tÜrkİye’nİn yÜzÖlÇÜmÜ ve nÜfusunun deprem...
TRANSCRIPT
TÜRKİYE’NİN YÜZÖLÇÜMÜ VE NÜFUSUNUN DEPREM BÖLGELERİNE DAĞILIŞI
Y D o ç .D r.N ec la Türkoğlu
ÖZET
Deprem, Türkiye’de görülen en önemli afet türüdür. Önemi diğer afetlere göre etki alanının geniş olması, can ve mal kayıplarının fazla olmasından ileri gelmektedir.Türkiye yüzölçümünün % 96’sı, nüfusunun % 99 ’unun deprem riski altında olm ası, beşeri ve ekonomik faaliyetler açısından depremin önemini artırmaktadır. Ülkemizin bir deprem ülkesi olduğu gerçeği kabul edildiğinde, yerleşim yeri seçilmesinden sanayi faaliyetlerine kadar pekçok alanda yapılacak planlamada bu konunun göz önünde bulundurulması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de 1999 ve 2000 yıllarında büyük depremler görülmüştür. Özellikle 17 Ağustos 1999 İzmit ve 12 Kasım 1999 Düzce depremlerinin, nüfusun, yerleşim merkezlerinin ve sanayinin yoğun olduğu alanlarda m eydana gelmiş olması çok sayıda can ve mal kayıplarının görülmesine neden olmuştur. Bu depremler kamuoyunun, pek çok kurum ve bilim adamının dikkatlerinin deprem üzerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur.
ABSTRACT
Earthquake is the most hazards natural disaster seen in Turkey. Since the earthquake affects a wide area and causes a considerable loss of lives and property, it is the most important natural disaster in Turkey. 96 % of Turkey and 99 % of people living in Turkey are under the risk of earthquake . This makes the earthquake an important issue from social and economical point of view. Therefore, the reality of high earthquake risk should be taken into account in selecting residential and industrial areas, and in planning all other activities. As in the several countries, Turkey had big earthquakes in 1999. Especially in August 17, 1999 İzm it and November 12, 1999 Düzce earthquakes a lot of lives and property were lost, since the areas affected by these earthquakes are densely populated and have many industrial
establishment. These earthquakes, have made people institutions and scientist to pay considérable attention to the earthquakes.
GİRİŞ
Ülkem iz, konum itibariyle Alp-Himalaya deprem kuşağında yer almasından dolayı milattan önceki yıllardan günümüze kadar çok sayıda ve şiddetli depremlere maruz kalmıştır. Depremlerin genel olarak tamamına yakınının fay kuşakları boyunca meydana gelmesi, ülkemizde tektonik kökenli depremlerin hakim olduğunu göstermektedir. İnsanların yerleşim yeri olarak daha çok su kaynaklarının bulunduğu yerleri, depresyonları, faylanm anın olduğu yam açları, term al kaynakların yakın çevresini dolayısıyla fay hatlarına yakın veya doğrudan fay hatları üzerindeki alanları seçmeleri, birçok yerleşim biriminin (özellikle antik kentlerin) ortadan kalkmasına veya yer değiştirmesine neden olmuştur. Nüfusun daha çok merkezlerde yoğunlaşması, zemin şartlarının yeterince araştırılmaması ve depreme dayanıklı konutların yapılmaması gibi bazı faktörler de buna eklendiğinde, deprem, ülkemiz açısından geçmişten günümüze diğer afetlere göre fazla can ve mal kayıplarına yol açan bir afet türü olmuştur. Bu çalışmada ülke yüzölçümünün, nüfusun ve idari ünitelerden illerin deprem bölgelerine göre dağılımı ortaya konularak, deprem tehlikesi altında olan alanlarda yapılması gerekenler öneriler şeklinde sunulacaktır.
Türkiye’deki Başlıca Deprem Kuşakları
Depremler genel olarak Türkiye’nin hemen her yerinde olmaktadır. Ancak hasar yapıcı depremler başlıca üç bölgede yoğunlaşmıştır. Bunlar, en büyük depremlerin görüldüğü Kuzey Anadolu Fay Zonu, Kuzey Anadolu Fay Zonu kadar aktif olan Doğu Anadolu Fay Zonu ve Batı Anadolu çöküntü sistemidir.
