toµn tËp · 2015-05-26 · nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò...

3K2

CTQG - 2006

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i!

V.I. Lª-nin Toµn tËp

55

Nh÷ng t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

© Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1979

Л 10102 - 020014(01) - 79 895 - 79

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp

55

Th− göi ng−êi nhµ

1893 - 1922

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

Hµ Néi - 2006

Lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn çch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn çc tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870 - 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña bé V. I. Lªnin - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70 - 80 thÕ kû XX.

* * *

TËp 55 cña Bé s¸ch V.I. Lªnin - Toµn tËp gåm çc bøc th− cña V.I. Lªnin göi nh÷ng ng−êi th©n trong nh÷ng n¨m 1893 - 1922, trong ®ã phÇn lín lµ th− viÕt trong thêi kú Ng−êi bÞ ®µy ë Xi-bi-ri vµ sèng ë n−íc ngoµi. Qua nh÷ng bøc th− nµy gióp ta thÊy râ mét çch chi tiÕt ®iÒu kiÖn lÞch sö khi V.I. Lªnin viÕt vµ xuÊt b¶n çc t¸c phÈm kinh ®iÓn còng nh− ho¹t ®éng cña Ng−êi nh»m xuÊt b¶n tê b¸o "Tia löa", tê b¸o m¸cxÝt toµn Nga ®Çu tiªn; ®ång thêi gióp cho chóng ta hiÓu râ h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cña Lªnin, çc biÕn cè trong gia ®×nh vµ nÕp sinh ho¹t cña hä.

TËp 55 lµ tËp cuèi cïng cña Bé Toµn tËp, do vËy ngoµi phÇn tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tËp s¸ch, ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) ®· kh¸i qu¸t mét çch toµn diÖn vÒ kÕt cÊu cña Bé s¸ch, vÒ sè l−îng tµi liÖu, t¸c phÈm cña Lªnin ®−îc ®−a vµo 55 tËp cña Bé Toµn tËp V.I. Lªnin xuÊt b¶n lÇn thø n¨m b»ng tiÕng Nga.

Hai Lêi tùa do M.I. Unian«va vµ A.I. Unian«va - £lidar«va viÕt lµ hai tµi liÖu quý gãp phÇn lµm s¸ng tá ý nghÜa vµ néi dung s©u s¾c cña nh÷ng bøc th− cña V.I. Lªnin.

PhÇn phô lôc vµ çc B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V.I.lLªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lªnin; Chó thÝch b»ng ch÷ sè ArËp(1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 1-2006

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

Lêi tùa

TËp 55 trong V. I. Lª-nin Toµn tËp gåm th− tõ cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ trong nh÷ng n¨m 1893 - 1922. Trong tËp nµy in çc bøc th−, çc th− ng¾n vµ ®iÖn b¸o mµ hiÖn nay cßn gi÷ ®−îc cña V.I. Lª-nin göi cho mÑ lµ M. A. U-li-a-n«-va, chÞ lµ An-na I-li-ni-ts¬-na U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va vµ chång cña bµ lµ M¸c-c¬ Ti-m«-phª-ª-vÝch £-li-da-rèp, em trai lµ §mi-t¬-ri I-lÝch U-li-a-nèp, em g¸i lµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na U-li-a-n«-va, vµ göi cho vî lµ Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na Cróp-xcai-a.

Trong tËp nµy cã 279 bøc th−, ®iÖn b¸o vµ çc th− ng¾n cña V.I. Lª-nin. So víi tËp 37 (th− göi ng−êi nhµ) trong Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 4, lÇn xuÊt b¶n nµy cã bæ sung bèn tµi liÖu míi ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu: b−u ¶nh göi M. A. U-li-a-n«-va ®Ò ngµy 20 th¸ng B¶y 1904, viÕt trong khi du lÞch trªn çc vïng nói cña Thôy-sÜ, hai th− ng¾n göi M. I. U-li-a-n«-va, viÕt trong nh÷ng n¨m 1921 vµ 1922, vµ mét bøc ®iÖn göi §.I.U-li-a-nèp, göi vµo th¸ng T− 1921. Trong tËp nµy cßn cã hai bøc th− ng¾n cña V. I. Lª-nin tr−íc ®©y ®· c«ng bè trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXI vµ t. XXXV vµ lÇn nµy lµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo bé Toµn tËp cña V. I. Lª-nin; th− ng¾n göi M. I. U-li-a-n«-va, viÕt vµo cuèi th¸ng Hai - chËm nhÊt lµ ngµy 8 th¸ng Ba 1918, vµ th− ng¾n göi A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va, viÕt sau th¸ng M−êi 1919 - tr−íc ngµy 7 th¸ng ChÝn 1920.

Trong tËp nµy cã 16 bøc th− cña V. I. Lª-nin viÕt chung víi N. C. Cróp-xcai-a. Nh÷ng bøc th− nµy hoÆc lµ cña Vla-®i-mia I-lÝch mµ ë d−íi cã phÇn viÕt thªm cña Na-®ª- gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na, hoÆc lµ çc bøc th− cña Na- ®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na mµ phÇn viÕt thªm lµ cña Ng−êi.

PhÇn lín nh÷ng th− tõ trao ®æi cña V.I. Lª-nin víi ng−êi nhµ ®−îc ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n" trong nh÷ng n¨m 1924, 1929 vµ 1930, trong çc V¨n tËp Lª-nin, çc tËp III, XXI, XXIV, XXXV; ®ång thêi còng ®−îc in thµnh çc tËp riªng "Th− göi ng−êi nhµ", do A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va vµ M. I. U-li-a-n«-va so¹n ®−a in vµo çc n¨m 1930, 1931 vµ 1934.

Néi dung vµ ý nghÜa çc bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ ®−îc nªu lªn s©u s¾c vµ ®Çy ®ñ trong çc lêi tùa cña M. I. U-li-a-n«-va viÕt cho lÇn xuÊt b¶n tËp th− vµo n¨m 1930 vµ in ë phÇn ®Çu cña tËp nµy, vµ trong lêi tùa (bµi viÕt) cña A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va "Bµn vÒ nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ" còng viÕt cho lÇn xuÊt b¶n tËp th− nãi trªn vµo nh÷ng n¨m 1931 vµ 1934.

Néi dung çc bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ kh«ng ph¶i chØ gåm cã nh÷ng t− liÖu phong phó vÒ tiÓu sö. V. I. Lª-nin cèng hiÕn c¶ ®êi m×nh cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng v× h¹nh phóc cña nh©n d©n lao ®éng, vµ "®êi sèng riªng cña Ng−êi kh«ng t¸ch rêi cuéc ®Êu tranh ®ã, kh«ng t¸ch rêi c«ng t¸c v× sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n" (xem tËp nµy, tr. XIII). Trong çc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ, nh− A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va ®· nªu ra mét çch x¸c ®¸ng, "chóng ta thÊy ®−îc nh÷ng tiÕng vang cña cuéc ®Êu tranh ®Ó nhËn thøc ®óng ®¾n chñ nghÜa M¸c vµ vËn dông ®óng ®¾n chñ nghÜa ®ã trong çc giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña phong trµo v« s¶n, mét cuéc ®Êu tranh mµ Ng−êi ®· tiÕn hµnh suèt ®êi m×nh" (tr.LVII).

VII VIII Lêi tùa

Trong sè çc bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ cßn l−u l¹i ®Õn ngµy nay, phÇn lín lµ th− viÕt trong thêi kú bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, nh÷ng n¨m 1900 - 1902, 1908 - 1910 vµ 1912 - 1914. Qua çc th− ®ã, chóng ta thÊy râ mét çch chi tiÕt lÞch sö viÕt vµ xuÊt b¶n çc t¸c phÈm kinh ®iÓn - "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" vµ "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", còng nh− ho¹t ®éng cña V. I. Lª-nin nh»m xuÊt b¶n tê b¸o m¸c-xÝt toµn Nga ®Çu tiªn "Tia löa" ngay tõ thêi kú Ng−êi ë sèng ë Ba-lan.

Trong phÇn phô lôc in trong tËp nµy cã nh÷ng ®o¹n trÝch 6 bøc th− cña V. I. Lª-nin göi ng−êi nhµ, t×m thÊy trong hå s¬ cña Côc c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va, vµ 56 bøc th− cña N. C. Cróp-xcai-a viÕt göi cho M. A. vµ M. I. U-li-a- n«-va vµ A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va. Trong tËp nµy, phÇn th− tõ cña N. C. Cróp-xcai-a ®−îc bæ sung thªm hai bøc th− göi M. A. U-li-a-n«-va, c«ng bè lÇn ®Çu tiªn: th− ®Ò ngµy 19 th¸ng T¸m 1904 vµ th− ®Ò ngµy 17 th¸ng T− 1915.

Çc bøc th− cña N. C. Cróp-xcai-a lµ sù bæ sung quÝ

gi¸ cho nh÷ng bøc th− cña V. I. Lª-nin; phÇn lín nh÷ng th− Êy thuéc vÒ thêi kú bÞ ®µy ë Xi-bi-ri vµ sèng ë n−íc ngoµi. Trong nh÷ng bøc th− nµy miªu t¶ rÊt sinh ®éng vµ râ nÐt ®êi sèng chung cña hai ng−êi, c«ng t¸c, nghØ ng¬i vµ nh÷ng cuéc gÆp mÆt víi çc ®ång chÝ. Nh÷ng bøc th− cña Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na cã thÓ nãi lµ minh häa thªm nh÷ng bøc th− cña V. I. Lª-nin, gióp cho ta thÊy tØ mØ h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cña Vla-®i-mia I-lÝch, çc biÕn cè trong gia ®×nh, nÕp sinh ho¹t cña hä.

HÇu hÕt çc bøc th− cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy ®Òu

in theo b¶n th¶o, trõ bèn bøc th− göi cho M. A. U-li-a-n«-va vµ A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va (in theo b¶n sao gi÷ trong hå s¬ cña côc c¶nh s¸t), vµ mét bøc ®iÖn göi Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na ®Ò ngµy 10 th¸ng B¶y 1919 (in theo b¶n sao ®¸nh m¸y).

* * *

Trong bé Toµn tËp cña V. I. Lª-nin xuÊt b¶n lÇn thø 5 nµy cã gÇn 9 ngh×n v¨n kiÖn, trong ®ã cã h¬n mét nöa ch−a in trong çc lÇn xuÊt b¶n tr−íc, gÇn 1100 t¸c phÈm c«ng bè lÇn ®Çu.

Çc tËp 1 ®Õn 34 cña bé Toµn tËp nµy gåm çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin viÕt trong thêi gian tõ n¨m 1893 ®Õn th¸ng M−êi 1917. Trong çc tËp tõ 35 ®Õn 45 gåm çc t¸c phÈm viÕt sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. M−êi tËp sau ®ã (46 - 55) gåm cã th− tõ cña V. I. Lª-nin. Ngoµi ra, trong tËp 54, tËp tr−íc tËp cuèi cïng, cßn cã mét phÇn gåm çc tµi liÖu mang tÝnh chÊt kh¸c nhau, ®ã lµ nh÷ng tµi liÖu ph¸t hiÖn ®−îc sau khi ®· ra çc tËp t−¬ng øng nªn ®−a bæ sung vµo lÇn xuÊt b¶n nµy.

NhiÒu v¨n kiÖn lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo bé Toµn tËp cña V. I. Lª-nin vµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc c«ng bè, ®· bæ sung cho nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña Lª-nin vµ ph¶n ¸nh sù ho¹t ®éng nhiÒu mÆt vÒ lý luËn vµ tæ chøc cña Ng−êi.

ViÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp nµy cña V. I. Lª-nin lµ biÓu hiÖn rùc rì nãi lªn mèi quan t©m cña §¶ng céng s¶n Liªn-x« ®èi víi viÖc xuÊt b¶n di s¶n t− t−ëng cña Lª-nin, vµ nãi lªn sù chó ý cña ®¶ng ®èi víi sù nghiÖp tuyªn truyÒn chñ nghÜa Lª-nin.

§¶ng céng s¶n Liªn-x« xem viÖc xuÊt b¶n çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin vÜ ®¹i lµ nghÜa vô quèc tÕ cña m×nh. Çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin lµ tµi s¶n v« gi¸ kh«ng ph¶i chØ cña nh©n d©n Liªn-x«, mµ cña c¶ toµn thÓ loµi ng−êi tiÕn bé. Chñ nghÜa Lª-nin lµ c¬ së t− t−ëng cña viÖc gi¸o dôc nh©n d©n lao ®éng theo tinh thÇn chñ nghÜa céng s¶n, chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n. Çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin vò trang cho nh÷ng ng−êi céng s¶n, cho quÇn chóng nh©n d©n tÊt c¶ çc n−íc trong cuéc ®Êu tranh cña hä v× hßa b×nh, d©n chñ, chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n.

Lêi tùa IX X Lêi tùa

ViÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp nµy cña V.I. Lª-nin cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi toµn bé phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng

§¶ng céng s¶n Liªn-x«

Lêi tùa cho tËp "th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930

nh÷ng bøc th− in d−íi ®©y cña V. I. Lª-nin chñ yÕu göi cho mÑ Ng−êi lµ Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na vµ em g¸i Ng−êi lµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na*, vµ bao gåm thêi kú tõ n¨m 1894 ®Õn n¨m 1917**, tøc thêi kú më ®Çu nh÷ng n¨m ho¹t ®éng çch m¹ng ®Çu tiªn cña Vla-®i-mia I-lÝch cho ®Õn khi Ng−êi trë vÒ Nga sau Çch m¹ng th¸ng Hai. Trong thêi kú nµy - gÇn mét phÇn t− thÕ kû -, ®¶ng ta ®· ra ®êi vµ h×nh thµnh. Vµ trong suèt thêi kú 25 n¨m vÎ vang ®ã, Vla-®i-mia I-lÝch ®· ®øng ®Çu ®¶ng, l·nh ®¹o vµ gi¸o

* Song néi dung cña nh÷ng bøc th− Êy th−êng viÕt cho tÊt c¶ gia ®×nh chóng t«i hay Ýt ra lµ cho nh÷ng ng−êi bÊy giê cïng sèng chung víi nhau, "®Ó khái lÆp l¹i".

** ë ®©y kh«ng bao gåm çc bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch trao ®æi víi ng−êi nhµ trong thêi kú ®i ®µy (xem t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", çc sè 2 - 3, 4, 5, 6, vµ 8, n¨m 1929), vµ çc bøc th− håi n¨m 1896, khi Vla-®i-mia I-lÝch bÞ giam t¹i nhµ t¹m giam Pª-tÐc-bua (tõ 9/XII, 1895 - 29/I. 1897, lÞch cò); lóc ®ã Ng−êi hÇu nh− th−êng xuyªn gÆp mÆt mÑ vµ em g¸i vµ rÊt Ýt viÕt th− riªng cho mÑ vµ em g¸i (xem bµi cña A.I. £-li-da-r«-va - U-li-a-n«-va "Vla-®i-mia I-lÝch trong tï" ®¨ng trªn t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", sè 3, n¨m 1924, vµ hai bøc th− kÌm theo bµi b¸o nµy cña Vla-®i-mia I-lÝch viÕt n¨m 1896). Tõ th¸ng M−êi mét 1905 ®Õn th¸ng Ch¹p 1907, Vla-®i-mia I-lÝch sèng ë Pª-tÐc-bua hoÆc ë PhÇn-lan, th−êng gÆp mÆt ng−êi nhµ vµ hÇu nh− kh«ng viÕt th− cho gia ®×nh. Ngoµi ra cßn cã mét lo¹t bøc th− göi An-na I-li-ni-ts¬-na vµ Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na, nhÊt lµ trong thêi kú Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na sèng ë n−íc ngoµi. Nh÷ng bøc th− nµy sÏ ®−îc c«ng bè bæ sung1).

