Thôngtinebook

RobertGreene&JoostElffers-The48LawsofPower48NGUYÊNTẮCCHỦCHỐTCỦAQUYỀNLỰCDịchgiả:NguyễnMinhHoàngTạovàhiệuchỉnhebook:HoàngNghĩaHạnh

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜINÓIĐẦU

Nóichung,chúngtakhôngthểnàochịunổicáicảmgiácrằngmìnhkhôngcótítiquyềnlựcnàođốivớinhữngconngườivàsựkiệnquanhta.Aicũngmuốncónhiềuquyềnlựchơn,khôngaimuốnnhườngbớt.Tuynhiêntrongthếgiớingàynay,thậtnguyhiểmkhiđểmọingườinhìnthấymìnhquákhátkhaoquyềnlực,hoặcquálộliễutrongviệcmưucầuquyềnlực.Chúngtaphảitỏravừaphảivàbiếtđiều.Vìvậytacầnphảitinhvi–tỏratươngđắcnhưngbêntrongthìláulỉnh,bềngoàidânchủnhưnglòngdạlạithủđoạn.

Tròchơihaimangnàygiốngvớiviệcmưucầuquyềnlựctừngtồntạiởcáctriềuđìnhxưakia.Điểmlạilịchsử,tathấymộttriềuđìnhtựhìnhthànhquanhngườiquyềnlực–nhàvua,hoànghậu,hoàngđế,lãnhtụ.Cácquầnthầntrongnhữngtriềuđìnhấychiếmmộtvịthếhếtsứctếnhị:Họphảiphụcvụchủnhân,nhưngnếutỏraquáxumxoe,nếucầuxinânhuệmộtcácquálộliễu,nhữngtriềuthầnkhácsẽchúývàhãmhại.Vìvậymọicốgắngđểlấylòngquanthầyđềuphảihếtsứctinhvi.Ngaycảnhữngtriềuthầntàibanhất,tinhtếnhấtcũngphảicóphươngcáchtựvệđốivớibạnđồngtriều,nhữngngườibạnấyluôntìmcáchhấtchânanhrakhỏivịtrívốnđangđượcchiếucố.

Thếmàlẽratriềuđìnhphảiđạidiệnchođỉnhcaocủavănminhvàtaonhã.Mọiđộngtháimưucầuquyềnlựcquátànbạohoặccôngkhaisẽbịchỉtrỏ.Cácquầnthầnsẽhànhđộngâmthầmvàbímậtđểchốnglạinhữngđồngliêunàodùngbạolực.Đóchínhlàtìnhhuốngkhóxửcủamộttriềuthần:Mộtmặtphảichứngminhtalàđiểnhìnhcủalịchlãm,mặtkhácphảikhônngoanđểđánhbạiđốithủbằngnhữngphươngcáchtinhvinhất.Quathờigian,mộttriềuthầnthànhcônghiểurằngmọinướccờđềuphảigiántiếp,nếumuốnđâmsaulưngbạnđồngliêuthìphảimanggăngnhung,mặtphảinởnụcườingọtlịmnhất.Thayvìphảiápbứchayphảnbội,mộttriềuthầnhoànhảođạtđếnmụcđíchbằngsựcámdỗ,mêhoặc,lừabịp,vàchiếnlượctinhvi,luônphảidựkiếnsẵnsàngnhiềunướccờ.Cuộcsốngởtriềuđìnhlàthứtròchơikhôngbaogiờkếtthúc,nóđòihỏingườitaphảicảnhgiácthườngxuyênvàtưduychiếnthuật.Đólàmộtcuộcchiếnvănminh.

Ngàynaychúngtachứngkiếnmộtnghịchlýtươngtựđốivớicáchhànhxửcủamộttriềuthần:Mọihànhđộngđềuphảicóvẻvănminh,tửtế,dânchủ,vàcôngbằng.Nhưngnếungâythơchơiđúngtheonhữngquytắcấy,tasẽbịnghiềnnátbởinhữngthànhphầnkhôngdạidộtgìtuântheo.NhưnhàngoạigiaonổitiếngthờiPhụchưnglàNiccolòMachiavellinhậnxét,“Bấtkỳngườinàocốgắngđểluôntửtế,thìchắcchắnsẽtànlụigiữasốđôngkhông

tửtế.“

Triềuđìnhtựtạochomìnhhìnhảnhcủađỉnhcaotaonhã,nhưngbêndướicáivẻlunglinhđólàmộthỏalòsụcsôinhữngtìnhcảmđentối–thamlam,ganhtỵ,dụcvọng,ghenghét.Thếgiớichúngtangàynaytưởngtượngrằngmìnhlàđỉnhcaocôngbằng,songnhữngtìnhcảmxấuxaấyvẫnkhuấyđộngtrongta,nhưvẫnluônkhuấyđộngtựbaogiờ.Cuộcchơivẫnlàmột.Bềngoàitatỏvẻtuântheolốichơiđẹp,nhưngbêntrong,trừkhiquángâythơkhờdại,tanhanhchónghọcbàicẩntrọng,vàhànhđộngnhưNapoléontừngkhuyênnhủ:“Bàntaysắtbêntrongcáigăngnhung“.Nếutựanhưmộttriềuthầncủathờixaxưatrước,tacóthểthànhthạonghệthuậtđánhlạchướng,biếtcáchquyếnrũ,mêhoặc,lừabịp,vàtinhviđánhlừacácđốithủ,thìtasẽđạtđỉnhcaoquyềnlực.Tasẽcókhảnănglàmngườikhácthuậntheoýchíta,màhọkhônghềngờtađangđiềukhiểnhọ.Vànếukhônghềngờ,thìhọsẽkhôngbaogiờcaycúhoặckhángcựta.

Đốivớinhiềungười,việcchơitròquyềnlực[1]mộtcáchcóýthức–chodùchỉlàgiántiếp–cóvẻnhưxấuxa,phixãhội,nhưmộtditíchcủaquákhứ.Họbảolàmìnhcóthểrútchânrakhỏicuộcchơi,bằngcáchxửsựnhưthểhọkhôngdínhdánggìđếnquyềnlực.Tacầnphảiđềphòngdạngngườinày,bởivìngoàimiệngnóinhưvậy,songthậtrathườngkhihọlạilànhữngtaychơithứthiệt.Đólànhữngchiếnlượckhônngoanđểnghitrangbảnchấtcủasựthaotúngđangđượcsửdụng.Chănghạnnhưhọmuốnchongườikhácthấyrằngsựyếuđuốivàkhôngcóquyềnlựcmớilàquântử.Nhưngngườithậtsựkhôngcóquyềnlực,nếukhôngvìđộngcơhoặctưlợinào,thìsẽkhôngphôtrươngsựyếuđuốicủamình,thậtrađólàmộtchiếnlượcrấthiệuquả,tinhvivàmangtínhlừađảo,trongtròchơiquyềnlực(xemNguyêntắc22,ChiếnthuậtQuyhàng).

Mộtchiếnlượckháccủangườimưucầuquyềnlựclàđòihỏisựcôngbằngtrongmọilĩnhvựccủacuộcsống.Aiaicũngphảiđượcđốixửbìnhđẳng,chodùthânthếhayquyềnlựchọnhưthếnào.Nhưngnếuvìkhôngmuốnmangtiếnglàtròchơiquyềnlựcmàtaphảiđốixửbìnhđẳngvớimọingười,thìtaxửtrínhưthếnàođâykhicóngườinàygiỏihơnngườikhác?Đốixửbìnhđẳngcónghĩalàphớtlờnhữngdịbiệtgiữamọingười,nângngườidởlênvàhạngườigiỏixuống.Mộtlầnnữa,tacầnnhớrằngnhữngngườicổxúybìnhđẳngnhưthế,thậtrahọđangtriểnkhaimộtchiếnlượcquyềnlựckhác,nhằmtáiphânphốiphúclợichomọingườitheocáchhọmuốn.

Vậyhóarađểtránhthamdựvàotròchơiquyềnlực,taphảituyệtđốilươngthiệnvàtrungthực,bởivìbọntranhgiànhquyềnlựcthườnglừađảovàbí

hiểm.Nhưngtháiđộtuyệtđốilươngthiệnchắcchắnsẽxúcphạmrấtnhiềungười,vàvàingườitrongsốđósẽquậtlạita.Sẽkhôngaixemtháiđộlươngthiệncủatalàhoàntoànkháchquan,hoàntoànkhôngcóđộngcơcánhânnào.Vàhọđúng:Thậtraviệcsửdụngsựlươngthiệnchỉlàmộtchiếnlượcquyềnlực,nhằmthuyếtphụcngườikháctinrằngtacaothượng,hảotâm,vàvôvụlợi.Đóchỉlàmộthìnhthứcthuyếtphục,thậmchíđólàmộtdạngthúcéptinhvi.

Cuốicùngnhữngairêuraorằngmìnhkhôngthamdựcuộcchơicóthểgiảvờngâythơ,đểmọingườikhônglênánhọđangtranhgiànhquyềnlực.Tuynhiêntanêncảnhgiác,bởivìcáivẻngâythơcụđólạilàmộtphươngtiệnlừađảorấthiệuquả(xemNguyêntắc21,Giảđiênhạđịch).Vàthậmchíngaycảngườithậtsựngâythơcũngchưachắclàkhôngmuốnmưucầuquyềnlực.Ngâythơnhấtlàtrẻem,nhưngthườngkhinhiềuhànhđộngcủachúngvẫnxuấtpháttừnhucầucơbảnlàđiềukhiểnnhữngngườiquanhchúng.Chúngrấtđaukhổkhicảmthấymìnhbấtlựctrongthếgiớicủangườilớn,vìvậychúngdùngmọicáchđểcóđượcthứchúngmuốn.Nhữngngườithậtsựngâythơvẫncóthểmưucầuquyềnlực,vàthườngkhihọhànhđộnghiệuquảmộtcáchkhủngkhiếp,vìhọkhôngbịcảntrởbởibấtkỳsuynghĩnàocả.Vậytahãynhớrằngaiphôtrươnghaytrìnhdiễnvẻthơngâysẽlàkẻítngâythơnhất.

Vớinhữngngườirêuraokhôngthamquyền,tacóthểnhậnrahọquacáchhọhôhàonàolàđạođức,lươngtâm,côngbằng.Nhưngvìaicũngkhaokhátquyềnlựcvàhầunhưmọihànhđộngcủachúngtađềuhướngvềđó,nêntabiếtrằngnhữngngườivừakểthậtrachỉđịnhtunghỏamù,dùngcáibìnhphongđạođứcđểcheđậyýđồcủahọ.Nếuquansátkỹ,tasẽnhậnthấyrằnghọthườnglàmộttrongnhữngbậcthầyvềkỹnăngthaotúnggiántiếp,thậmchímộtsốbậcthầyấylạihànhđộngtheovôthức.

Nếuthếgiớinàygiốngnhưmộtsânchơichonhữngtriềuthần[2]trămmưungànchướcvàchúngtađangbịkẹttrongđó,thìcócốgắngrútchânracũngkhôngíchgì.Làmnhưthếtachỉthêmbấtlực,vàcàngbấtlựccàngkhốnkhổ.Thayvìvùngvẫychốnglạiđiềukhôngthểtránh,thayvìtranhcãi,thanvãn,vàtựchuốccảmgiáctộilỗi,tốthơntanênthànhthạotròchơiquyềnlựcđó.Trênthựctế,hễcànggiỏitunghứngquyềnlựcthìtacàngtrởnênmộtngườibạn,ngườitình,ngườichồng,ngườivợgiỏigianghơn.Đitheolộtrìnhcủamộttriềuthầnhoànhảo(xemNguyêntắc24),tagiúpngườixungquanhcảmthấyhàilònghơnvớibảnthânhọ,tatrởthànhnguồnvuichohọ.Họsẽlệthuộcvàokhảnăngcủata,luônmuốncótabêncạnh.Thuầnthụcđược48nguyêntắctrongquyểnsáchnày,tagiúpmọingườitránhđượcnỗi

đaukhibấtcẩnvớiquyềnlực–chơivớilửamàkhôngbiếttínhchấtcủalửa.Nếutròchơiquyềnlựclàđiềukhôngthểtránh,tốthơntanêntrởthànhchuyêngiacònhơnlàkẻphủnhậnhoặcgãvụngvề.

Muốnhọctròchơiquyềnlực,taphảithayđổiviễncảnh,phảicócáchnhìnkhácđốivớithếgiới.Phảimấtnhiềunămnỗlựcvàthựchành,bởivìphầnlớntrònàykhôngtựnhiênhìnhthành.Cầnphảicómộtsốkỹnăngcơbản,vàmộtkhiđãthànhthạonhữngkỹnăngnàyrồi,tasẽápdụngđượccácnguyêntắcquyềnlựcdễdànghơn.

Kỹnăngquantrọngnhất,đồngthờilànềntảngsinhtửcủaquyềnlựclàkhảnănglàmchủcảmxúc.Phảnứnglạimộttìnhhuốngbằngcảmxúc,đólàràocảnlớnnhấttrênđườngmưucầuquyềnlực,làlỗilầmbuộctaphảitrảcáigiáđắthơnnếusovớikhoảnhkhắckhoáichíkhitabiểulộxúccảm.Xúccảmlàmmờlýtrí,vànếulýtríbịchemờ,takhôngthểchuẩnbịvàđáplạitìnhhuốngmộtcáchcókiểmsoát.

Sângiậnlàphảnứngxúccảmtiêucựcnhất,vìnólàmcholýtríbịchemờnhiềunhất.Ngoàira,sângiậncòncóhiệuứngphụlàlàmchotìnhthếcàngthêmkhókiểmsoát,vàkhiếnkẻthùquyếttâmhơn.Muốntiêudiệtkẻthùđãhạita,tốthơntanêndụhắnhạthấpcảnhgiác,bằngcáchlàmbộthânthiện,cònhơnlàramặtgiậndữ.

Tìnhyêuvàthươngmếncũnghạita,bởivìnóbịtmắtkhôngchotapháthiệnmụcđíchtưlợicủanhữngkẻmàtakhôngngờlàđangchơitròquyềnlực.Nếukhôngthểđènéncơngiậnhoặctìnhyêu,hoặckhôngthểcảmnhậnhaithứđó,thìbạnđừngnênthử.Nhưngbạnphảicẩnthậnvềcáchbiểulộnhữngtìnhcảmấy,saochochúngđừngảnhhưởngđếncơđồvàchiếnlược.

Liênquanđếnviệclàmchủcảmxúclàkhảnăngtạorakhoảngcáchvớigiâyphúthiệntạiđểsuynghĩkháchquanvềquákhứvàtươnglai.GiốngnhưJanus,vịthầnLaMãhaimặttrônggiữmọicánhcửavàcổngthành,taphảicókhảnăngmộtlúcnhìnvềnhiềuhướngđểxửlýnguồnnguyhiểm.Đólàgươngmặtmàtatạochomình–mộtmặtluônnhìnvềtươnglai,mặtkianhìnquákhứ.

Vớitươnglaithìkhẩuhiệulà„Khôngcóngàynàokhôngcảnhgiác“.Đừngđểbịbấtngờvìbởibấtkỳviệcgì,vìtaluôndựtrùmọitìnhhuốngtrướckhichúngphátsinh.Thayvìphungphíthờigianmơtưởngđếnđoạncuốicóhậucủakếhoạch,tanênsuytínhmọihỏnghóc,mọibiếnthểkhảdĩ.Càngnhìnxatrôngrộng,càngtínhtrướcnhiềunướccờ,tacàngthêmhùngmạnh.

GươngmặtthứhaicủaJanusluônnhìnvềquákhứ-nhưngkhôngphảiđểnhớnhữngvếtthươngđãquahoặcnuôidưỡnghậnthù,vìnhưthếchỉhạnchếsứcmạnh.Điềuquantrọnglàtậpchoquênnhữngsựkiệnkhôngvuitrongquákhứ,cókhảnăngmàimòntinhthầnvàchemờlýtrí.Mụctiêuthậtsựcủaviệcnhìnlạisaulưnglàluônrúttỉakinhnghiệm–nhìnvềquákhứlàđểhọctậpđấngtiềnnhân.(Quyểnsáchnàycónhiềuvídụlịchsửđềbạnthamkhảo.)Saukhinhìnvềquákhứ,taxemxétnhữngviệcgầnhơn,chẳnghạnnhưhànhđộngcủata,củabạnbèta.Đâylàtrườnglớpquantrọng,vìxuấtpháttừkinhnghiệmcánhân.

Tabắtđầuvớinhữnglỗilầmtrongquákhứ,loạilỗilầmnghiêmtrọngngăncảnbướctiếncủata.Taphântíchchúngqualăngkínhcủa48nguyêntắcquyềnlực,rồirútrakinhnghiệmcùngvớimộtlờithề:„Tôikhôngbaogiờlặplạinhữnglỗilầmấy,tôisẽkhôngbaogiờrơivàomộtcáibẫynhưvậynữa.“Nếucóthểnhậnxétvàđánhgiátựthântheocáchấy,tasẽbiếtcáchphávỡcáchrậpkhuôntừquákhứ.

Quyềnlựcđòihỏikhảnănghílộngvớivẻbềngoài.Vìvậytaphảihọccáchđeonhiềuloạimặtnạvàđểdànhmộtbồmưumôthủđoạn.Bạnđừngxemviệcgiảtrangvàlừadốilànhữngtròxấuxavôđạođức.Mọitươngtáccủaconngườiđềuđòihỏiphảilừadốiởnhiềucấpđộkhácnhau,vànhìndướigócđộnàođó,thìkhảnăngnóidốilàđiềukhácbiệtgiữaconngườivàconthú.TrongthầnthoạiHyLạp,trongsửthiMahabharataẤnĐộ,tronganhhùngcaGilgameshTrungĐông,chínhnhữngvịthầnmớicóphépthuậtthiênbiếnvạnhóađểđánhlừa.Mộtngườiđượcxemlàvĩđại,chẳnghạnnhưOdysseus,đượcđánhgiáquaviệcthiđuavớinhữngthầnthánhvềkhảnăngláucá,vìvậyanhtacũngđượctônvinhlêngầnnhưlàthầnthánh.Lừađảolàmộtnghệthuậtđãpháttriểncủavănminh,vàlàvũkhíhùngmạnhnhấttrongtròchơiquyềnlực.

Takhôngthểlừabịpthànhcôngnếukhôngbiếtlùimộtbướcđểnhìnlạichínhmình–nếukhôngbiếtnhậpvaikẻkhác,đeođúngchiếcmặtnạmàtìnhhìnhcầnkíp.Nắmđượccáchtiếpcậnlinhhoạtnhưvậyvớimộtvỏbọc,kểcảvỏbọccủachínhmình,tasẽtrútbớtgánhvụngvềluộmthuộmcảntrởtiếnbộ.Làmsaogươngmặttacũnglinhhoạtnhưmặtdiễnviên,tậpgiấukínchủtâm,luyệncáchdụngườivàobẫy.Hílộngvớicáivỏngoài,vàthuầnthụcnghệthuậtđánhlừalàmộtvàiđiềuthúvịcủacuộcsống.Chúngcũnglàthànhphầnchủchốtđểđạtđếnquyềnlực.

Nếulừabịplàvũkhíhùngmạnhnhấttrongkhokhítài,thìđứckiênnhẫnlàtấmláchắncựckỳquantrọng.Kiênnhẫngiúptatránhnhữnglỗilầmngớ

ngẩn.Tựanhưviệclàmchủxúccảm,kiênnhẫnlàmộtkỹnăng–đứctínhđókhôngphảitựnhiênmàcó.Nhưngởlĩnhvựcquyềnlựcthìkhôngcógìlàtựnhiêncả.Trongthếgiớithiênnhiên,quyềnlựclàthứcóvẻthầnthánhnhất.Vàkiênnhẫnlàđứctínhcaotộtcùngcủacácvịthần,vìngoàithìgiờra,họkhôngcógìkhác.Ngượclại,sựnóngvộichỉlàmtacóvẻyếuớthơnmàthôi.Đólàsứccảnquantrọngđốivớiquyềnlực.

Tínhcốtyếucủaquyềnlựclàphiluânlý,vàmộttrongnhữngkỹnăngquantrọngcầnđạttớilàkhảnăngnhậnthứctìnhhuống,chứkhôngphảiphânbiệttốtxấu.Quyềnlựclàmộtcuộcchơi–điềunàynhắcđinhắclạibaonhiêulầncũngkhôngthừa–vàkhichơi,takhôngđánhgiáđốithủquachủtâmmàquahiệuquảhànhđộng.Tađolườngchiếnlượcvàsứcmạnhcủahọbằnggiácquantrựctiếp.Thựctếđãbaolầnchứngminhrằngthiệnýchỉlàmchovấnđềrắcrốivàmờảothêmmàthôi.Íchlợigìkhipheđốitáccóthiệnývàmuốnlàmlợichota,nhưnghànhđộngcủahọchỉgâychotasầuđauvàđổvỡ?Cũngtựnhiênthôi,khithiênhạđềuviệnđủlýluậnđểbiệnminhchohànhđộngcủahọ,luônmiệngbảorằnghọchỉmuốnlàmđiềutốt.Bạnphảitậpcườithầmmỗikhinghenhữnglýlẽnhưvậy,đừngđểbịlôicuốnvàoviệcđánhgiáthiệnývàhànhđộngcủangườikhácquamộtloạtnhữngphánxétđạođứcvốnthậtrachỉlàlờibiệnhộchohànhđộngthâutómquyềnlực.

Đólàmộtcuộcchơi.Đốithủngồiđốidiệnvớita.Cảhaicưxửvớinhaurấtlịchsự,tuânthủluậtchơivàkhôngcốchấp.Tachơitheochiếnlượcvàquansátnhữngnướccờcủađốithủvớitấtcảđiềmtĩnhcóthể.Cuốicùngtasẽcảmkíchsựlễđộcủađốithủhơnlànhữnghảoýhaythiệnýcủahọ.Tahãyluyệncặpmắtđểtheodõinhữngđộngtháicủahọ,cùnglúcvớitìnhhuốngbênngoài,khôngđểxaolãngbởibấtkỳđiềugìkhác.

Trongtiếntrìnhmưucầuquyềnlực,mộtnửathànhcôngđếntừnhữnggìtakhônglàm,từnhữnggìtatránhkhôngđểbịlôikéovào.Muốnđượckỹnăngnày,taphảihọccáchxétđoánmọithứtheocáigiámàtaphảitrả.NhưNietzschetừngviết,„Giátrịcủamộtvậtđôikhikhôngnằmtrongthứmàtadùngđểđạtvậtấy,nhưngtrongthứmàtaphảitrảđểcónó–cáigiámàtaphảitrả.“Cóthểtasẽđạtđếnmụcđích,mộtmụcđíchđánggiá,nhưngmàvớicáigiánào?Tahãyápdụngchuẩnmựcnàyvàomọithứmọiđiều,kểcảviệccộngtácvớingườikháchaylàđếngiúpđỡhọ.Rốtcuộc,đờinàyquángắn,cơhộihiếmhoi,màtacầnphảicóbiếtbaosứclực.Dướigócđộnày,thìgiờlàmộtyếutốquantrọngkhôngkémnhữngyếutốkhác.Đừngbaogiờphíphạmthìgiờquýbáuhoặcsựantĩnhtinhthầnchonhữngvụviệccủangườikhác,vìđólàcáigiáquácao.

Quyềnlựclàcuộcchơitậpthể.Muốnbiếtchơivàchơithànhthạo,taphảipháttriểnkhảnăngnghiêncứuvàhiểurõconngười.NhàtưtưởngvĩđạiBaltasarGraciáncủathếkỷXVIIđãviết:„Nhiềungườibỏthờigianranghiêncứuthuộctínhloàithúhoặcthảomộc;nhưngsẽquantrọnghơnbiếtbao,nếutanghiêncứuthuộctínhconngười,nhữngngườimàtasẽphảisốngchunghoặcchếtcùng!“

Muốntrởthànhmộttaychơilãolàng,tacũngphảilànhàtâmlýlãoluyện.Taphảinhậnrađộngcơcủađốithủvànhìnxuyênthấumànhỏamùmàhọphủchụpđểnghitranghànhđộng.Đâylàbíquyếtgiúptacóthêmvôsốkhảnăngđánhlừa,quyếnrũvàthaotúng.

Bảnchấtconngườivôcùngphứctạp,tacóthểbỏracảđờiquansátmàkhôngbaogiờhiểurõ.Vìvậyđiềuquantrọnglàtalậptứckhởisựrènluyện,vớimộtnguyêntắckhôngquên:Khôngphânbiệtđốitượngnghiêncứu,khôngphânbiệtđốitượngcầntincậy.Đừngbaogiờtinaihoàntoàn,quansáthếtmọingười,kểcảbạnbèvàngườithân.

Cuốicùng,taphảitiếntớiquyềnlựcbằngconđườnggiántiếp.Phảingụytrangtròtrítrá.Tựanhưquảbi-danảyđinảylạimấybăngtrướckhichạmbi,mọinướccờcủataphảiđượcdựtrùvàtriểnkhaicàngíthiểnnhiêncàngtốt.Khảnănghànhđộnggiántiếpgiúptahưngthịnhtrongdạngtriềuđìnhđươngđại:Bênngoàilàmẫumựccủasựtửtếđànghoàng,nhưngbêntrongtalạilàtaytổthaotúng.

Bạnhãyxem48NguyêntắcchủchốtcủaQuyềnlựcnhưlàquyểnsổtaycủanghệthuậtđánhlạchướng.Nhữngnguyêntắcđượctrìnhbàyđềulàghichépcủanhữngngườitừngnghiêncứuvàthuầnthụctròchơiquyềnlực.Nhữngghichépnàytrảidàisuốthơnbangànnăm,xuấtxứtừnhữngnênvănminhrấtkhácnhaunhưTrungQuốcvàItalia.Tuyvậychúngcùngchiasẻnhữngchủđềvềmạchtưtưởng,cùnggợiývềmộtcốttủycủaquyềnlựcchưađượcdiễngiảiminhbạch.Bốnmươitámnguyêntắccủaquyềnlựcđượcchiếtsuấttừsựuyênthâmtíchlũyđó,đượcgópnhặttừtácphẩmcủanhữngbậcthầyvềchiếnlược(TônTử,Clausewitz),chínhtrị(Bismarck,Talleyrand),triềuca(Castiglione,Gracián),quyếnrũ(NinondeLenclos,Casanova)vàlừađảo(„YellowKid“Weil)lỗilạcnhấttronglịchsử.

Nhữngnguyêntắcnàyđượclầnlượttrìnhbàytheomộtbốcụcđơngiảnvàtổngquátnhưnhau:Sẽcónhữnghànhđộnglàmtăngcườngquyềnlực(tuânthủnguyêntắc),trongkhihànhđộngkháclạilàmsuyyếuthậmchílàmtasụpđổ(viphạmnguyêntắc).Nhiềuvídụlịchsửsẽminhhọanhữngviphạm

vàtuânthủvừakể.Saumỗivídụlàphầndiễngiảiđểlàmsángtỏthêm.Sauđó,tasẽcùngđúckếtcácyếutốcốtlõicủanguyêntắcquyềnlựcđangđềcậpvàđểchongườiđọctiệnghinhớ,tấtcảnhữngđiềuvừakểsẽđượccôđọnglạithànhmộthìnhảnh,trìnhbàyngắngọntrongvàibadòng.Đểkhẳngđịnhhìnhảnhấylàýkiếncủachuyêngia,củabậcthầyởlĩnhvựcđó.Đoạncuốirấtngắnlàphầnnghịchđảođểnhắcnhởtaápdụngnguyêntắcmộtcáchlinhhoạtchứkhôngnênlúcnàocũngnhắmmắtlàmytheo.

Bạncóthểsửdụng48NguyêntắcchủchốtcủaQuyềnlựctheonhiềucách.Đọcmộtmạchtừđầutớicuối,bạnbiếtvềquyềnlựcnóichung.Mặcdùnhiềunguyêntắccóvẻnhưkhôngliênquantrựctiếpđếncuộcsốngcủabạn,nhưngquathờigianbạnnhậnthấyrằngtấtcảcácnguyêntắcđềucóđấtứngdụngvàchúngthựcsựtươngquannhau.Cóđượctầmnhìntổngquátvềtoànbộchủđềnày,bạnsẽtăngcườngkhảnăngđánhgiánhữnghànhđộngđãqua,nângcaomứcđộđiềukhiểnnhữngvụviệcđangdiễnbiến.Mộtthờigianlâudàisaukhikếtthúcquyểnsách,nếunghiềnngẫmkỹlưỡng,bạnsẽphátsinhtưduymới,cáchnhìnvàcáchđánhgiámới.

Quyểnsáchcũngđượcthiếtkếđểbạntùynghilướtquavàchọnđọcnguyêntắcnàocóvẻthíchhợpvớitìnhhuốnggầngũinhất.Chẳnghạnbạnđangcóvấnđềcầngiảiquyếtvớicấptrênvàkhônghiểutạisaomìnhlạibỏrabaonhiêucôngsứcmàvẫnkhôngđượcghinhận,khôngđượcđềbạt.Nhiềunguyêntắcđặcbiệtnhấnmạnhđếntươngquangiữabềtrênvàcấpdưới,vàchắclàbạnđangviphạmmộttrongnhữngnguyêntắcấy.Bạnchỉviệcliếcquaphầnliệtkê48nguyêntắcởphầnđầuquyểnsáchđểnhậnrathứmìnhcần.

Cuốicùng,bạncũngcóthểđọclướtchovui,chọnđạimộtchươngđọchúhọa,xemnhưtìmhiểucácnhượcđiểmvàthưởngngoạnnhữngkỳcôngcủabậctiềnnhântrênconđườngmưucầuquyềnlực.Songchúngtôicũngcólờicảnhbáochothànhphầnđộcgiảnày:Cólẽbạnkhôngnêntiếnthêmnữamàhãyquaylạiđi.Quyềnlựcrấtcámdỗvàtrítrátheocáchriêngcủanó.Đólàmộtmêcung–đầuócbạnsẽhaomònvìphảigiảiquyếtnhữngvấnđềvôtận,vàbạnsẽsớmnhậnrarằngmìnhbịlạclốimộtcáchthúvị.Nóicáchkhác,sẽthúvịhơnkhibạnnhìnquyềnlựcmộtcáchnghiêmchỉnh.Đừngbônglôngvớimộtchủđềquantrọngnhưvậy.Nhữngvịthầnquyềnlựcsẽphậtlòngvớikẻphùphiếm,cácngàichỉthỏamãnvớinhữngaibiếthọchỏivàsuyxét,trừngphạtngườicưỡingựaxemhoa.

Nhữngaicốgắngđểluônlàmngườitốtchắcchắnsẽthấtbạigiữasốđôngnhữngkẻkhôngtốt.Dođóđấngquânvươngnàomuốngiữvữngquyềnlực

phảibiếtcáchđểkhônglàmngườitốt,vàsửdụngsựhiểubiếtđó,hoặclànénlòngkhôngsửdụngnó,tùytheohoàncảnhyêucầu.

THEPRINCE,NiccolòMachiavelli,1469-1527

NGUYÊNTẮC1

ĐỪNGBAOGIỜCHƠITRỘIQUANTHẦY

Luônkhéoléolàmchocấptrêncảmthấyhọhơnbạn.Trongkhigâyấntượngvàthỏamãnhọ,bạnđừngquáđà,nghĩalàđừngbộclộtàinăng,nếukhôngbạnsẽbịphảntácdụng:bạnsẽkhiếnhọengạivàbấtan.Hãylàmsaochonhữngôngthầy,ôngchủcủabạncảmthấygiỏigianghơnlàthựcchấtcủahọ,bạnsẽđạtđượctầmcaocủauyquyền.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

NicolasFouquetlàbộtrưởngtàichínhvàonhữngnămđầutiênkhivuaLouisXIVcủaPhápmớilênngôi.Fouquetlàngườihàohoarộngrãi,thíchrượungon,gáiđẹp,thicavànhữngyếntiệclinhđình.Ôngcũngthíchcónhiềutiền,vìlốisốngcủaôngrấtxahoa.Fouquetrấtgiỏigiangvàtinrằngtàinăngcủamìnhthiếtyếuđốivớinhàvua.Vìvậyvàonăm1661khithủtướngJulesMazarinquađời,Fouquettrôngchờvuabổnhiệmmìnhkếvị.Nhưngnhàvualạibấtngờhủybỏcáighếthủtướng.Chínhđiềunày,cộngvớivàidấuhiệukhácđãkhiếnFouquetnghĩrằngmìnhbịthấtsủng.Đểlấylòngnhàvua,Fouquetliềnnảysinhýđịnhtổchứcmộtbuổitiệcvĩđạinhất,ngoạnmụcnhấtmàthếgiớichưabaogiờchứngkiến.LấycớlàđểăntângiatòalâuđàiVaux-le-Vicomtevừamớihoàntất,nhưngthựcralàđểtỏlòngtônkínhđứcvua,vốnlàvịkháchdanhdự.

ĐếndựlànhữngquýtộclừngdanhnhấtchâuÂu,cùngvớinhữngbộócvĩđạinhấtthờibấygiờ,nhưLaFontaine,LaRochefoucauld,MadamedeSévigné.Molièresoạnhẳnmộtvởmớichobuổitângia,vàđíchthânthủvaiởđêmtrìnhdiễncuốicùng.Yếntiệcbắtđầubằngbữatốibảymón,baogồmnhiềusơnhàohảivịĐôngphươngmànướcPhápchưabaogiờbiếtđến,chưakểnhiềumónchỉmớiđượcsángtạođặcbiệtchobuổiyếntiệcnày.NgaycảâmnhạccũngđượcFouquetđặthàngriêngđểtônvinhnhàvua.

Saubữatối,Fouquettổchứccuộcđidạovòngquanhnhữngkhuvườnlộnglẫycủatòalâuđài.ThiếtkếvườntượcvàhệthốngphunnướcởVaux-le-VicomtetrởthànhcảmhứngchohoàngcungVersaillessaunày.

ĐíchthânFouquethướngdẫnnhàvuatrẻthưởnglãmnhữngchòmkiểngvàluốnghoaxếpđặthếtsứckhéoléotheohìnhhọc.Vuavừabướcđếnhệthốngthủylợithìhàngloạtpháobôngđượcbắnlênrựcrỡ,vàngaysauđóvởkịchcủaMolièrebắtđầu.Yếntiệccòntiếpdiễnthậtkhuyavàaiaicũng

gậtgùtánthưởngrằngtrongđờichưabaogiờmụckíchmàntrìnhdiễnnàoấntượngđếnthế.

Hômsau,FouquetbịthủlĩnhngựlâmquânlàD’Artagnanđếnbắtgiữ.VàithángsauFouquetbịxửvìtộibiểnthủquốckhố.(Thậtra,hầuhếttàisảnđềuđượcFouquetbiểnthủvớisựchấpthuậncủanhàvuavànhândanhnhàvua.)SauđóFouquetbịnhốtvàolaotùđìuhiunhấtnướcPháp,gầnđỉnhdãynúiPyrénées,nơiôngđơnđọctrảiquahaimươinămcuốicùngcủađờimình.

Diễngiải

LouisXIV,vịvuaMặttrời,làngườikiêucăngngạomạn,luônmuốnlàtâmđiểmchúýcủamọithờiđại.Ôngkhôngthểđểchobấtkỳaitrộihơnmìnhvềmặtxahoa,vàcàngkhôngthểlàbộtrưởngtàichính.ĐểcóngườikếnhiệmFouquet,vuachọnJean-BaptisteColbert,vốnnổitiếngvềtínhtằntiện,vềnhữngbuổitiếptânchánchườngnhấtParis.Colbertkhônkhéotínhtoánsaochomỗiđồngxugiảingânđềuchuithẳngvàotúinhàvua.Vớidòngchảynày,LouisXIVchoxâydựngmộthoàngcungcònlộnglẫyhơntòalâuđàicủaFouquet,đóchínhlàcungđiệnVersaillescòntồntạiđếnngàynay.Vuatrưngdụngnhữngkiếntrúcsư,nghệnhânthiếtkếvàtrangtrívườntượccủaFouquet.VàtạihoàngcungVersailles,LouisXIVtổchứcnhữngyếntiệccònlinhđìnhhơnbuổidạhộimàFouquetđãtrảgiábằngnhữngngàytùtộicủamình.

Chúngtahãyxemxéttìnhhuống.Trongbuổidạhội,Fouquetdânglênvuahếtmàntrìnhdiễnnàyđếnmàntrìnhdiễnkhác,mànsauhuyhoànghơnmàntrước,tưởngrằngnhưthếsẽchứngminhđượclòngtrungnghĩavớiquanthầy.Khôngchỉhyvọnglấylạiđượcânsủngcủavua,Fouquetcònnghĩrằngnhưthếsẽchứngminhchovuathấymìnhbiếtchơi,cónhiềumốiquanhệcaoquý,đượclòngmọingười,vànhưthếmìnhsẽlàngườikhôngthểthiếu,sẽxứngđángngồivàoghếthủtướng.Tuynhiêncứvớimỗimàntrìnhdiễn,mỗitiếnghoanhôcủakháchhướngvềFouquetlạilàmchovịvuatrẻcảmthấyrằngquầnthầnvàbèbạnmìnhmêmẩnFouquethơnvua,vàrằngthậtraFouquetđangphôtrươngthanhthếvàuyquyền.Thayvìtônvinhvua,buổidạhộicủaFouquetlạilàmtổnthươngsựkiêucăngcủangài.TấtnhiênlàLouisXIVkhôngthểnàocôngkhainhìnnhậnsựviệcđó,vìvậyôngtìmcớthủtiêungườivôtìnhlàmchomìnhcảmthấymấttựtin.

ChodùdướihìnhthứcnàothìđócũnglàsốphậncủatấtcảnhữngailàmchôngchênhcáiTôicủaquanthầy,làmrạnnứtsựngạomạnvàkhiếncho

quanthầyesợchovịtrítốithượngcủamình.

Vàođầubuổidạtiệc,Fouquetđangởđỉnhcaocủathếgiới.

Đếntàncuộc,ôngtađãrơixuốngđáy.

(Voltaire,1694-1778)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàođầunhữngnăm1600,nhàthiênvănvàtoánhọcngườiÝtênGalileolọtvàomộttìnhthếgieoneo.CáccôngtrìnhnghiêncứucủaôngđềuphụthuộcvàonhữngnhàlãnhđạovàvìvậynhưnhữngnhàkhoahọckháccủathờiPhụchưng,đôikhiôngphảitặngcácphátminhvàsángchếchonhữnggươngmặtlỗilạcnhấtthờibấygiờ.ChẳnghạnnhưcólầnôngtraotặngmộtlabànquânsựchoCôngtướcGongaza.SauđóônglạiđềtặngmộtquyểnsáchhướngdẫnsửdụnglabànchodònghọMedici.Nhữnglãnhtụvừakểđềuhàilòngvàkhôngbạcnghĩa;vàquahọ,Galileotìmthêmđượchọcviênđểdạy.TuynhiênchodùphátminhsángchếcủaGalileocóquantrọngcáchmấythìnhữnggiađìnhquyềnuykiađềuluônthưởngcôngchoôngbằngquàbiếuchứkhôngcótiềnmặt.ĐiềunàylàmchocuộcsốngcủaGalileoluônbấpbênhvàlệthuộc.Ôngtựnhủphảitìmracáchsốngkháhơn.

Galileoquyếtthựcthimộtchiếnlượcmớivàonăm1610,khiôngkhámpháracácvệtinhcủahànhtinhJupiter.Thayvìsansẻkhámphánàychonhữngbảotrợ-tặngviễnvọngkínhmàôngđãsửdụngchonhànày,đềtặngquyểnsáchchonhàkia,vânvân–nhưtừnglàmtrongquákhứ,GalileoquyếtđịnhtậptrungvàogiađìnhMedici.Lýdo:NgaysaukhithiếtlậptriềuMedicivàonăm1540,CosimoItuyênbốJupiterlàhùngmạnhnhấttrongthiênvươngvàlấyJupiterlàmbiểutượngchohọMedici–mộtbiểutượngquyềnuyvượttrêncảsứcmạnhcủachínhtrịvàtàichính,biểutượngtìmvềđếchếLaMãcổxưacùngvớinhữngvịthầnlinhthờiấy.

GalileobiếnviệckhámphácácvệtinhcủahànhtinhJupiterthànhmộtsựkiệnthiênvănđểtônvinhsựvĩđạicủadònghọMedici.Khônglâusaucuộckhámphá,ôngtuyênbốrằng„nhữngvìsaosáng[cácvệtinhcủaJupiter]tựxuấthiệntrênnềntrời“ngaytrongtầmngắmkínhviễnvọngcủaôngvàolúcCosimoIIlênngôi.GalileomắmmuốithêmrằngsốlượngbốnvệtinhhợpvớigiađìnhMedici(CosimoIIcóbangườiem),vàvệtinhxoayquanhJupiternhưbốnngườiconsumvậyquanhCosimoI,kẻkhaisángtriềuMedici.Cònhơnlàmộtsựtrùnghợp,khámpháđóchứngtỏcácthiên

vươngcũngchothấyuylựccủahọMedici,GalileochothiếtkếhuyhiệucóhìnhthầnJupiterđangngồitrênđámmâycóbốnngôisaovâyquanhvàtặngchoCosimoIInhưmuốnnhắnnhủrằngđólàmmệnhtrời.

Vàonăm1610,CosimoIIbổnhiệmGalileolàmtriếtgiavànhàtoánhọcchínhthứccủatriềuđình,kèmlươngbổngđầyđủ.Vớimộtkhoahọcgia,đólàvậnmaycủacảmộtđời.Chuỗingàyvanxinbảotrợđãquarồi.

Diễngiải

Chỉvớimộtphát,chiếnlượcmớigiúpGalileothuhoạchcònnhiềuhơnlàbaonămthángphảiđinàinỉđượcđỡđầu.Lýdorấtđơngiản:Tấtcảcácvịchủnhânđềumuốnmìnhsángchóihơnngườikhác.

Họkhôngquantâmđếnkhoahọchoặcsựthậttrựcquanhayphátminhmớinhất.Họchỉquantâmđếnvinhquangvàtêntuổi.GalileođãmangđếnchodòngMedicisựvinhquangbaola,bằngcáchliênhệdònghọnàyvớisứcmạnhcủatrờiđất,cònhơnlàkhiôngtatuyênbốdòngMediciđãbảotrợchomộtthiếtbịhaykhámphákhoahọcmớilạ.

Nhàkhoahọccũngkhôngthoátkhỏinhữngthăngtrầmcủađờisốngtriềuthầnvàviệcbảotrợ.Họcũngphảiphụcvụchogiớichủcảmthấymấttựtin,nhưthểvaitròcủamìnhchỉlàđứngrachitiền–mộtvaitròrấtkhóchịuvàđángghét.Ngườisảnxuấtramộtcôngtrìnhlớnmuốncảmthấymìnhcònlàgìđóhơnlàcáivaitàitrợ.Hắnmuốnmọingườicảmthấyquyềnuyvàsứcsángtạocủamình,vàcònquantrọnghơnlàcáicôngtrìnhmangtênhắn.Thayvìlàmchohắnbấtan,bạnphảimangđếnvinhquangchohắn.Vớikhámphácủamình,GalileokhôngtháchthứcuyquyềntríthứccủadòngMedici,màcũngkhônglàmchohọcảmthấythuakémchútnàovềmặthiểubiết.Khitônhọlênhàng„sao“,GalileođãgiúphọchóisánggiữacáctriềuđìnhởÝ.Galileođãkhôngchơitrộisưphụmàcòngiúpsưphụchóisánghơntấtcảnhữngngườikhác.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Aicũngcónhữngmốibấtanriêng.Khichơinổivàtrưngratàinăngcủamình,đươngnhiênbạnđãkhuấylênđủloạiđốkỵ,ganhtỵvànhữngbiểuhiệnbấtankhác.Điềuđóắtphảixảyra.Mặcdùkhôngphảilúcnàocũngrasứclàmvừalòngngườikhác,songvớinhữngngườitrênmình,bạnphảicócáchtiếpcậnđặcbiệthơn:Vớinhữnggìliênquanđếnuyquyền,cólẽlỗilầmlớnnhấtlàlàmlumờ„đấngbềtrên“.

ĐừngngungơnghĩrằngcuộcđờiđãthayđổinhiềutừthờiLouisXIVvàMedici.Ngườinàođãđạtđếnnhữngmứcthànhtựucaongấttrongđờinàycũngđềugiốngnhưvuachúa:Họmuốnđượctựtinkhingồivàovịtrícủamình,vàkhisovớinhữngngườixungquanh,họphảithôngminhhơn,khônngoanhơnvàduyêndánghơn.Cómộtsựhiểulầmrấtphổbiếnnhưngthậtchếtngười,rằngtaphảiphôtrươnghếttàinghệvànăngkhiếuđểlấylòngsưphụ.Cóthểsưphụsẽlàmbộgậtgùvừaý,songngaykhicódịp,sưphụsẽthaythếbạnbằngmộtgãítthôngminhhơn,ítduyêndánghơn,ítcóvẻnguyhiểmhơn,cũngnhưLouisXIVthaythếFouquetsángchóibằngColbertnhạtnhẽo.VàcũngnhưLouis,tuykhôngthừanhậnsựthật,nhưngsưphụbạnsẽnạiramộtcáicớđểđẩybạnđichokhuấtmắt.

Nguyêntắcnàycóhaiquyluậtmàbạnphảiýthức.Thứnhất,bạncóthểvôtìnhchơitrộisưphụkhisốngthựcvớiconngườimình.Trênđờinàycónhữngđấngbềtrênrấtdễcảmthấybấtan,mấttựtinmộtcáchkhủnghoảng.Chỉvớinétduyêndángvàtaonhãtựnhiêncủamình,bạncóthểvôtìnhlàmlumờsưphụ.

ÍtaicónhiềutàinăngtựnhiênnhưAstorreManfredi,quậncôngxứFaenza.LàngườiđẹptrainhấttrongsốcácvươngtônÝ,quậncôngnàyluônmêhoặcquầnthầnbằngsựhàophóngvàcởimở.

Năm1500,CesareBorgiabaovâyFaenza.Khithànhphốđầuhang,dânchúngtrôngchờBorgiagiángchohọnhữngđiềutệhạinhất,vìBorgianổitiếngtànác.Nhưngkhông,lầnnàyBorgiachỉchiếmlấythànhlũynhưngkhônggiếtdânmàlạicònchophépvươngtôntrẻManfredi,lúcấyvừa18tuổi,đượchoàntoàntựdoởlạitriềuđình.

TuynhiênvàituầnsauđóbinhlínhđưaAstorreMafrediđếnmộtngụcthấtLaMãxaxôi.Mộtnămsau,ngườitavớtđượcxácManfreditừdòngsongTibervớimộtkhốiđácộtvàocổ.BorgiabiệnminhhànhđộngdãmannàybằngcáchvucáoManfrediâmmưutạophản,nhưngsựthậtlàBorgiavẫnnổitiếngkiêungạovàđanghi.Ngaycảkhikhôngcốý,ManfredicũnglàmchoBorgiabịlumờ.Vìnhữngtàinăngtựnhiên,vịvươngtôntrẻchỉcầnxuấthiệnlàBorgiacóvẻbớtlôicuốnvàhấpdẫn.Bàihọcởđâythậtđơngiản:Nếukhôngthểnàongănchăntinhhoacủamìnhpháttiếtrangoài,bạnnêntránhgặpnhữngconquỷkiêungạonhưthế.Hoặclàtránhxachúng,hoặcbạnphảitìmracáchchegiấunhữngđứctínhcủamìnhkhiởgầnbênmộtCesareBorgia.

Thứhai,đừngbaogiờnghĩrằngvìđượcsưphụtinyêunênmìnhmuốnlàm

gìthìlàm.Biếtbaogiấymựcđãkểlạitrườnghợpnhữngbầytôitừngđượcthươngyêunhấtnhưnglạiđộtnhiênthấtsủngvìnghĩrằngchứcvụ,vịtrícủamìnhlàtấtyếu,rồitừđóchơitrộiquanthầy.SennoRikyulàmộtsủngthầncủathiênhoàngHideyoshivàonhữngnămcuốithếtỷXVIởNhật.Lànghệnhânbậcnhấtvềtràđạo,SennoRikyutrởthànhmộttrongcáccốvấnđượctincẩnnhấtcủaHideyoshi.ThiênhoàngbanphòngốcriêngtronghoàngcungchoôngvàôngđượctrọngvọngkhắpnướcNhật.Thếmàvàonăm1591,Hideyoshilạixửôngtộichết.Rikyutựtử.Saunàyngườitamớikhámpháranguyênnhânkhiếnôngtabịthấtsủng:Hìnhnhưvìxuấtthânlànôngdânvàsaunàymớiđượcvàocung,Rikyulạichotạctượngchínhmìnhđangmangdépquai(mộtdấuhiệucủagiaicấpquýtộc)trongtưthếngạonghễ.ẤyvậymàRikyulạicònchođặttượngtrongngôiđềnquantrọngnhấtởcáccổnghoàngcung,trơtrơtrướcnơiqualạicủahoàngtộc.VớiHideyoshi,điềunàycónghĩalàRikyuđãquáquắtlắm.GiảđịnhRikyucóđượcbanchonhữngquyềnthếcủaquannhấtphẩmthìôngtacũngphảinhớrằngmìnhđượcthếlànhờthiênhoàng,nhưngtráilạiôngnhữngtưởngtấtcảđềudomìnhđạtđược.Đâylàmmộttínhtoánsailầmkhôngthểthathứ,dođóRikyuđãphảitrảgiábằngchínhmạngsống.Bạnhãynhớđiềusauđây:Đừngbaogiờnghĩrằngmìnhđượcvịtrínàylàtấtnhiên,vàđừngbaogiờđểchoquyềnthếbổnglộcbốcmìnhlênquáđà.

Biếtđượcnhữngmốinguycủaviệcchơitrộisưphụ,bạncóthểlàmngượclạiđểđượclợilạc.Trướctiênphảithổiphồngvàxunịnhsưphụ.Xunịnhmộtcáchlộliễucũngđược,nhưnghiệuquảrấthạnchế.Hơnnữanhữngquầnthầnkhácsẽđốkỵ.Tanênxunịnhkínđáothôi.Chẳnghạnnếu“chẳngmay”lạithôngminhhơnsưphụ,bạnhãytỏvẻngượclại,làmchosưphụthấythôngminhhơnbạn.Vờhànhđộngngâyngô.Làmchosưphụthấylàbạncầnđếnsựtinhthôngcủahắnta.Làmbộgâyramộtvàilỗinhỏvôhại,mụcđíchlàđểcầucứusưphụ.Sưphụnàocũngkhoáinhữngloạicầuxinnhưthế.Nếukhôngcócơhộigiaânchobạn,sưphụsẽtìmcáchđổlênđầubạnnhiềuýác.

Nếubạnnảysinhnhiềuýhayhơnýcủasưphụthìcứhôhoánlênrằngđólà“thánhýanhminh”,vàđểchocàngnhiềungườibiếtcàngtốt.Nếuýcủabạncóhiệuquảtốtthìcứtunghôrằngđóchỉphảnánhýcủasưphụ.

Nếubạnhómhỉnhhơnsưphụvàmuốnđóngvaithằnghềtronghoàngcungthìcũngtốtthôi,nhưngnhớđừngđểmọingườithấyngượclạirằngsưphụquálạnhlùngvàcáukỉnh.Nếucần,bạnnênhạbớtngọnlửadídỏmxuốngvàtìmcáchchomọingườithấychínhsưphụlàsuốinguồncủaniềmvuivàsựphấnkhởi.Nếubảntínhtựnhiêncủabạnlạichanhòavàhàophónghơn

sưphụ,hãycẩnthậnđừngđểvôtìnhmìnhtrởthànhđámmâychekhuấtsựtỏasángcủahắnta.PhảilàmchosưphụantâmvớicáivịtrícủaMặttrờivớitấtcảnhữngngườikhácxoayquanh,mộtMặttrờiquyềnuyvàsángchói,mộtcáirốncủavũtrụ.Nếubịđặtvàothếphảigiảikhuâysưphụ,thỉnhthoảngbạnnênlùkhùmộtchútđểđượcsưphụthươnghại.Mọinỗlựcgâyấntượngbằngsựduyêndángvàhàophóngcóthểchítử:nếukhôngthuộclongbàihọccủaFouquet,bạnsẽtrảgiáđắt.

Trongtấtcảnhữngtrườnghợptrên,việcgiấugiếmsởtrườngcủamìnhkhôngphảilàbiểuhiệncủasựyếuđuối,nếucuốicùngviệcgiấugiếmấyđưabạnđếnuyquyền.Cứđểchongườikhácsángchói,nhưthếbạncókhảnăngkiểmsoáttìnhhình,vậycònhơnlàtrởthànhnạnnhânkhihọtrởnênbấtan.Tấtcảnhữngmưukếấysẽcóíchvàongàymàbạnquyếtđịnhvượtlêntrênthânphậnthấphèn.NếulàmđượcnhưGalileo,tứclàđểchosưphụcàngsángchóihơntrongcáinhìncủamọingườithìbạnsẽđượcsưphụxemnhưcủatrờichovàlậptứcđượcthăngquantiếnchức.

Hìnhảnhcầnghinhớ:

Nhữngvìsaotrênbầutrời.Mặttrờichỉcómộtmàthôi.Đừngbaogiờchekhuấtánhdương,đừngbaogiờcạnhtranhvớinhữngtiasángấy.Thayvàođóbạnnênẩnmìnhvàtìmcáchgiatăngsựchóilọicủasưphụ.

Ýkiếnchuyêngia:

Tránhđừngsángchóihơnquanthầy.Mọithếthượngphongđềukhảố,nhưngkhibầytôimàđứngcaohơnchúacôngthìkhôngchỉlànguxuẩnmàcònchítử.Đólàbàihọcmàtahọctừnhữngvìsaotrêntrời–chúngcóthểcóhọhàngvớiMặttrời,cũngcóthểsángchóikhôngkém,nhưngkhôngbaogiờxuấthiệnbêncạnhMặttrời.

(BaltasarGracián,1601-1658).

NGHỊCHĐẢO

Khôngphảigặpbấtkỳaithìmìnhcũngsợmấtlòng,nhưngbạnphảihọccáchtrởnêntànnhẫnmộtcáchcóchọnlọc.Nếusưphụbạnlàvìsaođangrơi,thìbạnkhôngngầnngạigìkhiphảichơitrộihắn.Khôngnênthươnghại–khichòiđạpđểvươnlênđỉnhcao,bảnthânsưphụbạncũngkhônghềáynáygìđâu.Hãychứngminhsứcmạnhvớihắnta.Nếuhắnyếu,bạnkínđáolàmchohắnrớtđàinhanhhơnnữa:chờđếnthờiđiểmthenchốt,bạnchứngtỏmìnhkhônghơn,giỏihơn,duyênhơnhắn.Nhưngnếuhắnđãquáyếuvà

sậptiệmđếnnơi,cứđểdòngđờiloliệu.Lúcnàybạnkhôngnênchơitrộimộtsưphụsuythế,vìcóthểmọingườiđánhgiábạnlàtànnhẫnvàthùvặt.Khivịtrísưphụcònvữngnhưngbạnbiếtmìnhgiỏigianghơn,bạnhãyẩnnhẫnchờthời.Tựnhiênuyquyềncủasưphụsẽmaimộtvàsuynhượcdần.Sẽđếnlúcsưphụsụpđổvànếutínhtoánkỹlưỡngđúngđắn,bạnsẽsốngcònvàngàynàođóvượttrộihắn.

NGUYÊNTẮC2

ĐỪNGQUÁTINCẬYBẠNBÈ,HÃYHỌCCÁCHSỬDỤNGKẺTHÙ

Hãythậntrọngvớibạnbè–họdễdàngphảnbộibạn,vìhọdễbịlòngđốkỵkhuấyđộng.Ngoàirahọcũngdễhưhỏngvàcókhuynhhướngnắmquyền.Hãythunhậnmộtkẻthùcũvàhắnsẽtrungkiênhơnbạnbè,vìhắncầnphảichứngminhnhiềuhơn.Thậtrabạncónhiềuđiềuphảiesợtừbạnbèhơnlàtừkẻthù.Nếubạnchưacó,hãytìmcáchtạorakẻthù.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

HồigiữathếkỷthứIX,mộtthanhniêntrẻtênMichaelIIItiếpnhậnngaivàngđếchếByzantium.MẹcủaMichaelIIIlàHoàngtháihậuTheodorabịnhốtvàotuviệnvàngườitìnhcủabàlàTheoctistusbịámsát.NgườiđứngđầumưutoanhạbệTheodoravàđưaMichaellênngôichínhlàBardas,chúruộtcủaMichael,mộtngườiđầykhônngoanvàthamvọng.Cònnontrẻvàthiếukinhnghiệm,Michaelbịđặttrongvòngvâycủanhữngkẻsátnhânhiểmđộcvàngôngcuồng.Trongcơnnguybiếnnày,MichaelcầncómộtvịcốvấntincậynênnhắmvàoBasilius,ngườibạnthânnhất.Basiliushoàntoànkhôngcóchútkinhnghiệmvàovềchínhtrịvàviệccaitrị-thựctếanhchỉlàquanbậtmãông–nhưngtrongquákhứanhtừngcócơhộichứngtỏtấmlòngcủamìnhvớiMichael.

Haingườiquennhaucáchđóvàinăm.KhiMichaelđangviếngchuồngngựabỗngdưngcómộtconxổngchuồng.Basilius,mộtngườiphụcvụxuấtthântừgiớinôngdânvùngMacedoniađãcứumạngMichael.SứckhỏevàlòngdungcảmcủangườiphụcvụtrẻnàyđãtạoấntượngtốtchoMichael;vìthế,từmộtkẻdạyngựa,Basiliusđượcthăngtiếnthànhquanbậtmãônhangđầucủahoànggia.MichaelbanchoBasiliusbiếtbaolàbổnglộcvàchẳngmấychốchaingườitrởthànhbạntâmgiao.BasiliusđượcgửiđihọctạingôitrườngkhánhấtởByzantium,vàtừđógãnôngdâncụcmịchtrởthànhmộttriềuthầnvănminhvàsànhđiệu.

GiờthìMichaelđãlênngôihoàngđếvàđangcầnngườitincẩn.VậyMichaelbiếttìmaixứngđánghơnđểđưavàovịtrícốvấnhàngđầungoàiBasiliusra,kẻvốnđãhàmân?

Nếuchưacókinhnghiệmthìchỉcầnhuấnluyện,hơnnữaMichaelthương

Basiliusnhưemruộtmình.BỏngoàitaiviệcquầnthầnkhuyênchọnBardasgiỏigiangvàbảnlĩnhhơn,Michaelnhấtđịnhchọnbạn.

Basiliuscũngsángdạnênhọchỏirấtnhanhvàchẳngmấychốcđãcóthểcốvấnhoàngđếvềđủmọilĩnhvực.Vấnđềtồntạiduynhấtcóvẻlàtiềnbạc–vớiBasiliusbaonhiêucũngkhôngđủ.ĐắmmìnhtronglốisốngxahoacủatriềuđìnhByzantiumtránglệ,quancốvấnrấthámdanhlợiuyquyền.Michaeltănggấpđôi,rồigấpbalươngbổngcủaBasilius,banchochứctướcquýtộc,lạicòntáchợpchoBasiliusvớichínhcungphicủamìnhlàEudoxiaIngerina.Michaelkhôngtiếcbấtkỳthứgìđểlàmhàilòngmộtngườibạnquý,mộtquânsưnhưthế.Nhưngbấtổnsắpdiễnra.HiệnBardasgiữchứcnguyênsoáiđangnuôithamvọngcaohơnnữa:Nhữngtưởngsẽkiểmsoátđượccháumình,BardaslậpmưađưaMichaellênngôi,sauđótìmcáchthủtiêuMichaelđểchiếmngaivàng.BasiliuscứrùrìbaonhiêulờithâmđộcvàotaichođếnkhiMichaelbằnglòngchoámsátôngchú.Trongmộtbuổixemđuangựa,Basiliuslẩnvàođámđông,tiếnđếngầnBardasvàđâmchếtôngta.SauđóBasiliusyêucầuMichaelchomìnhthayvàovịtrícủaBardasđểgiữyênbờcõivàdậptắtmọicuộcnổiloạn.TấtnhiênlàMichaelưngthuận.

Từthờiđiểmnàytrởđi,quyềnuycùngcủacảicủaBasiliustănglênvùnvụt.Vàinămsauđókhiquốckhốtrốngrỗngvìlốisốngxahoa,MichaelđềnghịBasiliustrảlạibớtmộtphầntiềnmàanhtađãmượnsuốtbaonămtháng.MichaelcảmthấyhếtsứckinhngạcvàbấtngờkhiBasiliusthẳngthừngtừchốivớitianhìnláoxược,khiếnMichaelnhậnđượcngaytìnhthếnguynancủamình:Tênhầungựangàynàogiờđãgiàucóhơnmình,cónhiềuđồngminhhơntrongquânđộivàtriềuđìnhvàkếtquảlàcónhiềuuyquyềnhơnchínhhoàngđế.Vàituầnsauđó,quamộtđêmbítỉ,Michaelgiậtmìnhtỉnhgiấckhibịbinhsĩbaovây.ĐíchthânBasiliusđứngđóchứngkiếnbọntaysaihạsátMichael.Saukhitựphonghoàngđế,Basiliuscưỡingựađikhắpkinhthành,giươngcaongọngiáocócắmthủcấpcủaMichael,ngườitừnglàânnhânvàbạnthânnhấtcủamình.