Ülkemizde 1900-2000 yılları arasında magnitüdü 4 ve daha büyük 7000 civarında deprem meydana gelm iştir. Bu depremlerin bazıları büyük hasarlara ve yüzey faylanmalarına neden olmuştur. Bu tarihler arasında Kuzey Anadolu Fayı boyunca hasar yapıcı ve yüzey faylanması meydana getirmiş magnitüdü 5.5 ve daha büyük o lan '36 deprem görülmüştür. Bu depremlerden 6 tanesinin magnitüdü 7 ’den büyüktür. M eydana gelen depremler fayın 800 km .den fazla bir bölümünün kırılmasına yol açmıştır. Bu fay kuşağında meydana gelen 1939 Erzincan depremi, Türkiye’de görülen en büyük depremdir (Ms=7.9). 32.962 kişinin hayatını kaybettiği bu deprem daha sonraki depremlerin meydana gelmesinde de etkili olmuştur ve depremler batıya doğru kayma eğilimi göstermiştir. Etkilediği alan ve
134 NECLA TÜRKOĞLU
Türkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı 135
büyüklük bakımından son derece önemli olan 17 Ağustos 1999 İzmit ve 12 Kasım 1999 Düzce-Kaynaşlı depremleri de yine bu fay kuşağı üzerinde meydana gelmiştir.
Doğu Anadolu Fay Zonu, 1900-2000 yılları arasında hareketliliğin fazla görülmediği bir alandır. Bu dönemde büyüklüğü 5.5’den fazla olup, hasar yapıcı ve yüzey kırığı oluşturmuş toplam 10 deprem görülmüştür.
Eğim atımlı fayların bulunduğu Batı Anadolu çöküntü sisteminde söz konusu dönemde büyüklüğü 5 .5’den fazla ve hasar yapıcı 33 deprem olmuştur. Bu depremlerin büyük bir kısmı Büyük Menderes çöküntüsünün doğu ucu ile Simav çöküntü alanı boyunca meydana gelmiştir.
Türkiye Yüzölçümünün Deprem Bölgelerine Dağılışı
Türkiye’de deprem tehlikesi altında olan alanlar derecelendirilerek deprem haritaları oluşturulmuştur. Ülkemiz, değişik dönemlerde çizilen bu haritalarda 5 deprem bölgesine ayrılmıştır (Harita 1). I.derece deprem bölgesi olarak belirtilen alanlar, fay kuşaklarının bulunduğu bölgeleri içine almaktadır. 328.995 km2 yüzölçüme sahip bu deprem bölgesi Türkiye yüzölçümünün % 42’sini oluşturmaktadır (Tablo: 1, Şekil: 1). Bu kuşağın etrafını çevreleyen II. Derece deprem bölgesi ise 186.411 km2 yüzölçümü ile toplam alanın % 24’ü kadar alan kaplamaktadır. İç Anadolu Bölgesi’nin güneyi, Kırklareli civarı, Sinop çevresi, Doğu Karadeniz Bölümü ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin güney kısımlarını içerisine alan III. Derece deprem bölgesi % 18’lik paya sahiptir. Buna göre ilk üç bölgede bulunan alanlar ülke yüzölçümünün % 84’ünü oluşturmaktadır. Deprem tehlikesinin az olduğu IV. (% 12) ve V.(% 2) derecede deprem bölgeleri ise ülke genelinde küçük bir alan kaplamaktadır.
Tablo: 1 Deprem Bölgelerine Göre Türkiye Yüzölçümü ve NüfusununDağılışı
DepremBölgeleri
Y üzölçünıü(km2) % Nüfus (1990) % Nüfus (1997) %
I.Derece 328.995 42 25.052.683 44 28.322.854 45
II.Derece 186.411 24 14.642.950 26 16.498.771 26
III .Derece 139.594 18 8.257.582 15 9.158.252 15
IV .Derece 97.894 12 7.534.083 13 7.953.825 13
V.Derece 32.051 4 985.737 2 931.872 1
Toplam 784.945 56.473.035 62.865.574
Kaynak: Afet İşleri Genel Müdürlüğü
136 NECLA TÜRKOĞLU
I Z I M 3 <3 3 0 3
Har
ita:
I Tür
kiye
De
prem
Bö
lgel
eri
Har
itası
Türkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı 137
Tablo: 1 Deprem Bölgelerine Göre Türkiye Yüzölçümü ve Nüfusunun Dağılışı
Deprem Bölgeleri Y üzölçünt ü(knı2) % Nüfus (1990) % Nüfus (1997) %I.Derece 328.995 42 25.052.683 44 28.322.854 45II. Derece 186.411 24 14.642.950 26 16.498.771 26III. Derece 139 594 18 8.257.582 15 9.158.252 15IV. Derece 97.894 12 7.534.083 13 7.953.825 13V Derece 32.051 4 985.737 2 931.872 1Toplam 784.945 56.473.035 62.865.574Kaynak: Afet İşleri Genel Müdürlüğü
Şekil: 1 Deprem Bölgelerine Göre Türkiye YüzölçümUnün Dağılışı
Türkiye Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı
Türkiye nüfusunun % 99’u 4 deprem bölgesinde yoğunlaşmıştır. 1997 nüfus sayımına göre 62.865.574 olan ülke nüfusunun % 45’i (28.322.854) I. derece deprem bölgesinde bulunm aktadır. 1990 ve 1997 nüfusları karşılaştırıldığında, en fazla nüfus artışının bu bölgede olduğu dikkati çekmektedir. 1990 nüfus sayımına göre 28.322.854 kişinin yaşadığı bölgede nüfus 3.270.171 kişi artmıştır.