1) Nh÷ng bøc th− cña V. I. Lª-nin mµ M. I. U-li-a-n«-va nh¾c tíi ®Òu ®−îc ®−a vµo tËp nµy.

Lêi tùa XI XII

dôc ®¶ng. Suèt cuéc ®êi, Ng−êi sèng trong cuéc ®Êu tranh çch m¹ng, ®êi sèng riªng cña Ng−êi kh«ng t¸ch rêi cuéc ®Êu tranh ®ã, kh«ng t¸ch rêi c«ng t¸c v× sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n.

Nh−ng nÕu nh− chóng ta cã bé Toµn tËp cña Lª-nin vµ cã kh¸ nhiÒu t¸c phÈm vÒ chñ nghÜa Lª-nin (kÓ c¶ t¸c phÈm nghiªn cøu khoa häc vµ t¸c phÈm phæ th«ng) th× cho tíi nay, ng−êi ta l¹i miªu t¶ cßn hÕt søc kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc lµ hÇu nh− kh«ng miªu t¶ g× vÒ Lª-nin víi tÝnh çch lµ mét con ng−êi víi ç tÝnh ®a d¹ng s¸ng râ cña Ng−êi.

Nh÷ng bøc th− ®−îc giíi thiÖu cho b¹n ®äc trong tËp nµy sÏ bï ®¾p ®−îc mét phÇn thiÕu sãt Êy. Qua nh÷ng bøc th− nµy cã thÓ thÊy, tíi mét møc ®é nµo ®ã, h×nh ¶nh cuéc sèng cña Vla-®i-mia I-lÝch, nh÷ng thãi quen vµ thiªn h−íng cña Ng−êi, mèi quan hÖ cña Ng−êi ®èi víi ng−êi kh¸c v.v.. Chóng t«i nãi: tíi mét møc ®é nµo ®ã, v×, tr−íc hÕt, ®©y ch−a ph¶i lµ toµn bé nh÷ng bøc th− cña Ng−êi göi ng−êi nhµ trong thêi kú nãi trªn. Do nh÷ng cuéc di chuyÓn th−êng xuyªn tõ thµnh phè nµy sang thµnh phè kh¸c, do v« sè vô kh¸m xÐt vµ b¾t bí ®ông ch¹m ®Õn ng−êi nµy hoÆc ng−êi kh¸c trong gia ®×nh chóng t«i, nªn nhiÒu bøc th− cña V. I. Lª-nin hoÆc lµ r¬i vµo tay c¶nh s¸t vµ kh«ng ®−îc tr¶ l¹i*, hoÆc bÞ thÊt l¹c b»ng con ®−êng kh¸c. Còng th−êng cã tr−êng hîp th− tõ mÊt m¸t khi b−u ®iÖn chuyÓn, nhÊt lµ trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc. V× vËy cã khi cïng mét vÊn ®Ò mµ ph¶i nh¾c ®i nh¾c l¹i trong mÊy bøc th− liÒn. Ngoµi ra, trªn nh÷ng bøc th− Êy cßn in l¹i dÊu vÕt cña chÕ ®é c¶nh s¸t d−íi thêi Nga hoµng. §µnh

* Ch¼ng h¹n, chóng t«i t×m thÊy trong Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña nhµ n−íc nh÷ng ®o¹n trÝch trong s¸u bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch kÌm vµo tËp hå s¬ cña Côc c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va ®Ó lµm "b»ng chøng". Nh÷ng ®o¹n trÝch nµy ®· ®−îc chóng t«i xÕp vµo phô lôc1).

1) Xem tËp nµy, tr.481 - 482.

r»ng, mäi th− tõ vÒ c«ng t¸c (mäi th«ng b¸o vÒ çc sù kiÖn çch m¹ng, vÒ sinh ho¹t ®¶ng v.v.), chóng t«i ®Òu ph¶i viÕt bÝ mËt, b»ng mùc hãa häc, th−êng lµ viÕt vµo s¸ch vµ t¹p chÝ vµ göi tíi nh÷ng ®Þa chØ "trong s¹ch" cña ng−êi ngoµi*. Nh−ng ®êi sèng riªng vµ c«ng t¸c çch m¹ng g¾n chÆt víi nhau ®Õn møc th− tõ trao ®æi ç nh©n hîp ph¸p, kh«ng nghi ngê g× n÷a, còng bÞ ¶nh h−ëng nÆng nÒ, vµ chóng t«i ph¶i c¾t xÐn ®i nhiÒu v× chÕ ®é c¶nh s¸t. Kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ trong mét bøc th− göi cho em g¸i lµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na bÊy giê ®ang bÞ ®µy ë V«-l«-g®a, Vla-®i-mia I-lÝch ®· viÕt: "Nh−ng víi hoµn c¶nh hiÖn nay cña chóng ta (cña em vµ ®Æc biÖt cña anh), rÊt khã cã thÓ trao ®æi th− tõ nh− ý muèn"1).

§iÒu ®ã ch¼ng nh÷ng chØ thÓ hiÖn trong viÖc viÕt th− cho Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na, mµ c¶ ®èi víi mäi ng−êi trong gia ®×nh chóng t«i, v× Vla-®i-mia I-lÝch kh«ng nh÷ng g¾n bã víi hä b»ng m¸u mñ, mµ cßn cã cïng quan ®iÓm vµ cïng niÒm tin. TÊt c¶ hä (kÓ c¶ chång An-na I-li-ni-ts¬-na lµ M. T. £-li-da-rèp) bÊy giê ®Òu lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, ®Òu thuéc ph¸i çch m¹ng cña ®¶ng, tÊt c¶ ®Òu tham gia Ýt nhiÒu vµo c«ng t¸c çch m¹ng, ®Òu quan t©m thiÕt tha ®Õn ®êi sèng cña ®¶ng, vui mõng tr−íc nh÷ng th¾ng lîi cña ®¶ng, ®au xãt tr−íc nh÷ng thÊt b¹i cña ®¶ng. Ngay c¶ mÑ cña chóng t«i, sinh n¨m 1835 vµ ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90, khi nh÷ng cuéc kh¸m xÐt vµ b¾t bí trë thµnh ®Æc biÖt th−êng xuyªn trong gia ®×nh chóng t«i, ®· trªn 60 tuæi, còng hoµn toµn ®ång t×nh víi ho¹t ®éng çch m¹ng cña chóng t«i.

TÊt c¶ th− tõ hîp ph¸p cña çc nhµ çch m¹ng ®Òu bÞ

* DÜ nhiªn, kh«ng thÓ gi÷ nh÷ng bøc th− Êy ë n−íc Nga, vµ chØ cã mét phÇn nh÷ng th− Êy cßn gi÷ l¹i ®−îc b»ng nh÷ng b¶n sao ë n−íc ngoµi.

1) Xem tËp nµy, tr.443.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XIII XIV M.I. U-li-a-n«-va

kiÓm duyÖt, nªn buéc ph¶i dïng nh÷ng sù ¸m chØ kh¸c nhau, ¸m hiÖu v.v. ®Ó ®Ò cËp b»ng çch nµo ®ã ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò mµ chóng t«i quan t©m, ®Ó b¸o tin ®· nhËn ®−îc bøc th− bÝ mËt nµo ®ã, ®Ó hái th¨m tin tøc ng−êi quen v.v..

B¹n ®äc sÏ thÊy r»ng nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch trùc tiÕp göi theo ®Þa chØ cho mÑ, em g¸i hoÆc em trai, Ng−êi hÇu nh− kh«ng nãi ®Õn tªn hä ai, v× ®iÒu ®ã cã thÓ g©y phiÒn phøc cho ng−êi ®−îc nªu tªn trong th−. Vµ dÜ nhiªn lµ chóng t«i kh«ng m¶y may muèn lµm cho ai ph¶i chÞu, trong tr−êng hîp tèt nhÊt còng lµ nh÷ng sù phiÒn phøc. NÕu nh− trong nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch vÉn cßn thÊy tªn vµ cã khi c¶ hä th× ®ã chØ lµ tªn vµ hä nh÷ng ®ång chÝ vµ ng−êi quen mµ sù quen biÕt cña chóng t«i víi hä ®· bÞ côc c¶nh s¸t biÕt råi do nhiÒu hoµn c¶nh (cïng bÞ ®µy theo mét b¶n ¸n, cïng häc mét tr−êng v.v.) hoÆc lµ quen biÕt do nh÷ng sù giao thiÖp thuÇn tóy sù vô (hä tªn ng−êi xuÊt b¶n, ng−êi b¸n s¸ch v.v.). §Ó tr¸nh nªu tªn hä cña ng−êi quen nµo ®ã cßn cã mét ®Þa vÞ Ýt nhiÒu hîp ph¸p, khi Vla-®i-mia I-lÝch muèn b¸o cho chóng t«i ®iÒu g× vÒ ng−êi Êy hoÆc muèn göi lêi th¨m hái ng−êi Êy, th× trong nh÷ng th− nµy Ng−êi th−êng dïng biÖt hiÖu cña ng−êi Êy, hoÆc gîi l¹i mét sù viÖc hay sù kiÖn nµo ®ã mµ tÊt c¶ chóng t«i ®Òu biÕt, ®Ó ¸m chØ. Ch¼ng h¹n, Vla-®i-mia I-lÝch gäi I. I. Xc¬-voãc-txèp - Xtª-pa-nèp - ng−êi mµ Vla- ®i-mia I-lÝch ®· cã lóc liªn tôc trao ®æi th− tõ th«ng qua An-na I-li-ni-ts¬-na vµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na, - lµ "nhµ sö häc" (ý nãi ®Õn nh÷ng t¸c phÈm vÒ lÞch sö cña «ng)*.

* TiÕc r»ng trong sè nh÷ng th− tõ Êy chØ cßn gi÷ l¹i ®−îc mét

bøc th− ®Ò ngµy 16/XII. 1909. Xem Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. XIV, tr. 212 - 2161).

1) Trong nh÷ng th− tõ trao ®æi cña V. I. Lª-nin víi I.I. Xc¬- voãc-txèp - Xtª-pa-nèp, cßn gi÷ l¹i ®−îc hai bøc th− - ®Ò ngµy 2 vµ 16 th¸ng Ch¹p 1909. Xem V.I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 47, tr. 223 - 225, 226 - 232.

Khi göi lêi hái th¨m V. V. V«-rèp-xki, ng−êi tr−íc kia bÞ ®µy cïng mét thêi kú víi Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na ë V«-l«-g®a, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "Göi lêi chµo çc b¹n Ba-lan vµ mong hä sÏ hÕt søc gióp ®ì"1), Lª-nin dïng çi tªn "Nhµ du lÞch Trung-quèc" ®Ó ¸m chØ A.P. Xc¬-li-a- ren-c«, lóc ®ã lµm viÖc ë ®−êng s¾t M·n-ch©u-lý, dïng tªn "«ng cïng chóng ta b¬i thuyÒn n¨m ngo¸i"2) ®Ó chØ V. A. Lª-vÝt-xki v.v..

VÒ viÖc göi nh÷ng s¸ch b¸o bÝ mËt, b¶n tin bÝ mËt, s¸ch trong cã th− viÕt b»ng mùc hãa häc v.v., còng ph¶i dïng nh÷ng Èn dô ®Ó nh¾c tíi.

Cuèi th¸ng Ch¹p 1900, t¸c gi¶ nh÷ng dßng nµy ®−a cho G. B. Cra-xin khi Êy ®i ra n−íc ngoµi, ®Ó göi cho Vla-®i- mia I-lÝch b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" ®−îc kÑp trong tËp s¸ch ¶nh ®Ó gi÷ bÝ mËt. LÇn göi Êy lµm cho Vla-®i-mia I-lÝch rÊt hµi lßng, vµ trong bøc th− ngµy 16. I. 1901, Ng−êi viÕt: "rÊt c¶m ¬n vÒ nh÷ng cuèn s¸ch ®· göi ®Õn, vµ nhÊt lµ vÒ nh÷ng bøc ¶nh rÊt ®Ñp vµ thó vÞ do ng−êi anh hä göi tõ Viªn tíi; con rÊt mong nhËn ®−îc nh÷ng mãn quµ nh− thÕ lu«n"3).

B¸o "Tia löa" vµ nh÷ng xuÊt b¶n phÈm bÝ mËt kh¸c göi vÒ Nga, ngoµi nh÷ng çch kh¸c, cßn ®−îc bá vµo b× th− göi cho nh÷ng ®Þa chØ "trong s¹ch", hîp ph¸p. Chóng t«i cßn lîi dông nh÷ng ®Þa chØ Êy ®Ó nhËn s¸ch b¸o cho m×nh. Cã khi trong th− tõ hîp ph¸p l¹i b¸o tin vÒ viÖc göi b−u kiÖn ®Ó chóng t«i cã thÓ kÞp thêi hái ë ng−êi nhËn. Ch¾c lµ sù b¸o tin nh− thÕ bao hµm trong c©u nãi sau ®©y cña Vla-®i-mia I-lÝch (th− ®Ò ngµy 14. XII. 1900): "Anh cßn nhí h«m mång chÝn ®· göi cho em mét thø ®å dïng mµ em −a thÝch". Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na viÕt trong bøc th− ®Ò

1) Xem tËp nµy, tr. 423. 2) Nh− trªn, tr. 239 vµ 260. 3) Nh− trªn, tr. 247 - 248.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XV XVI M.I. U-li-a-n«-va

ngµy 8. II. 1916: "Anh V«-l«-®i-a rÊt vui mõng vÒ bøc th− dµi cña em. Cã thÓ lµ khi nµo ®ã em sÏ viÕt n÷a nhÐ"1). V× th− tõ hîp ph¸p cña chóng t«i cã ®Æc ®iÓm lµ kh«ng bao giê viÕt dµi c¶, vµ trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc - bøc th− nãi trªn viÕt vµo thêi kú Êy, - chóng t«i trao ®æi th− tõ chñ yÕu lµ b»ng b−u thiÕp bá ngá, h¬n n÷a, b−u thiÕp cã b¶o ®¶m, v× cã nhiÒu bøc th− bÞ thÊt l¹c ®i, cho nªn c©u nãi trªn ®©y ch¾c lµ cã ý nãi ®Õn bøc th− bÝ mËt trong mét cuèn s¸ch.

