညး ၄ငးတ႔၏ မလတာ၀နမာ ပမနအားျဖင နစနာခစားရသမားႏင မကျမငသကေသမား ထမ ထြကဆခကမားက စေဆာငးျခငး၊ အေၾကာငးအရာအလက သေတသနျပျခငး၊ လင ပငးဆငရာ ကြ ျပားသမားႏင ကေလးသငယမားအေပၚ ခ းေဖာကမႈႏင အေျခခအေၾကာငး တရားမား၊ အက းဆကမားအေပၚ ဆနးစစျခငး၊ လထၾကားနာပြမား စစဥေဆာငရြကျခငး၊ သျမငနားလညေစမည တျခားလပငနးစဥမား၊ ေတြ႔ရခကမားႏင အႀကျပခကမား ပေဖာျပထားသည အဆးသတအစရငခစာ ပႏပထတေ၀ျခငးတ႔ ပါ၀ငသည2။

2

3

0302

အလြတသေဘာ အမနတရားရာေဖြေရးအတြက ေဆာငရြကရာတြင ခ းေဖာကမႈမားအတြက အေျခခလထ၏ မတတမးတငမႈမား၊ လထအေျချပအဖြ ႔အစညးမား၏ အစရငခစာမား၊ သတငးမဒယာမား၏ စစမးေဖာထတမႈမား၊ မတတမးရပရငမား၊ ေရဒယ အစရငခမႈမားႏင ပညာရပဆငရာ သေတသနမား ပါ၀ငသည။ တခ႔အေျခအေနမားတြင လထအေျချပအဖြ ႔အ စညးမားသည အစးရ၏ တာ၀နပကကြကမႈက ႀကေတြ႔ရသညအခါ ဒတယကမၻာစစအတြငး ဂပနစစသားမားက အရပသားအမ းသမးမားအေပၚ “ဇမမယ” အျဖစ အႀကးအကယ မဒနးကငခ မႈမားက အဓကထားၿပး တက တြင ၂၀၀၀ ခႏစက ကငးပချခငးမ း (သ႔မဟတ) အငဒနးရားတြင ၁၉၆၅ ခႏစက ျဖစပြားခသည ျပညသ ၅သနးေကာအား အႀကးအကယသတျဖတမႈက အဓက ထားၿပး ၂၀၁၅ ခႏစက သညဟဂၿမ႔တြင ကငးပခသည အလြတသေဘာ ေကာမရငမ း၊ သရပျပ တရားစရငျခငး သ႔ ျပညသ႔ခအဖြ ႔မားဖြ ႔စညး ေဆာငရြကၾကသည။

၃။ စစရာဇ၀တမႈ (War Crime)။ လကနကကငပဋပကၡအတြငး ဥပေဒႏင စစပြ၏ အစဥအ လာမားက ခ းေဖာကမႈမားပါ၀ငသည။ သတျဖတမႈ၊ ေထာငသြငး အကဥးခထားမႈ၊ ညဥးပနးႏပ စကမႈ၊ အဓမၼျပကငမႈႏင ကၽြနျပမႈမား အကန႔အသတမရ ကးလြနျခငးတ႔ ပါ၀ငသည။

၄။ ရနလမႈ၊ ကးေကာမႈ (Aggression)။ ႏငငတႏငငမ လကနကကငအဖြ ႔အစညးအငအား အသးျပ၍ အျခား အခပအျခာအာဏာပငမႈ၊ ပငနကနယေျမအေနအထားရ ေပါငးစညးထားမႈ (သ႔) ေနာကတႏငင၏ ႏငငေရးအရ လြတလပမႈ (သ႔) ကလသမဂၢ၏ ပဋဥာဥမားႏင မကကညပ ဆန႔ကငတကခကရန စမခကချခငး၊ ျပငဆငျခငး၊ ေရ႔ေဆာငေရ႔ရြကျပျခငး (သ႔) အေကာငအ ထညေဖာျခငး။ တသးပဂၢလအေနျဖင အဆပါျပစမႈက ကးလြနသသည ႏငင၏ ႏငငေရး (သ႔) စစေရးအေပၚ ထနးခပႏငသ ႏငငေခါငးေဆာငမား ျဖစႏငသည။