Ülke nüfusunun % 26’sı (16.498.771) II., % 15’i III. derece deprem bölgesinde yaşamaktadır. Buna göre toplam nüfusun % 86’sı deprem riski fazla olan ilk üç bölgede yoğunlaşmıştır ( Tablo: 1, Şekil: 2). Büyük şehirlerin, sanayi ve hizmet sektörünün belirtilen bölgelerde toplanmış olması nüfusun bu alanlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Bu durum, nüfusunun % 13’ü ’nün (7.953.825) IV, % I ’inin (931.872) V. derece deprem bölgesinde bulunduğu ülkemizin tamamına yakınının deprem tehlikesi altında olduğunu göstermektedir.
138 NECLA TÜRKOĞLU
SI. Derece
B II.Derece
E) III. Derece
EIV . Derece
H V. Derece
Şekil: 2 Türkiye Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı
İllerin Nüfus ve Yüzölçümlerinin Deprem Bölgelerine Dağılışı
Ülkemizde genel olarak deprem riski yüksek alanlarla nüfus ve yerleşm elerin yoğun olduğu alanların dağılışı arasında paralellik görülm ektedir. 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre 7.843.966 kişinin yaşadığı Karadeniz Bölgesi’nde nüfus, kıyıya yakın alanlar dışında daha çok iç kesim lerdeki vadi ve ovalarda yoğunlaşm ıştır. Erbaa, Niksar, Reşadiye, Turhal, Havza, Vezirköprü, Bolu, Düzce ovaları vs.
Türkiye nüfusunun % 26’sının (16.186.673) bulunduğu Marmara Bölgesi’nde ise Adapazarı, İznik, Bursa, İnegöl, Balıkesir ovası, İstanbul çevresi, İzmit ve Gemlik körfezlerinin yakın çevresi deprem riski en yüksek alanlar olmasına rağmen nüfusun yoğun olduğu alanları teşkil etmektedir.
Ege Bölgesinin, genel olarak yüzölçümünün % 95’i I. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Yerleşmeler daha çok büyük fay hatlarının bulunduğu, batı-doğu doğrultusunda uzanan G ediz, Küçük ve Büyük Menderes depresyonlarında yoğunlaşmıştır. Aynı şekilde nüfus geçmişten günümüze çok sayıda ve yıkıcı depremlerin görüldüğü bu alanlarda artmaya devam etmektedir. İzm ir, Aydın, Manisa ve Denizli gibi şehirlerimizin varlığı nüfusun bu bölgede toplanmasına yol açmaktadır.
8.058.311 kişinin yaşadığı Akdeniz Bölgesi’nde nüfusun yoğun olduğu alanlar yine deprem riski yüksek bölgelere rastlam aktadır. Antalya bölümünde özellikle Antalya’nın batısı ile Adana bölümünde Hatay ilinin tamamı, kısmen Osmaniye, Adana gibi iller deprem tehlikesi altındaki alanlarda bulunmalarına rağmen, tarım ve sanayinin gelişmiş olması nedeniyle fazla nüfuslu alanları oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı 139
İl merkezleri bir tarafa bırakıldığında genel olarak iç bölgeler, nüfusun daha az olduğu alanlar olarak karşım ıza çıkar. Ö zellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu B ölgeleri’nde bu durum açıkça görülm ektedir. Yüzölçümünün % 44’ünün I, % 53’ünün II. derece deprem bölgesinde yer aldığı Doğu Anadolu Bölgesi’nde nüfusun az olmasında kuşkusuz deprem riskinden ziyade, doğal ortam koşullarının olumsuz etkilerinin payı büyüktür. Deprem riskinin diğer bölgelere göre daha az olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde (%75’i I. derece deprem bölgesinde) bölge nüfusunun büyük kısmı Şanlıurfa ve Gaziantep illerinde yaşamaktadır.
12 Kasım 1999 Düzce depreminden sonra il statüsü kazanan Düzce ile birlikte sayısı 81’e yükselen illerin merkezlerinin deprem bölgelerine dağılışı incelendiğinde 35 il merkezinin I., 22’sinin II., 13’ünün III., 9’unun IV., 2’sinin V. derece deprem bölgesinde yeraldığı görülmektedir. Buna göre il merkezlerinin % 86’sı ilk üç derece deprem bölgesinde yoğunlaşmıştır.