Trong thêi gian ®Çu khi Vla-®i-mia I-lÝch míi ra n−íc ngoµi vµo n¨m 1900, khi Ng−êi ch−a biÕt m×nh sèng ë ®Êy ®−îc bao l©u, ®Ó gi÷ bÝ mËt, Ng−êi ®· kh«ng cho chóng t«i ®Þa chØ cña chÝnh m×nh ®Ó trao ®æi th− tõ, vµ khi Ng−êi sèng ë Thôy-sÜ hoÆc Muyn-khen, th× chóng t«i ®· göi th− sang Pa-ri hoÆc Pra-ha cho Ng−êi. Ch¼ng h¹n, trong bøc th− ®Ò ngµy 2. III. 1901, Ng−êi b¸o cho biÕt ®Þa chØ míi cña m×nh vµ cã nãi thªm r»ng: "con ®· cïng víi chñ nhµ chuyÓn chç ë råi"2). Phran-tx¬ M«-®ra-sÕch, ng−êi mµ th− tõ cña chóng t«i ®Òu göi qua, bÊy giê qu¶ cã ®æi ®Õn chç ë míi thËt, nh−ng Vla-®i-mia I-lÝch vÉn tiÕp tôc ë chç cò cña Muyn-khen.

Mét trong nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña Vla-®i-mia I-lÝch

lµ hÕt søc cÈn thËn vµ chuÈn x¸c còng nh− hÕt søc tiÕt kiÖm trong mäi chi tiªu nãi chung, nhÊt lµ chi tiªu cho m×nh. Nh÷ng ®øc tÝnh ®ã ch¾c lµ Vla-®i-mia I-lÝch kÕ thõa ®−îc cña mÑ, Ng−êi cã nhiÒu nÐt gièng mÑ. Mµ mÑ chóng t«i, theo dßng hä bªn ngo¹i lµ ng−êi §øc, vµ nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng nãi trªn l¹i rÊt næi bËt ë bµ.

Vla-®i-mia I-lÝch dÌ xÎn tiÒn nong vµ tiÕt kiÖm chi tiªu

1) Xem tËp nµy, tr. 243 vµ 561. 2) Nh− trªn, tr. 253.

cho m×nh nh− thÕ nµo, cã thÓ thÊy qua bøc th− cña Ng−êi ®Ò ngµy 5. X.18951).

"H«m nay lµ lÇn ®Çu tiªn tõ khi ë Xanh Pª-tÐc-bua, con ghi sæ chi thu ®Ó xem thùc tÕ con ph¶i tiªu hÕt bao nhiªu. Hãa ra lµ trong mét th¸ng tõ 28/VIII ®Õn 27/IX con ®· tiªu tÊt c¶ lµ 54 róp 30 c«-pÕch, kh«ng kÓ tiÒn mua s¾m çc thø (gÇn 10 róp) vµ chi phÝ cho mét vô kiÖn (còng gÇn 10 róp) mµ cã lÏ con sÏ çng ®¸ng. Thùc ra, trong 54 róp Êy, mét phÇn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kho¶n chi tiªu th¸ng nµo còng ph¶i bá ra (giµy, ¸o ngoµi, s¸ch, bµn tÝnh v.v.), nh−ng dï trõ kho¶n Êy ®i (16 róp) th× con vÉn tiªu qu¸ nhiÒu: 38 róp mét th¸ng. Râ rµng lµ con ¨n tiªu ch−a tÝnh to¸n: ch¼ng h¹n, riªng kho¶n ®i xe ngùa ®· mÊt 1 róp 36 c«-pÕch mét th¸ng. Ch¾c h¼n lµ khi sèng quen víi hoµn c¶nh míi, con sÏ chi tiªu Ýt h¬n".

Vµ Ng−êi ®· tiÕt kiÖm thËt sù, nhÊt lµ khi b¶n th©n ch−a cã thu nhËp vµ ph¶i nhËn tiÒn "cøu tÕ", nh− Ng−êi tõng gäi sè tiÒn mÑ göi cho. Ng−êi tù m×nh tiÕt kiÖm ®Õn møc, khi Ng−êi sèng ë Pª-tÐc-bua n¨m 1893, Ng−êi kh«ng ®Æt mua c¶ tê "Tin tøc n−íc Nga"*, mµ ®Õn th− viÖn c«ng céng ®äc nh÷ng tê b¸o Êy "th−êng bÞ muén mÊt 2 tuÇn". Ng−êi viÕt cho em g¸i: "Cã thÓ anh sÏ ®Æt mua b¸o nµy, khi anh t×m ®−îc viÖc lµm ë ®©y"2).

§øc tÝnh nµy, Vla-®i-mia I-lÝch vÉn gi÷ ®−îc suèt ®êi vµ nã biÓu hiÖn râ rµng kh«ng nh÷ng khi Ng−êi ë n−íc Nga kh«ng cã thu nhËp hoÆc khi Ng−êi sèng l−u vong ë n−íc ngoµi mµ kh«ng t×m ®−îc ng−êi xuÊt b¶n çc t¸c phÈm

* "Tin tøc n−íc Nga" lóc bÊy giê lµ tê b¸o ®øng ®¾n nhÊt vµ hay

nhÊt trong çc b¸o t− s¶n. 1) §©y lµ chØ bøc th− ®Ò ngµy 5 th¸ng M−êi 1893 (xem tËp nµy,

tr. 1 - 2). 2) Xem tËp nµy, tr. 3.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XVII XVIII M.I. U-li-a-n«-va

cña m×nh (chØ cÇn nhí l¹i sù viÖc lµ cuèn "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" cña Ng−êi ®· n»m bÑp 10 n¨m trßn vµ chØ ®Õn n¨m 1917 míi xuÊt b¶n ®−îc), vµ cã khi qu¶ lµ Vla-®i-mia I-lÝch r¬i vµo t×nh c¶nh khèn quÉn (ch¼ng h¹n, xem th− cña Ng−êi göi cho ®ång chÝ Sli-¸p-ni-cèp th¸ng IX - 19161) lµ thÊy râ), mµ c¶ khi ®êi sèng vËt chÊt cña Ng−êi ®−îc hoµn toµn b¶o ®¶m, tøc lµ sau çch m¹ng 1917.

Song, cã mét kho¶n mµ Vla-®i-mia I-lÝch khã bÒ tiÕt kiÖm ®−îc, ®Êy lµ kho¶n mua s¸ch. S¸ch cÇn thiÕt cho c«ng t¸c cña Ng−êi ®Ó theo dâi ®−îc t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ kinh tÕ v.v. cña n−íc ngoµi vµ n−íc Nga.

"§iÒu lµm cho con rÊt kinh sî - Ng−êi viÕt trong bøc th− göi tõ BÐc-lanh vÒ cho mÑ ®Ò ngµy 29. VIII. 1895 - lµ con nh×n thÊy t×nh h×nh tµi chÝnh cña con l¹i "khã kh¨n": "c¬n nghiÖn" mua s¸ch vµ v.v. nÆng ®Õn nçi cã trêi biÕt ®−îc tiÒn ch¹y ®i ®©u"2). Nh−ng c¶ vÒ mÆt nµy n÷a, Ng−êi còng cè h¹n chÕ m×nh chñ yÕu lµ b»ng çch ®Õn th− viÖn lµm viÖc, v¶ ch¨ng, khi Ng−êi sèng ë n−íc ngoµi, ®iÒu ®ã ®· khiÕn cho Ng−êi cã hoµn c¶nh yªn tÜnh h¬n ®Ó lµm viÖc: kh«ng cßn c¶nh hçn ®én vµ nh÷ng c©u chuyÖn mÖt ng−êi liªn miªn vèn kh«ng tr¸nh khái ®èi víi nh÷ng ng−êi l−u vong, nh÷ng ng−êi buån rÇu vÒ c¶nh ngé ch−a quen vµ xa l¹ víi m×nh vµ thÝch t×m ng−êi dèc bÇu t©m sù.

Thùc ra, Vla-®i-mia I-lÝch ®· sö dông th− viÖn kh«ng nh÷ng khi ë n−íc ngoµi mµ c¶ khi sèng ë Nga. Trong bøc th− göi tõ Pª-tÐc-bua vÒ cho mÑ, Ng−êi viÕt r»ng Ng−êi hµi lßng vÒ c¨n phßng míi cña m×nh ë "kh«ng xa khu trung t©m mÊy (ch¼ng h¹n, chØ 15 phót lµ ®i ®Õn ®−îc th− viÖn)"3). Trªn ®−êng ®i ®µy, Ng−êi thËm chÝ ®· lîi dông

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,

t. 49, tr. 408. 2) Xem tËp nµy, tr. 14. 3) Xem tËp nµy, tr. 1.

mÊy ngµy l−u l¹i M¸t-xc¬-va ®Ó lµm viÖc ë ViÖn b¶o tµng Ru-mi-an-txÐp. Vµ khi ë Cra-xn«i-¸c-xc¬ chê tµu thñy ®i ®Õn huyÖn Mi-nu-xin-xc¬, Ng−êi ®· ®Õn th− viÖn cña I-u- ®in ®Ó nghiªn cøu, mÆc dÇu hµng ngµy ph¶i ®i gÇn n¨m vÐcxta.

ë n¬i bÞ ®µy, n¬i mµ ng−êi ta kh«ng thÓ nãi ®Õn vÊn ®Ò th− viÖn, Vla-®i-mia I-lÝch ®· cè bï ®¾p vµo lç hæng Êy b»ng çch yªu cÇu chóng t«i thu xÕp göi s¸ch cña th− viÖn cho Ng−êi qua b−u ®iÖn. MÊy lÇn lµm thö nh− vËy, nh−ng thêi gian göi qua b−u ®iÖn qu¸ l©u (võa ®i võa vÒ mÊt gÇn mét th¸ng), mµ s¸ch ë th− viÖn l¹i cho m−în cã thêi h¹n nhÊt ®Þnh.

Nh−ng vÒ sau Vla-®i-mia I-lÝch cã khi vÉn dïng biÖn ph¸p Êy. VÝ dô, trong th− göi An-na I-li-ni-ts¬-na ®Ò ngµy 11. II. 1914*, Ng−êi viÕt: "VÒ tËp t− liÖu thèng kª çc vô ¸n h×nh sù n¨m 1905 - 1908, chÞ chí cã mua ®Êy (®¾t qu¸, kh«ng cÇn mua), mµ m−în ë th− viÖn (th− viÖn cña Héi ®ång luËt s− hoÆc lµ th− viÖn cña §u-ma nhµ n−íc) råi göi cho em xem mét th¸ng lµ ®−îc".

Sèng ë n−íc ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch còng th−êng xuyªn sö dông çc th− viÖn. ë BÐc-lanh, Ng−êi nghiªn cøu t¹i Th− viÖn hoµng gia. ë Gi¬-ne-v¬, Ng−êi cã tham gia "c©u l¹c bé" th©n yªu cña m×nh ("SociÐtÐ de lecture") trong ®ã ph¶i ®¨ng ký vµ ®ãng mét kho¶n héi phÝ nhÊt ®Þnh, thùc ra, kh«ng nhiÒu, ®Ó cã ®iÒu kiÖn ®Õn lµm viÖc ë th− viÖn cña "c©u l¹c bé" nµy. ë Pa-ri, Ng−êi lµm viÖc t¹i Th− viÖn quèc gia, mÆc dï Ng−êi cã phµn nµn r»ng th− viÖn nµy "tæ chøc tåi"; ë Lu©n-®«n, Ng−êi lµm viÖc t¹i ViÖn b¶o tµng Anh; vµ chØ cã khi sèng ë Muyn-khen, Ng−êi lÊy lµm tiÕc r»ng

* Bøc th− nµy kh«ng gi÷ l¹i ®−îc, b¶n trÝch lôc th− nµy, chóng t«i

t×m thÊy trong hå s¬ cña côc c¶nh s¸t1). 1) Xem tËp nµy, tr.437.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XIX XX M.I. U-li-a-n«-va

"ë ®©y kh«ng cã th− viÖn", vµ ë Cra-cèp Ng−êi Ýt sö dông th− viÖn.Trong th− göi M. I. U-li-a-n«-va ®Ò ngµy 22. IV. 1914, Ng−êi viÕt: "ë ®©y (ë Cra-cèp. - M. U.)... th− viÖn rÊt xoµng vµ rÊt bÊt tiÖn, mµ anh hÇu nh− kh«ng cã dÞp nµo ®Õn th− viÖn ®ã c¶...". C«ng t¸c trong b¸o ("Sù thËt"), ®ñ mäi cuéc giao dÞch víi çc ®ång chÝ ®Õn Cra-cèp, - ®«ng h¬n nhiÒu so víi ®Õn Ph¸p hoÆc Thôy-sÜ, - viÖc l·nh ®¹o c«ng t¸c cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong §u-ma nhµ n−íc, nh÷ng cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ cña ®¶ng v.v. ®· tiªu hao qu¸ nhiÒu tinh lùc cña Ng−êi, khiÕn Ng−êi kh«ng thÓ dµnh nhiÒu thêi gian cho c«ng t¸c khoa häc. Nh−ng ngay bÊy giê, "anh chÞ nhiÒu lÇn nhí ®Õn Gi¬- ne-v¬, - Vla-®i-mia I-lÝch viÕt, - lµm viÖc ë ®Êy tèt h¬n, th− viÖn tiÖn lîi, cuéc sèng Ýt c¨ng th¼ng vµ Ýt rèi r¾m h¬n"1).

Vµ khi l¹i trë sang Thôy-sÜ, sau lÇn bÞ b¾t ë Ga-li-xi-a håi ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "Th− viÖn ë ®©y rÊt tèt, vÒ mÆt sö dông s¸ch, anh thu xÕp còng kh¸. ThËm chÝ thËt dÔ chÞu ®−îc ®äc s¸ch sau mét thêi kú viÕt b¸o h»ng ngµy"2). Sau ®Êy, Ng−êi cïng Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na tõ BÐc-n¬ ®i Xuy-rÝch ®Ó, ngoµi nh÷ng viÖc kh¸c, "®Õn çc th− viÖn ë ®©y lµm viÖc" mµ theo Ng−êi nãi th× "tèt h¬n ë BÐc-n¬ nhiÒu" (nh−ng ®ång thêi Ng−êi vÉn tiÕp tôc khÈn tr−¬ng tiÕn hµnh c«ng t¸c chÝnh trÞ, c«ng t¸c ®¶ng, ®iÒu nµy còng ®−îc chøng minh râ rµng qua çc th− tõ trao ®æi gi÷a Ng−êi víi hai ®ång chÝ Çc-pin-xki vµ Ra-vÝch trong thêi kú ®ã3), nh÷ng bøc th− nµy võa míi ®−îc c«ng bè trong V¨n tËp Lª-nin, t.XI). Nh−ng nÕu nh− khi ë n−íc ngoµi Lª-nin ®· cã

1) Xem tËp nµy, tr. 444 vµ 443. 2) Nh− trªn, tr. 446. 3) Mét sè nh÷ng th− tõ nµy ®· ®−îc ®−a vµo V.I. Lª-nin, Toµn

tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.49.

nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi vÒ mÆt ®äc s¸ch n−íc ngoµi, ®äc b¸o chÝ, v× cã thÓ ®Õn ®äc ë çc th− viÖn, th× vÒ mÆt s¸ch tiÕng Nga bao giê còng thÊy hÕt søc thiÕu thèn. "ë ®©y con sÏ kiÕm s¸ch tiÕng §øc ®−îc dÔ dµng - Ng−êi viÕt trong th− ®Ò ngµy 2. IV. 1902, - vµ nh÷ng s¸ch nµy kh«ng thiÕu. Cßn s¸ch tiÕng Nga th× ë ®©y l¹i thiÕu"1). Trong th− ®Ò ngµy 6. IV. 1900, Ng−êi viÕt: "Con Ýt ®−îc xem s¸ch míi". Vµ kh«ng nghi ngê g× n÷a, viÖc th−êng xuyªn thiÕu nh÷ng cuèn s¸ch cÇn thiÕt ®· ¶nh h−ëng kh«ng Ýt tíi c«ng t¸c cña Vla-®i-mia I-lÝch khi Ng−êi sèng ë n−íc ngoµi. Cho nªn trong çc th− göi cho ng−êi nhµ, Ng−êi lu«n lu«n yªu cÇu göi cho cuèn s¸ch nµy hoÆc cuèn s¸ch nä cÇn thiÕt cho c«ng viÖc cña Ng−êi (tµi liÖu thèng kª, s¸ch vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, vÒ triÕt häc v.v.) còng nh− s¸ch míi, t¹p chÝ, tiÓu thuyÕt. Vµ qua nh÷ng bøc th− Êy l¹i cã thÓ ph¸n ®o¸n trªn mét møc ®é nhÊt ®Þnh xem Vla-®i-mia I-lÝch −a thÝch lo¹i s¸ch b¸o thuéc nh÷ng ngµnh tri thøc nµo trong mét thêi kú nµo ®Êy, vµ Ng−êi ®· sö dông nh÷ng s¸ch b¸o Êy cho t¸c phÈm nµo cña m×nh.