Diễngiải

MichaelIIIđặtcượctươnglaivàoniềmtinlàBasiliussẽhàmânmình.TấtnhiênBasiliussẽcúccungtậntụyvớiMichael,vìcóđượcsựvinhhoaphúquývàhọcthứcnhưvậylànhờMichael.ĐếnkhiBasiliuscóđượcchứcquyền,Michaellạitiếptụcbanthưởngnhữnggìtốtđẹpnhấtđểlàmkhăngkhítthêmquanhệgiữhaingười.Chỉkhiđếncáingàyđịnhmệnhkia,lúcnhìnthấynụcườingạomạncủaBasiliusthìMichaelmớinhậnralỗilầm

chếtngườicủamình.

Michaelđãtạoramộtquáivật.Vịhoàngđếtrẻđãđểchomộtngườitiếpcậnquágầnvớiuyquyền–kẻlúcấylạiyêusáchthêmnữa,kẻmuốngìđượcnấy,kẻcảmthấyvướngbậnbởinhữngânsủngđãnhậnđượcvàđơngiảnlàmcáiđiềumànhiềungườilàmtrongtìnhhuốngđó:Họquênhếtnhữngântìnhđãnhậnvànghĩrằngthànhcôngcủamìnhđếnlàdotựlựcmàcó.

Khivừaýthứcđượcviệcnày,lẽraMichaelđãcóthểcứuđượcmạngsốngcủachínhmình,songtìnhbạnvàtìnhyêuđãngăncảntầmnhìncủaconngười.Khôngaicóthểtinvàokhảnăngphảnbộicủangườibạnchícốt.VàMichaelcũngvậy,chođếnngàythủcấpcủamìnhbịghimtrênngọngiáo.

Thượngđế,xinngườihãybảovệconchốnglạibạnbècon,cònkẻthùthìcứđểmặcconloliệu.

(Voltaire,1694-1778)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

NhiềuthếkỷsaukhinhàHáncáochung(năm222),lịchsửTrungQuốcvẫntiếpdiễnnhữngvụbạoloạnđẫmmáu,vụnàytheosauvụkhác.Quânđộiâmmưusáthạimộthoàngđếsuyyếu,rồitônmộtvịtướnghùngmạnhlênngôithiêntử.Vịtướngtựxưnghoàngđếvàbắtđầumộttriềuđạimới.Đểbảođảmsựsốngcòn,tânhoàngđếchohànhquyếttấtcảnhữngvịtướngđồngliêu.Tuynhiênnhữngnămsauđó,thônglệcũvẫntiếpdiễn:Cácvịtướngmớinổidậygiếtvuahoặccáchoàngtử.AimuốnlàmhoàngđếTrungQuốc,ngườiđóphảicôđộcvàsốnggiữamộtđámthùđịch–đólàvịtrímongmanhvàbấpbênhnhấttoàncõithiêntriều.

Vàonăm959,tướngTriệuKhuôngDậnlênngôihoàngđếnhàBắcTống.Ôngtabiếtrõthếcờrằngchỉtrongmộtvàinămmìnhsẽbịmưusát,vậylàmsaophávỡcáilệđó?Ngaysaukhilênngôi,Triệutổchứcyếntiệcvàmờinhữngchỉhuyhùngmạnhnhấtquânđộiđếndự.Khirượuđãmềmmôi,hoàngđếđuổihếtmọingườirangoài,chỉcònmìnhôngvớicácvịtướng.Nhữngvịngàynghĩrằngphennàysẽbịhoàngđếtiêudiệtmộtloạt.Nhưngkhông,hoàngđếnóivớihọrằngngàyđêmgìcũnglànỗisợhãi,ăncũngsợmàngủcũngsợ,bởivì“Cóaitrongcáckhanhmàkhôngmơđếnngaivàng?Takhôngnghingờlòngtrungcủacáckhanh,nhưngnếulỡxảyraviệctùytướngcáckhanh,vốnhamdanhlợilạithúcépcáckhanhkhoáclênmìnhtấmlongbào,thìlàmsaocáckhanhdámtừchối?”.Vìsayvàvìsợ,tấtcả

cáctướngđềuthềthốttrungnghĩa.Nhưnghoàngđếnghĩkhác:“Cáchhưởngthụtốtnhấtcuộcđờinàylàsốngtrongvinhhoaphúquý.Nếucáckhanhtùythuậngiaolạitấtcảnhữngquânquyền,tasẵnsangbanbổnglộctháiấptrùphúnhất,đểphầncònlạicủacuộcđời,cáckhanhthahồhưởnglạcvớiđànhátxướngca.”[3]

Chưtướngnhậnrarằngthayvìphảisốngcảđờitrongniềmlosợvàbonchen,giờhọđượchoàngđếhứahẹnsựannhànyênổn.Ngayhômsau,cảbọnđềutraolạiquyềnbính,đổiquânấnlấychứctướccônghầuởnhữngvùngđấtmàTriệuđãbanchohọ.

Chỉmộtphát,Triệuđãbiếnnguyêncảbầysói“bằnghữu”,vốntrướcsaugìcũngphảnbộiôngtathànhmộtđámcừunonngoanngoãn,xarờiuyquyền.

Nhữngnămsauđó,Triệutiếptụcchinhphạtđểcủngcốbờcõi.Vàonăm971,vuaLiêunhàNamHáncuốicùngđầuhàngnhàBắcTống.LiêuhếtsứcngạcnhiênkhiđượcTriệulưudụngtrongtriềuvàmờimìnhvàocungđểnângchénhữunghị.CầmchénrượuTriệutrao,Liêuerằngtrongđócóthuốcđộcnênòakhóc:“Tộithầnđángmuônchết,nhưngthầnvanxinbệhạthachocáimạngnày.Thầnthậtkhôngdámuống.”Hoàngđếcảcười,nhónlấychénrượutừtayLiêuvàuốngcạn.Khônghềcóthuốcđộc.TừđóvềsauLiêutrởthànhcậnthầntrungthànhvàtíncẩnnhất.

LúcấyTrungQuốcchiathànhnhữngvươngtriềunhỏ.KhimộttrongnhữngvịvươngđólàTiềnSởNgôViệtVươngthuatrậnbịbắt,cácquânsưnhàTốngđềnghịhoàngđếgiamôngtavàongụcthất.HọtrưngracáchồsơmậtchứngminhTiềnSởNgôViệtVươngvẫncònmưutoantạophản.Tuynhiêntớilúcđượcbinhsĩdẫnđếndiệnkiếnhoàngđế,TiềnSởchẳngnhữngkhôngbịbắtgiammàcònđượctrọngvọng.Hoàngđếtraochoôngtamộtgóinhỏ,dặnchỉmởrakhiđangtrênđườngvềcốquận.Khimởra,TiềnSởmớibiếtđólàtấtcảnhữnggiấymáhồsơchứngminhsựtạophảncủamình:Hoàngđếđãamtườngviệcnày,vậymàcònthatộichết.SựkhoandungnàyđãkhuấtphụcTiềnSởvàtừđóvềsauôngtrởthànhchưhầutrungthànhnhấtcủanhàTống.

Diễngiải

MộttụcngữTrungQuốcsosánhbạnbènhưlàhàmvàrăngcủaconthúnguyhiểm:Nếukhôngcẩntrọngchúngsẽnhaimìnhtanxác.TốngTháitổbiếtloạihàmnàomìnhđangphảiluồnquakhilênngaivàng:Các“bèbạn”trongquânđộisẽnhaiôngkhôngthươngtiếcvànếumaymắnthoátđượcải

này,những“bạnbè”kháctrongtriềucũnglàmthịtông.TốngTháitổsẽkhônggiởtrògìvới“bạnbè”cả-ôngchỉlolótcáctướngbằngnhữngtháiấptrùphúvàgiữchânhọởxakinhthành.Thayvìchogiếthọ,Tháitổlàmhọsuyyếubằngphươngcáchkhác,nhưthếhayhơnvàtránhđượcsựhiềmthùcủacáctướnglãnh.VàTháitổcũngchẳngcầnlàmgìvớicácthượngquantrongtriều.Thườngthìcuốicùnghọcũngsẽuốngphảilyrượuđộccủahoàngđế.

Thayvìdựavàobèbạn,Triệusửdụngkẻthù,hếtngườinàyđếnngườikhác,biếnhọtrởthànhquầnthầnđángtincậyhơn.Trongkhibạnbècànglúccàngnhiềuthamvọngvàđốkỵ,nhữngkẻthùcũđókhôngtrôngchờđiềugìcảmàlạiđượcrấtnhiều.Mộtngườiđộtnhiênthoátđượctộitrảmsẽvôvànbiếtơnvàsẽkếtcỏngậmvànhchongườiđãthatộichết.Rốtcuộc,nhữngkẻthùcũđótrởthànhngườitincẩnnhấtcủaTốngTháitổ.VàcuốicùngTriệuđãphávỡđượccáithônglệtạophản,bạolựcvànộichiến–nhàTốngtrịvìTrungQuốcsuốthơnbatrămnăm.

Trongbàidiễnvănđọcởđỉnhcaothờikỳnộichiến,

AbrahamLincolnxemcưdânmiềnNamnướcMỹnhưlà

nhữngngườilỡlầmlạclối.Mộtbàlãophảnđốivì

Lincolnkhôngchịugọihọlànhữngkẻthùkhôngđộitrời

chungvàphảibịtiêudiệt.Lincolnbìnhtĩnhđáplại:

“Nhưngthưabà,hátôiđãchẳngtiêudiệtkẻthù

khibiếnhọthànhbạnbèđósao?”

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Khihữusự,tựnhiêntanghĩđếnsựgiúpđỡcủabạnbè.Thếgiớirấtkhắcnghiệtvàbạnbèmangđếnchotachútdịuêm.Hơnnữatacũngbiếthọ.Vậytạisaophảitùythuộcvàongườilạmộtkhisẵncóbạnbè?

Vấnđềlàthườngkhitakhônghiểuthấubạnbènhưtavẫntưởng.Bạnbèhayậmừchoquachuyệnđểtránhphảicãilý.Họcheđậynhiềunéttínhtìnhkhôngmấyđẹpđểkhỏimấtlòngnhau.Ngườinàyphatròthìngườikiarángcườichotovào.Vìtínhtrungthựcítkhinàocủngcốtìnhbằnghữu,tacóthểkhôngbaogiờbiếtđíchxácbạntathựcsựnghĩgì.Bạnbèsẵnsàngtán

thànhthịhiếucủatavềănmặc,catụngbảnnhạcdotasángtác,khenngợibàithơtalàm–cóthểhọthựclòng,nhưngcũngcóthểkhông.

Khiquyếtđịnhtuyểndụngmộtngườibạn,tasẽdầnkhámphánhữngđặctínhmàngườiấycheđậy.Thậtéolethaychínhlòngtốtcủatađãlàmđảolộnmọithứ.Ngườitaaicũngmuốnchorằngmìnhlàkẻxứngđángvớicơđồ.Việchàmâncóthểlàmchohọngộtngạtvìđiềuđólàmhọmặccảmrằngsởdĩhọđượcchọnbởivìhọlàbạnbè,chứkhôngphảivìhọđángđồngtiềnbátgạo.Hầunhưhànhđộngtuyểndụngbạnbècóchútgìđócaongạo,làmphiềnlònghọmộtcáchthầmkín.Vếtthươnglòngnàydầndàrồicũngbộclộra:Thêmmộtchútthẳngthắn,mộtthoángoánhờnganhtịnọkiavàtìnhbạnđãchóngnhạtphaitrướckhitakịpnhậnra.Càngthêmnhiềuchiếucố,càngtặngthêmnhiềuquàcápnhằmcứuvãntìnhbạn,tacàngnhậnđượcítđisựtriân.

Sựbạcnghĩađãxưanhưtráiđất.Nótừngchứngminhsứcmạnhtronghàngbaothếkỷ,nhưngthậtquáilạtạisaomọingườivẫnđánhgiáthấpsứcmạnhấy.Tốthơnlànênđềphòng.Nếuthiânbấtcầubáo,tasẽđượcngạcnhiênthíchthúkhibạnbètỏlòngbiếtơn.

Cáikhókhisửdụnghoặctuyểnmộbạnbèlàtakhótránhkhỏiviệcuyquyềnmìnhbịhạnchế.Ítkhinàobạnbèlàngườicónănglựcnhấttrongtìnhhuốngnhấtđịnh;vàcuốicùng,nănglựcvàkỹxảolạibịtìnhbạnátmất.(MichaelIIItừngcósờsờrađómộtkẻcókhảnănglèoláivàcứumạngmình,đólàBardas.)

Tìnhhuốnghànhsựnàocũngcầncókhoảngcáchgiữacáccáthể.Tađangcốlàmviệcchứkhôngphảicốkếtbạn.Tìnhbằnghữu,chodùlàthậthaygiả,đềuchekhuấtsựthậtđó.Nhưvậy,mấuchốtđểnắmuyquyềnlàkhảnăngđánhgiáxemailàngườitốtnhấtđểxúctiếnquyềnlợicủatatrongmọitìnhhuống.Hãygiữbạnbècholĩnhvựcbạnbè,cònkhilàmviệcthìtaphảichọnngườitốtnhất,giỏigiangnhất.

Mặtkhác,kẻthùcủatalàmỏvàngnguyênsơmàtaphảihọccáchkhaithác.Vàonăm1807khiTalleyrand,bộtrưởngngoạigiaocủaHoàngđếNapoléon,đãkhẳngđịnhchắcchắnrằngsưphụmìnhđangđưanướcPhápđếnchỗsuyvongvàđãđếnlúcquaylưnglạivớihoàngđế.Ýthứcđượcnhữnghiểmnguyvàrủirotrongmưuđồtạophản,Talleyrandcầncómộtđồngminh.Saukhiđắnđosuynghĩ,ôngtachọnJosephFouché,ngườiđứngđầucơquananninhchìmmàcũnglàkẻthùmàôngtacămghétnhất,bởivìFouchéđãnhiềuphentìmcáchámsátTalleyrand.Viênngoạitrưởngbiết

rằngmốiđốkỵtrướcnaysẽlàcơhộigiảnghòavềmặttìnhcảm.ÔngbiếtrằngFouchékhôngtrôngmonggìtừphíamìnhmàngượclạisẽtậntụychứngminhxứngđángvớisựchọnmặtgửivàngấy.Ngườinàocócáiđểchứngminh,họsẽdờinonlấpbiểnđểminhchứng.Cuốicùng,Telleyrandbiếtrằngquanhệgiữahaingườiđượcđặttrênnềnmóngtưlợitươnghỗ,dođósẽkhôngbịchiphốibởicảmxúccánhân.ThựctếchothấysựlựachọncủaTalleyrandlàđúngđắn,vàmặcdùâmmưucủahaingườichưalậtđổđượcNapoléonsongsựhợptácđóđãkhiếnnhiềungườikhácquantâmđếnđạinghĩavàtinhthầnchốngđốihoàngđếdầnlanrộng.VàtừđóvềsaugiữaTalleyrandvàFouchénảynởquanhệcộngtáchiệuquả.Mỗikhicóthể,bạnhãylàmhòavớikẻthùvàcókếhoạchđưahắnvàothếphụcvụchomình.

NhưLincolnđãnói,tatiêudiệtđượcmộtkẻthùkhibiếnhắnthànhđồngminh.Năm1971trongcuộcchiếntranhViệtNam,HenryKissingertừngbịbắtcóchụtnhiềulần.TrongsốnhữngbộócsắpđặtmưuđồcóanhemnhàBerrigan,vốnlàcáctusĩnổitiếngphảnchiến,ngoàiracònbốntusĩCônggiáovàbốnnữtu.TheokếhoạchriêngkhôngđượcthôngbáođếncảnhsátmậtlẫnbộTưpháp,Kissingerdànxếpmộtcuộcgặpgỡvớibangườichủmưu.Trongcuộcnóichuyệnđểlàmrõnhiềuvấnđề,KissingerchinhphụcđượcđốithủkhichohọbiếtrằngôngsẽđưahầuhếtquânnhânMỹrakhỏiViệtNamvàogiữanăm1972.Họtặngôngcáinútáohuyhiệuvớidòngchữcổxúy“BắtcócKissinger”,vàmộtngườitrongbọnhọtrởthànhbạnbèôngsuốtnhiềunămliền,nhiềulầnđếnviếngthămông.HànhđộngcủaKissingerkhôngchỉlàkếsáchcổđiển:chủtrươngcủaônglàhợptácvớinhữngngườikhôngcùngchínhkiến.Cácđồngliêucủaôngnóihìnhnhưônglàmviệcvớikẻthùcònsuônsẻhơnvớibạnbè.

Nếuquanhtakhôngcókẻthùtasẽdễlườinhác.Biếtcókẻthù,trínãotasẽđượcmàigiũa,tậptrungvàcảnhgiác.Trongnhữnghoàncảnhthíchhợphơn,tasẽsửdụngkẻthùnhưlàkẻthùchứkhôngphảilàđồngminhhaybèbạn.

Đểtiếnlênnấcthanguyquyền,MaoTrạchĐôngchủyếulợidụngxungđột.Năm1937NhậtxâmlượcTrungQuốc,làmgiánđoạncuộcchiếngiữapheCộngsảnvàpheDânquốc.

ErằngquânNhậtsẽđánhtanquânta,mộtvàivịchỉhuypheCộngsảnmuốnđểchopheDânquốcđánhvớiNhật,trongkhiđópheCộngsảnsẽphụchồilựclượng.Maocóýkiếnngượclại:QuânNhậtkhôngthểnàođánhbạivàchiếmđónglâudàimộtđấtnướcquárộnglớnnhưTrungQuốc.ĐếnkhiNhậtrútquân,pheCộngsảnsẽlụtnghềnếukhôngchiếnđấutrongsuốt

nhiềunămvàlúcđósẽkhôngsẵnsangtiếptụcchiếnđấuvớipheDânquốc.Tráilại,cuộcchiếnvớimộtkẻthùtolớnnhưbọnNhậtsẽlàcơhộihuấnluyệntuyệtvờichođộiquânôhợpcủapheCộngsản.KếhoạchcủaMaođượcnhấttrívàđượcchứngminhlàhợplý:SaukhiNhậtrútquân,pheCộngsảnđãtiếpthurấtnhiềukinhnghiệmtrậnmạc,giúphọđánhbạipheDânquốc.

ChiếnlượcxungđộtthườngtrựccủaMaocónhiềumấuchốt.Thứnhất,taphảichắcchắnrằngcuốicùngmìnhsẽchiếnthắng.Đừngbaogiờlâmchiếnvớiđốithủnàotakhôngthểđánhbại,cũngnhưMaobiếtchắcrằngquanămthángquânNhậtsẽđạibại.Thứhai,nếuchưacókẻthùrõràng,đôikhitaphảidựngnênmộtmụctiêutiệnlơi,thậmchíbiếnbạnthànhthù.ThỉnhthoảngMaovẫndùngchiếnthuậtnàytrênchínhtrường.Thứba,lợidụngloạikẻthùđóđểchocôngluậnnhậnrõđạinghĩacủatahơnnữa,thậmchítuyêntruyềnđólàcuộcchiếnđấugiữathiệnvàác.MaocổxúysựbấtđồnggiữaTrungQuốcvớiLiênbangXô-viếtvàMỹ.Maotinrằngnếukhôngcómộtkẻthùrõràng,nhândânsẽdầndàlãngquênýnghĩacủaCộngsảnTrungQuốc.Mộtkẻthùđượcchỉmặtđặttênlàmộtluậncứcóíchchotanhiềuhơnlàtấtcảmọingôntừgomgóplại.

Đừngbaogiờlúngtúngvìsựhiệndiệncủakẻthù–vớimộthaiđốithủcôngkhai,tasẽdễchịuhơnlàkẻthùgiấumặt.Ngườitàibahoannghênhxungđột,sửdụngkẻthùđểtăngcườnguytíncủamình,đểmọingườicảmthấycóthểnươngtựamìnhnhưnươngtựamộtchiếnbinhvữngchãikhihọlâmnguy.

Hìnhảnhghinhớ:

MóngvuốtcủasựVôơn.Biếttrướcmọirủiro,tasẽchẳngdạigìđúttayvàomiệngcásấu.Vớibạnbè,tasẽchẳngcảnhgiácnhưthế;vànếutuyểndụnghọ,sựvôơnsẽphậpngayvàocổta.

Ýkiếnchuyêngia:

Biếtcáchsửdụngkẻthùđểlàmlợichomình.Họccáchnắmdaođàngchuôichứkhôngđànglưỡi.Ngườikhônngoankhaitháctừkẻthùnhiềuhơnlàđứangusisửdụngbạnbè.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Mặcdùnhìnchungthìtốthơntakhôngnênđểtìnhbạnchenvàocôngviệc,nhưngvẫncólúcbạnbèhữuhiệuhơnkẻthù.Chẳnghạnnhưmộtngườiquyềnbínhluôncónhữngviệcbẩncầnngườikháclàmthế.Vànhữnglúcnàybạnbèsẽthựchiệntốthơn,vìtìnhcảmvớita.Ngoàiravìlýdonàođónếukếhoạchbịhỏng,tavẫncóthểsửdụngbạnbèlàmvậtbungxung.Sự“thấtsủngcủabềtôiyêuquý”làmộtkếsáchmàcácbậcquânvươnghaydùng:Họsẽđểchongườithânthiếtnhấttrongtriềuđứngralãnhbúa,bởivìcôngchúngsẽkhôngtinrằnghọđanghysinhbằnghữuvìtưlợi.Tấtnhiên,saunướccờnàyrồithìxemnhưtavĩnhviễnmấtđingườibạn.Vìvậytốthơntanêndànhvịtríbungxungchomộtkẻthânthiếtvừaphảichứđừngquáthân.

Cuốicùng,vấnđềnảysinhkhicộngtácvớibạnbèlàtakhôngxácđịnhkhoảngcáchvàranhgiớichínhxáccầnphảicó.Nếucảhaiphetrongcuộcđềuýthứcrõnhữnghiểmnguytiềmtàngthìmộtngườibạnthườngsẽrấthữuhiệu.Tuynhiêntrongsựlựachọnnàybạnkhôngđượclơilỏngcảnhgiác,luônsẵnsàngnhậnramọibiểuhiệnxáotrộncảmxúc,chẳnghạnnhưlòngđốkỵ.Tronglĩnhvựcuyquyền,khôngcógìbềnvữnghết,ngaycảngườibạnchícốtnhấtcũngcókhảnăngtrởthànhkẻthùđộcđịanhất.

NGUYÊNTẮC3

CHEĐẬYCHỦTÂM

Đặtngườikhácvàothếbấpbênhvàmùmịt,takhôngbaogiờhémởýđồ.Mộtkhikhôngthểbiếtđầudâymốinhợviệctasắplàmhọsẽkhôngthểphòngxa.Dẫndụhọbướcsâuvàocuộcnghibinh,baophủhọbằnghỏamù,vàđếnkhihọnhậnrachủđịnhcủatathìđãquátrễ.

PHẦNI:

SỬDỤNGVẬTGIẢTRANGKHƠIGỢISỰTHÈMMUỐNCÙNGVỚINHỮNGNGHITRANGKHÁCĐỂĐÁNHLẠCHƯỚNG

Trongkhidựngkếđánhlừa,chỉcầnđốitượngnảysinhchútnghingờlàxemnhưkếhoạchcủabạnbịđổbể.Đừngđểchohọcóbấtkỳcơhộinàođoánrachủtâmcủabạn:Ngườitakéokênhữngconcátrênđườngđểđánhlạchướngbầychónhưthếnàothìbâygiờbạncũnglàmnhưthếđó.Hãylàmbộthậtthà,pháttínhiệumậpmờ,dựnglênnhữngnghitrangkhơigợisựthèmmuốn.Vìkhôngphânbiệtđượcthựchư,đốitượngsẽkhôngthểpháthiệnmụcđíchcủabạn.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Suốtnhiềutuầnliền,NinondeLenclos–ảkỹnữtaitiếngnhấtnướcPhápthếkỷXVII–kiênnhẫnlắngnghehầutướcDeSévignékểlạinhữngcamgokhổảihòngchiếmđượctráitimcủamộtnữbátướctrẻđẹpnhưngkhótính.LúcấyNinonđã62tuổivàdàydạnkinhnghiệmtìnhtrường,trongkhihầutướcmới22,đẹptrai,hăngtiếtvịtnhưngngâythơmộtcáchnảnlòngvềchuyệnyêuđương.ThoạttiênNinoncảmthấytiếulâmkhinghehầutướckểlạinhữngvấpngãđầuđời,nhưngcuốicùngbàtabựcramặt.Khôngchịuđượcsựkémcỏi,nhấtlàởlĩnhvựcbẫytình,bàquyếtđịnhbảotrợcậutraitơnày.Thứnhất,cậutaphảibiếtrằngđâythựcsựlàcuộcchiếnvànữbátướcxinhđẹpkiachínhlàmộtthànhtrìmàcậutaphảibaovâythậtcẩnthậnnhưchiếnthuậtcủabấtkỳmộtvịtướngởchiếntrường.Mỗimộtbướcphảiđượclênkếhoạchvàthựcthikỹlưỡngvớiđầyđủcácchitiếtcầnthiết.

Ninonyêucầuvịhầutướclàmlạitừđầu,lầnnàytạoramộtkhoảngcách,mộtchútthờơnhấtđịnh.Bàtadặnlầnsaunếuđượcgặpriêngnữbátước,cậutaphảitâmsựvớinàngnhưmộtngườibạnchứkhôngphảinhưmộtngườitìnhtiềmnăng.Nhưthếlàđểđánhlạchướngnàng.Nàngsẽkhông

cònnghĩrằngviệcchàngquantâmđếnmìnhlàlẽđươngnhiên–cólẽchỉhơiđểýnhưthểbạnbèvớinhauthôi.

KếhoạchcủaNinonlàmộtkhinàngbịlâmvàocảnhhưhưthựcthựcthìbướctiếptheosẽlàmchonàngghentỵ.ĐếnlầngặpkếtiếptạimộtlễhộiquantrọngởParis,hầutướcsẽxuấthiệnvớimộtthiếunữtrẻđẹp.Vàthiếunữnàylạicónhiềubạngáitrẻđẹpkhôngkém,saochonữbátướckiamỗikhigặpchàngđềunhìnthấychàngđượcvâyquanhbởinhữngcôgáiđẹpnhấtParis.Ngoàiviệchoangmangvìganhtỵ,nữbátướccònýthứcrằngchànglàngườiđượcnhữngphụnữkhácthèmmuốn.Ninonkiênnhẫngiảithíchchochàngbiếtrằngphụnữthườngquantâmđếnngườiđànôngnàođượcnhữngphụnữkhácđeođuổi.Nhưthếtrướcmắtchàngđượctănggiátrịmànàngcũnghảdạkhichiếmđoạtchàngtừnhữngnanhvuốtkhác.

Mộtkhinàngđãganhtỵvàhoangmangrồi,chàngsẽvờnnàngthêmnữa.TheolệnhNinon,hầutướcsẽkhônghiệndiệnởnhữngcuộchộihọpmànàngchắcmẩmrằngchàngsẽdự.Rồichàngsẽđộtnhiênxuấthiệntạinơimàtrướcnaychàngchưatừngđếnnhưngnànglạicómặtthườngxuyên.Nàngsẽkhôngtàinàođoánđượcnướccờcủachàng.Tấtcảnhữngđiềunàysẽđặtnàngvàotrạngtháicảmxúcbốirối,làmtiềnđềchochàngchiêudụthànhcông.

Nhữngbướcvừakểđượcchànghầutướcrămrắpthựchiệntrongsuốtnhiềutuầnlễ.Ninontheodõibướctiếncủahọctrò:Quamạnglướitìnhbáo,bàtabiếtbâygiờnàngđãcườigiònhơnkhinghechàngphatrò,lắngnghechămchúhơnkhichàngkểchuyện.Bàbiếtgiờđâybỗngdưngnànghỏinhữngngườixungquanhđểhiểuthêmvềchàng.Bạnbèbàtachobiếthiệnnayởnhữngbuổigặpgỡđôngngười,nànghaydõimắttìmchàngvànhìntheolốichàngđi.Ninonbiếtrằngnàngđangbịchàngmêhoặc.Chỉcầnvàituần,lâulắmlàmộthaithángnữathôithìthànhtrìnàysẽquyhàng.

Vàingàysauđó,hầutướccóviệcphảiđếnnhànàng.Chỉcóđôilứa.Bỗngdưngchàngnhưbiếnthànhmộtngườikháchẳn:LầnnàynghetheosựgiụcgiãcủacontimthayvìtuânthủkếhoạchcủaNinon,chàngvồlấybàntayngườiđẹpvàthúnhậntìnhyêudànhchonàng.Nữbátướctrẻđẹpcóvẻbốirốitrướcmộtphảnứngkhôngdựtrù.Nàngtrởnênlịchsựrồixinphépcáolui.Suốtthờigiancònlạicủabuổitốihômấy,nàngtránhkhôngnhìnchàng,ngaycảkhiđứngởthềmđểtiễnkhách.Vàilầnsaukhiđếnthăm,chàngchỉđượcgianhânrabáolànàngđivắng.Mãiđếnlâusaunàykhigặplại,cảhaicảmthấysượngsùngvàkhôngthoảimái.Bùamêđãmấtlinh.

Diễngiải

NinondeLenclosbiếttườngtậnmọiđườngtơkẽtóccủatìnhtrường.Nhữngthivănhào,chínhtrịgia,nhữngbộóclỗilạcthờiấyđềutừnglàtìnhnhâncủabà–chẳnghạnnhưLaRouchefoucald,MolièrevàRichelieu.Quyếnrũlàtròvuimàbàđãđạtđếnmứctuyệtkỹ.Saunàykhibàđãlớntuổivàvangdanhhơnnữa,nhiềugiađìnhquyềnquýởPhápcókhuynhhướnggửicontraihọđếnchobàrènluyện.

Ninonbiếtrằngtuynamnữrấtkhácnhau,songhọđềucảmthấynhưnhautrướcsựquyếnrũ:Trongthâmtâm,tuybiếttỏnglàmìnhđangbịquyếnrũ,songhọsẵnsàngchịuthuavìhọthíchcảmgiácbịtìnhyêuxỏmũi.Thậtthíchthúkhiđểmọichuyệntựdotiếntriển,đểchongườikiadẫndắtmìnhvàomộtxứsởlạkỳ.Tuynhiênmọithứtrênlĩnhvựcquyếnrũđềutùyvàosựgợiý.Takhôngthểtuyênbốhoặcnóirõýđịnhcủamìnhbằnglời.Ngượclại,taphảiđánhlạchướngđốitượng.Muốnhọbuônglơitheosựdẫndắtcủata,taphảiđưahọvàotrạngtháimậpmờthíchhợp.Taphảiphátranhữngtínhiệukhárốirắm–chẳnghạnnhưlàmbộquantâmđếnngườikhác(giảtrang),vờchođốitượngbiếtlàtađểýđếnngườikia,ravẻthờơvớimụctiêuthật,liêntụcnhưthế.Nhữngmánhnhưvậykhôngchỉlàmchođốitượnghoangmangmàcònbịkíchđộng.

Chúngtahãytưởngtượngdiễnbiếntừgócđộcủanữbátước:Sauvàiđộngtáccủachàng,nàngbiếtlàchàngđangbàytrònhưngrõrànglàtrònàylàmnàngkhoáichí.Nàngkhôngbiếtchàngđưamìnhđếnđâu,nhưngnhưthếcũngtốtthôi.Mỗinướccờcủachàngđềulàmnàngthắcmắc,làmnàngthấpthỏmđợinướcđikếtiếp–thậmchínàngthíchthúngaycảcảmgiácghentỵvàrốibời,bởivìđôikhichẳngthàcócảmxúccònhơnlàyêntâmtrongbuồnchán.Biếtđâuchàngcóhậuýgìchăng,bởivìhầuhếtđànôngđềunhưthế.Nhưngnàngchủđộngchờđợiđộngtháitiếptheo,vàcókhảnănglànếuđượcđểchờđợiđủlâu,thìvớinàng,cuốicùngmụctiêucủachànglàgìcũngđược.

Tuynhiênngaygiâyphútsinhtửmàchàngthốtratiếng“yêu”thìmọithứthayđổihoàntoàn.Nhữnggìchànglàmtrướcnaykhôngcònlàmộtváncờnhiềubướcmàđơnthuầnchỉlàmộtcáchbiểuhiệnđammêthôthiển.Chủtâmcủachàngđãbịpháthiện:chàngđangquyếnrũta.Chínhviệcnàyđãphôhếttấtcảcáchànhđộngcủachàngramộtánhsángmới.Nhữnggìtrướcđâycóvẻduyêndánggiờtrởthànhxấuxavàquỷquyệt.Nữbátướccảmthấymìnhbịxuikhiến.Cánhcửalòngđãkhépvàkhôngbaogiờhémở.

Đừngđểngườikhácbiếtmìnhlàtênlừadối,

mặcdùngàynaythậtkhósốngmàkhônglừadối.

Hãyđểchonhữngmánhkhóethâmđộcnhấtcủabạn

ẩnmìnhdướilớpngụytrangkhôngphảilàmánhkhóe.

(BaltasarGracián,1601-1658)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàonăm1850,OttovonBismarck,lúcấylàmộtthànhviên35tuổicủanghịviệnnướcPhổ,đangđứngtạikhúcquanhcủasựnghiệp.ChủđềnghịluậntrongngàylàviệcthốngnhấtnhiềuNhànước(kểcảPhổ)thànhnướcĐức(lúcấyđangbịchiacắt),vàvấnđềchiếntranhchốngnướcÁo.NướclánggiềnghùngmạnhnàymuốnduytrìmộtnướcĐứcyếuớtvàtrongtìnhtrạngxungđộttriềnmiên,thậmchíÁocònhămdọacanthiệpnếunướcĐứcdựđịnhthốngnhất.HoàngtửWilliam,ngườisẽkếvịvuaPhổ,thuộcphechủchiếncùngvớinghịviện,sẵnsàngủnghộviệcđộngviêntoànquân.PhechủhòachỉcónhàvuaFrederickWilliamIVvàmộtsốbộtrưởng,cókhuynhhướngvỗannướcÁohùngmạnh.

Suốtmộtđờisựnghiệp,Bismarckluônlàngườicổvũtrungkiên,thậmchícuồngnhiệtchouyquyềnvàsứcmạnhnướcPhổ.ÔngtamongướcnướcĐứcthốngnhất,muốntuyênchiếnvớiÁođềlàmbẽmặtcáiđấtnướctừlâuxuikhiếnĐứcquốcphảiphânly.Làcựuchiếnbinh,ôngtaxemđấutranhvũtrangnhưlàsựnghiệpvinhquang.

NóichocùngthìBismarcklàngườimàvàinămsauđóđãnói:“Nhữngvấnđềthờisựsẽđượcquyếtđịnh,khôngphảibằngdiễnvănvànghịquyết,màbằngsắtmáu.”

Vàođỉnhcaocủacơnsốtchiếntranh,làmộtnhàáiquốccuồngnhiệtvàlàkẻhamthíchvinhquangquânsự,ônglàmcảnghịviệnsửngsốtvớibàidiễnvăn,trongđócóđoạn:“Thươngthaynhữngnhàchínhtrị,nhữngngườimuốnlâmchiếnmàkhôngcómộtlýdovữngchắcnàochođếnkhichiếntranhkếtthúc!Saucuộcchiến,cácvịsẽnhìncácvấnđềnàykhácđi.Lúcấyliệucácvịcóđủcanđảmquaynhìnngườinôngdânđangthẫnthờtrướcđốngtrotàncủatrangtrại,ngườiđãbịquèquặt,ngườichađãmấtnhữngđứaconmìnhhaykhông?”.Bismarckkhôngchỉtiếptụcnóivềnhữngđiênrồcủacuộcchiếnđó,màđiềulạhơncảlàôngtacòncangợivàbênhvực

hànhđộngcủanướcÁo.Việcnàyđingượclạitấtcảnhữnggìôngtừngbảovệ.Hiệuquảtứcthì.Bismarckphảnchiến–việcnàycòncóthểcóýnghĩanàokhácnữa?Nhữngnghịviênkhácrấthoangmangvànhiềungườitrongsốhọthayđổiýkiếnlúctrưngcầu.Cuốicùngnhàvuavàcácbộtrưởngthắngthếvàtránhđượcchiếntranh.

NhiềutuầnsaukhiBismarckđọcbàidiễnvăntaitiếng,nhàvuacảmthấybiếtơnvìBismarckđãbiệnhộchohòabìnhnênbổnhiệmônglàmbộtrưởng.VàinămsauđóBismarcklênchứcthủtướngnướcPhổ.Trongvaitrònày,ôngđãdẫndắtđấtnướcvàmộtnhàvuayêumếnhòabìnhvàocuộcchiếnchốnglạinướcÁo,đạptanđếchếnàyvàthiếtlậpmộtNhànướcĐứchùngmạnh,màđứngđầulànướcPhổ.

Diễngiải

Vàothờiđiểmbàidiễnvănnăm1850,Bismarckđãcónhiềusuynghĩchiếnlược.Thứnhất,ôngtacảmthấyquânđộiPhổ,vốnchưatheokịpđàpháttriểncủaquânđộicácnướcÂuchâukhác,sẽkhôngsẵnsàngchocuộcchiến–cónghĩalàthựctếnướcÁocócơmaythắngtrậnvànướcPhổsẽgặpđạihọa.Thứnhì,nếuBismarckủnghộphechủchiếnvàsauđóPhổthuathìxemnhưsựnghiệpcủaBismarckcũngthualuôn.Nhàvuavàcácbộtrưởngbảothủmuốncóhòabình,trongkhiBismarcklạimuốnđượcuyquyền.Kếsáchlàphảiđánhlạchướngnhândânbằngcáchủnghộmộtđườnglốimàôngtacămghét,đưaranhữnglờilẽmànếudongườikhácnóira,Bismarcksẽcườichê.Cảmộtquốcgiabịđánhlừa.ChínhnhờbàidiễnvănchủhòađómàBismarckđượcnhàvuacholàmbộtrưởng,từđóôngtanhanhchóngtiếnlênghếthủtướng,đạtđượcuyquyềnnhằmcủngcốquânđộiPhổvàthựchiệnđiềumàôngluônấpủ:làmnhụcnướcÁo,cùngvớiviệcthốngnhấtNhànướcĐứcdướisựlãnhđạocủanướcPhổ.

ChắcchắnBismarcklàmộttrongnhữngchínhkháchkhônngoannhấttrêncõiđờinày,mộtbậcthầyvềchiếnlượcvàlừabịp.Khôngaingờđượcthựctâmcủaôngtrongtrườnghợpkểtrên.Nếunóirõýđịnhcủamìnhrằngnênẩnnhẫnchờthời,đợisaunàymớixuấtquân,hẳnôngđãkhôngđượcsốđôngủnghộ,bởivìhầuhếtngườiPhổlúcấyđềunónglòngchiếnđấuvàlầmtưởngrằngquânđộimìnhgiỏihơnngườiÁo.Cònnếumặccảvớinhàvuamộtghếbộtrưởngđổilấysựhòabình,cólẽBismarckcũngchẳngđượcgì:Nhàvuasẽnghingờ“thiệný”củaôngta.

Tuynhiênkhihoàntoàngiảdốivàphátratínhiệusailạc,Bismarckđãlừagạthếtmọingười,cheđậymụctiêucủamìnhvàđạtđượctấtcảnhữnggìmà

mìnhnhắmđến.Đólàsứcmạnhcủaviệcgiấukínýđồ.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Hầuhếtthiênhạđềulànhữngquyểnsáchmở.Họcảmthấynhưthếnàothìnóinhưthếđó,nêulênýkiếnmìnhtrongmọitìnhhuốngvàthườngxuyêntiếtlộkếhoạchlẫnýđịnh.Họlàmnhưvậyvìnhiềulýdo.Thứnhất,khuynhhướngtựnhiênlàluônmuốnnóivềcảmxúcvàdựđịnhcủamình.Cònnếumuốngiữmồmgiữmiệngthìtaphảitốncôngsức.Thứhai,nhiềungườitinrằngthậtthàcởimởsẽdễlàmkẻđốidiệncócảmtình,vìhọthấyđượcbảnchấttốtcủamình.Họlầmto.Thậtratínhtrungthựclàmộtlưỡidaocùn,cắtthìkhôngngọt,nhưnglạilàmchảynhiềumáu.Khitrungthực,tacóthểlàmmấtlòngnhiềungười.Tanêncẩnthậngọtgiũachữnghĩa,chomọingườinghenhữnggìhọmuốnnghehơnlànóirasựthậtthôthiểnvàxấuxavốnlànhữnggìtacảmvànghĩtronglòng.Quantrọnghơn,khitrângtráocởimởcõilòng,tađểchomọingườibiếtrõmìnhrồihọlờnmặt,từđórấtkhótôntrọnghayesợta,vàuyquyềnsẽkhôngđổdồnvềmộtkẻkhônglàmngườikháctôntrọnghayesợ.

Muốnnắmquyền,bạnnênnhanhchóngtạmgáctínhtrungthựcsangmộtbênvàtựrènluyệnnghệthuậtngụytrangýđồ.Mộtkhiđãnhuầnnhuyễnrồi,bạnsẽluônnắmthếthượngphong.Mộtnétcơbảncólợichokhảnăngcheđậyýđồ,đólàsựthậtđơngiảnvềbảnchấtloàingười:Bảnnăngđầutiêncủatalàluôntinvàodángvẻbềngoài.Chúngtakhôngmuốnmấtthìgiờnghingờcáithựctếsờsờmắtthấytainghe,bởivìnếucứluôntưởngtượngranhữnggìẩnnấpsaucáibềngoàiđó,tasẽkiệtsứcvàkinhhãi.Sựviệcnàygiúptacheđậyýđồkhôngmấykhókhăn.Chỉcầnnhửratrướcmắtmọingườimộtđồvậttabảolàthèmmuốn,mộtmụctiêumàtabảođangvươntớithìhọsẽtinrằngđấylàthựctế.Mộtkhidánmắtvàomồinhử,họsẽkhôngthểpháthiệnrachủtâmcủata.Muốnmêhoặc,tanênphátđinhiềutínhiệutráingược,chẳnghạnnhưsựkhaokhátvàvẻthờơ,nhưthếtakhôngchỉđánhlạchướngđượcđốitượngmàcònđổthêmdầuvàođốnglửalòngcủahọkhiếnhọcàngmuốnđiềukhiểnta.

Mộtchiếnthuậtthườngkháhữuhiệuđểnghitranglàtỏvẻủnghộmộtýtưởnghoặcđườnglốithựcrangượclạivớilòngmình.(Bismarckđãsửdụngrấthiệuquảđiềunàytrongdiễnvănđọcvàonăm1850.)Hầuhếtmọingườisẽtinlàbạnđãthaylòngđổidạ,bởivìítkhinàongườitalạibỡncợtvớinhữnggìthânthiếtnhưquanđiểmvànguyêntắc.Tanênápdụngchiếnthuậtnàychobấtkỳđiềugìđãngụytrangthànhđốitượngđượcthèmkhát:Làmbộthèmmuốnđiềugìđómàthựcratakhôngmuốn,vàđịchthủsẽbị

đánhlạchướng,sẽmắcđủloạisailầmkhisuytính.

TrongcuộcchiếnThừakếTâyBanNhavàonăm1711,CôngtướcMarlborough,tổngtưlệnhquânđộiAnh,muốntiêudiệtmộtcôngsựPhápvìcôngsựnàybảovệmộttuyếnhuyếtmạchdẫnvàođấtPháp.Nhưngôngtahiểulànếupháhủycôngsự,quânPhápsẽbiếtraýđồcủamình-dẫnquânqualốiđó.Vìvậycôngtướcchỉquyếtđịnhđơnthuầnchiếmlấycôngsựrồiđưaítquânvàođồntrú,làmchopheđịchlầmtưởngrằngôngtamuốnchiếmtrạivớimụcđíchnàokhác.QuânPháptiếnchiếmvàcôngtướccứđểhọchiếmlại.TuynhiênkhiđãtáichiếmrồithìchínhquânPháplạipháhủycôngsự,vìchorằngcôngtướcMarlboroughmuốngiữnóbởimộtlýdoquantrọng.VàkhicôngsựđãkhôngcònthìđạolộlạitrơvơkhôngaibảovệvàMarlboroughdễdànghànhquânvàođấtPháp.

Hãysửdụngchiếnthuậtnàytheocáchsau:Cheđậyýđồ,nhưngđừngngậmmiệngimbặt(vìnhưthếngườikhácsẽnghingờlàbạnđang…cheđậyýđồ),màphảiluônnóivềmongướcvàmụctiêucủamình,nhưngkhôngphảimụctiêuthật.Vớimộthònđábạnsẽnémtrúngbaconchim:Bạncóvẻcởimởhữunghịvàtinngười;bạncheđậyđượcýđồ;vàbạnđánhlạchướngđượcđịchthủ,khiếnhọmấtthêmthìgiờsuytìmnhữngthứviểnvông.

Mộttròhữuhiệukhácđểđánhlạchướnglàsựtrungthựcgiảtạo.Mọingườithườnglầmsựtrungthựcvớitínhlươngthiện.Bạnhãynhớ-bảnnăngđầutiêncủahọlàtinvàovẻbềngoài,vàvìhọđánhgiácaotínhlươngthiệncũngnhưmuốntinvàosựlươngthiệncủanhữngngườixungquanh,ítkhinàohọnghingờhoặcnhậnchânthựcchấtcủabạn.Cứgiảvờtinnhưthậtvàonhữnggìmìnhnói,thìluậncứcủabạnsẽtăngthêmtrọnglượng.ĐólàcáchmàIagođánhlừavàtiêudiệtOthello:NhìnthấyniềmcảmxúccaođộcủaIago,thấymốiquanngạicủahắnđốivớisựbấttrungcủaDesdemona,làmsaomàOthellonghingờhắnchođược?ĐócũnglàcáchmàYellowKidWeil,bậcthầyvềlừađảo,đãlàmmờmắtkẻcảtin:Ravẻtintưởngđậmđàvàocáibãmàhắnnhửtrướcmắtmọingười(đócóthểlàmộtloạichứngkhoándởm,mộttrậnđấuđãbánđộ),hắncànglàmmọingườikhóngờvàosựthật.Tấtnhiên,điềuquantrọnglàbạnkhôngnênphiêulưuquáxaởlĩnhvựcnày.Sựtrungthựclàthứdụngcụrắcrối:Mọingườisẽnghingờnếubạnquácaohứng.Bạnphảibiếtchừngmựcđủđểngườitatin,nếukhôngsẽlộtẩy.

Đểchosựtrungthựcgiảtạotrởthànhvũkhíhữuhiệutrongviệccheđậyýđồ,bạnhãyrêuraorằngsựlươngthiệnvàtínhbộctrựclàgiátrịđạođứcxãhội.Càngcôngkhaiđiềunàycàngtốt.Nhấnmạnhlậptrườngcủabạnbằng

cáchthỉnhthoảnggiãibàyvàicảmnghĩchânthành–tấtnhiênchỉlàthứcảmnghĩkhôngcóýnghĩahoặcgiátrịgìcả.Talleyrand,taytrợthủcủaNapoléonlàbậcthầyvềviệcthổlộtâmtưbằngcáchtiếtlộvàichuyệncóvẻbímật.Sựgiảvờnàylàmồinhửchophíabênkianóilênnhữngtâmtưthật.

Hãynhớ:Bậcthầylừađảosẽlàmtấtcảnhữnggìcóthểđểcheđậysựđểucàngcủahắn.Hắnluônchămchútmộtvẻbềngoàilươngthiệnởlĩnhvựcnàyđểngụytrangsựbấtlươngtrênlĩnhvựckhác.Vẻlươngthiệnchỉlàmộtcáibãnữatrongkhovũkhícủahắn.

PHẦNII:

TUNGHỎAMÙĐỂNGỤYTRANGHÀNHĐỘNG

Dốitráluônlàchiếnlượctốtnhất,nhưngnhữngmàndốitrátuyệtnhấtluôncầncóđònhỏamùđểmọingườikhôngchúýđếnchủtâmcủata.Mộtbềngoàivôcảm–nhưgươngmặtkẻchơibàixìphé–thườnglàbứcbìnhphonglýtưởng,chegiấuchủtâmmìnhsaudángvẻungdungvàquenthuộc.Nếutadẫndụkẻngâyngôtrênmộtlốiđiquenthuộc,hắnsẽkhôngmảymaynghingờchođếnkhisụpbẫy.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàonăm1910,mộtcưdânthànhphốChicagotênlàSamGeezilbánlạidịchvụkinhdoanhkhobãiđượcxấpxỉmộttriệuđôla.Ôngsắpxếpluivềtưthếbánhưutríđểquánlýnhiềuthứnhàcửađấtđaimàtrướcnayôngchưađủthờigianđểchuyêntâm.Songtậnđáylòngôngvẫnngứangáynhớlạinhữngngàythươnglượngkinhdoanh.NgàykiacóchàngtraitrẻtênJosephWeilđếngặpôngđểđòimuamộtcănhộmàôngraobán.Geezilnóirõthểthức:Giácănhộlà8.000đônhưngôngchỉcầnứngtrước2.000.Weilbảođểsuynghĩ,nhưnghômsauanhtatrởlạiđềnghịtrảmộtlần8.000đôtiềnmặt,nếuGeezilbằnglòngchờvàingàynữa,vìWeilđangchờnhậntiềntừmộtthươngvụsắphoànthành.MặcdùgầnnhưđãvềhưusongmộtdoanhnhânkhônkhéonhưGeeziltòmòvìđâuWeilcókhảnăngtìmđượcsốtiềnmặtkhálớn(khoảng150.000đôhiệnnay)trongkhoảngthờigianngắnngủiđó.Weiltỏvẻkhôngmuốnnóivàđổichủđềđốithoại,songGeezilgặnghỏimãi.Cuốicùngsaukhidặndòônggiàphảikínmiệng,WeilkểGeezilnghecâuchuyệnsauđây.

ChúcủaWeillàviênthưkýmộtnhómnhàtàiphiệttỷphú.Cáchnaymườinăm,bọngiàutiềnlắmcủanàyđãvớđượcmộtnhànghỉtrongkhisănbắn

vớigiárẻ.NhưngnhiềunămgầnđâybọnhọkhôngsửdụngngôinhàvànhờchúcủaWeilbángiúpvớigiánàocũngđược.Vìmộtsốlýdoriêng–hẳnnhiênphảilàlýdochấpnhậnđược–chúcủaWeilcóáccảmvớibọnnhàgiàuđóvàviệcmuabánnàysẽlàcơhộitrảoán.Ôngchúsẽbánngôinhàvớigiá35.000đôchomộtkẻbùnhìn(màWeilđượcphâncôngđitìm).Vìquágiàunênbọntỷphúkiakhôngquantâmđếncáigiáthấpấy.Sauđókẻbùnhìnsẽbánlạingôinhàtheogiátrịđíchthựclà155.000đô.ÔngchúWeilvàkẻbùnhìnkiasẽchiađềulợinhuận.Tấtcảđềuhợpphápvàchínhđáng–vìchẳngquaôngchúmuốntrảoánmàthôi.

Geezilnghenhưthếđãđủ:ôngbằnglòngđóngvaikẻbùnhìn.Weiltỏvẻkhôngmuốnchoôngtavàocuộc,nhưngGeezilcứkhăngkhăng:Viễncảnhmộtmónquáhời,cộngvớichúthươngvịphiêulưulàmôngtaphátsốt.WeilgiảithíchrằngGeezilphảisửasoạnsẵnkhoảntiềnmặt35.000đểđúckếtthươngvụnày.Bảnthấycũnglànhàtriệuphú,Geezilchobiếtchỉcầnbúngtaylàcóngaymóntiềnđó.NghexongWeilcóvẻdịugiọngvàbằnglòngsắpxếpbuổigặpmặtgiữaôngchú,GeezilvànhữngnhàtàiphiệttạithịtrấnGalesburgởIllinois.

TrênxelửađếnGalesburg,Geezilđượcgiớithiệuvớiôngchú,mộtngườithậtcaoto,màGeezilphấnkhởibànbạcphuvụsắpdiễnra.WeilcòndẫntheomộtngườinữatênlàGeorgeGross.WeilchoGeezilbiếtrằngmìnhcònlàhuấnluyệnviênboxing,rằngGrosslàtayđấmrấthứahẹnđangtheochươngtrìnhtậpluyệncaođộchomộttrậnđấusắpdiễnratrongnaymai,vìvậyphảidẫnGrosstheođểchươngtrìnhkhôngbịgiánđoạn.NếubảoGrosslàtayđấmhứahẹnthìcũnglạ,bởivìtócanhtađãhoarâm,còncáibụngthìđúnglàbụngbia.SongGeezilquáhồhởivềphivụnóngbỏngnênkhôngquantâmđếncáibềngoàinhãonhoétđó.

KhitớiGalesburg,WeilvàôngchúđimờinhữngnhàtàiphiệttrongkhiGeezilcùngGrossđợitrongphòngkháchsạn.Grossthayđồvàmặcvàocặpquầnthiđấu,bắtđầutậpluyệnđấmkhôngkhí.Mặcdùđấmcũngcónhét,songchỉsauvàiphútlàanhtathởhổnhển,tuynhiênGeezilkhôngđểý,vìmảimơtưởngđếnvụlàmăn.Mộtgiờđồnghồsau,Weilvàôngchúdẫnđoàntàiphiệttới,tấtcảđềuănvậnthậtbảnhbao,làmchongườiđốidiệnphảiấntượngvàesợ.CuộcthươnglượngtiếnhànhsuônsẻvànhómtàiphiệtbằnglòngbánchoGeezilcáinhànghỉchỉvớigiá35.000đômàGeezilđãchuyểnsẵnvềmộtngânhàngđịaphương.

Saukhidứtđiểm“chuyệnvặt”này,nhómtàiphiệtngồithưgiãnvàbắtđầuđềcậpđếncácvấnđềtàichínhcaocấp,thỉnhthoảnglạikhèratêncủa“J.P.

Morgan”nhưthểhọchơithânvớiôngtrùmtàichínhnày.Cuốicùngmộtngườitrongbọnhọcũngchúýđếnvõsĩboxingởgócphòng.WeillạigiảithíchvớihọnhưđãnóivớiGeezil.Nhómtàiphiệtbảorằnghọcũngquenmộttayđấmdanhtiếngtrongvùng.Nghehọnóitên,Weilcườimỉavàchorằngvõsĩcủamìnhsẽdễdàngnốc-aotaykia.Lờiquatiếnglạitrởthànhcuộctranhcãi.Trongcơnhăngmáu,Weiltháchthứcnhómtàiphiệtcáđộ.Họliềnưngthuậnvàravềđểbáotayđấmđịaphươngchuẩnbịchotrậnđấungàymai.

HọvừađikhỏithìôngchúquátWeiltrướcmặtGeezil:Haichúcháuđâucósẵntiềncáđộ,vànếunhómkiabiếtđượcthìhọsẽđuổiviệcôngchú.Weilxinlỗivìđãđưachúvàotìnhthếnày,nhưnganhtabànbạcnhưsau:Anhtaquenvớitayđấmkia,vàchỉcầnchochúttiềnlàcóthểsắpxếptrậnđấu.Nhưnglấyđâuratiềncáđộ?Ôngchúhỏilại.Khôngcótiềnthìdùcósắpxếphaycáchmấyđinữathìtacũngđitong.Geezilcuốicùngphảilêntiếng.Vìkhôngmuốnđểphivụngonăncủamìnhphảihỏngvìtrụctrặcnhỏ,ôngbằnglòngứng35.000củamìnhnhưlàmộtphầncủatiềncược.Giảdụcóthuamấtmónnàythìôngvẫncókhảnăngđiệnvềngânhàngtrungươngbảogửithêmtiềnvàvẫncònlờitừphivụmuabánnhànghỉ.Cảhaichúcháuhếtlờicảmơnông.Vớisốtiềnriêngcủahọlênđến15.000và35.000củaGeezilcoinhưlàđủtiềnđộ.Tốihômđólúcxemcảhaitayđấmtậptuồngtrongphòngkháchsạn,Geezilkhoáirânkhinghĩđếnbaonhiêubạcsẽthuvềtừtrậnđấuvàvụmuabándởm.

Ngàyhômsautrậnđấudiễnratrongmộtphòngtậpthểdục.Tiềncượccủahaipheđượcđặttrongcáikétcókhóaantoàn.Mọiviệcdiễnranhưđãsắpxếptốiqua.Nhómtàiphiệtcóvẻcáukhitayđấmcủahọthiđấuchẳngragì,trongkhiGeezilđangmơvềsốtiềndễkiếm.ThìnhlìnhtayđấmlạmặtkiamócmộtcúsinhtửvàoquaihàmGrosskhiếnchàngbụngphệngãquỵ.Khiđován,Grosshộcramộtbụmmáu.Grossnấclênmộttiếngrồinằmbấtđộng.Mộttrongnhữngnhàtàiphiệt,nguyênlàbácsĩ,kiểmtratimmạchvàchobiếtGrossđãchết.Nhómtàiphiệthoảnghốtthấyrõ:Aicũngmuốnđuarangoàichonhanhtrướckhicảnhsáttới,đểtránhrủirobịkếttộigiếtngười.

Quásợhãi,GeezilchuồnkhỏiphòngtậpvàvọtvềChicago,bỏlại35.000màôngsẵnsàngquênphắt,bởivìcáigiáđócóvẻcònrẻchánđểtránhdínhdángvàomộttộiác.ÔngtakhôngbaogiờmuốngặplạiWeilhoặcbấtkỳngườinàokháctrongphòngtậphômđó.

SaukhiGeezilchuồnrồi,Grossđứngdậytỉnhbơ.Bụmmáumàhắnhộcra

chínhlàmáugàphavớinướcnóng,đựngtrongcáibongbóngnhỏnhétphíatronggòmá.NguyêncảkịchbảnđượcsoạnthảobởiWeil,kẻđượcbiếtđếnnhiềuhơnvớihỗndanh“YellowKid”,mộttrongnhữngtaylừađảocóócsángtạonhấttronglịchsử.Weilchiasốtiền35.000chonhómtàiphiệtvàhaitayđấm(tấtcảđềutrongbănglừađảo)–quảthậtđángcôngchomộthaingàylaođộng.

>

Diễngiải

Từrấtlâutrướckhidàndựngkịchbản,YellowKidđãxácđịnhrằngGeezillàconmồihoànhảo.HắntabiếtmànkịchvềmộttrậnđấuboxingsẽlàmưukếlýtưởngđểtáchlìaGeezilvớisốtiềncủaôngtamộtcáchnhanhchóngvàvĩnhviễn.NhưngtrùmlừacũnghiểurằngnếumìnhbắtđầubằngviệcdẫndụGeeziltậptrungvàotrậnđấuthìsẽkhôngthểthànhcông.Hắnbiếtmìnhphảicheđậyýđồvàchuyểndịchsựchúýcủađốitượng,tạoramànhỏamù–màtrongtrườnghợpnàylàviệcmuabánnhànghỉ.

Suốthànhtrìnhxelửavàtrongphòngkháchsạn,đầuócGeezilchỉmiênmanvềphivụsắptới,vềmóntiềndễkiếmvàcơhộigặpgỡnhữngnhàtàiphiệt.ÔngtaxaolãngnênkhôngthắcmắcvềtuổitácvàphongđộcủaGross.Đólàkhảnănglàmxaolãngcủamànhỏamù.CũngvìquámêmảilàmănnênGeezildễbịvụthiđấuđánhlạchướng,nhưnglạikhôngkịpthờinhậnthấynhữngchitiếtlẽrađãlàmGrosslộtẩy.SuychocùngthìtrậnđấulạitùythuộcvàoviệcđútlótchứkhôngvàokhảnăngcủaGross.Vàvàothờiđiểmcuối,Geezilcũngbịđánhlạchướngbởicáichếtgiảtạocủatayvõsĩ,nênquênmấtsốtiền.

HãyhọcbàinàytừYellowKid:Bứcbìnhphongquenthuộcvàkínđáosẽlàmànhỏamùlýtưởng.Hãytiếpcậnmụctiêubằngmộtýtưởngcóvẻbìnhthường–mộtvụlàmăn,mộtmánhkhóetàichính.Đầuócconnaitơsẽmấtcảnhgiácvàmọinghingờsẽdầntanđi.Đóchínhlàlúctanêndịudàngđưađốitượngvàotửlộ,chohắntrượtdàitheocondốcmàkhôngthểnàogượnglạiđược,chođếnkhirơivàochiếcbẫytagiăngsẵn.

NƯỚCCỜHIỂMHÓCCỦAHAILESELASSIE

Vàogiữanhữngnăm1920,cáclãnhđạovũtrangởEthiopianhậnrarằngmộtngườitrẻtuổidòngdõiquýtộctênlàHaileSelassie,còngọilàRasTafari,đangvượttrộihơnhọ,gầnnhưlàcókhảnăngtựtuyênbốlãnhtụcủahọvàthốngnhấtđấtnướclầnđầutiênsaubaothậpniênchiếntranh.Hầuhết

cácđịchthủcủaSelassiekhônghiểulàmthếnàomàmộtngườimảnhkhảnh,trầmlặng,hòanhãnhưthếlạicóthểnắmquyềnkiểmsoátđấtnước.Vậymàvàonăm1927,SelassielạimờiđượctừngvịlãnhđạođếnAddisAbabađểđàmđạo,sauđóhọnhìnnhậnônglàlãnhtụvàtuyênbốtrungthànhvớiông.

