Do!)•a/ Pa11el

Tiirkiye' de Cemaatler ve Tarikatler Gers:egi

The Facts about the Communities and Tarikahs in T urkry

Omer LEKESiZ •

Tuncer Namh ve Hiiseyin Nazhaydtn iistadlanm, bu panelde benim konu ba§hguru "Tiirkiye'de Cemaatler ve Tarikader Gers:egi" olarak belirlemi§ler. Bu ayru zamanda konumun suunru ifade etmektedir; elbette buna uyacagun ancak evvel emirde benim kendimi suurlandmnam da gerekiyor. Bu nedenle kendi s~ ciimlesinden iki hususu zikrederek, konuya ges:ecegim:

Erdemli kafirlerden biri olan Spinoza, Teolojik-Politik incelemesi'nde yasa merkezli olarak .§~U ileri siiriiyor:

"(H)er insarun kamusal yasalan carurun istedigi gibi yorumlama ozgiirlugu olsaych, his:bir devlet ayakta kalamazd!. D evlet bu yiizden hemen s:oziiliir ve kamusal yasa ozel yasaya donii§iirdii.

Ama dinde durum bamba§kadu:. DI§ eylemlerden s:ok, is: safhk: ve dogruluk-tan ·ibaret oldugu is:in, his:bir yasaya ve kamusal otriteye bagh degildir. D og-ruluk ve safhk: insanlara yasalann ve kamusal ch§ otoritenin hak:i.miyetiyle ka-zandmlamaz. Kes~e his: kimse, giis: k:nllamroJ ya da yasal.arla sonsuz mut-luluga ula§maya zorlanamaz."

ikinci hususa gelince:

~ehristani'nin Mile! ve Nihal'inde ayru zamanda fitnenin (dolaylSlyla cemaat-le§menin, tarikatle§menin) nedeni olarak gosterdigi tarihi bilgiler onemli bir kl.ymet ifade ediyorlarsa da, bugiiniin fitnesini, cemaatlerini, tarikatlerini de-gerlendirmek as:tsmdan pratik bir kar§Ihga, ges:erlilige sahip bulunmuyor.

• Edebiyat~/Yazar, oflekesiz@yenisafak.com.tt

108 • Eskiyeni 34/Bahat 2017

Omegin, $iiligin ortaya

Orner Lekesiz/Tiitkiye'de Cemaaclec ve Tarikacler Ger~egi • 109

Konuya bir de "irfan" kelimesinden bakacak olursak: Nasr'm da soyledigi gibi, irfan kelimesinin bir sufilik tst::Ll.alu olarak kullamm1 17. Yiizyllda ortaya

110 • Eskiyeni 34/Bahar 2017

Mevleviligin «kadere kar§t ~ama" gerek~esiyle Magollarla i§birligi yapttgt giinden beri, Sunni sufilikte de takiye vardtr ve yine buna ili§kin a9k ornek=-ler Mevleviligin daha yalan ve §imdiki doneminde Kemalizm'le, sistemle kurdugu ili§kilerden ~tkanlabilir.

Sahabe kanusunda ise ~iilerin (ilk ii~ halife ba§ta gelmek iizere) fahi§ tutu.m-lanna kar§l, Siinnilerin sahabeye sevgide ve saygtda kusur etmemeye ozeb. gostermeleri bit teamiildiir; bu manada Hz. Peygamber'le e§, evlat, akraba, arkada§ ve dast alarak irtibatl alan herkes i~, tespit edilmi§ bit hatast varsa bile hiikmii Allah' a havale edilerek, anlar hakkmda edep tavsiye edilir.