အ မ န တ ရ ာ း ( T R U T H ) အႀကးအကယ ခ းေဖာကမႈမားက ေတြ႔ႀကခစားရမႈမားသည တခါတရသာ သးသန႔အျဖစ ရေနတတၿပး အေတြ႔အႀက အျဖစအပကမားသည တေနရာတညးတြငပင ထပကာတလလ ျဖစပြားကာ ခ းေဖာကမႈ သသရာလညေနတတသည။ ထပကာတလလ ျဖစပြားမႈမားအတြက အဓက ပါ၀ငသမား (ျပမသမား) သည မညသ႔ျဖစပကခသညဆသည အမနတရားက ရရ၀၀ႏင ရးသားစြာ ရငဆငရန ျငငးဆနတတၾကသည။ ဒမကေရစအပခပေရးသ႔ အသြငကးေျပာငးရာ တြင အေျပာငးအလ ကယတငက ပဋပကၡမား၏ အေျခခအေၾကာငးတရားမားႏင ႀကးမားသည ရာဇ၀တမႈမား ျဖစေပၚေစရန အေထာကအက ေပးေနသည အခကမားက ဖယရား၍မရသလ ခ းေဖာကမႈ သသရာအရနရေစရန တကရကေသာလညးေကာငး သြယ၀က၍ေသာလညး ေကာငး ပါ၀ငၿပး ၾသဇာအာဏာႀကးမားသည ျပစမႈကးလြနသမားက တာ၀နခမႈရေစရန မေဆာင ၾကဥးႏငေပ။ လ႔အသငးအ၀ငးအေနျဖင ထပတကရငမဆငဘ (အတတတြင) မညသ႔ျဖစပကခ သည၊ မညသ႔တြင တာ၀နရသည၊ နစနာသမားအေပၚ သကေရာကမႈႏင ခ းေဖာကမႈမား၏ အရငးခအေၾကာငးတရား မားက မေလလာဘႏင ႀကးမားနကရႈငးၿပး ပကစးရာ ပကစးေၾကာငး ျဖစေစသည သသရာက မရနတန႔ႏငေပ။

အစးရႏင လထအေျချပအဖြ ႔အစညးမားအေနျဖင အႀကးအကယလ႔အခြငအေရးခ းေဖာကမႈမား ၏ အျဖစမန အမနတရားက မတကြ ျပားသည နညးလမးမားျဖင ေဆာငရြကႏငသည။ အမနတ ရား ရာေဖြေရးအတြက ကနဦးေဆာငရြကခကမားက တရား၀င သ႔မဟတ အလြတသေဘာျဖင ေဆာငရြကႏငသည။ တရား၀င အမနတရားရာေဖြေရးအတြက ႀကးပမးမႈမားတြင အမနတရားႏင တရားမ တမႈေကာမရငမား (TRCs)၊ စစမးေဖာထတေရးေကာမရငမား၊ အမ းသားလ႔အခြငအ ေရးေကာမရငမား၏ စစမးစစေဆးမႈမား၊ အခကအလကရာေဖြေရးေကာမရငမား၊ ျပစမႈဆငရာ စစမးစစေဆးမႈမားႏင အစးရမ ဦးေဆာငဦးရြကျပ ေဆာငရြကသည အျခားေသာ စစမးေဖာထတ မႈမား ပါ၀ငသည။

ျ ပ န လ ည က စ ာ း ေ ပ း ေ လ ာ မ ႈ ( R E PA R AT I O N S )အာဏာရငစနစေအာကတြင အႀကးအကယ ခ းေဖာကမႈမား ႏစေပါငးမားစြာ ျဖစပြားခသည အတြက တငးသ ျပညသားမားႏင ႏငငေတာအစးရအၾကား ဆကဆေရးမား အလြနဆးရြားစြာ ထခက ပကစးသြားသည။ ပကစးသြားသည ဆကဆေရးက ျပနလညတညေဆာကရနအတြက အစးရမ ဂရစက ျပစေစာငေရာကရနႏင အစးရ၏ အဓကတာ၀နျဖစသည ႏငငသားမားအား ႀကးေလးသည လ႔အခြငအေရးခ း ေဖာကမႈမားမ ကာကြယေပးရန ပကကြကခမႈအေပၚ တာ၀နယ ရန သတငးစကား ကမးလမးရန လအပသည။ ထသ႔ျပလပရန