Mộtsốngườinhanhchónghợptác,mộtsốkháccònlưỡnglựnhưngchỉcònmỗiDejazmachBalchavùngSidamolàdámhoàntoàntháchthứcSelassie.Làmộtchiếnbinhdàydạnvàngạomạn,BalchachorằngSelassieyếuớtvàkhôngxứngđánglàmlãnhtụ.ÔngtakhăngkhăngkhôngthèmđếnkinhđôtheolờimờicủaSelassie.Cuốicùng,tuyhòanhãnhưngcươngquyết,SelassielệnhchoBalchaphảitới.Vịchỉhuynàycũngchịunghetheo,nhưngcáchthứcmàôngtacholàsẽnghiêngphầnthắngvềmình:Balchahànhquânthầntốcđếnkinhthành,dẫntheo10.000chiếnbinh,đủđểtựbảovệ,thậmchícóthểkhơidậymộtcuộcchiến.Đóngquântrongmộtthunglũngcáchkinhđôchừngbadặm,ôngtachờSelassieđếngặp,nhưmộtôngvuađợikẻnganghàng.

QuảnhiênSelassiechosứgiảtới,mờiBalchadựbuổichiêuđãiđểbàytỏsựkínhtrọng.SongBalchacũngkhôngphảikẻthùkhờ-ôngbiếtrằngnhiềuvịvuavàchỉhuyquânsựEthiopiatrướcđâytừngsửdụnglễlạcchiêuđãilàmcáibẫy.ÔngđềphòngkhảnăngkhimìnhđãmềmmôithìSelassiesẽchobắtgiamhoặcámsát.Đểtỏrõsựkhônngoan,ôngbảosứgiảvềbáolạirằngmìnhchỉdựtiệcvớiđiềukiệnlàdẫntheođộingựlâm–gồm600chiếnsĩgiỏinhất,tấtcảđềutrangbịvũkhívàsẵnsàngbảovệông.BalcharấtngạcnhiênkhiSelassielễđộtrảlờirằngmìnhrấtvinhdựtiếpđónnhữngchiếnbinhdũngcảmấy.

Trênđườngđếnbữatiệc,Balchanhắcnhởđámcậnvệmộtlầnnữalàkhôngđượcuốngrượuvàphảiđềcaocảnhgiác.Khiđoànquânnàytớicungđiện,Selassieâncầnkhoảnđãi.ÔngtamộtmựcchiềuchuộngBalchavàứngxửnhưthểthiếtthacầnđượcBalchabằnglònghợptác.NhưngBalchanóichoSelassiebiếtrằngmìnhkhôngdễbịdụvànếuđếnnửađêmnaymàôngchưatrởvềdoanhtrạithìcácchiếnbinhsẽtấncôngkinhthành.Selassiesữngsờnhưthểbịtổnthươngvìlònghiếukháchbịnghingờ.KhibuổiyếntiệcđếnphầnxướngháttruyềnthốngđểvinhdanhcácvịlãnhđạoEthiopia,SelassietuyênbốchỉchotrìnhbàynhữngbàicangợitướngquânvùngSidamo.BalchacảmthấyhìnhnhưSelassieđãbiếtsợ,bịấntượngbởivịchỉhuykhôngbịmắclừa.Ôngtatinrằngtrongnhữngngàysắptới,mìnhsẽlàngườinắmquyềnđiềukhiển.

Khitiệcđãmãn,Balchacùngđộingựlâmbắtđầuravềtrongtiếngreohòtiễnbiệtvànhữngloạtsúngdanhdự.Quaynhìnkinhthành,ôngtasuytínhrằngchỉvàituầnnữathôi,mìnhsẽdẫnquântiếnchiếmvàđánhbạiSelassie,sauđósẽhànhquyếttênnàyhoặcítnhấtcũnglàngụctối.Tuynhiênkhivềđếndoanhtrại,hắnchứngkiếnmộtcảnhtượngvôcùngkhủngkhiếp:Nơimàvừamớisángnaythôicònlàhànghànglớplớplềuvảiquânđộidàiđếnngútngàn,thìgiờchỉcònlàđốngtrotàn.Bùaphépmathuậtnàođây?

SauđócóngườikểlạivớiBalcharằngtrongkhiôngđangdựtiệcthìmộtđồngminhcủaSelassieđãbấtngờdẫnquântớiquamộtngõtắt.Nhưngđộiquânnàykhôngđếnđểtấncông:Hiểurằngnếuxảyrađụngđộ,Balchasẽnghethấyvàsẽcùngđộingựlâm600ngườirútvề,nênSelassietrangbịđộiquânkiavớivôsốgiỏđựngtiềnvàvàng.QuânđồngminhcủaSelassievâyquanhdoanhtrạicủaBalchavàđềnghịmualạitấtcảbinhkhíkhôngsótthứgì.Aicòndodựthìbịhùdọa.Chỉtrongvàigiờ,nguyêncảbinhđoàncủaBalchakhôngcòntấcsắttrongtayvàbỏđitứtán.

Biếtmìnhđanglâmnguy,Balchaliềncùngđộingựlâmrútluivềlãnhđịa,nhưnglạibịchínhđộiquânđồngminhcủaSelassiekiaphụckích.Chỉcònhướngduynhấtlàliềuchếttấncôngkinhthành,nhưnglúcđóSelassieđãdàntrậnvớilựclượnghếtsứchùnghậu.Giốngnhưngườichơicờ,SelassieđãtiênđoáncácnướccủaBalchavàchiếubí.LầnđầutiêntrongđờiBalchaphảiđầuhàng.Hốihậnvìđãđểsựngạomạnvàthamvọnglàmmờmắt,ôngtaluivềởẩntrongtuviện.

Diễngiải

SuốtnhữngnămdàiSelassietrịvì,chưaaibiếtrõlòngdạôngta.NgườidânEthiopiarấtthíchloạilãnhtụhiênngangoaivệ,nhưngdướivẻbềngoàihòanhãvàyêumếnhòabình,Selassietrịvìlâuhơntấtcảcáclãnhtụkhác.Khôngbaogiờtỏranónggiậnhoặcthiếukiênnhẫn,ôngdẫndụconmồibằngnhữngnụcườidịungọt,vỗanhọbằngsựtaonhãvàkhiêmcungtrướckhitấncônghọ.

ỞtrườnghợpBalcha,Selassiethaotúngsựcảnhgiácvànghingờbữatiệcsẽlàcáibẫy–thậtrađólàcáibẫy,nhưngkhôngphảitheokiểumàBalchadựđoán.CáchSelassietrấnannỗisợcủađịchthủ-chophéphắndẫntheođôngđảocậnvệquân,tônhắnlênvịtríhàngđầu,đểchohắncảmthấymìnhđầyuyquyền–đãtạorabứcmànhỏamùdàyđặc,cheđậyhànhđộngthựcdiễnracáchđóbadặm.

Bạnhãynhớ:Nhữngngườihoangtưởngvàthậntrọngluôndễbịlừanhất.Chỉcầnlàmchohọtinbạnởmộtlĩnhvựcnàythìbạndễdàngtunghỏamùởlĩnhvựckhác,từđóâmthầmtiếpcậnrồinghiềnnáthọbằngmộtcúđấmsinhtử.Nhữngcửchỉcóvẻđạođứchaythânthiện,hoặcvẻnhưtônđịchthủlên,sẽlàmánhkhóenghibinhhoànhảo.

Nếuđượcdựnglênmộtcáchthíchhợp,bứcbìnhphonghỏamùlàmộtvũkhírấthùngmạnh.VũkhínàyđãgiúpchomộtSelassielịchsựtiêudiệtđượckẻthùmàkhôngtốnmộtviênđạnnào.

ĐừngđánhgiáthấpnănglựccủaTafari.Hắnbònhư

mộtconchuộtnhưngrănghắnsắcnhưrăngsưtử.

(NhữnglờicuốicùngcủaBalchatrướckhiluivàotuviện.)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Nếutưởngrằngbọnlừađảolànhữngkẻhoahòevớilờingontiếngngọttrauchuốttinhvi,thìbạnlầmto.Nhữngbậcthầylừađảoluôncómộtbềmặttrầntrụivàkhôngcógìnổibật,nênkhôngaiđểýđến.Họbiếtrằngcáclờilẽvàhànhđộngkhoatrươngluônkhơigợinghingờ.Họluônchemắtconmồibằngnhữnggìquenthuộc,tầmthườngvàcóvẻvôhạinhất.TrongphivụgiữaYellowKidWeilvàSamGeezil,điềuquenthuộclàmộtvụlàmăn.ỞtrườnghợpBalcha,đólàsựkhiêmcungcủaSelassie,vốnđúngnhưthứmàBalchamuốnnhìnthấynơimộtkẻchỉhuyyếuthếhơnmình.

Mộtkhiconmồiđãbịmêhoặcvìcáivẻquenthuộc,họsẽkhôngngờtớiviệcmìnhbịđâmsaulưng.Sựthậtnàycũngđơngiảnthôi:ởmộtthờiđiểmnhấtđịnh,ngườitachỉcókhảnăngtậptrungvàomộtđiểmduynhất.Thậtkhóchohọnghĩrarằngcáivẻvôhạivàtẻngắtkialạicóthểdàndựngmàngìkhác.Trongđònhỏamù,nếumànkhóicủabạncàngxámxịtvàđồngnhấtthìýđồcủabạnlạicàngđượccheđậytốt.VớicácmánhkhóenghitrangvàđánhlạchướngđãbànbạcởPhần1,bạnchủđộnglàmđốitượngxaolãng.Cònởđònhỏamù,bạndụconmồivàomạngnhệncủamình.

Hìnhthứchỏamùđơngiảnnhấtlàvẻmặt.Trướcmộtvẻmặttrơtrơvàkhôngthểdòđược,bạnthahồxếpđặtđủloạimưukếmàđịchthủkhôngthểpháthiện.Đâylàloạivũkhímànhữngnhânvậtuyquyềnnhấtlịchsửđãtìmcáchhoànchỉnh.NgườitađồnlàkhôngaidiễngiảiđượcvẻmặtcủaFranklinD.Roosevelt.Suốtđờimình,NamtướcJamesRothschildluônthựchànhviệcngụytrangnhữngsuynghĩthựcsựđàngsaunhữngnụcườivô

thưởngvôphạtvàvẻmặtkhótả.HenryKissingerlàmchonhữngđốitáckháctạibànđàmphánchánđếnphátốmvìgiọngnóiđềuđều,vẻmặttrơtrơvàviệccàkêdêngỗngcácchitiếtnhỏnhoi.Vàkhitianhìncủahọđãlờđờ,ôngtathìnhlìnhphanghọbằngmộtloạtnhữngtừquantrọng.Bịtấncôngngangsườnnhưvậy,họdễbịhớphồn.Nhưmộtquyểnhướngdẫnchơibàixìphécóviết,“Trongkhithaotáctụcủamình,tachơigiỏiítkhiđóngkịch.Ngượclạianhtasắmmộtvẻmặttrơlìvàgiảmthiểukhảnăngsuyđoáncủađốiphương,làmđốiphươngthấtvọngvàbốirối,giúpchoanhtatậptrungnhiềuhơn.”

Làmộtkháiniệmmềmdẻodễthíchứng,mànhỏamùcóthểứngdụngởnhiềucấpđộkhácnhau,nhưngđềuđặttrênnềnmóngcácnguyêntắctâmlýhọcvềnghibinhvàđánhlạchướng.Mộttrongnhữngdạnghữuhiệunhấtcủađònhỏamùlànhữnghànhđộngcaothượng.Mọingườicókhuynhhướngtinrằngnhữnghànhđộngcaothượngxuấtpháttừthựctâm,vìviệctintưởngnhưthếthậtdễchịu.Họítkhinhậnthấysựhưngụycủanhữnghànhđộngấy.

MộtnhàbuôntácphẩmmỹthuậttênJosephDuveencólầnphảiđốimặtvớimộtvấnđềkinhkhủng.Cónhiềunhàtriệuphútừngbỏthậtnhiềutiềnđểmuatranhcủaôngta,nhưnggiờđâyhọkhôngcómộtkhoảngtườngnàocòntrốngđểtreotranh.Mặckhác,vìthuếmáđánhvàotàisảnthừakếngàymộtcaothêm,nênsẽcókhảnănglàhọkhôngmuanữa.TheoDuveen,giảiphápnằmtạiNationalGalleryofArtởthủđôWashington,màôngtađãgópsứcthànhlậpvàonăm1937khithuyếtphụcAndrewMellontặngbộsưutậpchoNhàtriểnlãm.ChínhcáiNationalGallerynàysẽlàbứcbìnhphonglýtưởngchoDuveen.Chỉbằngmộthànhđộngduynhất,cáckháchhàngcủaDuveensẽtránhđượcthuếmá,giảitỏađượcmấybứcváchđểlấychỗtreotranhmớimua,giảmthiểuđượcsốlượngtranhđanglưuhànhtrênthịtrườngvànhưthếduytrìđượcsứcéptrêngiábántranh.Ngoàira,giớitriệuphútựtạođượccáithanhdanhlànhàmạnhthườngquânchocôngchúng.

Mộtmànhỏamùhữuhiệukháclàkiểumẫu,nghĩalàlậpramộtchuỗihànhđộngđểlàmchonạnnhântưởngrằngbạnsẽtiếptụctheocùngmộtphươngthức.Đònnàycăncứtrêntâmlýcủaconngườithườngcóthóiquentiênliệu:Thiênhạthíchứngxửrậptheokiểumẫu,hoặchọthíchnghĩrằnglốiứngxửcủamìnhrậptheomộtkiểumẫunhấtđịnh.

Vàonăm1978,taytrùmlừađảoJayGouldthànhlậpmộtdoanhnghiệpcókhảnăngcạnhtranhsứcmạnhđộcquyềncủacôngtyđiệntínWesternUnion.CácgiámđốccủaWesternUnionquyếtđịnhmuađứtluôncáidoanh

nghiệpmớimởcủaGould.Mặcdùphảibỏramóntiềnkhálớn,songhọnghĩrằngnhưthếsẽthanhtoánđượcmộtmốicạnhtranhdễkhiếnbựcmình.TuynhiênchỉvàithángsauthìGouldlạilùlùxuấthiệnvàthanphiềnrằngmìnhbịđốixửkhôngđẹp.AnhtalạithànhlậpcôngtymớiđểcạnhtranhcảvớiWesternUnionvàvớicáicôngtyvừabịmualại.Vàkịchbảntrướcđólạitáidiễn:WesternUnioncũngmuaphắtcáicôngtycạnhtranhthứnhìnàychonódẹptiệm.Rồicáimôhìnhnàybắtđầulầnthứba,nhưnglầnnàyGouldtấncôngvàonhượcđiểmcủađịchthủ:AnhtađộtnhiêngâyramộtcuộcchiếntànkhốcvềviệcgiànhlấyđasốcổphiếurồixoayxởđoạtđượcquyềnkiểmsoátWesternUnion.TrướcđóGouldđãdựnglênmộtmôhìnhđánhlừacácgiámđốccôngty,làmhọlầmtưởngrằngmụcđíchcủaanhtachỉlàlậpracôngtymớiđểđượchọmualại.Mộtkhimuaxongrồithìhọbuônglỏngcảnhgiác,khôngngờrằngGouldđangtínhnướccờcaohơn.Môhình,haycòngọilàkiểumẫu,mạnhởchỗnólàmchođịchthủtinvàođiềungượclạivớicáitađangthựcsựtiếnhành.

Mộtnhượcđiểmtâmlýkhácđểtalợidụngchơiđònhỏamùlàkhuynhhướngtinvẻbềngoàilàsựthật–thiênhạcảmgiácrằngnếungườinàothuộcvềnhómcủamìnhthìsựthuộcvềđólàthậttâm.Thóiquennàylàmchokếhòađồngnhấtquánđượchữuhiệu.Kếnàykháđơngiản:Bạnchỉcầnhòamìnhvàonhữngngườixungquanh.Hòamìnhcàngkhéothìmọingườicàngítnghingờ.TrongthờikỳChiếntranhLạnhgiữathậpniên1950và1960,hàngtácôngchứcAnhQuốcchuyểnnhiềubímậtquốcgiachoLiênXô.Suốtnhiềunămliềnhọkhôngbịpháthiệnlànhờcáivẻbềngoàiđànghoàng,từngtốtnghiệpnhữngtrườngđứngđắnvàsinhhoạthộiáihữucựuhọcsinhđềuđặn.Hòamìnhchínhlàmànhỏamùhoànhảođểdothám.Nhưđãnói,hễhòamìnhcàngkhéothìbạncàngcheđậyýđồcủamìnhcàngtốt.

Bạnhãynhớ:Phảichịukhókiênnhẫnvànhúnnhườngđểlàmmờnhữngnétsángchóicủamình,từđómớiẩnnấpđượcsauchiếcmặtnạkínđáo.Bạnđừngnảnlòngkhiphảimangchiếcmặtnạtrơtrẽnấy–thườngkhicáivẻkhógiảiđoánđólạilôicuốnngườikhácđếnvớibạnvàgiúpchobạncódángvẻcủamộtngườiquyềnlực.

Hìnhảnhcầnghinhớ:

Bộdacừu.Mộtconcừukhôngbaogiờcướpbóc,concừukhôngbaogiờlừabịp,cừuluônngungơvàngoanngoãn.Chỉcầnkhoáclênlưngtấmdacừulàconcáoungdungtiếnvàochuồnggà.

Ýkiếnchuyêngia:

Cóbaogiờbạnngheviệcmộtvịtướngmuốnđánhúpthànhnhưnglạiloanbáoýđịnhđóchođốiphươngbiếttrước?Hãygiấukínmụcđíchvàcheđậytiếntrình,khôngbaogiờđểđịchthủbiếtquymôkếhoạchcủamìnhchođếnkhinướcđếnchânchúng,chođếnkhitrậnđánhđãngãngũ.Hãythắngtrậntrướckhituyênchiến.Nóitómlại,bạnhãybắtchướcnhữngquânsưthiệnchiếnkia,khôngaibiếtđượcmụctiêucủahọ,trừnhữngđấtnướcđiêutànmàđoànquânmãhọđãđiqua.(NinondeLenclos,1623-1706)

NGHỊCHĐẢO

Sẽkhôngcómànhỏamùnào,khôngđònnghibinhnào,khôngvẻtrungthựclàmmàuhoặckếsáchđánhlạchướngnàogiúpbạncheđậyýđồnếumộtkhibạnđãmangtiếnglàkẻlừađảo.Khibạncànglõiđờivàcàngthànhcôngnhiềuthìsẽcàngkhóchobạnngụytrangsựxảotrá.Aiaicũngđãbiếtbạnlàtayđạibịp,vìvậynếucứtiếptụcravẻngâythơ,bạnsẽbịngườikhácxemlàkẻđạođứcgiảđángtởmnhấtvàđiềuđósẽthuhẹpkhônggiantácchiếncủabạn.Trongtrườnghợpnàybạnnênthúnhậntấtcả,đóngvaithằngđểuhoànlương,thậmchímộttênđạibịpđangănnănhốicải.Nhưthếbạnkhôngchỉđượcmọingườikhenlàngaythẳng,nhưngđiềulạlùngvàkỳdiệunhấtlàbạnsẽcókhảnăngtiếptụcnhữngquỷkế.

P.T.BarnumlàtaytrùmlừađảohồithếkỷXIX.Khigiàđi,hắnphảitậpchoquendầnvớitaitiếngđạibịpmàmọingườigáncho.CólầnhắntổchứcmộtbuổiđisănbòrừngtạiNewJerseyvớiđầyđủbộlễ,kểcảnhữngngườiDađỏvàvàiconbònhậpkhẩu.Barnumrasứcquảngcáorằngđólàbuổiđisănthựcsự,nhưngvềsaumọichuyệnđổbểtèmlemđếnđộthayvìnổigiậnvàđòitiềnlại,kháchhànglạicảmthấybuồncườivàvuithú.HọđãbiếtlúcnàoBarnumcũngtínhchuyệnbịpbợm,rằngđólàchìakhóathànhcôngcủaôngta,vìvậyhọđâmrayêumếnôngta.Họcđượcbàiquýgiávềvụsănbò,Barnumthôikhôngcheđậyýđồnữa,thậmchícònkhaihếtnhữngcúlừatrongmộtquyểntựtruyện.NhưKierkegaardđãviết,“Thếgiớinàythíchbịlừa”.

Điềucuốicùng:Mặcdùtanênkhônngoanđánhlạchướngbằngvẻbềngoàitrơtrơvàquenthuộc,nhưngcũngcónhữnglúcmàhànhđộngmàumèkhoatrươnglạilàchiếnthuậtnghibinhthíchhợp.NhữngtayđạilangbămhồithếkỷXVIIvàXVIIIởchâuÂuluôndùngtấuhàivàvănnghệđểlừabịpcôngchúng.Lóamắtbởinhữngmànbiểudiễn,họkhôngđểýđếnýđồthựcsựcủalangbăm.Đíchthântaynàysẽdàncảnhtiếnvàothịtrấntrongmộtchiếcxengựađentuyềnkéobởicặpngựaô.Theosaulàđoànhề,xiếctunghứng,đudây,lôikéocôngchúngđếnxemtrìnhdiễnhiệuquảthầnkỳcủanhững

phươngcaođơnhoàntán.Bọnlangbămlàmchocôngchúngthấyrằngcácmànbiểudiễnlàphầnquantrọngnhất.Nhưngthậtramànquantrọngnhấtchínhlàviệcbánbathứthuốcbávơ.

Rõràngnhữngmàntrìnhdiễngiảitrílàphươngtiệnkhéoléođểcheđậyýđồ,nhưngbạnkhôngthểdùngchúngmãiđược.Côngchúngsẽmauchánvànghingờ,cuốicùngsẽpháthiệntròlừacủabạn.Dĩnhiênbọnlangbămphảinhanhchóngrờikhỏithịtrấntrướckhimọingườikháonhaurằngmàntrìnhdiễnchỉlàtròbịpvàphươngthầndượcchỉlàthuốcdỏm.Nhưngnhữngngườivớibềngoàitrơtrơ–nhưnhữngTalleyrand,Rothschild,Selassiecủamọithời–cóthểthựchiệnnhữngcúlừasuốtcảđờihọmàkhôngphảichuồnđiđâucả.Họcótàigiữchomưukếmìnhkhôngbaogiờcũvàítkhigieomốinghingờ.Vìvậybạnnênsửdụngmànhỏamùmộtcáchthậntrọngvàkhicócơhộithíchhợp.

NGUYÊNTẮC4

LUÔNNÓIÍTHƠNMỨCCẦNTHIẾT

Bạnđịnhtạoấntượngvớimọingườibằnglờinói,nhưnghễnóicàngnhiềuthìbạncàngcóvẻtầmthườngvàmấtđikhảnăngkiểmsoát.Dùcầnnóimộtđiềugìđóthậtbìnhthườngthìbạncũngnêndiễntảthậtmơhồ,bíẩnvàđểngỏ.Ngườiuyquyềnkhiếnchokẻkhácphảirụtrèvàesợvìhọnóiíthơnmứccầnthiết.Càngnóinhiềuthìbạncàngcóxácsuấtnóirađiềukhôngnóicaohơn.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

GaiusMarcius,còngọilàCoriolanus,làvịanhhùngquânsựvĩđạicủaLaMãthờithượngcổ.HồiđầuthếkỷthứVtrướccôngnguyên,ôngtađãthắngnhiềutrậnđánh,nhiềuphencứuthànhphốLaMãthoátkhỏitaiương.VìphầnlớnthờigianôngxôngphatrậnmạcnênítcưdânLaMãnàoquenbiếtriêngôngta,khiếnôngtrởthànhmộtgươngmặthuyềnthoại.

Đếnnăm454TCN,Coriolanustựnhủđâylàlúcmìnhkhaitháctiếngtămvàquyếtđịnhdấnthânvàochínhtrị.Ôngtaứngcửvàochứcvụchấpchínhtốicao.Nhữngứngviênvàovịtrínàythườngdiễnthuyếtvàođầucuộctranhcử,vàkhiCoriolanusđứngtrướcthịdân,ôngtabắtđầubằngcáchkhoerahàngtávếtsẹotrênngười,kếtquảcủamườibảynămchiếnđấuvìsựanbìnhchoLaMã.Nhữngvếtsẹooaihùngnàykhiếnmọingườikhôngmấyquantâmđếnnhữnggìôngphátbiểungaysauđóvìchúnglàchứngcớhùnghồnchotìnhyêunướcvàlòngdũngcảmcủaông,làmchodânchúngxúcđộngđếnrơilệ.Coriolanusxemnhưđãthắngcử.

Tuynhiênđếnngàyđầuphiếu,Coriolanuslạihiênngaytiếnvàonơidiễnđàn,tháptùngôngtalàcảhộiđồngnguyênlãovàcácdanhgiavọngtộc.Nhữngngườithườngdânhếtsứcxônxaovềcáchdiễuvõgiươngoainhưthếvàongàybầucử.

RồiCoriolanuslạiđăngđàndiễnthuyếtnữa,nhưnglầnnàyhầunhưchỉhướngvềthànhphầngiàusangthếlựctháptùngông.Lờilẽôngtangạomạnvàxấcxược.Tuyênbốmìnhsẽthắngcử,ôngkhoekhoangcácchiếntích,phatròchuangoa,chỉtríchcácđịchthủkhácnặngnềvànhấnmạnhđếnnhữngcủacảimàôngtasẽmangvềchoLaMã.Nếulầntrướccácvếtsẹođãlàmdânchúngxaolãngkhôngnghe,thìlầnnàyhọthựcsựđãnghe:Họhoàntoànkhôngngờrằngngườichiếnbinhhuyềnthoạinàycũngchỉlà

tênkhuamôimúamỏ.

TinvềbàidiễnvănthứnhìcủaCoriolanusnhanhchóngloantruyềnkhắpthànhphốvàđôngđảonhândânđổiývàlàmôngtathấtcử.Thấtbạichuacay,Coriolanuschỉcònnướclàtrởvềvớisatrường,chuachátthềrằngsẽbáothùnhữngthườngdânnàođãchốnglạimình.Vàituầnsau,mộtchiếctàuthủytolớnchởngũcốctớiLaMã.Việnnguyênlãosẵnsàngphátmiễnphísốlúathócnàychodân,nhưngkhihọđangchuẩnbịbiểuquyếtthìCoriolanusxuấthiệnvàchiếmdiễnđàn.Ôngtalýluậnrằngviệcphânphốimiễnphínhưthếsẽphươnghạiđếntầmvĩmôcủathànhphố.NhiềunguyênlãobịCoriolanusthuyếtphụcvàvụbiểuquyếtbịsalầy.Coriolanuskhôngdừngởđó:Ôngtiếnthêmmộtbướcđểlênánbảnthânýniệmvềdânchủ.Coriolanusđềnghịdẹpbỏcácđạibiểunhândânvàgiaoquyềncaitrịchogiớiquýtộc.

Khitinnàylantruyềnradânchúngthìcơnphẫnnộcủahọđãlênđếnđỉnhđiểm.DânchúngyêucầuđạibiểucủahọđếnviệnnguyênlãođểbuộcCoriolanusphảirađốithoạivớihọ.Ôngtatừchối.Khắpthànhphốđềuxuốngđường.Sợsẽdiễnranhiềucuộcnổiloạn,cuốicùngcácnguyênlãophảiphânphốingũcốc.CácđạibiểutạmhàilòngnhưngnhândânvẫncươngquyếtđòiCoriolanusgặpgỡvàxinlỗihọ.Nếuôngtahốilỗivàrútlạinhữnggìđãnóithìnhândânsẽchophépôngtatrởrachiếntrường.

Coriolanusxuấthiệnlầncuốitrướcnhândânvàhọchămchúyênlặnglắngngheôngta.Khibắtđầu,Coriolanusnóichậmrãimềmmỏng,songcàngnóinhiềuthìôngtacànglỗmãng.Rồiôngtalạibuôngralờithóamạ.Giọngđiệuvẫnkiêucăng,vẻmặtthìkhinhkhỉnh.Coriolanuscàngnóithìnhândâncàngphẫnuất.Cuốicùnghọlaóbuộcôngxuốngkhôngchonóitiếp.

CácđạibiểunhândânbànbạcrồituyênántửhìnhCoriolanus,truyềnlệnhlậptứchànhquyết.Đámđônghảdạủnghộquyếtđịnhđó.Tuynhiêngiớiquýtộccanthiệpvàthươnglượnggiảmáncònlưuđàychungthân.KhidânchúngLaMãbiếtrằngbịanhhùngquânsựvĩđạikiakhôngbaogiờđượctrởvềthànhphốnữa,họùarađườngănmừng.Trướcnaychưaaitừngănmừngnhưvậy,ngaycảsaukhiđạithắngngoạibang.

Diễngiải

Trướckhibướcvàochínhtrường,chỉbằngtêntuổimìnhthôiCoriolanuscũngđãlàmkẻkháckhiếpsợ.Chiếncônglừnglẫyngoàitrậnmạcđãchứngtỏôngdũngcảmphithường.Vìítaibiếtrõvềôngnêntêntuổiôngđược

gắnliềnvớiđủloạitruyềnthuyết.Nhưngkhixuấthiệntrướcdânchúngvàbộcbạchnhữngsuynghĩ,tấtcảnhữnggìbíẩnvàvĩđạiđềutanbiến.Hóaravịanhhùngnàycũngkhoácláckhoekhoangnhưtênlínhquèn.Ôngtalạicònxúcphạmvàphỉbángnhândân,chừngnhưôngtacảmthấybịđedọavàbấtan.BỗngdưngngườidânkhámphárarằngCoriolanuskhôngphảinhưmìnhtưởng.Truyềnthuyếtvàthựctếkhácnhauxaquá,khiếnchongaycảnhữngngườimuốntinvàovịanhhùngcủamìnhcũngphảithấtvọng.Coriolanuscàngnóinhiềuthìcàngtỏraítcóuy–ngườinàokhôngkiểmsoátđượclờinóicủamìnhthìcũngsẽkhôngthểkiểmsoátđượcbảnthânvàkhôngxứngđángđượctôntrọng.

PhảichiCoriolanusnóiítthôi,nhândânsẽkhôngcódịpbịôngtaxúcphạm,khôngcódịpbiếtrõthựctâmcủaôngta.Nhưthếôngtasẽduytrìđượcvầnghàoquangsángchói,sẽcócơmaythắngcử,từđócócơhộithựchiệncácmụctiêuphảndânchủcủamình.Nhưngcáilưỡingườitalàmộtconthúmàítaikiềmchếnổi.Nóluôncốgắngthoátkhỏicũixổlồng,vànếukhôngđượcthuầnhóathìsẽlồnglộnlênvàtọarataihọa.Uyquyềnkhôngthểtậptrungvàonhữngaihoangphílờinói.

Nghêusòhoàntoànhátomiệnglúctrăngtròn.

Khibắtgặpcảnhnày,concualiềnchomộthònđáhay

cọngrongvào,đểchosòkhôngthểngậmhếtmiệng,

sauđócuathahồđánhchén.Đólàsốphậnnhữngaimở

miệngquánhiều,từđóđặtmìnhvàotaycủangườinghe.

(LeonardodaVinci,1452-1519)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

TạitriềuđìnhVuaLouisXIV,giớiquýtộcvàquanlạingàyđêmbànluậnchuyệnquốcgia.Họthamkhảo,bànbạc,thiếtlậpvàphávỡliênminhrồilạibànbạcchotớithờiđiểmquantrọng:HaingườitrongsốhọsẽđạidiệnhaichínhkiếnvàđếngặpVuaLouisđểxinquyếtđịnh.Saukhichọnxongngười,cảbọnlạibàntiếpxongnêntrìnhbàyvấnđềnhưthếnàođây?Gócđộnàolàmvuahàilòng,gócđộnàokhiếnôngphậtý?HaiquanđạidiệnđósẽgặpvuavàolúcnàotrongngàyvàởchỗnàotronghoàngcungVersailles?Khibệkiến,họsẽsắmvẻmặtrasao?

Cuốicùngkhisắpxếpxongthìgiâyphútsinhtửkiacũngđến.Haiquansẽtiếpcậnvuamộtcáchhếtsứccẩntrọngvàkhivuasẵnsàngnghe,họsẽnêulênvấnđềvàtrìnhbàycácgiảiphápkhảdĩ.

Louisimlặngnghevớivẻmặtbíẩn.Khihaiquantrìnhbàyxongvàxinýkiến,vuanhìnhọnói“Trẫmsẽxemxét”.Rồivuabỏđi.

Triềuthầnsẽkhôngbaogiờnghevuanóithêmbấtkỳlờinàovềvấnđềđó–vàituầnsauhọchỉbiếtkếtquả,khivuađãquyếtđịnhvàralệnhhànhđộng.Louissẽkhôngbaogiờthèmhỏiýkiếnquầnthầnvềvấnđềđólầnnữa.

Diễngiải

LouisXIVlàngườicựckỳítlời.Câunóinổitiếngnhấtcủaônglà“L’état,c’estmoi!”(TalàNhànước).Khôngcòngìsúctíchhơnnhưnglạirõnghĩahơn.“Trẫmsẽxemxét”làmộttrongnhiềucâucựckỳngắngọnmàLouisXIVđáplạiđủloạithỉnhcầu.

KhôngphảilúcnàoLouiscũngnhưthế.Khicòntrẻ,ôngtanổitiếngnóinhiều,thíchthúvớitàihùngbiệncủamình.Càngtrưởngthành,ôngcàngtựbuộcvàokỷluậtítnói,vốnlàmộtđiệubộ,mộtcáimặtnạôngdùngđểlàmchoquầnthầnkhôngbiếtđườngđâumàlần.Khôngaibiếtlậptrườngthựcsự,khôngaitiênđoánnổiphảnứngcủaông.Khôngaidámlừabịpôngbằngcáchnóilênnhữngđiềumàhọchorằngôngmuốnnghe,bởivìkhôngaibiếtđíchxácôngmuốnngheđiềugì.KhitiếptụcnóichomộtLouisđanglặngim,họcàngtiếtlộthêmvềbảnthânmình,vốnlàloạithôngtinmàsaunàyLouissẽsửdụngmộtcáchhữuhiệuđểtriệthạhọkhicầnthiết.

KếtquảlàsựimlặngcủaLouisđãkhiếnchonhữngngườixungquanhkhiếpđảmvànằmtrọntrongtầmkiểmsoátcủaông.Đólàmộttrongnhữngtrụcộttronguyquyềncủaông.NhưSaintSimonviết,“Khôngaikhôngkhéobằngôngtatrongviệctăngcườnggiátrịtừnglờinóivànụcười,thậmchícảnhữngcáiliếcmắt.Mọithứtrongôngđềucógiábởivìôngbiếttạoracáchbiệtvàuynghicủaôngcàngđượctôncaobằngnhữnglờinóihiếmhoi.”

Vớimộtquầnthần,việcnóirađiềukhôngnênnói

cònnguyhạihơnlàlàmđiềukhôngnênlàm.

(HồngyDeRetz,1613-1679)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Dướinhiềugócđộkhácnhau,uyquyềnlàtròchơicủavẻbềngoài,vàkhinóiíthơnlàcầnthiết,chắcchắnbạnsẽcóvẻcaocảhơn,uyquyềnhơnthựctế.Sựimlặngcủabạnsẽlàmchođốiphươngmấtchânđứng.Conngườilànhữngcỗmáysuydiễnvàgiảithích.Họphảitìmcáchbiếtđượcnhữnggìbạnđangnghĩ.Nếubạnbiếtcẩnthậnkiểmsoátnhữnggìmìnhnóira,họkhôngthểnàoxuyênthấutâmcanbạnđược.

Nhữngcâutrảlờingắncũngnhưnhữngkhoảnglặngbuộchọphảithủthế,vàkhinónglòngnhảybổvào,họsẽsốtruộtlấpđầykhoảnglặngấybằngđủloạichúgiảivànhưthếhémởnhiềuthôngtincógiátrịvềhọvànhữngnhượcđiểmcủahọ.Saucuộcgặpgỡvớita,lúcrađihọcảmthấynhưmấtmátđiềugìvàkhivềnhàhọsẽmổxẻtừnglờinóicủata.Việctậptrungthêmchúýnàysẽchỉlàmchouyquyềncủabạntănglênmàthôi.

Nóiíthơncầnthiết,điềunàykhôngchỉápdụngchovuachúavàchínhkhách.Tronghầuhếtcáclĩnhvựccủađờisống,càngnóiítthìbạncàngcóvẻthâmsâuvàbíhiểm.Khicòntrẻ,nghệsĩAndyWarholnhậnrarằng,thườngthìthiênhạsẽkhônglàmtheonhữnggìtabảo.Họsẽchốnglạita,pháhỏngướcmuốncủata,cãilạitachỉvìđơngiảnlàhọươngngạnh.CólầnWarholnóivớingườibạn:“Tôirútrakinhnghiệmlàkhibiếtimlặng,mìnhthựcsựcónhiềuquyềnnănghơn”.

Cànglớntuổi,Warholápdụngchiếnlượcấyhiệuquảhơn.Nhữngbàitrảlờiphỏngvấncủaôngtrônggiốngnhữngbàitậpsấmgiảng.Ôngluônnóiđiềugìđómơhồvànướcđôiđểngườiphỏngvấnlàmxiếcvớitríthôngminhcủahắnvàđoángiàđoánnon,nghĩrằngphảicóđiềugìđóthâmsâutrongnhữngcâunóivôthưởngvôphạtcủaWarhol.Ítkhinàonghệsĩnàynóivềcôngviệccủamình,màđểchongườikhácmặctìnhdiễngiải.ÔngchobiếtmìnhhọcđượckỹthuậtnàytừMarcelDuchamp,bậcthầyvềnhữngđiềubíẩn.ĐâycũnglàmộtnghệsĩởthếkỷXX,đãsớmnhậnrarằnghễcàngítnóivềtácphẩmcủamìnhthìmọingườisẽcàngnóinhiềuvềchúng.Vàcàngđượcnhiềucôngluậnthìchúngcàngcógiátrị.

Cứnóiíthơnlàcầnthiết,bạnsẽtạođượccáibềmặtsúctíchvàmạnhmẽ.Ngoàiracàngítnóithìcàngítbịrủironóiđiềucànquấy,thậmchíđiềunguyhiểm.Năm1825NgahoàngmớilàNicholasIlênngôi.NgaysauđónhữngngườitheochủthuyếttựdonổiloạnđòihiệnđạihóađấtnướcđểchonềncôngnghiệpvàcơsởhạtầngtheokịpcácnướckhácởchâuÂu.Ngahoàngthẳngtaydậptắtbạoloạn,bắtgiữvàtuyênántửhìnhKondratyRyleyev,mộttrongnhữngthủlĩnhphenổiloạn.Đếnngàyhànhquyết,Ryleyevđứngtrênbụctreo,cổtròngdây.Tấmvándiđộngdướichânvừa

sập,Ryleyevvừatoòng-tengthìbỗngdưngdâyđứtkhiếnhắnrơibịchxuốngđất.Vàothờiđó,nhữngsựkiệntươngtựđượcmọingườixemlàđiềmtrờichưamuốnchotửtộichết,vàtronghầuhếtcáctrườnghợphắntađượcthamạng.Nhưngkhilồmcồmđứnglên,Ryleyevlạinóitovớiđámđông:“Mọingườithấychưa,ởnướcNgangườitakhôngbiếtlàmcáigìchochuđáo,ngaycảmộtsợidâytốtcũngkhôngbiếtlàm!”

TintứcvềvụtreocổbấtthànhliềnđếntaiNicholas.MặcdùkhôngvuinhưngdùsaoNgahoàngcũngchuẩnbịkýlệnhânxá.Vừacầmbút,hoàngđếhỏi“Ryleyevcónóigìsauphéplạđókhông?”Ngườiđưatintrảlời:“Thưangài,hắnbảoởnướcNga,ngườitakhôngbiếtlàmđiềugìchuđáo,chodùđólàmộtsợidây.”

“Trongtrườnghợpnàychúngtasẽchứngminhđiềungượclại”,vàNgahoàngxébỏlệnhânxá.SánghômsauRyleyevlạilênđoạnđầuđài,vàlầnnàysợidâyrấttốt.

Tahãyrútrabàihọc:Mộtkhilờinóiđãphátđirồi,takhôngthểthuhồiđược.Vậytahãykiểmsoátkỹlờinói.Bạnđặcbiệtcẩnthậnvớinhữnglờichâmbiếm:sựhảdạtrongchốclátkhôngđángvớicáigiáquáđắtphảitrảsauđó.

Hìnhảnh:

OracleởDelphi.Khiđượcthamkhảo,Oracle,bàđồngbóngchuyênnóisấmởDelphichỉậmừvàibatừbíẩn,nhưngđượcmọingườicholàthâmsâuvàcựckỳquantrọng.KhôngaidámphảnbácsấmgiảngcủaOracle,vìchorằngchúngnắmquyềnsinhsát.

Ýkiếnchuyêngia:

Nếuthuộccấpcủabạnchưanóithìbạnchớđộngđậymôirăng.Taimlặngcànglâuthìngườikháccàngnónglòngnóitrước.Vàkhihọkhuamôimúamỏ,tasẽbiếtđượcchủtâmcủahọ…Nếuchủsoáikhônghàmchứabíẩn,cácquansẽtìmracơhộivànắmlấyquyềnbính.

(HànPhiTử,triếtgiaTrungQuốc,

thếkỷIIItrướcCôngnguyên.)

NGHỊCHĐẢO

Cónhữnglúcnếumãicâmmiệngthìlạikhôngkhônngoan.Cónhữngtìnhhuốngsựimlặngsẽlàmngườikhácnghingờvàcảmthấybấtan,đặcbiệtvàvớithượngcấpcủata.Mộtlờinóimơhồnướcđôisẽgiúpbạnthanhminhnhữnglờiđồnđãimàbạnkhôngngờtới.Vìvậyimlặngvàítnóilànhữngchiếnthuậtmàbạnphảicẩnthậnkhisửdụngvàchỉsửdụngđúnglúc.Thỉnhthoảngbạncũngnênkhônngoanbắtchướctênhềởbuổichầu,luônlàmkhùnglàmđiênnhưngtrongthâmtâmhắnbiếtrõrằngmìnhkhônhơnhoàngthượng.Hắnnóihuyênthuyênđểgiảitrívàchọccười,vàítaingờrằnghắnkhôngchỉlàmộttênkhờ.

Ngoàiranhiềukhitacũngcóthểdùnglờinóilàmmànhỏamùchongónlừasắpthựchiện.Nóilungtungkhiếntaiđốithủlùngbùng,hắnsẽmêmuộivàđãngtrí,vàcótrườnghợptanóicàngnhiềuthìđịchthủcàngbớtnghingờ.Bởivìmọingườithườngnghĩrằngkẻnóinhiềuhiếmkhinàomưumôvàhiểmđộc,màthườnglàvôhạivìruộtđểngoàida.Đâylàđiềunghịchđảovớichủtrươngimlặngcủakẻđangnắmuyquyền:Bạncàngnóinhiềutrướcmặthọ,họcàngthấybạnyếuđuốivàkémthôngminh,nhờđóbạncàngtăngcơmaylừađảo.

NGUYÊNTẮC5

BẢOVỆTHANHDANHVÀUYTÍN

Thanhdanhlàhònđátảngcủauyquyền.Chỉcầncóthanhdanhlàbạnđãcóthểhùdọangườikhácvàchiếnthắnghọ.Tuynhiênkhithanhdanhtuộtdốcthìbạndễbịtổnthươngvàbịtấncôngtừmọiphía.Hãybảovệthanhdanhvàuytínthậtkỹlưỡng.Luôndèchừngvàtriệttiêunhữngđònbôinhọtrướckhichúngdiễnra.Trongkhiđó,hãytìmcáchtiêudiệtđịchthủbằngcáchbắnthủngbứctườnguytíncủahọ.Sauđóbạnchỉviệcđứngimchờcôngluậnkếtliễuhọ.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

VàothờikỳTamquốc,quânsưGiaCátLượngdànquânnhàThụcranhữngtrậnđịaxaxôi,trongkhiôngởlạimộtlàngnhỏvớisốítbinhsĩ.ThìnhlìnhlínhcanhchobiếtlàTưMãÝđangdẫn150.000quântiếnđến.Chỉcònlạikhoảngtrămbinhsĩ,tìnhthếGiaCátLượngxemnhưhếtcứu.Cuốicùngđịchthủcũngsẽbắtđượcquânsưlỗilạc.

Khôngnóimộtlời,khôngmấtthờigiannghĩsuynhiềuvềsốphậnmình,GiaCátLượnglệnhchobinhsĩhạcờ,mởtoancổngthànhvàtrốnchothậtkỹ.Bảnthânquânsưmặcáođạosĩngồibảnhchọetrêncáighếbànhđặtởnơidễthấynhấtphíatrêntườngthành.Rồiôngthắphương,gảyđàn,ngânngatiếnghát.Vàiphútsau,quânđộiđốiphươngtiếntớitừxa,phủkíncảchântrời.Cứvờkhôngquantâm,ôngtiếptụcđànhát.

Chẳngbaolâusauđịchquânđãánbinhtrướccổngthành.TưMãÝnhậnrangayngườiđangxướnghát.

Ngaycảkhibinhsĩnónglòngtấncôngcáithànhtrìbỏngỏkhônglínhcanh,TưMãÝvẫndodự,quansátGiaCátLương,rồicuốicùngralệnhluiquân.[4]

Diễngiải

GiaCátLượngđượcmệnhdanhlà“NgọaLong”.ChiếncôngcủaôngvàothờikỳTamquốcthậthiểnháchvàđivàotruyềnthuyết.Ngàykiakhicótướngđịchđếnxinlàmhàngbinh,Lượngbiếtngayhắntráhàngvàralệnhchémđầu.Tuynhiênđếnphútchótkhiđaophủsắpvungtay,Lượngbằnglòngthamạngtướngđịchvớiđiềukiệnhắnphảilàmđiệpviên.Vừamừng

vừahãi,hắnưngthuậnvàbắtđầucungcấpthôngtinsailạcchochủcũ.Lượngthắngliêntiếptrậnnàyđếntrậnkhác.

Vàolúckhác,Lượngthuđượcấnkhếcủađịchthủvàngụytạonhiềuquânlệnhdàntrảiquânđịchrachốnxaxôi.Khiđịchquânbịdànmỏng,Lượngthừacơtiếnchiếmnhiềudinhtrấn,từđókiểmsoátđượcnguyêncảhànhlangtrongvươngquốcđịch.Ngoàiraôngtacònlàmchođịchthủlầmtưởngrằngmộttrongnhữngvịtướngtàiđãphảnbội,khiếntướngđóphảibỏtrốnvàquyhàngnhàThục.NgọaLongluônbảovệtiếngtămđểmọingườinghĩrằngmìnhlàngườimưutrínhất,lúcnàocũngsẵncókếhay.Hùngmạnhkhôngkémgìđaokiếm,tiếngtămđólàmchokẻđịchrunsợ.

TưMãÝtừngđụngđộvớiGiaCátLượngnhiềulầnvàbiếtkhánhiềuvềLượng.KhiđứngtrướccổngthànhmởtoangvàthấyLượngđànhát,TưMãÝsữngsờ.Lễphụcđạosĩ,nhangkhóivàđànhát–tấtcảđềulàtròhùdọa.TưMãÝthấyrarằnglàLượngđangchếgiễuvàquađódụmìnhvàocáirọ.TrònàylộliễuđếnmứcTưMãÝkhôngthểthoángnghĩrằngthựcsựLượngđangthâncôthếcôvàhếtđườngtẩuthoát.NhưngvìLượngnứctiếngmưusâunênTưMãÝkhôngdámliềulĩnh.Chỉbằngtiếngtămcủamình,GiaCátLượngđãgiữchâncả150.000quân,thậmchíbuộchọphảiluibinhmàkhôngtốnmộtmũitênnào.

NhưCicerotừngnói,ngaycảnhữngaichốnglại

việcmuadanh,thìnhữngquyểnsáchmàhọviếtra

đểbảovệlậptrường,họcũngđềtênmìnhtrênđó

vàhyvọngmìnhsẽnổitiếngvìđãkhinhthịtiếngtăm.

Mọithứkhácđềucóthểđổichác:nếucần,tacóthể

hysinhcủacảivàsinhmạngchobạnbè,nhưngviệc

chiasẻtiếngtămvàđểchoaiđóthụhưởng

thanhdanhta,thìđiềuđóxưanayhiếm.

(Montaigne,1533-1592)

TRÙMXIẾCBARNUM

Vàonăm1841,chàngtraiP.T.BarnummuốnđượctiếnglàôngbầusốmộtcủanướcMỹnênquyếtđịnhmualạinhàAmericanMuseumởManhattan(Mỹ)rồichuyểnnóthànhnơisưutậpnhữngđiềukỳlạ.Vấnđềlàchàngtakhôngcótiền.Nhàbảotàngđòi15.000đôla.TuykhôngsẵncósốtiềnđónhưngBarnumkhéoléotrưngravàihồsơkháhấpdẫngiớisởhữuchủnhàbảotàng:đólànhiềuloạigiấytờbảođảmvàchứngnhậnvềmặttàichính.MấyôngchủưngthuậnmiệngvớiBarnumsongvàogiờphútchótlạiđổiý,báncảnhàbảotàngvàcácbộsưutậpchoPeale’sMuseum.Barnumđiêntiếtlên,nhưngpheđốitácbảokinhdoanhlàkinhdoanh–nhàbảotàngđượcbánchoPeale’slàvìPeale’snổitiếng,cònBarnumthìkhông.

BarnumtựnhủnếumìnhkhôngcótiếngtămgìđểđặttụthìcáchduynhấtlàlàmhoenốthanhdanhPeale’s.Barnumliềnkhởisựmộtchiếndịchviếtthưgửibáochí,gọimấyôngchủkialà“đámgiámđốcngânhàngkiệtquệ”khôngbiếtcáchquảnlýnhàbảotànghoặctiêukhiểnngườidân.BarnumcảnhgiácmọingườikhôngnênmuacổphiếucủaPeale’s,vìkhimualạinhàbảotàng,ngânquỹcủaPeale’ssẽgiảmhẳn.Chiếndịchnàycòncótiếngvang,cổphiếurớtgiáthêthảm.VìkhôngcòntinvàothànhtíchvàuytíncủaPeale’s,giớichủcủaAmericanMuseumlạiđổiývàbánnhàbảotàngchoBarnum.

PhảimấtnhiềunămsauPeale’smớiphụchồinổivàhọkhôngbaogiờquênđượcđònbẩncủaBarnum.BảnthânôngPealequyếtđịnhtấncôngBarnumbằngcáchxâydựngchomìnhcáimác“nơitiêukhiểncủagiớitríthức”,quảngcáorằngcácchươngtrìnhởnhàbảotàngcủamìnhcótrìnhđộkhoahọchơnlàcủakẻcạnhtranhtầmthườngkia.Thôimiênlàmộttrongnhữngmànbiểudiễn“khoahọc”củaPeale’s,vàtrongmộtthờigian,mànbiểudiễnấythuhútđượckhánhiềungườixem.Đểphảnđòn,BarnumquyếtđịnhtấncôngdanhtiếngcủaPeale’slầnnữa.

Barnumtổchứcmộtmànbiểudiễnthôimiênvàchobiếtmìnhsẽđưamộtbégáivàothạngtháixuấtthần.Khicôbécóvẻđãmêmê,Barnumlạixoaysangthôimiênvàikhángiả.Nhưngdùôngcócốgắngcáchmấythìkhôngngườinàobịthôimiên,màngượclạihọcòncườinhạo.Rất“quêđộ”,Barnumgỡgạcbằngcáchtuyênbốlàmìnhsẽcắtđứtmộtngóntaymàcôbékhônghềhaybiếtđểchứngtỏrằngphépthôimiênđãlàmcôbéxuấtthầnthật.Nhưngtrongkhianhtađangmàidaothìcôbémởmắtravàbỏchạykhiếnnhiềukhángiảmộtphencườikhoáichí.Barnumlặpđilặplạinhiềumàntươngtựsuốtvàituầnliêntiếp,đếnkhikhôngcònaitinvàomàn“độc”củaPeale’s,vàsốvébánragiảmmạnh.ChẳngbaolâuPeale’sphảidẹpmànthôimiên.Nhữngnămsauđó,Barnumdầndàxâydựngchomìnhtiếngtăm

củamộtôngbầusôtáobạovàtàinăng,tiếngtămnàycòntồntạisaukhiôngquađời.TrongkhiđóPeale’skhôngbaogiờhồiphụcđượcthanhdanhcủamình.

Diễngiải

BarnumsửdụnghaichiếnthuậtđểlàmhoenốthanhdanhcủaPeale’s.Đònđầutiênkháđơngiản:AnhtachỉcầngieomốinghingờvềsựổnđịnhvàtìnhhìnhtàichínhcủanhàPeale’s.Sựhoàinghilàmộtvũkhíhùngmạnh:Mộtkhigieomốinghikèmtheotinđồnquỷquyệt,tađẩyđốiphươngvàothếtiếnthoáilưỡngnan.Mộtmặt,họcóthểphủnhậntinđồn,thậmchíchứngminhrằngtavukhống.Nhưngdùsaothiênhạcũngcònítnhiềuhoàinghi:Tạisaobọnngườikialạigiãynảyphủnhậnghêthếnhỉ?Nếukhôngcólửalàmsaocókhói?

Mặtkhác,nếuhọtựnhủcâyngaykhôngsợchếtđứngthìtiếngđồnkhôngđượcphủnhậnkiasẽcàngcủngcố.Nếutalàmđúngcách,việcgieorắctiếngxấucóthểkhiếnđịchthủđiêntiếtvàbấtanđếnnỗi,khitựphòngvệ,họcókhảnănglầmlỗi.Đâylàvũkhíhoànhảochonhữngaichưacóchúttiếngtămnàođểlàmthuốc.

Khiđãcóuytínrồi,Barnumdùngchiếnthuậtthứnhìmềmmỏnghơn,đólàviệcbiểudiễnthôimiêndởm:Anhtađemtiếngtămđốiphươngralàmtròcười.Cáchnàycũnghếtsứcthànhcông.Mộtkhitađãcóuytínvữngchắcthìviệcbêuriếuđốiphươngsẽlàmhắnbịđộng,trongkhiđótatậptrungđượcsựchúýcủamọingườivàuytíntacàngvữngmạnh.Ởthờiđiểmnày,nhữngchiêuphỉbángvànóixấutrựctiếpcóvẻthôbạoquá.Nhưngnhữngcâumóchọngvàchếgiễunhẹnhàngchứngtỏtabiếtrõthựclựccủamìnhđểmỉmcườikhoáichívềsựthuathiệtcủađốiphương.Vẻtràophúngsẽlàmchomọingườithấyrằngtalàkẻphatròvôhại,trongkhithựcratađangbắnphátơibờiuytíncủađốiphương.

Đươngđầuvớilươngtâmtộilỗi

còndễhơnvớimộttiếngtămhoenố.

(FriedrichNietzsche,1844-1900)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Nhữngngườiquanhta,ngaycảbạnbèthânthiếtnhất,trongchừngmựcnàođóđềuluônbíẩnvàkhódò.Tínhcáchhọcónhữngđiềuthầmkínmàhọ

khôngbaogiờđểlộra.Việcnàysẽgâyhoangmangnếutamãisuynghĩvềnó,bởivìnếunhưvậythìhầunhưtakhôngthểđánhgiángườikhác.Dođótathườngchọngiảipháplàlờđi,chỉđánhgiáhọquavẻbềngoài,quanhữnggìmắttadễthấynhất–quầnáo,điệubộ,lờinói,việclàm.Ngoàixãhội,vẻbềngoàilàthướcđochohầuhếtmọiđánhgiá,vìvậytaphảihếtsứccẩnthậnđừngđểđánhlạchướng.Chỉcầnmộtsơsuấtnhỏ,mộtthayđổivụngvềhayđộtxuấtởvẻbềngoàicũngcóthểgâynguyhại.

Đólàlýdoquantrọnghàngđầutạisaobạnphảitạoravàgìngiữtiếngtăm.

Tiếngtămnàysẽbảovệtatrongtròchơicủadángvẻbềngoàivìnótạothêmmộttháchthứcđốivớinhữngcặpmắtdòxétcủangườikhác,khiếnhọkhócóthểbiếttathựcsựlàai,hơnnữacòngiúptakiểmsoátđượcítnhiềucáchđánhgiácủangườikhác–đặttavàothếmạnh.Tiếngtămcókhảnăngtựanhưphépthuật:Chỉcầnquơđũathầnmộtphátlàsứcmạnhtatănggấpđôi.Tiếngtămcũngcóthểlàmchomọingườiesợvàtránhxata.Cùngmộthànhđộngđóthôi,nhưngngườikháccholàđángquýhayđángsợlạitùyvàotiếngtămcủangườihànhđộng.

VàothờinhàVệởTrungQuốcxưakiacómộtngườinổitiếnglịchsựtaonhã.Anhtađượcnhàvuasủngáivàobậcnhất.ỞnướcVệcóluậtrằng“ailénsửdụngxagiácủavuasẽbịchặtchân”,nhưngkhinghetinmẹđanglâmtrọngbệnh,anhtadùngxagiánàyđểvềthăm,bảorằngđãđượcphépvua.Khitinđếntai,vuabảo“Yquảhiếuđể!Vìquálochomẹmàanhtaquênmấtmìnhđangphạmtộicókhảnăngbịchặtchân!”

Lầnkháckhicùngvuabáchbộtrongngựuyển,anhtaănkhônghếtmộtquảđàoquátonênđưaphầnthừachovua.Vuanói“Áikhanhyêumếntrẫmđếnđộquênrằngquảđàodínhnướcbọtcủakhanh,vàdámđưanóchotrẫm!”

Tuynhiênthờigiansaunhiềungườitrongtriềughenghétsàmtấurằnganhtabấtminhvàngạomạn.Nhữnglờiongtiếngveđóriếtrồicũnglàmhoenốthanhdanhcủaanhta,làmchonhàvuanhìnhànhđộngcủaanhtadướigócđộkhác.“Tênnàydámgiảlệnhtađểsửdụngxagiá,vàcòndámđưachotaquảđàođangăndở.”Nhữnghànhđộngđótừnglàmdịulòngnhàvua,nhưngcũngchínhchúnglạiđưaanhtavàochỗnguynan.Sốphậnanhtatùythuộcvàođộvữngchắccủauytín.

Thoạttiên,tanêngắngsứctạorathanhdanhdựavàomộtđứctínhnổibật,chẳnghạnnhưsựrộnglượngbaodung,hoặctínhthanhliêmhayđamưutúctrí.Đứctínhnàygiúptanổibậtgiữađámđôngvàlàmchomọingườitrầm

trồ.Sauđótaquảngbáthanhdanhnàycàngrộngcàngtốt(nhưngphảitinhvi,taphảixâydựngchậmmàchắc),rồitựnósẽlannhanhnhưlửarừng.

Uytínvữngchãisẽghiđậmsựhiệndiệncủatavàthổiphồngsứcmạnhcủatamàtakhôngphảitốnnhiềucôngsức.Uytíncũngtạochotavầnghàoquangkhiếnmọingườinểphục,thậmchíesợ.TrongThếchiếnthứhaitạiBắcPhi,tướngĐứcErwinRommelnổitiếngxảoquyệttrênlĩnhvựcđiềubinh,khiếnaiaicũngkinhsợ.Ngaycảkhiquânlựccủaôngtađãsuyyếu,khisốlượngxetăngAnhđônggấpnămlầnsốxeĐứcthìnhiềuthànhphốvẫnphảiditảnsạchtrướctinRommelsắpđến.

Cóngườitừngnóirằngtiếngtămtaluônđitrướcta,vìvậynếutalàmmọingườinểphụcthìphầnlớncôngviệcđãđượcthựchiệntrướckhitatớinơi,trướckhitanóiđượcnửalời.

Cólẽthànhcôngcủatatùythuộcvàonhữngvinhquangtrongquákhứ.HầuhếtthànhcôngtrongcôngviệcngoạigiaoconthoicủaHenryKissingerđặttrêncơsởtiếngtăm,rằngôngtacókhảnăngdunghòanhữngđiểmbấtđồng.KhôngaimuốnbịxemlàkhôngbiếtđiềuđếnmứcKissingerkhônglunglạcđược.Mộtkhicótênôngtatrongthànhphầnđàmphánthìxemnhưhòaướclàchuyệnphảithành.

Hãygiữuytíncủabạnmộcmạcđơnsơvàthiếtlậptrênnềntảngđứctínhhàngđầu.Đứctínhnàysẽlàtấmdanhthiếpbáotrướcsựxuấthiệncủabạnvàbaophủnhữngngườikháctrongmànsươngmêhoặc.Nổitiếnglàlươngthiện,bạnsẽcócơhộithựchiệnnhiềuloạilừabịp.Lừngdanhbaybướm,Casanovadùngtiếngđồnnàyđểlótđườngchonhữngcuộcchinhphụctrongtươnglai.Phụnữnàotừngnghevềsứcquyếnrũcủaôngtacũnghếtsứctòmò,muốnchínhmìnhkhámpháxemđiềugìgiúpôngtathànhcôngtrêntìnhtrườngđếnnhưvậy.

Giảđịnhthanhdanhtađãhoenốvàgiờđâytakhôngthểxâydựngmộtthanhdanhmới.Muốnvậytaphảigắnliềntêntuổimìnhvớimộtngườimàhìnhảnhcủahọđingượclạihìnhảnhta,nhưthếtadùngthanhdanhcủahọđểthanhminhvàtôntạocáicủata.Chẳnghạnnhưđãlỡmangtiếngbấtlươngthìthậtlàkhógộtrửa,vìvậytacốgắngliênđớivớimộtmẫumựccủasựlươngthiện.Khimuốntẩysạchcáimácmàthiênhạgánchomìnhlàkẻchuyêntổchứctrìnhdiễnnhữnggìhạcấp,BarnumliềnmờiJennyLindtừchâuÂusang.Nữcasĩnàyđangvangdanhlàngôisaocaocấp,dođókhitàitrợchotualưudiễncủacôta,Barnumđãlàmchohìnhảnhcủamìnhđẹplênrấtnhiều.Tươngtựnhưthế,nhữngbậcthầylừađảoởMỹhồithếkỷXIX

khônglàmsaođểtẩysạchđượctiếngxấulànhỏnhenvàtànác.Chỉđếnkhihọbắtđầusưutầmtranhtượng,đểchonhữngcáitênnhưMorganvàFrickgắnliềnvớiDaVincihoặcRembrandtthìhìnhảnhghêgớmcủahọmớiphầnnàodịubớt.