Trong nh÷ng s¸ch b¸o Êy, Ng−êi chó ý nhiÒu ®Õn çc tËp t− liÖu thèng kª.

Vla-®i-mia I-lÝch coi träng thèng kª, "nh÷ng sù viÖc chÝnh x¸c, nh÷ng sù viÖc kh«ng thÓ chèi c·i" nh− thÕ nµo, ®iÒu ®ã cã thÓ thÊy râ qua çc t¸c phÈm cña Ng−êi, qua nh÷ng b¶n nh¸p, trÝch lôc vµ tÝnh to¸n chuÈn bÞ tr−íc cho nh÷ng t¸c phÈm Êy. Tiªu biÓu vÒ mÆt nµy lµ t¸c phÈm viÕt dë dang vµ ch−a ®−îc c«ng bè cña Ng−êi "Thèng kª häc vµ x· héi häc"2) - P. Pi-ri-u-tsÐp (bót danh míi mµ Vla-®i-mia I-lÝch dïng ®Ó dÔ bÒ xuÊt b¶n t¸c phÈm nµy), t¸c phÈm nµy viÕt vÒ vÊn ®Ò "vÒ ý nghÜa vµ vai trß cña phong trµo d©n

1) Xem tËp nµy, tr. 271. 2) T¸c phÈm nµy ®−îc c«ng bè n¨m 1935. Xem Toµn tËp, tiÕng Nga,

xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.30, tr. 349 - 356.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXI XXII M.I. U-li-a-n«-va

téc, quan hÖ qua l¹i gi÷a phong trµo d©n téc vµ phong trµo quèc tÕ"1).

Trong t¸c phÈm trªn, chóng ta thÊy ®o¹n sau:

"Trong lÜnh vùc nh÷ng hiÖn t−îng x· héi, - Vla-®i-mia I-lÝch viÕt, - kh«ng cã ph−¬ng ph¸p nµo l¹i phæ biÕn h¬n vµ v« c¨n cø h¬n lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch riªng mét vµi sù thËt Ýt quan träng ra vµ ®ïa víi nh÷ng thÝ dô. Thu thËp nh÷ng thÝ dô nãi chung lµ kh«ng tèn c«ng g×, nh−ng ®ã l¹i lµ mét c«ng viÖc kh«ng cã mét chót gi¸ trÞ nµo hoÆc lµ cã t¸c dông hoµn toµn ng−îc l¹i, v× mäi sù viÖc ®Òu phô thuéc vµo hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ, trong ®ã cã nh÷ng tr−êng hîp ç biÖt. NÕu xÐt nh÷ng sù thËt trong toµn bé nh÷ng sù thËt, trong mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi nhau, th× sù thËt kh«ng nh÷ng bao giê còng "®anh thÐp" mµ cßn lµ nh÷ng chøng cø ch¾c ch¾n kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc. NÕu xÐt nh÷ng sù thËt ®ã, ngoµi toµn bé nh÷ng sù thËt, ngoµi mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi nhau, nÕu nã rêi r¹c vµ ®−îc chän tïy tiÖn, th× sù thËt chØ lµ nh÷ng trß ch¬i trÎ con hay cßn tÖ h¬n n÷a. ... ph¶i tõ nh÷ng sù thËt chÝnh x¸c vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc mµ thö x¸c lËp ra mét nÒn t¶ng cã thÓ dïng lµm chç dùa, cã thÓ dïng ®Ó ®èi chiÕu víi bÊt cø lý luËn nµo trong nh÷ng lý luËn "chung chung" hay "khu«n mÉu", nh÷ng lý luËn mµ ngµy nay trong mét vµi n−íc, ng−êi ta qu¸ − l¹m dông. Muèn ®ã lµ mét nÒn t¶ng thùc sù th× cÇn ph¶i xÐt kh«ng ph¶i nh÷ng sù thËt t¸ch riªng ra mµ toµn thÓ nh÷ng sù thËt cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ang xÐt, kh«ng trõ mét ngo¹i lÖ nµo, nÕu kh«ng, nhÊt ®Þnh ng−êi ta sÏ cã ®Çy ®ñ lý do ®Ó nghi ngê r»ng nh÷ng sù thËt ®· ®−îc lùa chän hay thu thËp mét çch tïy tiÖn, r»ng thay cho mèi liªn hÖ vµ mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau kh¸ch quan gi÷a nh÷ng hiÖn t−îng lÞch

1) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.30, tr. 349.

sö xÐt trong toµn bé chóng, ng−êi ta ®−a ra mét mí "chñ quan" ®Ó biÖn b¹ch cã thÓ lµ cho mét viÖc nh¬ nhuèc. §ã lµ ®iÒu th−êng hay x¶y ra... nhiÒu h¬n ng−êi ta th−êng t−ëng t−îng ®−îc"1).

N¨m 1902, Vla-®i-mia I-lÝch yªu cÇu göi ra n−íc ngoµi cho Ng−êi "toµn bé tµi liÖu thèng kª"*, n»m trong nh÷ng cuèn s¸ch, tr−íc kia Ng−êi ®em theo ®Õn Xi-bi-ri, mµ "con ®· b¾t ®Çu muèn ®äc l¹i" (nh− Ng−êi viÕt trong th− ngµy 2. IV. 1902)... VÒ sau, ®Ó nhËn ®−îc tµi liÖu thèng kª cña çc thµnh phè, h¬n n÷a ®Ó nhËn ®−îc th−êng xuyªn h¬n, Vla-®i-mia I-lÝch thËm chÝ ®· viÕt mét th− yªu cÇu riªng** göi çc nhµ thèng kª häc tham dù ®¹i héi çc b¸c sÜ vµ çc nhµ khoa häc tù nhiªn häp ë M¸t-xc¬-va vµo mïa ®«ng n¨m 1909 - 1910 (t¹i ®¹i héi nµy, mét tiÓu ban çc nhµ thèng kª häc ®· ®−îc thµnh lËp). Th− yªu cÇu trªn ®· ®−îc sù h−ëng øng cña c¶ mét lo¹t nhµ thèng kª häc çc tØnh, vµ trong th− ngµy 2. I. 1910, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "Anh còng ®· nhËn ®−îc bøc th− vÒ t− liÖu thèng kª tõ Ri-a-dan göi ®Õn,

* Tµi liÖu thèng kª nµy, mµ Vla-®i-mia I-lÝch ®· sö dông cho cuèn

s¸ch cña m×nh "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga", ViÖn Lª-nin ®· nhËn ®−îc n¨m 1929 tõ n−íc ngoµi göi vÒ cïng víi nh÷ng cuèn s¸ch kh¸c cña Vla-®i-mia I-lÝch; c¨n cø vµo nh÷ng b¶n trÝch lôc vµ ghi chó trong çc cuèn s¸ch ®ã, cßn cã thÓ rót ra thªm mét lo¹t kÕt luËn cã gi¸ trÞ vÒ c«ng t¸c cña I-lÝch2).

** VÒ viÖc cã thÓ c«ng bè th− yªu cÇu Êy ë ®©y, chóng t«i l¹i ph¶i mang ¬n Côc c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va ®· gi÷ g×n nã trong hå s¬ cña côc c¶nh s¸t3).

1) Xem V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.30, tr. 350 - 351.

2) Mét phÇn tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch cña V.I. Lª-nin "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" ®· ®−îc c«ng bè n¨m 1940 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXXIII.

3) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.47, tr. 225 - 226.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXIII XXIV M.I. U-li-a-n«-va

thËt lµ tèt qu¸, v× xem ra anh sÏ ®−îc nhiÒu ng−êi gióp ®ì"1).

N¨m 1908, khi viÕt t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", Vla-®i-mia I-lÝch ®· ®Æt mua cuèn s¸ch nhá cña gi¸o s− Tsen-pa-nèp nãi vÒ A-vª-na-ri- ót vµ tr−êng ph¸i cña «ng, cuèn s¸ch nhá vÒ "TriÕt häc néi t¹i" v.v.. Ng−êi viÕt cho em g¸i vÒ t¸c phÈm cña m×nh nh− sau: "Anh ®· nghiªn cøu nhiÒu vÒ bän theo chñ nghÜa Ma-kh¬ vµ anh nghÜ r»ng anh ®· gi¶i thÝch râ ®−îc mäi quan ®iÓm hÕt søc tÇm th−êng cña bän hä (kÓ c¶ cña "thuyÕt kinh nghiÖm nhÊt nguyªn")"2).

Khi biªn th− hái xem em g¸i ®· nhËn ®−îc b¶n th¶o vÒ chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i ("Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n")3) hay ch−a, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "Anh rÊt coi träng t¸c phÈm kinh tÕ Êy vµ rÊt mong lµ nã sím ®−îc ®¨ng toµn v¨n" (th− ®Ò ngµy 22. X. 1916)4). Mäi ng−êi ®Òu biÕt, nguyÖn väng nµy cña Ng−êi kh«ng ®−îc thùc hiÖn (tuy Vla-®i-mia I-lÝch "cè hÕt søc thÝch øng víi nh÷ng "sù hµ kh¾c"", nh− Ng−êi viÕt trong th− göi M. N. P«-crèp-xki ®Ò ngµy 2. VII. 19165): t¸c phÈm cña Vla-®i-mia I-lÝch ®· bÞ söa ch÷a vµ c¾t xÐn ®i nhiÒu, vµ m·i m−êi n¨m sau míi ra m¾t ®éc gi¶ d−íi d¹ng ®óng nh− nã vÉn cã tõ ®Çu.

Qua th− cña Vla-®i-mia I-lÝch göi cho ng−êi nhµ, chóng ta biÕt râ trong t×nh h×nh nh− thÕ nµo Ng−êi ®· b¾t tay viÕt t¸c phÈm cña m×nh "ChÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i" (ch−a c«ng bè)6). Trong th− ngµy 22. X. 1916,

1) Xem tËp nµy, tr. 374. 2) Nh− trªn, tr. 310. 3) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.27, tr. 299 - 426. 4) Xem tËp nµy, tr. 456. 5) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,

t.49, tr. 348. 6) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.19, tr. 319 - 344.

Ng−êi viÕt cho em g¸i: "Em viÕt th− b¶o lµ "ng−êi xuÊt b¶n muèn in "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" thµnh cuèn s¸ch dµy chø kh«ng muèn in thµnh s¸ch máng". Anh hiÓu ®iÒu ®ã nh− thÕ nµy: nghÜa lµ anh ph¶i göi phÇn tiÕp theo (tøc lµ ngoµi phÇn nãi vÒ n−íc Mü ®· viÕt xong, cßn ph¶i viÕt thªm vÒ n−íc §øc nh− ®· høa). ViÕt xong bµi cho ng−êi xuÊt b¶n cò ®Ó tr¶ nî tiÒn øng tr−íc th× anh sÏ b¾t tay viÕt vÒ phÇn Êy ngay"1). B¶n th¶o cña t¸c phÈm nµy hiÖn cßn l−u ë ViÖn Lª-nin, kh«ng ®−îc hoµn thµnh; ch¾c lµ çch m¹ng "®· c¶n trë" Vla-®i-mia I-lÝch viÕt nèt phÇn cßn l¹i.

Nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch ®−îc giíi thiÖu víi b¹n ®äc ë ®©y cho biÕt mét phÇn t×nh h×nh vµ ®iÒu kiÖn s¸ng t¸c cña Ng−êi cïng nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i trong viÖc c«ng bè kÕt qu¶ cña s¸ng t¸c Êy. Chóng t«i cã ý nãi ®Õn nh÷ng t¸c phÈm hîp ph¸p cña Ng−êi. VÒ mÆt nµy, trong suèt thêi kú tr−íc çch m¹ng (kh«ng kÓ thêi kú cuéc çch m¹ng lÇn thø nhÊt vµ thêi kú cã tê "Ng«i sao" vµ "Sù thËt" vµo nh÷ng n¨m 1912 - 1914, khi Ng−êi cßn cã kh¶ n¨ng viÕt cho çc tê b¸o hîp ph¸p, khi ®¶ng cßn cã c¬ quan xuÊt b¶n hîp ph¸p cña m×nh, tuy chØ trong mét thêi gian ng¾n ngñi), Vla-®i-mia I-lÝch ®· ë vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi kh«ng ph¶i chØ v× ë n−íc ngoµi, ch¼ng h¹n, Ng−êi lu«n lu«n thiÕu nh÷ng s¸ch Nga vµ tµi liÖu kh¸c cÇn thiÕt cho c«ng viÖc cña m×nh.