Miilemmalt etkilenmeler cii.m.Jesine mehdilik, masumiyet, seyyidlik vb. hu-suslann ilave edilebilecegini de belirterek, ~ii tarikat1n1n Siinni sufilige gore onemli bit farktna daha i§atet etmeliyiz:

irfan felsefesine mahsus prati.klerin uluslarasl bit nitelik ta§tchguu soyleyen Seyyid Y ahya Y esribi, ilgili sozlerini §oyle siirdiirmektedir: «Bu tarz tefekkii-riin ayak izlerini muhtelif halklar ve tapluluklar arasmda, tarihin biitiin do-nemlerinde ve hatta bu yalun daha basit ve ilkel bi9mlerinin izlerini kadim. Go~ebe din ve mezheplerde bulmak miimkiindiir."4

Istittaden belirtelim: Ezeli din, ezeli hikmet kavramlart iizerinde yaptlanchnl-ml§ Tradisyanalizm'in tarikatt alan Meryemiye'nin mevcut §eyhi Seyyid Hiise-yin Nasr'dtr. Tradisyanalistler'in mi ~ii Nasr't i~erine aldl.k.lan yaksa Nasr iize-rinden ~iiligin mi Tradisyanalizmi ku§atttgt, tartl§maya a9k bit husustur.

Yesribi'nin yakla§lDll ~iilikte geneldir. Siinni sufilikte ise tlpkt ibn Arabi'nin ibn Rii§d'e e§-zamanh alarak soyledigi «evet-hayit"ID i§levini yiiklenen bit. tutumla felsefeyle miitereddit bit ili§ki soz kanusudur.

Elbette bu baglamda ~ii ilahiyatlll1n Hindi, Musevi, Zerdii§ti ve isevi ilahi- · yatlarla kimi naktalarda irtibat kurmast, Siinni ilahiyatma gore diinyaya a91-mada ve harici (islam ch§t) ilahiyatlan kendi i~e ~ekmede daha ba§anlt ola-bilecegi §eklinde de degerlendirilebilir.

Ote yandan, yine bu husus ~ii §eriattru, islam dairesinden de ~p, isevile-ri ve Musevileri memnun edecek karatta (mevcut alanmdan daha ziyade) salt kutsalla ili§kili bit inaru§ haline de get:irebilir.

Cemaat

Kanu 'cemaat' alunca sozii uzatmaya hi

Orner Lekesiz/Tiirkiye'de Cemaader ve Ta.tikader Ger~egi • ttl

'Cemaat nedir, neden gereklidir, nasJ..l olu§ur ... ' tiiriinden sorularla kafa iitii-lemeye de gerek yok. Y eti~kinler bir yana, bilgisayarda madde aramas1 yap-mayt becerebilen s:ocuklar bile arttk bu 'maddi bilgilere' ilitiyas: duyduklann-da kolayca eri§ebiliyorlar.

0 halde 'cemaat' denildiginde bunlann otesinde unutularun, s:ok ~ey bilen-lerce bilinmeyenin ya da yeni bilinmek istenenin derdinde olmak gerekiyor.

Omegin 17 Arallk ses:im ayarll darbe te~ebbiisi.inde yer alan ve taraftarlann-ca 1srarla 'cemaat' olarak nitelendirilen Hi.zmets:ilerin durumuyla ilgili sahih bir ols:iiye gore dogru bir hiikmii verebilmek is:in as:rn oni.iniize Kuran'l, Ha-disler'i, bakrn ilgili hiikiimlerine ...

Tiirks:e sozliiklerde 'firka' anlamtot da is:kin olan cemaatle ilgili ~u Hadis kar-~lnlZa s:tk.acaktJ.r once:

Resullah (sav), 'Dmmetim 73 firkaya ayohr· .. Sevad-1 a'zam dt~mda hepsi ce-hennem ate~indedir' buyurunca 'Sevad-1 a'zam nedir' dediklerinde 'Benim ve Eshablillln yoludur' buyurdu. ·

Son tahlilde cemaat, bir Miisliimarun diger bir miisliimana salt Allah'rn nza-srna uygun bir muhabbetle kendi yarunda (cemaatinde) ona 'yer as:mas1'yla olu~ur. Bu 'yer as:marun' nedeni Miisliiman olu~, sonucu ise din ve diinya i~lerinde yardtmla~ma ve bu yardtmla~mada mutlaka ve mutlaka 'Allah'rn nza-srm arama' olarak tahakkuk eder.

Bu manada yardtmla~ma kimseye (birey, cemaat ya da kurum olmas1 fark etmez) tahakkiim etme ve yardtmla§ma aras:lanrun belli ellerde toplanmast su.retiyle gelecegi kendi talepleri dogrultusunda kurgulama hakkt vermez. En basit §ekliyle bu yardtmla~ma muhtas: olarun ilitiyac1n1 kar~Jlama esasma da-yarur ki, bunda da yine §eriattaki emirler dogrultusunda 'Allah'rn nzasma uy-~uk' gozetilir.