Uytínlàmộttàisảnmàbạnnêngomgópvàgiữgìncẩnthận.Đặcbiệtkhimớilầnđầutạora,bạnnênbảovệnóthậtkỹ,luônđitiênliệuviệcngườikhácbôibẩnnó.Mộtkhiuytínđãvữngchắcrồi,nếuđịchthủgièmphachếgiễuthìbạnđừngquágiậnmấtkhôn–vìnhưthếchỉchứngtỏbạnkhôngtinchắcvàouytínấy.Ngượclạibạnnênđóngvaiquântửvàđừngbaogiờtỏvẻnảnlòngkhitựvệ.Mặtkhác,bạnnêncóvũkhítuyệtvờilàtấncôngngượclạivàotuytínđịchthủ,đặcbiệtlàkhibạnyếuhơnhắn.Trongcuộcđọsứcnhưthếnếumấtthìhắnsẽmấtnhiềuhơn,vàcáitiếngtămnhỏbécủabạnsẽlàcáiđíchnhỏbémàhắnkhónhắmtrúng.Barnumsửdụngnhữngchiếndịchnhưvậyrấthiệuquảkhiôngkhởiđầusựnghiệp.Songphảibiếtkhéoléoápdụngchiếnthuậtđó,đừngđểthiênhạbảorằngbạnthùvặtnhỏnhen.Nếukhôngbiếtcáchđánhbạiuytíncủađịchthủ,bạnsẽlàmsuyyếuchínhthanhdanhcủamình.

Đượcmọingườixemlàkẻđãkhốngchếđượcsứcmạnhdòngđiện,ThomasEdisontinlàhệthốngphảiđượcđặttrêncơsởđiệnmộtchiều(DC).KhinhàkhoahọcngườiSerbialàNikolaTeslathànhcôngvớihệthốngđiệnxoaychiều(AC),Edisontứcđiênlên.ÔngtaquyếtđịnhđánhsậpuytínTeslabằngcáchlàmchodânchúngthấyrằnghệAClàkhôngantoàn,vàTeslasẽhứngchịumọitráchnhiệmvìđãkhuếchtrươngnó.

Edisonliềnbắtcácloạithúcưngvàlàmchúngchếtbằngdòngđiệnxoaychiều.Liệuchừngnhưthếvẫnchưađủ,ôngthuyếtphụcgiớilãnhđạotrạigiambangNewYorktổchứclầntửhìnhđầutiênbằngdòngđiện,tấtnhiênlàđiệnAC.SongtrướcđómọithửnghiệmcủaEdisonđềuvớithúnhỏ,điệntíchquáyếunênđếnkhitửhìnhthìtộinhânchỉngấtngưchứkhôngchếthẳn.Cólẽđólàbuổihànhquyếttànnhẫnnhất.

Nhưngdùsao,chiếndịchcủaôngtađãlàmhạiuytíncủachínhôngnhiềuhơnlàhạiTesla.Edisonphảiluibinh.Bàihọckháđơngiản–đừngbaogiờđiquáxavớinhữngloạitiếncôngnhưvậy,bởivìmọingườisẽđểýnhiềuvàohànhđộngtrảthùcủabạnhơnlàvàonạnnhânmàbạnđangbắnphá.Khicóuytínvữngchãi,bạnhãydùngchiếnthuậttinhvihơn,chẳnghạnnhưchâmbiếmvàchọcquê,nhưthếđịchthủvẫnbịsuyyếuvàthiênhạchỉxembạnlàthằngxỏlátiếulâmmàthôi.Mãnhhổchỉđùavớiconchuộtnhắtvôtìnhchạyngangqua–bấtkỳhànhđộngnàokhácsẽlàmnhơuydanh

đángsợcủahổ.

Hìnhảnh:

Hầmmỏđầykimcươngđáquý.Bạnđàotìm,bạnpháthiệnvàchắcchắnlàbạngiàusang.Hãybảovệhầmmỏđóbằngmạngsống.Đạotặcsẽxuấthiệntừmọiphía.Đừngbaogiờchorằngcủacáiđólàđiềutấtyếu,màphảibảođảmđầuvào–thờigiansẽlàmchođáquýbớtóngánh,vàlàmmọingườiquênmấtnóđi.

Ýkiếnchuyêngia:

Vìvậytôimongrằngcáctriềuthầncủatasẽtăngcườnggiátrịcốhữubằngtàinăngvàmưutrí,vàbảođảmrằngkhisắpsửaviếngthămmộtchốnxalạnào,thìthanhdanhcủatriềuthầnấysẽđitrước…Bởivìthứtiếngtămnàocóvẻnhưtùythuộcvàoýkiếncủasốđông,thìtiếngtămđósẽtrưởngdưỡngmộtniềmtinbấtdịchvàogiátrịcủamộtngười,vàgiátrịấysẽdễdàngđượccủngcốtrongnhữngđầuócđãđượctácđộngtrước.

(BaldassareCastiglione,1478-1529)

NGHỊCHĐẢO

Khôngcósựnghịchđảokhảdĩnàohết.Tiếngtămlàsinhtử,luậtnàykhôngcóngoạilệ.Cóthểkhiphớtlờnhữnggìngườikhácnghĩvềmìnhthìbạnbịlênánlàxấcxượcvàngạonghễ,nhưngbảnthânhìnhảnhđócóthểítnhiềulợiích–OscarWildetừngsửdụngthànhcônghìnhảnhđó.Vìchúngtasốngtrongxãhộivàtùythuộcvàoýkiếnngườikhác,bạnsẽkhôngđượcgìnếulơlàvớiuytíncủamình.Nếukhôngquantâmđếnnhữnggìngườikhácnghĩvềbạn,bạnsẽđểhọquyếtđịnhđiềuđóthaymình.Hãylàmchủđịnhmệnhvàlàmchủcảtiếngtămcủamình.

NGUYÊNTẮC6

THUHÚTCHÚÝBẰNGMỌICÁCH

Mọithứđềuđượcđánhgiáquavẻbềngoài,cáigìkhôngđượctrôngthấythìxemnhưkhôngcógiátrị.Vìvậyđừngbaogiờđểmìnhbịchìmngậpgiữađámđônghoặcchônvùitrongquênlãng.Hãynổitrội.Hãytìmmọicáchđểsừngsữngrađấy.Hãybiếnmìnhthànhthanhnamchâmthuhútsựchúý,hãytạomộtbềngoàitolớnhơn,màusắchơn,bíẩnhơnđámđôngvôhồnvànhútnhát.

PHẦNI:

HÃYLÀMCHOTÊNTUỔITALUÔNĐIĐÔIVỚI

CHUYỆNGIẬTGÂNGÂYXÔNXAODƯLUẬN

Hãythuhútsựchúýbằngcáchtạoramộthìnhảnhkhôngthểnàoquên,thậmchígâytranhluận.Cứtạoraxì-căng-đan.Hãylàmmọithứđểmìnhcóvẻtolớnhơnthựctếvàchóisánghơnnhữngngườixungquanh.Chodùthiênhạcóđểýtatheocáchnàothìcũngmặc–chodùvớihìnhthứcnàothìsựnổitiếngcũnggiúptathêmsứcmạnh.Chẳngthàbịvukhốngvàcôngkíchcònhơnlàbịphớtlờ.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

P.T.Barnum,đệnhấtdanhbầunướcMỹhồithếkỷXIX,bắtđầusựnghiệpcủamìnhbằngcáighếphụtáchoôngchủgánhxiếcAaronTurner.Năm1836,gánhxiếcdừngchânởAnnapolisbangMaryland.Vàosánghômkhaidiễn,Barnummặcmộtáomớiđentuyềnđibáchbộraphố.Đámđônghiếukỳbắtđầubutheoông.CóaiđólalênrằngBarnumchínhlàtusĩEphraimK.Avery,ngườibịbuộctộigiếtngườinhưngvừađượctòatuyêntrắngán,trongkhihầuhếtdânMỹvẫntinônglàthủphạm.ĐámđôngphẫnnộxérácháoBarnumvàchuẩnbịtreocổông.Saunhiềulầnvanxinhoảnghốt,cuốicùngBarnumcũngthuyếtphụcđượchọtheoôngvềtớigánhxiếc,nơiôngcócáchchứngminhthựcsựmìnhlàai.

Đếnnơi,lãoTurnerxácnhậnnhữngđiềuvừadiễnrachỉlàcúchơikhăm–rằngchínhôngđãloantruyềntinđồnrằngBarnumlàAvery.Đámđônggiảitán,nhưngvìvừachếthụtnênBarnumkhôngvuitínào.Ôngtamuốnbiếtđộngcơnàođãkhiếnlãochủchơimộtcúquámạngnhưvậy.“Barnumthân

mếnơi,“Turnertrảlời,“tấtcảcũngvìlợiíchcủachúngta.Hãynhớrằngtiếngtămlàtấtcảnhữnggìchúngtacầnđểthànhcông.”Vàtấtnhiênaiaitrênphốcũngluậnbànvềcúchơikhăm,vìvậygánhxiếcbánhếtvétốihômđócũngnhưnhữngtốinàomàgánhcònlưulạiAnnapolis.Barnumđãhọcđượcmộtbàikhôngthểnàoquên.

ChuyếntựthânmạohiểmđầutiêncủaBarnumlàvụAmericanMuseum–nơisưutậpnhữngvậtkỳ,chuyệnlạtrênthếgiới.NgàykiacóngườihànhkhấtđếnxinBarnumgiúpđỡ.Thayvìchotiền,Barnumquyếtđịnhtuyểndụnganhta.Dẫnanhtađếnnhàbảotàng,Barnumtraochonămviêngạchvàdặncứtừtừđivòngquanhvàikhunhà.Ởvàiđiểmnàođó,anhtasẽđặtmộtviênởvệđường,nhưngluônchừamộtviêncầmtay.Khiđiđủmộtvòngthìngườihànhkhấtsẽlàmchuyếnngượclại,nhưnglầnnàythaythếtừngviêngạchởvệđường.Barnumdặnanhtaphảigiữvẻnghiêmtrangvàkhôngđượctrảlờimọicâuhỏi.Khivềđếnnhàbảotàng,anhtaphảivàongay,đimộtvòngbêntrong,trởralốicửasauvàtáidiễnmànđặtgạch.

Ởlầnđầutiênđivòngquanhkhuphố,hàngtrămngườiquansáthànhđộnglạlùngcủagãhànhkhất.Đếnvòngthứtư,nhữngkẻhiếukỳbutheovàbàntánxemanhtađanglàmgì.Mỗikhianhtabướcvàonhàbảotàng,nhiềungườiliềnmuavévàotheođểcóthểtiếptụctheodõi.Nhưngvìanhtacứđivòngquanhbêntrongnênnhiềungườiđâmchán,chẳngthàhọtảnranhìnngắmnhữngvậtlạđượctrưngbày.Đếncuốingàyđầutiên,gãhànhkhấtđãlôikéohơnmộtngànngườivàonhàbảotàng.Vàingàysaucảnhsátkhôngchoanhtađivòngkhuphốnữa,bởivìđámđônggâyùntắcgiaothông.ViệcđặtgạchphảingưngnhưnghàngngàncưdânNewYorkđãvàonhàbảotàng,vàsaunàynhiềungườiđãnhiệttìnhủnghộBarnum.

Barnumcònchomộtbannhạcchơiởbaolơnphíatầngcaonhàbảotàng,bêndướicóbăng-rônđềchữtrìnhdiễnnhạcmiễnphíchocôngchúng.CưdânNewYorkkhenngợivịmạnhthườngquânvàkéođếnnghe.NhưngtrướcđóBarnumđãchịukhótuyểnmộchobằngđượcnhữngnhạccôngdởnhấtthànhphố,vàchẳngbaolâusaukhitiếngnhạcnổilên,đámđônghuýtsáochêbai.Nhântiệnđó,nhiềungườichẳngthàmuavévàonhàbảotàngđểtránhloạiâmnhạcchóitaivànhữngtiếnglalốicủađámđông.

Mộttrongnhững“việclạ”màBarnumtổchứctuagiớithiệuvòngquanhnướcMỹlàJoiceHeth,ngườiphụnữmàôngtarêuraolàđã161tuổivàtừnglànôlệlàmvúnuôicủaGeorgeWashington.Sauvàithángđắtkhách,ngườixembắtđầuthưadần,Barnumliềngửinhiềuthưnặcdanhđếnbáochí,chobiếtHethlàtròlừa,“chứthựcraJoiceHethkhôngphảilàngườimà

làrobot,cấutạotừchấtsừngcávoi,caosuvớivôsốlòxo.”Nhữngngườinàotrướcđâykhôngtòmòvềmộtbàgià161tuổithìbâygiờlạimuốnxemthửcáirobotđólàthậthaychỉlàtinđồn.

Năm1842,Barnummualạimộtcáixácđượccholàcủamỹnhânngư.Nótrônggiốngnhưđầuconkhỉvớimìnhconcá.Nhưngvìgiữađầuvàmìnhkhôngthấyvếthàngắngìcảnênquảlàđiềukỳbí.SaunàyBarnummớibiếtcáixácđóđượccácnghệnhânNhậtráplại,vàngaytạibảnxứnócũngđãtừnggâyxônxao.

ẤyvậymàôngtavẫnchođăngtinquảngcáotrênbáochícảnướcrằngvừabắtđượcngườicátạiquầnđảoFiji.Ôngcòngửitớitòasoạnnhiềutranhkhắcgỗcóhìnhngườicá.KhiBarnumchotrưngbàyxácmỹnhânngưtrongnhàbảotàng,cảnướcMỹđồngtranhluậnxemliệungườicácóthậthaykhông.VàithángtrướckhiBarnumphátđộngchiếndịch,ítngườiquantâm,thậmchíítaibiếtchuyệnvềngườicá.Giờthìhọlạibànbạcxônxao,chừngnhưngườicáđãlàviệcthật.NhữngđámđôngkỷlụcđếnnhàbảotàngđểxemngườicáFijivànghenhữngcuộctranhluậnvềchủđềđó.

Vàinămsau,BarnumthựchiệnmộttuavòngquanhchâuÂuvớiĐạitướngTomThumb,mộtngườilùnnămtuổiởbangConnecticut.NhưngBarnumbảođólàmộtđứabéngườiAnh11tuổimàôngđãdạynhiềuđộngtácphithường.VòngbiểudiễncủaBarnumthànhcôngđếnnỗiNữhoàngVictoria,mộtmẫumựcvềsựđiềmtĩnhcũngphảiyêucầugặpriêngôngtavàgãngườilùntạicungđiệnBuckingham.CóthểbáochíđãchếgiễuBarnum,nhưngdùsaoôngtacũnggiảikhuânđượcNữhoàng.

Diễngiải

Barnumnắmđượcchânlýcơbảnvềviệcthuhútsựchúý:Mộtkhicôngluậnđãquantâmđếnta,xemnhưtađược“hợppháphóa”.Vớiôngta,tạorasựquantâmđồngnghĩavớitạorađámđông,nhưsaunàyôngnhìnnhận“Đámđôngnàocũngcócáihay.”Vàđámđôngthườngcókhuynhhướngphảnứngtậpthể.Chỉcầnmộtngườiđứnglạixemgãhànhkhấtđặtgạchthìsẽcóhàngtángườibắtchước.Lúcấychỉcầnhuýchnhẹmộtphátlàhọbướcngayvàonhàbảotànghoặctheodõimàntrìnhdiễn.Muốntạorađámđôngtaphảilàmđiềugìđókỳlạkhácthường.Mộtvậtgìđólạđờisẽthíchhợp,bởivìđámđôngluônbịthuhútbởiđiềukỳdịvàkhôngthểgiảithích.Vàkhithuhútđượcđámđôngrồiránggiữchânhọlại.Nếuhọhướngvềnơikhácthìtasẽthiệtthòi.Barnumsẵnsànglôikéokhôngthươngtiếckhángiảcủanhữngôngbầukhác,vìôngtahiểurằngđólàmặthànggiátrị.

Dođóởgiaiđoạnleolênđỉnhdốc,tađừngtiếccôngsứcthuhútsựchúý.Quantrọnghơnnữa:chấtlượngcủasựchúýđókhôngđángkể.Chodùnhữngbàiphêbìnhcóchêbainhữngmàntrìnhdiễn,chodùcóphỉbángbảnthânôngnhưthếnào,Barnumkhôngbaogiờthanphiền.Nếucónhàbáonàophêbìnhôngthậttồitệ,Barnumsẽmờingườiđóđếndựmộtbuổikhaitrươngtròmới,chongồighếthượngkhách.Thậmchíôngtacòngửiđếnbáochínhữngbàinặcdanhđểcôngkíchnhữngmàntrìnhdiễncủamình,mụcđíchchỉđểthiênhạluônnghethấytênông.Theoông,sựchúý,chodùtíchcựchaytiêucực,đềulàthànhphầnchủchốtcủathànhcông.Sốphậntồitệnhấtđốivớimộtngườimuốnđượcnổitiếng,vinhquang,vàtấtnhiêncảquyềnlựclàkhôngđượcngườikhácbiếttới.

Nếuvịtriềuthầnphảidiễuvõdươngoainơicôngcộng

chẳnghạnnhưcưỡingựađấuthương…anhtacầnbảo

đảmrằngconngựacủamìnhphảiđượcphủbọcđẹpđẽ,

bảnthânanhtaphảiănmặcthíchhợp,ytranggắn

nhữnghuyhiệuvàvậttrangtríđộcđáođểthuhút

conmắtcủađámđôngvềphíamìnhnhư

chắcchắnnamchâmphảihútsắt.

(BaldassareCastiglione,1478-1529)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Nổibậtsángchóihơnnhữngngườixungquanhlàmộtkỹnăngmàkhôngphảiaisinhracũngsẵncó.Taphảihọccáchthuhútchúý“nhưchắcchắnnamchâmphảihútsắt”.Khibắtđầusựnghiệp,taphảigắnliềntêntuổivớimộtđứctính,mộthìnhảnhlàmnổibậtmìnhkhácvớingườixungquanh.Hìnhảnhnàycóthểđạiloạinhưmộtkiểuănmặcđặcbiệt,hoặcmộtnéttínhcáchlàmmọingườibàntánvuivẻ.Mộtkhihìnhảnhđãđượcthiếtlậpthìtasẽcóphongtháiriêng,cómộtchỗtrênbầutrờichongôisaocủamình.

Nhiềungườithườngchorằngmìnhphảicómộtdángvẻđặcbiệtnhưngđừngđểngườikhácbàntánxônxao,nếukhôngsẽbịchỉtrích.Hoàntoànsailầm.Nếukhôngmuốntêntuổimìnhchỉnổibậtthoángqua,rồisauđóbịngườikhácchelấp,takhôngnênphânbiệtgiữanhữngloạichúýkhácnhau,

bởivìnóichocùngthìloạinàocũngđónggópchocôngviệccủata.ChúngtađãthấyBarnumhoannghênhmọicôngkíchvàkhôngcầnphảibàochữa.Ôngtacốtìnhchuốclấyhìnhảnhmộtkẻbịpbợm.

TriềuđìnhVuaLouisXIVquytụđôngđảonghệsĩ,nhàvăn,mỹnhân,namthanhnữtú,nhưngkhôngaiđượcnhátđếnnhiềunhưCôngtướcDeLauzun.Ôngnàythấptịt,gầnnhưlàngườilùnvàlạithíchchơinổiđủtròxấcláo–ngủvớiáithiếpcủavua,côngkhaixúcphạmkhôngchỉcácquầnthầnmàcảđứcvua.TuynhiênLouiskhoáichínhữngmànlậpdịđếnnỗikhôngthểthiếuvắngôngtakhilâmtriều.Cũngdễhiểuthôi:Sựlậpdịcủavịcôngtướcthuhútsựchúý,vàmộtkhiđãbịmêhoặc,mọingườiluônmuốnnhìnthấyôngta.

Xãhộikhaokhátnhữnggươngmặtvĩđạihơnđờithường,cầnnhữngngườivượttrộimứctầmtầmbậctrung.Vìvậybạnđừngengạivềnhữngđặctínhlàmchomìnhnổibậtvàtạosựchúý.Hãytạoraxì-căng-đan,hãylàmmọingườixìxàobàntánvềmình.Chẳngthàbịcôngkích,thậmchíbịphỉbángcònhơnlàngườikháckhôngbiếtgìvềbạn.Chuyênmônnàocũngápdụngquytắcnày,tấtcảnhữngtaychuyênnghiệpđềuítnhiềucómáuđạodiễn.

NhàkhoahọcvĩđạiThomasEdisonhiểurằngnếumuốnvậnđộngđượctàichínhthìôngphảitìmmọicáchđểluônhiệndiệntrongmắtcôngchúng.Nhữngphátminhcủaôngthậtquantrọng,nhưngquantrọngkhôngkémchínhlàcáchônggiớithiệuchocôngchúngvàthuhútsựchúýcủahọ.

Edisondựavàocáctínhnăngcủađiệnnhằmthiếtkếnhiềucuộcbiểudiễnthínghiệmlàmhoamắtmọingườiđểtrìnhbàynhữngkhámphá.Ônghaynóivềnhữngphátminhsắptớimàvàothờiấyngherấtkỳdiệu–robotvàcácloạimáymóccókhảnăngchụpảnhýnghĩ,nhữngthứmàôngthựctìnhkhôngmuốnđầutưvào,songôngvẫncứrêuraođểcôngchúngnóivềmình.Ônglàmmọithứcóthểđểthiênhạtậptrungvàomìnhnhiềuhơnlàvàođốiphươngtàiba:NikolaTesla,mộtngườithậtrathôngminhhơnEdisonnhưngítaibiếtđến.

Năm1915cótinđồnrằngEdisonvàTeslasẽcùngđượctraogiảiNobelvềvậtlý.CuốicùnggiảiđượctraochohainhàvậtlýngườiAnh.SauđóngườitabiếtrarằngbangiámkhảođãtiếpcậnEdisonnhưngôngtatừchốivìkhôngmuốnchiasẻgiảithưởngvớiTesla.VàolúcđódanhtiếngôngtavữngchãihơncủaTeslanênôngnghĩrằngtốthơnmìnhnêntừchối,hơnlàđểchođốiphươngthuhútmứcđộchúýngangbằngkhichiasẻgiảithưởng.

Nếulỡsavàothếthấpkémítcócơhộithuhútchúý,tacócáimánhkháhữuhiệulàcôngkíchngườinàonổibậtnhất,nổitiếngnhất,mạnhmẽnhất.KhiPietroAretino,mộtngườihầunhỏtuổisốngvàothếkỷXVI,muốnmọingườixemmìnhlàmộtnhàthơ,anhtabènchoxuấtbảnmộtloạtbàithơtràophúngchọcquêđứcgiáohoàng,đồngthờinóilêncảmtìnhcủamìnhvớiconvoicưng.SựcôngkíchnàylậptứclàmcôngluậnđểýđếnAretino.Tacũngsẽđượchiệuquảtươngtựkhicôngkíchmộtngườiquyềnthế.Tuynhiênphảinhớlàsaukhiđãthuhútđượcsựchúýcủaquầnchúng,bạnnênsửdụngchiếnthuậtnàythậtdèchừngvìcàngxàithìcàngmấtlinh.

Khilọtđượcvàoánhđènsânkhấurồi,tanhớthườngxuyênthayđổivàđiềuchỉnhcácphươngthứcthuhútsựchúý,nếukhôngcôngchúngsẽlờnthuốcvàchuyểnsangmộtngôisaomới.Trònàyđòihỏitaphảiluôncảnhgiácvàsángtạo.PabloPicassokhôngbaogiờđểmìnhmờnhạtvàchìmvàohậucảnh.Khipháthiệntêntuổimìnhchếtdívàomộtphongcáchhộihọanhấtđịnh,ôngchủđộnglàmcôngchúngbấtngờbằngmộtloạtcácbứctranhvượtmọidựđoánhaymongđợi.Ôngtinrằngchẳngthàmìnhtạorađiềugìđóxấuxahaychấnđộngcònhơnlàđểchongườixemquáquenvớicáctácphẩmtrướcđó.Nóicáchkhác,thiênhạcảmthấymìnhngonlànhhơnngườimàhọcóthểtiênđoánsắplàmgì.Nếutachứngtỏchohọthấylàaiđangkiểmsoáttìnhhình,bằngcáchđingượclạimọidựđoáncủahọthìtavừađượchọkínhnể,lạivừasiếtlạiđượcsựchúýđanglơilỏngcủahọ.

Hìnhảnh:

Ánhđènsânkhấu.Diễnviênnàobướcvàovòngtrònsángchóiấysẽtôncaođượcsựhiệndiệncủamình.Mọicặpmắtđềuđổdồnvềhắn.Chỉcómộtchỗduynhấtchomộtngườitrongluồngsángchậthẹpấy,vậytahãylàmmọithứcóthểđểduytrìvịtríđó.Hãythựchiệnnhữngđộngtácthậtkhoatrương,ngộnghĩnh,thậmchíkhiếmnhãđểgiữánhđènấylạichomình,trongkhinhữngdiễnviênkhácbịchìmtrongbóngtối.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãykhoatrươngchomọingườinhìnthấy…Điềugìkhôngđượcnhìnthấysẽbịxemlàkhôngcóthật…Trướctiên,chínhánhsángđãlàmchomọitạovậttỏasáng.Sựkhoatrươnglấpđầynhiềuchỗtrống,cheđậyđượcnhượcđiểm,vàmangđếnchomọithứmộtcuộcsốngthứhai,đặcbiệtkhiđiềuđóđượctrợlựcbởiphẩmchấtthựcsự.

(BaltasarGracián,1610-1658)

PHẦNII:

TẠORAMỘTVẺBÍẨN

Trongmộtthếgiớingàycàngtầmthườngvàquenthuộc,điềugìcóvẻbíẩnsẽthuhútđượcchúý.Đừngbaogiờđểquálộliễunhữnggìmìnhđanghoặcsắpthựchiện.Đừngtrưngrahếtcácquânbài.Mộtchútbíẩnsẽtôncaosựhiệndiệncủabạnvàsẽlàmmọingườiđoángiàđoánnon–aiaicũngchúýxemđiềugìsắpxảyra.Hãysửdụngvẻbíẩnđểđánhlừa,phủdụ,thậmchíđểhùdọa.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Đầunăm1905,khắpParisđồnđạivềmộtthiếunữĐôngphươngchuyêntrìnhdiễnnhữngvũđiệutạinhàriêng,vớilốidiễnđộcđáolàdầndầncởibỏtừnglớpvàitrênngười.Mộtkýgiảđịaphươngtừngxemcôtamúaviếtrằng“mộtphụnữvùngViễnĐôngđãđếnchâuÂu,trênngườiđầynhữngnướchoavàđáquý,vớimụcđíchgiớithiệunhữngnétlộnglẫycủasắcmàuvàđờisốngĐôngphươngchoxãhộiđãbãohòacủathànhphốÂuchâu.”Khônglâusauaiaicũngbiếttênnàngvũnữ:MataHari.

Vàomùađôngnămấy,nhiềunhómnhỏcáckhángiảchọnlọcquytụtrongcănphòngkháchđầynhữngphotượngẤnĐộvàcácditíchkhác,trongkhibannhạcchơinhữngbàilấycảmhứngtừcácgiaiđiệuẤnĐộvàJava.Saukhiđểchocửtọachờđợivàthắcmắckhálâu,MataHariđộtnhiênxuấthiệntrongbộtrangphụckỳlạ:mộtcáiáongựcđínhđáquýtheokiểuẤnĐộ,nhữngsợivảicũngđínhtrangsứcngayeođểgiữchiếcxà-rôngnửakínnửahở,tayđeorấtnhiềuvòngxuyến.RồicôtabắtđầumúanhữngvụđiệumàởPhápchưabaogiờthấy,toànthâncôlắclưnhưthểlênđồng.MataHarigiảithíchvớicửtọarằngnhữngvũđiệunàykểvềthầnthoạiẤnĐộvàchuyệntruyềnkhẩuJava.Chẳngbaolâusau,tầnglớpthượnglưunhấtcủathủđô,cùngvớiđạisứnhữngđấtnướcxaxôiđềucố“xoay”chođượcgiấymờiđếncáiphòngkháchđó,nơicótinđồnrằngMataHarithựcsựbiểudiễnnhữngvũđiệukhỏathânlinhthiêng.

Côngchúngmuốncóthêmthôngtinvềcôta.MataHarinóivớibáochírằngnguồngốccôlàHàLan,nhưnglạilớnlênởđảoJava.CôcũngkểvềkhoảngthờigiansốngbênẤnĐộ,nơicôhọchỏinhữngvũđiệulinhthiêng,nơi“phụnữbảnxứlànhữngtaythiệnxạtrênlưngngựa,lạicòncókhảnăngđặcbiệtvềtoánhọcvàtriếthọc.”Đếnmùahènăm1905đó,cáitênMataHarinằmtrênđầulưỡimọingười,mặcdùítaithựcsựnhìnthấynàng.

Báochícàngphỏngvấnthìcâuchuyệnvềnguồngốccủanàngcàngthayđổi.ĐếnthờiđiểmđóthìMataHarilớnlêntạiẤnĐộ,bàngoạinànglàcongáimộtcôngchúaJava,rằngnàngsốngởđảoSumatravàsuốtngày“trênlưngngựa,taycầmsúngcứukhốnphònguy.”Khôngaibiếtđiềugìđíchxácvềnàng,nhưnggiớinhàbáokhôngquantâmvềnhữngthayđổitrongtiểusửcủacôgái.HọsosánhnàngvớivịnữthầnẤnĐộ,mộtsinhlinhxuấthiệntừnhữngvầnthơcủaBaudelaire–nóichunglànhữnggìmàtrítưởngtượngcủahọphácratừthiếunữbíẩnĐôngphươngấy.

ThángTámnăm1905MataHarilầnđầutiênbiểudiễnnơicôngcộng.Nhiềuđámđônggầnnhưlàbạoloạnđểxemnàngdiễnđêmkhaitrương.ĐếnlúcnàyMataHariđãtrởthànhmộtvậtđượcsùngbái,đượcnhiềungườibắtchướcvềngoạihình.Mộtnhàphêbìnhviết“MataHarilàhiệnthâncủatấtcảthicaẤnĐộ,củasựhuyềnbí,dụclạc,quyếnrũthôimiêncủađấtnướcnày.”Bàibáokháccóđoạn:“NếuẤnĐộcónhữngcủaquýbấtngờnhưvậy,thìtấtcảđànôngsẽditrúsangởbênbờsôngHằng.”

KhônglâusautêntuổiMataHaricùngvớinhữngvũđiệuthầnbíẤnĐộvượtquacảbiêngiớinướcPhápđểbaytớinhữngthànhphốnhưBerlin,Vienna,Milan.NhữngnămsauđócôgáiđibiểudiễnkhắpchâuÂu,giaolưuvớigiớithượnglưucaocấpnhấtvàcómứcthunhậpđảmbảochonàngsựđộclậpmàcácphụnữthờiđóhiếmkhicóđược.

ĐếncuốiThếchiếnthứnhấtMataHaribịbắttạiPháp,bịmangraxétxửvàbuộctội,cuốicùngbịbịhànhquyếtdướitộidanhlàmgiánđiệpchoĐức.Sựthậtvềnàngchỉđượcvénlêntrongtiếntrìnhxửán:MataHarikhônghềxuấtxứtừJavahayẤnĐộgìcả,cũngkhônglớnlênởphươngĐôngvàkhôngcógiọtmáuĐôngphươngnàotronghuyếtquản.TênthậtcủacôtalàMargarethaZelle,đếntừvùngđấtlạnhlẽoFriesland,mộttỉnhởphíaBắcHàLan.

Diễngiải

KhitớiParisvàonăm1904,trongtúiMargarethaZellechỉcónửađồngfranc.CôlàmộttronghàngngànthiếunữxinhđẹpđổxôvềParismỗinăm,sẵnsànglàmngườimẫuchohọasĩhoặcvũcônghộpđêm,hayvũnữchonhữngsôtạpkỹtạiFoliesBergères.Vàinămsaubọnhọchắcchắnsẽbịnhữngcôgáitrẻđẹphơnhấtchân,vàthườnglàphảirađứngđườngkiếmănhoặcphảitrởvềnguyênquántrongtìnhtrạnggiànuavàbầmdập.

Zellecónhiềuthamvọnghơn.Tuychưahềcókinhnghiệmcamúavàcũng

chưatừngbiểudiễntrênsânkhấu,nhưnghồicònnhỏcôbéZellecócùnggiađìnhđidulịchvàthưởngthứcnhữngvũđiệubảnxứởJavavàSumatra.Zellehiểurằngđiềuquantrọngkhôngphảilàbảnthânbàimúahoặcvũđiệuhaygươngmặtcủamình,nhưngởchỗlàcótạorađượcmànsươngbíẩnbaoquanhmìnhhaykhông.Sựbíẩncôtạorađượckhôngchỉnằmởcáchmúahayytrang,hoặcnhữngcâuchuyệnthêuhoadệtgấm,màcònẩnhiệntrongtấtcảnhữnggìcôlàm.VềZelle,bạnkhôngthểdámnóiđiềugìlàchắcchắncả-côtaluônthayđổi,luônlàmcửtọangạcnhiênvớinhữngbàimúamới,yphụcmới,chuyệnkểmới.Vẻbíẩnnàyluônlàmkhángiảmuốnbiếtthêmnữa,luônthửđoánvềhànhđộngkếtiếpcủacôta.MataHarikhôngđẹphơnnhiềuthiếunữkhácđếnParistìmsựnghiệp,màmúacũngkhônggiỏigianggì.Điềulàmcôtanổibậtkhỏiđámđông,điềuquyếnrũvàduytrìsựchúýcủathiênhạvàlàmchocôtanổitiếnglẫngiàucóchínhlàcáivẻbíẩn.Mọingườiluônbịcáibíẩnnómêhoặc,bởimànsươngbíẩnluôntạođiềukiệnchomọidựđoánnênmọingườikhôngbiếtchán.Khôngainắmbắtđượcthựcchấtcủavẻbíẩn.Vàđiềugìkhôngthểbịnắmbắtvàlàmtiêuhao,thìđiềuđótạoraquyềnlực.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Trongquákhứ,thếgiớinàyđầydẫynhữngđiềukhủngkhiếpvàkhônghiểunổi–nàolàbệnhtật,taiương,nhữngtênbạochúangôngcuồngvàbíẩnvềbảnthâncáichết.Nhữnggìhiểukhôngnổi,tathườnggánchonólàthầnthoạivàsiêunhiên.Tuynhiênquanhiềuthếkỷ,nhờkhoahọcvàlýtrí,chúngtađãcóthểsoirõbóngtối.Nhữnggìtừngcóvẻbíẩnvàcấmkỵgiờđãtrởnênquenthuộcvàkhôngcòngâyloâu.Nhưngchúngtacũngphảitrảmộtcáigiánhấtđịnhchoánhsángsoirọiấy:trongthếgiớingàycàngtầmthườngvàbịvắtkiệtnhữngthầnthoạivàbíẩn,trongtậnđáylòngchúngtalạikhaokhátnhữngbíẩnmới,muốnbiếtnhữngconngườivàsựvậtnàochưabịnắmbắt,giảiđoánvà“tiêuhóa”đượcngay.

Đólàsứcmạnhcủasựbíẩn.Bíẩnluônmờigọisựdiễngiảiởnhữngcấpđộkhácnhau,kíchthíchtrítưởngtượng,mêhoặcta,làmtatinrằngđàngsauđócònnhiềuđiềukỳlạnữa.Thếgiớiđãtrởnênquáquenthuộcvàhànhđộngconngườikhátrongsuốtnênbấtkỳnhữnggìtựbaophủtrongvỏbọcbíẩnđềuluônthuhútchúý.Bạnhãynhớ:Hầuhếtmọingườiđềuthẳngthắnvànhưquyểnsáchmở,ítchịukhókiểmsoátlờinóihayconngườimình,nhữnghànhđộngcủahọcóthểbịbiếttrước.Chỉcầnítnói,giữimlặng,thỉnhthoảngậmừvàicâukhóhiểu,chủđộngtỏrabấtnhấtvàcưxửlạlùngmộtcáchthậttinhvithìbạnsẽtỏaramộtvầngbíẩn.Thiênhạquanhbạnsẽlàmchovầngbíẩnấylớnthêmlênbằngđủloạigiảiđoán.

Cácnghệsĩvànhữngbậcthầyvềlừabịpđềuhiểurõmốiliênhệgiữavẻbíẩnvàsựthuhútchúý.BátướcVictorLustig,kẻlừađảoquýtộc,thaotácvẻbíẩnthậthoànhảo.Ôngtaluônlàmđiềugìđóđặcbiệt,chừngnhưkhôngcólýgìcả.LustigđếnkháchsạnsangtrọngbằngchiếcôtôhạngsangdomộttàixếngườiNhậtlái.TrướcđóchưaaithấymộttàixếngườiNhật,vìvậyđiềuôngtalàmcóvẻlạlùnghươngxa.Lustigănmặcloạiquầnáorấtđắttiền,luôncókèmtheovậtgìđó–mộthuychương,nụhoa,dảibăngquanhcánhtay–thậttrậtchìa,nếuhiểutheonghĩaquyước.Điềuđókhôngchỉcóvẻkhiếmnhã,nhưngcònkỳcụcvàgâynhiềuthắcmắc.Cólầntrongkháchsạn,ôngngồinhậnđiệntínliêntụchếtcáinàyđếncáikháctrongsuốtnhiềugiờđồnghồ-nhữngđiệntíndotaytàixếngườiNhậtmangtớimàôngxénhỏvớivẻdửngdưngtuyệtđối.(Thậtrachúnglàđiệntíngiả,khôngcónộidunggìcả.)RồiLustiglạingồimộtmìnhtrongphòngdạtiệc,chămchúđọcmộtquyểnsáchthậttovàấntượng,sẵnsàngmỉmcườichàomọingườinhưngravẻbậntâmsuynghĩrấthung.Tấtnhiên,vàingàysaucảkháchsạnđềuxônxaođểýđếngãđànônglạlùngấy.

SựquantâmđógiúpLustigdễdàngdẫndụngườicảtin.Họkhaokhátđượcbầubạnvàtâmsựvớiôngta.Aiaicũngmuốnngườikhácthấymìnhđichungvớigãquýtộcbíẩn.Vàkhibịbaophủtrongmànsươngbíẩnđó,họkhôngngờmìnhhoàntoànbịđánhlừa.

Nétbíẩngiúpchongườitầmthườngcóvẻthôngminhvàthâmthúy.NétbíẩngiúpchoMataHari,mộtphụnữvớingoạihìnhvàtríóctầmthườngtrởnêngiốngnhưnữthần,vànhữngvũđiệucủacôtacũngnhưcủanữthần.Mộthọasĩtỏrabíẩnthìlậptứctácphẩmsẽthuhútnhiềuchúýhơn,mộtmẹomàMarcelDuchampsửdụngrấthữuhiệu.Thậtlàdễlàm–đừngnóigìnhiềuvềtácphẩm,hãytrêutứcvàkíchđộngcôngchúngbằngnhữnglờilẽlôicuốn,thậmchímâuthuẫn,xongrồibạnnhườngsânchothiênhạthahồdiễngiải.

Thiênhạnghĩrằngnhữngaicóvẻbíẩnluônchiếmthếthượngphong,bởivìđãkhiếnngườikhácđoángiàđoánnon.Đượcsửdụngởnhữngcấpđộthíchhợp,vẻbíẩncòngợilênnỗiesợliênquanđếnnhữnggìbấtđịnhhoặcchưađượcbiếtrõ.Cáclãnhtụlớnđềuýthứcrằngmộtvầngbíẩnsẽtậptrungchúývàlàmchongườikháckhiếpsợ.MaoTrạchĐôngchẳnghạn,luônluônkhéotrưởngdưỡngmộthìnhảnhkhólường.Ôngtakhôngngầnngạinóiranhữngđiềucóvẻnhưbấtnhấthoặcmâuthuẫn–chínhsựmâuthuẫntronglờinóivàviệclàmđãchữngtỏrằngôngluônởthếthượngphong.Khôngcóbấtkỳai,ngaycảvợôngcảmthấyhoàntoànhiểuđượcông,vìvậyôngtoátravẻvĩđạihơnđờithường.Điềuđócũngcónghĩalàcôngchúngluônchúý

đếnông,luônquantâmxemchiêuthứctiếptheolàgì.

Nếuđịavịxãhộikhôngchophépbạnẩnmìnhhoàntoànthìbạncũngcóthểtìmcáchlàmchomìnhbớthiểnlộđi.Thỉnhthoảngbạnhãyxửsựkhôngtheocáchmàngườikhácnghĩvềbạn.Nhưthếbạnlàmchomọingườixungquanhbịđộng,tạoraloạichúýgiúpbạncósứcmạnh.Đượclàmđúngcách,việctạotácbíẩncóthểlàmchođốiphươngtừquanngạibiếnthànhhoảngloạn.

TrongthờikỳchiếntranhgiữahaithànhphốLaMãvàCarthage(219-202TCN),tướngquânlừngdanhHannibalcủaCarthageđãgâyrarấtnhiềutangthươngtrênđườnghànhquântiếnvàoLaMã.Ôngtanổitiếngkhônngoanvàquỷquyệt.

Dướisựchỉhuykhônngoanđó,quânđộiCarthagemặcdùíthơnquânLaMãnhưnglạithườngxuyênthắngtrận.DùvậycũngcólầntrinhsátcủaHannibalsailầmkhủngkhiếp,đưacảđoànquânvàochỗđầmlầyvàsaulưnglàbiểncả.ConđườngđèoduynhấtdẫnvàođấtliềnthìđãbịquânLaMãtrấngiữ.TướngLaMãlàFabiusrấtkhoáichívìcuốicùngHannibalvĩđạicũngsacơ.Lệnhchonhữnglínhgáctốtnhấtcanhgiữđộcđạo,FabiusvềtrạilênkếhoạchtiêudiệtHannibal.Nhưngđếngiữakhuyabỗngdưnglínhcanhtrôngthấycảnhtượngthậtlạđời:hàngngànđốmlửađangtiếnlêntriềnnúi.NếuđólàbinhlínhcủaHannibalthìquânsốcủachúngbỗngdưngtănggấptrămlần.

LínhLaMãsôinổibàntán:Việnbinhvừatớibằngđườngbiển?Maiphụcsẵntrongvùng?Âmbinh?Khôngcáchgiảithíchnàohoàntoàncólýcả.

Họthấynhữngngọnlửalậplòekhắpnúi,cùnglúcđómộtâmthanhquỷquáitrỗidậytừphíadưới,giốngnhưhàngtriệutùvàđồngthổilên.LínhLaMãchắcchắnđólàbinhmarồi.MặcdùlànhữngbinhsĩdũngcảmvàlýtrínhấtcủaquânđộiLaMã,họhốthoảngrờibỏchốtcanh.

SanghômsauHannibalđãthoátkhỏivũnglầy.Chiêuchướccủaôngtalàgì?Phảichăngôngđãsoáiđậuthànhbinh?Thậtraôngchỉralệnhchobinhsĩcộtbùinhùivàosừngbò–súcvậtthồcủabinhđoàn.Khiđượcđốtlên,nhữngbùinhùinàytạoracảmtưởngmộtbinhđoànhùnghậuđangtiếncông.Vàđếnkhibùinhùicháytớidakhiếnlũbòhốthoảng,chúngrốnglênthảmthiếtgiữarừngnúiđêmđennhưtiếnghúcủabinhmacõiâm.MấuchốtcủakếnàykhôngphảilàngọnlửabậpbùnghayâmthanhmaquáimàchínhlàHannibalđãthuhútđượcsựchúýcủaquâncanhvàlàmchohọ

khiếpvía.

Đứngtrênđỉnhnúinhìnxuống,khôngaigiảithíchđượchiệntượnglạlùngkia,chứnếugiảithíchđượcthìquâncanhđãkhôngbỏphòngtuyến.

Khinàolỡbịsậpbẫy,dồnvàochântường,bịđặtvàothếchốngđỡ,bạnhãythínghiệmthử:Hãythựchiệnđiềugìđókhóhiểu,khógiảithích.Bạnchọnmộtđộngtácđơngiảnthôi,nhưnglạitiếnhànhtheocáchmàđốiphươngkhôngthểgiảiđoánnổi,haynóiđúnghơnlàcóquánhiềucáchgiảiđoán,trùmlênýđồcủabạnmộtmànbíẩn.Bạnkhôngchỉlàmchođốiphươnglúngtúngnghĩmãikhôngra.HãybắtchướcHannibal,dựnglênmộtcảnhtượngkhólường.Vớisựngôngcuồngđó,hìnhnhưsẽchẳngcóphươngphápnhấtđịnhnào,chẳngcónghĩalýhaylô-gíchnàocả,sẽchẳngcócáchgiảithíchduynhấtnàohết.Nếulàmđúngcách,bạnsẽkhơinguồnchosựsợhãi,vàquâncanhsẽbỏtrốngchốtgác.Hãyđặttênchochiếnthuậtnàylà„Hamletgiảđiên“,bởivìHamletsửdụngnóthậthiệuquảtrongvởkịchcủaShakespeare,khiếnôngbốghẻClaudiussợhếthồnbởilốiứngxửbíẩn.Sựbíẩnsẽlàmchosứcmạnhcủabạncóvẻgấpbội,choquyềnnăngcủabạnkhủngkhiếphơn.

Hìnhảnh:

Vũkhúcmàngche–nhữngtấmmàngmỏngômấpcơthểcủavũnữ.Nhữnggìthấpthoánglồlộsẽkíchthích

khángiả.Nhữnggìđượccheđậysẽlàmmọingườiquantâmhơn:tinhhoacủabíẩn.

Ýkiếnchuyêngia:

Nếukhôngbiểulộmìnhthẳngtuộtrangay,bạnsẽtạođiềukiệnchomọingườithửđoán…Hãyphatrộnmộttíbíẩnvàomọichuyện,vàchínhtíbíẩnđósẽkhơidậysựkínhnể.Khinàophảigiảithíchthìcũngđừngrõràngquá…Nhưthế,bạnbắtchướcđườnglốicủađấngTốicaokhilàmchoconngườingạcnhiênvàthấpthỏm.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Vàogiaiđoạnđầutiếnlênđỉnhcaosựnghiệp,bạnphảitìmmọicáchthuhútchúý,nhưnghễlêncàngcaothìbạnphảiluônđiềuchỉnhchothíchhợp.

Đừngbaogiờlàmcôngchúngchánphèovìcáimánhcũrích.Vẻbíẩncựckỳhữuhiệuchonhữngaicónhucầutriểnkhaimộtvầnghàoquangquyềnlựcvàthuhútchúý,nhưngbạnnhớphảiđiềuđộvàcókiểmsoát.MataHariđãđiquáxakhingụytạpnhiềuthứ.Mặcdùviệcbuộctộicôtalàmgiánđiệplàsai,nhưngvàothờiđó,lờicáobuộcấylạichấpnhậnđượcbởivìnhữnglờidốitráđãkhiếncôtakhảnghivàbấtchính.Bạnhãykhéoléođừngđểvẻbíẩndầndầnlàmbạnmangtiếnglàlừabịp.Nétbíẩnấyphảicóvẻlàmộttròhílộngchứkhôngphảimốiđedọa.Hãyýthứckhinóbắtđầuđiquáxađểkịpthờikéonólại.

Cónhữnglúcbạnnêncưỡnglạinhucầuthuhútchúývàkhôngnêntạoraxì-căng-đanhoặcchơinổi.Khithuhútsựchúý,bạnkhôngđượclàmtổnthươnghaytháchthứcthanhdanhcủathượngcấp–nhấtthiếtlàcấmkỵ,dùbằngcáchnàyhaycáchkhác,nếuthanhdanhhọquávữngchãi.Nếukhông,thiênhạsẽkhôngchỉthấybạnlàtitiện,màcònlàliềumạngmộtcáchtuyệtvọng.Biếtlúcnàonênthuhútsựchúývàlúcnàoluivàobóngtối,đólàcảmộtnghệthuật.

LolaMontezlàmộttrongnhữngbậcthầyvềviệcthuhútchúý.TừmộtcưdânIrelandtầmtầmbậctrung,côtađãkhônkhéodànxếpđểtrởthànhngườiyêucủaFranzLiszt,rồileolênđịavịtìnhnhânvàcốvấnchínhtrịcủaVuaLudwigvùngBavaria.Songvàonhữngnămcuốiđời,côtamấthếtmọiýniệmvềthờigian.

Năm1850tạiLondonsắptrìnhdiễnvởMacbeth,vớisựthamgiacủađệnhấtdiễnviênCharlesJohnKean.TấtcảnhữngngườicóđịavịcaotrongxãhộiAnhQuốcđềusẽhiệndiệnđemhômấy,thậmchícótinđồnrằngNữhoàngVictoriavàHoàngtửAlbertcũngsẽxuấthiệntrướccôngchúng.Theophongtụcthờiđó,mọingườiphảivàongồiđôngđủtrướckhinữhoàngđến.Vìvậycôngchúngđếnhơisớmmộtchút,vàkhinữhoàngbướcvàocáiôdànhriêngởbancôngthìmọingườiđứngdậychàovàvỗtay.Nữhoàngvàhoàngtửnánchờcôngchúngtronggiâylátrồicúichào.Sauđótấtcảđềuantọavànhữngngọnđènmờdần,buổidiễnsắpbắtđầu.Bỗngdưngmọicặpmắtđềuđổdồnvềkhungôđốidiệnôhoànggia:mộtphụnữtrongbóngtốibướcravàngồixuốngsaunữhoàng.ĐólàLolaMontez.Côtađộicáimiệngắnkimcương,choàngmộtáokhoácdàilôngthú.Mọingườingạcnhiênxìxàokhicáiáolôngrủxuốngđểlộrabộáobóhởcổbằngnhungđỏ.CôngchúngđềunhậnthấyrằnghaithànhviênhoàngtộccốtìnhtránhnhìnvềphíaôcủaLola.CôngchúngđềunoitheohànhđộngnàyvàphớtlờLolatrongsuốtbuổidiễn.Sauđêmhômđókhôngaitronggiớithượnglưudámxuấthiệncùngcôta.Mọimãnhlựcquyếnrũcủacôtađềutanbiến.Aiai

cũngtránhgặp.TươnglaicôtatạiAnhQuốcxemnhưkếtthúc.

Bạnđừngbaogiờquáthamlamtrongviệcthuhútsựchúývìđiềuđóítnhiềunóilênsựmấttựtin,vàkhôngtựtinthìuyquyềnsẽxalánh.Cónhữnglúcsẽbấtlợichobạnnếubạntrởthànhđiểmchúý.Chẳnghạnnhưkhiđứngtrướcvuachúahoặccácvịtươngđương,bạnnênâmthầmrútluivàobóngtối.

NGUYÊNTẮC7

CHIẾMĐOẠTCÔNGSỨCNGƯỜIKHÁC

Hãylợidụngtríthôngminh,sựkhônngoan,vàcôngsứccủangườikhácđểvinhthân.Nhờvậytasẽkhôngchỉtiếtkiệmđượcnhiềuthờigianvàsứclực,màcòngiúptađạtđượcvầnghàoquangthầnthánhvềnănglựcvàtốcđộ.Cuốicùng,nhữngngườigiúptasẽbịlãngquêncòngtathìđượcnhớmãi.Đừngbaogiờtựlàmđiềugìmàngườikháccóthểlàmthayta.

VIPHẠMVÀTUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Năm1883mộtnhàkhoahọctrẻngườiSerbiamangtênNikolaTeslađanglàmviệctrongphânbanÂuchâucủaContinentalEdisonCompany.Teslalànhàphátminhtàinăng,vàCharlesBatchelor,viênquảnlýnhàmáyđồngthờilàbạnthâncủaThomasEdisonkhuyênTeslanênthửthờivậnởnướcMỹ,vàtraochoôngbứcthưgiớithiệuvớiEdison.Từlúcđóbắtđầumộtđoạnđờiđaubuồnvàkhổnão,kéodàiđếnkhiTeslaquađời.

GặpEdisontạiNewYork,Teslađượcnhàkhoahọcnàytuyểndụngngaylậptức.MỗingàyTeslalàmviệc18tiếngđểtìmcáchcáitiếnnhữngbộdynamobanđầucủaEdison.Cuốicùngôngđềnghịtựmìnhthiếtkếlạitoànbộ.VớiEdison,đócóvẻlàmộtcôngviệcquáđồsộ,cóthểngốnmấtnhiềunămcôngsứcvàkhôngđẻratiền,songôngcũngvỗvaiTesla:„Nếuthànhcông,nămmươingànđôlasẽchờanhtrongđó.“Teslanhiệttìnhlaođộngngàyđêmvàchỉsaumộtnămôngđưarađượcphiênbảncảitiếnlớnlaocủacáidynamo,vớiphầnđiềuchỉnhhoàntoàntựđộng.ÔngđếngặpEdisonđểbáotinmừngvànhậnsốtiềnthưởng.Edisonrấthàilòngvềtiếngbộkhoahọckỹthuậtđóvìbảnthânôngvàcôngtysẽhưởnglợi,nhưngkhingheđềcậpđếnvấnđềtiềnbạc,ôngnóivớichàngthanhniênngườiSerbia:„Tesla,rõrànganhkhônghiểuđượcmáukhôihàicủangườiMỹchúngtôi!“.

NỗiámảnhcủaTeslalàphảitạochobằngđượchệđiệnxoaychiều(AC).Edisonlạiđặthếtniềmtinvàohệmộtchiều(DC),vàkhôngchỉkhôngủnghộnghiêncứucủaTeslamàsauđócònpháhoạianhta.TeslabènđầuquânchoôngtrùmởPittsburghlàGeorgeWestinghouse,ngườivừathànhlậpcôngtyđiện.WestinghousetàitrợtoànbộnghiêncứucủaTeslavàkývớianhmộtthỏathuậntácquyềntrênlợinhuậnphátsinh.HệACdoTeslatriểnkhaiđếnnayvẫnlàhệchuẩn–nhưngsaukhiTeslavừanộpđơnxincấppatent,cácnhàkhoahọckháclêntiếngnhậnlàđồngtácgiả,chorằngchính

họđãthiếtlậpnhữngcơsởbanđầuchoTesla.TêntuổianhtalạcmấttrongcơnhỗnloạnấyvàcuốicùngcôngchúnglạigắnliềnphátminhđiệnACvớibảnthânWestinghouse.

MộtnămsauWestinghousebịvướngchântrongvụJ.P.Morganmualạicổphiếucôngtynày.MorganbuộcWestinghousephảihủybỏhợpđồngchiatácquyềnbéobởchoTesla.Westinghousegiảithíchchonhàkhoahọcbiếtrằngcôngtykhôngthểsốngnếuphảichichoanhtoànbộsốtiềntácquyền,vàthuyếtphụcanhchỉnhận216.000USD.Tấtnhiênsốtiềnnàyrấtlớn,nhưngíthơnnhiềusovớitoànbộkhoản12triệumàlẽracôngtyphảichi.BọntàiphiệtđãtruấtcủaTeslahếttiền,patent,vàcơbảnnhấtlàcáidanhtiếngvàcôngtrạngcủaphátminhvĩđạinhấtcảsựnghiệp.

CáitênGuglielmoMarconivĩnhviễngắnliềnvớiphátminhradio.Nhưngítaibiếtrằngkhigiớithiệuphátminh–ôngtaphátđimộttínhiệuquaradiobăngquaeoEnglishChannelvàonăm1899–MarconiđãsửdụngmộtpatentmàTeslađãđăngkýhainămtrướcđó,vàrằngphầnviệccủaMarconiđặttrêncơsởnghiêncứucủaTesla.MộtlầnnữaTeslamấtcảtiếnglẫnmiếng.TeslaphátminhmộtđộngcơđiệncảmứngcũngnhưhệđiệnAC,vàôngtathựcsựlà„chađẻcủaradio“.Nhưngkhôngphátminhnàođượcmangtênông.Đếntuổigià,ôngsốngrấtnghèokhổ.

Năm1917tronggiaiđoạnnghèokhóấy,TeslanghetinmìnhđượcthưởnghuychươngmangtênEdisondoAmericanInstituteofElectricalEngineerscấp.Teslatừchối,nóirằng“CácôngmuốntônvinhtôibằngmộthuychươngđểtôicàilênáovàvênhváotrongvòngmộtgiờđồnghồphùphiếmtrướcnhữngthànhviêncủaViệnông.Cácôngmuốntraohuychươngchothânxáctôinhưngtiếptụcđểchotrínãotôivànhữngsảnphẩmsángtạocủatrínãođóphảichếtlầnmònvìkhaokhát,bởicácôngbấtlựctrongviệccôngkhainhìnnhậncáitrínãovàsảnphẩmđãtạonênnềnmóng,mànhờđómộtphầnquantrọngcủaViệncácôngmớihiệndiện.”

Diễngiải

Nhiềungườilầmtưởngrằngkhoahọc,vìluônxửlýnhữngviệcthật,sẽvượtlêntrênmọisựganhđuanhỏnhenđanglàmrốitungphầncònlạicủathếgiới.NikolaTeslalàmộttrongsốngườiđó.Ôngtatinrằngkhoahọckhôngdínhdánggìđếnchínhtrịvàtuyênbốlàmìnhkhôngmàngdanhlợi.Tuynhiênkhiônglớntuổithìtháiđộnàylạitổnhạiđếncôngtrìnhkhoahọccủaông.Vìtêntuổikhôngđượcgắnliềnvớibấtkỳkhámphákhoahọcnàonêncácýtưởngcủaôngkhôngthểhấpdẫngiớiđầutư.Trongkhiôngmảitư

duyvềcácsángkiếntươnglaithìnhữngngườikhácliềnăncắpcácpatentmàôngđãtriểnkhai,vàhọnhậnhếtvinhquangvềmình.

Teslamuốntựtaylàmhếtmọiviệc,nhưngcuốicùngôngchỉkiệtsứcvànghèokhổdần.

EdisonhoàntoànkhácTesla.Thậtraôngkhôngphảilànhàtưduyhaysángchếkhoahọcxuấtsắcgìcholắm.Ôngtừngnóimìnhkhôngphảilànhàtoánhọcvìvẫncóthểmướnmộtnhàtoánhọckhicónhucầu.ĐólàphươngphápchínhcủaEdison.Ôngthựcsựlàmộtdoanhnhânvàkẻraohàng,nghengóngmọikhuynhhướngvàcơhộingoàixãhộirồimướnngườigiỏinhấttrênlĩnhvựchữuquanlàmviệcchoông.Nếucầnôngsẽđánhcắptừcácphecạnhtranh.VậymàônglạinổitiếnghơnTesla,vàtiêntuổiđượcgắnliềnvớinhiềuphátminhhơn.

Bàihọcrútraởđâycóhaiđiểm:Thứnhất,cáicôngtrạngvềmộtphátminhhaysángchếcũngquantrọngnhưbảnthânphátminhấy,nếukhôngmuốnnóilàquantrọnghơn.Bạnphảigiữlấycáicôngtrạngấychomình,khôngđểngườikháccướpphầnhoặcphỗngtaytrên.Muốnđượcvậybạnphảiluôncảnhgiácvàtànnhẫn,giữkínphátminhchođếnkhichắcchắnrằngkhôngcònconkềnkềnnàođanglượnvòngquanh.Thứnhì,hãyhọccáchlợidụngcôngsứcngườikhácđểvinhthânmình.Thìgiờrấtquývàcuộcsốngthậtngắnngủi.Nếucứmuốntựtaylàmhếtmọiviệc,bạnsẽphíphạmsứclực,haotâmtổntrívàcuốicùngxơxáctảtơi.Tốthơnbạnbênđểdànhsinhlực,chờcơhộivồlấycôngsứcngườikhác,rồitìmcáchbiếnnóthànhcủamình.

Trongthươngmạivàcôngnghiệpaiaicũngđánhcắp.

Bảnthântôitừngđánhcắpnhiềuthứ.Nhưngtôi

biếtphảiđánhcắpnhưthếnào.

(ThomasEdison,1847-1931)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Nhìnởkhíacạnhđộnglực,thếgiớiquyềnbínhcũnggiốngnhưchốnrừngxanh:Cókẻsốngbằngcáchsănmồivàgiếtchóc,bêncạnhđócóđôngđảokẻkhác(nhưkềnkền,sàilang)chuyênsốngnhờvàomớthịtthừadobọnsănbắtbỏđi.Bọnkềnkềnnàykhôngđủtríócvàsứclựcđểtạoraquyềnbính.Tuynhiênngaytừđầu,chúnghiểurằngnếuđủkiênnhẫnchờlâuthìsẽcóconkháclàmviệcđóchomình.Vìvậybạnđừngquángâythơ:Ngay

từlúcbạnđổmồhôisôinướcmắtvớimộtdựánnàođóthìbọnkềnkềnluônlượnlờquanhquẩn,tìmcáchsốngquangàybằngcôngsứccủabạn,thậmchívinhthầnphìgianhờvàocôngsứcấy.Thankhóccũngkhôngíchgì,vàđừngđểchonỗiđắngcaynónhấmnháptảtơimìnhnhưtrườnghợpTesla.Tốthơnbạnnênphòngthủsẵnvàchấpnhậncuộcchơi.Mộtkhiđãthiếtlậpxongcơsởquyềnlực,bạnhãybiếnthànhconkềnkềnđểtiếtkiệmchomìnhkhánhiềuthờigianvàsứclực.