§iÒu kiÖn kiÓm duyÖt còng lµ khã kh¨n lín: çc bµi cña Vla-®i-mia I-lÝch th−êng bÞ c¾t xÐn vµ xuyªn t¹c (ch¼ng h¹n, bµi "Mét sù phª ph¸n kh«ng cã tÝnh chÊt phª ph¸n"), s¸ch cña Ng−êi th−êng bÞ tÞch thu ("VÊn ®Ò ruéng ®Êt", tËp II) v.v. vµ v.v.. Nh−ng ngoµi ra, cßn cã mét khã kh¨n lín n÷a lµ t×nh tr¹ng ph¶i sèng xa çch n−íc Nga vµ v× thÕ, kh«ng cã kh¶ n¨ng liªn hÖ th−êng xuyªn trùc tiÕp víi çc nhµ xuÊt b¶n v.v.. Tiªu biÓu vÒ mÆt nµy lµ, ch¼ng h¹n, viÖc

1) Xem tËp nµy, tr. 456.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXV XXVI M.I. U-li-a-n«-va

Ng−êi ®· nhiÒu lÇn cè g¾ng ®Ó ®−îc céng t¸c viÕt cho bé Tõ ®iÓn b¸ch khoa cña Gra-n¸t. "SÏ tèt biÕt mÊy nÕu viÕt ®−îc g× cho Tõ ®iÓn b¸ch khoa, - Ng−êi viÕt trong th− göi em g¸i ngµy 22. XII. 1914, - nh−ng ®iÒu ®ã ch¾c kh«ng dÔ dµng g× lµm ®−îc nÕu kh«ng cã dÞp lµm quen víi th− ký tßa so¹n"1). Kh«ng cã sù quen biÕt Êy nªn khi Vla-®i-mia I-lÝch trùc tiÕp viÕt th− cho tßa so¹n cña Gra- n¸t th× thËm chÝ cã khi kh«ng nhËn ®−îc tr¶ lêi hoÆc nhËn ®−îc tr¶ lêi rÊt chËm. Th¸ng Hai 1915, Ng−êi viÕt cho em g¸i: "cã thÓ tiÕp tôc viÕt bµi cho Tõ ®iÓn b¸ch khoa ®−îc kh«ng? Anh ®· viÕt th− hái th− ký tßa so¹n vÒ vÊn ®Ò nµy, nh−ng «ng ta kh«ng tr¶ lêi"*. N¨m 1912, Ng−êi ®· viÕt: "RÊt tiÕc lµ hiÖn nay ë ®©y mèi liªn hÖ gi÷a anh víi çc nhµ xuÊt b¶n bÞ c¾t ®øt hoµn toµn"3).

NÕu nh− kh«ng cã sù gióp ®ì to lín cña çc ®ång chÝ vµ cña gia ®×nh ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch trong viÖc t×m kiÕm ng−êi xuÊt b¶n, trong viÖc ch÷a b¶n in thö çc t¸c phÈm cña Ng−êi v.v., th× nh÷ng khã kh¨n trong viÖc xuÊt b¶n nh÷ng t¸c phÈm Êy sÏ cßn nhiÒu h¬n n÷a. Nh−ng chÞ, em g¸i vµ em trai kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã thÓ gióp ®ì ®−îc Vla-®i-mia I-lÝch vÒ mÆt nµy, nhÊt lµ khi hä ph¶i ngåi tï hay lµ ®i ®µy. V× vËy, n¨m 1904, ch¼ng h¹n, Ng−êi yªu cÇu mÑ cho ®Þa chØ cña M¸c-c¬ Ti-m«-phª-ª-vÝch, mµ Ng−êi cÇn liªn hÖ vÒ "sù nghiÖp v¨n ch−¬ng" (xem th− ®Ò ngµy 20. I. 1904)4).

* Håi bÊy giê, t×nh h×nh tr¶ lêi cña çc nhµ xuÊt b¶n kh¸c cho th−

cña Vla-®i-mia I-lÝch còng kh«ng tèt g×. VÒ mÆt nµy, xem th− sè 3 (ngµy 27. XI. 01) cña Lª-nin göi L. I. ¸c-xen-rèt, V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XI, tr. 3262).

1) Xem tËp nµy, tr. 447. 2) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 158. 3) Xem tËp nµy, tr. 451, 412. 4) Nh− trªn, tr. 287.

Nh−ng nÕu nh− Vla-®i-mia I-lÝch biÕt lµm viÖc cã hÖ thèng, cÇn cï vµ cùc kú hiÖu qu¶ th× Ng−êi còng biÕt nghØ ng¬i mçi khi thùc sù cã ®iÒu kiÖn Êy. Sù nghØ ng¬i tèt nhÊt ®èi víi Ng−êi lµ gÇn gòi thiªn nhiªn vµ n¬i thanh v¾ng. "NghØ ë ®©y (ë XtiÕc-xót-®en thuéc PhÇn-lan, n¬i mµ Ng−êi nghØ ng¬i sau khi tõ §¹i héi ®¶ng lÇn thø n¨m trë vÒ "mÖt mái v« cïng". - M. U.) thó vÞ l¾m, nµo b¬i t¾m, nµo d¹o ch¬i, yªn tÜnh, an nhµn. Sù yªn tÜnh vµ an nhµn tèt cho con h¬n c¶"1). NghØ ë ®©y, n¬i mµ Li-®i-a Mi-khai-lèp-na Cnhi-p«-vÝch tËn t×nh ©n cÇn s¨n sãc Ng−êi, qu¶ lµ tuyÖt, vµ sau nµy Ng−êi th−êng nhí tíi thêi gian nghØ nµy, trong th− göi Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na võa m¾c bÖnh th−¬ng hµn nÆng, Ng−êi ®· viÕt: "Gi¸ mµ chÝnh lóc nµy ®−a em ®Õn XtiÕc-xót-®en!"2).

Vla-®i-mia I-lÝch rÊt yªu thiªn nhiªn, vµ cho dï sè phËn cã ®−a Ng−êi ®Õn n¬i nµo ®i n÷a, trong th− cña Ng−êi bao giê còng th−êng miªu t¶ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn n¬i ®ã. "Phong c¶nh n¬i ®©y ®Ñp tuyÖt, - Ng−êi viÕt cho mÑ trªn ®−êng ®i Thôy-sÜ n¨m 1895. - Con lu«n ng¾m c¶nh. Qua nhµ ga n−íc §øc, n¬i mµ con viÕt th− cho mÑ, lµ ®Õn ngay d·y An-p¬, nh÷ng hå n−íc nèi tiÕp nhau, khiÕn con kh«ng sao rêi cöa sæ toa xe ®−îc". Ng−êi viÕt cho Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na: "Con th−êng d¹o ch¬i - ë ®©y b©y giê d¹o ch¬i ®−îc råi, vµ xem ra ë P¬-xcèp (còng nh− ë vïng ngo¹i «) cã nhiÒu n¬i phong c¶nh ®Ñp". Ng−êi viÕt tõ n−íc ngoµi vÒ: "Çch ®©y mÊy h«m... con b¬i thuyÒn... trªn mét hå n−íc rÊt ®Ñp, vµ th−ëng thøc phong c¶nh tuyÖt vêi trong mét ngµy ®Ñp trêi...". "Võa råi ë ®©y con ®· cïng Na-®i-a vµ mét ng−êi b¹n n÷a lµm mét cuéc du ngo¹n hÕt søc thó vÞ lªn nói Xa-lÐp. Bªn d−íi, kh¾p Gi¬-ne-v¬ ch×m trong mét mµn s−¬ng dµy ®Æc, cßn ë trªn nói (cao chõng

1) Xem tËp nµy, tr. 293. 2) Nh− trªn, tr. 308.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXVII XXVIII M.I. U-li-a-n«-va

1200 mÐt so víi mÆt biÓn), ¸nh n¾ng chãi chang, tuyÕt, xe tr−ît tuyÕt, gièng hÖt ngµy ®«ng ®Ñp ®Ï ë Nga. PhÝa d−íi nói lµ la mer du brouillard, thËt sù lµ mét biÓn c¶ s−¬ng mï vµ m©y, qua ®ã ng−êi ta ch¼ng nh×n thÊy g× c¶, chØ thÊy nh« lªn nh÷ng ®Ønh nói mµ còng chØ thÊy ®−îc nh÷ng ngän nói rÊt cao. ThËm chÝ nói Xa-lÐp nhá (cao 900 mÐt) còng ch×m ngËp trong s−¬ng mï". "... Con vµ Na-®i-a ®· ®i du ngo¹n kh¸ nhiÒu n¬i ë ngo¹i thµnh vµ còng ph¸t hiÖn ra nhiÒu chç ®Ñp tuyÖt", Ng−êi viÕt trong th− ®Ò ngµy 27 th¸ng ChÝn 1902 nh− vËy. Vla-®i-mia I-lÝch qu¶ ®· cã lý khi viÕt: "Trong tÊt c¶ nh÷ng ®ång chÝ ë ®©y, chóng con lµ nh÷ng ng−êi duy nhÊt biÕt râ tÊt c¶ c¸c n¬i ë ngo¹i thµnh. Chóng con t×m ra nhiÒu con ®−êng mßn ë "n«ng th«n", chóng con biÕt râ vïng l©n cËn vµ dù ®Þnh d¹o ch¬i xa h¬n n÷a"1).

Mïa hÌ, nÕu kh«ng thÓ ®i mét thêi gian nµo ®ã ra ngoµi thµnh phè, n¬i th−êng tæ chøc ngay mét "cuéc sèng th«n d·" ("dËy sím vµ hÇu nh− gµ võa lªn chuång lµ ®i ngñ ngay"2)) th× Vla-®i-mia I-lÝch vµ Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan- ti-nèp-na - khi cßn sèng ë Thôy-sÜ - thØnh tho¶ng ®i bé lªn nói ch¬i. Chóng ta cã thÓ thÊy sù m« t¶ mét cuéc du lÞch nh− vËy trong bøc th− cña Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti- nèp-na göi Ma-ri-a A-lÕch-xan-®rèp-na ngµy 2. VII. 1904: "Chóng con rêi Gi¬-ne-v¬ ®· mét tuÇn nay, vµ nghØ ng¬i theo ®óng nghÜa cña tõ nµy. C«ng viÖc vµ lo ©u ®Òu ®Ó l¹i Gi¬-ne-v¬, vµ ë ®©y mçi ngµy chóng con ngñ 10 giê, ®i b¬i, d¹o ch¬i - anh V«-l«-®i-a thËm chÝ kh«ng ®äc kü b¸o chÝ, cßn s¸ch th× ®em theo víi møc tèi thiÓu, mµ ngµy mai sè s¸ch ch−a ®äc Êy sÏ göi vÒ Gi¬-ne-v¬, cßn b¶n th©n chóng con th× 4 giê s¸ng mai sÏ kho¸c ba-l« lªn vai ®i du lÞch trªn nói chõng hai tuÇn lÔ. Chóng con sÏ ®i In-tÐc-la-kªn

1) Xem tËp nµy, tr. 9, 224, 233, 286, 277, 285. 2) Nh− trªn, tr. 422.

råi tõ ®Êy ®i Li-u-txÐc-n¬, hiÖn chóng con ®ang xem cuèn chØ nam du lÞch cña Bª-®ª-c¬ vµ tÝnh to¸n tØ mØ cuéc hµnh tr×nh cña m×nh... Con vµ anh V«-l«-®i-a ®· −íc hÑn víi nhau kh«ng bµn ®Õn bÊt cø c«ng viÖc g× c¶: viÖc ®©u cßn ®ã, nã cã ®i ®©u mÊt mµ sî; kh«ng ®−îc nãi ®Õn c«ng viÖc, vµ nÕu cã thÓ, kh«ng nghÜ ®Õn nã n÷a"1).

Nh−ng nh÷ng cuéc du lÞch nh− vËy rÊt hiÕm vµ chØ cã ®−îc khi mµ c«ng t¸c vµ sù tranh chÊp bÌ ph¸i ¶nh h−ëng rÊt xÊu ®Õn søc kháe vµ thÇn kinh, nh− cuéc du lÞch sau mïa ®«ng n¨m 1903 - 1904, tiÕp sau §¹i héi II cña ®¶ng vµ sù ph©n liÖt trong ®¶ng. Cßn th−êng th−êng, nÕu Vla-®i-mia I-lÝch vÒ n«ng th«n vµo mïa hÌ th× Ng−êi vÉn tiÕp tôc lµm viÖc ë ®Êy, sau mÊy ngµy hoµn toµn nghØ ng¬i, khi ®iÒu kiÖn cho phÐp. NÕu nh− viÖc ®i xa ra ngoµi thµnh phè kh«ng thÓ tæ chøc ®−îc hoÆc chuyÕn ®i ®ã ng¾n ngñi th× th−êng lµ cã nh÷ng cuéc d¹o ch¬i ra ngoµi thµnh phè, cã khi lªn nói, ®i bé hoÆc ®i xe ®¹p, th−êng lµ vµo ngµy chñ nhËt. Trong th− göi mÑ ngµy 29. III. 1903, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt: "... Chóng con v« t×nh ®· tiªm nhiÔm thãi quen cña n−íc ngoµi lµ cø ®i ch¬i ®óng vµo ngµy chñ nhËt, tuy r»ng nh− thÕ kh«ng thÝch hîp, v× chç nµo còng chËt nÝch nh÷ng ng−êi lµ ng−êi"2). Khi ®i ch¬i nh− vËy, hä th−êng mang theo b¸nh m× cÆp thÞt thay b÷a tr−a vµ ®i ch¬i suèt ngµy. Cho nªn, ch¼ng lÊy lµm l¹ lµ c¶ Vla-®i-mia I-lÝch vµ Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na ®Òu ®−îc xÕp vµo ph¸i "ngao du" (ng−êi −a d¹o ch¬i), trong khi ®ã th× nh÷ng ng−êi ®ång chÝ kh¸c l¹i thuéc ph¸i "xi-nª-ma" (ng−êi thÝch ®i xem "xi-nª-ma"*), nh− hä th−êng nãi ®ïa víi nhau.

Vµ thùc vËy, Vla-®i-mia I-lÝch rÊt Ýt thÝch nh÷ng n¬i vui ch¬i mµ c¸c ®ång chÝ kh¸c th−êng lui tíi gi¶i trÝ sau

* "Xi-nª-ma" - ®iÖn ¶nh. 1) Xem tËp nµy, tr. 288 - 289. 2) Nh− trªn, tr. 285.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXIX XXX M.I. U-li-a-n«-va

nh÷ng giê lµm viÖc c¨ng th¼ng. H×nh nh− Ng−êi ch−a bao giê ®i xem chiÕu bãng, nhÊt lµ khi sèng ë n−íc ngoµi, vµ Ýt khi ®Õn nhµ h¸t. Ng−êi ®· xem vë "Ng−êi thî dÖt" ë BÐc- lanh trong lÇn ra n−íc ngoµi ®Çu tiªn, vµ khi sèng l−u vong ë n−íc ngoµi, Ng−êi cã ®i xem ë nhµ h¸t, nh−ng phÇn nhiÒu lµ khi Ng−êi sèng "kh¸ c« ®¬n" (nghÜa lµ kh«ng cã gia ®×nh) hoÆc khi Ng−êi cã dÞp ®Õn mét thµnh phè lín cã viÖc g× ®Êy sau nh÷ng ngµy th¸ng lµm viÖc khÈn tr−¬ng vµ Ng−êi lîi dông dÞp Êy ®Ó "x¶ h¬i" ®«i chót. Nh−ng çc buæi biÓu diÔn cña çc nhµ h¸t n−íc ngoµi kh«ng lµm võa lßng Vla- ®i-mia I-lÝch mÊy (cã khi Ng−êi cïng víi Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na bá ra vÒ sau mµn thø nhÊt, do ®ã bÞ çc ®ång chÝ tr¸ch ®ïa lµ l·ng phÝ tiÒn), vµ trong nh÷ng vë kÞch Ng−êi xem sau nµy h×nh nh− chØ cã vë "Çi x¸c sèng" lµ ®Ó l¹i cho Ng−êi Ýt nhiÒu Ên t−îng. Nh−ng Ng−êi rÊt thÝch Nhµ h¸t nghÖ thuËt mµ Ng−êi cïng víi La-lai-an-tx¬ ("C«-lum-b¬") ®i xem ë M¸t-xc¬-va tr−íc khi ra n−íc ngoµi, vµ trong th− göi mÑ vµo th¸ng Hai 1901, Ng−êi viÕt r»ng "cho tíi nay con vÉn cßn hµi lßng håi t−ëng" buæi xem biÓu diÔn Êy. "... Chóng con muèn ®Õn Nhµ h¸t nghÖ thuËt Nga, ®Ó xem vë "D−íi ®¸y"...", - Ng−êi viÕt trong th− ngµy 4. II. 19031). M·i nhiÒu n¨m sau, khi Ng−êi sèng ë M¸t-xc¬-va sau çch m¹ng, Ng−êi míi ®−îc xem vë "D−íi ®¸y".