Belirlediniz mi bu hiikiimleri, belirlediniz. ~imdi oniiniize 'cemaat' oldukla-nru iddia eden Hizmets:lleri koyun.

Malum, Hi.zmets:ilerin bir bankast vardt. Bunlar 17 Arallk ses:im ayarll darbe te~ebbiisii nedeniyle rejimle s:att~maya girince bankalanom da (orgiiti.in· fi.-nans merkezi olabilmesiyle, ilitimaliyle) bundan olumsuz etkilendigi. de ma-lum mudur, malumdur.

Onlann 'yardtmla~ma' adt :alttnda evlerini, arabalartru, arsalannt nakite do-nii~tiirerek o bankaya yatJ.rdtklan biliniyor. Zamanedeki kimi yazarlar da 'fe-dakarltk destan'lan yazarak, sadaka, infak, hibe vb. kavramlar iizerindeo ko-ouya islami bir boyut kazandtrmaya s:alt§IIU§lardt.

Verdigi.miz ornekte 'islam'a hizmet' diye bir §eyin olmadtgt, bilakis batmak iizere olan bir bankayt batmaktan kurtarma gayretinin oldugu a~ikar m1dtr,

112 • Eskiyeoi 34/Bahar 2017

a§i.kard!r. Diger bir ifadeyle elimizdeki omek, Kapitalist bir sistemde Hiz;.. met

Orner Lekem/Tiirkiye'de Cemaader ve Tarikader Ger~egi • 113

olursa olsun onlan soz konusu baglamdaki giindelik degi~melere kar~1 miis- . tagni kllar.

Niteki.m giiniimiiziin en azg:t.n iktidarlan olan Modemizm'in tabelaslZhga kar~1 ~edit antipatisi cemaatlere fazla i~lemez.

114 • Eskiyeni 34/&.lhar 2017

olmayan tabelaslZ giic; ve otorite olarak Hizmet Hareketi, kimi ani ataklanyla siyasetten nemalanmayt kendisi ic;in bir hakka, daha gene! bir soyleyi§le ozel bir imtiyaza donii§~e gayretine girmi§ gibi goriinebiliyor.

Soz konusu giic; ve otoritenin bu talebini, her tiirlii imtiyaZI ortadan kald.tr-mayt gorev edinmi§ bir iktidann kabullenmesi mfunkiin mii?

Sonuc; olarak ' ... insanhga ... fedakar goniilliiler .. .' tarunu c;erc;evesiz, mug-lak ve karikatiirel bir tantmdlr ki, bu, Hizmet Hareketi'nin sadece miintesip-leri degil, sempatizanlan da ic;erdigin.i gostermektedir.

Omer Lekesiz/Tiirkiye'de Cemaatler ve Tarikatler Ger~egi • 115

zenci cariye gogu gostererek 'Allah goktedir' demi~, Peygamber de bu i~areti kar~Ihglnda onun iman sahibi olduguna taru.klJ.k etmi~tir."

Bunlardan harekede islami zihniyet ve kiiltiir plarunda orf dedigi.mi.zde asll soyledigi.mi.z islam'm ba~kalanrun orf'iinii gozetmek, benimsemek ya da ba~kalaruun orf'iiyle ~att~ma.k yerine, orf'le saglanabilecek 'esnekligi' (Siin-net' e bagh olarak) kendi tolerans1 i9nde iiretebilecegi ve dolayistyla harici bir orf'e tenezziiliiniin olmayacagtdtr.

Nitekim oncelikle fetihler esnasmda, bilahare Miisliiman iktidarlarmm gii~ kaybettigi donemlerde ortaya 9kan heterodoksi, dogrudan islam'a degil, is-lam'm 'dt~1n10 i~e' dahil eclilerek, 'ge~ci olmak ko~uluyla kabul eclilebilir bir or£' sayilmt~ttr.