Trònàycóhaicực,vàchúngtabắtđầubằngviệcminhhọachocựcthứnhấtvớitrườnghợpcủanhàthámhiểmVascoNúñezdeBalboa.Balboacũngcónỗiámảnh,đólàphảitìmchobằngđượcvùngElDorado,vốnlàmộtthànhphốtruyềnthuyếtngậptrànngọcngàchâubáu.

VàođầuthếkỷXVI,saubaothửtháchvàđốiđầuvớithầnchết,ôngtapháthiệnmộtđếchếvĩđạivàgiàucónằmvềphíanamMexico,thuộcđấtnướcPerungàynay.NếuchiếmđượcđếchếIncanàyvàthugiữcủacải,BalboasẽtrởthànhmộtCortézmới.Vấnđềlàkhiôngtavừapháthiệnrathìtintứclantruyềnđếnnhữngtênâmmưuxâmchiếmkhác.Balboachưakịpýthứcrằngquyluậtquantrọngcủacuộcchơilàphảigiữkínthôngtinvàđểphòngnhữngngườixungquanh.Chỉvàinămsaupháthiệnấy,FranciscoPizarro,mộtbinhsĩdướiquyềnôngđãthôngđồngvớingườikhácđểchémđầuôngvềtộitạophản.PizzarochiếmđoạtnhữnggìBalborđãbỏrahàngbaonhiêunămđểkiếmtìmra.

ỞcựcbênkialàtrườnghợphọasĩPeterPaulRubens.Khiđãcócôngdanh,Rubensbịtrànngậpbởinhữngđơnđặthàng,vàvìkhôngvẽkịpnênôngtạorahệthốngnhưsau:Trongxưởngvẽmênhmông,ôngtuyểnmộvàichụchọasĩhàngđầu,ngườinàychỉvẽyphục,kẻkialạichuyêntrịbốicảnh,vânvân.Rubensđãthiếtlậpmộtdâychuyềnsảnxuấtrộnglớn,vớimộtsốlượnglớntranhđượcxửlýđồngthời.Khicókháchsộpviếngxưởng,Rubenschotấtcảhọasĩnghỉphép.Mờikháchđứngởbaolơntừxanhìnxuống,ôngtabiểudiễnvẽvớitốcđộkinhhồn,bằngnănglựckhôngthểtinnổi.Khikiếutừ,kháchnàocũngkínhsợhọasĩphithườngấy,ngườicóthểthựchiệnbiếtbaokiệttáctrongkhoảngthờigianngắnnhất.

Đóchínhlàcáitinhtúycủanguyêntắc:Tìmcáchxuikhiếnngườikhácthựchiệncôngviệcchobạntrongkhibạnthụhưởngmọicônglao,lúcấybạnsẽtoátravẻhùngmạnhquyềnuyphithường.NếuchorằngđiềuquantrọnglàtựtaylàmlấymọiviệcthìbạnsẽkhôngbaogiờđixavàsẽchịuchungsốphậnvớinhữngBalborvàTeslatrênthếgiớinày.Hãytìmranhữngngườicótàinăngvàócsángtạomàbạnđangthiếu.Hoặcbạnthuêmướnhọvàđặt

tênmìnhtrêntênhọ,hoặcbạntìmcáchchiếmđoạtcôngsứccủahọlàmthànhquảcủamình.Tàisángtạocủahọtrởthànhcủabạnvàmọingườisẽxembạnlàthiêntài.

Nguyêntắcnàycònmộtứngdụngkháckhôngđòihỏibạnphảilợidụngcôngsứclaođộngcủangườiđươngthời:Sửdụngkhotrithứcvàhiềntriếtmênhmôngcủaquákhứ.IsaacNewtongọiđộngtácnàylà“đứngtrênvainhữngngườikhổnglồ”.Ôngámchỉnhữngkhámpháđượcxâydựngtrênthànhtựucủakẻkhác.ÔngbiếtrằngmộtphầnlớnvầnghàoquangthiêntàicủamìnhđềudokhảnăngtậndụngnhữngýhaycủacácnhàkhoahọctừthờiThượngcổ,TrungcổvàPhụchưng.Shakespearevaymượncốttruyện,tínhcáchnhânvật,thậmchílờithoạicủanhữngtácgiảkhác,nhấtlàPlutarch,vìôngbiếtrằngđểsoạnranhữnglờithoại“trítuệ”vàchitiếttâmlýtinhtếthìkhôngaicóthểhayhơnPlutarch.Liệusaunàyđếnlượtmình,cóbaonhiêusoạngiảđãvaymượn–đạovăn–Shakespeare?

Tấtcảchúngtađiềubiếttronggiớichínhkháchhiệnnayítaitựsoạnthảodiễnvăn.Lờilẽcủahọchắcchắnsẽkhôngthuhútđượcláphiếunào.Chodùcósắcsảohayhùngbiện,họvẫnnhớđếnngườiviếtdiễnvănchuyênnghiệp.Ngườikhácbỏracôngsức,cònhọthừahưởngcôngtrạng.Mặttốtcủakhotàngvừakể:đólàthứsứcmạnhsẵndùngchobấtkỳai.Bạnhãyhọccáchsửdụngtrithứccủaquákhứvàmọingườisẽxembạnlàthiêntài,trongkhithậtrabạnchỉlàmộtkẻvaymượnkhônngoan.

Cácvănhàotừngnghiêncứusâuvềbảnchấtconngười,nhữngbậcthầychiếnlượctrongquákhứ,giớisửgiatừngghichépnhữngđiềungớngẩnvàngôngcuồngcủanhânloại,nhữngônghoàngbàchúatừngtrảgiáđắtđểxửlýgánhnặngcủaquyềnnăng–sựhiểubiếtđangnằmtrongkhodướilớpbụimờchờbạnđếnđểleolênvaihọ.Sựminhmẫnvàkỹnăngcủahọsẽtrởthànhcủabạn,vàhọsẽchẳngbaogiờmáchlẻovớiairằngbạnđãhọclỏm.Bạncóthểlêbướcnặngnhọcsuốtcuộcđờinày,gâyrahếtsaiphạmnàyđếnsaiphạmkhác,phíphạmbaonhiêuthờigianvàcôngsứcđểtựtaythửlàmviệcnàyviệcnọ.Hoặcbạncóthểtậndụngcổhọctinhhoa.NhưcólầnBismarckđãnói:“Ngườikhờbảorằngmìnhhọctừkinhnghiệm.Còntôithíchlợidụngkinhnghiệmcủangườikhác.”

Hìnhảnh:

Conkềnkền.Trongthếgiớiloàithú,kềnkềnlàthứsốngphâyphâynhất.Chúnglợidụngcôngsứcnặngnhọccủaconkhác.Connàochếtđisẽtrởthànhmồingonchokềnkền.Hãydèchừngbọnkềnkền–chúngluônquần

đảophíatrênđầunhữngkẻlaođộngnặngnhọc.Bạnđừngchốnglạichúng,màhãynhậpbầyvớichúng.

Ýkiếnchuyêngia:

Cuộcsốngquángắnngủi,còntrithứcthìmênhmông,vàsẽkhônglàcuộcsốngnếukhôngcótrithức.Vìvậybiếttiếpthutrithứctừngườikháclàmộtkếsáchtuyệtvời.Nhờvàogiọtmồhôitrêntránkẻkhác,bạnđượctiếnglàthánhnhân.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Đôikhichiếmlấycôngtrạngcủangườikháccũngkhôngphảilàkhônngoan:Nếuuyquyềncủamìnhchưađượcxáclậpchắcchắn,bạnsẽbịlênánlàcướpcơmchim.Muốntrởthànhbậcthầybóclột,bạnphảicóvịtrívữngvàng,ngượclạithiênhạbảobạnlàtênlừađảo.

Bạnnênbiếtđâulàlúcnênđểchongườikhácchiasẻcôngtrạngcủamình.Điềuquantrọnglàbạnkhôngnênthamlamkhicònsưphụởphíatrên.ChuyếnviếngthămTrungQuốcmangtínhlịchsửcủatổngthốngNixoncóthểkhôngbaogiờhiệnthựcnếukhôngcósựngoạigiaokhéoléocủaHenryKissinger.VàcũngcólẽsẽkhôngthànhcôngnếukhôngnhờtàinăngcủaKissinger.TuynhiênđếnlúcghicôngthìvịngoạitrưởngkhônngoanđểchoNixonhưởngtrọnphầncủachúa.Biếtrằngtrướcsaugìthiênhạcũngbiếtrasựthật,Kissingerkhôngmuốnphươnghạiđếnvịtrícủamìnhbằngcáchgiànhhếtánhđènsânkhấu.Ôngđãchơitrònàythậtlãoluyện:Chiếmlấycôngsứccủanhânviêncấpdướimình,trongkhiâncầndânghếtcôngtrạngcủamìnhchosưphụ.Đólàcáchmàbạnphảichơi.

NGUYÊNTẮC8

NHỬMỒIDỤĐỊCH

Khikhíchđượcđịchthủratay,talàngườinắmquyềnkiểmsoát.Khiếnchođốiphươngđếnvớita,vànhưvậyhắnphảithayđổikếhoạchbanđầu.Dụhắnbằnglợilộckếchsù–rồitấncông.Cờtrongtayta.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

TạihộinghịViennanăm1814,cáccườngquốccủachâuÂutụhọpvềđểphânchianhữnggìcònlạicủađếchếNapoléon.Thànhphốtưngbừnglễhội,chủnhàtổchứcnhữngbuổikhiêuvũlinhđìnhnhất.TuynhiênlởnvởntronghộinghịvẫnlàcáibóngcủaNapoléon.Vịcựuhoàngkhôngbịhànhquyết,cũngkhôngbịđàyrabiênđịaxaxôi,màchỉbịquảnthúctrênđảoElba,khôngxabờbiểnnướcÝ.

Ngaycảkhibịgiamlỏngtrênđảo,mộtkẻgandạvàthôngminhnhưNapoléonBonapartecũnglàmchođốiphươngbồnchồn.NgườiÁomuốnmưusátôngngaytrênđảo,vịNgahoàngtínhkhíthấtthườngcànglàmnỗiloâudângthêmkhilêncơntambànhngaytrongbuổihọpvìbịmộtphầnđấtnướcBaLanphủnhậnông:“Coichừng,tasẽchoconquáivậtxổlồng!”,ôngđedọa.AicũngbiếtôngámchỉNapoléon.Trongsốtấtcảnhữngchínhkháchtrongphòng,chỉcómỗiTalleyrand,nguyêncựungoạitrưởngcủaNapoléonlàcóvẻbìnhtĩnhvàkhôngtỏvẻquanngại.Chừngnhưôngbiếtviệcgìđómàngườikháckhôngbiết.

TronglúcđótrênđảoElba,cuộcsốngcựuhoàngđếđượcnhạilạiđểchếnhạosựvinhquangđãqua.Nhưlà“vua”đảoElba,cựuhoàngđượcphéphìnhthànhtriềuđìnhriêng–ôngcómộtđầubếp,mộtbàchuyênlochuyệnyphục,mộtnhạccôngpianochínhthứccùngvớimộtsốquầnthần.TấtcảmànkịchnàyđượcdựnglênđểsỉnhụcNapoléon,vàchừngnhưnócóhiệuquả.

Nhưngmùađôngnămđóxảyramộtloạtnhữngdiễnbiếnlạlùngvàngoạnmụcđếnnỗicóthểdựngthànhkịchbản.ElbaluônbịbaovâybởicảđộichiếnthuyềnAnhQuốc,vớimọihọngsúngđềuchĩavềnhữngnơinàocóthểlàmbànđạpchomộtvụđàothoát.Vậymàvàongày26tháng2năm1815,giữathanhthiênbạchnhậtmộtchiếcthuyềnchởtheo900ngườilạicóthểđónđượcNapoléonđểđưaôngtarakhơi.QuânAnhđuổitheonhưngkhôngkịp.Cáiđiệpvụgầnnhư“bấtkhảthi”nàylàmsữngsờngườidânÂu

châuvàkhiếnchocácchínhkháchởHộinghịViennakhiếpđảm.

MặcdùsẽantoànhơnnếurờikhỏichâuÂu,songNapoléonkhôngchỉquyếtđịnhtrởvềPhápmàcònđặtcượccaohơnnữabằngcáchtiếngvềParisvớimộtđộiquânítngười,vớihyvọngkhôiphụcngaivàng.Chiếnlượcnàylạithànhcông–mọingười,mọitầnglớpđềuquỳmọpdướichânông.NguyênsoáiNeydẫnquântừParisxuốngbắtông,nhưngkhibinhsĩgặplạivịlãnhtụyêuquý,họphảnphé.MộtlầnnữaNapoléonđượctônlênhoàngđế.Nhiềungườitìnhnguyệngianhậpđoànquâncủaông.Cảnướcnhưchìmvàocơnmêsảng.TạiParisquầnchúngnổiloạn.ÔngvuavừathếchỗNapoléonchỉcòncáchlàtrốnkhỏiđấtnước.

Trongvòngtrămngàysauđó,NapoléontrịvìnướcPháp.Nhưngchẳngbaolâusaucơnmêsaythoángqua,nướcPhápvỡnợ,mọinguồntàinguyêngầnnhưcạnkiệtvàNapoléonkhôngthểlàmgìnhiềuđểcứuvãntìnhthế.ThángsáunămấytạitrậnWaterloo,hoàngđếvĩnhviễnđạibại.Lầnnàythìđịchthủđãtiêuhóakỹlưỡngbàihọc:HọlưuđàyôngrahoangđảoSainteHélènerấtxangoàikhơibờbiểnTâyPhi.Ởđókhôngcócửanàođểđàothoát.

Diễngiải

ChỉnhiềunămsaumọingườimớivỡlẽnhữngbímậtvềcuộcđàotẩutừđảoElba.Trướcđó,mộtsốvịkháchđếnviếngthăm“triềuđình”NapoléonchoôngbiếtrằngdânchúngPhápyêuônghơnbaogiờhếtvàcảnướcsẽdangtaychàođónông.MộttrongnhữngvịkháchđólàtướngKollercủanướcÁo,ngườithuyếtphụcrằngnếuôngthoátkhỏiđảo,cácthếlựcÂuchâu,kểcảnướcởnướcAnhsẵnsànghoannghênhônglênnắmquyềntrởlại.NapoléoncũngđượcthuyếtphụcrằngngườiAnhsẽphớtlờđểôngtẩuthoát,vàbằngcớlàôngđãlênđườngvàobuổitrưa,giữamộtrừngtaimắtAnh.

ĐiềuduynhấtmàNapoléonkhôngngờchínhlàcómộtngườigiậtdâytoànbộmànrốiấy,vàđóchínhlàcựungoạitrưởngcủaông.Talleyrandlàmtấtcảnhữngchuyệnnàykhôngphảiđểphụchồinhữngngàyvinhquangxưacũ,nhưngđểtiêudiệtNapoléonmộtlầnvĩnhviễn.TinrằngthamvọngcủacựuhoàngsẽlàmxáotrộnsựổnđịnhcủachâuÂu,ôngtatừngquaylưnglạivớicựuhoàngtừlâurồi.ÔngphảnđốikhiNapoléonbịđàyrađảoElbavàđềnghịnênđàyđithậtxahơnnữa,nếukhôngchâuÂusẽkhôngbaogiờcóhòabình.Nhưngkhôngaichịunghe.

Thayvìtranhđấugaygắtchoquanđiểmcủamình,Talleyrandchờthời.Cứ

âmthầmtácđộng,ôngtacuốicùngthuyếtphụcCastlereaghvàMetternich,haivịngoạitrưởngcủaAnhvàÁo.

NhữngngườinàynhửmồidụNapoléonđàothoát.NgaycảchuyếnviếngthămcủaKollerđểthìthầmnhữnglờihứahẹnvinhquangcũnglàmộtphầnkếhoạch.Nhưlàmộtthầnbài,Talleyrandđãdựđoánhếtmọithứ.Ôngtabiếtcựuhoàngsẽrơingayvàocáibẫygiăngsẵn.ÔngcũngtiênđoánlàNapoléonsẽđẩynướcPháplâmchiến,vàchiếutheothựclựcquốcgiathìPhápchỉcóthểcầmcựđượcvàitháng.MộtnhàngoạigiaotạiViennabiếtTalleyrandđứngđằngsautấtcảnhữngviệckểtrênđãnóirằng:“Ôngtađãphónghỏađốtnhàđểcứunókhỏibệnhdịch.”

Khiđặtmồidụnai,tôisẽkhôngbắnconđầutiênđếnngửi,

nhưngchờchođếnkhicảđàndẫnxáctới.

(OttovonBismarck,1815-1898)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Kịchbảnsauđâyđãlặpđilặplạibiếtbaolầntronglịchsử:Mộtlãnhđạohiếuchiếnthựchiệnmộtloạtbiệnphápđểthâutómthêmquyềnlực.Tuynhiênsauđóquyềnlựcnàydầndàtớiđỉnhđiểmvàmọithứbắtđầuchốnglạiôngta.Nhìnthấynhữngkẻthùliênkếtvớinhau,ôngtavắtcạnkiệtsứcmạnhđểmongtiêudiệtchúng,songcuốicùngôngsụpđổ.Lýdolàvìngườihiếuchiến,manhđộngítkhinàokiểmsoáttoànbộtìnhhình.Hắnkhôngthểnhìnxatrôngrộng,nhiềulắmcũngchỉtínhđượcmộtvàinướccờ,hắnkhôngthểướclượngđượchậuquảcủabiệnphápnàyhaybiệnphápkhác.Vìluônbịđưavàothếphảiphảnứnglạivớinhữngnướccờcủalựclượngđịchthủngàycàngđông,vớinhữnghậuquảbấtngờcủachínhhànhđộngnóngvộicủamình,sứcmạnhhiếuchiếnđãquaylạivàođậplưnghắn.

Ởlĩnhvựcquyềnlực,bạnnêntựhỏirằngsẽíchlợigìkhichạyđônchạyđáođểgiảiquyếtvấnđềvàđánhbạiđịchthủ,nếubảnthântakhôngbaogiờcảmthấylàmìnhlàmchủtìnhhình.Tạisaotaluônphảiđốiphóvớisựkiệnthayvìđiềukhiểnchúng?Câutrảlờithậtđơngiản:Ýniệmcủabạnvềquyềnlựcđãsairồi.Bạnlầmlẫngiữahànhđộnghiếuchiếnvàhànhđộnghiệuquả.Vàtronghầuhếttrườnghợp,hànhđộnghiệuquảcónghĩalàlùimộtbước,giữbìnhtĩnh,đểchođịchthủbànghoàngvìsậpbẫytađãgiăngsẵn,vàtađầutưchothứquyềnlựcvềlâudàichứkhôngchuộngloạichiếnthắngchóngvánh.

Bạnhãynhớ:Cốtlõicủaquyềnlựclàkhảnăngrachiêutrước,làmchođịch

thủphảiđốiphóvớiđònthếcủamìnhlàdồnkẻkhácvàothếthủ.Khilàmchođốiphươngdẫnxácđếntìmthìbạntrởthànhngườikiểmsoáttìnhhình.Vàaikiểmsoátthìngườiđónắmquyềnthế.Muốnđạtđượcvịtríđóbạnphảithỏamãnhaiđiềukiện:Bạnphảihọccáchlàmchủcảmxúcvàđừnggiậnquámấtkhôn.Ngượclạibạnphảitậpthaotúngkhuynhhướngtựnhiêncủangườikháclàdễnổigiậnkhibịkhiêukhíchvàquấynhiễu.Vềlâuvềdài,kỹnăngnàytrởthànhthứvũkhílợihạihơnbấtkỳvũkhítiếncôngnàokhác.

BạnnghiêncứucáchmàTalleyrandthựchiệnchiêuthứcấy.Thoạttiênôngtanénlònglại,thôikhôngthuyếtphụccácchínhkháchlưuđàyNapoléonđithậtxa.Việcthuyếtphụcngườikháclàmtheoýmình,việcápđặtýkiếncủamìnhbằnglờilẽlàhànhđộngtựnhiênthôi.Nhưngthườngkhimìnhkhôngđượctoạinguyệnmàcònbịphảnđòn.LúcđónhiềuchínhkháchkhôngnghĩmộtNapoléonbạitrậnsẽcònlàmộtmốiđedọanênTalleyrandbiếtnếubỏracôngsứcđểthuyếtphụchọthìquảlàkhờkhạo.Ngượclạiôngtakìmgiữcảmxúcvàlờilẽ.Điềuquanquantrọnghơnhếtlàôngtagiăngchocựuhoàngmộtcáibẫyêmáivàkhócưỡng.TalleyrandbiếtnhượcđiểmdễbốcđồngcủaNapoléon,biếtnhucầuđắmmìnhtrongvinhquangvàsựtinyêucủadânchúng,vàôngtađãlợidụngnhữngđiểmyếunàythậthoànhảo.TalleyrandhiểurằngkhiđãcắncâuthìNapoléoncũngsẽkhôngthểthànhcôngđểsauđótrảthùbởivìôngtabiếtngânsáchnướcPhápđãcạnkiệt.VàchodùNapoléoncóvượtquađượccáiảinàythìxácsuấtthànhcôngsẽlớnhơnnếucựuhoàngcócơhộilựachọnthờigianvàđịađiểmhànhđộng.Khigiăngbẫy,Talleyrandđãnắmthếthượngphong.

Tấtcảchúngtađềucónhiềusứcmạnh,vàvàolúcnàođósứcmạnhnàysẽlênđếnđỉnhđiểm.Khidụđịchthủtìmđếnta,địchsẽbịhaomònlựclượngvìđãtiêuphísứcmạnhsuốtlộtrìnhdichuyển.Vàonăm1905khiNgavàNhậtlâmchiến,độichiếnhạmcủaNgamạnhhơnhẳn.NhưngnguyênsoáiNhậtTogoHeihachirotungtintìnhbáodởm,dụNgaxuấtquântừcáccảngởbiểnBalticvìNgatưởngsẽtiêudiệthạmđộiNhậttrongcuộctiếncôngchớpnhoángduynhất.NhưngNgakhôngthểđếnNhậtbằnghảitrìnhngắnnhất–quaeobiểnGibraltarrồiquakênhđàoSuezđểvàoẤnĐộDương–vìhảitrìnhnàybịquânAnhchiếmgiữ,màquânNhậtlạilàđồngminhcủaVươngquốcAnh.HạmđộiNgaphảiđivòngquamũiHảoVọng,kéohảitrìnhdàithêmsáungàndặmnữa.KhiquânNgađãvượtquacựcphíanamchâuPhirồi,Nhậtlạitungthêmtindởmrằngmìnhchuẩnbịxuấtquânphảncông.VìvậysuốtcảhànhtrìnhquânNgaluôntrongtìnhtrạngbáođộngcaođộ.Khiđếnnơi,quânNgacăngthẳngvàkiệtsức,trongkhiNhậtđangthậtthoảimáisungmãn.Nhờđóchodùkhôngđượclợithếvềkhítàivàkinh

nghiệm,NhậtvẫnđậpnátđượchạmđộiNga.

Mộtlợithếkháckhidụđịchthủđếntìmta,nhưtrongtrườnghợpkểtrên,làtabuộcđốiphươngphảichơitrênsânkhách.Khôngđượcởtrậnđịacủamình,đốiphươngsẽcăngthẳng,hànhđộngthiếusuynghĩvàphạmphảisailầm.Chodùchỉlàhộihọphaythươnglượng,ngườithôngminhluôndụđịchvàosânmìnhhoặcvàotrậnđịamàmìnhchọntrước.Bạnđượclợithếsânnhà,trongkhiđốiphươnglạnướclạcáivàítnhiềucũnglâmvàothếthủ.

Thaotúnglàmộttrònguyhiểm.Nếuđốiphươngbiếtmìnhđangbịthaotúngthìcànglúccàngkhókiểmsoáthắnhơn.Nhưngkhidụđượchắntìmđếnta,hắnsẽlầmtưởnglàđangnắmthếchủđộng.Hắnkhôngnhậnranhữngsợidâyđanggiật,giốngnhưNapoléontưởngrằngmìnhlàngườivạchkếhoạchđàothoátvàtrởlạinắmquyền.

Mọithứđềutùythuộcvàochấtlượngngonngọtcủamiếngmồi.Nếucáibẫycủatagiăngraquáhấpdẫn,nhữngcảmxúcvàhammuốnnháonhàosẽlàmđịchthủmờmắt.Càngthamlamthìchúngcàngdễbịxỏmũi.

BậcsưphụvềlừađảohồithếkỷXIXDanielDrewlàngườiamtườngthịtrườngchứngkhoán.Khimuốnmuahaybánloạicổphiếunàođó,khimuốnnânghaygiảmgiá,ítkhinàohắntiếpcậntrựctiếptaychơi.MộttrongnhữngmánhcủahắnlàravẻkhẩntrươngchạyvàomộtcâulạcbộdànhriêngchonhữngngườichuyênmụcbánchứngkhoánnằmgầnWallStreetđểchomọingườithấyrằngmìnhđanghốihảtrênđườngđếntrungtâmchứngkhoán.Hắnrútcáikhănmàuđỏđểthấmmồhôitránvà“vôtình”làmrơiramẩugiấynhỏ.CácthànhviêncâulạcbộluônmuốnbiếttrướcmọiđộngtáccủaDrew,họsẽđổxôxemxétmẩugiấyvốnchắcchắncóghimộthaichitiếtmáchnướcvềnhữngchứngkhoánnàođó.Miệngđồnmiệng,họsẽkháonhaumuahoặcbánchứngkhoánđó,xemnhưrơivàobẫycủaDrew.

Nếudụđượcngườikháctựđàomồchônthìbạnkhôngcầnphảiđổmồhôi.Bọnmóctúiápdụngquyluậtnàyrấtnhuầnnhuyễn.Trướckhimóctúi,mấuchốtlàbiếtchắccáibópđangnằmởtúinào.Bọnchuyênnghiệpthườnghànhnghềởbếnxehaytrạmđỗ,nơinàocógắnbảngthậttoCOICHỪNGMÓCTÚI.Kháchbộhànhđingangquatrôngthấybảngnàysẽđưataysờthửxemcáibópcònyênvịtrongtúihaykhông.Đểýthấyđộngtácnày,bọnchúngsẽnhónlấycáibópdễnhưtrởbàntay.CótinđồnlàchínhbọnchúngcòngắnthêmbảngCOICHỪNGMÓCTÚIđểdễbềtácnghiệp.

Khikhiếnngườikhácđếntìmmình,đôilúcsẽhiệuquảhơnnếubạncôngkhaiđểchohọbiếtlàbạnchủđộngxuikhiếnnhưthế.Thayvìdụdỗ,bạncôngkhaithaotúng.Ởđây,tácđộngtâmlýkhásâuxa:Ngườinàocókhảnăngkhiếnkẻkhácđếnvớimìnhsẽrạngngờiquyềnnăng,khiếnkẻkiaphảikínhnể.

FilippoBrunelleschi,họasĩvàkiếntrúcsưvĩđạithờiPhụchưng,rấtgiỏitrongviệckhiếnngườikhácđếnvớimình.NgàykiaôngnhậnthầusửachữamáivòmnhàthờSantaMariadelFioreởFlorence.Đâylànhiệmvụquantrọngmanglạithanhthế.NhưngkhicácvịchứcsắcthànhphốmướnthêmngườithứhailàLorenzoGhibertiđểlàmviệcchung,thìBrunelleschiâmthầmbàyramưukế.BrunelleschibiếtrõlàGhibertichiasẻđượcgóithầunàylàdoquanhệhànhlang,rằnghắnsẽkhônglàmgìratrònhưngsẽhưởngmộtnửacôngtrạng.ĐếngiaiđoạncaođiểmcủacôngtrìnhbỗngdưngBrunelleschiphátbệnhthậtbíẩn.Ôngtakhôngthểlàmviệctiếp,vàbảocácvịchứcsắcrằnghọđãmướnGhibertirồithìhắnphảicókhảnănglàmtiếpcôngviệcmộtmình.ChẳngbaolâusauhọthấyGhibertichẳnglàmđượcgìnênđếnnàinỉBrunelleschi.ÔngtaphớtlờvànhấnmạnhrằngGhibertiphảihoàntấtdựán,mãichođếnkhicácvịkianhậnthứcđượcvấnđề.HọchoGhibertinghỉviệc.

CólẽnhờphéplạnênchỉtrongmộthaihômthìcănbệnhbíẩncủaBrunelleschibiếnmất.Ôngtakhôngcầnnổigiậnmàcũngchẳnglàmđiềugìngốcnghếch,màchỉđơngiảnápdụngnghệthuật“khiếnkẻkhácđếnvớimình”.

Nếucódịpnàođócácbạnchorằngvìvấnđềthểdiệnnênphảikhiếnngườikhácđếntìmmình,vàbạnlàmđược,thìsaunàyhọvẫntiếptụcđếnngaycảkhibạnkhôngcầnsaikhiếnnữa.

Hìnhảnh:

Bẫygấubằngmậtong.Thợsăngấukhôngtheođuổitheoconmồi.Nếubiếtmìnhđangbịsănđuổi,gấusẽláulỉnhchuồnmất,vàtrởnêncựckỳhungdữkhibịdívàothếbí.Ngượclại,thợsănsẽgiăngbẫybằngmậtong.Anhtakhôngcầnmệtnhọcvàmạohiểmtínhmạngmìnhđểđuổitheogấu.Anhtagiăngbẫy,rồichờ.

Ýkiếnchuyêngia:

Kẻthiệnchiếnkhiếnđịchthủđếntìmmình,chứkhôngđiđếnchỗđịchthủ.

Đâylànguyênlýđầyvàvơigiữamìnhvàngườikhác.Khitakhíchđịchthủđếntìmta,sứclựchọluônrỗng;nếuvậytakhôngđếnchỗcủahọthìsứclựctaluônđầy.Lấycáiđầymàtiếncôngcáirỗngthìcũnggiốngnhưlấyđáchọitrứng.

(TrươngVũ,thếkỷ11,bànvềBinhphápTônTử)

NGHỊCHĐẢO

Mặcdùnhìnchungthìtanênlàmchođốiphươngtổnhaosứclựckhitìmđếnta,nhưngcónhữngtrườnghợpngượclạitalạibấtngờtấncôngmãnhliệtđểđốiphươngsuysụptinhthầnvàsinhlực.Thayvìchờhọđến,tađitrướcmộtbước,thúcépquyếtđịnhvànắmthếchủđạo.Tấncôngthầntốclàthứvũkhíkhủngkhiếp,vìnódồnđốiphươngvàothếphảiđốiphómàkhôngđủthờigiansuynghĩhoặclậpkếhoạch.Trongnhữngtrườnghợpnhưvậy,đốiphươngsẽsailầmvềphánđoánvàluivềthếbịđộng.Chiếnthuậtnàyngượclạivớichiêugiăngbẫyvàchờđợi,nhưnglạicócùngmụcđích:Làmchođịchthủđốiphótheođiềukiệncủata.

NhữngngườinhưCesareBorgiavàNapoléondùngtốcđộđểlàmđịchthủsợhãi,sauđóhọmớichiếmquyềnđiềukhiển.Hànhđộngchớpnhoángvàbấtngờluônkhiếnđốiphươngthấtđảmkinhhồn.Tùytheotìnhhuốngmàbạnchọnchiếnthuật.Nếutachủđộngvềmặtthờigianvàbiếtrằnghaiphecânsức,thìhãydụđịchđếnđểlàmtiêuhaolựclượngchúng.Nếutaphảiđuavớithờigian–đốiphươngyếuhơnta,nếuđểlâuthêmthìchúngcócơhồiphục–thìđừngchừachochúngcửanào.Đánhthầntốcthìchúngkhôngcònđườngrút.NhưtayđấmboxingJoeLouisđãnói:“Hắncóthểchạyquanh,nhưngkhôngthểlẩntrốn.”

NGUYÊNTẮC9

CHIẾNTHẮNGBẰNGHÀNHĐỘNG,CHỨKHÔNGBẰNGLÝLUẬN

Bấtkỳvinhquangtạmbợnàomàbạnđạtđượcqualýluậncũngchỉlàthứchiếnthắngchẳngphảitrảbằngcáigiáquáđắt.Sựoángiậnvàáctâmmàbạnđãkhuấylênsẽdaidẳnghơnviệcđốiphươngtạmthờithayđổiýkiến.Muốnngườikhácnhấttrívớimình,bạnhãyhànhđộngcụthểmàkhôngcầnnóilờinào,nhưvậybạnmớithựcsựmạnhmẽ.Hãychứngminh,đừnggiảithích.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Vàonăm131TCN,quanchấpchínhLaMãlàPubliusCrassusCivesMucianusvâyhãmthịtrấnPergamuscủaHyLạp.Ôngcầncómộtthâncâylớnđểlàmđònhúcsậpcửathành.Trướcđóvàihôm,MucianustrôngthấymộtsốcộtbuồncủachiếnthuyềntotrongxưởngđóngtàuởAthens,nênôngliềnralệnhsungcôngngaycâycộttonhất.ViênkỹsưquânsựởAthensnhậnđượclệnh,nhưngbiếtchắcrằngcâycộttonhấtchưaphảilàtốtnhất.Anhtabảođámbinhsĩrằngcócâynhỏhơn,nhưngthíchhợphơnchoviệcpháthành.

Binhsĩcảnhbáorằngquanchấpchínhkhôngphảingườithíchlýluận,songviênkỹsưvẫnkhăngkhăngrằngvâycộtnhỏsẽlàthứduynhấtthíchhợpvớicáithiếtbịmàanhtađãthiếtkếđểpháthành.Anhvẽhếtsơđồnàyđếnsơđồkhác,thậmchíbảovớiquânlínhrằnganhtalàchuyêngia,rằnghọkhôngbiếtấtgiápgìvềnhữngđiềuanhtanói.Tuynhiênquânlínhbiếtrõvịchỉhuycủahọ,vàcuốicùngthuyếtphụcviênkỹsưrằngtốthơnanhtanênngậmmiệngvàchấphành.

Saukhiquânlínhđikhỏi,viênkỹsưsuynghĩtiếpvàtựhỏiliệuíchlợigìkhituântheomộtcáilệnhtrướcsaugìcũngdẫnđếnthấtbại?Dođóanhtachochuyểnđicâycộtnhỏ,tựtinrằngquanchấpchínhsẽthấynóhữuhiệuhơnnhiều,từđósẽkhenthưởnganhxứngđáng.

Khicâycộttớinơi,Mucianusbảoquânlínhbáocáo.Họkểlạichuyệnanhkỹsưdàidòngthuyếtgiảngvàkhuyêndùngcâycộtnhỏ,nhưngcuốicùngcũnghứalàsẽchuyểncâylớn.Mucianusnổitrậnlôiđình,khôngcònbìnhtĩnhđểnghĩđếnviệcbaovâythịtrấn,hoặcđếnpháthànhtrướckhiviện

quânHyLạpđến.Mụctiêuduynhấttrongđầuôngtabâygiờlàviênkỹsưhỗnxượckia.

Vàingàysaukhibịtriệutậptới,anhtavẫnmộtlầnnữahồhởigiảithíchchoMucianusnghetạisaophảidùngcâycộtnhỏ.Anhtacứhuyênthuyênmãi,đưaranhữnglýlẽmàanhtađãnóivớitoánquânhômtrước.Vớinhữngchuyênmônhữuquan,anhtakhuyênMucianusnênnghetheoýkiếnchuyêngia,vàphảichiôngtađãsửdụngcâycộtđượcgửitớiđểpháthànhthìkếtquảsẽmỹmãn.Mucianusđểanhtanóixongrồiralệnhlộthếtquầnáotrướctoànquân,cholínhdùngroivàgậyđánhchođếnchết.

Diễngiải

Viênkỹsư,màtêntuổikhôngđượclịchsửghilại,đãbỏcảđờirađểthiếtkếcộtnhàlẫncộtbuồm.ThịtrấnPergamusnổitiếngvềsảnxuấtnhữngcâycộttuyệthảo,vàviênkỹsưkialàngườigiỏigiangnhấtthịtrấn.Chínhvìvậymàanhtabiếtmìnhcólý.Câycộtnhỏsẽdễkhiênghơn,chotốcđộtiếncônglớnhơn,dođóxunglựccũngcaohơn.Cộttokhônghẳnđãtốthơn.TấtnhiênlàMucianuscũngthấyđượclẽđóvàcuốicùnghiểurarằngkhoahọcrấttrunglập,vàlýtrísẽchiếnthắng.Vậylẽnàoôngtalạicứmãimêmuội,mộtkhiviênkỹsưhếtlờigiảithích,kèmvớisơđồminhhọa?

ViênkỹsưquânsựkiađiểnhìnhcủaloạiNgườiLýSự,loạingườitrongxãhộichúngtanhìnđâuđâucũngcó.NgườiLýSựkhônghiểurằngchữnghĩakhôngbaogiờtrunglập,vàkhicãilývớicấptrên,anhtađãtháchthứctríthôngminhcủakẻcónhiềuquyềnlựchơnmình.Anhtacũngkhôngbiếtngườiđốithoạivớimìnhthựcsựlàai.Vìmỗingườitrongchúngtađềuluônchorằngmìnhđúng,vàítkhinàolờilẽngườikhácthuyếtphụcđượcta,nênnhữnglậpluậncủaNgườiLýSựrơivàotaikẻđiếc.Chodùhếtđườngcãithìhắnvẫncốcãimàkhôngbiếtrằngmìnhtựđàomồchôn.Mộtkhiđãlàmchocấptrêncảmthấymấttựtinvàkémhơnvềtrithức,thìchodùcóđượcsựhùngbiệncủaSocratescũngkhôngcứuvãnđượctìnhhình.

Vấnđềkhôngchỉđơngiảnlàtránhtranhluậnvớicấptrên.Aitrongchúngtacũngchorằngýkiếnvàlýluậncủamìnhlàđúngnhất.Vìvậybạnnêncẩnthận:Hãyhọccáchchứngminhsựđúngđắncủaýtưởngmìnhmộtcáchgiántiếp.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Năm1502tạithànhphốFlorencenướcItalia,mộtkhốicẩmthạchtođùng

đứngsừngsữnggiữakhunhàthicôngnhàthờSantaMariadelFiore.Trướckia,nótừnglàkhốicẩmthạchnguyênliệutuyệtvời,songcómộtthợđiêukhắcnontaynghềđãvôtìnhlàmthủngmộtlỗtoởvịtrílẽraphảilàcặpchâncủaphotượngsắphìnhthành,nênsauđókhôngcònchỗđểtạccặpchân.ThịtrưởngFlorencelàPieroSoderiniđãcốcứuvãntìnhthếbằngcáchmờicảLeonardodaVincivànhữngbậcthầykháctậndụngkhốicẩmthạch,songcuốicùngaicũngnhìnnhậnrằngkhôngcòncáchnàocứuvãnđược.Vìvậychodùđãtốnnhiềutiềnmuavề,nhưngkhốiđáđànhđứnghứngbụitrongbóngtối.

NgàykiamộtnhómbạnbècủanghệnhânMichelangeloquyếtđịnhviếtthưlênRomeđểmờiôngxemxét.Họtinlàchỉmìnhôngmớicóthểtậndụngkhốicẩmthạchtuyệtvờiđó.Nghệnhânbằnglòngđếnxemvàchobiếtôngcóthểtậndụngđểtạcmộtbứctượngkhác,khéoléotránhnécáilỗitrongkhốiđá.Soderinibảochỉtổmấtthờigian,rằngkhôngaicóthểcứuvãntaihọađó,songcuốicùngôngcũngbằnglòngđểchonghệnhânthửnghiệm.MichelangeloquyếtđịnhtạctượngDavidtayđangthủdànná.

Vàituầnsau,khiMichelangelođangchấmphánhữngnétsaucùngthìSoderinibướcvàoxưởng.Tựravẻmìnhcũnglàtaythưởnglãm,viênthịtrưởngngắmnghíacôngtrìnhmộtlúcrồibảoMichelangelorằngbứctượngrấtđẹp,nhưngtiếclàcáimũihơito.NghệnhânbiếtrằngSoderiniđangđứngngayphíadướibứctượngkhổnglồnênkhôngthểcóphốicảnhthíchhợp.Khôngnóimộtlời,Michelangeloradấuchothịtrưởngtheoôngtalêndàngiáo,chỗgầncáimũi.SauđóMichelangelonhặtbúađụcvàmộtítbụicẩmthạchvươngvãitrênsàn,rồileolênđộdàncaohơnmộtchút,khuấtmắtSoderini.Vừakhuađục,Michelangelovừabuôngtaychorơidầnítbụicẩmthạch,làmchoSoderinilầmtưởnglàôngcóđụcđẽothựcsự.VàiphútsauMichelangeloleoxuốngtầngdàngiáonơiSoderiniđứngvàmờiôngtangắmlạilầnnữa.“Đẹphơnrồiđó,”Soderinigậtgù,“anhlàmchobứctượngsốngđộnghẳnlên.”

Diễngiải

Michelangelobiếtchắcrằngnếusửacáimũithìxemnhưtoànbộphotượngsẽđitoong.NhưngSoderinilạilàchủthầu,tựđắcvềmỹquancủamình.Lýluậnvớimộtngườinhưthế,Michelangelosẽkhôngđượcgìcả,màcònrủiromấtđinhiềuđơnđặthàngtrongtươnglai.Nghệnhânđãkhônkhéoimmồm.Giảiphápcủaôngtalàthayđổivịtrívàphốicảnh(đưathịtrưởngđếngầncáimũihơn)màkhôngcầngiảithíchrằngchínhphốicảnhđãlàmSoderiniđánhgiásai.

Maychohậuthế,Michelagelođãtìmđượccáchgiữnguyênbứctượng,đồngthờilàmchoSoderinitinrằngnhờmìnhmàbứctượngđẹphơn.Đólàsứcmạnhtacóđượcbằnghànhđộngcụthểchứkhôngqualýluận:Khôngaimấtlòngvàquanđiểmcủatađượcminhchứng.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Ởlĩnhvựcquyềnlựctanêntìmcáchđánhgiánhữngđộngtáccủamìnhvềlâuvềdàiđốivớingườikhác.Khicốgắngchứngminhluậnđiểmhaychiếnthắngbằnglýluận,cáikhólàrốtcuộctakhônghềbiếtlờilẽmìnhtácđộngđếnngườikiarasao:Cóthểhọbằngmặtnhưngkhôngbằnglòng.Hoặcgiảmìnhnóiđiềuđóvôtìnhxúcphạmhọ-chữnghĩaquỷquyệtởchỗcóthểđượchiểutheotâmtrạngngườinghe.Ngaycảnhữnglậpluậntốtnhấtcũngkhôngcónềntảngvữngchắc,bởivìchúngtathườngnghingờbảnchấtlươnlẹocủalờinó.Vàchỉvàingàysaukhinhấttrívớingườikhác,talạitrởvềvớiquanđiểmcủamìnhdothóiquen.

Bạnhãynhớrằngchữnghĩarẻnhưbèo.Aicũngbiếtrằngtrongcơnphấnkhíchcủatranhluận,chúngtasẽkhôngthừamộtchữnàonhằmbênhvựclậptrườngcủamình.ChúngtasẵnsàngtríchdẫnKinhthánh,hoặcthamchiếunhữngthốngkêkhôngthểkiểmchứng.Ailạiđitinnhữngchiếcmáynổnhưthế?Trongkhiđó,nếutachứngminhbằnghànhđộngthìsẽmạnhmẽvàcóýnghĩahơnnhiều.Hànhđộngthìcụthểtrướcmắtđó,aicũngthấyđược–“Vâng,bâygiờthìcáimũiphotượngtrôngđẹphơnhẳn.”Khôngcólờilẽnàodễgâyhiểulầm,khôngcóchữnghĩanàolàmmấtlòngnhau.Trướcbằngchứnghiểnnhiên,khôngaicóthểlýluậngìđượcnữa.NhưBaltasarGrácianđãnhậnxét,“Nhìnchung,mọingườichịunhìnchứhiếmkhichịunghesựthật.”

SirChristopherWrenlàmẫungườithờiPhụchưngcủanướcAnh.Ôngamtườngcáckhoatoánhọc,thiênvăn,vậtlý,vàsinhlýhọc.Vậymàtrongsuốtsựnghiệpdàiđằngđẵng,vớitưcáchlàvịkiếntrúcsưđượccatụngnhấtnướcAnh,ônglạibịchủthầubảolàphảithựchiệnnhữngthayđổitrongthiếtkế,nhữngthayđổihoàntoàntrongthựctế.Mỗilầnnhưvậy,Wrenkhôngbaogiờcãilýhoặclàmmấtlòng.Ôngcócáchkhácđểchứngminhluậnđiểmcủamình.

Năm1688WrenthiếtkếtòanhàthịchínhchođôthịWestminster.Kiếntrúchếtsứclộnglẫynhưngquanthịtrưởngkhônghàilòng,mànóiđúngraôngbịcăngthẳng.ÔngbảoWrenrằngtầngthứhaicóvẻkhôngchắcchắn,biếtđâunósẽsậpxuống,đèbẹpphònglàmviệccủaôngởtầngmột.Ôngyêu

cầuWrenphảidựngthêmhaicộtđáphụtrợ.Làmộtkỹsưtinhtế,Wrenbiếtrằngnhữngcâycộtđósẽkhôngíchlợigì,vànỗilosợcủathịtrưởnglàkhôngcócăncứ.Nhưngôngvẫncứchoxâyvàquanthịtrưởngrấthàilòng.Chỉnhiềunămsauđó,toánthợlàmviệctrêntầngcaomớinhậnthấylàđầuhaicâycộtkhôngđụngtrầnnhà.Chúngchỉđượcxâychocó,nhưngcảhaingườitrongcuộcđềuđượcđiềumìnhmuốn.Quanthịtrưởngđượcsựantâm,vàWrencũngchắcchắnhậuthếsẽhiểurarằngthiếtkếbanđầucủamìnhthựcsựhiệuquả,rằnghaicâycộtkiarõràngchẳngcầnthiết.

Việcchứngminhýtưởngcủamình(bằnghànhđộng)mạnhhơnởchỗđốiphươngkhôngcótâmlýthủthế,từđócởimởhơnchotathuyếtphục.Hãylàmchohọthấyđượcđiềumìnhmuốnbàytỏ,thấyđượcsaunghĩađen,theonghĩavậtchất,nhưthếsẽtốthơnlàtachỉđưaralýluậnsuông.

CólầnNikitaKrushchevđangđọcmộtdiễnvănkểtộiStalinthìcómộtngườihỏikiểumóchọng:“LúcđóônglàđồngsựcủaStalin,vậytạisaokhôngngănchặnôngtalại?”Khôngnhìnthấykẻchấtvấngiữađámđông,Krushchevquátto“Aihỏivậy?”.Khôngcánhtaynàogiơlên.Khôngainhúcnhích.Sauvàigiâyimlặngcăngthẳng,cuốicùngKrushchevđiềmtĩnhnói:“Giờthìcácanhbiếtvìsaotôikhôngngănchặnrồichứ?”.ThayvìgiảithíchrằngbấtkỳaiđứngtrướcmặtStalincũngđềusợhãi,rằngchỉcầnmộtchútdấuhiệukhángcựcũngđồngnghĩavớicáichết,KrushchevlàmchocửtọacóđượccáicảmgiácnhưthếnàokhiđốimặtvớiStalin–làmchohọcảmđượcnỗisợkhiphảilêntiếng,sựkhủngkhiếpkhiđốiđầuvớilãnhtụ,vàtrongtrườnghợpnày,lãnhtụđólàKrushchev.Cáchchứngminhnàyđánhthẳngvàotrựcgiáccửtọavàmọilýluậnđềukhôngcầnthiết.

Sựthuyếtphụcmạnhmẽnhấtvượtquahànhđộngđểtrởthànhbiểutượng.Biểutượng–mộtlácờ,mộttruyềnthuyết,mộttượngđàikỷniệmmộtsựkiệngâycảmxúcmạnhởchỗlàaiaicũngcóthểhiểumàkhôngcầngiảithích.Năm1975khibắtđầucuộcđàmphánnảnlòngvớiIsraelvềviệctrảlạimộtphầnsamạcSinai,HenryKissingerđộtngộtđìnhchỉmộtbuổihọpcăngthẳngvàquyếtđịnhđithamquanmộtvòng.ÔngđếnthămtàntíchpháođàiMasada,nơimàtấtcảngườiIsraelđềubiếtrằngbảytrămchiếnbinhDoTháiđãđồngloạttựsátvàonăm73,thayvìđầuhàngquânLaMãđangvâyhãm.CómặtvớiKissingertạipháođài,ngườiIsraelhiểungayýnghĩachuyếnviếngthămcủaôngta:Ônggiántiếptốcáohọđangtiếnđếnmộtcuộctựsáttậpthể.Mặcdùkhônglàmhọthayđổilậptrường,nhưngbảnthânchuyếnviếngthămđócũnggiúphọsuynghĩnghiêmtúchơn,nếusovớiviệcKissingertrựctiếpcảnhbáo.Mộthànhđộngbiểutrưngnhưthếchuyểntảiđượcnhiềuhàmývềmặtcảmxúc.

Khimuốnđạtquyềnlực,hoặcđịnhduytrìquyềnlựcđó,bạnnênthửtìmconđườnggiántiếp.Vàcũngnêncẩnthậnlựachọntrậnđịa.Nếuvềlâuvềdài,ngườikháccónhấttrívớitahaykhônglàkhôngcònquantrọng–hoặcnếuvớithờigianvàkinhnghiệmhọsẽhiểurađiềutamuốnnói–thìtốthơntakhôngnênmấtcôngchứngminhgìcả.Hãytiếtkiệmsinhlựcvàđichỗkhác.

Hìnhảnh:

Cầubậpbênh.Lênrồixuống,xuốngrồilên,nhữngngườicãilýkhôngđạtđượcđiềugìchắcchắncả.Đừngngồitrênđónữa,hãybướcxuốngvàchứngminhchohọthấycáiýcủabạn.Cứđểchohọngồiởphíabậpbênhcao,trọnglựcsẽtừtừđưahọxuống.

Ýkiếnchuyêngia:

Đừngbaogiờcãilý.Trongđámđông,khôngđiềugìcầnbàncãi,bạnchỉnêntrưngrakếtquả.

(BenjaminDisraeli,1804-1881)

NGHỊCHĐẢO

Lờilẽcũngcóíchlợisinhtửtronglĩnhvựcquyềnlực:Đểlàmđốiphươngxaolãng,đểngụytranghànhtungcủata,khitabịpbợmhoặcđangnóidối.Trongnhữngtrườnghợpnày,muốnđượcviệctaphảikhuamôimúamỏvớitấtcả…tấmlòng.Hãylôikéođốiphươngvàocuộctranhluậnđểhắnkhôngthểpháthiệnthựcchấtcủachủtâmta.Muốnnóidốimàítcóvẻnóidối,bạnnêntỏvẻhếtsứcthiếtthavàtrungthực.

Kỹthuậtnàytừngcứunguychonhiềutaylừabịp,trongđótiếngnổinhưcồnlàBátướcVictorLustig.NgàykiaôngtabánchonhiềungườivùngthônquêMỹnhữngchiếchộpdởm,màôngtaquảngcáolàsaochépđượctiềngiấy.Khikhámphámìnhbịlừa,cáckhổchủđànhngậmbồhònchứkhôngdámbáocảnhsát.SongcảnhsáttrưởngRichardscủahạtRemsenbangOklahomalạikhôngphảilàhạngngườidễdàngchấpnhậnbịlừamất10.000USD.ÔngtacốcôngđitìmLustigvàngàynọpháthiệnrasưphụtrongmộtkháchsạntạiChicago.

Nghetiếnggõ,Lustigmởcửaphòngvànhìnthấynòngsúngchĩavàobụng.“Hìnhnhưcóvấnđềgìxảyra?”,hắntabìnhtĩnhhỏi.

“Đồchóđẻ,”cảnhsáttrưởnghétto,“taosẽgiếtmày.Màylừataobằngcáihộpdởm!”

“Ýônglàcáihộpkhônghoạtđộngsao?”,Lustigravẻngâythơcụ.

“Màybiếtlànódởmmà!”,cảnhsáttrưởnghậmhực.

“Khôngthểnhưthếđược!Làmgìcóchuyệnnókhônghoạtđộng.Ôngcóvậnhànhnóđúngcáchkhông?”

“Taolàmyhệtnhưlờimàydặn.”

“Không,ôngđãlàmgìđósairồi”,Lustignói.

Sauđócuộctranhluậncứxoayvòngvòng.Nòngsúngtừtừhạxuống.

Lustigtiếnsanggiaiđoạnhaicủachiếnthuậtlýsự:Hắntuônratừngtràngnhữngkỹthuậtbálápvềcáchvậnhànhchiếchộp,đưaviêncảnhsáttrưởngvàomêhồntrận.Đếnlúcnàycảnhsáttrưởngcóvẻbớttựtinvàkhôngcòncãihăngnữa.Lustignói:“Đượcrồi,tôisẽhoàntrảôngtrọnsốtiềnngaylậptức.Tôicũngsẽtraochoônghồsơhướngdẫnsửdụngđúngcách,vàtôisẽđếntậnOklahomađểtậnmắtthấycáimáyhoạtđộngtốt.Bảođảmôngkhôngmấtđồngxunào.”Viêncảnhsáttrưởngmiễncưỡngưngthuận.Đểtrấnan,Lustigrútramộtxấptrămtờbạctrămđô,đưachoôngtavớilờichúcmộtkỳcuốituầnvuivẻởChicago.Đãbớtnóngbỏngvàhơilọngcọng,cuốicùngcảnhsáttrưởngcũngrađi.Nhữngngàysauđó,sángnàoLustigcũngxămxoitrangbáo.Cuốicùnghắncũngthấyđượcđiềumìnhđangtìm:Mộttinvắnvềviệcbắtgiữ,xétxử,vàbuộctộicảnhsáttrưởngRichardstiêuthụtiềngiả.Lustiglàngườichiếnthắngtrongcuộccãivã;viêncảnhsáttrưởngkhôngbaogiờlàmphiềnLustignữa.

NGUYÊNTẮC10

TRÁNHKẺXẤUSỐ,ĐỂKHỎIXUILÂY

Bạncóthểchếtvìsựkhốnkhổcủakẻkhác–trạngtháixúccảmcũngtruyềnnhiễmnhưbệnhtậtvậy.Bạntưởngmìnhcứugiúpngườisắpchếtđuối,nhưngthậtrabạnđangthòmộtchânvàotaihọa.Kẻxấusốđôikhirunrủiđiềubấthạnhđếnvớihọ;nhưnghọcũngrunrủibấthạnhđếnvớibạn.Bạnchỉnêncộngtácvớingườihạnhphúcvàmaymắn.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Rađờinăm1818tạiIreland,MarieGilbertđếnParisvàothậpniên1840đểthửvậnmaybằngnghềbiểudiễncamúa.LấynghệdanhlàLolaMontez(mẹcôtacódòngmáuTâyBanNhaxaxôi),côtatuyênbốmìnhlàvũcôngflamencođếntừTâyBanNha.Đếnnăm1845thìnghềnghiệpxuốngdốc,Lolaphảichuyểnsanglàmgáibaohạngsang,vàchẳngbaolâusautrởthànhmộttrongnhữngngườithànhđạtnhấtParis.

ChỉmộtngườicóthểcứunguychosựnghiệpvũcôngcủaLola:AlexandreDujarier,chủtờbáocósốlượngpháthànhcaonhấtnướcPháp,đồngthờilàngườigiữnguyênmụcbìnhluậnsânkhấu.LolaquyếtchígặpvàchinhphụcDujarier.Quansátthóiquenmỗingày,côthấysángnàoanhtacũngđiquầnngựa.Bảnthânlàkỵsỹgiỏi,sángngàynọLolacũngcưỡingựađidạovà“tìnhcờ”vavàongựacủaDujarier.Chẳngbaolâusauhaingườicùngcưỡingựađidạomỗisáng.Íttuầnsaunữa,Loladọnvàoởchungvớianhta.

Cảhaisốnghạnhphúcđượcmộtthờigian.VớisựgiúpđỡcủaDujarier,Lolabắtđầuhồisinhsựnghiệpmúa.Bấtchấpnhữngrủirođốivớivịtríxãhội,Dujarierbáochobạnbèbiếtsangxuânanhsẽcướinàng.(Lolachưachoanhtabiếtrằngnămlên19tuổicôtừngbỏtrốngiađìnhđểkếthônvớimộtngườiAnh,vàdođóvềmặtpháplýLolavẫnlàvợôngta.)Dujarieryêusayđắm,nhưngcuộcđờianhbắtđầuxuốngdốc.

Trongkinhdoanhanhgặptoànrủirovàbạnbècóthếlựcbắtđầuxalánh.CólầnDujarierđượcmờidựđạitiệc,nơiquytụnhiềugươngmặttrẻgiàucónhấtParis.LolađòiđitheonhưngDujarierkhôngcho.Lầnđầutiênsaukhichungsống,haingườicãivãnhau,vàDujarierđếnbuổidạtiệctrongtâmtrạngnặngtrĩu.AnhtamượnrượugiảisầurồixúcphạmJean-BaptisteRosemonddeBeauvallon,mộtnhàbìnhluậnsânkhấunổitiếng,cólẽvìngườinàyđãnóigìđóđộngchạmđếnLola.BeauvallontháchthứcDujarier

đọsúngtayđôingaysánghômsau.DujarierxinlỗinhưngBeauvallonkhôngchịunêncuộcsongđấuvẫndiễnra.VìBeauvallonthuộcnhómxạthủhàngđầuởPhápnênDujariergụcngã.NhưthếkếtthúccuộcđờicủachàngtraitrẻtriểnvọngnhấtParis.Lolasụpđổvàgiãbiệtkinhthành.

Năm1846LolacómặtởMunich,nơicôtaquyếtđịnhvevãnvàchinhphụcnhàvuaLudwigxứBavaria.CôpháthiệnracáchtốtnhấttiếpcậnLudwiglàthôngquasĩquantùyphái,BátướcOttovonRechberg,ngườinổitiếngháosắc.Ngàykiakhibátướcđangdùngbữasángởquáncàphêlộthiên,Lolacưỡingựangangquavà“rủiro”ngãngựanêntésõngsoàingaydướichânRechberg.Bátướclậtđạtđỡngườiđẹpdậy,sauđóhứasẽtiếndẫnnàngđếnnhàvua.

Rechbergsắpxếpbuổidiệnkiến,nhưngkhiđứngngoàitiềnsảnh,Lolanghevuabảolàôngquábậnnênkhôngthểtiếpmộtngườilạđếnxinânhuệ.Lolađộtngộtchạythẳngvàotrongvàxôđẩyvớilínhcanh.Vạtáotrướccôtaráchtoạcvàtrướcsựngỡngàngcủamọingười,đặcbiệtlànhàvua,đểphôralồlộhaiquảngựctrần.Lolađượcchấpnhậndiệnkiến.NămmươilămgiờđồnghồsaucôtabắtđầubiểudiễntrênsânkhấuBavaria.Giớibìnhluậnbáochíphêphándữdội,nhưngvuavẫnchotổchứcbiểudiễntiếp.

Theochínhlờicủaôngta,thìLudwigđãbịLola“mêhoặc”.ÔngbắtđầuxuấthiệntrướccôngchúngvớiLolaômlấycánhtay,rồiôngmuamộtcănhộchonàngởđạilộsangtrọngnhấtMunich.Mặcdùnổitiếnghaylàtaytằntiệnvàkhônghềchơingông,nhưngbâygiờLudwiglạixốixảmuaquàchoLola,rồilạicònlàmthơtặngnàng.Trởthànhđệnhấtáiphi,chỉđầuhômsángmaiLolađượcphónglênđàidanhvọng.

Cônàngbắtđầuđánhmấtýniệmvềchừngmực.Sánghômnọđicưỡingựadạochơi,Lolabựcmìnhkhicómộtlãokỵsĩđikháchậmtrướcmặt.Vìđườngchậtmãikhôngquađược,côtadùngcánroiquấtông.LầnkhácLolachochóđidạonhưngkhôngbuộcdâynênchócắnngườiđiđường.Thayvìmắngchó,côtacòndùngxâyxíchquấtngườita.TuycótiếngtămlàlãnhđạmnhưngcưdânBavariavẫnphẫnnộtrướcnhữnghànhđộngnhưthếvàkiếnnghịlênnhàvua.TuynhiênLudwigmộtmựcbênhvựctìnhnhân,thậmchícònnhậptịchchocônàng.Cácquancậnthầncốgắngthứctỉnhnhàvua,nhưngngườinàochỉtríchLolathìbịngưngchứchếtsứcđơngiản.

NhândânBavariatừngyêumếnnhàvuasonggiờđâylạicôngkhaibấtkínhông.Nhưngmặc,vuacònphongtướcchoLolavàxâychonàngmộtcungđiệnmới.Lolabắtđầuhọcđòilàmchínhtrị,cốvấnchoLudwigvềquốc

sách,trởthànhquyềnlựchàngđầutrongvươngquốc.Cônàngngàycànglấnsânvàonộicác,vàxemnhữngbộtrưởngkháckhôngragì.Hậuquảlànhiềucuộcnổiloạnbùnglênkhắpnơi.Từnglàvùngđấtbìnhyên,giờđâyBavariađangtrênbờvựcnộichiến,sinhviênxuốngđườngbiểutìnhhôtokhẩuhiệu“TốngcổLola!”