Vla-®i-mia I-lÝch còng Ýt ®i nghe çc buæi hßa nh¹c,

tuy Ng−êi yªu ©m nh¹c. Còng trong th− trªn, Ng−êi viÕt: "Çch ®©y kh«ng l©u, lÇn ®Çu tiªn trong mïa ®«ng nµy, chóng con ®· dù mét buæi hßa nh¹c hay vµ rÊt lÊy lµm hµi lßng, ®Æc biÖt lµ khóc giao h−ëng cuèi cïng cña Tsai-cèp-xki (Sym-phonie pathÐtique)". Trong th− göi cho mÑ ngµy 9. II. 1901, Ng−êi viÕt: "MÊy h«m tr−íc, con ®i xem ca kÞch, rÊt høng thó th−ëng thøc vë "Phô n÷ Do-th¸i": vë nµy con ®· nghe mét lÇn ë Ca-dan (bÊy giê do Da-cr¬-giÐp-xki h¸t),

1) Xem tËp nµy, tr. 282.

cã lÏ çch ®©y 13 n¨m, nh−ng con cßn nhí mét sè ®iÖu"1). Vµ sau nµy, Ng−êi th−êng huýt l¹i nh÷ng ®iÖu Êy (theo çi lèi ®Æc biÖt cña Ng−êi lµ huýt qua kÏ r¨ng). VÒ sau, ë n−íc ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch Ýt xem ca kÞch vµ nghe hßa nh¹c. ¢m nh¹c t¸c ®éng qu¸ m¹nh ®Õn thÇn kinh cña Ng−êi, vµ khi thÇn kinh Ng−êi kh«ng ®−îc b×nh th−êng, - mµ ®iÒu nµy th−êng x¶y ra trong mét cuéc sèng l−u vong kh«ng yªn æn vµ bËn rén ë n−íc ngoµi, - th× Ng−êi thÊy khã chÞu khi nghe ©m nh¹c. C«ng viÖc rÊt bËn rén vµ tiÒn nong cã h¹n ®· ¶nh h−ëng kh«ng Ýt tíi cuéc sèng c« qu¹nh (vÒ mÆt gi¶i trÝ) cña Vla-®i-mia I-lÝch.

Vla-®i-mia I-lÝch còng t−¬ng ®èi Ýt chó ý ®Õn çc danh lam th¾ng c¶nh: "Nãi chung con kh¸ thê ¬ víi nh÷ng çi ®ã, - Ng−êi viÕt trong th− göi tõ BÐc-lanh n¨m 1895, - vµ phÇn lín lµ ngÉu nhiªn mµ ®i xem. Mµ nãi chung, con thÝch ®i d¹o ë çc buæi d¹ héi cña c«ng chóng vµ çc buæi gi¶i trÝ h¬n lµ thÝch ®i xem çc viÖn b¶o tµng, çc r¹p h¸t, çc hµnh lang tr−ng bµy v.v."2). N¨m 1895, khi sèng ë BÐc- lanh, Vla-®i-mia I-lÝch th−êng dïng çc buæi chiÒu ®Ó ®i "d¹o" çc n¬i nh− thÕ, vµ ®iÒu ®ã ®· gióp Ng−êi cã kh¶ n¨ng "nghiªn cøu phong tôc tËp qu¸n cña d©n BÐc-lanh vµ nghe ng−êi §øc nãi chuyÖn"3). Nh−ng, kh«ng ph¶i chØ khi sèng ë BÐc-lanh, nghÜa lµ khi lÇn ®Çu tiªn ra n−íc ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch míi quan t©m nghiªn cøu phong tôc tËp qu¸n; trong çc th− cña Ng−êi göi gia ®×nh cã kh«ng Ýt chç nãi lªn r»ng c¶ khi sèng ë Pa-ri hoÆc khi ghÐ qua ®ã, Ng−êi ®Òu thÝch thó quan s¸t tØ mØ ®êi sèng ë ®©y, nªu râ çi vÎ tù nhiªn tho¶i m¸i cña ng−êi Pa-ri khi ®i trªn ®−êng phè vµ ®¹i lé. "§èi víi nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn th× sèng ë thµnh phè Pa-ri nµy rÊt kh«ng tiÖn vµ rÊt mÖt, - Vla-®i-mia I-lÝch viÕt sau khi ®i Pa-ri mÊy ngµy. - Nh−ng

1) Xem tËp nµy, tr. 250. 2) Nh− trªn, tr.14. 3) Nh− trªn, tr. 14.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXI XXXII M.I. U-li-a-n«-va

nÕu dõng l¹i ®Êy kh«ng l©u, ®i tham quan, d¹o quanh th× kh«ng cã thµnh phè nµo tèt h¬n vµ vui b»ng"1). Khi ®i qua TiÖp-kh¾c, Vla-®i-mia I-lÝch còng quan s¸t tØ mØ ®êi sèng ë ®Êy vµ lÊy lµm tiÕc lµ ch−a häc tiÕng TiÖp; Ng−êi ®· miªu t¶ sinh ®éng cuéc sèng vµ phong tôc cña n«ng d©n Ga-li-xi-a mµ Ng−êi cã dÞp quan s¸t khi sèng ë Ga-li-xi-a; Ng−êi ®· miªu t¶ sinh ®éng héi hãa trang trªn ®−êng phè Muyn-khen víi cuéc nÐm hoa giÊy vôn vµ b¨ng giÊy v.v.. Ng−êi yªu cuéc sèng víi tÊt c¶ çc biÓu hiÖn cña nã, vµ hiÕm cã ai biÕt quan s¸t vµ nghiªn cøu ®êi sèng réng nh− Ng−êi.

Qua nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch ®¨ng d−íi ®©y, còng cã thÓ thÊy ®−îc th¸i ®é cña Ng−êi ®èi víi gia ®×nh vµ thÊy ®−îc ®Õn mét møc ®é nµo ®ã th¸i ®é cña Ng−êi ®èi víi con ng−êi nãi chung. Trong nh÷ng bøc th− nµy, Ng−êi ®· biÓu thÞ sù quan t©m vµ s¨n sãc biÕt chõng nµo ®èi víi hä! Vla-®i-mia I-lÝch rÊt g¾n bã víi ng−êi nhµ, nhÊt lµ víi mÑ; vµ sù ch¨m lo sao cho mÑ sèng tèt h¬n, yªn tÜnh h¬n, dÔ chÞu h¬n, ®−îc thÓ hiÖn qua tÊt c¶ çc bøc th− trùc tiÕp göi cho mÑ còng nh− göi cho nh÷ng ng−êi kh¸c trong gia ®×nh chóng t«i. Th− cña Ng−êi ®Çy ¾p nh÷ng c©u th¨m hái vÒ søc kháe, vÒ "nhµ ë ra sao, cã l¹nh kh«ng". "§iÒu lµm cho con b¨n kho¨n, - Ng−êi viÕt trong th− göi mÑ n¨m 1909, - lµ c¨n phßng cña mÑ ë l¹nh qu¸... MÑ chí ®Ó c¶m l¹nh ®Êy... Cã thÓ t×m çch nµo ®−îc kh«ng, ch¼ng h¹n nh− s¾m mét chiÕc lß s−ëi nhá b»ng s¾t?.."2). Trong nh÷ng bøc th− Êy cã biÕt bao nhiªu lêi khuyªn nhñ, nh− h·y "mïa hÌ nµy nghØ cho thËt tèt", "bít ch¹y, nghØ ng¬i nhiÒu h¬n vµ chóc m¹nh kháe", v.v..

Vla-®i-mia I-lÝch ®Æc biÖt quan t©m nhiÒu ®Õn mÑ, khi bµ gÆp ph¶i mét tai biÕn nµo ®ã, mµ nh÷ng tai biÕn Êy l¹i


rÊt nhiÒu trong ®êi cña mÑ. Khi th× ng−êi nµy, lóc ng−êi kh¸c trong gia ®×nh chóng t«i sa vµo c¶nh bÞ b¾t bí hoÆc tï ®µy, cã khi mÊy ng−êi cïng bÞ b¾t mét lóc, vµ ng−êi mÑ khi Êy tuy ®· cao tuæi vÉn ph¶i lÆn léi tíi nhµ tï ®Ó th¨m hái vµ ®−a ®å dïng, ph¶i ngåi hµng giê ë phßng chê cña hiÕn binh vµ mËt th¸m, cã khi mét m×nh c« ®¬n ë nhµ, bµ xãt th−¬ng cho ®µn con cña m×nh bÞ mÊt tù do. Vla- ®i-mia I-lÝch lo l¾ng cho mÑ nh− thÕ nµo trong qu·ng ®êi Êy cña bµ, vµ Ng−êi ®au khæ nh− thÕ nµo v× ph¶i xa çch mÑ, ®iÒu ®ã cã thÓ thÊy ®Æc biÖt râ trong bøc th− Ng−êi göi mÑ ngµy 1. IX. 1901. Håi bÊy giê, Ma-ri-a I-li-ni- ts¬-na vµ M¸c-c¬ Ti-m«-phª-ª-vÝch ®ang ngåi tï, An-na I-li-ni-ts¬-na ®ang ë n−íc ngoµi vµ kh«ng thÓ trë vÒ n−íc Nga, v× sÏ cã thÓ bÞ b¾t vÒ cïng mét vô ¸n, cßn §mi-t¬-ri I-lÝch còng kh«ng thÓ ë bªn c¹nh mÑ v× s¾p ph¶i thi tèt nghiÖp tr−êng ®¹i häc tæng hîp ë I-u-ri-Ðp. Bµ ph¶i sèng c« ®¬n nh− vËy ë mét thµnh phè xa l¹, khi mµ vµo n¨m 1904, §mi-t¬-ri I-lÝch, An-na I-li-ni-ts¬-na vµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na bÞ b¾t ë Ki-Ðp trong vô ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng vµ Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Ki-Ðp.

Vla-®i-mia I-lÝch bao giê còng mong muèn mÑ cïng sèng víi m×nh vµ ®· nhiÒu lÇn mêi mÑ ®Õn chç m×nh. Nh−ng ®iÒu ®ã khã bÒ thùc hiÖn, v×, ngoµi nh÷ng lý do kh¸c, mÑ bao giê còng ph¶i sèng cïng víi nh÷ng ng−êi con nµo hÕt søc cÇn sù gióp ®ì cña mÑ, mµ ë n−íc Nga sù gióp ®ì Êy hÇu nh− bao giê còng cÇn thiÕt ®èi víi nh÷ng ng−êi bÞ c¶nh s¸t khñng bè. V× vËy, mÑ chØ cã thÓ ®i hai lÇn (trong chuyÕn l−u vong lÇn thø nhÊt còng nh− lÇn thø hai cña Vla-®i- mia I-lÝch ra n−íc ngoµi) trong mét thêi gian ng¾n ra n−íc ngoµi vµ gÆp mÆt con. N¨m 1902, mÑ sèng gÇn mét th¸ng víi Vla-®i-mia I-lÝch vµ An-na I-li-ni-ts¬-na ë Loguivy thuéc miÒn B¾c n−íc Ph¸p. LÇn thø hai vµ còng lµ lÇn cuèi cïng, mÑ ®· cã thÓ gÆp Vla-®i-mia I-lÝch ë Xtèc-kh«n, n¬i mµ bµ cïng Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na tíi vµo n¨m 1910 cèt ®Ó th¨m

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXIII XXXIV M.I. U-li-a-n«-va

Ng−êi. Trong nh÷ng lÇn ®i th¨m Êy, Vla-®i-mia I-lÝch bao giê còng dÆn dß cÆn kÏ mÑ nªn ®i ®−êng nµo, khuyªn mÑ nªn ngñ trä ë kh¸ch s¹n "®Ó khái qu¸ mÖt trªn ®−êng ®i". Còng t¹i Xtèc-kh«n, M. A. U-li-a-n«-va ®· cã dÞp ®−îc nghe lÇn ®Çu tiªn, mµ còng lµ lÇn cuèi cïng, bµi diÔn v¨n cña Vla-®i-mia I-lÝch trong mét cuéc häp cña c«ng nh©n l−u vong. Khi chóng t«i rêi Xtèc-kh«n, Vla-®i-mia I-lÝch tiÔn chóng t«i ®Õn bÕn tµu - Ng−êi kh«ng thÓ lªn tµu, v× chiÕc tµu nµy thuéc mét c«ng ty cña n−íc Nga vµ Vla-®i-mia I-lÝch cã thÓ bÞ b¾t ë ®Êy, - vµ cho tíi nay t«i vÉn cßn nhí râ nÐt mÆt cña Ng−êi khi ®øng trªn bê nh×n theo mÑ. VÎ mÆt Ng−êi lóc bÊy giê biÓu hiÖn ®au khæ biÕt bao! D−êng nh− Ng−êi c¶m thÊy tr−íc r»ng ®Êy lµ lÇn gÆp mÆt cuèi cïng cña m×nh víi mÑ. Vµ sù viÖc ®· x¶y ra ®óng nh− thÕ. Cho tíi khi trë vÒ Nga, sau Çch m¹ng th¸ng Hai, Vla-®i-mia I-lÝch kh«ng cßn ®−îc gÆp gì ng−êi nhµ n÷a, cßn mÑ th× ®· qua ®êi Ýt l©u tr−íc Çch m¹ng th¸ng Hai, vµo th¸ng B¶y 1916. Chóng t«i kh«ng nhËn ®−îc bøc th− thø nhÊt mµ Vla-®i-mia I-lÝch göi sau khi biÕt tin mÑ mÊt. Bøc th− tiÕp theo sau cña Ng−êi còng kh«ng gi÷ l¹i ®−îc, nh−ng c¶ qua bøc th− Êy n÷a, theo t«i nhí, còng thÊy râ çi chÕt cña mÑ nÆng nÒ ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch nh− thÕ nµo, Ng−êi ®· ®au ®ín nh− thÕ nµo vµ ®· ©u yÕm dÞu dµng nh− thÕ nµo ®èi víi chóng t«i, nh÷ng ng−êi còng ®au khæ vÒ sù mÊt m¸t ®ã.