İllerimizden bazılarının yüzölçümlerinin tamamı I. derece deprem bölgesine girmektedir. Bu iller, Amasya, Aydın, Balıkesir, Bingöl, Bolu, Çanakkale, Hakkari, Hatay, İzmir, M anisa, Muğla ve Yalova’dır. Söz konusu iller 96.284 km2 alan kaplamaktadır. Yüzölçümünün % 90’a varan bölümünün I., geriye kalan kısmının Il.derece deprem bölgesinde bulunduğu 23 il bulunmaktadır (Tablo 2, Harita 2). Bu illerin yüzölçümü 184.051 km 2’dir. Böylece alanının tamamı iki bölgede bulunan illerin yüzölçümleri (280.335 km2) Türkiye yüzölçümünün % 35.7” ini teşkil etmektedir. Alanının tamamının IV. Derece deprem bölgesinde yeraldığı Trabzon ili dışında kalan illerin yüzölçümleri, değişik oranlarda beş deprem bölgesine dağılmış durumdadır (Tablo: 3).
140 NECLA TÜRKOĞLU
Haril
a:2
Yâ/
ölçü
mle
rinin
Ta
mam
ı I.
ve l-I
I De
prem
Bölg
elerin
de
Bulu
nan
İller
Türkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı 141
Tablo: 2 Y üzölçüm ünün Tam am ının I ve II. Derecede Deprem Bölgesinde Bulunduğu İller
%100'ü
I .Bölgede
Bulunan İller
Yüzölçümü Nüfusu
(1997)
%100'ü iv e II.
Bölgede Bulunan
İller
Yüzölçümü Nüfusu
(1997)
Amasya 5703.1 346.191 Adıyaman 7641.9 678.999Aydın 7938.1 899.980 Ağrı 11518.1 466.058
Balıkesir 14392.9 1.030.978 Bartın 2075.8 187.008Bingöl 8275.0 234.790 Batman 4680.3 400.380Bolu 10910.4 553.022 Bilecik 4309.3 192.060Çanakkale 9952.2 448.815 Bitlis 8852.7 339.645Hakkari 7218.8 219.345 Burdur 7173.5 252.791Hatay 5858.9 1.197.139 Bursa 10895.3 1.958.529İzmir 12000.4 3.114.859 Denizli 11861.4 816.250Manisa 13269.7 1.232.015 Elazığ 9311.6 5lo.360Muğla 12967.9 640.011 Erzincan 11745.8 280.118Yalova 827.7 163.916 İğdır 3587.8 145.384
Karabük 4103.2 227.478
Kars 9551.7 322.973
Kocaeli 3630.9 1.177.379Kütahya 12039.6 639.629Sakarya 4878.8 731.800
Siirt 5499.8 262.371
Tunceli 7704.2 86.268Uşak 5382.8 311.754
Van 21334.0 762.719Zonguldak 3304.6 612.722
Toplam 109252.1 10.081.061 171083.1 11.370.675
Yüzölçümünün tamamı I. bölgede bulunan illerde toplam 10.081.061 kişi yaşamaktadır. Alanının büyük bir kısmının I., küçük bölümünün II. bölgede bulunduğu illerde ise toplam 11.370.675 kişi bulunmaktadır. Toplam nüfusu 21.451.736 olan bu iki gruptaki illerin nüfusu ülke nüfusunun % 34 .1’ini teşkil etm ektedir. Tablo 3 ’de bazı illerimizin nüfuslarının bir milyonun üzerinde olduğu dikkati çekmektedir. 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre 80 ilin 17’sinin nüfusu bir milyonun üzerindedir (Adana, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, İçel, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Konya, Manisa, Kahramanmaraş, Samsun ve Urfa). Toplam 250.376 km2 alan kaplayan bu illerin alanlarının % 34’ü I., %
16’sı II., % 24’ü III., % 19’u IV., % 7’si ise V. derece deprem bölgesine girmektedir (Şekil: 3).
142 NECLA TÜRKOĞLU
%7
%19
□ I. Derece□ II. Derece
SIII. Derece QIV. Derece□ V. Derece
Şekil:3 Nüfusu 1000.000’dan Fazla Olan İllerin Yüzölçümlerinin Deprem BölgelerineDağılışı
Ülke nüfusunun % 5 5 .8 ’i belirtilen 17 ilde top lanm ıştır. Yüzölçümlerinin tamamı I.derece deprem bölgesinde bulunan illerin (Balıkesir, Hatay, İzm ir, Manisa) dışındakilerin yüzölçümlerinin büyük kısmı ilk iki bölgede yeralmaktadır. Türkiye nüfusunun fazla olduğu Ankara, İstanbul ve İzmir illerinden Ankara ilinin yüzölçümünün % 70’i III ve IV. bölgelerde yoğunlaşm ıştır. En fazla nüfusa sahip İstanbul ilinin ise (9.198.809) büyük kısmı II. bölgede olmak üzere % 89’u ilk üç bölgede yer almaktadır. 3.114.859 kişinin yaşadığı İzmir ilinin gerek yüzölçümünün gerekse nüfusunun tamamı I. bölgede yani deprem riskinin % 100 olduğu alanda bulunmaktadır.