ĐếnthángHainăm1848,cuốicùngLudwigkhôngcònchịunổiáplựcnêncamlòngyêucầuLolarờikhỏiBavariatứckhắc.Côtaưngthuậnvớiđiềukiệnkhánhiềutiền.Suốtnămtuầnsauđó,nhândânvẫncònphẫnnộvớinhàvua,vàsauthángBa,vuaphảithoáivị.

LolaMontezditrúsangAnhQuốc.Điềucôtacầnhơnhếtlàmộttưcáchđànghoàng,vàmặcdùlàgáicóchồng(LolavẫnchưathuxếpđượcvụlydịvớiôngchồngngườiAnhđãcướinhiềunămtrướcđó),côtavẫnngắmnghíaGeorgeTraffordHeald,mộtsĩquanquânđộiđầytriểnvọng,đồngthờilàcontraimộtluậtsưnổitiếng.TuynhỏhơnLolađếnmườituổi,tuycóthểchọnvợgiữanhữngthiếunữxinhđẹpvàgiàusangnhấtnướcAnh,HealdvẫnyêuLolamêmệt.Họlàmđámcướinăm1849.Bịcảnhsáttruylùngvìtìnhtrạngsonghôn,LolarủHealdbỏtrốnsangTâyBanNha.Sangbênđómọiviệctrởnêntồitệ,họcãinhaudữdộivàcólầnLolagâythươngtíchchoHealdbằngdao.Cuốicùngcôđuổianhchàngdạigáirakhỏinhà.TrởvềAnhQuốc,Healdđãmấtvịtrícaoquýtrongquânđội.BịcộngđồngngườiAnhtẩychay,anhtaphảilưulạctậnBồĐàoNhavàsốngthậtnghèokhổ.Vàithángsauđóanhquađờitrongtainạnđườngthủy.

BiếtcuộcđờisónggiócủaLola,cóngườitổchứcxuấtbảnquyểntựtruyệncủacônàng,vàvàinămsauđóanhtaphásản.

Năm1853LolasangCalifornia,kếthônvớimộtthanhniêntênPatHull.Quanhệmớinàycũngbãotápkhôngkémnhữngquanhệtrướcđó,vàcôtabỏPatđilấychồngkhác.Patthấtvọngquaysangrượuchè,suysụptinhthầnkéodàibốnnămđếnkhianhtaquađờikhihãycòntrẻ.

Đếnnăm41tuổi,Lolachohếtmọiquầnáotrangsứcsangtrọngvàhướngvềđạo.CôthườngđikhắpnướcMỹthuyếtgiảngnhữngchủđềtôngiáo,nhữngdịpnhưthếcômặctoànđồtrắng,trênđầucóvậttrùmtrônggiốngvầnghàoquang.Côtaquađờihainămsauđó.

Diễngiải

LolaMontezdùngmưumẹođểquyếnrũđànông,songquyềnlựccôtađối

vớihọcònvượttrêncảvấnđềthânxác.Chínhsứcmạnhcátínhcôtađãgiữhọtrongcơnmêmuội.Đànôngbịcuốnhútvàocơnlốcxoáymàcôtakhuấyquanhmình.Họcảmthấyrốibời,chaođảonhưngcườngđộcảmxúcdocôtạoralạicũngkhiếnchohọcósứcsốngmới.

Nhưđốivớitrườnghợplâynhiễm,cácvấnđềchỉtrầmtrọngthêmtheothờigian.CáinghiệpbấtổncủaLoladầndầnhưởngsangnhữngngườitình.Họcảmthấymìnhbịsalầyvàonhữngvấnđềcủacôta,songvìtìnhcảmsâuđậm,họlạimuốnrataynghĩahiệp.Đóchínhlàđiểmsinhtửcủacănbệnh–vìkhôngaicóthểcứurỗichoLolađượccả.Nghiệpchướngcủacôtaquánặngnề.Ngườiđànôngnàonhúngtayvàoxemnhưbịhọa.Tựdưnghắntaphảihứngchịunhữngtaihọatừtrêntrờirơixuống.Cáicộngnghiệpđócònlâysangcảgiađìnhvàbạnbèhắn,hoặc,nhưngtrongtrườnghợpLudwig,cònlanracảquốcgia.Giảiphápduynhấtlàphảiđoạnnghiệp,nhanhchóngcắtđứtquanhệcàngsớmcàngtốt,nếukhôngsẽsụpđổhoàntoàn.

Khôngchỉcóphụnữmớilâynhiễmácnghiệpchongườikhác,vìsựlâynhiễmkhôngphânbiệtgiớitính.Sứclâynhiễmnàyxuấtpháttựsựbấtổnbêntrongrồipháttiếtrangoài,chiêutaigiánghọaxuốngchủthể.Gầnnhưđólàmộtýnguyệnphárốivàhủydiệt.Bạnkhôngnênmấtthìgiờđểnghiêncứubệnhlýcủadạngngườihaylàmlâynhiễmấy,bởivìbạnsẽphíphạmcảđời–chỉnênrútkinhnghiệmthôi.Khicảmthấymìnhđangđốidiệnvớidạngngườinhưvậy,bạnđừngtốnnhiềulời,đừngthửcứugiúphọ,đừnggiớithiệuhọvớibạnbè,nếukhôngbạnsẽsalưới.Hoặcbạntránhtiếpxúcvớidạngngườiđó,hoặcbạngánhmọihậuquả.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Quanhtacónhữngngườibấthạnhvìhoàncảnhđãvượtquátầmkiểmsoátcủahọ,họxứngđángđượcthôngcảmvàgiúpđỡ.Nhưngngoàiracòncódạngngườiluônchiêuđiềuxuixẻovàtaihọa,cóthểvìhànhđộngcủahọgâybấtổnvànguyhạiđếnngườikhác.Sẽlàquátuyệtvớinếutacóthểnângđỡhọ,thayđổisốphậnhọ,nhưngthườngkhichínhsốphậnhọlạicuốicùnglâynhiễmsangtakhiếntaphảivạlây.Lýdothậtđơngiản–conngườirấtnhạycảmvớinhữngtâmtrạng,cảmxúc,vàthậmchícáchsuynghĩcủanhữngngườimàhọlânla.

Nhữngngườiđãcósốphậnbấthạnhvàbấttrắccósứctruyềnlanrấtmạnh,bởivìtínhcáchvàcảmxúccủahọrấtmạnh.Họthườngravẻmìnhlànạnnhân,khiếnngườiđốidiệnthoạttiênkhónhậnrachínhhọmớitựgâytaihọa.Bạnchưakịpnhậnchânravấnđềcủahọthìđãbịvạlây.

Bạnnêntựhiểuthếnày:Trongtròchơiquyềnlực,việctahợptácvớiaicựckỳquantrọng.Lỡhợptácvớidạngngườilâynhiễmkểtrên,tasẽphíphạmthờigianvàsinhlựcquýbáuđểvùngvẫythoátra.Vàmộtkhithoátđượcrồi,tasẽlạicảmthấytộilỗidướimắtngườikhác.Đừngbaogiờđánhgiáthấpnhữngnguyhiểmcủaviệclâynhiễm.

Cónhiềuloạingườihaygâytaihọachokẻkhác,nhưngquáiácnhấtlàdạngcảmthấybấtmãntriềnmiên.Cassius,tênLaMãâmmưuchốnglạihoàngđếCaesar,luônbấtbìnhvìlòngganhtỵsâuxa.Hắnkhôngchịuđượcnhữngaigiỏihơnmình.CólẽđãnhậnthứcđượcnétcaycúkhôngcùngcủaCassiusnênCaesarkhônggiaochứcphápquanchohắnmàgiaochoBrutus.Cassiusấpủhậnthùvàấpủ,đếnnỗitrởthànhcănbệnh.Làngườitônthờnguyêntắccộnghòa,bảnthânBrutuscũngkhôngthíchchếđộđộctàicủaCaesar.Phảichikiênnhẫnchờđợithêmítlâu,BrutussẽnắmquyềnLaMãsaukhiCaesarquađời,từđóthahồhóagiảinhữngtaihạicủachínhthểđộctài.NhưngCassiuslạithườngxuyênlâynhiễmhiềmkhích,ngàyđêmrótvàotaiBrutusnhữngcâuchuyệnvềtáchạicủaCaesar.Cuốicùng,hắnthuyếtphụcđượcBrutusthamgiaâmmưuthíchkhách.Đólàbướcđầucủabikịchlớn.SẽtránhđượcbiếtbaotaihọanếuBrutuscảnhgiácđượcsứcmạnhcủalâynhiễm.

Vớisựlâynhiễm,tachỉcógiảiphápduynhấtlàcáchly.Nhưngthườngkhitanhậnrađượcvấnđềthìđãquátrễ.MộtLolaMontezsẽtrấnáptabằngtínhcáchmãnhliệt.MộtCassiussẽdụdỗtabằngtấmlòngbộcbạchvàxúccảmnhiệtthành.Tatựvệrasaođốivớinhữngvirusquỷquyệtnhưthế?Bằngcáchđánhgiáthiênhạquatácđộngcủahọđốivớinhữngngườixungquanh,chứkhôngquacáclýdomàhọbiệnminhchovấnđềcủahọ.Tacóthểphânbiệthọquanhữngtaihọamàhọtựchuốclấy,quaquákhứsónggiócủahọ,quasứcmạnhcủatínhcáchhọ,cáitínhcáchcuốnhúttamãnhliệtvàlàmtamấthếttỉnhtáo.Hãycảnhgiácđốivớinhữngtriệuchứnglâynhiễmvừakể,hãyhọccáchpháthiệnđiềugìđóbấtổntrongtianhìncủahọ.Vàquantrọnghơncảlàbạnđừngthươngxót.Đừngchìataycứugiúprồicùngchếtchùm.

Tácđộngcủasựlâynhiễmcũngcóthểxảyraởmặtkhác,vàcólẽdễnhậnrahơn:Cónhữngngườisờđếnđâuthànhcôngđếnđó,luôngặpmayvìtínhtìnhvuivẻ,hăngháitựnhiên,thôngminhdĩnhngộ.Họlànguồnvui,vàtanênhợptácvớinhữngngườinhưthếđểchiasẻsựthịnhvượngmàhọlôicuốnvềmình.

Điềuvừakểkhôngchỉđúngchosựvuivẻvàthànhcông:Mọitháiđộtích

cựcđềutácđộngđếnta.TínhtìnhTalleyrandcónhiềunétlạlùngvàđángsợ,nhưnghầuhếtđềunhìnnhậnrằngônghơnhẳnmọingườivềnétduyêndáng,sựhấpdẫnquýpháivàtinhtế.TấtnhiênôngxuấtthântừmộttrongnhữngdòngquýtộclâuđờinhấtnướcPháp,tuynhiênôngdấnthânsâuxavàoconđườngdânchủđềđấutranhchochínhthểcộnghòa,nhưngdùsaoôngvẫnlưugiữtácphongthượnglưuquýphái.NgườiđươngthờiNapoléoncónhiềunétngượclạivớiông–xuấtthântừgiađìnhnôngdânđảoCorse,hoàngđếvốnlầmlìvàkhiếmnhã,thậmchíhungbạo.

NapoléonkhôngthánphụcaihơnTalleyrand.Hoàngđếướcaođượclòngmọingườinhưvịbộtrưởngcủamình,đượcsựdídỏmvàkhảnăngquyếnrũphụnữnhưôngta,vàluôntìmcáchgiữôngtaquanhmìnhđểthẩmthấunétvănhóamàmìnhkhiếmkhuyết.NếucòntiếptụctrịvìchắcconngườiNapoléonsẽthayđổi.MọinétthôthiểnsẽdầndàmềmmạiđinhờthườngxuyêntiếpxúcvớiTalleyrand.

Tahãytậndụngkhíacạnhtíchcựccủasựthẩmthấunày.Nếuchẳnghạnbảnthânđãlỡkeokiệtthìtakhôngthểvượtquagiớihạnnàođó,vìchỉcónhữngtâmhồncaothượngmớiđạtđếnsựvĩđạimàthôi.Vậytanênhợptácvớinhữngngườibaodung,rồihọsẽtruyềnsựbaodungấychota,sẽcởimởnhữnggìkerecắcrắctrongta.Nếutínhtauuấtthìhãykếtbạnvớingườivuivẻ.Nếutacókhuynhhướngcôđộcthìhãyépmìnhchơivớinhữngngườithíchgiaodu.Đừngbaogiờkếtgiaovớinhữngkẻcócùngnhượcđiểmnhưmình–họsẽtăngcườngnhữngtrởlựccảnngạita.Gầnmựcthìđen,gầnđènthìsáng.Đólàquyluậtcủacuộcđời,sẽđemđếnchotacònnhiềulợiíchhơnlàtấtcảphươngtrịliệutrêntoànthếgiới.

Hìnhảnh:

Convirus:Bạnkhôngthểthấy,nóchuivàolỗchânlônghồinàobạnkhônghềhay,âmthầmlâylandần.Đếnlúcpháthiệnđượcthìnóđãănsâutrongcơthểbạn.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãytậpcáchpháthiệnngườicóduyênmayđểcóthểchọnlựagiaodu,vàngườibịvậnrủiđểmàtránhné.Đólàloạibệnhhếtsứctruyềnnhiễm.Đừngbaogiờmởcửachobấthạnh,dùlàbấthạnhnhỏnhất,nếukhôngnhiềubấthạnhkhácsẽđượcnướckéovàotheo…Đừngchếtvìsựkhốnkhổcủangườikhác.

(BaltasarGracián,1610-1658)

NGHỊCHĐẢO

Nguyêntắcnàykhôngchấpnhậnnghịchđảonàocả.Nóđúngchomọilúcmọinơi.Bạnsẽkhôngđượcgìkhiliênđớivớinhữngngườitruyềnchobạnnỗikhổcủahọ.Chỉnêngiaoduvớingườivậnđỏđểcùnghưởngmaymắnvàsứcmạnh.Aiphớtlờnguyêntắcnày,khitaihọaxảyđếnthìrángchịu.

NGUYÊNTẮC11

LÀMCHONGƯỜIKHÁCPHỤTHUỘCMÌNH

Muốngiữvữngđộclập,bạnphảilàngườiđượccầnthiết,đượcyêucầu.Mọingườicàngdựavàobạnthìbạncàngrộngđườngthaotác.Mọiphụthuộcvàobạnđểđượchạnhphúcấmnovàbạnkhôngviệcgìphảisợ.Đừngbaogiờdạyhọđếnmứchọcóthểtựlậpmàkhôngcầnmình.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

VàothờiTrungcổ,cómộtcondottiero(tướngđánhthuê)cứuthịtrấnSienathoátkhỏimóngvuốtngoạibang.VậycưdânSienalàmgìđểtưởngthưởngôngtamộtcáchxứngđáng?Khôngtiềnbạchayvinhdựnàocóthểsánhvớiviệcgìngiữđượctựdocủamộtthịtrấn.Cóngườiđềnghịbầuôngtalàmthịtrưởng,nhưngsaukhinghĩlạithìmọingườibảonhưthếhãycònchưađủ.Cuốicùngcómộtngườiđềnghịnêngiếtôngtachếtđểtônvinhvàthờphụngnhưmộtvịthầnhộmệnh.Mọingườiđềuđồngývàthihành.

BátướcCarmagnolalàmộttrongnhữngcondottieridũngcảmvànănglựcnhất.Năm1442khiđãgià,ônglàmviệcchothànhphốVenice,vốnđanglâmchiếmlâudàivớithànhphốFlorence.Đangởtrậnmạc,ôngđượclệnhtrởvềVenice.Dânchúngđóntiếpôngthậtlongtrọngvàhuyhoàng.TheochươngtrìnhthìđêmhômấyCarmagnolasẽăntốivớiquantổngtrấntạitựdinh.Tuynhiêntrênđườngđếndinhôngthấyquânlínhđưamìnhtheolốikhácmọikhi.VừabăngquaCầuThanthở,ôngđộtnhiênnhậnralàhọđangáptảimình–đếnnhàgiam.ÔngbịvucáomộttộigìđóvàchỉngaysánghômsautạiquảngtrườngSanMarco,trướcđámđôngkinhhãikhônghiểutạisaosốphậnôngthayđổibithảmnhưthế,ôngbịchémđầu.

Diễngiải

NhiềunhàcondottierithờiPhụchưngởItaliađềuchịuchungsốphậnvớithànhhoàngSiena,cũngnhưBátướcCarmagnola.Họđánhtrậnnàothắngtrậnđó,đemvinhquangvềchochủnhân,đểrồisauđóbịlưuđày,tốnggiam,hoặchànhquyết.Vấnđềkhôngphảilàsựvôơn,màlàvàothờiđóItaliacóquánhiềucondottieritàibavàdũngcảmnhưhọ.Họlànhữngthànhphầncóthểthaythế.Nếugiếthọđithìgiớichủnhânchẳngmấtgìcả.Trongkhiđónhữngcondottieritrưởnglãongàycànghùngmạnh,lạisinhthóivòivĩnhthêmnàynọ.Giớichủquyếtđịnhthanhtoánhọđểmướnngườirẻhơn,trẻkhỏehơn.BátướcCarmagnolaphảichịusốphậnnhưvậyvìtrướcđó

ôngtừngtỏraquáđộclập.Ôngchorằngquyềnlựcmìnhcólàđươngnhiên,màkhôngbiếtsắpxếpđểmìnhthựcsựtrởthànhkhôngthểthiếu.

Đólàsốphận(hyvọnglàởcấpđộíttànbạohơn)củanhữngaikhônglàmchongườikhácphụthuộcmình.Khôngchóngthìchầysẽcóaiđóngangtàingangsứcanh–nhưngtrẻkhỏehơn,íttốnkémhơn,vàítlàmốiđedọahơn.

Hãytrởthànhngườiduynhấtlàmđượcviệcđanglàm,vàsắpxếpsaochochủnhânbạntrởthànhngườiđồnghộiđồngthuyền,nhưthếhọkhôngthểnàothiếubạnđược.Nếukhông,sẽcóngàybạnbuộclòngphảibướcquacâyCầuThanthở.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

KhitrởthànhthànhviênnghịviệnPhổvàonăm1847,OttovonBismarckmớicó32tuổi,chưacóđồngminhhaybạnbènào.Nhìnquanh,ôngbiếtmìnhsẽkhôngliênminhvớiphecảicáchhaybảothủtrongnghịviện,khôngkếtbèvớibấtkỳbộtrưởngnào,vàchắcchắnkhôngvớinhândân.BismarckliênminhvớivuaFrederickWilliamIV.Đâylàsựchọnlựakỳquặc(nóinhưthếhãycònnhẹ)bởivìlúcấyquyềnlựcnhàvuađangvàothờikỳsuyyếunhất.Làngườinhunhượcvàkhôngcảquyết,nhàvuathườngnhượngbộphecảicách.Vuanhưngườikhôngcóxươngsống,vàlàđiểnhìnhcủathứmàBismarckghétnhất,cảvềmặtconngườilẫnchínhtrị.VậymàBismarckngàyđêmlấylòngvua.Khicácnghịviênphêphánnhữnghànhđộngấmớcủavua,chỉmỗiBismarckđứngrabênhvực.

Cuốicùngcuộcđầutưđãsinhlợi:năm1851Bismarckđượcchứcbộtrưởngtrongnộicácnhàvua,chẳnghạnnhưđểcủngcốquânđội,cưỡnglạiáplựccủaphecảicách,nóichunglàlàmđúngnhưnhữnggìôngtamuốn,Bismarckcòntácđộngvàotínhthiếutựtincủanhàvua,“khíchtướng”đểvuakiênquyếthơnvàtrịvìvớilòngtựhào.Vàdầndầnôngtaphụchồiđượcuyquyềnchovua,chođếnkhichếđộquânchủmộtlầnnữatrởthànhthếlựcmạnhnhấtnướcPhổ.

VuaFrederickbănghànăm1861,ngaivàngvềtayngườiemlàWilliam.TânvươngrấtghétBismarckvàmuốnđẩyôngtađithậtxa.NhưngWilliamcũngrơivàotìnhhuốngtrướckiacủaFrederick:kẻthùđầydẫyđangmuốnbàomònquyềnlựctânvương.Williamđãmuốnthoáivịchorảnhnợ,cảmthấymìnhkhôngđủsứcmạnhđểnắmgiữvịtrínguyhiểmvàbấpbênhnày.NhưngmộtlầnnữaBismarcklạiđộngviênvua.Ôngtaủnghộvàtạothêmsứcmạnhchovua,thúcgiụcvuaranhữngquyếtđịnhcứngrắnvàdứtkhoát.

DầndầnvuaphụthuộcvàocácchiếnthuậtnặngtaycủaBismarckđểđẩylùikẻthù,vàphảingậmbồhònphongBismarcklàmthủtướng.Haingườithườngtranhcãivềcácchínhsách–Bismarckbảothủhơn–nhưngnhàvuanhậnthứcsựlệthuộccủamình.Mỗikhibịthủtướnghămdọatừchứcthìvualạiphảigậtđầuvớinhữngchínhsáchdoôngtađưara.TrênthựctếchínhBismarcklàngườithiếtlậpchínhsáchquốcgia.

Nhữngnămsauđó,vớitưcáchthủtướngnướcPhổ,BismarckquytụnhiềubangngườiĐứchợpthànhmộtquốcgiathốngnhất.Đếnthờiđiểmnày,ôngtalạiđộngviênnhàvuachấpnhậntrởthànhhoàngđếnướcĐức.NhưngthậtrachínhBismarckmớiđạtđếnđiểmcaoquyềnlực.Làcánhtayphảicủahoàngđế,làtướngquốccủađếchếvàđượcphongtướccaoquýnhất,Bismarckđiềukhiểntấtcảmọithứtrongtriều.

Diễngiải

HầuhếtcácchínhkháchtrẻvàthamvọngvàothờinướcĐứcởthậpniên1840sẽhợptácxâydựngcơsởquyềnlựcvớinhữngphenàomạnhnhất.NhưngBismarcklạiquanniệmkhác.Hợptácvớikẻnắmquyềnchưachắcđãkhônngoan:Họsẽnuốtchửngta,nhưquantổngtrấnVenicenuốtchửngBátướcCarmagnola.Sẽkhôngaiđếndướitrướngtanếuhọthựcsựhùngmạnhsẵn.Nếucónhiềuthamvọng,bạnnêntìmđếnnhữngvuachúahoặcchủnhânđangyếuthế,miễnlàbạntạođượcvớihọmộttươngquanphụthuộc.Bạnsẽtrởthànhsứcmạnh,tríkhôn,vàxươngsốngcủahọ.Bạnthậtquyềnlựcbiếtbao!Vìnếutốngkhứbạnđi,nguyêncảcơđồsẽsụpđổ.

Chínhhoàncảnhmớibuộcngườitaphảichịuphép.Ngườitachỉphảnứngkhibịáplực.Nếubạnkhôngđặtngườikhácvàothếphảicầnđếnbạn,thìbạnsẽbịđàothảingaycơhộiđầutiên.Nếungượclạibạnnắmđượcquyluậtcủaquyềnnăngvàlàmchongườikhácphảilệthuộcbạnđểđượclợiích,thìbạncònbềnvữnghơncảchủnhâncủabạn,nhưtrườnghợpBismarck.Bạnsẽđượctấtcảmọilợithếđếncùngvớiquyềnnăngmàkhôngphảicanhcánhvìnhữngloâuđikèmvớivịtríôngchủ.

Dođómộtđấngquânvươngkhônngoansẽtìmmọi

cáchsaochotấtcảtầnglớpdânchúng,trongbấtkỳ

tìnhhuốngnàocũngphảiphụthuộcvàoNhànướcvà

phụthuộcmình;chỉnhưthếhọmớiluôntrungthành.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Quyềnlựctốithượnglàloạiquyềnlựckhiếnmọingườiphảituânthủýta.Khinàotathựchiệnđượcđiềuđómàkhôngcầnoépdânchúnghaylàmhọthiệthại,khinàohọtựnguyệnlàmtheoýnguyệncủata,thìlúcđótađạtđượcloạiquyềnlựcbấtkhảxâmphạm.Cáchtốtnhấtđểthànhđạtvịtríđólàtạoratươngquanphụthuộc.Chủnhâncầntagiúpđỡ;hắnyếu,hoặckhôngthểhànhđộngmàkhôngcóta;tadấnthânvàocôngviệccủahắnsâuđậmđếnmứcnếusathảitahắnsẽvôvànkhókhăn,hoặcítracũngmấtrấtnhiềuthờigianquýbáuđểđàotạokẻthaythếta.Mộtkhitươngquannàyđượcthiếtlậpxong,tasẽởthếthượngphong,sẽgiậtdâychochủnhânlàmtheoýtamuốn.Đólàtrườnghợpkinhđiểncủaviệc“buôngrèmnhiếpchính”.Bismarckchẳngcầnnặngtayđểvuaphảivânglời.Ôngtachỉđơngiảnnhắnnhủrằngmìnhsẽrađinếukhôngđạtđượcđiềumongmuốn,lúcđómặcvuaquaycuồngtrongcơnlốcxoáy.QuảnhiênsauđóvuaphảikhiêuvũtheosựđánhnhịpcủaBismarck.

Đừngnhưhàngvạnngườikháclầmtưởngrằnghìnhthứctốihậucủaquyềnlựcchínhlàsựđộclập.Nóiquyềnlựclàphảinóiđếntươngquangiữangườivàngười;bạnluôncầncóaiđólàmđồngminh,làmtốtthí,thậmchílàmmộtchủnhânnhunhượcđểmượnlàmmặttiền.Ngườihoàntoànđộclậplàngườisốngtrongcáichòigiữarừng–anhtacóquyềntớiluithoảimái,nhưngchắclàkhôngcóquyềnlực.Điềutốtnhấtmàbạncóthểhyvọnglànhữngngườikháclệthuộcbạnđếnmứcbạnhưởngthụmộtloạiđộclậpngược:Vìhọcầncóbạnnênbạnđượctựtại.

VuaLouisXInướcPháplàngườitindịđoanvàrấtsủngáimộtchiêmtinhgia.Vịnàychobiếttrongvòngtámngày,trongtriềuđìnhnhàvuasẽcómộtquýnươngquađời.Khiviệcdiễnrađúngnhưtiênđoán,Louishếtsứcsợhãi,chorằnghoặcnhàchiêmtinhđãámsátquýnươngđểchứngminhmìnhđúng,hoặctàinăngôngtaquáxuấtchúngvàtrởthànhmốiđedọađốivớivươngquyền.Nhưngdùrơivàotrườnghợpnàothìôngtacũngphảichết.

TốihômnọLouisdặnôngtađếngặptạimộtthápcaotrongtòalâuđài.Cậnvệđượcdặndòkhinàothấyvuaradấuthìậpvàođềnbắtnhàchiêmtinhvàquăngngayracửasổ.Khinhàchiêmtinhđếncúichàoxong,Louisvộiradấuvàhỏi:“Khanhbảorằngmìnhbiếtchiêmtinhvàđoánđượcsốmạngngườikhác,vậykhanhnóitrẫmnghesốphậncủakhanhvàthọmạnglàbao?”

“Muôntâu,thầnsẽquađờibangàytrướckhibệhạbănghà,”nhàchiêmtinhđáp.Vuakhôngbaogiờdámradấunữa.Nhàchiêmtinhthoátchết.LouisXIkhôngchỉbảovệkỹlưỡngsinhmạngôngta,màcònbannhiềubổnglộccùngvớisựchămsóccủanhữngquanngựygiỏinhấttriềuđình.

SaukhiLouisbănghà,nhàchiêmtinhvẫncònsốngtiếpnhiềunăm,chothấyôngkémtàitiênđoánnhưnglạinắmchắcquyềnnăng.

Trườnghợpkểtrênlàvídụđiểnhình:Hãylàmngườikhácphụthuộcvàobạn.Khôngdámtốngkhứbạnvìsợtaihọa,thậmchísợmấtcảmạngsống,chủnhâncủabạnsẽkhôngdámthửtháchđịnhmệnh.Cónhiềucáchđểđạtđếnvịtríưutiênđó,màtốtnhấtlànêncóthựctàivàkỹnăngsángtạokhôngthểthaythế.

ỞthờikỳPhụchưng,mộthọasĩkhôngthànhđạtđượcvìgặpcảnngạichủyếulàkhôngtìmrađúngngườibảotrợ.NhưngMichelangelolạigiỏigianghơnđồngnghiệpởmặtnày:NgườiđỡđầuôngchínhlàĐứcgiáohoàngJuliusII.Nhưngngàykiahaingườilạicãinhauvềviệcxâydựngsinhphầnbằngcẩmthạchchogiáohoàng,vàMichelangelochánnảnrờibỏkinhthànhLaMã.Trướcsựngạcnhiêncủanhữngngườithâncận,giáohoàngkhôngnhữngkhôngsathảiMichelangelo,màcònchongườitìmông.Khitìmđượcrồi,tuybằnggiọngđiệukhácaongạo,nhưngquảthậtgiáohoàngnàinỉMichelangeloquaylại.Giáohoàngbiếtrằngcácnhàdanhhọacóthểtìmrangườibảotrợkhác,nhưngchínhbảnthânmìnhsẽkhôngbaogiờcómộtMichelangelothứhai.

BạnkhôngnhấtthiếtphảitàinăngnhưMichelangelo,chỉcầncóđượcmộtkỹnănghơnhẳnnhữngngườikhác.Bạnphảixâydựngđượcmộthoàncảnh,màtheođóbạnluôncóthểđầuquânởchỗkhác,nhưngngượclạichủnhânbạnlạikhôngthểtìmngườicótàinhưbạn.Vànếubạnlàkẻkhôngphảithựcsựthiếtyếu,thìbạnphảitìmcáchđểchomọingườinhậnthấyrằngkhôngthểthiếumình.Nếutạođượccáivỏbọckỹnăngvàtrithứcchuyênmôn,bạnsẽrộngđườnglàmchocấptrêntưởnglàguồngmáykhôngthểchạytốtnếukhôngcóbạn.Đốilại,nếucấptrênthựcsựphụthuộcbạn,thìrõràngbạncàngdễthaotúng.

Đólàýnghĩacủaviệcđanchéonhữngsốphậnvàonhau:Giốngnhưdâyleo,bạnquấnlấyngườinắmquyềnlực,nhưthếnếuhọđịnhdứtbỏbạnthìbảnthânhọsẽbịthiệthại.Nhiềukhibạnkhôngcầnphảiquấnlấychủnhân,vìsẽcóngườikháclàmđộngtácnày,trongchừngmựcmàngườiấycũngthiếtyếuchohệthống.

NgàykiaHarryCohn,chủtịchhãngphimColumbiaPictures,đượcnhómcánbộthuộcquyềnbáohungtin:Mộtnhânviêncủahãng,nhàbiênkịchJohnHowarLawson,bịtốcáolàtheochủnghĩaCộngsản.Lúcấylàvàonăm1951,khiphongtràobàicộngởHollywoodđangởđỉnhcao.Bangiámđốcphảisathảingaynhàbiênkịch,nếukhôngsẽbịchínhphủlàmkhó.

HarryCohnkhôngphảilàngườicótưtưởngcởimởphóngkhoánggì,tráilạiônglàđảngviênCộnghòakiênđịnh.ChínhkháchđượcôngngưỡngmộnhấtlàBenitoMussolini,ngườimàôngtừngthămviếng,vàchođóngkhungảnhtreotrêntườngvănphònglàmviệc.Nếughétaicayđắng,Cohnmắnghắnlà“Thằngcộngsảnkhốnkiếp”.

SongnhómcánbộrấtngạcnhiênkhiCohnkhẳngđịnhôngsẽkhôngsathảiLawson.Nhàbiênkịchđượcgiữlạikhôngphảivìtàinăng–Hollywoodrấtnhiềunhàbiênkịchtàinăng.Lawsonkhôngbịsathảilànhờphảnứngdâychuyền:ÔngtachuyêndựngkịchbảndànhriêngchoHumphreyBogart,màBogartlạilàminhtinhcủahãngColumbia.NếugâyrắcrốivớiLawson,Cohnsẽmấtđimốiquanhệvôvànsinhlãi.Tínhđitínhlại,mốiquanhệnàymanglạichoCohnnhiềulợiích,đủđểôngtachịutaitiếnglàdámgiỡnmặtchínhquyền.

HenryKissingerđượccáitàixoaysởđểsốngcònquanhữngcuộcthanhtoán“máuđổđầurơi”trongnộibộNhàTrắngdướithờitổngthốngNixon.Đượcnhưthếkhôngphảivìônglànhàngoạigiaolỗilạc–cònnhiềunhàthươnglượngtàibakhác–cũngkhôngvìôngăncánhvớitổngthống.Thậtragiữahaingườivẫncótrụctrặcnàynọ.Kissingersốngđượcquabaobãotáplàbiếtcáchtựgắnmìnhsâuđậmvàonhiềulĩnhvựccủacấutrúcchínhtrị,chonênnếuvắngôngtamọithứsẽhỗnloạnngay.QuyềnlựccủaMichelangelolàthứquyềnlựctậptrung,dựavàotàinăngmộtcáthể,cònquyềnlựccủaKissingermangtínhbaoquát.Ôngtadínhlíuvàoquánhiềubanbệvàkhíacạnh,đếnnỗisựdínhlíunàytrởthànhlábàitrongtayông.Vàvịtrínàycũnggiúpôngcónhiềuđồngminh.Nếubạnxoayxởtạođượcchomìnhmộtưuthếnhưvậy,thìaimuốnsathảibạnhẳnlàngườiđócórủirođùavớilửa–cókhảnănglàmcháylanmọitươngquankhác.Tuynhiênhìnhthứcquyềnlựctậptrunglạitạochobạnsânchơirộnglớnhơn,nhiềutựdohơnlàquyềnlựcdàntrải,bởivìngườinắmđượcquyềnlựcấykhôngdựavàomộtchủnhânnhấtđịnh,hoặcmộtvịtríquyềnlựcnhấtđịnhchosựannguycủamình.

Trongsốnhiềucáchlàmngườikhácphụthuộcmình,cóchiếnthuậtgọilàtìnhbáobímật.Nắmđượcbímậtcủangườikhác,biếtđượcnhữngđiềuhọ

muốngiấugiếm,xemnhưsốphậnhọgắnliềnvớisốphậnbạn.Sẽítaidámđộngđếnbạn.Ởthờiđạinàocũngcónhữngtaytrùmmậtvụnắmđượcvítrívừakể.Họcóthểkiếntạohoặcphếtruấtmộtôngvua,hoặc,nhưtrườnghợpJ.EdgarHoover,mộtvịtổngthống.Nhưngvaitrònàyquánhiềubấttrắcvàkhắckhoảiâulonêncáiquyềnlựcxuấtpháttừđócũngcóthểtựtriệttiêu.Bạnkhôngthểngủyên,thìquyềnlựcđểlàmgìnếunókhônglàmbạnantâm?

Điềucảnhbáocuốicùng:Đừngtưởnghễphụthuộcvàobạnthìcấptrênsẽyêumếnbạn.Hắncóthểvừasợvừaghétbạn.NhưngnhưMachiavellitừngnói,chẳngthàđểngườitasợmìnhcònhơnlàngườitathương.Họsợ,bạncòncóthểkiểmsoátđược,cònhọthươngthìbạnbótay.Lệthuộcvàoloạicảmxúctinhtếvàdễthayđổinhưtìnhyêuhaytìnhbạn,bạnchỉtổbấtanmàthôi.Chẳngthàđểngườikháclệthuộcvìsợphảigánhchịuhậuquảkhimấtmình,hơnlàvìmuốnthươngyêukềcận.

Hìnhảnh:

Dâyleonhiềugai.Phíadướithìrễdâyleoănsâuvàlanrộngtrongđất.Phíatrênpháttriểnkhắpnhữngbụicâykhác,quấnquanhcâycối,trụcột,cửasổ…Muốnbứtpháđámdâyleođóthậttốncôngmànhiềukhicòntrầyxướcvàchảymáu,chẳngthàđểchonóleotựdo.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãykhiếnchongườikhácphụthuộcvàobạn.Sựphụthuộcấynhiềulợiíchhơnlàtháiđộlịchsựvớinhau.Thiênhạhễănxongthìquẹtmỏ.Mộtkhisựphụthuộckhôngcònthìlễnghĩakhuônphépcũngmấttheo,kểcảsựtôntrọng.Bàihọcđầutiênmàkinhnghiệmcầndạychobạnlàluônhướngvềphíatrướcvàđừngbaogiờtựmãn,đểchongaycảmộtkẻvươnggiảphảiluôncầnthiếtđếnmình.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Nhượcđiểmcủaviệckhiếnchongườikhácphụthuộcvàomìnhlàtrongchừngmựcnàođótacònphụthuộcvàohọ.Nhưngnếucốgắngvượtquađượctìnhhuốngđócónghĩalàtatốngkhứhọ-nghĩalàtađứngmộtmình,khôngphụthuộcaicả.ĐóchínhlàđườnglốitheokiểuđộcquyềncủamộtJ.P.MorganhoặcJohnD.Rockefeller–loạitrừmọinguồncạnhtranhđểcóthểtoànquyềnkiểmsoát.Bạnthốnglĩnhđượcthịtrườngthìcàngtốtcho

bạn.

Nhưngkhôngcóđộclậpnàomàkhôngphảitrảgiá.Tabuộclòngphảitựcôlập.Sứcmạnhcủađộcquyềnnhiềukhiquayngượcvàotrong,tựhủydiệtdướisứcépnộibộ.Độcquyềncũngdấylênoángiận,làmchocácđịchthủliênkếtlạivớinhauđểchốnglạiđộcquyền.Xuhướngtoànquyềnkiểmsoátnhiềukhigâyrađổnátchứkhôngmấylợiích.Sựtươngthuộcvẫnlàquyluậtchung,cònđộclậpchỉlàngoạilệhiếmhoivàsinhtử.Vìvậytốthơntanênđặtmìnhvàovịtríphụthuộclẫnnhau.Nhưthếtasẽkhôngbịsứcépmàkẻngồitrênđỉnhcaothườngbị,vàthựcchấtngườingồitrênbạnsẽlệthuộcbạn,bởivìhắncầnđếnbạn.

NGUYÊNTẮC12

SỬDỤNGNHÂNNGHĨACÓLỰACHỌN

Mộtnướccờcóvẻtrungthựcvàlươngthiệnsẽcheđậyhàngtáhànhđộngbấtlương.Nhữngđộngtáctốtbụngvàbaodungsẽhạthấpsựcảnhgiáccủanhữngngườiđanghinhất.Mộtkhisựtrungthựccólựachọncủabạnđãtạoramộtchỗhởtrêngiápbịcủađốiphương,bạnsẽthahồđánhlừavàthaotúnghọ.Mộtmónquàđúnglúc–nhưconngựathànhTroy–sẽđápứngchocùngmộtmụcđíchấy.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàonăm1926,mộtngườicaokềuănmặcbảnhbaoxinvàogặpAlCapone,têngăng-tơđượcmọingườikínhsợnhấtthờibấygiờ.NóitiếngAnhgiọngÂuchâu,ôngtatựgiớithiệulàBátướcVictorLustig.ÔngnóinếuCaponechomượn50.000USDthìôngsẽlàmmộtlờimột.Sốtiềnđórấtlớn,nhưngkhôngthấmvàođâusovớitàisảnmênhmôngcủaCapone.Tuynhiênhắnkhôngphảihạngngườisẵnsàngmangmóntiềnlớnđầutưvàongườilạ.Hắnnhìnvịbátướclạilầnnữa:Vịnàycóđiềugìđókhácngười–phongcáchquýphái,cửchỉlịchlãm–vàcuốicùngCaponechấpnhậnchơiluôn.HắntựtayđếmtiềnvàtraochoLustig:“OK,haithángsauôngđưalạitôigấpđôi.”Lustignhậntiềnxongravề,đingayđếnngânhàngChicagomướnngănkétsắtcấthếttiềnvàođấy,sauđótrựcchỉNewYork,nơiôngđangdàndựngvàivụháiratiềnkhác.

Nămmươingànđô-lanằmyêntrongkétsắt.Lustigcũngchẳngnhúcnhíchngóntaynàođểlàmchochúngsinhlãi.HaithángsauôngtatrởvềChicagolấytiềnrarồiđếnxingặpAlCapone.Nhìnthấytêncậnvệmặtlạnhbăng,Lustigmỉmcườibiếtlỗirồinói:“Xinôngvuilòngnhậnchosựtiếcnuốisâusắcnhấtcủatôi,thưaôngCapone.Tôirấttiếckhiphảibáocáoôngrằngkếhoạchđãthấtbại…Tôiđãthấtbại.”

Caponetừtừđứnglên.Cặpmắtrựclửa,hắnnghĩxemnênquẳngxácngàibátướcởđoạnsôngnàođây.Nhưngđộtnhiênbátướcchotayvàotúiáokhoác,rútra50.000đôđặtlênbàn.“Thưaông,đâylàmóntiềncủangài,khôngthiếumộtxunào.Mộtlầnnữa,tôithànhthậtxinlỗi.Quảtôihếtsứcngượngngùng.Mọiviệcđãkhôngdiễnratheoý.Tôirấtmuốnlàmchomóntiềnnàysinhlãigấpđôi,choôngvàchobảnthântôi–thềcótrờilàtôicầnkíplắm–songkếhoạchđãkhôngnhưýđịnh.”

Caponebốirốingồiphịchxuốngghếbành:“Tôibiếtônglàtaylừađảo,bátướcạ.Biếtngaytừkhiôngbướcvàođâylầnđầu.Tôinghĩhoặcmìnhsẽđượcgấpđôisốtiềnnày,hoặcmấttrọngói.Nhưnggiờđây…mangtrảlạinóchotôi…thếđấy”.“Mộtlầnnữaxinôngnhậnchotôilờicáolỗichânthành,thưaôngCapone,”Lustigvừachàovừacầmnónbướcđi.“Trờiơi,ônglươngthiệnthật!”Caponenóito.“Nếuôngđangkẹttiền,thìđâycầmtạmnămngànđi.”Caponerútranămtờmộtngànđôtrongxấpnămchụcngàn.Bátướccóvẻsữngsờ,rồicúirạpmìnhlắpbắpcảmơn,cầmtiềnravề.

NămngànđôlàmụcđíchmàLustigngắmtớingaytừđầu.

Diễngiải

BátướcLustig,kẻnóiđượcnhiềungônngữ,kẻtựhàovềtrìnhđộvănhóavàtaonhã,làmộttrongnhữngôngtrùmlừađảothờinay.Ôngnổitiếngbởisựliềulĩnh,gandạ,vàquantrọnghơncả,đólàsựhiểubiếttâmlýconngười.Ôngcóthểđánhgiámộtngườitrongvàiphút,khámphánhữngnhượcđiểmcủangườiấy,dườngnhưôngcóradarđểpháthiệnkẻcảtin.Lustigbiếtrằnghầuhếtaiaicũngcótâmlýđềphòngbọnlừađảovàpháđám.Côngviệccủatayđạibịpchínhlàlàmxaolãngsựphòngthủđó.

Cáchchắcănđểlàmnạnnhânbớtđềphòngchínhlàravẻchânthànhvàlươngthiện.Aimàlạinỡnghingờmộtngườibị“bắtquảtang”đanglươngthiệncơchứ?Lustigtừngnhiềulầnápdụngsựlươngthiện“cótuyểnchọn”,nhưngvớiCaponethìôngtadấnxathêmmộtchút.Khôngcótaylừađảobìnhthườngnàodámgiởmộttròlừacỡđó.Hắntasẽchọnconmồihiềnhậunhumì,vìnhữngconmồinhưvậysẽngậmbồhònmàkhôngdámkêuđắng.CònvớiCapone,thửlừaCaponeđi,rồitừnayđếncuốicuộcđời(hoặcnhữnggìcònsótlạicủacáigọilàcuộcđờiđó)bạnsẽtrầmluântrongnỗisợhãi.NhưngLustighiểurằngmộtngườinhưCaponekhônglúcnàomàkhôngnghingờngườikhác.Xungquanhôngtakhôngcóailàlươngthiệnhayhàohiệp,dođóphảisốnggiữabàysóinhưthếthậtcăngthẳngthầnkinhvàtổnhaosinhlực.MộtngườinhưCaponemuốnkẻkhácđốixửvớimìnhthậthàohiệpvàtrungthực,muốncảmthấyrằngkhôngphảiaicũngrắptâmvụlợihoặclừabịpmình.

LustigápdụngsựlươngthiệncólựachọnvàphỉnhđượcCaponevìhànhđộngđóquábấtngờ.Mộtbậcthầylừabịpluônthíchnhữngcảmxúctráingượcnhưvậy,bởivìchủthểcảmxúcdễbịđánhlạchướngvàđánhlừa.

BạnđừngngạiápdụngquyluậtnàyđốivớitấtcảnhữngCaponetrêntoànthếgiới.Chỉcầnbạnthểhiệnhànhđộnglươngthiệnhayhàohiệpđúngthờiđiểm,thìkẻhungbạovàđanghinhấtcũngsẽbịbạnthaotúng.

Mọithứđềutrởnênủrũkhinhìnquanhmàtôikhông

pháthiệnraítnhấtmộtconmồi.Cuộcđờicóvẻtrốngrỗng

vàbuồnnản.Tôikhônghiểunổinhữngngườilươngthiện.

Họsốngmộtcuộcsốngvôvị,đầyắpnhữngbuồnchán.

(BátướcVictorLustig,1890-1947)

>

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Cáicốtcủaviệclừabịplàđánhlạchướng.Muốnlừaaiđótrướchếtbạnphảilàmchohọxaolãng,đểđượcthiênthờiđịalợi.Nhữnghànhđộngchứngtỏsựtốtbụng,thanhlịch,haylươngthiệnthườnglàhìnhthứcđánhlạchướnghiệuquảnhấtbởivìchúngđánhtanmốinghicủanạnnhân.Lúcấynạnnhântrởthànhđứatrẻ,sẵnsàngtinvàobấtkỳcửchỉtìnhcảmnào.

ỞTrungQuốcxưakia,hànhđộngnàyđượcgọilà“dụcthủcôdữ”–“muốnlấythìvờcho”,vìkhiđượcnhận,nạnnhânkhóýthứcrằngmìnhđangbịtướcđoạt.Kếnàycórấtnhiềuứngdụngthựctiễn.Nếuthẳngthừngtướcđoạtngườikhácbạnsẽlâmnguy,ngaycảkhibạnlàngườiquyềnlực.Nạnnhânsẽtìmcáchbáothù.Vànếuyêucầuđượcthứmìnhđangcầnthìbạncũnggặprủiro,chodùcóyêucầuthậtlịchsự:Trừkhiđốiphươngnhậnthấymìnhđượclợi,nếukhônghắncũngbựcmìnhvớisựcầnkípcủabạn.Hãybiếtcách“dụcthủcôdữ”.Đượcnhưthếtìnhhìnhsẽdịubớt,khibạnlấythìngườichosẽítđau,hoặcđơngiảnlàhànhđộngcủabạnsẽđánhlạchướng.Vàkhithảcontép,bạncóthểthảbằngnhiềuhìnhthức:mộtmónquàthựcsự,mộtcửchỉhàophóng,mộtsựchiếucố,lờitựthú“lươngthiện”–bấtkỳhìnhthứcnàothuậnlợi.

Bạnnênápdụngloạilươngthiệncóchọnlựaấykhilầnđầugặpgỡaiđó.Chúngtađềulàsinhvậttheothóiquen,dođócácấntượngđầutiênthậtkhóphai.Nếuởbuổisơgiao,ngườitatinlàbạnlươngthiệnthìsaunàykhómàthuyếtphụcngườiấyđiềungượclại.Nhưvậybạnsẽrộngđườngthaotúng.

CũngnhưAlCapone,JayGouldnghingờtấtcảmọingười.Chỉmới33tuổihắnđãlàtriệuphú,chủyếunhờlừađảovàcưỡngbức.Vàocuốithậpniên1860,GouldđầutưlớnvàoErieRailroad,đểrồikhámphárarằngthịtrườngtrànngậpnhữngcổphiếudởmcủacôngty.Hắnđangbịnguycơvừamấtcảgiatàivừamangnỗinhục.

TrongcơnkhủnghoảngđócóngườitựxưnglàLordJohnGordon-Gordonđếnhiếnkế.LàmộtquýtộcScotland,Gordon-Gordonchừngnhưđãlàmgiàukhiđầutưvàongànhđườngsắt.

Nhờsựđiềutracủachuyêngiavềtuồngchữ,Gordon-GordonchoGouldbiếtthủphạmlàmchứngkhoángiảchínhlànhữngngườitrongbangiámđốccủaErieRailroad.ÔngtarủGouldgópvốnđểmuanhiềucổphần,đủđểlọtvàohộiđồngquảntrịcủacôngty.Gouldbằnglòngvàthờigiansauđómốicộngtáclàmănnàytỏrakhấmkhá.Haingườitrởthànhbạnthân,vàmỗilầnđếnhỏiGouldtiềnđểmuathêmchứngkhoánthìGordon-Gordonluônđượctoạinguyện.Nhưngđếnnăm1873Gordon-Gordonđộtngộtbánđổbántháotấtcảcổphầncủay,hốtđượcnhiềutiền,vàlàmgiảmmạnhgiátrịcáccổphầncủaGould.Sauđóhắnbiếnmất.

SaukhiđiềutraGouldmớibiếthắntênthậtlàJohnCrowningsfield,làconhoangcủagãláibuônđườngbiểnvớicôhầubànởLondon.ThậtratrướcđóđãcódấuhiệuchothấyGordon-Gordonlàtaylừađảo,nhưngvìhànhđộngthậtthàgiúpđỡbanđầucủahắnđãlàmmờmắtGould,nênchỉsaukhimấtbạctriệuanhnàymớivỡlẽ.

Nhiềukhichỉhànhđộngthậtthàthôikhôngđủ.Điềucầncólàcáitiếngthơmlươngthiệnđượcxâydựngbằngmộtchuỗihànhđộng–cóthểnhữnghànhđộngnàychẳngđánglàbao.Mộtkhiđãđượctiếng,cũngnhưnhữngấntượngbanđầu,thìtiếngthơmđókhóbịlaychuyển.

ỞTrungQuốcxưakia,NgôcôngnướcTrịnhmuốnxâmlượcnướcHuđangngàycànghùngmạnh.Khônghémôichoaibiếtýđịnhmình,NgôgảcongáichovuaHu.Sauđóôngtriệutậptriềuthầnlạihỏi:“Tamuốnmởrộngbờcõi,vậynêntiếnđánhnướcnàotrước?”NhưNgôđãtiênđoán,mộtquanliềntâu“Thưa,nướcHu.”Ngôrasắcgiậnvàquát:“GiờHulànướcanhem,saongườidámgợiýxâmlăng?”Nóixongralệnhchém.Hànhđộnghànhquyếtnày,cùngvớiviệcgảcongáivànhiềucửchỉthânthiệnkhácđãrungủvuaHu.Chỉvàituầnsau,binhtướngnướcTrịnhtiếnchiếmnướcHuvĩnhviễn.

Hànhđộngnhânnghĩalàmộtcáchhiệuquảđểlàmchokẻđanghiphảimấtcảnhgiác,nhưngđókhôngphảilàcáchduynhất.Bấtkỳcửchỉcóvẻcaoquývàvịthanàocũngdùngđược.Nhưngcólẽcửchỉtốtnhấtlàsựhàophóng.Ítaicóthểtừchốimộtmónquà,ngaycảnhữngđịchthủcứngcựanhất.Mộtmónquàsẽđánhthứcđứatrẻtrongta,khiếntatạmthờihạthấpcảnhgiác.Mặcdùtathườngsoixétkỹlưỡnghànhđộngcủangườikhác,nhưngítkhitapháthiệnsắctháiquỷquyệtcủamộtmónquà.Mónquàrấtlýtưởngđểcheđậymộtnướccờlừađảo.

Cáchđâyhơnbangànnăm,nhữngngườiHyLạpvượtbiểnnhằmchiếmlạinàngHelenxinhđẹp(trướcđóbịtướngPariscướpđi)vàtiêudiệtđôthịTroycủaParis.CuộcbaovâyTroykéodàimườinăm,nhiềuvịanhhùngđãhysinh,nhưngchiếnthắngvẫncònquáxa.NgàykiavịtiêntriCalchasquytụcácchiếnbinhHyLạp.

“Thôiđừngđánhphánhữngbứctườngnàynữa.Cácvịphảitìmraphươngthứckhác,mưuchướckhác.ChúngtakhôngthểchiếmTroychỉbằngmỗisứcmạnh.Taphảitìmradiệukế.”LãnhtụthôngminhcủaquânHyLạplàtướngOdysseusđềnghịtạoramộtconngựagỗkhổnglồ,giấuquânlínhvàotrong,rồiđemtặngchothànhTroy.ConcủaAchilleslàNeoptolemuskhinhthườngkếnàyvìnókhôngxứngvớiđànông.Chẳngthàđểhàngngànngườichếtnơitrậnđịacònhơnlàchiếnthắngbằngcáchlừađảo.Nhưngkhiđượccholựachọntrướchaiđường,mộtlàmấtthêmmườinămtrậnmạcđểtỏchínamnhi,giươngcaodanhdự,rồichết,vàhailànhanhchóngchiếnthắng,binhsĩHyLạpthíchgiảiphápconngựahơn.KếsáchconngựathànhTroythànhcôngvàlưudanhngànsau.Chỉmộtmónquàcònđượcnhiềuviệchơnlàmườinămchinhchiến.

Sựtửtếcólựachọncũngnêncótrongkhongónnghềbịpbợmcủabạn.SuốtnhiềunămliềnlínhLaMãbaovâyđôthịcủangườiFaliscannhưngkhôngchiếmđược.Ngàykiakhiđangthịsátdoanhtrại,tướngLaMãCamillusthấycóngườiđànôngdẫnvàiđứatrẻđếngặpông.ĐólàmộtgiáoviênFaliscan,vànhữngđứatrẻlàconcáicủanhữngcưdânquýtộcvàgiàucónhấtđôthị.Lấycớlàdẫnhọctròđichơi,ôngthầydẫnchúngđếnchongườiLaMãbắtlàmcontin,mụcđíchlàđểlấylòngCamillus.

Vịtướngkhôngthựchiệnmụcđíchcủaôngthầy,tráilạicònsaiquânlínhlộttrầnvàtróitayôngta,giaochomỗiđứatrẻmộtcâyroi,bảovừađánhvừadẫnôngtavề.CáchxửsựcủaCamilluslậptứctácđộngđếndânFaliscan.Vịtướngđãsuytínhđúng,vìsauđóđôthịFaliscanđãđầuhàng.Ôngbiếtnếugiữđámtrẻlạilàmcontinchưachắcchấmdứtđượcchiến

tranh,ítracũngchưachấmdứtđượcngay.Nhưngkhiôngthểhiệnmộthànhđộngtửtếcósuytính,đốiphươngbịbấtngờ,rồitintưởngvàtôntrọngônghơn.Sựtửtếcólựachọnnhưthếthườngkhilừađượccảmộtđịchthủươngngạnhnhất:Nếuđánhtrúngtimđịchthủ,hànhđộngnàysẽxóimònýchíchiếnđấu.

Bạnhãynhớ:Biếtthaotúngcảmxúc,biếtsuytínhcửchỉtửtế,tasẽbiếnmộtCaponethànhđứatrẻcảtin.Vànhưvớimọitiếpcậnkhácbằngconđườngcảmxúc,bạnnênthựchiệnthậtcẩnthận:Nếubịkẻkhácpháthiệnmưuđồ,thìlòngnhiệtthànhvàbiếtơncủahọsẽbiếnthànhsựthùghétvàbấttin.Nếukhôngcókhảnăngthểhiệnsựthànhtâmvàchânthật,tốthơnbạnđừngđùavớilửa.

Hìnhảnh:

ConngựathànhTroy.Sựbịpbợmẩnmìnhphíasaumộtmónquàkhôngchêvàođâuđược,khôngthểcưỡnglạiđược.Thànhtrìđốiphươngsẽmởcửa.Mộtkhiđãđộtnhậprồi,bạnthahồtànphá.

Ýkiếnchuyêngia:

KhisắptiếncôngnướcNgu,HiếncôngnướcTầntặngchoNgungọcngàchâubáu.Từđócócâu:“Dụcthủcôdữ.”

(HànPhiTử,triếtgiaTrungQuốc,

thếkỷthứIIItrướcCôngnguyên)

NGHỊCHĐẢO

Khiđãnỡnổitiếnglừađảo,chodùbạncóthithốbaonhiêuhànhđộnglươngthiện,nhânnghĩa,tửtếthìcũngkhôngthểbịpbợmaiđượcnữa.Bạnthithốchỉtổlàmchomọingườinghingờthêmmàthôi.Trongtrườnghợpnàybạnnênthấucáy,nhậpvaithủác.

BátướcLustigsắpthựchiệncúlừavĩđạinhấtsựnghiệplừađảocủamìnhbằngcáchgọibánngọnthápEiffelchomộtkỹnghệgiacảtin,tưởngrằngchínhphủđịnhbánngọnthápnàytheogiáphếliệu.ÔngsắptraomóntiềnlớnchoLustig,lúcấyđangvàovaimộtquanchứccaocấp.Tuynhiênvàogiờchótconmồilạisinhnghi.CóđiềugìđóởLustiglàmôngdodự.Trongbuổigặpgỡđểnhậntiền,bảnthânLustigcũngpháthiệnrasựnghingạiđó.

Nhoàingườisangkỹnghệgia,Lustigthìthầmgiảithíchrằngvìđồnglươngcôngchứcbacọcbađồng,rồitìnhhìnhtàichínhbếtắc,vânvân.Sauvàiphút,Lustigxoayngượctìnhhình,làmchokỹnghệgiahiểurằngôngtachỉvòivĩnhchúttiềnhốilộ.Nghexongkháchhàngbớtcăngthẳngthấyrõ.GiờthìkháchnghĩrằngLustigkhôngđịnhlừađảomìnhlấysốtiềnlớn(tiềnbánthápEiffel),màchỉmuốnănhoahồng.VìbấtkỳviênchứcNhànướcnàocũngthamnhũng,suyraLustiglàcôngchứcthật.Kháchbằnglòngxùytiền.Khinhanhtríthấucáynhậpvaikẻbấtlương,Lustiglạichứngtỏmìnhlàthứthiệt.Trongtrườnghợpnàynếugiảnhângiảnghĩathìbạnthuađẹp.

KhinhàngoạigiaongườiPhápTalleyrandvềgià,thìcáitiếngxấuvềôngđãlanquárộng,aiaicũngbiếtôngnóiláovàbịpbợmđệnhất.TạihộinghịVienna(1814-1815),ôngcốtìnhthêudệtnhiềuchuyệnkhótinvớinhữngngườibiếttỏnglàôngtaláotoét.Mụcđíchcủaônglàtunghỏamù,saochongườinghekhôngthểphânbiệtlúcnàoônglừalúcnàoôngthật.Chẳnghạnnhưcólầngiữachỗbạnbè,ôngravẻchânthànhkhuyênrằng“Trongkinhdoanh,taphảichơibàingửa.”Khôngaicóthểtinđiềumìnhvừanghe:Suốtcuộcđờimình,gãnàychưabaogiờtiếtlộconbàitẩycủamình,giờlạilênlớpmọingườinênchơibàingửa.Nhữngchiếnthuậtnhưthếsẽlàmchomọingườihoangmang,khôngbiếtlúcnàoTalleyrandbịpthật,lúcnàoôngtabịp…giả.Khichấpnhậncáiôdanhlàkẻlừađảo,ôngtaduytrìđượckhảnănglừađảo.

Ởlĩnhvựcquyềnlực,khôngcógìtrămnămbiađácả.Hànhđộnglừađảocôngkhainhiềulúclạicheđậyđượcmưuđồcủabạn,thậmchílàmchomọingườithánphục,vìbạnđãbấtlươngmộtcách…trungthực.

NGUYÊNTẮC13

NHỬBẰNGTƯLỢI,ĐỪNGKÊUGỌILÒNGTHƯƠNG,KHÔNGĐỀCẬPÂNTÌNH

Khicầnđồngminhgiúpđỡ,đừngnhắcnhởviệchắnthụântatrongquákhứ.Hắnsẽtìmcáchphớtlờ.Ngượclại,hãychohắnthấynhữnglợiíchsẽđạtđượckhihaibênliênkết,vàtahãyphóngđạikhoảnlợinhuậnấynhiềulên.Hắnsẽnhiệttìnhtrợgiúpkhibiếtrõcólời.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

VàođầuthếkỷXIV,chàngthanhniênCastruccioCastracanitừvịtríbinhnhìtrởthànhngườiđứngđầuđôthịLuccaởItalia.HọPoggio,mộttrongnhữnggiatộcthếlựcnhấtthờibấygiờđãlàmbệphóngchoCastracani,nhưnghọcảmthấysaukhiđăngquangrồithìanhtaquênmấttìnhxưanghĩacũ.Thamvọngngấttrờikhiếnchàngtraitrởthànhvôơn.Năm1325,trongkhiCastracanidẫnquânchốnglạiđịchthủcủaLuccalàthànhphốFlorence,giađìnhPoggiocâukếtvớicácgiađìnhquýtộckhácđểtrừkhửCastracani.

Dấylêncuộckhởinghĩa,họchongườitấncôngvàsáthạiquanthốngđốcmàCastracanibổnhiệmđểcaiquảnLucca.Nhiềuvụbạoloạnxảyra,cảhaipheCastracanivàPoggiosẵnsànglâmchiến.Tuynhiênởđỉnhcaocăngthẳng,trưởnglãogiatộcPoggiolàStefanocanthiệpvàkhuyênhaibênnênhạvũkhí.