Bu yolla hem sadece Allah'a mahsus olan 'hidayet hakkl'na saygt gosterilmi~ hem de (yukandaki zenci kac:hn omegindekL gibi ~irk is;ermeyen) dii~iinceye saygt esastyla bireysel ozgiirliikler koruma alttria almmt~ttr. $imdi temel saya-bilecegi.mi.z bu bilgilerden orf'iin Hizmet~erin aidiyetine olan etkisine ge~ebilirim.

Hizmet~erin ilk ~eli~kisi, 'tarikat' olmadtklanru soyledikleri halde gerek ya-pllanma gerekse i~leyi~ olarak tarikatt stmstkl taklit ediyor olmalandtr. ilgins: olan bu s;eli~kinin bilins;li olarak tercih edilmesidir. Giinkii bununla, tarikat bagtyla din dilini rahat~a kullanma aynciligt kazanilirken, tarikat dt~ilikla da sekiiler bir goriiniime biiriinebilmektedir. ·

Omegin, harpte hileyi esas altrken dini bir emre sadakat gosterildigi ima edilmekte, ote yandan orgiitii korumak ve 9kar}anru biiyiitmek i~in de ka-musal alandan gerekli olan herkesin her tiirlii yol denenerek 'sattn almmast' talimattyla mafyasal (illimiinatik) bir tutum sergilenebilmektedir.

ikinci bir omek, yine orgiitiin ~Ikarlan dogrultusuna Masonluk'la, Cizvit-lik'le, Kabala ile tereddiitsiiz bir ~ekilde denkle~me, uyum normal goriilebil-mektedir.

Bu iki omek Hizmet~erin orf plarunda diinya iizerinde · hakimiyet ki.u:mu~ olan odaklarla irtibatl.nln niyet ve mahiyetini ifade etmeye yeter de artar bile. Diger bir soyleyi~le islam'1 maske edinip, diinyevi gii9erle irtibat kurmak su-retiyle gii9enme amacmda orf'iin bir imkan sagladtgma hiikmederek, haris:-teki orfleri benimsemek Hizmet~er i9n temel bir tutuma donii~mii~ gibidir.

Bu tutumun yukanda belirttigi.mi.z ~ekliyle islami zihniyet ve kiiltiirdeki (da-ha ozet bir soyleyi~le 'irfani' idrakteki) of'le his: bir ilgisi yoktur ve dolayislyla Hizmet~erin benimsedikleri. orf, ashnda karanhk ili~kilerin toplarmdtr. Bu orf algtsl, biiyiik gii~lerin 'kiiresel din' s:abalanyla birlikte dii~iiniildiigiinde, Hizmet~erin 'ho~gorii' merkezli faaliyederi.nin, iilkelerin ve halklann duru-

116 • Eskiyeni 34/Balur 2017

muna gore soz konusu algtda e~-zamanh olarak ince pl.anh degi~er (or-negin Amerika'da Mevlanaohk) yapmalanmn nedeni de kendiliginden anla--~J.l.rm~ olacaktl.r. FETO ozelinden, cemaat/ tari.kat geneline ges;ersek, bundan boyle bu yaptlarla ararruzda zorunlu mesafe mi olu~turacagtz.

Mesafe

''Mesafeli olmak" derken, fiziki bir uzaklt.ktan (uz~maktan) s;ok, onunla kurulacak dii~iinsel ili~kinin bir diizeyini kastecliyorum.

Once, sufilik baglarrunda daha genel bir hususu vurgulayarak bu konuya ge-s;ecegim.

Kelam (akide ilmi), Ftlah (amel ilmi), :i:lm-i ilahi (metafizik) ba~ta olmak ii2e-re islami ilimlerden soz ederken, bu -ilimlerin olu~umundan bugiine kadar ki tartl~malart, eski ve yeni anlayt§lan ozel olarak bilmek, katktda bulunmak o ilimlerin ehline, ilahiyatc;Uara, akademisyenlere ... dii§er.