Tabl
o: 3
İller
in
Yüz
ölçü
mle
rinin
De
prem
Bö
lgel
erin
e D
ağılı
şıTürkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı
Nüf
us(1
997)
| 1.
682.
483
678.
999
797.
589
i46
6.05
8 i
346.
191
I 3.
693.
390
| 1.
509.
616
184.
070
899.
980
|
oor-OSöPOo 19
2.06
023
4.79
033
9.64
555
3.02
225
2.79
1|
1.95
8.52
944
8.81
524
8.59
957
8.18
781
6.25
01.
282.
678
398.
125
518.
360
280.
118
873.
289
660.
843
1.12
7.68
646
0.80
515
3.99
0
Top
lam
1403
6.4
7641
.0
114
770.
211
518.
157
03.1 «/S
ro•T)cs
| 20
905.
273
60.0
7937
.514
363.
143
09.3
8275
.188
52.7
[ 10
910.
4 |
7173
.510
895.
299
55.2
7488
.312
795.
511
861.
4|
1527
1.6
]
000000oso
| 9
11 £6
1174
5.8
][
2535
3.8
|13
924.
3 1
6769
.7
]68
31.5
|
6437
.4
|
V. D
erec
e
I 22
.2
S Os , , , , 00PO Os roro t-" Ö (S 20 PO 00
IV. D
erec
e
I 27
16.1
I 96
77.0
I 39
75.4
| 24
16.5
3440
.4C"
1646
.113
73.4
1598
.011
82.0
SOs - m ■ ■ csPO
SOÖ so • • ' • • ■ • so
I 37 . so . . ÜÜ POTf- 39 cs PO
1 II
I.D
erec
e
| 69
65.7
39.0
460.
7
■ •
I 82
36.4
I
2236
.445
03.4
[ 11
90.2
t 47
74.1
I 62
8.3
I
so«oOn
•
2825
.3 Tf'Oso 26
09.9
1453
.820
12.7
0s-
i 6Z
i s* mir» VO - cs O•T) SO ■ . Os«o • ££ 00 SO 00 11 t- 00PO
«r> OS •Oso
•oCS 00 •O
1 II
.Der
ece
I
1 40
48.4
I 34
56.2
7824
.71
7498
.449
.6I
5455
.210
460.
144
0.3
■ •
2541
.9
2912
.445
7.4 *r>
SO»O
1 28
84.1
'
1319
.4I
2874
.378
0.0
5879
.388
7.9
1 45
71.1
1416
.716
495.
162
64.0
1597
.912
58.9
991.
3
xO0sCS "'t
| n
PO o\Os 00 Ocs •oo oo Oo so SOOs OS ''tr- Oo soVO O POOs r-»o m •Ti 0000
OSPO«S ■ 00 r-
po•T)PO
I.Der
ece
j
306.
2I
4146
.7 oo00
4019
.7\
5653
.5I
2067
.1I
4211
.1
•
| 79
37.5
| 14
363.
117
67.4 p
vinoo
| 59
40.3
1 10
453.
0 !
| 66
05.9
o00
S'îi6
6
| 49
78.6
| 51
47.0
[ 11
081.
4|
8764
.080
3.9
\ 47
40.4
| 10
329.
160
11.6
■
1188
.5 r-ö«ors
P*">«r>csrs
11 A
dı
| A
dana
| A
dıya
man
| A
fyon
f i<
| A
mas
ya|
Ank
ara
| A
ntal
ya[
Art
vin
| A
ydın
| B
alık
esir >n3SI!8
| | B
ingö
l|
Bitl
is1
Bol
u|
Bur
dur
[ B
ursa
| Ç
anak
kale
1 Ç
ankı
rı|
Çor
um|
Den
izli
| D
iyar
bakı
r|
Edi
rne
| E
lazı
ğ|
Erz
inca
n|
Erz
urum
| E
skiş
ehir
| G
.ant
ep|
Gir
esun
| G
ümüş
hane
144 NECLA TÜRKOĞLU
219.
345
1.19
7.13
946
1.57
11.
508.
232
9.19
8.80
9 enr-» ONI1-* <S •ñ
363.