Làngườiyêumếnhòabình,Stefanokhôngthamgiavàcuộckhởinghĩa.ÔngbảotộcPoggiorằngmáuchảyđầurơithậtvôích.ÔnghứasẽđạidiệnchocảgiatộcđểthuyếtphụcCastracanilắngngheýkiếnvàthỏamãnyêucầu.VìStefanolàngườilớntuổinhấtvàthôngtháinhấtnêngiatộcPoggiobằnglòngđặtniềmtincủahọvàotàingoạigiaocủaông,thayvìvàovũkhí.

Khinghetindấyloạn,CastracanilậptứctrởvềLucca.TuynhiênkhianhtavềđếnnơithìnhờsựdànxếpcủaStefanonênmọiviệcđãlắngdịu,khiếnCastracanirấtngạcnhiêntrướccảnhanbìnhcủađôthị.ChorằngCastracanisẽbiếtơnmìnhđãvỗancácbên,Stefanođếngặpanhta.ÔngtanóivềcôngtrạngmìnhvàxinCastracanithôngcảmchonhữngthànhviêntrẻtuổivàthiếusuynghĩcủagiađìnhPoggio.ÔngcũngnhắclạicôngơncủagiađìnhđốivớiCastracani.Dođó,theoông,anhtakhôngnênchấpnhặt,màngược

lạinênthỏamãnnhữngkiếnnghịcủagiađình.

Castracanikiênnhẫnlắngnghe,khôngtỏratứcgiậnhayhằnthùchútnào.NgượclạianhtabảoStefanonêntinrằngcônglýsẽlàquyluật,đồngthờimờicảgiađìnhđếncungđiệntrìnhbàyhếtcácyêucầuđểcóthểthỏathuậnvớinhau.Khicảhaikiếutừ,Castracaninóianhtacảmơntrờiđãtạođiềukiệnđểanhchứngtỏsựbaodungcũngnhưlễnghĩacủamình.TốihômđótrọngiađìnhPoggiođếncungđiện.Họlậptứcbịtốnggiamvàvàingàysaubịhànhquyết,kểcảStefano.

Diễngiải

StefanodiPoggiolàhiệnthâncủaloạingườiluôntinrằngmìnhsẽthuyếtphụcđượcngườikhácbằngsựcôngbằngvàlẽphảicủachínhnghĩa.Chắcchắnrằngtrongquákhứ,thỉnhthoảngtavẫnđượcviệckhinhândanhsựcôngbằngvàlẽphải,nhưngthườngkhisựnhândanhấychỉmanglạithươngđau,đặcbiệtkhiđụngphảinhữngCastracanitrênthếgiannày.Stefanodưbiếtrằnganhtavươnlênđỉnhcaoquyềnlựclànhờphảnbộivàbạotàn.Trướcđóanhtatừngchosáthạingườibạnthântínvàtrungthànhnhất.Khicóngườiphêphánlàthậtlỗiđạokhigiếtbạncũnhưthế,Castracanitrảlờirằngmìnhkhônggiếtbạncũ,màgiếtkẻthùmới.

NgườinhưCastracanichỉbiếtcósứcmạnhvàtưlợi.TaytrưởnglãoStefanođãsailầmchítửkhichấmdứtcuộcbạoloạn,vàlạicònkêugọilòngnhântừcủaconsói,trongkhiôngtavẫncònnhữngnướccờkhác:CóthểbiếuxéntiềntàicủacảichoCastracani,hứahẹnnhiềuphúclợitươnglai,chỉchohắnthấyrằnggiađìnhPoggiovẫncóíchchohắn–nhờảnhhưởngcủahọđốivớicácgiađìnhthếlựcởLaMã,nhữngliênkếtquyềnlựcquacáccuộchônnhânv.v…

NgượclạiStefanolạinhắcvềquákhứ,vớinhữngmónnợnghĩatìnhmàngườitakhôngmuốntrảơn.Ngườitakhôngbuộcphảihàmân,bởisựtriânthườnglàgánhnặngmàngườitavuilòngloạibỏ.Ởtrườnghợptrên,CastracanirũbỏsựmangơngiađìnhPoggiobằngcáchloạibỏgiađìnhPoggio.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Năm433TCN,đảoCorcyra(saunàygọilàCorfu)vàthịquốcCorinththuộcHyLạpđangtrênbờvựcchiếntranh.CảhaipheđềupháiđạisứđếnAthensđểlôikéothànhphốnàyvềphemình.Athensvềphenàoxemnhưpheđó

nắmchắcphầnthắng.Vàaichiếnthắngsẽtànsátkẻbạitrậnkhôngnươngtay.

PheCorcyranóitrước.ViênđạisứbắtđầubằngcáchnhìnnhậnrằngđảonàytrướcnaychưahềgiúpđỡAthens,màcònliênkếtvớinhữngđịchthủcủaAthens.GiữaCorcyravàAthenschưabaogiờcómốiliênhệhữunghịhaynghĩatìnhnàocả.

Vâng,viênđạisứnhìnnhậnrằnglầnnàyđếnAthensvìlochosựannguycủaCorcyra.Điềuduynhấtôngtacóthểhứachỉlàsựliênminhvớilợiíchsongphương.Sovớitấtcảthủyquânthờibấygiờ,hạmđộiCorcyrachỉthuakémmỗiAthens.Liênminhchiếnlượcnàysẽtạorasứcmạnhghêgớm,cókhảnănguyhiếpthànhphốđốiphươngSparta.RấttiếcđólàđiềuduynhấtmàCorcyracóthểchàomời.

Đếnphiênmình,ngườiđạidiệnCorinthnóirấthùngbiệnvàthiếttha,hoàntoàntươngphảnvớinhữnglờikhôcằnvàkhôngchútmắmmuốicủaCorcyra.ÔngtanhắcrằngtrongquákhứCorinthđãtừnggiúpđỡAthensbaolần.ÔngtahỏiliệunhữngđồngminhkháccủaAthenssẽnghĩnhưthếnào,mộtkhithànhphốnàylạiđibỏrơibạnbèmàliênminhvớikẻthùcũ:BiếtđâuhọsẽphávỡcáchiệpướcvớiAthenskhithấyAthensđánhgiáthấpsựtrungnghĩa.ViênđạisứcònviệndẫnluậtlệHyLạpcổ,yêucầuAthensđềnơnđápnghĩachoCorinth.

SauđócácgiớichứcAthenshọpbànvấnđềnày,vàquađếnvònghai,tấtcảđềunhấttríliênminhvớiCorcyravàbỏrơiCorinth.

Diễngiải

Đọcsửsách,chúngtathườngnghĩavềnhữngthịdânAthensquântử,nhưngthậtrahọthựctiễnnhấttrongsốcáccưdânHyLạpcổđại.Tấtcảnhữnglờikêugọihùngbiệnvàxúcđộngnhấttrênthếgiới,vớihọ,cũngkhôngbằngmộtlýlẽthựctiễn,đặcbiệtlàlýlẽnàomangthêmquyềnlựcchohọ.

ĐiềumàviênsứthầnCorinthkhônghiểura,chínhlàviệcthamchiếuđếnsựtốtbụngmàCorinthdànhchoAthenstrướckia,chỉtổkhiếndânAthensthêmbựcbộimàthôi.Việcnàykhôngkhácvớinhắckhéorằngcácanhhàmântôi,bâygiờphảicónghĩavụbáođáp,nếukhôngsẽcảmthấytộilỗi.Ơnnghĩanhữngngàyqua?Tìnhthânhữunghị?Mặc!MộtAthenshùngmạnhtinchắclànếunhữngđồngminhkháclênánhọbộinghĩakhibỏrơiCorinth,thìnhữngđồngminhnàycũngkhôngdámphávỡliênkết.Lýdo:Athenslà

sứcmạnhhàngđầuởHyLạp,họcaitrịlãnhthổbằngsứcmạnh,vàbấtkỳđồngminhnàomanhnhabỏngũsẽlậptứcbịdẫnđộvềmáinhàxưangay.

Khiphảilựachọngiữaviệcnhắcnhởquákhứvớitrùhoạchtươnglai,ngườithựctiễnluônchọntươnglaivàrũbỏquákhứ.VàngườiCorcyrathứcthờirằngmìnhphảinóichuyệnthựctiễnvớingườithựctiễn.Suychocùngthìthậtrahầuhếtchúngtađềusốngthựctếthôi–ítaiđingượclạiquyềnlợicủamình.

Quyluậtxưanaylàngườiyếuphảiphụctùng

kẻmạnh;vàhơnnữa,chúngtôithấyđángđượctônkính

bởiquyềnlựccủamình.Chođếnthờiđiểmnày,cácvịcũngtừngthấynhưthế;nhưnghiệnnay,saukhicânnhắclạitưlợi,cácvị

bắtđầunóiđếnchuyệnphảitrái.Loạiquanngạinhưthế

chưabaogiờlàmchoaiđókhướctừnhữngcơhội

mởmangbờcõimộtkhihọhùngmạnhhơn.

(LờicủađạidiệnthànhphốAthenstạithànhbangSparta,

tríchdẫntrongtácphẩmCuộcchiếnPeloponnese

củaThucydides,khoảng465-395TCN)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Trênđườngmưucầuquyềnlực,bạnthườngởvàotrườnghợpphảinhờvảsựgiúpđỡcủanhữngngườimạnhhơn.Yêucầuđượcgiúpđỡlàcảmộtnghệthuật,tùythuộcvàokhảnăngbạnhiểuđượcđốitáclàai,vàđừngnhầmlẫnquyềnlợimìnhvớiquyềnlợihọ.

Rấtnhiềungườikhôngđạtđượcmụcđíchvừakể,bởivìhọhoàntoànlúngtúngvớicácmớnhucầuvàmongướccủahọ.Họkhởisựtừviệclầmtưởngrằngphíađốitác,nghĩalàbênthiân,sẽthiânbấtcầubáo.Họtưởnglàphíađốitácsẽquantâmđếnnhucầucủahọ.Thậtraxácsuấtlớnlànhucầuấychẳngđượcmàng.Nhiềukhihọliênhệđếnnhữngvấnđềthậtlớnlao:vìđạinghĩa,vìnhữngtìnhcảmthiêngliêngnhưtìnhthươngvàơnnghĩa.Họchỉđềcậpđếncáichungchung,trongkhinhữngthựctếđơngiảnthườngngày

lạihấpdẫnhơn.Họkhôngnhậnthứcđượcrằngngaycảngườiquyềnlựcnhấtcũngphảibậntâmvớitưlợi,vànếutakhônghấpdẫnđượcmốitưlợiấy,thìngườiquyềnlựcsẽthấytachẳngbổbéogì,chỉlàmmấtthìgiờcủahắnmàthôi.

HồithếkỷXVI,cácnhàtruyềngiáoBồĐàoNhatừngmấtnhiềunămđểcảiđạomộtsốngườiNhậtsangCônggiáo,lúcnàyBồĐàoNhađượcđộcquyềnmậudịchgiữaNhậtvàchâuÂu.Mặcdùítnhiềuthànhcôngvớidânthườngnhưnghọchưathuyếtphụcđượcgiớilãnhđạo.ĐếnđầuthếkỷthứXVII,việchọlàmđãkhiếnNhậthoàngIeyasucămgiận.ÔngtathởdàinhẹnhõmkhingườiHàLanđổxôvàođấtNhật.NhậthoàngcầnnắmđượccôngnghệÂuchâuvềsúngốngvàhànghải,vàrấtmaycuốicùngnướcNhậtcũnggặpđượcnhữngngườiÂuchâukhôngchỉquantâmđếnviệctruyềngiáo–ngườiHàLanchỉđếnđểgiaothương.IeyasunhanhchónghấtchânBồĐàoNhađểchỉlàmănvớingườiHàLancóđầuócthựctế.

NhậtvàHàLanlàhainềnvănhóakhácxanhau,nhưngcảhaiđềuchiasẻcùngmốiquantâmcủamuônđời:tưlợi.Đốitáccủabạnluôncónềntảngvănhóakhácvớibạn,họgiốngnhưmộtđấtnướcxalạvớiquákhứkhônggiốngnhưnhữnggìbạntừngtrải.Bạncóthểvượtquanhữngdịbiệtđóbằngtưlợi.Bạnkhôngcầnphảitỏranhỏnhẹtếnhịgìhết:Cứchứngtỏthẳngthắnrằngmìnhsẵnsàngchiasẻnguồntríthứquýbáu,giúpđốitácthubạcđầyrương,làmchoanhtađượcphướclộcthọ.Đólàthứngônngữmàaiaicũngnóiđược,hiểuđược.

Bướctrọngyếulàphảihiểuđượctâmlýđốitác.Hắncótựkiêukhông?Hắncóquantâmđếntiếngtămhayvịtríxãhộikhông?Hắncókẻthùnàomàtacóthểgiúptiêudiệtkhông?Hayđơngiảnhắnchỉhammêquyềnvàlợi?

KhixâmlượcTrungQuốchồithếkỷXII,MôngCổđedọaxóasạchmộtnềnvănhóatừngpháttriểnsuốtnhiềungànnăm.VớiThànhCátTưHãn,TrungQuốcchỉlàmộtvùngđấtrộnglớnkhôngđủcỏđểnuôibầychiếnmãcủaôngta,vìvậyôngquyếtđịnhpháhủytoànbộ,sanbằngbìnhđịa,bởi“chẳngthàtiêudiệthếtbọnTrungQuốc,đểchỗchocỏmọc.”SauđóTrungQuốcthoátkhỏiđạihọanày,nhưngkhôngphảinhờquânlính,tướnglĩnhhoặcmộtvịvuanào,màchỉlàmộtngườimangtênOaKhoátĐài.

Bảnthâncũnglàngườinướcngoài,OaKhoátĐàiđánhgiárấtcaonềnvănhóaTrungHoa.SaunhiềunămthángxoayxởđểđạtđượcđếnvịtrícốvấntincẩncủaĐạiHãn,OaKhoátĐàithuyếtphụcôngtađừnghủydiệthếtmọithứ,màchỉnênthuhếtchiếnlợiphẩm,đểyênchodânsinhsống,rồisauđó

đánhthuế.ĐạiHãnthấyđượcmónlợinênnghetheoOaKhoátĐài.

ĐạiHãnchỉchiếmđượcKhaiPhongphủsaumộtcuộcbaovâykéodàinênquyếtđịnhgiếthếtdânchúngtrongthànhchohảgiận.OaKhoátĐàiliềntâurằngtấtcảnhữngnghệnhâncaotaynghềnhấtcủaTrungQuốcđềutrúẩntạiKhaiPhong,vàMôngCổsẽđượclợikhibắthọsảnxuất.KhaiPhongthoátchết.TrướcđâyĐạiHãnchưabaogiờrộnglượngnhưvậy,vàcảKhaiPhongthoáttrênkhôngphảinhờtừtâm.OaKhoátĐài[5]biếtrấtrõĐạiHãn.ĐạiHãnchỉquantâmđếnchiếntranhvàkếtquảthựctiễnsaucùng.OaKhoátĐàichọnđúngsợidâycảmxúccủahắnđểgảy:Lòngtham.

Tưlợilàcáiđòncókhảnăngbẩyđượchầuhếtmọingười.Mộtkhithấyrằngtagiúphọđượcviệc,họsẽkhôngcòndodựgìđốivớiyêucầucủata.Vớitừngbướctrênconđườngthủđắcthếlực,bạnnêntậplồngmìnhvàovịtríđốitácđểnắmrõnhucầuvàlợiíchcủahọ,tạmdẹpquamộtbênmọicảmnghĩcủabạnđểtránhsuyđoánkhôngchínhxác.

Hìnhảnh:

Sợidâyràngbuộc.Sợidâytừtâmvàơnnghĩađãmònxơxácrồi,vàsẽđứtngaykhibịgiằnggiật.Đừngsửdụngnó.Sợidâyđôibêncùngcólợiđượcbệntừnhiềuthớ,rấtkhóđứt.Nósẽphụcvụbạntrongthờigianrấtdài.

Ýkiếnchuyêngia:

Cáchnhanhnhấtvàhaynhấtđểcóđượccơđồlàlàmchongườikhácthấyrõràngrằnghễhọgiúpbạnthìhọđượclợi.

(JeandelaBruyère,1645-1696)

NGHỊCHĐẢO

Cũngcóngườixemtưlợilàkhôngxứngvớikẻsĩ.Họthựcsựmuốnápdụngnhânnghĩa,đứcđộ,vàsựcôngbằng,vốnlànhữngphươngtiệngiúphọcảmthấyhơnngười:Khixinhọcứugiúptứclàtatônhọlên.Đólàthứmensaylàmhọmêmẩn.Họkhátkhaotrởthànhmạnhthườngquâncủabạn,tiếncửbạnchobậcquyềnthế-tấtnhiênvớiđiềukiệnlànhữnghànhđộngđóphảiđượcnhiềungườibiếtcàngtốt,vàthựchiệnvìđạinghĩa.Nhưbạnthấyđó,takhôngthểmangtưlợiradụdỗtấtcảmọingười.Đốidiệntưlợi,cóngườisẽthoáiluivìkhôngmuốnđểngườikhácthấymìnhthamlam.Họcầncócơhộiđểphôbàyđứchạnh.

Bạnchớngạingần.Hãytạochocơhộiấy.Việcnàykhônggiốngkhibạnlợidụnghọkhiyêucầugiúpđỡ-họthựcsựcảmthấykhoankhoáikhibanphát,vàkhimọingườithấyhọbanphát.Bạntậpnhìnranhữngđiểmdịbiệtgiữanhữngkẻquyềnthế,đểbiếtdòtrúngđài.Khilòngthampháttiếtrangoàithìbạnđừngkêugọitừtâm.Cònnếuhọmuốnramặtnhânnghĩathìbạnđừngmangtưlợiradụdỗ.

NGUYÊNTẮC14

BÊNNGOÀILÀMBẠN,BÊNTRONGRÌNHMÒ

Nắmbắtthôngtinđịchthủlàviệccựckỳquantrọng.Hãysửdụngthámbáođểthuthậpthôngtinvàcókếhoạchđónđầu.Hayhơnnữalàbạntựmìnhdothám.Hãytậpluyệnđiềutraởnhữngcuộcgặpgỡxãgiao.Hãyhỏinhữngcâugiántiếpnhằmkíchthíchngườikhácnóivềnhượcđiểmvàchủtâmhọ.Khôngcócơhộinàokhônglàthờicơchobậcthầydothám.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

JosephDuveenchắcchắnlàngườibuôntranhtàibanhấtthờiôngta–từnăm1904đến1940,ôngtagầnnhưđộcquyềnthâutómthịtrườngsưutầmtranhcủanhữngtaytriệuphúMỹ.Chỉtrừmộtmỏvàngchưakhaithácđược:kỹnghệgiaAndrewMellon.Duveen“quyếtchíbiếnMellonthànhkháchhàng,nếukhôngsẽchếtkhôngnhắmmắt.

BạnbèbảoDuveenrằngđólàgiấcmơkhôngtưởng.Mellonlàtaycứngcỏiítlời.NhưngchuyệntừngnghevềtayDuveennàođólắmmồmxởilởicònlàmMellonthêmbực–vàtuyênbốrằngmìnhkhôngmuốngặptayđó.VậymàDuveenđảmbảovớibạnbèrằng“Mellonsẽkhôngnhữngmuatranhcủatôi,màchỉmuatranhcủatôimàthôi.”Suốtnhiềunămôngtatheodõiconmồi,biếthếtnhữngthóiquen,khẩuvị,vàkiêngcữ.Đểnắmđượcnhữngthôngtinđó,DuveenhốilộnhiềunhânviêncủaMellon.Đếnthờiđiểmhànhđộng,ôngtabiếtrõMellonkhôngthuagìbàvợcủay.

Năm1921MellonđếnLondonvàngụởtầngbakháchsạnClaridge’s.Duveencũngđăngkýmộtloạtdãyphòngởtầnghai,vàsắpxếpchongườihầutrởthànhbạnthâncủangườihầuchoMellon.Đếnngàyđãchọnratay,ngườihầucủaMellonnóivớingườihầucủaDuveenrằngmìnhmớigiúpchủnhàmặcáokhoác,vàôngtađangbướcrahànhlangthangmáy.

ChỉvàigiâysauDuveenbướcvàobuồngthangmáy,vàthậtlàtìnhcờ,Mellonđangđứngbêntrong.“ThưaôngMellon,ôngkhỏechứạ?”Duveenchàovàtựgiớithiệu.“TôiđangtrênđườngđếnNationalGalleryđểngắmvàibứctranh.”CũngthậttìnhcờkhiđólạilàđiểmđếncủaMellon.VànhưthếDuveencódịphộtốngconmồiđếnđịađiểmhếtsứcthuậntiệnchothắnglợicủamình.DuveentỏtườngsởthíchcủaMellonnhưlòngbàntay,vàtrướckhihaingườilangthangkhắpnhàtrưngbày,nhàbuôntranhđãlàmkỹnghệgialóamắtvìtrithứcchuyênmôn.Vàlạithậtlàtìnhcờthêmmột

lầnnữa,cảhaiđềucósởthíchhếtsứcgiốngnhau.

Mellonngạcnhiênthíchthú:Duveenkhôngphảinhưôngtưởng.Ngườinàyrấtduyêndángvàdễchịu,vàrõrànglàcókhẩuvịthượngthặng.KhitrởvềNewYork,MellonđếnxemphòngtrưngbàyđộcđáocủaDuveenvàmêmệtbộsưutập.Lạlùngthay,mọithứtrongphòngđềuđúngyhệtloạitranhmàôngtamuốnởhữu.Từđóđếncuốiđời,MellontrởthànhkháchhàngsộpnhấtcủaDuveen.

Diễngiải

VớimộtngườithamvọngvàbonchennhưDuveenthìchẳngcóviệcgìlàtìnhcờcả.Thậtkhôngmấyíchlợikhiphảiứngphótìnhthế,hoặcgiảhyvọngrằngmìnhsẽhấpdẫnđượckháchhàng.Hànhđộngnhưvậychẳngkhácgìbịtmắtbắtdê.Hãytựtrangbịthêmmộttíhiểubiết,bạnsẽthấycótiếnbộ.

TuyMellonlàphivụngoạnmụcnhất,songthậtraDuveendothámcùnglúcnhiềunhàtriệuphú.Ôngtalénmuachuộctấtcảgianhâncủaconmồiđểluônnắmđượcnhữngthôngtinquýgiávềđườngđilốivề,thayđổisởthích,vànhữngmẩutinnhonhỏkhácgiúpôngtađitrướcmộtbước.KhitìmcáchchàimồitaytàiphiệtHenryFrick,mộtđịchthủcạnhtranhvớiDuveenlấylàmlạlàcứmỗilầnmìnhđếnviếngFrickthìDuveenluôncómặtởđótrước,chừngnhưôngtacógiácquanthứsáu.NhữngmốicạnhtranhkháccũngnhìnnhậnrằnghìnhnhưđiđâucũnggặpDuveen,vàôngtaluônnắmthôngtintrướchọ.Khảnăngphânthânđókhiếnnhiềuđịchthủphảinảnlòngbỏcuộc.

Đólàsứcmạnhcủanghệthuậttìnhbáo:Nógiúptacóvẻtoànnăngvàtoàntrí.Cànghiểubiếtnhiềuvềconmồithìtacàngđoántrướcđượcýnghĩcủahắn.Trongkhiđó,cácđịchthủkháckhôngbiếttừđâutacónguồnsứcmạnhấy,vànếukhôngbiếtthìhọkhôngthểtiếncôngta.

Giớicầmquyềnthấyhếtlànhờgiánđiệp,cũngnhưnhững

conbònhờkhứugiác,BàLaMônnhờkinhvăn,vàsố

đôngcònlạilànhờcặpmắtthôngthường.

(Kautilya,triếtgiaẤnĐộ,thếkỷIIITCN)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Muốnnắmquyền,bạnnênkiểmsoátđượcítnhiềunhữnggìsắpxảyra.Vìvậymộtphầnvấnđềcủabạnlàlàmsaobiếtđượcnhữngsuynghĩ,cảmxúc,vàkếhoạchcủađốitượng.Nếulàmchủđượcnhữnggìhọnóira,cácđốitượngsẽchegiấuđiềuquantrọngnhấtcủatínhcách–nhữngnhượcđiểm,chủđích,đammê.Hậuquảlàbạnkhôngthểtiênđoánđượcnướccờcủahọ.Ngónnghềởđâylàbạnphảitìmracáchđiềutrađểpháthiệnnhữngbímậtvàchủđíchmàđừngđểhọbiết.

Việcnàykhôngkhónhưbạnnghĩ.Nấpsaucáibìnhphonghữunghị,bạncócơhộithulượmthôngtinởcảphetalẫnpheđịch.Mặcchongườikhácđibóibàihoặcđoánsốtửvi,tađãcóbiệnphápcụthểđểbiếttrướctươnglai.

Cáchdothámthôngthườngnhấtlàlợidụngngườikhác,nhưDuveenđãlàm.Phươngphápnàyđơngiảnvàhữuhiệunhưngcórủiro:Chắcchắnbạncóđượcthôngtin,nhưnglạikhókiểmsoátđámmậtthámấy.Cókhảnănghọsơsuấtlàmhỏngviệc,hoặcgiảcốýphảnphé.Vìvậytốthơnbạnnêntựthựchiệncôngviệc,giảdạnglàmđồngminhđểtiếnhànhdothám.

ChínhkháchngườiPhápTalleyrandlàmộttrongnhữngbậcthầydothám.Ôngtacựckỳkhéoléotrongviệcmoibímậtcủangườikhácquanhữngcuộcđàmđạoxãgiao.NamtướcDeVitrolles,ngườiđươngthờicủaTalleyrandtừngviết:“Ôngtanóichuyệnrấtduyêndángvàtrítuệ.Ôngcónghệthuậtchegiấuýnghĩhoặcáctâmđằngsautấmmạngtrongsuốtnhữngtừngữbónggióthậtthâmtrầmsúctích.Chỉkhinàocần,ôngtamớiđưatínhcáchriêngcủamìnhvào”.MấuchốtởđâychínhlàviệcTalleyrandbiếtcáchchemấtcáitôicủamìnhtrongcâuchuyện,dụchođốiphươnghuyênthuyênvềhọ,từđóvôtìnhđểlộnhữnggìôngtamuốnbiết.

SuốtcuộcđờiTalleyrand,aiaicũngbảoôngtalàngườicótàinóichuyện–mặcdùthựctếôngrấtítnói.Talleyrandkhôngbaogiờnóivềnhữnggìmìnhnghĩ,màchỉkhíchngườikhácnói.Ônghaytổchứcnhữngbuổihọpmặt,trongđóchuẩnbịphầnđốvuichocácnhàngoạigiao,quađóôngcânđongđođếmcẩnthậntừnglờicủahọ,rồitạođiềukiệnthânmậtchohọtâmsự,vàmoinhiềuthôngtinquýgiáchonướcPháp,màônglàvịbộtrưởngngoạigiao.TạiHộinghịVienna(1814-1815),Talleyrandlạidothámtheocáchkhác:Ôngta“lỡlời”tiếtlộmộtbímật(đượcngụytạorấtkhéotừtrước)đểxemxétphảnứngđốiphương.Chẳnghạntrongbuổigặpgỡhọpthânmậtcácnhàngoạigiao,ôngbảocónguồntincậychobiếtlàNgahoàngđịnhbắtgiữvịtướngquânhàngđầuvìtộiphảnnghịch.Quansátphảnứngcácđồngnghiệpkhác,ôngdòxemaikhoáichíkhiquânđộiNgasuyyếu–biếtđâuchínhphủhọcóýđồgìvớinướcNga?NhưNamtướcVonStetten

nói:“MonsieurTalleyrandbắnchỉthiênđểxemaiphóngmìnhrangoàicửasổ.”

Trongnhữngcuộcgặpgỡxãgiao,họpmặtvôthưởngvôphạt,bạnhãyquansát.Đólàlúcthiênhạbấtcẩn.Hãygiấutínhcáchmìnhvàtạođiềukiệnchohọbộclộ.Cáiđộcđáocủachiêunàylàlàmsaochođốiphươngcảmthấynhữngcâunóidẫnđườngcủatalàsựquantâmhữunghị,đượcnhưvậytakhôngchỉkiếmđượcthôngtin,màcònkiếmđượcđồngminh.

Tuynhiênbạnnhớthihànhchiếnthuậtnàythậtcẩntrọng.Nếuthiênhạpháthiệnlàbạnlàmbộnóichuyệnđểmoitin,họsẽlánhxangay.Hãynhấnmạnhvàocâuchuyệnxãgiao,đừngchămbẵmvàothôngtinquýgiá.Tiếntrìnhthuthậptừngviênngọcthôngtinkhôngđượcdiễnraquálộliễu,nếukhôngnhữngcâuhỏiđiềutracủabạnsẽđểhởsườn,giúpđốiphươngpháthiệnchủđíchvàconngườithậtcủabạn.

BạncóthểthửcáimánhtừđiềuLaRochefoucauldviết:“Thiênhạítaitrungthực,vàthườngkhitrungthựclàhọmưumẹokhônngoannhất–tatrungthựcđểmoinhữngđiềuthầmkínvàbímậtcủangườikhác.”Làmbộcởimởcõilòngrachongườikhác,thậtrabạnkhiếnhàngmuốnthổlộtâmtình.Hãykểchohọnghemộtlờithúnhậngiả,vàhọsẽđáplễbằngmộtthúnhậnthật.

ArthurSchopenhauerđưaramánhkhác:Cãichàycãicốithậtkịchliệtđểchọctứcđốiphương,khuấyđảohọmấtphầnnàokiểmsoátđốivớilờinói.Khicảmxúcdângcao,họsẽhémởđủloạisựthậtvềbảnthân,nhữngsựthậtđểbạndànhsaunàychơihọ.

Cómộtcáchdothámgiántiếplàthửđốiphương,đặtnhữngchiếcbẫynhonhỏđểcậymiệnghọ.ChosroesII,vịvuanổitiếngkhônngoancủaxứsởBaTưhồithếkỷthứVII,cónhiềucáchdòxétquầnthầnmàhọkhônghềhaybiết.Chẳnghạnnếuđểýthấyhaiquancậnthầnbỗngdưngquáthânthiệt,Chosroessẽnóivớingườithứnhấtrằngngườikiarắptâmtạophảnvàsắpbịhànhhình.Vuabảorằngmìnhtintưởngvịnàynênmớichobiếtvàdặnđừngđểtiếtlộ.Sauđóvuaquansátcảhai.Nếuthấytháiđộquancậnthầnthứhaikhôngcógìthayđổi,vuakếtluậnlàngườithứnhấtbiếtgiữbímật,sẽthăngchứcchoy,rồilạichovờiyđếnđểđínhchính:“Tađịnhxửtrảmbạnđồngliêucủangươivìmộtsốthôngtinbấtlợi,nhưngsaukhitachođiềutralạimớithấynguồntinđósailạc.”

Cònnếuthấyquancậnthầnthứhaicóýtránhnémìnhvàbồnchồnlolắng,Chosroesbiếtlàbímậtđãbịlộ.Vuasẽchogọiyđếnchobiếttoànbộsự

thậtcủacuộcthửnghiệm,rằngykhôngcólỗigì,songvuavẫnkhôngcòntindùngvàchorakhỏicung.Cònđốivớicậnthầnthứnhất,Chosroesralệnhđàybiệtxứvĩnhviễn.

Cáchvừakểkhôngchỉcóthểnắmbắtthôngtinmàcònbiếtđượctínhcáchconngười.Tuycóvẻkỳcụcnhưngthườnglạilàcáchtốtnhấtđểgiảiquyếtvấnđềtrướckhichúngtrởnêntrầmtrọng.

Cứnhửngườikhácratay,bạnsẽbiếtđượcnhữngsuynghĩ,tínhcách,lòngtrungcủahắn,cùngnhiềuđiềukhácnữa.Vàthườngkhiđólạilàthứhiểubiếtđánggiánhất:cótrithứcnàyrồi,bạnsẽtiênđoánhànhđộngtươnglaicủahọ.

Hìnhảnh:

Conmắtthứbacủathámbáo.Ởxứsởcủanhữngngườihaimắt,thìconmắtthứbasẽgiúpbạnđượctoàntrinhưThượngđế.Bạnnhìnxahơnhọ,vànhìnsâuvàobêntronghọ.

Ýkiếnchuyêngia:

Giờđãrõ,lýdovìsaomộtvịvuathôngminhvàmộttướnglãnhkhônngoanluônchiếnthắngkẻthùtrongmọiđườngđinướcbước,vìsaohànhđộngcủahọluônhơnhẳnngườithường,chínhlànhờhọtiênđoántìnhhìnhcủađịch.Sự“tiêntri”nàykhôngnhờđếnthầnthánhhaymaquỷnào,khôngdựvàotửvibóitoánhoặcmọihiệntượngtươngtựtrongquákhứ.Tiêntriấycóđượcnhờnhữngngườibiếtrõtìnhthếcủađịch–nhờđiệpbáo.

(TônTử,thếkỷIVtrướcCôngnguyên)

NGHỊCHĐẢO

Thôngtinlàchỗdựacủaquyềnlực,nhưngkhidothámngườikhác,bạnchuẩnbịtinhthầnđểbịngườikhácdothámlại.Vìvậymộttrongnhữngvũkhíhiệuquảnhấttrongtrậnchiếnthôngtinchínhlàphátrathôngtinsailạc.NhưWinstonChurchilltừngnói,“Sựthậtquýbáuđếnmứcphảiluônđượchộtốngbởinhữnglờinóidối.”Bạnphảicóđượcsựhộtốngnhưvậy,nhằmngănchặnmọixâmnhập.Tungđượcloạithôngtinnhưý,bạnsẽlàmchủcuộcchơi.

Năm1944,ĐứcQuốcXãbỗngdưngtăngcườngtấncôngLondonbằngbombay.HơnhaingànhỏatiễnV-1cắmxuốngthànhphốgiếtchếtnhiềungười.

TuynhiênnhìnchungthìphầnlớnnhữngquảV-1ấyđãkhôngtrúngđích.NhiềuquảnhắmvàokhuđôngdâncưnhưTowerBridgehoặcPiccadillylạirơivàonhữngchỗthưangười.NguyênnhânlàvìlínhĐứcđãdựavàotintìnhbáocủagiánđiệptrênđấtAnhđểbắnhỏatiễn.HọkhôngngờrằngngườiAnhđãpháthiệnbọngiánđiệpđónhưngcứđểyên,rồitươngkếtựukếphátđinhữngthôngtinsailạc.Càngngàynhữngquảbombaycàngrớtxamụctiêu,vàđếncuốichiếndịchchúngchỉgâythươngvongcholũbòcáingoàiđồng.

Bạnsẽnắmđượcưuthếkhicungcấpchođịchthủloạithôngtinlừabịp.Nếuhànhvidothámgiúpbạncóthêmconmắtthứba,thìloạithôngtinđánhlạchướngsẽmócbớtmấtmộtconmắtcủađịchthủ.

NGUYÊNTẮC15

NHỔCỎPHẢINHỔTẬNGỐC

TừthờiMoseschođếnngàynay,mọilãnhtụđềubiếtrằnghễđánhđịchlàphảitriệttiêu.Nếucònchútthanhồngâmỉtrongđốngtrotàn,chodùcóyếucáchmấythìsẽcólúcngọnlửalạibùnglên.Chẳngthàdiệtsạchcònhơnđểdangdở:Địchthủsẽphụchồivàbáothù.Hãytànsátchúng,khôngchỉvềthểchấtmàcảtinhthần.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

TronglịchsửTrungHoa,khôngcósựkìnhđịchnàolàmtốnnhiềugiấymựchơncuộcchiếngiữaHạngVũvàLưuBang.Khởiđầusựnghiệp,họlàbạnthânvàlàđồngđội.Làconnhàquan,HạngVũtolớnvạmvỡ,tínhtìnhnóngnảyhungbạo,tuyhơitốidạnhưnglạilàchiếnbinhdũngcảmluônđứngởđầusóngngọngió.LưuBangxuấtthânnôngdân,ítcótínhkhícủabinhgia,thíchrượungongáiđẹphơnlàđaokiếm.Thậtraôngtaítnhiềulàngườiduthủduthực.SongLưuBanglạikhônngoan,cókhảnăngpháthiệnvàthuphụchiềntài,biếtnghelờihọkhuyên.Chínhưuđiểmđóđãgiúpôngtiếnthântrongsựnghiệp.

Năm208TCN,quânkhởinghĩachiathànhhaimũidùi,rầmrộtiếnvềHàmDương.MộtđạotiếnvềhướngBắcdướisựchỉhuycủachủsoáiTốngNghĩa,HạngVũlàmphótướng.LưuBangdẫnđạoquânthứhaitrựcchỉkinhđô.CảhaihẹngặptạiHàmDương.Làngườitínhnóngvàkhôngkiênnhẫn,HạngVũkhôngthểđểchoLưuBangđếntrướcvàcócơhộiđượcthăngtiếnthốnglĩnhtoànquân.

ỞmặttrậnphíaBắc,TốngNghĩadodựchưamuốnchoquânlâmtrận,HạngVũnổigiậnbướcvàolềuchỉhuy,điểmmặtTốngNghĩakếttộiphảnrồirútgươmchémbayđầu,sauđótựphongnguyênsoái.Khôngchờlệnhvua,HạngVũxuấtquântiếnthẳngvềHàmDương.Tựtinvàotàiđiềuquân,ôngtachắcchắnmìnhsẽđếnkinhđôcủaquânđịchtrướcLưuBang.Nhưngđếnnơi,HạngVũmớiténgửarakhithấyLưuBangđãtiếnchiếmHàmDươngrồi,nhờđạoquântuyítngườihơnnhưngnăngđộnghơn.QuânsưcủaHạngVũlàPhạmTănggópý:“TaytrưởngthônLưuBangnàynổitiếnglàthamtàiháosắc,nhưngtừkhivàothànhđôđếngiờvẫnchưatơtưởngtiềntàicủacảihaytửusắcgìcả.Điềuđóchứngtỏhắncònnhắmxa.”

QuânsưkhuyênHạngVũnênkhửLưuBangtrướckhiquámuộn,bằngcách

tổchứctiệcrượuởngoạivikinhđô,mờihắnđếnrồinhanhtayhạthủtronglúcbinhsĩbiểudiễnmànmúakiếm.Thưmờigửiđi,LưuBangđếndự.NhưngđãquamấytuầnrượumàHạngVũvẫndodựchưaralệnhbắtđầumànmúakiếm.ĐếnkhiquyếtđịnhradấuchobinhsĩthìLưuBangđãđánhhơithấyâmmưunênnhanhchântẩuthoát.PhạmTăngthấtvọngkêutrời:“NếukhôngtrừkhửđượcLưuBang,hắnsẽthutómcảcơđồvàthanhtoánchúngta.”

HạngVũliềnralệnhtấncôngHàmDương,lầnnàyquyếtbêuđầuđịchthủ.LưuBanglàngườikhôngbaogiờnghênhchiếnkhisựtìnhbấtlợinênbỏngỏkinhthànhmàthoátthân.HạngVũchiếmHàmDương,sáthạitháitửnhàTần,phónghỏađốtsạchthànhbìnhđịa.Nhiềuthángtiếptheo,HạngVũmiệtmàitruyđuổi,cuốicùngdồnđượcLưuBangvàomộtthịtrấnnhỏ.Bịvâyhãm,lươngthựcthiếuthốn,binhsĩrốiloạn,LưuBangphảiđầuhàng.

PhạmTăngkhuyênHạngVũgiếtngayđịchthủ,nếukhôngsẽânhậnsaunày.SongHạngVũlạimuốnbắtsốngLưuBangdẫnđộvềSở,tạiđóbuộcLưuphảitônvinhmìnhlàchủsoái.NhưngnhữnggìPhạmTăngesợđãdiễnra:LợidụngtiếntrìnhđàmphánlàmHạngVũxaolãng,LưuBangbỏtrốnvớitoánquântrungthành.HạngVũtứctốcđuổitheo,tưởngchừngđãmấttrívìcơngiậndữngấttrời.Trongcơnhỗnloạn,HạngVũbắtđượcchacủaLưuBang,chotróigôlạivàbêucaochoLưuBangthấy:“Nếukhôngđầuhàng,tasẽnấucháochangười!”.LưuBangbìnhtĩnhđáplại:“Chúngtalàanhemkếtnghĩa,vìvậychatacũnglàchangươi.Nhưngnếungươicantâmnấucháo,thìnhớgửichotamộtbát.”HạngVũchùngtay,vàcuộcchiếnđấutiếpdiễn.

SauđóvìmộtsốsailầmchiếnthuậtnênHạngVũthuanhiềutrậnđánh,binhđộimỏngdần.Trongmộtlầntiếncôngthầntốc,LưuBangvâydoanhtrạichínhcủaHạngVũ.Gióđãđổichiều,giờđếnlượtHạngVũcầuhòa.QuânsưcủaLưuBangbảonhấtđịnhphảihạthủHạngVũchứkhôngnênthảhổvềrừng.LưuBanggậtđầu.

TuynhiênsauđóHạngVũthoátthânđượclànhờđộicậnvệtrungkiênliềumìnhcứuchúa.Thâncôthếcôvàbịtruyđuổigắtgao,đếnkhicùngđường,HạngVũnóivớitànquân:“NghenóiLưuBangtreogiácáiđầutađếnngànvàngvàtháiấpvạnhộ.Vậynaytatưởngthưởnglòngtrungcủacácngươi.”Nóixongtựvẫn.[6]

Diễngiải

HạngVũnổitiếnghungbạovàítkhichùngtayvớikẻthù.SongvớiLưuBangthìHạngVũlạilàmkhác,muốnđánhbạiđịchthủtrêntrậnmạcđểlàmchoLưuBangtâmphụckhẩuphụcmàquyhàng.BắtđượcLưuBangrồiHạngVũvẫndodự,vìdùsaođâyvẫnlàđịchthủđángnể,từnglàđồngđộivànghĩađệ.ĐếnkhiquyếtchítiêudiệtLưuBangthìquátrễ,xemnhưHạngVũđãkýtênvàoántử.Tráilạikhigióđổichiều,LưuBangkhôngngầnngại.

Đólàsốphậnchờđợitanếutanươngtayvớiđịchthủ,chodùđólàvìthươnghạihaydựđịnhlàmhòa.Nhưthếchúngsẽthùhằntathêmmàthôi.Tađãđánhbạivàlàmchúngmấtmặt,thìkhôngnêntiếptụcđểnhữngconrắnđộcấysốngthêmmàbáothù.Nóiquyềnlựcthìkhôngthểnóinhânnghĩa.Đãbắtđượcđịchthìphảinghiềnnát,đậptan,vàtriệttiêumọicơhộisaunàybáooán.Điềunàycònđúnghơnvớitrườnghợpmộtđồngchícũgiờtrởthànhkẻthù.Quyluậtđốivớinguyêntắcđốiđầusinhtửlàkhôngthểlàmhòa.Nếumộtbênkhảthắngthìphảitoànthắng.

LưuBangthấmnhuầnquyluậtấy.SaukhichiếnthắngHạngVũ,gãnôngdântiếptụctiếnlênthốnglĩnhtoànquânSở.Nghiềnnátđốithủkếtiếp–vuaSở,tứclàchủcũcủamình–LưuBangtựphonghoàngđế,dẹptankhôngnươngtaymộtchướngngạitrênđườngđi,trởthànhmộttrongnhữnglãnhtụvĩđạinhấtcủaTrungQuốc,HánCaoTổ,ngườisánglậpnhàHán.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Rađờinăm625,VõMỵNươnglàáinữmộtđạithần,nổitiếngsắchương,đượcnhậpcunglàmphichoĐườngTháiTônghoàngđế.

Hậucunglànơinguyhiểm,vớiđámcungphiluônbàymưulậpkếđểlấylònghoàngthượng.HươngsắcvàtàitríđãgiúpVõsớmthắngcuộcchiếnthầmlặngấy,nhưngvìbiếthoàngđếcũngnhưbaongườiquyềnlựckhác,sẽmưanắngbấtthườngvàchẳngdodựgìsủngáingườikhác,nênVõlênkếhoạchtầmxa.

VõrắptâmchinhphụcĐườngCaoTông,đứaconphóngđãngcủahoàngđế.Mỗikhicódịpgặpriêngchàng,chẳnghạnnhưtrongphòngvệsinhcủatháitử,Võđềurasứcvevãnmơntrớn.Ấyvậymàkhihoàngđếbănghà,Võphảichịusốphầnđámphitầntruyềnthốngvàluậtlệđãquyđịnh:cạođầuluivàochùachođếncuốicuộcđời.SuốtbảynămliềnVõluônlàmthânvớihoànghậu,Võthuyếtphụchoàngđếbanchỉchophéphồicung.Sauđó,mộtmặtVõliếmgóthoànghậutrongkhivẫnlénlútthôngdâmvớihoàngđế.

Tuycóhaybiếtnhưnghoànghậukhôngngăncả-vẫnchưasinhđượcrồngconnênvịtrírấtbấpbênh,bàcầncóVõlàmđồngminhtàichí.

Năm654VõMỵNươngsinhcon.Khihoànghậuđếnthămvàvừarakhỏi,Võliềngiếtconruộtcủamìnhđểmọinghikỵđổdồnvàohoànghậu,vốnnổitiếngganhtỵ.Khônglâusau,hoànghậubịkếttộimưusátvàchịuántử.VõMỵNươngđượcphonghoànghậu.Vịhoàngđếphóngđãngđãsẵnsànggiaoviệctriềuchínhchonàng,vàtừđótrởđimọingườigọilàVõhậu.

MặcdùởvịtríquyềnlựctộtbựcsongVõkhôngyêntâm.Nhìnđâucũngthấykẻthù,hậukhônghềhạthấpcảnhgiác.Năm41tuổi,hậusợcôcháutrẻđẹpsẽđượclònghoàngthượngnênsaingườihạđộc.Đếnnăm675conđẻcủahậuvìđượctônlàmtháitửnêncũngbịhạđộcluôn.Đứatiếptheo,mặcdùlàconhoangnhưngvẫncótiềmnăngkếvị,vìvậysauđóbịvucáovàlưuđày.Támnămsau,khihoàngđếbănghà,Võlạisắpxếpđểquầnthầntuyênbốrằngđứaconápútcủabàkhôngđủđiềukiệnlênngôi.Cónghĩalàđứaconútkhờkhạosẽkếvịđểhậutiếptụcnhiếpchính.

Nhữngnămsauđóliêntiếpdiễnranhiềuvụđảochínhkhôngthànhvàtấtcảbọnchủmưuđềubịxửtử.Đếnnăm688thìkhôngcònaiđủsứcmạnhvàdũngcảmđểđốiđầuVõhậu.Hainămsauđó,hậuđạtđượcướcnguyệntộtcùng:TựcholàhậuduệcủađứcPhật,bàtựxưngĐạiChuThánhVõhoàngđế,đượcmọingườigọilàDiLặctáithế.

Võlênngôihoàngđếkhôngcònđốithủ.Nhờvậybàtiếptụctrịvìsuốthơnmộtthậpniên.[7]

Diễngiải

NhữngaiđãbiếtVõhậuđềuthánphụcsựtinhkhônvànănglựccủabà.Vàothờiđó,phụnữkhôngcònniềmvinhquangnàokháclàđượctuyểnvàohậucungvàinăm,nhưngsauđónếukhôngmaysẽphảigiammìnhsuốtđờitrongtuviện.Suốttiếntrìnhchậmmàchắcđểvươnlênđỉnhcao,chưabaogiờVõthựcsựngungơcả.Nàngbiếtrằngbấtkỳdodựnào,chodùchỉmềmyếutrongchốclát,cũngđồngnghĩavớikếtliễucuộcđời.Nếumộtlầnvừathanhtoánđịchthủnàyxongthìđịchthủkhácxuấthiện,vớinànggiảiphápthậtđơngiản:Tànsát,nếukhôngchínhmìnhsẽbịsáthại.Nhiềuhoàngđếtrướcđócũnghànhđộngnhưvậy,nhưngVõ–mộtphụnữ,hầunhưkhôngcócơhộinàođểgiànhđượcquyềnlực–cầnphảitànnhẫnhơn.

BốnmươinămtrịvìcủaVõhậulàmộttrongnhữngtriềuđạilâudàinhất

lịchsửTrungQuốc.Mặcdùkhôngphảiaicũngtánđồngcáchtrịvìbằngbàntaysắtnhuốmmáucủabà,songphảinhìnnhậnrằngVõTắcThiênlàmộttrongnhữnglãnhtụcónănglựcvàhiệuquảnhấtcủathờiđại.

TướngquânRamónMariaNarváez(1800-1868),mộtchính

kháchTâyBanNhađanghấphối.Thầytưtếhỏiông:

“Ngàicóthalỗichotấtcảkẻthùkhông?”

“Takhôngcầnphảithalỗichohọ,”

Narváezđáp,“Tađãchobắnsạchcảbọnrồi.”

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

KhôngphảibỗngdưngmàcảhaicâuchuyệnminhhọanguyêntắcnàyđềuđếntừTrungQuốc:Lịchsửnướcnàyđầynhữngchuyệnkểvềviệcthatộichocáckẻthù,rồisauđóchúngquaylạilàmhạimình.“Nhổcỏtậngốc”lànguyêntắcchiếnlượccủaTônTử,tácgiảthiênBinhpháphồithếkỷthứIVtrướccôngnguyên.Khôngcógìkhóhiểu:Kẻthùmuốnlàmhạita.Họkhôngmuốngìhơnlàtrừkhửta.Nếutrongquátrìnhchiếnđấu,tadừngởnửađườnghoặcthậmchíbaphầntưđườngvìlòngnhânhoặcgiảmuốnlàmhòa,thìtachỉkhiếnchúngcămgiậntasâusắchơn,kiênđịnhhơn,vàngàynàođóchúngsẽbáothù.Trướcmắtchúngsẽcưxửthânthiện,chỉbởivìchúngvừathuata.Chúngkhôngcònsựlựachọnnàokháclàphảichờthôi.

Giảipháp:Khôngkhoandunggìcả.Taphảinghiềnnátkẻthùcũngnhưchúngsẽnghiềnnátta.Kẻthùkhôngthểnàomangđếnchotasựantoànvàbìnhyêncả,trừkhichúngkhôngcòntồntạinữa.

MaoTrạchĐông,ngườiamtườngbinhphápcủaTônTửvàlịchsửTrungQuốcnóichung,hiểurõtầmquantrọngcủanguyêntắcnày.Năm1934vịlãnhtụCộngsảnnàycùng75.000quânlínhthiếuthốntrangthiếtbịphảitrốnvàovùngnúihoangsơphíaTâyTrungQuốcđểtránhsựtruyđuổicủađạiquânTưởngGiớiThạch.ChiếnthuậtluiquânnàyđượcgọilàcuộcTrườngchinh.

TưởngquyếttâmtiêudiệtchođếnngườiCộngsảncuốicùng,vàvàinămsauđóMaochỉcònkhoảng10.000quân.Đếnnăm1937khiNhậtxâmlăngTrungQuốc,TưởngchorằnglựclượngCộngsảnkhôngcònlàmốiđedọa,nênbỏcuộctruyđuổivàtậptrungđánhNhật.Mườinămsau,pheCộngsản

phụchồiđủmạnhđểđánhbạiTưởng,vìôngnàyđãquêncâuchâmngônnhổcỏtậngốc.NhưngMaolạikhôngquên.TưởngbịMaotruyđuổiráoriếtđếnmứcphảitrốnrahảiđảoĐàiLoan.HoalụcngàynaykhôngcònchútdấuấnnàocủachếđộTưởng.[8]

CâuchâmngônnóitrêncũngcổxưanhưKinhthánh:MosestừnghọcđượctriếtlýnàytừchínhThượngđế,khingàivẹtnướcHồngHảirachodânDoThái,đểchobađàochảyngượccànquétngườiAiCập,nhằmtiêudiệtchođếntêncuốicùng.

KhitrởvềtừnúiSinaivớiMườiđiềurănvànhậnthấynhiềungườiDoTháilạisùngbáiBêVàng,Mosesgiếtsạchnhữngngườitheotàgiáo,khôngchừamộtai.VàtrướckhitừgiãcõiđờiđểvàoMiềnđấthứa,MosesnóivớicácmônđồrằngkhiđãđánhbạicácbộtộcCanaan,họphải“hoàntoàntiêudiệtchúng…khôngđượcthỏahiệpgìcả,khôngđượckhoandungvớichúng.”

Mụcđíchtoànthắnglàtiềnđềcủamọicuộcchiếnhiệnđại,vàđượchunđúcbởiCarlvonClausewitz,triếtgiahàngđầuvềchiếntranh.PhântíchcácchiếndịchcủaNapoléon,ôngtaviết:“Chúngtakhẳngđịnhrằngviệctiêudiệthoàntoànmọilựclượngthùđịchluônphảilàmốiquantâmchủđạo…Mộtkhiđạtđượcthắnglợiquantrọng,khôngđượcnóiđếnchuyệnnghỉngơihaythởmộtchút...màlàphảitruyđuổi,tiếptụctiếncôngđịchquân,tiếnchiếmthủđôcủachúng,tiếncônglựclượngdựphòngvàbấtcứnhữnggìcókhảnăngcungcấpviệntrợvàtiệníchchochúng.”LýdoClausewitzviếtnhưvậylàvìlúcchiếntranhđìnhchỉthườngxảyrathươnglượngvàphânchialãnhthổ.Nếuchiếnthắngkhôngtrọnvẹn,khithươnglượngtasẽmấtđinhữnggìmìnhđạtđượctrongchiếntranh.

Giảiphápthậtđơngiản:Khôngchừachokểthùbấtkỳlựachọnnào.Cứtiêudiệtchúngtrước,rồisauđótathahồcắtxénđấtđainhưthếnàotùyý.Mụcđíchcủaquyềnlựclàhoàntoànkhốngchếkẻthù,buộcchúngphảirămrắpvânglời.Bạnkhôngthểchỉlàmdangdở.Nếukhôngđượcquyềnchọnlựa,chúngsẽphảituânthủtathôi.Nguyêntắcnàycònđượcápdụngrangoàilĩnhvựcquânsự.Thươnglượnglàconthúhiểmácsẽnuốtchửngchiếnthắngcủata,vìvậytakhôngchừacơhộichokẻthùđượcthươnglượng,đượchyvọng,đượcdởtrò.Chúngbịtiêudiệt,vàthếlàxong.

Hãynhớlấyđiềunày:Trongquátrìnhtranhgiànhquyềnlực,bạnsẽkhuấyđộnglênnhiềusựkìnhđịchvàtạorakẻthù.Sẽcónhữngthànhphầnmàbạnkhôngthểthuyếtphụclôikéo,vàsauđódùgìđinữathìhọcũngởtưthếđốiđầuchứkhôngphảilàđồngminh.Bạnchỉnhớrằnggiữahaibênsẽkhông

cònkhảnănghòabình,nhấtlàkhibạntrụởtưthếquyềnlực.Nếuđểhọquanhquẩn,họsẽtìmphươngbáooán,chắcchắnnhưhếtngàylạiđêm.Đợiđếnlúchọlậtbàirathìbạnsẽtrởtaykhôngkịp.

Bạnhãythựctế:Tasẽkhôngbaogiờantoànkhicókẻthùtrướcngõ.Hãynhớlấynhữngbàihọctừlịchsử,từsựkhônngoancủaMosesvàMao:Đừngbaogiờlàmviệcgìnửavời.

Tấtnhiênđâykhôngphảilàtộicốsát,màchỉlàvấnđềlưuđày.Bịtànphế,rồibịlưuđàyvĩnhviễnkhỏitriềuđìnhta,kẻthùkhôngcònlợihại.Họkhôngcònhyvọngphụchồi,luồnláchxâmnhậptrởlạihạita.Cònnếuvìlýdonàođómàkhôngtốngkhứhọđược,bạncứtinrằnghọđangâmmưuchốnglạita,vìvậytakhôngđượctinvàobấtkỳdấuhiệuthânthiệnnàomàhọbàytỏ.Trongnhữngtìnhhuốngnhưthế,vũkhíduynhấtcủatalàsựcảnhgiáccaođộ.Nếukhôngtrụcxuấthọđượcngay,tahãychuẩnbịthờicơgầnnhấtđểratay.

Hìnhảnh:

Mộtconrắnlụcbịgótchânbạngiẫmnátnhưngvẫncònsống,nóngóccổlêncắnbạnvớiliềunọcđộcgấpđôi.Kẻthùchưabịtậndiệtsẽnhưconrắncònngắcngoải,tậndụngthờigianđểphụchồi,đểnọcđộctăngcườngđộ.

Ýkiếnchuyêngia:

Cầnphảilưuýrằngđốivớimộtconngườithìhoặcphảinuôngchiều,hoặcphảitậndiệt.Nếuchỉbịtổnthươngnhẹ,hắnsẽtrảthù,nhưngnếubịtổnthấtnặngnềthìhắnsẽkhôngthể;vìvậtkhigâytổnthấtchoai,taphảilàmsaomàkhôngsợhắntrảthù.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

Nguyêntắcnàychỉcóthểđượcbỏquatrongtrườnghợphếtsứchãnhữu.Nhưngsẽcólúctốthơnbạnnênđểcácđịchthủtiêudiệtnhau,nếucóthểđược,thayvìmìnhtựratay.Trongchiếntranhchẳnghạn,mộtvịtướnggiỏibiếtrằngkhibịdồnvàochântường,địchquânsẽđánhtrảdữdằnhơn.Chínhvìthếđôilúctanênchừachochúngconđườngthoát.Khirútlui,sứclựcđịchsẽbịbàomòn,vàviệcluiquâncònlàmchochúngxuốngtinhthầnnhiềuhơnlànếubịthuatrênchiếnđịa.Dođótrongtìnhthếcónhiềuđịchthủđangsắpcạnkiệtsức–vàphảichắcchắnlàchúngkhôngcònkhảnăng

phụchồi–bạncóthểđểchúngtựhủydiệt.

Cuốicùngkhibịtanghiềnnát,địchthủthùtasâuđậmđếnnỗinhiềunămsauvẫntìmcáchbáooán.HòaướcVersaillesgâyrahiệuứngtươngtựđốivớingườiĐức.Vềsaunàycóngườilýluậnrằngcólẽtốthơnnếuhòaướcấykhoandunghơn.Vấnđềlàkhikhoandungtabịrủirokhác–tạođiềukiệnchokẻthùcócơhộiphụchận.Tronghầuhếttrườnghợp,tốthơntanênnghiềnnátđốiphương.

NGUYÊNTẮC16

BIẾTĐẦUCƠSỰHIỆNDIỆN

Cànglưuhànhnhiềuthìtiềncàngmấtgiá:Mọingườicàngthấyvànghetacàngnhiềuthìtacàngtrởnêntầmthường.Khiđãcóvịtrítrongtậpthể,thỉnhthoảngtanênẩnmặtđểmọingườibàntán,thậmchíngưỡngmộ.Taphảibiếtlúcnàonênluigót.Hãytạothêmgiátrịbằngsựquýhiếm.

VIPHẠMVÀTUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

GuillaumedeBalaunlànghệsĩduca,chuyênhátrongkhắpmiềnNamnướcPhápvàothờiTrungcổ,đitừlâuđàinàyđếnlâuđàikhác,vừabiểudiễnthica,vừasốngtrọnvaitròngườihiệpsĩ.ĐếnlâuđàiJaviac,ôngtaphảilòngnữchủnhânlàMadameGuillelmadeJaviac.Ôngkiênnhẫnlàmthơtặngnàng,cachonàngnghe,chơicờhầunàng,vàdầndầntìnhyêucũngđượcnàngđáptrả.ĐichungvớiGuillaumelàPierredeBarjac,ngườibạnthâncũngđượcđónrướctạilâuđài.VàbảnthânPierrecũngbịtiếngsétvớinàngViernettatuyduyêndángnhưngtínhkhíthấtthường.

ĐếnngàykiaPierrevàViernettacãinhaudữdội.Bịquýcôxuađuổi,PierretìmđếnGuillaumenhờtìmphươnghàngắnvànóigiúpvớingườiđẹpmộttiếng.LúcấyGuillaumesắprờilâuđàicóviệc,vàkhitrởvềvàituầnsauđóôngtangạcnhiênvìPierrevàViernettađãlàmhòavớinhaurồi.Pierrecảmthấytìnhyêucủamìnhtănggấpbộiphần–thựctếlàkhônglúcnàotìnhyêumạnhhơnlúclàmhòasaukhigiậnsau.PierrenóivớiGuillaumerằngmốibấthòacàngmạnhmẽvàkéodài,thìkhigặplại,cảmgiáctrùngphùngcàngngọtngàongâyngất.

Vớitưcáchkẻhátrong,Guillaumetựhàolàtừngtrảimọiniềmvuinỗibuồncủatìnhyêu.Vừanghebạnkểxong,ôngtacũngmuốnnếmniềmvuisướngđoànviênsaucơnsónggió.VìvậyôngvờgiậndỗitiểuthưGuillelma,khôngthèmgửichonàngthưtìnhnàonữa,rồiđộtngộtrờibỏlâuđàikhôngtrởlại,bỏcảnhữngmùaliênhoanvàsănbắn.Tiểuthưquayquắtmuốnphátcuồng.