အထးအေရးႀကးရျခငးမာ ခ း ေဖာကမႈမားတြင အစးရ အာဏာပငမားမ ျပစမႈကးလြနသမားအျဖစ ပါ၀ငခသညအတြကျဖစ သည။ ထတာ၀နက ျဖညဆညးေပးရနအတြက အဓက ေသာခကမာ နစနာခစားရသမားႏင ၄ငး တ႔၏ မသားစဘ၀မား ျပနလညတညေဆာကႏငရနအတြက ထေရာကသည ေျခလမးမားျဖင ကညေပးရနျဖစသည (ျပနလညကစား ေပးေလာမႈ)။

ျပနလညကစားေပးေလာမႈ လပငနးစဥအတြက ေအာကပါ အေျခခသေဘာတရားမား ပါ၀ငသည4။

GUARANTEES OF NON-REPETITION )INSTITUTIONAL REFORM( ထပမမျဖစပြားေစရန အာမချခငး (အဖြ ႔အစညးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈ)

အသြငကးေျပာငးေရးကာလ တရားမ တမႈ (TJ) ေဘာင ၄ ခအတြငးမ ၃ ခမာ အမနတရား၊ တရားစြဆျခငးႏင ျပနလညကစားေပးေလာမႈတ႔ျဖစၿပး အတတတြင မညသ႔ျဖစပကခသညက ကငတြယေဆာငရြကျခငးျဖစသည။ ၄ခေျမာကျဖစမေဘာငသည ျပျပငေျပာငးလေရးက အဓက ထားၿပး အနာဂတႏင သကဆငသည။ အတတကာလမ ျဖစရပမနမားက ေဖာထတျခငးက အေျခခၿပး လတဦးခငးစႏင လ႔အသငးအ၀ငးတခလး၏ အခြငအေရး အႀကးအကယ ခ းေဖာက ခေနရမႈမား ေနာကထပမျဖစပြားေစရန အာမခေပးမည ဥပေဒေရးရာႏင အဖြ ႔အစညးဆငရာ ျပျပင ေျပာငးလေရးလပငနးမား ဆကလကဖြ႔ ၿဖးတးတကလာေစရန မျဖစမေန အသးျပရမည။

ထပမမျဖစပြားေစရန အာမချခငးအတြက ေျပာငးလရာတြင လအပသည အေထာကအကမား သည ေနာကခအေျခအေန အေၾကာငးအရာ၊ အဖြ ႔အစညး (သ႔) ေအာကပါအခကတ႔ ပါ၀ငသည ေျပာငးလရနလအပသည စနစမားအေပၚ လးလးလားလား မတညေနသည။

• ဖြ ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဥပေဒမား• ပညာေရးဆငရာ အဖြ ႔အစညးမား• တရားစရငေရး

ေဆာငရြကခကမားတြင လတဦးခငးစအေပၚ စစစမႈမား ျပလပရနလအပၿပး ခ းေဖာကမႈမားတြင ပါ၀ငကးလြနသမားအား အမားျပညသႏင သကဆငသည ရာထးမား မရရေစရန ေသျခာ ေအာင ေဆာငရြကရမည။ ခြ ျခားဆကဆမႈႏင ဖႏပခရသမားအေပၚ မလမနးထားမႈမား အဆး သတေစမည ေျခလမးမားျဖင ေလ ာကလမးရမညျဖစၿပး လတငး လြတလပၿပး တနးတညမ မႈ ရသည လ႔အဖြ ႔အစညးက တညေဆာကရန အေျခခအတျမစက ခမတရမည။

04

Notes 1. Guidance Note of the Secretary-General: United Nations Approach to Transitional Justice (“Guidance Note”), 2010, p. 2, https://www.un.org/ruleoflaw/files/TJ_Guidance_Note_March_2010FINAL.pdf. 2. Guidance Note, p. 8. 3. These are the crimes over which the International Criminal Court has jurisdiction. See Rome Statute of the International Criminal Court, 1998, http://legal.un.org/icc/statute/99_corr/cstatute.htm.4. Guidance Note, pp.9-8.