700
974.
035
318.
866
241.
507
1.17
7.37
91.
931.
773
639.
629
815.
105
1.23
2.01
51.
008.
107
646.
826
640.
011
422.
247
i28
7.86
631
5.92
5 00•<1-örr00 32
5.58
1 D en15 İP »-< eñ n 26
2.37
121
4.92
5 610869 567.
396
695.
862
846.
876
!86
.268
|
7218
.8
I58
58.3
8913
.315
625.
053
52.5
lxUU
U.4
9551
.713
1535
.5 OŞTT00
6288
.165
45.3
3630
.940
996.
312
039.
612
146.
813
269.
714
524.
988
55.1
1296
7.9
8089
.154
13.4 OS
eño
5949
.1
t"-’—en
>0 ON » ö " m •o en t On 54
99.8
5802
.328
616.
563
30.8
O
oo 4662
.177
04.2
. . , 00 r- ,
-
7505
.4
I 1103
4.5
• 1015
.1
, , enen , , 00 , ONON , , S , , , rs , , O «/*>00 0.
1 86 , , , Onrs Ocs , 100
,
\ 51
87.9
564.
7
1 10
79.6 Tf
[ 16
245.
3
| 26
3.5
! 10
97.8
11601
¡ 63
09.4
«O
3826
.6
1205
.983
03.4
1246
.2
4662
.1
. , - r- , , - no , r- , 00 ,
| 29 r-r- , , OSr-
OScs
cs
oz
, 00çs en«nen OS ( t
• 131.
727
14.7
1629
.7
| 31
30.4
73.3
410.
3
| 70
33.9
914.
6
| 42
74.9
69189 4311
.779
.3 000000cs
606
1898
.4
1625
.399
63.3
2190
.1
0998
•O (S "t 100 cs en O 00 NO NO
Lil
. i
- — csen© <s t r* 20 00 rs - t'- 00 NO
•
1 13
17.6
217.
021
92.7
9551
.7|
2918
.9
| 15
05.1
| 37
6.1
1 33
60.7
| 54
89.7
7440
.0 eneñNO
t 94
0.3 YOL
ZİL\ •oö 13
12.9 r
r
1829
.344
9.6
1219
.332
76.8
1723
.318
41.5
3520
.1
oo Oo 00 ,r- c — c S 10
0
, r- OON 00 «/-> en Oo ON,
ONON 00On . , NO«r> r . o On*/-> S5 Om 00 en
| 72
18.8
| 58
58.3
| 74
64.0 Ti" T
s sOs C r
ti4
i'9009 1184
.9
4629
.8 r-'rtcsen
ON
enen 65
49.8 c iONt"
en
[ 13
269.
7 cseñ
00(N
| 12
897.
5 1
00-eñ
OSt-*
| 33
39.7
e*r
csöNO•r»
rosos I
1751
.7|
7073
.011
71.2
7368
.4
4184
.0
Hak
kari
Hat
ayİs
parta
13■M j
V)u«
Kas
tam
onu
Kay
seri
1 K
ırkla
reli
Kırş
ehir
1 K
ocae
li1
Kon
yaK
ütah
yaM
alat
yaM
anis
a v>s
Mar
din
Muğ
laM
uşN
evşe
hir
Niğ
deO
rdu s i
¡3 o -----
------
------
------
------
------
------
------
------
------
------
------
------
------
------
------
--j“
Sam
sun
Siirt
Sino
pSi
vas
Teki
rdağ
Tok
atTr
abzo
n1
Tunc
eli
Türkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı 145
1.30
3.58
931
1.75
476
2.71
9 06966S
espes'vo 34
7.16
399
.638
224.
303 3«r*
m 400.
380
316.
536 800X
81 128.
606
00r+l•/->
163.
916
227.
478
109.
908
438.
372
1944
9.0
5382
.821
334.
014
094.
933
04.6
7995
.537
39.6 p«1
csesos00 45
76.5
[ 46
80.3
I 71
90.3
I 20
75.8
| 55
51.2
| 35
87.8 r-
es00
| 41
03.2 cs
o
| 32
14.1
, , . . .Q\
. voOs . . . . . 1 . . . .
• 3915
.2 t -vo•o00
, , , I P*"> VO ■»t , , , , , , , ,vor ı ,
2665
.1
2746
.323
3.7
| 36
5.6 54
2.2
f " 91.7
I
O r - oo - - , •O CS
1378
7.8
1293
7.2
764.
917
68.9
829.
7
00«o
♦■SI8
770.
0
759.
8I
778.