Vla-®i-mia I-lÝch bao giê còng rÊt quan t©m ®Õn chÞ g¸i, em g¸i vµ em trai cña m×nh, còng nh− ®Õn M. T. £-li- da-rèp, th−êng xuyªn hái han xem hä sèng ra sao, søc kháe thÕ nµo, cã kiÕm ®−îc viÖc lµm kh«ng, nghØ ng¬i cã tèt kh«ng v.v.. Ng−êi cè g¾ng s¾p ®Æt c«ng t¸c phiªn dÞch cho chóng t«i, ®«i khi göi s¸ch n−íc ngoµi cho chóng t«i dÞch, quan t©m c¶ ®Õn s¸ch b¸o chóng t«i ®äc vµ ®Õn viÖc häc tËp cña chóng t«i, mêi chóng t«i ®Õn ë víi Ng−êi v.v.. Vla-®i-mia I-lÝch còng rÊt quan t©m ®Õn çc ®ång chÝ

cña m×nh, th¨m hái hä sèng ra sao, cè g¾ng gióp ®ì hä c¶ vÒ mÆt vËt chÊt. Ch¼ng h¹n, Ng−êi nhËn viÕt lêi tùa cho nh÷ng b¶n dÞch cña çc ®ång chÝ ®Ó gióp cho hä ®−îc dÔ dµng trong viÖc xuÊt b¶n nh÷ng b¶n dÞch Êy vµ do ®ã cã thÓ thu ®−îc nhuËn bót.

Nh÷ng ®ång chÝ kh«ng ®−îc biÕt ®iÒu kiÖn sinh sèng l−u vong ë n−íc ngoµi vµ ®iÒu kiÖn trao ®æi th− tõ hîp ph¸p d−íi thêi Nga hoµng, cã thÓ ng¹c nhiªn vµ kh«ng hiÓu ®−îc nh÷ng lêi th−êng thÊy trong th− cña Vla-®i- mia I-lÝch kÓ r»ng Ng−êi sèng "rÊt yªn tÜnh", "lÆng lÏ", "yªn tÜnh, thanh b×nh" v.v., trong nh÷ng thêi kú nh− thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc ch¼ng h¹n, khi mµ qua s¸ch b¸o vµ th− tõ bÝ mËt ng−êi ta cã thÓ thÊy thËt ra Ng−êi ®· biÓu lé mét nghÞ lùc phi th−êng trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh lµ thø chñ nghÜa mµ phÇn lín çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ®ang chÞu ¶nh h−ëng. Nh−ng chí nªn quªn r»ng bÊy giê Vla- ®i-mia I-lÝch chØ cã thÓ ph¸t biÓu ý kiÕn trªn b¸o chÝ, - v¶ l¹i chØ trªn tê tËp san mµ mÊy tuÇn, thËm chÝ mÊy th¸ng míi ra mét kú, vµ viÖc göi tËp san Êy, còng nh− çc tËp s¸ch nhá, qua b−u ®iÖn, lµ hÕt søc khã kh¨n, - hoÆc ph¸t biÓu trong nh÷ng cuéc héi häp nhá cña nh÷ng ng−êi l−u vong hay trong çc tiÓu tæ c«ng nh©n n−íc ngoµi. Râ rµng lµ nh÷ng kh¶ n¨ng ®ã qu¸ − Ýt ái ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch, vµ nÕu nh−, theo lêi N.C. Cróp-xcai-a kÓ l¹i, trong buæi ®Çu cña cuéc çch m¹ng ë Nga, Ng−êi cho ta c¶m t−ëng r»ng Ng−êi sèng m·nh liÖt nh− mét con s− tö t×m çch nh¶y ra khái çi còi cña m×nh, th× thö hái cuéc sèng l−u vong vµ xa çch n−íc Nga cña Ng−êi tr−íc kia, nhÊt lµ trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc, ch¼ng ph¶i lµ chiÕc còi trãi buéc Ng−êi trªn møc ®é rÊt lín, kh«ng ®Ó cho thiªn tÝnh l·nh tô vµ diÔn gi¶ nh©n d©n cña Ng−êi ®−îc ph¸t triÓn vµ tháa m·n hay sao? Ng−êi muèn lao vµo mét c«ng t¸c réng lín h¬n nhiÒu, muèn thùc sù x«ng lªn nh− mét con s− tö, nh−ng buéc ph¶i ®µo t¹o vµi ba ®ång chÝ ®Ó th«ng

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXV XXXVI M.I. U-li-a-n«-va

qua hä mµ liªn hÖ víi quÇn chóng ®«ng ®¶o h¬n. ThÕ th× ®èi víi mét b¶n tÝnh nh− b¶n tÝnh cña Vla-®i-mia I-lÝch, sù ho¹t ®éng Êy, còng nh− hoµn c¶nh chung "ë chèn BÐc- n¬ tÜnh mÞch nµy", ch¼ng ph¶i lµ thùc sù qu¸ "yªn tÜnh", qu¸ "lÆng lÏ" hay sao?...

Trong th− tõ hîp ph¸p chØ thØnh tho¶ng míi lé ra sù phÉn né cña Ng−êi ®èi víi "nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa xÊu xa lo¹i nguy h¹i nhÊt", ®èi víi "nh÷ng ®iÒu hÕt søc tÇm th−êng vÒ viÖc biÓu quyÕt tÝn dông" v.v.. ë ®©y, Ng−êi bÞ trãi buéc bëi khu«n khæ kiÓm duyÖt s¸ch b¸o, vµ chØ cÇn xem trong th− Ng−êi nh÷ng c©u nµo (xem phô lôc1) "®¸ng chó ý" cña bän mËt th¸m vµ hiÕn binh vµ trë thµnh "vËt chøng", còng ®ñ hiÓu ®−îc r»ng lóc bÊy giê b¶n th©n Ng−êi còng nh− gia ®×nh Ng−êi ë vµo mét t×nh h×nh "rÊt khã... cã thÓ trao ®æi th− tõ nh− ý muèn"2).

Vµ kh«ng ph¶i v« cí mµ ë ®Çu lêi tùa nµy, chóng t«i ®· nãi tr−íc r»ng th− tõ cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ chñ yÕu cã ý nghÜa vµ bæ Ých cho viÖc nªu râ tÝnh çch cña Ng−êi víi t− çch mét con ng−êi (dÜ nhiªn, viÖc lét t¶ tÝnh çch Êy rÊt kh«ng ®Çy ®ñ vµ cã phÇn phiÕn diÖn do chÕ ®é c¶nh s¸t lóc bÊy giê). Theo ý chóng t«i th× vÒ mÆt nµy, nh÷ng bøc th− Êy lµ sù ®ãng gãp quý gi¸ vµo nh÷ng tµi liÖu viÕt vÒ Vla-®i-mia I-lÝch, vµ chØ cßn tiÕc mét ®iÒu lµ nhiÒu bøc th− cña Ng−êi göi cho ng−êi nhµ còng nh− cho çc ®ång chÝ, ®· thÊt l¹c ®i. Cßn nh− vÒ Lª-nin víi tÝnh çch lµ l·nh tô, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ nhµ khoa häc th× nh÷ng v¨n kiÖn kh¸c, tr−íc hÕt lµ di s¶n v¨n häc phong phó cña Ng−êi, ®· nãi nhiÒu råi.

Cuéc sèng l−u vong ë n−íc ngoµi lÇn thø hai ®Æc biÖt nÆng nÒ ®èi víi Vla-®i-mia I-lÝch. §Õn Gi¬-ne-v¬, sau khi sèng ë Pª-tÐc-bua vµ gÇn Pª-tÐc-bua, Ng−êi ®Æc biÖt

1) Xem tËp nµy, tr. 481 - 482. 2) Nh− trªn, tr. 448, 443.

khã chÞu vÒ viÖc trë vÒ chèn cò. "Anh chÞ ®· l−u l¹i thµnh phè Gi¬-ne-v¬ chÕt tiÖt nµy mÊy ngµy råi..., - Ng−êi viÕt trong th− göi Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na ngµy 14. I. 1908. - Mét n¬i hÎo l¸nh ch¸n ngÊy, nh−ng biÕt lµm sao ®−îc. SÏ thÝch øng dÇn"1). Vµ thÕ lµ Vla-®i-mia I-lÝch lao vµo c«ng t¸c vÉn víi sù bÒn bØ vµ nghÞ lùc vèn cã cña m×nh, v× Ng−êi biÕt "thÝch øng" trong bÊt cø ®iÒu kiÖn nµo. "ChØ cã chÝnh lóc di chuyÓn lµ kh«ng thÝch thó, v× ®©y lµ chuyÓn tõ chç tèt ®Õn chç dë. Nh−ng ®ã lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái", - Ng−êi viÕt trong bøc th− sau göi cho mÑ2). Vµ lóc nµy Ng−êi ®Æc biÖt khã chÞu sù thiÕu thèn nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o, s¸ch míi vµ b¸o hµng ngµy cÇn thiÕt cho viÖc s¸ng t¸c cña Ng−êi, ®ã còng lµ viÖc chuyÓn tõ çi tèt ®Õn çi xÊu, v× ë Pª-tÐc- bua, Ng−êi ®· cã thÓ ®äc mäi thø b¸o chÝ, cã thÓ theo dâi mäi s¸ch míi. V× vËy Ng−êi yªu cÇu "kiÕm cho anh... çc biªn b¶n cña §u-ma III (biªn b¶n tèc ký c«ng bè chÝnh thøc còng nh− nh÷ng lêi tuyªn bè, chÊt vÊn vµ dù luËt ®−a ra §u-ma)" vµ göi cho Ng−êi "tÊt c¶ cho anh kh«ng ®Ó sãt g×". Ng−êi còng quan t©m ®Õn "c−¬ng lÜnh, th«ng ço vµ truyÒn ®¬n cña ph¸i Th¸ng M−êi, ph¸i h÷u, nhãm C«-d¾c v.v.". Ng−êi thiÕu nh÷ng tµi liÖu cÇn thiÕt Êy, trong khi ®ã "ch¾c lµ trong §u-ma, tÊt c¶ mí "giÊy lén" Êy vøt ®Çy nÒn nhµ, ch¼ng ai thÌm nhÆt lµm g×". Ng−êi còng yªu cÇu göi cho m×nh "tÊt c¶ nh÷ng s¸ch míi cña ph¸i men-sª-vÝch"3), çc lo¹i t¹p chÝ cña c«ng ®oµn vÉn cßn xuÊt b¶n ®−îc sau vô ®ãng cöa v.v..

Song khi sèng ë n−íc ngoµi, Vla-®i-mia I-lÝch kh«ng nh÷ng thiÕu s¸ch, mÆc dÇu chóng t«i ®· ra søc cung cÊp cho Ng−êi dï chØ lµ nh÷ng cuèn s¸ch hay nhÊt cã trªn thÞ tr−êng s¸ch, mµ cßn thiÕu c¶ çc b¸o n−íc Nga. VÒ mÆt nµy, tÖ nhÊt lµ thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc, bÊy giê cã nh÷ng

1) Xem tËp nµy, tr. 298. 2) Nh− trªn, tr. 300. 3) Nh− trªn, tr. 298, 306, 299.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXVII XXXVIII M.I. U-li-a-n«-va

thêi gian dµi Vla-®i-mia I-lÝch hoµn toµn kh«ng ®−îc ®äc tê b¸o Nga nµo, Ng−êi viÕt trong th− ngµy 20. IX. 1916: "... Mçi tuÇn mét lÇn nhê anh chuyÓn cho em nh÷ng b¸o Nga mµ anh ®· ®äc xong, kh«ng th× em ch¶ ®−îc ®äc tê b¸o Nga nµo c¶"1).

T×nh h×nh thu nhËp cña Vla-®i-mia I-lÝch còng hÕt søc khã kh¨n, nhÊt lµ trong nh÷ng n¨m cuèi ë n−íc ngoµi. "TÊt c¶ nh÷ng nguån sinh sèng cò cña anh chÞ s¾p c¹n råi, vµ vÊn ®Ò kiÕm tiÒn ®Æt ra kh¸ gay" (14. XII. 1915). VÊn ®Ò nµy "lµm anh Êy kh¸ lo ©u" - Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp- na viÕt - v× Vla-®i-mia I-lÝch rÊt nguyªn t¾c ®èi víi vÊn ®Ò tiÒn nong, ®èi víi sù gióp ®ì cña bÊt cø ai. Ng−êi viÕt trong th− ngµy 20. IX. 1916: "Em ph¶i viÕt mét çi g×, çi g× còng ®−îc, v× gi¸ sinh ho¹t cao vät, ®êi sèng hÕt søc gay go"2).

Vµ ngay mÊy th¸ng tr−íc Çch m¹ng th¸ng Hai, vµo mïa thu n¨m 1916, Vla-®i-mia I-lÝch cßn ph¶i t×m s¸ch ®Ó dÞch, viÕt th− cho ng−êi xuÊt b¶n vÒ viÖc in nh÷ng s¸ch Êy. Søc lùc cña Ng−êi ®· ®−îc sö dông mét çch kh«ng cã n¨ng suÊt nh− thÕ nµo, nÕu Ng−êi thùc sù ®· ph¶i tiªu phÝ thêi gian vµo viÖc dÞch s¸ch, nh−ng çch m¹ng rót côc l¹i ®· "c¶n trë" c¶ viÖc nµy.

§Êy lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sèng cña Ng−êi khi ë n−íc ngoµi, tr−íc çch m¹ng kh«ng l©u. Sù xa çch n−íc Nga, xa çch quÇn chóng c«ng nh©n mµ bao giê Ng−êi còng thiÕt tha muèn trùc tiÕp ¶nh h−ëng tíi, ®iÒu kiÖn khã kh¨n cña cuéc sèng l−u vong - mÆc dÇu Ng−êi lu«n lu«n gi÷ v÷ng ®−îc nghÞ lùc vµ sù bÒn bØ - tù nhiªn khiÕn cho "thÇn kinh trë nªn ®au yÕu", toµn bé c¬ thÓ ®· bÞ tæn th−¬ng nÆng.

Trong th− ngµy 15. II. 1917, víi giäng chua ch¸t, Ng−êi thuËt l¹i c©u nãi ®ïa cña Na-®ª-gi¬-®a C«n-xtan-ti-nèp-na

1) Xem tËp nµy, tr. 455. 2) Nh− trªn, tr. 559, 455.

khi nhËn ®−îc tiÒn tõ Nga göi ®Õn: "anh b¾t ®Çu lÜnh "tiÒn h−u trÝ" råi ®Êy"1).

Vµ tiÕp sau bøc th− trªn, trong ®ã qua nh÷ng c©u nãi ®ïa chóng ta thÊy râ ®iÒu kiÖn khã kh¨n mµ Vla-®i-mia I-lÝch ph¶i sèng tr−íc çch m¹ng, l¹i lµ mét bøc ®iÖn ng¾n b¸o tin mõng: "Chóng t«i sÏ tíi vµo ®ªm thø hai, II. H·y tin cho b¸o "Sù thËt" biÕt"2).

Cuéc sèng l−u vong ë n−íc ngoµi cña Ng−êi ®· kÕt thóc. Vµ th− tõ víi gia ®×nh còng chÊm døt.

Sau ®ã t«i chØ cßn nhËn ®−îc cña Vla-®i-mia I-lÝch hai th− ng¾n n÷a3), còng ng¾n ngñi nh− thêi gian Ng−êi c− tró bÝ mËt ë PhÇn-lan vµo thêi kú Kª-ren-xki vµ Coãc- ni-lèp, vµo thêi gian tr−íc ngµy th¾ng lîi th¸ng M−êi vÜ ®¹i.

