ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ÇEVRE KORUMA VE KONTROL DAİRESİ BAŞKANLIĞI

TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLER PASSİFLORA (ÇARKIFELEK / PASİFLORA)

Peyzaj Mimarı Dilek YILMAZ

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi

PASSİFLORA (ÇARKIFELEK / PASİFLORA)

2

Alem: Plantae (Bitkiler)

Şube: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)

Sınıf: Magnoliopsida (İki/çift çenekliler)

Takım: Malpighiales / Violes

Familya: Passifloraceae (Çarkıfelekgiller)

Botanik Adı: Passiflora

Türkçe Adı: Çarkıfelek

(1)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi

PASİFLORA / ÇARKIFELEK / SAAT ÇİÇEĞİ

3

(2)

Adını familyası olan çarkıfelekgillerden alan çarkıfelek çiçeği, bir diğer bilinen adı ile Passiflora, çark şekline benzeyen çiçekleri sebebi ile bu adı almıştır. Bitkiyi Saat Çiçeği olarak bilenler de vardır.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi

PASSİFLORA (ÇARKIFELEK / PASİFLORA)

4

(3) Anavatanı Tropik Amerika, Asya, Avustralya’da doğal olarak yaşayan 500 kadar türü

bulunmaktadır. Brezilya 35 bin hektar alanda 317 bin ton üretim ile bu meyvenin en önemli üreticisidir.

Passifloraceae familyası, Brezilya’da çok geniş bir hastalık yelpazesi için alternatif tıpta kullanılan en önemli bitkilerden biridir. Ülkemizde ise daha çok süs bitkisi olarak tanınan çarkıfelek bitkisinin tıbbi bitki olarak kullanımına da dikkat çekmek gerek.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 5

ÖZELLİKLERİ

(4)

Genellikle herdem yeşil, yaprakları elsi, uzun saplı, çokça loplu, loplar yumurtamsı, derimsi ve parlak koyu yeşil renkli, sarılıcı ve tırmanıcı bir bitkidir.

Gövdesi zayıf, üstünde tutunmayı sağlayan uzun ve spiralli sülükleri bulunur.

Yoğun dallara sahip çok gösterişli asmalardır.

Çiçekler yaprak koltuğundan çıkan uzunca bir sap ucunda, çanak ve taç yapraklar 3-8 adettir.

İlkbahardan sonbahara kadar açık kalan gösterişli çiçekleriyle sık bir yer örtücü olduklarından yaygın olarak yetiştirilirler.

Bazı türleri 12 m’ye kadar boylanmaktadır.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 6

EKİM-DİKİM-BAKIM

(5)

Passiflora türlerinin çoğaltılması tohumla, çelikle, aşıyla ve daldırmayla yapılabilir.

Tohumları 6.41 mm uzunluğunda, 3.90 mm genişliğinde, 2.64 mm çapındadır.

Passiflora tohumlarının dış kısmı jelimsi bir yapıya sahip olup dormansi özelliği gösterirler.

Tohumları kurutmaya dayanıklıdır.

Tohumla üretim ilkbaharda yapılır.

Çarkıfelekler, sonbaharda olgunlaşan etli meyvelerden tohumları ayrılarak ilkbaharda seralarda kasalara ekim yapılarak üretilirler.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 7

ÇARKIFELEK BİTKİSİ NASIL YETİŞTİRİLİR?

(6)

Şarmaşık gibi dolanarak yetişen otsu veya ağaçsı sarmaşıklar olan çarkıfelek bitkisinin yaz boyu açan gösterişli çiçekleri vardır. Bu çiçekler erguvani, pembe ya da kırmızı renkte olan iri yapılı çiçeklerdir. Sarmaşık yapısı özellikle kötü görünümlü binaların duvarlarının kurtarıcısı olmuştur. Ülkemizde bazı yerlerde süs bitkisi olarak kimi türleri yetiştirilmekte olan çarkıfelek bitkisinin yetiştirilme koşulları şu şekildedir;

Passiflora nerede yetişir sorusunun iki türlü cevabı vardır. Birincisi saksı ve bahçelerde yetiştirilir. İkincisi ise gölgeli ve nemli duvar diplerinde yetiştirilir.

Passiflora güneş sever. Bahçelerin ve evin en çok güneş alan yerinde passiflora bitkiniz için bir yer açabilirsiniz. Ilıman iklimlerde yetiştirilmesi uygundur.