3
t "•Ti
00p*> 00 P*î VO 00m
■'Î'es
i Z
i «O *T)
98 |
10
0 Os PO
1 42
2628
.1
tlLO
t 8153
.211
08.3
1428
.345
4.8
1409
.0
1103
.524
16.0
3243
.1
ozo
t
4781
.135
87.8
770.
420
0.3
| 13
43.7
CSp*l'■'fr
esVO
md r-
«r> - 0\ 00V* t- «r>
00 , ,oo 00 , ''tP̂
368.
023
10.4
1318
0.8
Os■'¡t
1876
.3
327.
8
2642
.222
05.5
3131
.617
73.8
827.
7 00cspnenen
61601 |
1 Ş.
urfa
Uşa
kV
anY
ozga
t
m-35
Aks
aray t!=5
*CQ
§SS3co
Kır
ıkka
leB
atm
anSı
mak
Bar
tınA
rdah
an
İS
ü Yal
ova
Kar
abük
Kili
s1
Osm
aniy
e
8O'S
iS■Üg.c<3¡4
146 NECLA TÜRKOĞLU
Sonuç ve Öneriler
Ülkemizde 1999 yılında meydana gelen İzmit ve Düzce depremleri tüm kamuoyunun dikkatlerini deprem üzerine çekmiştir. Birçok bilim adamı bu konuda açıklama yaparken “Türkiye bir deprem ülkesidir, depremle yaşamaya alışmalıyız” ifadesini kullanmıştır. Bu doğru bir söz olmakla birlikte doğru algılanması durumunda bir şeyler ifade etmektedir. Söz konusu ifade, kaderimize razı olmalıyızdan ziyade, her türlü planlamada, atılacak her adımda Türkiye’de hayati önem taşıyan depremin dikkate alınması gerçeğini vurgulamaktadır. Depremle birlikte ülkemizde görülen heyelen, çığ, sel gibi pekçok afet türü de sadece meydana geldiği dönemlerde değil, her zaman ve her uygulamada titizlikle üzerinde durulması gereken olaylardır.
Türkiye’nin bir deprem ülkesi oluşu, topraklarının % 96 ’sının, nüfusunun % 99’unun, sanayisinin % 98’inin deprem riski altında olması, depremi ülkemiz açısından diğer afet türlerinden daha önemli kılmaktadır. Ayrıca depremlerin ani oluşu, zamanının bilinmemesi ve herşeyden önemlisi sonucunda büyük van ve mal kayıplarının yaşandığı bu afet türünün üzerinde titizlikle durulması gerçeğini ortaya koymaktadır.
Türkiye’nin deprem ülkesi olduğu gerçeği herkes tarafından kabul edilmesine rağmen bu konuda yeterli politikalar geliştirilmemiştir. Büyük can ve mal kayıplarının yaşandığı 1939 Erzincan depreminden sonra 1944 yılında “Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler Hakkında Kanun” adlı yasa çıkarılmış olmasına rağmen yeterince uygulanmamıştır. Bu durum, büyük bir deprem yaşandıktan ve deprem sonrası ortaya çıkan zararlar giderildikten sonra zam anla konunun üzerinde yeterince durulmamasından kaynaklanmaktadır. Türkiye konunun önemini 1999 yılında yaşadığı iki büyük depremle tekrar anlamıştır. Son depremler bu konuda yapılması planlanan işlerin bir an önce yaşama geçirilm esi zorunluluğunun ortaya koymuştur. Buna göre deprem konusunda yapılması gerekenleri kısaca özetlemek gerekirse,
- Türkiye’de aktif fayların ayrıntılı bir şekilde haritalanmalı, Türkiye deprem bölgeleri haritası buna göre yeniden oluşturulmalıdır.
- Türkiye’nin morfolojik yapısı detay şekilde araştırılmalı, özellikle diri fayların oluşturduğu morfolojik yapılar, depreme hassas yerler olan suya doygun alanlar tespit edilmelidir.
Türkiye’nin Yüzölçümü ve Nüfusunun Deprem Bölgelerine Dağılışı 147
- Zemin koşulları ayrıntılı şekilde incelenmelidir. Bunun için mümkün olduğu kadar küçük alanlara (ada, parsel) kadar inilmeli, bunun yapılması kanuni bir zorunluluk haline getirilmelidir.
- Deprem sonrası m eydana gelebilecek diğer afet türlerinin görülebileceği alanlar tespit edilmelidir.
- Depremleri önceden tespit etmenin mümkün olmadığını göz önüne alarak, depremin olabileceğini haber veren deprem habercilerinin neler olduğu ve insanlar tarafından nasıl saptanacağı ayrıntılı bir şekilde araştırılmalıdır.
- Çarpık kentleşmeler önlenmeli, zemin etüdü yapılmış alanlar imara açılmalıdır. Yapılacak konutlarda depreme dayanıklılık koşulu aranmalı, mevcut konutlarda ise bu konuda gerekli ölçümler yapılarak, gerekirse takviyeler yapılmalıdır.