Bir miinevver ise soz konusu ilimleri., ilgili tartl§malan ve temsilcileri.ni genel planda (malum olarak degil, malumat olarak) ogrenir. Onun bu ogrenmesin-den maksat, ilgili ilimlere katktda bulunmak degildir. 0, onlardan eclindigi haztr bilgilerle, dini zihniyette ve kiiltiirde meydana gelen degi~meleri. dog-ru degerlendirmek, bu degi§meleri.n isti.kametine ili§kin sezgileri.ni, yorumla-ruu giis:fendirmek ve varsa ilgili teklifleri.ni payla§mak ma¥;arrundadtr.

Diger bir soyleyi§le, ornegin Kelam ehli tahkik ve tespitte sabit olarak aki-deyi anlru~.ada deri.nle§irken, miinevver tefekkiit ve teklifte sabit olarak clindarlardaki (Miisliiman toplumlardaki) akidevi farkltla~malann neden ve sonus:faruu anlamaya s;ah~tr.

Bunu derken, miinevverin modem davraru~ bilimleriyle, sosyolojiyle vs. bag-lant:ili olacakl.aoru soylemiyorum. Bir miinevverin bunl.ardan da yararlanabi-lecegini, ancak niyeti, s;abast ve isti.kameti itibariyle bunlann da iistiinde durmas1 gerektigini soyliiyorum. Nitekim sosyolojide iyi yeti~mi§ bir Miislii-man, ayru zamanda miinevver olamayacagt gibi, iyi bir ilahiyats:t da miinev-ver olamayabilir. Dolayt.styla miinevver, bilgi/bilim anlammda neye ilgi du-yarsa duysun, akl1ru, sezgilerini, yorum kabiliyetini zihniyet ve kiiltiir me-selelerine tahsis etmi§ olmahdtr.

Bu baglamda, sufilikle ilgili dile getirdigim ve in§allah bir siire daha getinne-ye de devam edecegim hususlarda, kendimi Miisliiman miinevverleri.n bir mukallicli olarak konumlandtrmaya s;ah~tlgtmt hassaten belirtmek ihtiyacm-dayun.

"Sufilikle mesafeli olmak" decligimde, decligim ve cliyecegim §eyler bununla mukayyet oldugundan, Din'in din olarak kenclisi, Din is:ffide zamanla ortaya

Omec Lekesiz/rud:iye'de Cenwtder ve Tarikader Gen;:egi • 117

9-kan. fer'i dii~iincelerden, aklmlardan oncelikli olmak, hatta onlara ragmen salt once olmak durumundadJ.r ki, sufilik de toplumsal kar~lhgt, etkisi, yay-gtnhk diizeyi ne/ nastl olursa olsun, neticede fer'i bir olu~umdur. Din sahi-binin ve tebligcisinin benden istedigi, zahiti ve batini konularda bildirilene iman etmem, varhk ~artJ.ma bagh olan emir ve tek.liflere uymamdJ.r.

iman etmem, tlahi manaya teslim olmam demek olacagtna ve mana da bir biitiin olduguna gore, boliinme kabul etmez. Emir ve tek.lifler ise ciizlere ay-olabilir yani boliinebilir. Diger bir soyleyi~le iman (akide) smu:h, amel ise (haldkat ve hal yoniinden)

118 • Eskiycni 34/Bahar 2017

Fakat islami vasat'ta durma.m em.redildiginden, onlann miinki.ri olamam, iimmeti dogrudan ilgilendiren bi.r zorunluluga donii~meclikc;e aleyhlerinde de bulunamam. Onlarla aramda, islami vasat'a gore beli.rleyebildigl.m hem £iili hem de dii~iinsel bi.r mesafeyi olu~turarak, (din ve diinya plarunda) kendi i~ime bakanm.

Elbette, "Sufilikle mesafesiz olma"run hakktru da gozeterek ...

Notlar

Seyyid Hiiseyin Nasr, ~ii/ile ve Tasavv1!ft Hikn1elveMmuvi H1i11er, istailbul: ~ule Yay., 2015. 2 Bkz. Bakara, 89, 146; Yusuf, 58; Muhammed, 30; Miirselat, 1 3 Siileyman Uludag, Tasavv11jTerinJ/eri So~iif.ii, istanbul: Kaba!CJ., 2001. • itja11 Felsefe.si, istanbul: insan Yayt.a.laa. 2010. s Kastamonu Lahikas1 6 Emirdag Lahikas1 II