Passiflora çok toprak ayırmaz. Nemli ve iyi drene edilen topraklar tercihidir ancak başka türlü topraklarda da kolayca yetişebilir ancak kireçten çok hoşlanmaz.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 8

ÇARKIFELEK BİTKİSİ NASIL YETŞTİRİLİR?

(7)

Verimli topraklarda hızlı bir şekilde çiçeklenir. Eğer çiçeklenmeyi artırmak istiyorsanız toprağı beslemeniz gerekmektedir.

Yaz aylarında çiçek açan ve kış aylarına doğru bu çiçekleri döken passiflora, çiçeklenme döneminde daha fazla suya ihtiyaç duyar. Kış aylarında yapılan sulamada çeşmeden alınan suyun oda sıcaklığında dinlendirilerek kullanılması önerilir.

Soğuk kış aylarında olumsuz hava koşullarından korunmalıdır. Kısa süreli donlarda hayatta kalmayı başarabilir ancak bir süre sonra yaşamsal faaliyetleri durma noktasına gelir.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 9

PASSİFLORA BİTKİSİNİN FAYDALARI

(8)

Passiflora çiçeği faydaları saymakla bitmez. Bitkinin bazı türlerinin meyveleri çiğ olarak yenebildiği gibi, içki ve şerbet yapımında da bu bitkiden yararlanılır. Zehir ve insan bedenine zararlı olabilecek maddeler içermeyen çarkıfelek bitkisi, güvenle kullanılarak şu tıbbi etkileri sağlar:

Passiflora yaşanan gerginlik ve endişelilik hallerini gidermeye yardımcı olur. Anksiyete durumlarında kullanılabilir.

Bedene sakinlik verir ve sinirleri yatıştırır.

Uyku problemi çekenler kullandıklarında sinirsel ve kronik uykusuzlukların giderilmesinde etkili bir çözüm sunar.

Parkinson hastalığı ve histeri gibi durumlarda görülen sinirsel nöbetleri giderir.

Zona hastalığı gibi sinir ağrılarında yatıştırıcı etki eder.

Sancılı adet dönemlerinde ağrıların azalmasına yardımcı olur.

Sadece bedeni değil zihni de yatıştırıcı etkisi vardır.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 10

TIBBİ FAYDALARI

(9) Çarkıfelek bitkisi, zehir ve insan bedenine zararlı olabilecek maddeler içermeyen içerdiği

antioksidantlar sayesinde tıbbi faydaları bilimsel yayınlarla kanıtlanmış bir bitkidir. Bitkiden elde edilen ekstraktlar astım, yüksek tansiyon, diz ve kas ağrıları, kanser türleri, uykusuzluk ve çağımızın hastalığı olan stres tedavisinde kullanılmaktadır.

43 kişide yapılan küçük bir araştırmada meyve kabuğunun astım semptomlarını azalttığı görülmüştür.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 11

TIBBİ FAYDALARI

(10)

Yapısında bulunan potasyum miktarının çok olmasından dolayı kan basıncını düşürerek tansiyonu dengelediği görülmüştür. Diz ve kas ağrılarını azalttığı bildirilmektedir.

Kanser hücrelerinin gelişmesini azalttığını ve bu hücrelerin yıkımı için enzim aktivitelerinin hızlandırdığı yapılan çalışmalarda ortaya konulmuştur.

Passiflora Şurup; huzursuzluk, endişe, adet görme ve menopoz dönemindeki ruhsal sıkıntı ve gerginlikler, uykusuzluk gibi şikayetlerin giderilmesinde destekleyici olarak kullanılır. Passiflora ekstresi Passiflora incarnata adlı bitkiden elde edilen sakinleştirici bir ilaçtır. Etken madde olarak, harmin, arabin gibi alkaloidler ve viteksin, orientin gibi flavanoitleri ihtiva eder. Passiflora ekstresindeki bu maddeler sedatif ve antispazmodik etki gösterirler. Doğal kaynaklı bir ilaç olan Passiflora Şurup, kimyasal yollarla elde edilen sentetik trankilizanlara oranla yan etki ve alışkanlık yaratma riski bakımından daha güvenilir bir ilaçtır.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 12

TIBBİ FAYDALARI

(11)