- Ülke için önem taşıyan ulaşım ağları, su ve elektrik şebekeleri, baraj ve santral gibi yapılar deprem riski gözetilerek uygun alanlara yapılmalıdır. Yerleşim yerleri seçilirken en küçük birime kadar zemin etüdü yapılmış alanlar tercih edilm elidir. Nüfusun deprem riski yüksek alanlarda yoğunlaşmasını önlemek, söz konusu alanları birer cazibe merkezi olmaktan çıkarmak için gerekli yatırımları diğer alanlara kaydırmak gerekmektedir. Bu şekilde göç olayı , bunun sonucunda ortaya çıkan sorunlar ve çarpık kentleşme önlenmiş olacaktır.
- Genel olarak afetlerle ilgili bütün kuramların, üniversitelerin ortaklaşa çalışm ası sağlanm alıdır. A yrıca uluslararası düzeyde araştırm a ve çalışmalara katılım sağlanmalıdır.
- Halk deprem konusunda bigilendirilmeli, deprem sonrası yapılacak yardım ve kurtarma konusunda yapılması gerekenler hem halk hem de ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından bilinmelidir.
- Sonuç olarak deprem yönetmeliğine uymayanlara verilecek cezalar arttırılmalı ve yukarıda belirtilen hususları denetleyecek iyi bir denetim mekanizması kurulmalıdır.
Bibliyografya
Demirtaş,R., Erkmen.C. (2000), Deprem ve Jeoloji. T.M .M .O.B. Jeoloji M ühendisleri Odası
Yay. No:52, Ankara.
148 NECLA TÜRKOĞLU
Ergin,K .-G üçlü,U.-Uz,Z. (1967), Türkiye ve Civarının Deprem Katalogu (Milattan sonraki yıllardan 1964 sonuna kadar) İ.T.Ü. Mad.Fak., Arz Fiziği Enst.Yay. N o:24, İstanbul.
Ergin,K .-G üçlü,U.-A ksoy.G . (1971), Türkiye Dolaylarının Deprem Katalogu (1965-1970). İ.T.Ü. Mad.Fak., Arz Fiziği Enst.Yay. No:28, İstanbul.
G encoğlu.S., İnanJE., Güler, H. (1990), Türkiye’nin Deprem Tehlikesi. T .M .M .O.B. Jeofizik Mühendisleri Odası Yay., Ankara.
K etin,İ. (1 9 6 8 ), “T ürkiye’nin G enel Tektonik Durumu İle B aşlıca Deprem B ölgeleri Arasındaki İlişkiler” . M .T.A. Der. S:71, sa: 129-134, Ankara.
Ketin j . (1969), Kuzey Anadolu Fayı Hakkında. M .T.A. Der. No:72, Ankara.
Ö zm en,B ., Nurlu,M ., Güler,H . (1 9 9 7 ), Coğrafi B ilg i Sistem i İle deprem B ölgelerin in İncelenmesi. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Gn.Müd. Yay., Ankara.
Özçağlar, A ., (1997), Türkiye’de B eled iye Örgütlü Yerleşm eler (Kasabalar-Şehirler). Ekol Yayınevi. Ankara.
Özgür, E.M ., (2000), Türkiye Coğrafyası. Hilmi Usta Matbaacılık. Ankara.
Pınar,N., Lafın,E. (1952), Türkiye Depremleri İzahlı Katalogu. T.C. Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve İmar İşleri Yay. No:6 , Seri:36, S:1535, Ankara.
Salom on-Calvi,W . (1941), Türkiye ve Çevresindeki Ülkelerin Deprem Katalogu. M .T.A.R . 1276, Ankara.
Sırakaya, N. (1992), “Türkiye’de 1900 Yılından Sonra Meydana G elm iş Olan VIII ve Daha
Fazla Şiddetindeki Depremler” . A .Ü . D il ve Tarih-Coğrafya Fak. Der., C :X X X V , S:2, sa:258-269, Ankara.
Sür,Ö. (1993), “Türkiye’nin Deprem B ölgeleri” . A .Ü . Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi Y ay., S:2, sa:53-65, Ankara.
Şahin,C. (1991), Türkiye Afetler Coğrafyası. G .Ü.Yay.No: J72, Gazi Eğitim fak. Yay. No:21, Ankara.
Tabban,A. (1970), Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasının Geliştirilmesine Ait Rapor. D .A .E. Yay., Ankara.
Tabban,A. (1973), Yeni Türkiye Deprem B ölgeleri Haritasının Geliştirilmesine A it Rapor. D.A.E. Yay., Ankara.