M. U-li-a-n«-va

1) Xem tËp nµy, tr. 460. 2) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,

t.49, tr. 590. 3) Xem tËp nµy, tr.463 - 465.

Lêi tùa cho tËp "Th− göi ng−êi nhµ" xuÊt b¶n n¨m 1930 XXXIX XL M.I. U-li-a-n«-va

Bµn vÒ nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ1)

ý nghÜa cña th− tõ riªng ®èi víi tiÓu sö cña mét ng−êi vµ ®èi víi viÖc t×m hiÓu ç tÝnh cña ng−êi Êy lµ ë chç nh÷ng th− tõ Êy cho ta thÊy râ ng−êi Êy trong sinh ho¹t hµng ngµy, trong quan hÖ víi ng−êi kh¸c, vµ nh− thÕ gãp phÇn lµm s¸ng tá mét sè khÝa c¹nh vÒ tÝnh çch cña ng−êi Êy - nh÷ng khÝa c¹nh ch−a ®−îc soi s¸ng ®Çy ®ñ hoÆc hoµn toµn ch−a ®−îc soi s¸ng qua ho¹t ®éng khoa häc hoÆc x· héi cña ng−êi Êy - vµ dï sao còng cho thªm nh÷ng nÐt míi ®Ó vÏ nªn h×nh t−îng cña ng−êi Êy. Tuy nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch th−êng rÊt ng¾n gän, kh«ng ph¶i lµ sù gi·i bµy t×nh c¶m nµo, ®iÒu mµ Ng−êi kh«ng bao giê −a thÝch, còng nh− kh«ng −a bÊt kÓ sù dµi dßng nµo; tuy qua nh÷ng bøc th− Êy, ng−êi ta c¶m thÊy ng−êi viÕt th− lµ mét ng−êi hµnh ®éng, quen ®¾n ®o thêi gian dïng cho mäi viÖc riªng t©y, - nh−ng ngay nh÷ng bøc th− Êy còng ph¶n ¸nh Ýt nhiÒu tÝnh çch cña ng−êi viÕt.

Còng chí nªn quªn r»ng th− tõ Êy ®Òu viÕt trong ®iÒu kiÖn kiÓm duyÖt cña Nga hoµng, r»ng bao giê còng ph¶i ®Ò phßng kh¶ n¨ng th− tõ bÞ kiÓm duyÖt, v× thÕ mµ buéc ph¶i viÕt hÕt søc ng¾n gän. Vla-®i-mia I-lÝch ®· viÕt cho em g¸i Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na: "RÊt khã... cã thÓ trao ®æi th− tõ nh−

1) Bµi cña A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va viÕt cho tËp "Th− göi

ng−êi nhµ", xuÊt b¶n n¨m 1931 vµ 1934.

ý muèn"1). Dïng h×nh thøc th− viÕt b»ng mùc hãa häc th× tù do h¬n; trong nh÷ng bøc th− Êy, ngoµi nh÷ng chç chØ thuÇn tóy nãi ®Õn c«ng viÖc ra, cßn thÊy nãi ®Õn nh÷ng tin tøc míi nhÊt trong ®¶ng, ®Õn çc ®¹i héi vµ héi nghÞ ®¹i biÓu, cßn cã sù ®¸nh gi¸ s¾c s¶o - b»ng ®«i ba tõ - cña Vla-®i-mia I-lÝch vÒ nh÷ng con ng−êi vµ nh÷ng trµo l−u trong ®¶ng, cßn cã nh÷ng c©u nãi qu¶ quyÕt vµ s¾c c¹nh vèn cã ë Ng−êi trong khi trß chuyÖn hµng ngµy. Nh−ng nh÷ng bøc th− Êy ®Òu ph¶i hñy ®i khi xem xong, vµ cè nhiªn chóng t«i kh«ng cßn gi÷ ®−îc mét bøc nµo c¶. Nh÷ng th− Êy ®Òu viÕt hoÆc lµ gi÷a nh÷ng dßng ch÷ trong çc th− hoÆc th«ng th−êng h¬n lµ gi÷a nh÷ng dßng ch÷ cña çc s¸ch, t¹p chÝ, cña Ên phÈm nµo ®ã. Vµ khi kÓ ra nh÷ng s¸ch ®· nhËn ®−îc, Vla-®i-mia I-lÝch viÕt r»ng "NhËt ký ®¹i héi cña çc nh©n viªn kü thuËt" hoÆc "B¶n sao tõ Archiv ra" nµo ®Êy lµ "rÊt hay vµ con ®Æc biÖt c¶m ¬n chÞ A-ni-u-ta vÒ tµi liÖu Êy"2), th× dÜ nhiªn ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®· nhËn ®−îc th− viÕt b»ng mùc hãa häc. T«i còng kh«ng gi÷ ®−îc nh÷ng bøc th− viÕt b»ng mùc th−êng nh−ng kh«ng trùc tiÕp göi ®Õn ®Þa chØ cña t«i, - nh−, ch¼ng h¹n, nh÷ng bøc th− t«i nhËn ®−îc vµo nh÷ng n¨m 1913 - 1914 qua ban biªn tËp t¹p chÝ "Häc vÊn" theo bÝ danh cña t«i. Ngay nh÷ng bøc th− trùc tiÕp göi ®Õn ®Þa chØ cña t«i còng kh«ng tiÖn gi÷ l¹i tÊt c¶: t«i cßn nhí cã vµi bøc th− chÝnh I-lÝch ®· yªu cÇu t«i hñy ®i.

VÒ nh÷ng bøc th− ®−a vµo tËp nµy, cßn cã thÓ nãi r»ng mÆc dï nh÷ng th− Êy viÕt cho ng−êi th©n thuéc, dÜ nhiªn, do ®ã, chøa ®ùng rÊt nhiÒu sù viÖc thuÇn tóy gia ®×nh, Ýt vÊn ®Ò chung, nh−ng ®øng vÒ mÆt kh¸c th× nh÷ng ng−êi Êy kh«ng nh÷ng th©n thuéc vÒ m¸u mñ mµ cßn c¶ vÒ chÝ h−íng, cã sù trao ®æi th− tõ c¶ vÒ c«ng t¸c víi hä, cho nªn nh÷ng


XLI XLII A.I. U-li-a-n«-va-£-li-da-r«-va

th− tõ c«ng khai cã khi lµ sù bæ sung, nã tuång nh− lµ nh÷ng m¾t xÝch trong toµn bé d©y chuyÒn th− tõ. Vµ nÕu nh− Vla-®i-mia I-lÝch kh«ng trùc tiÕp trao ®æi vÒ c«ng t¸c víi mÑ, th× Ng−êi còng ch¼ng ph¶i giÊu giÕm mÑ ®iÒu g×, v× Ng−êi biÕt r»ng mÑ hoµn toµn ®ång t×nh víi tÊt c¶ chÝ h−íng çch m¹ng, víi toµn bé c«ng t¸c cña Ng−êi. Còng v× thÕ, th− viÕt cho mét ng−êi trong gia ®×nh phÇn lín lµ viÕt cho c¶ nhµ ®Òu xem. Trong th− göi cho mÑ, th−êng cã sù giao viÖc cho chÞ, em g¸i, em trai hoÆc anh rÓ, vµ nh÷ng th− Êy th−êng ®−îc c¶ nhµ ®äc vµ th−êng ®−îc göi cho ng−êi th©n thuéc tró ngô ë thµnh phè kh¸c.

ý nghÜa cña th− tõ trao ®æi cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ dÜ nhiªn cµng lín h¬n ë chç th− tõ Êy bao qu¸t chÝnh çi thêi kú mét phÇn t− thÕ kû khi ®¶ng ta ra ®êi vµ h×nh thµnh, mµ trong viÖc x©y dùng ®¶ng Êy, Vla-®i-mia I-lÝch gi÷ mét ®Þa vÞ quan träng biÕt chõng nµo.

Cã néi dung phong phó nhÊt vµ göi dån dËp nhÊt lµ th− viÕt vµo nh÷ng n¨m 1897 - 1899 vµ 1908 - 1909 - nh÷ng n¨m xuÊt b¶n hai t¸c phÈm lín cña Vla-®i-mia I-lÝch: "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" vµ "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", - v× nh÷ng th− Êy liªn quan ®Õn viÖc giao nhiÖm vô cho chóng t«i vÒ c«ng viÖc xuÊt b¶n vµ söa b¶n in thö v.v. nh÷ng t¸c phÈm Êy. Ngoµi ra, th− tõ cña thêi kú thø nhÊt trong hai thêi kú trªn l¹i phong phó h¬n vµ göi dµy h¬n còng v× nh÷ng bøc th− Êy ®Òu viÕt vµo nh÷ng n¨m bÞ ®µy, mµ sèng c« ®éc vµ xa çch víi cuéc sèng trong c¶nh ®µy ¶i th× ngay c¶ ng−êi cã tÝnh t×nh c« ®éc nhÊt còng −a viÕt th−. Qua th− cña Vla- ®i-mia I-lÝch viÕt trong thêi kú nµy, nhÊt lµ nh÷ng bøc th− tØ mØ nhÊt göi cho mÑ, cã thÓ ph¸n ®o¸n tèt nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn sinh sèng, së thÝch vµ thãi quen cña Ng−êi, trong nh÷ng bøc th− Êy, ç tÝnh cña Ng−êi biÓu hiÖn ra râ nÐt nhÊt, nÕu cã thÓ nãi nh− vËy.

Sau n÷a, - vµ ®©y lµ ®iÒu quan träng nhÊt, - trong nh÷ng th− göi tõ n¬i bÞ ®µy, Vla-®i-mia I-lÝch tá ra ch¼ng nh÷ng kh«ng xa rêi cuéc sèng, mµ Ng−êi cßn ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn nãng hæi nhÊt thêi bÊy giê cña chñ nghÜa M¸c. Qua nh÷ng bøc th− Êy, mÆc dÇu dïng bÝ danh che giÊu - mµ còng kh«ng thÓ kh¸c ®−îc - còng cã thÓ thÊy ®−îc th¸i ®é cña Ng−êi ®èi víi çc thµnh viªn nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", ®èi víi Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt, sù ®ång t×nh hoµn toµn vµ sù kÝnh träng s©u s¾c cña Ng−êi ®èi víi hä, sù giao thiÖp cña Ng−êi víi hä b»ng th− tõ còng nh− qua nh÷ng cuéc ®µm tho¹i cña t«i theo ñy nhiÖm cña Ng−êi khi t«i ®i ra n−íc ngoµi n¨m 1897. Trong nh÷ng bøc th− Êy, Vla-®i-mia I-lÝch nhÊn m¹nh r»ng ph¶i tuyÖt ®èi ng¨n ngõa "sù c« lËp víi sinh ho¹t chÝnh trÞ" mµ nguy c¬ vÒ sù c« lËp ®ã ®· ®−îc ¸c- xen-rèt b¸o tr−íc. "... Theo t«i, vÒ mÆt nµy, t¸c gi¶ hoµn toµn vµ 1000 lÇn cã lý, nhÊt lµ vÒ mÆt chèng l¹i nh÷ng kÎ thiÓn cËn ñng hé "chñ nghÜa kinh tÕ"1). Chç nµy, Ng−êi cã ý nãi ®Õn Ma-xlèp vµ ®ång bän, nghÜa lµ ban biªn tËp b¸o "TruyÒn tin Xa-ma-ra"; ban biªn tËp nµy ®· lªn ¸n t¹p chÝ "Lêi nãi míi" do Xt¬-ru-vª ®øng ®Çu lµ ®· ®ång t×nh víi giai cÊp t− s¶n vµ chñ nghÜa tù do. Vla-®i-mia I-lÝch cho r»ng nhiÖm vô tr−íc m¾t lóc bÊy giê kh«ng ph¶i lµ bã hÑp ë sù tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng cho riªng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ. Ng−êi nãi víi t«i Ýt l©u tr−íc khi bÞ b¾t: "§iÒu quan träng lµ kh«ng ®Ó cho lan trµn nh÷ng ¶o t−ëng cho r»ng cã thÓ ®¹t ®−îc mét çi g× ®ã chØ b»ng ®Êu tranh chèng bän chñ x−ëng. Ngay tõ ®Çu ®· ph¶i n©ng cao gi¸c ngé chÝnh trÞ cña c«ng nh©n". V× vËy, hoµn toµn nhÊt trÝ víi nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", Vla-®i-mia I-lÝch lóc Êy, còng nh− Phª-®«-xª-Ðp vµ M¸c-tèp, ®· ®øng vÒ phÝa Xt¬-ru-vª trong khi cã nh÷ng bÊt ®ång nµy cña Xt¬-ru-vª víi nhãm

1) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 16.

Bµn vÒ nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch göi ng−êi nhµ XLIII XLIV A.I. U-li-a-n«-va £-li-da-r«-va

"TruyÒn tin Xa-ma-ra", vµ ®· viÕt th− göi Ma-xlèp vµ ®ång bän ®Ó bªnh vùc Xt¬-ru-vª. Theo Ma-xlèp nãi th× mét trong nh÷ng bøc th− cña Vla-®i-mia I-lÝch ®· ®−îc viÕt víi giäng chiÕn ®Êu vµ kÕt thóc b»ng c©u: "NÕu anh muèn cã chiÕn tranh, th× sÏ cã chiÕn tranh". C¶ trong nh÷ng bøc th− n¨m 1899, Vla-®i-mia I-lÝch còng ®· nhiÒu lÇn ph¶n ®èi ph¸i Xa-ma-ra.

"VÒ ph¸i Xa-ma-ra, em kh«ng tin hä cã thÓ nãi ®−îc c©u g× th«ng minh (ng−êi ta ®· viÕt th− cho em nãi vÒ nh÷ng lêi buéc téi vÒ "tÝnh chÊt t− s¶n")" (th− ngµy 13 th¸ng Hai 1899)1). VÒ viÖc b×nh luËn t¸c phÈm cña Gv«-d¬-®Ðp, Ng−êi viÕt: "ViÕt bµi b×nh luËn kh«ng thó vÞ l¾m. QuyÓn s¸ch kh«ng lµm con thÝch thó: ch¼ng cã g× míi, nhiÒu chç viÕt chung chung, cã chç v¨n lñng cñng kh«ng chÞu ®−îc...". "NÕu cã thÓ m¹n ®µm vÒ ®Ò tµi nµy (bµi bµn vÒ di s¶n. - A. £.) víi nh÷ng ng−êi kh«ng chØ b»ng lßng víi t− t−ëng cña Gv«-d¬-®Ðp (anh ®· ®äc quyÓn s¸ch cña Gv«-d¬-®Ðp vÒ tÇng líp cu-l¾c ch−a?* Em cho r»ng cuèn s¸ch tåi l¾m) th× rÊt bæ Ých vµ lý thó"2).

Nh−ng, ngay khi tiÕp tôc luËn chiÕn chèng "chñ nghÜa kinh tÕ", t¸n thµnh ¸c-xen-rèt vµ Plª-kha-nèp - nh÷ng ng−êi ngay tõ thêi kú Vla-®i-mia I-lÝch ra

toµn tËp · 2015-05-26 · nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò...

Documents