2011’de Eurapean Neuropsychopharmacology dergisinde yer alan bir makalede Çarkıfelek bitkisinin endişe, depresyon ve uykusuzluğa olan olumlu etkisinden bahsedilmiştir. Passiflora incarnata Avrupa’da uykusuzluk, endişe gibi ruhsal hastalıklar için bitkisel ilaç olarak kullanılır. Kuzey Amerika’da sedatif çay, Brezilya’da analjezik, anti-spazmodik, anti-astım, Irak’ta yine sedatif olarak, Türkiye’de ağrılı adet, epilepsi, uykusuzluk, nöralji gibi bozuklukların tedavisi için kullanılabilir. Ayrıca, Polonya'da histeri ve nevrasteni tedavisi için, Amerika’da, ishal, adet güçlüğü, yanıklar, Hemoroidim ve uykusuzluğu tedavi etmek için kullanılmıştır.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi

İlkbahar sonu ile yaz ortası arasında bitkinin çiçek açmamış ya da çiçekleri olgunlaşıp meyveye dönüşmüş dallarından toplanan yaprakları, gölge ve havadar bir yerde kurutulur ve infüzyonu hazırlanır: 1 tatlı kaşığı kuru yaprak üzerine 1 bardak kaynar su dökülerek 15 dakika süreyle demlendirilir. Uykusuzluğu gidermek için, akşamları yatmadan önce bu infüzyondan bir bardak, rahatlama sağlanması ve diğer şikayetlerin giderilmesi için istendiği zaman alınmak üzere günde iki bardak içilir.

Meyve olarak da yenebilen, her yıl haziranın 15’inde olgunlaşan ve ömrü sadece bir ay olan bu bitkinin diğer meyvelerden aslında çok bir farkı yok. Tıpkı erik ya da kiraz gibi her an yemek mümkün. Sadece rahatlatma özelliği bulunan ve hiçbir yan etkisi olmayan passiflora çiçeği meyvesinin, dikkat edilmesi gereken tek özelliği; bir gün içerisinde iki taneden fazla tüketilmemesidir. Çarkıfelek çiçeği yani passifloranın meyvesinde C, B1, B2, B5 vitaminleri; kalsiyum ve fosfor gibi maddeler bulunmaktadır. Aynı zamanda bu meyve protein açısından da oldukça zengindir. Çarkıfelek çiçeği fiyatı 40 TL’den başlayarak 80 – 100 TL’ye kadar çıkabilir. Ancak tohum fiyatları çok daha uygundur. Ancak bitkinin tohumlarının kabukları oldukça serttir. Bu da onun çimlenmesini zorlaştırabilir.

13

PASSİFLORA NASIL KULLANILIR?

(12)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 14

(13)

Pasiflora zararlı bir bitki değildir. Yan etkisi çok sık gözlenmez. Ancak kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışmalı ve başka bir ilaç kullanıyorsanız eş zamanlı tüketmemeniz önerilir.

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 15

Lakin…

Kullanırken Dikkat Etmeli! Bitkinin yapraklarında bulunan siyanid glukosit maddesinin toksik ve zararlı etkisi sebebiyle az tüketilmesi gerekmektedir. Ayrıca hamile olanlarda, bebek emzirenlerde, 6 aydan küçük çocuklarda bu konuda çok fazla bir araştırma yapılmadığı ve etkileri bilinmediği için, yapraklarının hiç kullanılmaması meyvelerinin ise bu gruplar için mümkün olduğunca az tüketilmesi tavsiye edilir.

(14)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 16

Lakin…

Meyveleri Günde İki Taneden Fazla Yenmemeli Passiflora’nın dış kısmı mor, içi çekirdekli bir yapıya sahip egzotik bir meyvesi vardır. Meyvelerinin herhangi bir zararlı etkisi bulunmamakla birlikte, çok aşırı tüketimi uyku, halsizlik gibi sorunlara neden olabilmektedir. Her yıl Haziran’ın ortasında olgunlaşan ve ömrü sadece bir ay olan passiflora meyvesinin, dikkat edilmesi gereken tek özelliği, bir gün içerisinde iki taneden fazla tüketilmemesi.

(15)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi

Çarkıfelek ülkemizde süs bitkisi olarak yetişebilmektedir. Ancak dünyadaki örnekleri gibi tıbbi amaçlı yetiştiriciliği tıbbi bitkiler içerisinde alternatif bir tür olarak denenebilir. Tıbbi özelliği fazla olan bu bitkinin tarımının yaygınlaştırılması gereklidir. Süs bitkisi ve bahçe bitkisi olmasının yanı sıra tıbbi özellikleri nedeniyle tarımının yapılması alternatif bir bitki olarak denenmesinde fayda olabileceğini göstermektedir.