•ေပးေလာျခငး (Compensation) ။ နစနာခစားရသမား၏ ဘ၀အား ထခက ပကစးခရမႈအ တြက ေပးေလာျခငး။•ျပနလညျဖညဆညးေပးျခငး (Restitution)။ ဆးရြားသည လ႔အခြငအေရးခ းေဖာကမႈမား မျဖစပြားမက နစနာခစားရသမား၏ မလအေျခအေနအတငး ျပနလညရရေစရန ေဆာငရြကေပး ျခငး။•ျပနလညထေထာငေပးျခငး (Rehabilitation)။ ကနးမာေရး၊ စတပငးဆငရာ၊ ဥပေဒေရးရာႏင လမႈေရး၀နေဆာငမႈမား ေထာကပေပးျခငးတ႔ ပါ၀ငသည။ •ေကနပႏစသကမႈ (Satisfaction)။ ခစားနစနာမႈမားအတြက အသအမတျပျခငးႏင အထမးအမတ အမတတရျပေပးမႈမား ပါ၀ငသည။•ထေရာကသည ျပျပငေျပာငးလမႈမား (Effective Reforms)။ နစနာခစားရသမားအ တြက ခ းေဖာကမႈမား ထပမမခစားရေစရန အာမခေပးျခငးျဖစသည။

ျပနလညကစားေပးေလာမႈမားက ရပ၀တ (သ႔) သေကၤတျပမႈ၊ တဦးခငး (သ႔) စေပါငး၍ ေပးအပ ေဆာငရြကႏငသည။

•ရပ၀တပငးဆငရာ ျပနလညကစားေပးေလာမႈ (Material reparations) ။ ေငြေၾကးေပး ေချခငး၊ ပငစငခစားခြငျပျခငး၊ အခမ ေဆးကသခြင၊ ပညာသငဆ၊ ကၽြမးကငမႈဆငရာ သငတနးမားႏင အေသးစားေခးေငြမား ပါ၀ငသည။•သေကၤတျပမႈဆငရာ ျပနလညကစားေပးေလာမႈ (Symbolic reparations) ။ နစနာခစားရသမား ၏ အေတြ႔အႀကမားက အမားျပညသ အသအမတျပ သရလာ ေစရန ေဖာထတျခငး။ အထမးအမတ အမတတရမား ျပလပျခငး၊ အမားျပညသႏငဆင သည ေနရာမားက နာမညအသစေပးျခငး၊ ႏငငေတာႏင ျပစမႈကးလြနသမားမ ၀နခ ေတာငးပနျခငးႏင ေအာကေမဖြယ ေန႔ထး ေန႔ျမတမား ဖနတး သတမတေပးျခငးတ႔ ပါ၀ငသည။ •တဦးခငး ျပနလညကစားေပးေလာမႈ (Individual Reparations)။ နစနာခစားရသ တဦးခငး အလက ထခကမႈမားက အသအမတျပျခငးႏင လကဆပလကကငျပႏငသည လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ ခစားမႈမား ေထာကပေပးျခငး။ •စေပါငးေပးအပသည ျပနလညကစားေပးေလာမႈ (Collective Reparations)။ လ႔အခြငအေရးခ းေဖာကမႈက အပစလက ခစားရသမား (သ႔) ပစတ ခးေဖာကမႈက ခစားခရသမားအား ေထာကပေပးအပသည ခစားမႈမား။

ျပနလညကစားေပးေလာမႈ လပငနးစဥတြင မျဖစမေန ပါ၀ငရမညျဖစၿပး နစနာခစားရသမား အေနျဖငလညး ၄ငးတ႔ ခစားခရသည အမနတကယျဖစရပမားက အသအမတမျပပ အက းခစား ခြငမား မေပးရန (လကမခရန) သရနားလည ကငသးေစရန အခြငအေရးေပးရမညျဖစသည။ ႏငငေတာအစးရအေနျဖင ျပနလညကစားေပးေလာရမည ႏငငတကာဆငရာ တရား၀င တာ၀န ၀တရားရသည။ သ႔ေသာလညး ႏငငေတာအေနျဖင အဆပါ တာ၀န၀တရားက ထမးေဆာငရန ပကကြကပါက လထ အေျချပအဖြ ႔အစညးမားအေနျဖင လ႔အသငးအ၀ငးက အေျခခသည ျပနလညကစားေပးေလာမႈ လပငနးစဥမား၊ နစနာခစားရသမားအား တစတရာ အသအမတျပမႈ ရာေဖြေပးျခငးႏင အကအညမား ေထာကပေပးျခငးက ဦးေဆာငဦးရြကျပ ေဆာငရြကႏငသည။

• လထဆကသြယေရးယႏရား• လၿခေရးဆငရာတပဖြ ႔မား (စစတပ၊ ရ၊ ေထာကလမးေရး)• ႏငငေရးစနစမား

4