17

KULLANIM ALANLARI

(16)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 18

KULLANIM ALANLARI

(17)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 19

KULLANIM ALANLARI

(18)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 20

KULLANIM ALANLARI

(19)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 21

KULLANIM ALANLARI

(20)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 22

KULLANIM ALANLARI

(21)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 23

KULLANIM ALANLARI

(22) (23)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 24

KULLANIM ALANLARI

(24)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 25

KULLANIM ALANLARI

(25)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 26

(26)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 27

(27)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 28

Kaynaklar: • Resim 1 ve 4) https://www.anniesannuals.com/plants/view/?id=4618 (2019)

• Resim 2, 6, 7, 8, 12 ve 13) https://blog.ciceksepeti.com/carkifelek-bitkisi-passiflora-incarnata-2/ (2019)

• Resim 3 ve 11) https://gkplants.com/products/passiflora-blue-bouquet-4-pot (2019)

• Resim 5) https://www.dhresource.com/0x0s/f2-albu-g5-M01-83-E9-rBVaI1lOMm2AHj-9AAMlQjvLc5s332.jpg/20-tohumlar-paketi-eker-passiflora-caerulea.jpg (2019)

• Resim 9) https://www.zaferdergisi.com/makale/10471-carkifelek-passiflora-cicegindeki-sifa-ve-muhtesem-sanat.html (2019)

• Resim 10) https://www.bitkicenter.com/carkifelek-meyvesinin-faydalari/ (2019)

• Resim 14) https://www.nefisyemektarifleri.com/blog/carkifelek-cicegi-faydalari/ (2019)

• Resim 15) https://n11scdn4.akamaized.net/a1/1024/ev-yasam/tohum/mor-carkifelek-meyvesi-marucya-10-adet-tohum__1475057915546094.jpg (2019)

• Resim 16) http://www.gardeninpot.com/wp-content/uploads/2016/01/Passiflora-RUS.jpg (2019)

• Resim 17) http://temperate.theferns.info/plantimages/sized/2/4/2450351ce5941244d316cc10388559df2000471a_960px.jpg (2019)

• Resim 18) https://rosemary.moscow/templates/rt_fluent/custom/images/plant/headers/passiflora.jpg (2019)

• Resim 19) http://luirig.altervista.org/flora/maps/jpgcname.php?recn=186878&pid=227235&title=Passiflora (2019)

• Resim 20) https://avatars.mds.yandex.net/get-pdb/1646963/f31d9c77-452b-4e60-ac8b-8f098b79d013/s1200?webp=false (2019)

• Resim 21) http://i343.photobucket.com/albums/o464/thekistners/Passifloracaerulea.jpg (2019)

• Resim 22) https://i.pinimg.com/originals/2a/a9/0d/2aa90d6957a9222ec32a52284905704b.jpg (2019)

• Resim 23) https://blog.ciceksepeti.com/wp-content/uploads/2015/09/pasiflora-saks%C4%B1-bitkisi-300x450.jpg (2019)

• Resim 24) https://avatars.mds.yandex.net/get-pdb/38069/794e20c1-ce86-4fbc-b1d9-749a1e1c8b07/s1200?webp=false (2019)

• Resim 25) https://avatars.mds.yandex.net/get-pdb/1684047/cc8ec64f-860c-4032-9d80-b3973040ccef/s1200 (2019)

• Resim 26) http://protalant.co/wp-content/uploads/2019/05/rare-passion-flower-for-sale-seeds-bag-certified-pure-live-home-garden-plant.jpg (2019)

• Resim 27) https://clarke-clarke.com/product/passiflora-midnightspice/ (2019)

• https://www.researchgate.net/publication/296195398_Tibbi_bir_Mucize_Carkifelek_Passiflora_spp_bitkisi (Uluslararası Mezopotamya Tarım Kongresi / International Mesopotamia Agriculture Congress 22-25 Eylül September 2014 Diyarbakır – Turkey)

Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı Çevre ve Peyzaj Akademisi 29

Peyzaj Mimarı Dilek YILMAZ

BİZİ TAKİP ETTİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