GuillelmapháinhiềungườiđưatinđếngặpGuillaumetìmhiểusựtìnhnhưngôngbảohọvềmàkhônggiảithíchlờinào.Ôngnghĩlàthếnàođếnlượttiểuthưcũngsẽnổigiận,đặtôngvàotưthếphảixinlàmhòanhưPierređãphảixin.Nhưngkhông,sựvắngmặtcủaônglạitácdụngcáchkhác,vàcànglàmGuillelmayêuôngnhiềuhơnnữa.Đếnlúcnàythìchínhtiểuthư

sănđuổihiệpsĩ,liêntụcgửithưđivàpháiliênlạcviênhóngtin.Xưanaychưatừngnghenóiđiềutươngtự-vìmộttiểuthưkhôngbaogiờđeođuổikẻduca.VàbảnthânGuillaumecũngkhôngthíchđiềuấy.SựsốtsắngđókhiếnGuillaumecảmthấynàngđãđánhmấtphầnnàophẩmgiá.Khôngchỉnaonúngchokếhoạchcủamình,ôngtacònchộtdạvớitìnhnương.

Cuốicùngsaunhiềuthángbặttinchàng,Guillelmađànhchịuthua,khôngpháigianhânđếnnữa.LòngdạGuillaumenhưlửađốt–cólẽnàngđãgiậnluôn?Haybiếtđâukếhoạchđúngnhưdựđịnh?Nàngcógiậnthìcàngtốt.Guillaumekhôngthểchờđợithêmnữa–thờiđiểmlàmhòađãđến.Ôngliềnmặcbộyphụcsangtrọngnhất,chọncáimũsắtđẹpnhất,tranghoàngconngựathậtlộnglẫy,rồilênđườngtrựcchỉJaviac.

Nghetinngườiyêutrởlại,Guillelmachạynhưbayrađón,quỳgốidướichânchàng,vénmạngchemặtđểhônchàngvàxinđượcthứlỗivềbấtkỳsựkhinhxuấtnàođãlàmchàngnổigiận.BạnhãytưởngtượngsựbấtngờvàthấtvọngcủaGuillaume–kếhoạchcủaôngtahoàntoànsụpđổ.Guillelmakhônghờngiậngìcả,nàngchưabaogiờhờngiận,màcàngyêusayđắmmàthôivàvìthếôngtasẽkhôngbaogiờkinhquaniềmvuitaongộsaulầnhaiđứagiậnnhau.GiờđãgặpnàngrồinhưngvẫnchưanếmđượcniềmvuinhưPierređãmôtả,Guillaumequyếtthửlạilầnnữa:Sửdụngnhiềulờilẽvàcửchỉthôbạođểlàmnànggiậnmàtránhxa.QuảnhiênGuillelmabỏđivàthềsẽkhôngbaogiờnhìnmặtGuillaumenữa.Ôngtacũngquayngựa.

Sánghômsaukhisuynghĩalại,gãhátronghốihận.ÔngtalạivềJaviacnhưnglầnnàytiểuthưkhôngtiếp,lạicònralệnhgianhânxuađuổi.Cổngkhôngmở,cầutreokhônghạxuống,Guillaumeđànhquaygóttrởvềcănphòngvắnglạnh,gụcxuốngkhócnứcnở.Ôngbiếtmìnhđãsailầmkhủngkhiếp.Mộtnămtrôiquakhônggặpngườithương,Guillaumeđãbiếtthếnàolànhungnhớ,nỗinhớnhunggiàyvòlàmtìnhyêuthêmcháybỏng.ÔngsángtácmộttrongnhữngbàithơhaynhấtgửichoGuillelma,cùngvớinhiềubứcthưthốngthiếtđểgiảithíchhếtmọichuyện,vàcầuxinnàngthathứ.

RấtnhiềuláthưcầukhẩnđượcGuillaumegửitớitập,tiểuthưGuillelmacũngthấynhớgươngmặtđiểntrai,nhớnhữngbàitìnhcangọtngào,nhữngbướcnhảyhoamỹvàtàihuấnluyệnchimmồicủachàng,nêncuốicùngcũngngãlòng.Guillelmanhắnlàđểlàmchứngchosựănnăn,chàngphảirútmóngtayútbênphảigửinànglàmtin,cùngvớimộtbàithơdiễntảnỗithốngkhổkhiphảixanhau.

Guillaumelàmđúngnhữnggìngườiđẹpmuốn,vàcuốicùngcũngthưởng

thứcđượccảmgiáctộtcùng–gươngvỡlạilành,niềmvuicònvượthẳncảmxúccủangườibạnPierre.

Diễngiải

Địnhthửnếmchobiếtthếnàolàniềmvuitáingộ,GuillaumedeBalaunlạivôtìnhkhámphárasựthậtcủaquyluậtvềviệcvắngmặtvàcómặt.Ởgiaiđoạnđầutìnhcảm,bạncầntăngcườngsựhiệndiệnmìnhtrongmắtngườithương.Nếuvắngmặtquásớmthìngườitasẽquênbạn.Nhưngkhicảmxúcđãsâuđậm,khitìnhyêubắtđầukếttinh,sựvắngmặtsẽkíchthíchvàlàmchocontimbừngcháy.Nếuvắngmặtkhônglýdolạicònlàmcảmxúctănglênbộiphần:Ngườikiasẽnghĩrằngmìnhcólỗichiđây.Khitavắngmặt,trítưởngtượngcủangườiyêusẽchắpcánh,vàtừđólàmchotìnhyêumãnhliệtthêm.NgượclạikhiGuillelmacàngtheođuổithìGuillaumecàngbớtyêunàng–hìnhbóngcủanàngthườngquá,dễvớitớiquá,khôngchừachútsânchơinàochotrítưởngcủachàng,vìvậtcảmxúcbịbópnghẹt.Đếnkhinàngthôikhôngpháingườiliênlạcnữathìchàngmới…thởđược,mớitiếptụcthựchiệnkếhoạch.

Mộtaiđóhoặcđiềugìđóẩnmất,haytrởnênhiếmthấy,độtnhiênkhiếntatrọngvọnghơn.Nhữnggìtạivịquálâu,sựhiệndiệncủahọgầnnhưlàtrànngập,làmchotaxemthường.VàothờiTrungcổ,cáctiểuthưluônđặthiệpsĩtrướcnhữngthửtháchcủatìnhyêu,yêucầuhọthựchiệnnhiềuchuyếnđixahoặcphiêulưuhàohùng,thựcchấtlàđểápdụngmôthứcvắngmặt/cómặt.CókhảnăngnếuGuillaumekhôngchủđộngtìmcáchvắngmặtthìGuillelmabuộclòngphảipháichàngđixa,chủđộngtạorasựtrốngvắngcầnthiết.

Sựvắngmặtsẽlàmsuyyếunhữngđammê

nhỏnhoivàlàmbừngcháynhữngđammêmãnhliệt,

giốngnhưgióthổitắtngọnnếnvàthổibùngđámcháy.

(LaRochefoucauld,1613-1680)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Suốtnhiềuthếkỷ,ngườiAssyriadùngbàntaysắtthốngtrịvùngIraqngàynay.TuynhiênvàothếkỷthứVIIItrướcCôngnguyên,dânchúngvùngMedea(bâygiờlàmiềnTây-BắcIran)khởinghĩavàgiànhđộclập.Khithànhlậpchínhquyền,ngườiMedeamuốntránhmọihìnhthứcđộctài,

khôngđặtquyềnlựctốithượngtrongtaymộtngười,cũngkhôngthiếtlậpchếđộquânchủ.Tuynhiênkhôngcómộtngườilãnhđạothìđấtnướclạisớmrơivàotìnhtrạnghỗnloạn,manhmúnthànhnhiềulãnhđịanhỏ,vớiviệclàngnàyđánhlàngkia.

TrongmộtlàngnhưthếcóngườitênDeioces,dầndầnnổitiếngvềtàigiảnghòamộtcáchcôngbằng,khôngthiênvịbênnào.

Vàôngthànhcôngđếnmứcngườidânluônmờiôngphânxửtấtcảmọixungđột,từđóquyềnlựcôngtăngnhanh.NhữngthẩmphánkháctrênđấtnướcMedeađềuthamnhũngthốinátvìvậyngườidânkhôngthèmgiaophóvụviệcchotòa,màthíchgiảiquyếtbằngbạolực.NghetiếngDeiocesrấtthanhliêm,hiềntriết,cùngvớitâmbấtthiênvịkhôngthểlaychuyển,cácthônlàngxagầnđềunhờôngphânxửđủloạitốtụng.KhônglâusauđóDeiocestrởthànhngườiduynhấtcầmcáncâncônglýcủađấtnước.

Đangởđỉnhcaoquyềnlực,độtnhiênDeiocescảmthấychánngấy.Ôngkhôngmuốntiếptụcngồiởghếphánxét,khôngmuốnnghelờilẽkiệncáo,khôngmuốndànxếpnhữngtranhcãigiữaanhemvàlàngmạcvớinhaunữa.Lấycớlàmìnhmấtquánhiềuthìgiờchongườikhácđếnnỗibỏbêviệcgiađình,Deiocesđộtngộtrútlui.Mộtlầnnữađấtnướclạirơivàohỗnloạn,tộiácgiatăng,phápluậtbịphávỡ.TrưởnglãocủatấtcảcáclàngmạcxứMedeahọplạituyênbố:“Chúngtakhôngthểtiếptụcsốngtrongtìnhtrạngnhưnhưthếnàynữa.Chúngtahãybầuramộtngườitrịvìđểcóthểsốngdướimộtchínhquyềncóquycủ,thayvìcửanátnhàtantrongcơnhỗnloạnnhưthếnày.”

Vànhưvậy,mặcdùtừnghếtsứckhổảikhisốngdướigôngcùmcủachếđộđộctàiAssyria,ngườiMedeavẫnphảithiếtlậpmộtchếđộquânchủ.Vàngườimàaicũngmuốnđềcử,tấtnhiênđólàDeioces.Thậtkhó,thuyếtphụcôngtaưngthuận,bởivìôngđãquáchánchườngnhữngvụđốiđầulờiquatiếnglạigiữacácthônlàng,nhưngngườiMedeacứnàinỉmãi.CuốicùngDeiocescũngphảigậtđầu.

Nhưngvớimộtloạtnhữngđiềukiện.Thứnhấttoàndânphảixâydựngthủđô,nơixuấtphátmọimệnhlệnh.KếtiếpdânMedeaphảixâymộtcungđiệnthậtto,vớiđôngđảolínhngựlâm.Nằmgiữathủđô,cungđiệnnàycónhiềulớptườngcaocổngkínvâyquanh,ngườithườngkhôngthểnàohóhé.Khicôngtrìnhhoàntất,Deiocesvàocungvàđưaraluậtlệnghiêmngặt:Khôngquầnthầnnàođượcdiệnkiến,mọiliênlạcđềuphảithôngquavàiliênlạcviên.Quannàocóviệccẩnmậtcầntrìnhbáothìphảixinphéptrước,vàmỗi

tuầnchỉđượcgặpvuamộtlầnduynhất.

NhưthếDeiocescầmquyềnsuốt53năm,mởrộngbờcõiMedea,thiếtlậpnềnmóngchođếchếBaTưtươnglai,dướisựtrịvìcủahậuduệCyrusnổitiếng.SuốtthờigianDeiocestạivị,sựkínhtrọngcủanhândândànhchoôngtừtừbiếnthànhmộthìnhthứctônthờ.Theohọ,ôngkhôngphảilàthườngnhân,màlàmộtthánhnhân.

Diễngiải

Deioceslàngườicónhiềuthamvọng.Ngaytừđầuôngđãkhẳngđịnhrằngđấtnướccầncómộtlãnhtụrắnrỏi,vàmìnhlàngườiấy.

Ởmộtxứsởbịhoànhhànhvìtìnhtrạngvôchínhphủ,ngườiquyềnlựcnhấtchínhlàngườiđứngralàmtrọngtài,làmtòaxử.VìvậyDeioceskhởiđầusựnghiệpbằngcáchxâydựngtiếngthơm,đểđượctruyềntụnglàngườihoàntoàncôngbằng.

Khiởđỉnhcaodanhvọng,Deiocesýthứcđượcquyluậtcủaviệcxuấtxử:Khiđứngraphụcvụchoquánhiềungườinhưthế,mọingườigặpmìnhthườngquávàmuốngặplúcnàocũngđược,từđósẽlờnmặt.Dânchúngsẽnghĩviệcmìnhphụcvụlàlẽđươngnhiên.Muốnlấylạimứcđộtrọngvọng,ôngtaphảirútluihoàntoàn,đểngườidânMedeabiếtthếnàolàcuộcsốngmàkhôngcóDeioces.Vàđúngnhưôngdựđoán,sauđóhọđếnnàinỉônglêncầmquyền.

Khiđãkhámpháđượcquyluậtnàyrồi,Deiocesứngdụngchođếnmứcthànhtựutộtcùng.Trongcungđiệnmênhmôngvừaxâylên,khôngaicóquyềngặpôngtrừvàicậnthần,mànhữngngườinàycũnghiếmkhiđượcdiệnkiến.NhưsửgiaHerodotustừngviết,“Córủirolànếuthườngxuyêngặpông,họcókhảnăngganhtỵvàđốkỵ,từđóâmmưutạophản.Nhưngnếukhôngaithấyông,huyềnthoạisẽthêmthắtrằngônglàmộtthựcthểkhácvớiloàingườitầmthường.”

Cóngườihỏivịtusĩ:“Tạisaohiếmkhitôithấyông?”

Tusĩtrảlời:“Bởivìcâu‘Tạisaoôngkhôngđếnthămtôi?’

nghengọtngàohơnlàcâu‘Tạisaoônglạiđếnnữa?’”

(MullaJami,tríchtácphẩmCaravanofDreams

củaIdriesShah,1968)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Mộtsựhiệndiệncótrọnglượngsẽthuhútquyềnlựcvàsựquantâmvềchota–tarựcsánghơnnhữngngườixungquanh.Nhưngnếuvượtquamộtcáingưỡngnàođó,sựhiệndiệnquáthườngxuyênsẽphảntácdụng:Mọingườinghetathấytacàngnhiều,tacàngmấtgiátrị.Tađãtrởthànhthóiquen.Chodùtacócốgắngkhácngười,cốgắngthậttinhvi,nhưngkhônghiểuvìsaothiênhạngàycàngbớtkínhnể.Taphảibiếtđượclúcnàonênrútluitrướckhibịtiềmthứcmọingườiphủnhận.Đógiốngnhưtròútim.

Tácdụngcủaquyluậtnàydễnhậnranhấtởlĩnhvựctìnhyêuvàquyếnrũ.Khimớiyêu,sựvắngmặtcủangườitayêusẽkíchthíchtrítưởngtượngcủata,tạoravầnghàoquangquanhngườiấy.Vầnghàoquangnàysẽphailạtkhitabiếtquánhiều–khitrítưởngtượngcủatakhôngcònđấtdụngvõ.Ngườiyêubâygiờsaocũnggiốngnhưbấtcứai,ngườiđượcxemđươngnhiênphảicómặt.DođótạisaokỹnữNinondeLencloshồithếkỷXVIIkhuyênhọctrònêntìmcớthỉnhthoảngẩnmặt.“Tìnhyêukhôngbaogiờchếtvìđóikém,”bàviết,“màthườnglàvìbộithực.”

Khibạnđểchongườikhácđốixửvớimìnhnhưvớibấtkỳaikhácthìđãquátrễ-bạnbịnuốtchửng.Muốntránhtìnhtrạngnàybạnphảiđểchongườikiathiếuvắngmình.Phảilàmchohọnểmìnhhơnbằngcáchhéchohọthấykhảnăngđánhmấtbạnvĩnhviễn.Bạnphảitạoramộtcơchếvắngmặtvàcómặt.

Khibạnquađời,mọithứvềbạnsẽcóvẻkhácbiệt.Trongchốclátbạnđượcbaophủbởimộtvầnghàoquangcủasựtônkính.Mọingườisẽnhớbạnhồicònsinhtiền,họtừngchỉtríchbạn,tranhcãivớibạn,lúcấyhọsẽănnănhốihận.Họđangthiếuvắngmộtsựhiệndiệnmàhọbiếtlàsẽkhôngbaogiờtrởlại.Nhưngbạnkhôngnhấtthiếtphảiđợiđếnlúcmìnhđãquađời:Khitạmthờivắngmặtmộtthờigian,bạnđãtạoramộtcáichếttrướccáichết.Vàkhixuấthiệntrởlại,xemnhưbạntrởvềtừcõichết–bạnsẽcódấuấncủasựphụcsinh,vàmọingườisẽcảmthấynhẹlòngvớisựtrởlạiấy.ĐólàcáchmàDeioceskiếntạoconđườngđiđếnngaivàng.

Napoléonđãnhậnraquyluậtnàykhinói“Nếuthườngbắtgặptađixemkịch,dânchúngsẽbớttrọngvọngta.”Ngàynay,trongmộtthếgiớitrànngậphìnhảnh,tròchơiẩnmặtcàngpháthuythếmạnh.Ítkhitabiếtđượclúcnàonêntạmrútlui,vàngàynayhìnhnhưkhôngđiềugìcònđượcvẻ

riêngtưnữa,vìvậythườngnểtrọngngườinàobiếtchủđộngẩnmặt.HaitiểuthuyếtgiaJ.D.SalingervàThomasPynchonđãkhiếnmọingườingưỡngmộđếnmứcgầnnhưtônthờ,khihaiôngkhéoléochọnthờiđiểmxuấtxử.

Quyluậtnàycònmộtkhíacạnhhiệnđạihơn,làýniệmhúthàngcủakinhtếhọc.Khithuhồimặthàngnàođórakhỏithịtrường,bạnđãtứcthìtăngthêmgiátrịchomặthàngấy.ỞHàLanhồithếkỷXVII,cáctầnglớpthượnglưumuốnchotulipkhôngchỉlàmộtloàihoađẹp,màtônnólênthànhbiểutượngcủađịavịxãhội.Họchủđộnglàmchohoahiếmđi,hầunhưkhôngthểtìmđược,từđólàmbùnglênđiềumàsaunàyđượcgọilàtulupomania,chứngcuồngsihoatulip.Lúcấymộthoatulipcòngiátrịhơncânlượngbằngvàngcủachínhnó.Tươngtựnhưvậyởthờiđạichúngta,nhàbuôntranhJosephDuveencốgắngdànxếpnhưthếnàođểchonhữngbứcôngbánracànghiếmcàngtốt.Đểnânggiátrịvàgiácảbứctranh,ôngmuacảbộsưutậprồicấtgiữdướihầm.Nhữngbứcôngbánralúcấykhôngcònlàtranh–màlàvậtđượctônsùng.“Bạnthahồmuanhữngbứcnămmươingànđôla,điềuđódễthôi,”cólầnôngnói,“nhưngtậuđượcnhữngbứcvớigiámộtphầntưtriệu,thìhơikhóđấy!”

Hìnhảnh:

Mặttrời.MọingườichỉthấyrõgiátrịcủaMặttrờikhiMặttrờikhuấtmất.NhữngngàymưacàngkéodàithìMặttrờicàngđượcđợimong.NhưngnếuquánhiềunhữngngàynóngbứcthìxemnhưMặttrờithừamứa.Hãyhọccáchrútvàobóngtốikhiếnchomọingườiyêucầubạnxuấthiện.

Luôncónhữnglúcnàođómànhữngngườiởvịtríquyềnlựcbámcáighếquálâuvàhọkhôngcònđượchoannghênhnữa.Tachánhọ,mấtđisựkínhnể,nhìnhọcũnggiốngnhưbấtkỳaikhác;nóicáchkhác,tathấyhọtệhạikhibấtgiácsosánhhọhiệnnayvớihìnhảnhcủahọtrướckia.Biếtlúcnàonênrútlui,đólàcảmộtnghệthuật.Thựchiệnđúngthờiđiểm,bạnphụchồisựkínhnểđãphôiphavàlưugiữmộtphầnuyquyền.

LãnhtụvĩđạinhấtthếkỷXVIlàCharlesV.LàhoàngđếxứHabsburgvàvuaTâyBanNha,ôngtừngtrịvìmộtđếchếcólúcbaogồmphầnlớnchâuÂuvàcảThếgiớiMới.Vàonăm1557lúcởđỉnhcaoquyềnlực,CharlesrútluivàotuviệnYuste.CảchâuÂuđềungẩnngơtrướchànhđộngđộtngộtnày.Nhữngngườitừngsợvàghétônggiờlạibảoôngthậtvĩđạivàmọingườixemôngnhưthánhsống.Gầnthờiđạichúngtahơn,nữdiễnviênđiệnảnhGretaGarbogiảinghệnăm1941vàđượchếtsứcngưỡngmộ.Garbođã

rútluiquásớm–mớihơnbamươituổi–nhưngchẳngthàchủđộngquyẩncònhơnlàchờđếnlúccôngchúngquánhàmchánmình.

Nếumọingườimuốngặpbạnlúcnàocũngđượcthìvầnghàoquangbạntạoquanhmìnhsẽsớmlụitàn.Hãylàmngượclại:Bớtsựxuấthiệnđi,rồigiátrịcủasựhiệndiệncủabạnsẽtănglên.

Ýkiếnchuyêngia:

Sửdụngsựvắngmặtđểlàmngườikháctrọngvọng.Khivắngmặt,mộtngườiđượcvínhưsưtử,nhưngkhihiệndiện,hắntrởthànhtầmthườngvànựccười.Nếutagầngũithườngxuyêncáctàinănglớn,sẽcólúctalờnmặthọ,bởivìbềnổidễthấyhơnchiềusâu.Ngaycảnhữngthiêntàixuấtchúngcũngphảithỉnhthoảngẩnmặtđểchomọingườitiếptụctrọngvọnghọ,vàsựthiếuvắngdosựkhuấtmặtsẽkhiếnmọingườikínhnểhọhơn.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Quyluậtnàychỉtốiưukhibạnđãđạtđượcmộtmứcnhấtđịnhtrênbậcthangquyềnlực.Chỉnênẩnmặtsaukhibạnđãthiếtlậpsựhiệndiệncủamìnhmộtcáchvữngchắc.Nếurútluiquásớmbạnkhôngđượcmọingườikínhnể,màcònbịquênlãng.Lầnđầukhibướclênsàndiễnthếgiới,hãykiếntạomộthìnhảnhdễnhậnbiết,giốngnhưnhânbản,vàmọilúcmọinơi.Khichưađượcnhưvậythìviệcđivắngsẽnguyhiểm–thayvìđượcthổibùng,ngọnlửasẽtắtngấm.

Tươngtự,trêntìnhtrường,sựvắngmặtchỉhiệuquảsaukhibạnđãbaophủngườikiabằnghìnhảnhthườngtrựccủabạn.Phảilàmsaođểngườiyêunhìnđâucũngthấybạn,đểkhibạnđivắngthìngườiấyluônmỏimong,vàhìnhảnhbạnluônngựtrịtrongtimngườiấy.

Tómlại:Ởgiaiđoạnđầu,hãycómặtmọilúcmọinơi.Chỉđốitượngnàođượcnhìnngắm,cảmkích,vàyêuthươngmớitạođượckhoảngtrốngvắngkhiđộtnhiênbiếnmất.

NGUYÊNTẮC17

THẬTGIẢKHÓLƯỜNG

Loàingườilànhữngsinhvậtcủathóiquen,luônmuốnnhìnthấyngườikhácthựchiệnnhữngđiềuquenthuộc.Nếutanằmtrongkhuônkhổđó,họsẽcảmthấylàmchủđượctìnhhình.Hãylàmđảolộnmọithứ:chủđộngtựtạomộtvẻkhólường.Thấytaxửsựkhôngnhấtquán,khôngnhằmvàođâu,họsẽhụthẫngvàmỏimòngiảiđoánhànhđộngcủata.Đưađếncựcđiểm,chiếnlượcnàycókhảnănghùdọavàkhủngbố.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Tháng5năm1972,nhàvôđịchcờvuaBorisSpasskycanhcánhchờđợiđịchthủBobbyFishertạiReykjavik,thủđôIceland.TheokếhoạchthìhaingườigặpnhaugiànhchứcvôđịchCờvuaThếgiới,nhưngFisherlạiđếntrễdođóvánđấuphảitạmhoãn.Fisherkhôngđồngývớisốtiềnthưởng,vớicáchchitrả,vớicácđiềukiệnhậucầnởIceland.Bấtcứlúcnàoanhcũngcóthểrútlui.

Spasskycốgắngkiênnhẫn.TrưởngđoàncờvuacủaNgacảmthấybịxúcphạmvàgợiýSpasskybỏvềnhưnganhtaquyếtđấuchobằngđược.SpasskybiếtmìnhcókhảnăngđánhbạiFisher,vàkhôngthểđểvuộtmấtchiếnthắngvĩđạinhấtsựnghiệp.“Cóvẻnhưmọinỗlựccủatacũngbằngthừa,”Spasskynóivớimộtđồngchí.“Nhưngtakhôngthểlàmgìkháchơn,bởivìbóngđangởphầnsânFisher.Nếuhắnđếnthìtađấu,hắnkhôngđếnthìtakhôngđấu.Kẻmuốntựsátluônnắmquyềnchủđộng.”

CuốicùngFishercũngđếnReykjavik,nhưngcácvấnđề,cùngvớilờihămdọarútluivẫncònđó.Fisherchêsảnhđườngnơitổchứccuộcđấu,phêphándànánhsáng,thanphiềnvềtiếngồncácmáyquayphim,thậmchíghétmấycáighếngồithiđấu.ĐếnthờiđiểmnàythìđoànLiênXôchủđộngđedọarútlui.

Sựhùdọanàycóvẻhiệunghiệm:Saunhiềutuầncâugiờ,saunhiềucuộcthươnglượnglêthêlàmngườichờphảiđiêntiết,Fishermớigậtđầu.Nhưngđếnhômchínhthứcgiớithiệu,anhtađếnrấttrễ,vàvàongàybắtđầucuộc“Thiđấucủathếkỷ”,anhtalạitrễ.Tuynhiênlầnnàyhậuquảsẽrấtgay:Nếuđếnquátrễ,Fishersẽbịxửthuavánđầu.Vậyđiềugìđangdiễnra?Phảichănganhtađangchơiđòntâmlý?HaylàBobbyFisherlạisợBorisSpassky?Đốivớinhữngđạikiệntướngđanghiệndiện,vàvớiSpassky,hình

nhưcậubévùngBrooklynnàyđãsợxanhcảmắt.Fisherxuấthiệnlúc5giờ09phút,đúngmộtphúttrướckhivánđấubịhủy.

Vánđầutiênlàcựckỳquantrọng,vìnóthiếtlậpkhôngkhíchungcủacuộcđấutrongnhữngthángtới.Vánđầuthườnglàcuộctranhđấuchậmchạpvàthầmlặng,khihaiđốithủbàybinhbốtrậnvàcốgắnggiảimãcácchiếnlượccủađốiphương.Nhưngvánnàylạikhác,Fishercónướccờsailầmrấtsớm,cólẽlànướctệhạinhấtcảsựnghiệp,vàcảkhibịSpasskydồnvàođườngcùng,hìnhnhưanhtamuốnchịuthua.NhưngSpasskybiếtFisherkhôngbaogiờchịuthua.Ngaycảkhibịchiếutướng,anhtacũngchiếnđấuđếncùng,làmchođốiphươngphảimònmỏi.Tuynhiênlầnnàycóvẻnhưanhtachịutrận.RồiđộtnhiênFishertungramộtnướctáobạokhiếncảphòngphảixìxàovìkinhngạc.NướccờnàylàmchoSpasskybịchoáng,tuynhiênsauđóSpasskyphụchồivàthắngđượcvánđấu.NhưngkhôngmộtaibiếtrõẩnýcủaFisher.Phảichănganhtachủđộngđểthua?Haylàthậtsựrúngđộng?Xínhvính?Haythậmchínhưcóngườibảolàanhtađiênrồi?

Saukhithuavánđầu,Fishercònlớntiếnghơnđểthanphiềnvềphòngốc,vềmáyquayvàvềmọithứkhác.Thậmchíanhvắngmặtluônởvántiếptheo.Lầnnàythìbantổchứcthựcsựnổicáu:XửFisherthuavánđó.Giờthìanhtađangởthếbấtlợi:Haikhông.Mộttìnhhuốngmàchưamộtaidámvácmặttrởlạiđểmonggiànhchứcvôđịch.RõrànglàFisherđãmấtthăngbằngrồi.Vậymàởvánthứba,tấtcảmọikhángiảđãnhớrằngtianhìncủaFishercóđiềugìđórấtdữtợn,tianhìnrõrànglàmchoSpasskychộtdạ.VàmặcchocáihuyệtmàFisherđãđàosẵnchomình,anhtatỏravôcùngtựtin.Rồianhcũngđimộtnướccóvẻgiốngsailầmgiốngởvántrước–songgươngmặtvênhváokhiếnSpassynghicócáibẫy.VàmặcdùcócốgắngsuynghĩtìmkiếmnhưngnhàvôđịchNgavẫnkhôngpháthiện,vàkhichưakịpđịnhthầnthìđãbịFisherchiếubí.ThậtrachínhlốiđánhkhôngchínhthốngcủaFisherđãlàmSpasskycăngthẳngthầnkinh.Khivánđấukếtthúc,Fishernhảydựnglênvàchạynhưbayrangoài,vừađấmvàobàntay,vừareotovớinhữngngườicùnghộicờrằng“Tớđãnghiềnhắnbằngbạolực!”

Ởnhữngvántiếptheo,Fishercónhữngnướcđichưatừngthấy,nhữngnướckhôngphảikiểucủaanh.GiờđếnphiênSpasskysailầm.Khithuavánthứsáuanhtabậtkhóc.Mộtđạikiệntướngnói“Sauvụnàyrồi,SpasskyphảitựhỏixemtrởvềNgacóantoànkhông.”Sauvánthứtám,Spasskytuyênbốđãbiếtsựthật:BobbyFisherđangthôimiênmình.SpasskyquyếtđịnhkhôngnhìnvàomắtFishernữa;nhưnganhtavẫnthua.

Sauván14,Spasskychotổchứchọpbáovàtuyênbốngườitamưuđồkiểm

soáttrínãomình.Anhtanghitronglynướccamphụcvụtạibànthiđấubịbỏthuốcmê.Hoặcgiảngườitathổihóachấtvàokhôngkhí.CuốicùnganhtacôngkhainóithẳngpheFisherđãđặtthiếtbịgìđótrongghếngồiđểtácđộngtrínãomình.KGBbậtnútbáođộng:BorisSpasskyđangđưaLiênbangXô-viếtvàothếkhóxử!

BantổchứcmangghếđirọiX-quangcùngnhữngxétnghiệmkhácnhưngkhôngtìmrađiềukhảnghi.Truyxétkhắpphòng,ngườitachỉpháthiệnxáchaiconthiêuthânchếtkhôtrongmángđèn.Spasskybắtđầukêumìnhbịảogiác.Tuycốgắngchơitiếpnhưngđầuócanhđãrốibời.Spasskykhôngthểtiếptục.Đếnngày2tháng9,anhtabỏcuộc.Mặcdùcòntươngđốitrẻ,songSpasskykhôngbaogiờphụchồisauthấtbạinày.

Diễngiải

Ởnhữngvánđầu,FisherkhôngthànhcôngvìSpasskycókhảnăngtuyệtvờipháthiệnmọichiếnlượccủađốithủrồiphảnđòn.Anhtamềmdẻovàkiênnhẫn,xâydựnglốitiếncôngđánhbạiđịchthủkhôngchỉởbảynướccờmàcònxađếnchừngbảymươinước.MộtkiệntướngnóiSpasskykhôngchỉtìmnướccờtốiưu,màcònđinướcnàolàmchođốiphươngbịbốirối.

TuynhiêncuốicùngFishercũngbiếtđólàmộttrongnhữngmấuchốtthànhcôngcủaSpassky:Vớinhữngđịchthủcólốichơicóthểđoántrướcđược,Spasskysẽdựavàođómàtiếncông,dựavàochiếnlượccủađịchđểdiệtđịch.Trongcuộcthiđấugiànhchứcvôđịchnày,chiếnlượcsinhtửcủaFisherlàchiếmthếchủđộng,vàlàmchoSpasskyhụtchân.RõrànglàthờigianchờđợiđãtácđộngđếntâmlýSpassky.SongđiềutàitìnhnhấtlànhữngsailầmcốýcủaFisher,ravẻkhôngcóchiếnlượcnàonhấtquáncả.Điềuanhtalàmthậtralàcốgắnglàmxáotrộnnhữngmôthứccũ,nhữngmôthứcmàSpasskyđãquáquenthuộc,ngaycảchịuhysinhvánthứnhấtvàbịxửthuavánthứhai.

Spasskytừngnổitiếngvềsựđiềmtĩnhvàcáiđầulạnh,nhưngđólàlầnđầutiêntrongđờimàanhtakhônghìnhdungnổithựcchấtcủađốiphương.Từđóanhtatừtừrốiloạn,chođếncuốicùnganhlàngườitrôngcóvẻđiên.

Mônđánhcờcôđọngđượctinhtúycủacuộcđời.Thứnhất,muốnchiếnthắngbạnphảihếtsứckiênnhẫnvànhìnxa;thứhai,vìtròchơiđượcxâydựngtrênmôthức,khuônmẫu,nguyêncảloạtđườngđinướcbướcđềuđượcmọingườichơiđichơilại.Đốiphươngsẽphântíchchiếnlượccủatađểcốtiênđoáncácbướckếtiếp.Làmsaođểhắnkhôngthểlườngđược,

khôngcòncơsởnàođểxâydựngchiếnlược,tasẽđượclợi.Trênbàncờcũngnhưngoàiđời,khingườikháckhôngthểhìnhdungmưuđồcủabạn,họsẽbịtreotimtrongtrạngtháisợhãi–chờđợi,bấtđịnhvàrốiren.

Cuộcsốngởtriềuđìnhlàcuộcđấucờubuồnvàảmđạm,

đòihỏitaphảibàybinhbốtrận,thiếtlậpvàthựchiệnchiếnlược,đốiphókếhoạchcủađịchthủ.Tuynhiênđôikhitanênchấpnhậnrủirovàđinướccờnàobấtthườngvàkhólườngnhất.

(JeandeLaBruyère,1645-1696)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Khônggìđángsợhơnđiềuđộtngộtvàbấtngờ.Chínhvìthếmàtarấtsợnhữngcơncuồngphongvàđộngđất.Takhôngbiếtlúcnàochúngxảyra.Vàkhiđãxảyramộtlầnrồithìtasợsệtchờlầnkếtiếp.Ởmứcđộthấphơnmộtchút,nhữngngườiứngxửbấtthườngcũngtácđộngtanhưvậy.

Loàithúthườngứngxửtheomộtlềthóinhấtđịnh,chínhvìthếmàtabiếtcáchsănbắtchúng.Chỉloàingườimớicókhảnăngthayđổiứngxửmộtcáchcóýthức,biếttùycơứngbiếnvàvượtquatậptụclẫnthóiquen.Nhưngítaiýthứcsứcmạnhđó.Họthíchsựdễxuôicủathóiquen,thíchbuôngxuôitheobảnchấtconthú,cókhuynhhướnglặpđilặplạicùngnhữngđộngtáccũ.Nhưthếlàvìhọsẽkhôngphảinỗlựcvàhọlầmtưởngrằngchừngnàomìnhkhônglàmphiềnngườikhácthìngườikháccũngkhônglàmphiềnmình.Bạnnênhiểurằngngườiquyềnlựcthườnggâysợhãikhicốýlàmkẻkhácbấtan,nhằmchiếmthếchủđộng.Đôilúctacũngnêncắnmàkhôngsủa,làmchođốiphươngphảirunsợvàolúchọítnghingờnhất.Đólàmộtcáimánhmànhữngkẻmạnhthườngdùngtừnhiềuthếkỷrồi.

FilippoMaria,vịcôngtướccuốicùngcủadòngViscontiởItaliahồithếkỷXV,thườngcốtìnhlàmngượclạinhữnggìmọingườinghĩmìnhsắplàm.Chẳnghạnôngtabỗngdưngquantâmrấtmựcđếnmộttriềuthần,rồiđếnkhikẻkiahyvọngđượcđềbạtthìlạibịFilippođốixửhếtsứclạnhnhạt.Quáxấuhổ,hắnchuẩnbịrờixatriềuđìnhthìđộtnhiênôngtướcralệnhquaylạiđểđốixửvớihắnthậtđộlượng.Tâmtrạngrốibời,vịtriềuthầntựhỏiphảichăngmìnhđãquálộliễuvềthamvọngđượcđềbạtnêncôngtướcbựcmình,nêntừđóhắnđóngvaimộtbầytôithấphènkhôngdámướcmơxa.LúcđấyFilipposẽphêphánhắnkhôngcóchícầutiếnnênđuổiđixa.

ĐiềuthenchốtkhiđốiđãivớiFilippokháđơngiản:Đừngchorằngmìnhbiếttrướcđiềuôngtamuốn.Đừngdựđoánnhữnggìsẽlàmôngtahàilòng.Đừngbaogiờxenvàođiềubạnmuốn,màchỉnênchiềutheoýôngta.Rồichờxemcácdiễnbiến.Giữamớbòngbongbấtđịnhdoôngkhéoléotạora,uyquyềncủacôngtướcthậtcaotột,tựtại,vàkhôngaitháchthức.

Sựkhônlườngthườngkhilàchiếnthuậtbậcthầy,songkẻyếuvẫncóthểsửdụngthậthiệuquả.Lúcsacơthấtthếhoặcbịđốiphươngápđảovềquânsố,tacứtungramộtloạtnhữngđộngtáckhólường.Kẻthùsẽbốirốivàrútluihoặcphạmphảisailầm.

Mùaxuân1862trongthờikỳNộichiếnMỹ,tướngStonewallJacksoncùng4.600línhcủanhữngbanglykhaitấncôngdồndậpđộiquânđôngđảohơncủacácbangLiênhiệptạiShenandoahValley.Cáchđókhôngxa,tướngGeorgeBrintonMcClellanđangdẫnkhoảng90.000quântừthủđôWashingtonđổxuống,mụctiêulàbaovâythànhphốRichmond,thủphủcủaphelykhai.Thờigiancứtrôiqua,vàtướngJacksonđềuđặndẫnquânrakhỏiShenandoahValley,rồilạidẫnquânvề.

Nhìnqua,hànhđộngnàykhôngcónghĩalýgìcả.PhảichăngJacksonđịnhmangquângiảivâyRichmond?HaylàôngtađịnhtấncôngWashingtonkhiMcClellankhôngcómặtđểbảovệthủđô?HayđơngiảnlàđểtiếnlênmiềnBắcđểthoảimáitànphá?TạisaođộiquânítngườicủaJacksonlạicóvẻnhưđilòngvòng.

ChínhvìkhônghiểuýcủahànhđộngnàynênbộchỉhuyquânLiênhiệpkhôngdámtiếnvềphíaRichmond,họphảichờxemcuốicùngJacksonmuốngì.Trongkhiđó,phemiềnNamtranhthủcơhộinàyđểcủngcốlựclượng.LẽranếutấncôngngaythìquânmiềnBắcđãcóthểnhanhchóngnghiềnnátmiềnNam,nhưngvìmãichầnchừđểđốiphươngđủthờigiantiếpviệnnênkhôngthểchiếnthắng.Khigặptrườnghợpđịchđônghơn,Jacksonthỉnhthoảngdùngkếnày.“Khicóđiềukiện,taluônlàmđịchthủhoangmang,bấtngờ,vàbịđánhlạchướng,”Jacksonnói,“…chiếnthuậtnàyluônthànhcôngvàmộttoánquânnhỏcóthểtiêudiệtbinhđộilớnhơn.”

Nguyêntắcnàykhôngchỉđúngtrongtrườnghợpchiếntranhmàngaycảởnhữngtìnhhuốngthườngngày.Mọingườiluôncốgiảiđoánhànhđộngcủatađểpháthiệnýđồ,từđóchốnglạita.Tacứthựchiệnmộthànhđộngkỳquặckhôngthểhiểunổi,địchthủsẽrơivàothếthủ.Vìkhônghiểutanênchúnghoangmang,talợidụngtâmlýnàyđểkhốngchếchúng.

CólầnPabloPicassonói:“Sựsuytínhtốtnhấtlàkhôngsuytínhgìcả.Khibạnđạtđượcsựnổitiếngnhấtđịnh,mọingườithườngcốgắngđoánthửxembạnđangsuytínhviệcgì.Vìvậytakhôngnêntrùtínhquácẩnthậtnhữnggìmìnhsắplàm.Tốthơnlàtanênhànhđộngbônglông.”

CómộtthờigianPicassocộngtácvớitaybuôntranhPaulRosenberg.Thoạtđầuôngdànhchonhàbuônmộtphạmvikhárộngđểxửlýsảnphẩmxuấtxưởng.Rồiđếnngàykia,khôngvìlýdonào,PicassothôngbáolàsẽkhôngđưabứctranhnàochoRosenbergnữacả.“Ôngtaphảimấthaingàyđểthửđoánnguyêndo,”Picassogiảithích.“Tôicứănngủ,làmviệcbìnhthườngtrongkhiôngtaphảimấtthìgiờtìmhiểu.”HaihômsaumộtRosenbergloâucăngthẳngđếnbảoPicasso:“Nàyôngbạn,nóichocùngthìôngchẳngnỡbỏrơitôinếutôitrảôngngầnnày(Rosenbergnângsốtiềnmuatranhlênkhácao),caohơnhẳnsốtiềnthườngkhitôivẫntrảchoông,đồngýchứ?”

Sựkhólườngkhôngchỉlàmộtphươngtiệngieorắclosợ.Bạncứđảolộnnhữnghànhđộngthườngngày,mọingườisẽđểýquantâm.Mọingườisẽxầmxì,đoángiàđoánnon,càngđoáncàngxasựthật,nhưngđầuóclạiluônnghĩvềbạn.Cuốicùnghễcàngbấtđịnhthìbạncàngđượcnể.Chỉcókẻởbậcthangdướicùngmớiđểchongườikhácđoánđượchànhđộngcủamình.

Hìnhảnh:

Cơnlốcxoáy.Takhôngthểđoántrướclúcnàotrậncuồngphongxảyra.Cườngđộ,tốcđộ,vàhướngdichuyểnluônthayđổi.Khôngthểnàochốngtrả.Cơnlốcxoáygieorắckinhhoàngvàhoảnghốt.

Ýkiếnchuyêngia:

Đấngminhquânrấtbíẩn,khôngaibiếtôngởđâu,khôngaibiếttìmôngnơinào.Ngựtrêncao,ôngvôvitựtại,cònbêndướithìbềtôirunsợ.

(HànPhiTử,thếkỷthứIIITCN)

NGHỊCHĐẢO

Nếubiếtkhéoléo,bạnvẫncóthểtậndụngtínhdựkiến:Tạoramộtkhuônmẫuhànhđộngđểchomọingườiquenthuộcvàantâm,từđómớirungủhọ.Họchuẩnbịtinhthầnthíchứngvớinhữnggìhọnhậnđịnhvềta.Tacónhiềucáchdùng:Thứnhấtlàtạorahỏamù,rồinấpsauđómàđánhlừa.Thứhai,thỉnhthoảngtasẽthựchiệnđiềugìđórangoàikhuônmẫu,làmđốiphươnghoangmangđếnmứckhỏixôcũngngã.

Vàonăm1974,theokếhoạchdựkiếnthìMuhammadAlivàGeorgeForemansẽsogăngtranhchứcvôđịchboxinghạngnặng.Aicũngcóthểdựkiếntrậnđầu:Georgebựsẽcốgiángmộtđònnốc-aongàncân,trướckhiAlinhảynhótxungquanhđểbàomònsứclựccủaGeorge.ĐólàcáchđánhquenthuộccủaAli,đólàkhuônmẫusuốtmườinămkhôngđổi.NhưngnếunhưvậythìForemancólợithế:Quảđấmcủaanhtanổitiếngsátthủ,vànếuchịukhókiênnhẫnthìtrướcsaugìAlicũngphảinhàovôtấncông.NhưngnhàchiếnlượcAlilạicókếhoạchkhác:Khidựhọpbáotrướctrậnđấu,AlichobiếtsẽthayđổiphongcáchvàsẽrađònthậtnặngnhưForeman.Khôngaitinvàolờituyênbốnày,vàForemanlạicàngkhông.BởivìnhưthếlàAliliềulĩnhtựsát,chonênaicũngcholàAligiảvờnhưmọikhi.Rồiđếnlúcchỉcònítphúttrướcgiờvõsĩthượngđài,huấnluyệnviêncủaAlinớilỏngdâyvăngquanhsànđấu,điềumàhuấnluyệnviênnàocũnglàmkhigànhàquyếtrađònchítử.Nhưngkhôngaitinmánhkhóeđócả.Chẳngquachỉlàdàncảnhmàthôi.

Trướcsựsữngsờcủakhángiả,Aliđãlàmđúngnhữnggìđãtuyênbốtrongbuổihọpbáo.TrongkhiđóForemannhữngtưởnganhtasẽnhảynhótlòngvòngnhưmọikhi,đàngnàyAlitiếnthẳngtớivàrađònbúatạ,pháhỏngchiếnlượccủađịchthủ.Bịthấtthếbấtngờ,Foremanphírấtnhiềusức,khôngphảivìrượtđuổiAli,màdorađònlungtung,vàcànglúccàngănnhiềucúphảnđòncủaAli.CuốicùngForemangụcngãvìmộtcúmócphảingoạnmục.Vìthóiquenchorằngngườikhácsẽứngxửychangkhuônmẫuđãănquásâutrongtâmtưởng,đếnngaycảForemancũngkhôngchịutinkhiAlituyênbốthayđổicáchđánh.Foremanđãsụpbẫy–cáibẫymàđịchthủđãbáotrước.

Thêmlờicảnhbáo:Sựkhólườngđôikhicũngcóthểlàmhạibạn,đặcbiệtkhibạnởthếyếu.Nhiềulúctacũngnênchongườikhácđượcantâmvàyênổnthayvìlàmchohọhoangmang.Sựbấtđịnhđẩylênquácaosẽbịxemlàthiếudứtkhoát,hoặcthậmchílàbiểuhiệntâmthần.Bảnthânkhuônmẫucósứcmạnhriêng,vàbạncóthểhùdọangườikháckhiphálệ.Loạisứcmạnhđóchỉnênđượcsửdụngcócânnhắc.

NGUYÊNTẮC18

ĐỪNGXÂYPHÁOĐÀIĐỂTỰVỆ,ĐỪNGTỰCÔLẬP

Thếgiớiđầynguyhiểmvàkẻthùcómặtkhắpnơi–aicũngphảilophòngthân.Pháođàicóvẻlànơiantoànnhất.Nhưngtìnhtrạngcôlậpnàylạianítnguynhiều,bởivìtasẽmấtnguồnthôngtin,trởthànhmộtconmồiquálộliễuvàdễbắnhạ.Tốthơntanêntràtrộnvàonhữngngườixungquanhvàlôikéoliênminh.Đámđôngsẽchechắnchobạntrướcmũidùithùđịch.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

HoàngđếđầutiêncủanướcTrungQuốcthốngnhất(221-210TCN)TầnThủyHoànglàngườiquyềnlựcnhấtthờibấygiờ.ĐếchếôngtarộnglớnvàhùngmạnhhơncảcơđồcủaAlexanderĐạiđế.TầnThủyHoàngchinhphụctấtcảnhữnglãnhthổquanhvươngquốcmình,rồihợplạithànhmộtquốcgiaduynhấtgọilàTrungHoa.Nhưngvàokhoảngcuốiđời,ítaiđượcthấyông.[9]

Hoàngđếsốngtrongcungđiệnvĩđạinhấtthờibấygiờ,giữathủđôHàmDương.Cungđiệncó270thấtthôngnhaubằnghànhlangbímậthoặcđịađạo,nhờđóTầnThủyHoàngthahồtớiluimàkhôngaithấy.Mỗiđêmôngnghỉởmộtthấtkhácnhau,vàngườinàolỡnhácthấythìlậptứcbịbêuđầu.Chỉvàingườithântínmớibiếthànhtungcủaôngta,vàhễhérănglàbịxửtrảm.

KhicầnxuấtcungthìTầnThủyHoàngphảihóatrangvihành.Trongmộtlầnvihànhnhưthếôngđộtngộtbănghà.Thithểôngđượcmangtrởvềkinhthànhtrongkiệungọc,theosaulàmộtxechấtđầycáđểngụytrangmùihôixácchết–khôngaiđượcbiếtvềcáichếtđó.Ôngtaquađờitrongsựcôđơn,cáchxahậucungvàtriềuđình,quanhônglúcấychỉcómộtcậnthầnvàquantháigiám.

Diễngiải

TầnThủyHoàngkhởinghiệplàvuanhàTần,vươnlêntừvịtrímộtchiếnsĩvôúyvớithamvọngvôhạn.Ôngtagồmthuthiênhạbằngmánhkhóevàbạolực,hủybỏchếđộphongkiến.Đểdễtheodõicácthànhviênhoàngtộcrảiráckhắpđấtnước,ônglùavềcungđiệnHàmDươngkhoảng120.000

người.ÔngđặtranhiềuquyđịnhthốngnhấtchocảnướcvàchoxâyVạnLýtrườngthành.

Tuynhiêntrongtiếntrìnhthốngnhấtđó,TầnThủyHoàngchođốttấtcảsáchvởcóliênquanđếnKhổngTử,ngườimànhữnglờigiáohuấncủaônggầnnhưđãtrởthànhtôngiáo.ThậmchíaitríchdẫnlờiKhổngTửđềubịchémđầu.VìvậycórấtnhiềungườicămthùTầnThủyHoàng,ôngtalosợ,trởthànhhoangtưởng.Sốlượngngườibịhànhquyếtngàycàngtăng.MộttácgiảđươngthờilàHànPhiTửviếtrằngvinhquangcủaTầnkéodàibốnthếhệ,nhưngôngtavẫnphảisốngtrongsựhãihùngthườngxuyênvàlúcnàocũngcanhcánhsợthíchkhách.

Khicàngluisâuvàocungđểtựbảovệ,TầnThủyHoàngcàngmấtquyềnđiềukhiểnđấtnước.Bọntháigiámvàgianthầnthahồthaotúng,thậmchícònâmmưuchốnglạiông.Cuốicùngôngchỉlàhoàngđếtrêndanhnghĩavàthânphậncôlậpđếnmứclúcchếtchẳngaihay.Cólẽôngbịcácquancậnthầnđầuđộc,tứclànhữngngườiđãkhuyênôngsốngcáchlyđểđềphòngthíchkhách.

Đólàhậuquảcủaviệccáchly:Rútluivàopháođàirồimấtquyềnđiềukhiểnnguồnquyềnlực.Mấtđiđôitainênkhôngnghethấydiễnbiếnquanhmình,nhậnthứckhôngchínhxácvềquymôthựctế.Nhữngtưởngđượcantoànhơn,nhưngthậtratađãtựtáchkhỏicáitrithứcvốnbảođảmsựsốngcủamình.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

ĐượcLouisXIVchoxâydựngvàothậpniên1660,Versailleskhônggiốngbấtkỳcungđiệnhoànggianàotrênthếgiới.Giốngnhưtổchứccủamộttổong,mọithứđềudiễnbiếnquanhvịchúatể.SinhhoạtcủaLouisđượcbaoquanhbởiđôngđảotriềuthần.Họđượccấpphòngốcquanhkhuvựctrungtâmcủavua,chứccàngcaothìcàngđượcởgầnvua.PhòngngủcủaLouisởgiữacungđiệnnêntrởthànhtâmđiểmchúýcủatấtcảmọingười.Mỗisángtrongphòngngủhoànggiaấyđềudiễnranghilễchàovuathứcgiấc,gọilàlễlever.

Quanviênhầucậnngủngayởchângiườngvuavàsẽđánhthứcôngdậyvàolúctámgiờ,mởcửaphòngchonhữngaicóphậnsựởbuổinghilễlever.Thứtựđãđượcấnđịnhsẵn:Trướctiênlànhữngngườiconkhôngchínhthứcvàcháunộivua,kếtiếplàhoàngtửcôngchúa,rồiđếncácquanngựy.Theosaulàquanphụtráchyphục,giảitrí,rồitriềuthần.Ngoàiracònmột

sốkháchmờiđặcbiệtđượchânhạnhchứngkiếncảnhvuathứcdậy.Đếncuốibuổinghilễ,trongphòngcóhơntrămngười.

Sinhhoạthàngngàycũngđượcsắpxếpsaochomọithứđềuphảithôngquanhàvua.CôngtướcSaint-Simonghilại:“Khivuaquaysangngườinào,hỏimộtcâugì,hoặcnóiđiềugìđóchodùkhôngquantrọng,thìmọicặpmắtđềuđổdồnvềngườiấy.Đặcânđósẽđượcmọingườibàntán,uytíncủangườiấyđượctăngcao.”

Trongcungkhôngthểnàocóđượcriêngtư,ngaycảnhàvuacũngkhông–tấtcảcácphòngđềuthôngvớinhau,mỗihànhlangđềudẫnrasảnhđườngkhác,nơigiớiquýtộcthườngxuyêntụhọp.Hànhđộngcủamọithànhviênđềuliênđớinhau,khôngviệcgì,khôngngườinàomàkhôngbịđểý:“Nhàvuakhôngchỉmuốngiớiquýtộcthượngphẩmcómặtởbuổichầu,”Saint-Simonviết,“màngaycảquýtộchạphẩmcũngphảihiệndiện.”Ởnghilễlevercũngnhưcoucher(đingủ),lúcdùngbữa,trongcáckhuvườncủaVersailles,nhàvualuônmuốnmọingườiquytụđôngđảo.Ngàisẽphậtýnếunhữngquýtộcdanhgiánhấtkhôngsinhsốngthườngtrựctạitriềuđình,nhữngaikhôngxuấthiệnhoặcítxuấthiệnsẽgánhchịuhậuquảcủasựphậtýấy.Saunàynếuhọdângthỉnhnguyện,ngàihấtmặtlêntrảlời“Takhôngbiếthắn”,vàtìnhhìnhxemnhưhếtcứuvãn.

Diễngiải

LouisXIVlênnắmquyềnlựckhikếtthúccuộcnộichiếnkhủngkhiếpmangtênFronde(Náthun).Giớiquýtộcđãgâychiếnvìbứcbốichuyệnquyềnlựcngàycàngtăngcủavua,họluônhoàivọngthờiphongkiếnvàngson,khimỗivịđềutoànquyềntrênlãnhđịariêng,vàlúcđóhoànggiahầunhưkhôngchútquyềnhànhnào.Tuythuatrậnđànhphảiphụctùngnhưnggiớiquýtộcluôncaycúvàmuốnnổiloạn.

DođóviệcxâydựngVersailleskhôngchỉđơnthuầnlàthúngôngcuồngxahoa,màcòncóchứcnănghếtsứcquantrọng:Vuacókhảnăngnghethấytấtcảnhữngdiễnbiếnquanhmình.Trướckiatừngkiêuhãnhbiếtbao,giờđâycácquýtộcchỉcòncãivặtđểtranhnhauxemaiđượchầuvuamặclongbào.ỞVersailleskhôngthểcósựriêngtư,khôngthểcósựcôlập.LouisXIVđãsớmnhậnramốinguycủamộtvịvuacôlập.Ngàibiếtrằngsaulưngmìnhnhiềuâmmưusẽmọclênnhưnấmsaumưa,mọiđốkỵsẽcâukếtthànhbèphái,vàphiếnloạnsẽbùnglênkhitakhôngkịpphảnứng.Đểphòngchốngnhữngmốinguyấy,Louiskhôngchỉchuyểnkhíchtháiđộcởimởgiaotế,màcònchochínhthứctổchứcvàphânluồng.

NhữngsinhhoạtcộngđồngtrongkhuônphépấykéodàisuốttriềuđạiLouisXIV,góitrọn50nămtrịvìtrongyênbìnhvàổnđịnh.Suốtthờikỳđó,khôngcócâykimnàorơimàLouislạikhôngnghe.

Sựcôđơnrấtnguyhạiđốivớilýtrí,lạikhôngíchlợi

chođứchạnh…Hãynhớrằngkẻphàmphucôđộcchắcchắn

ưadụclạc,hầunhưlàưachuyệnmêtínvàcóthểđiênrồ.

(TiếnsĩSamuelJohnson,1709-1784)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Machiavellilậpluậnrằngnếutanhìnởkhíacạnhtriệtđểquânsự,thìpháođàichắcchắnlàmộtsailầm.Pháođàilàbiểutượngcủaquyềnlựcbịcôlập,vàlàmụctiêudễdàngchokẻthù.Lẽraphảibảovệta,đàngnàypháođàilạicáchlytavớinguồntiếpứng,ảnhhưởngnặngnềđếntínhlinhđộng.Nhìnxatrôngcóvẻvữngvàng,songmộtkhitarútvàođórồi,thìpháođàitrởthànhngụctù,ngaycảkhikẻthùkhôngvâyhãm.Ởgócđộchiếnlược,sựcôlậpcủamộtpháođàikhôngbảovệđượcta,màthậtralợibấtcậphại.

Bởivềbảnchất,conngườilànhữngsinhvậtmangtínhcộngđồng,nênquyềnlựctùythuộcvàotươngtácvàgiaolưuxãhội.Muốnnắmquyềnlựctaphảitựđặtmìnhởtrungtâmmọithứ,theocáchLouisXIVlàmởVersailles.Mọisinhhoạtphảidiễnraquanhta,đồngthờitaphảibiếtđượcnhữnggìxảyrangoàixãhội,trongđócónhữngâmmưuchốnglạita.Khibịđedọa,khibịnguyhiểm,hầuhếtmọingườiđềucókhuynhhướngrútluivàđóngcửađểcảmthấyđượcantoàntrongmộtdạngpháođài.Nhưngnhưthếhọchỉdựavàoquymôthôngtinngàycànghẹpdần,vàmấtđitoàncảnhthựctếxungquanh.Khônggianthaotácbịthuhẹp,họtrởthànhnhữngmụctiêudễbịbắnhạ.Trongchiếntranhcũngnhưnhiềutròchơichiếnlượckhác,theosausựcôlậpthườnglàviệcbạitrậnvàmạngvong.

Saukhigặpnguybiến,bạncốgắngchốnglạithóiquentựcôlậpmình.Ngượclại,hãytạođiềukiệnchođồngminhđếnvớita,hìnhthànhliênminhmới,dấnthânvàonhiềucộngđồngkhácnữa.Đólàmánhkhóecủangườiquyềnlựctừnhiềuthếkỷnay.

ChínhkháchLaMãCiceroxuấtthântừtầnglớpquýtộchạlưu,dođóítcókhảnăngđượcnắmquyềnlựctrừkhixoayxởtìmđượcvịtrígiữangườigiớithượnglưuđangđiềuhànhthànhphố.Cicerothànhcôngnhờnhậnđịnh

đúngđắntầmảnhhưởngcủatừngngườivàmốiliênkếtgiữahọvớinhau.Ôngtràtrộnkhắpnơi,quenbiếtmọingười,vànhưvậyđãthiếtlậpđượcmộtmạnglướikếtgiaorộnglớn,quađócóthểsửdụngmộtliênminhchỗnàyđểlàmđốitrọngvớimộtkẻthùởchỗkhác.

ChínhkháchTalleyrandcũngchơicùngtròđó.MặcdùxuấtthântừmộttrongnhữnggiađìnhquýtộclâuđờinhấtnướcPháp,ôngđặtmụctiêulàluôntiếpcậnvớinhữnggìdiễnraởđườngphốParis,từđóđónđầunhiềuxuhướng,tiênđoánnhữngbấtổn.Thậmchíôngthíchtràtrộnvàogiớitộiphạmđểnắmnhiềuthôngtinquýgiá.Mỗikhixảyranhữngkhủnghoảnghoặcchuyểngiaoquyềnlực–ngàytàncủaHộiđồngĐốcchính,việchạbệNapoléon,sựthoáivịcủaLouisXVIII–Talleyrandđềutaiquanạnkhỏi,thậmchícònphátđạt,bởivìôngkhôngbaogiờtựkhépmìnhtrongmộtphạmvinhỏhẹpmàluôntạoliênkếtvớinềntrậttựmớiđượcthiếtlập.

Nguyêntắcnàygắnliềnvớivuachúa,vớinhữngngườiởvịtríquyềnlựccaonhất:Ngaylúcbạntựcôlậpđểmongđượcantoàn,thìđócũnglàlúcmấtliênlạcvớiquầnchúngcủabạn,vàphiếnloạnđangdấymen.Đừngbaogiờquátựcaovàtáchrờimìnhkhỏinhữngcấpbậcthấpbénhất.Khiluivàopháođài,bạntrởthànhmụctiêudễtấncôngchobọntạophảnvốnxemsựcáchlyđólàmộtsỉnhụcvànguyêncớđểtạophản.

Vìconngườilàsinhvậtmangtínhcộngđồng,nêncànggiữliênlạcvớingườikhácthìtacàngđượclònghọ.Hơnnữa,sựcôlậpchỉlàmchocáchcưxửcủatathêmdịhợm,từđólạikhiếntathêmcáchlyvìmọingườibắtđầutránhnéta.

Năm1545,CôngtướcCosimoIcủatộcMediciquyếtlàmchothanhdanhdònghọtrởnênbấttửbằngcáchđặtvẽtranhbíchhọatrongnhàthờSanLorenzotạithànhphốFiorence.Họasĩtàidanhlúcấykhôngthiếu,nhưngcuốicùngcôngtướcchọnJacopodaPontormo.Côngviệctiếnhànhtrongnhiềunămbởiôngmuốnnhữngbứchọađósẽlàkiệttácvàdisảncủamình.Thoạttiênôngquyếtđịnhđóngcửanhànguyện,khôngmuốnaichứngkiếnsựrađờicủakiệttácvàăncắpýtưởng.

TrêntrầnnhànguyệnđượcPontormovẽđầykínnhữngcảnhtượngrútratừkinhthánh.Họasĩlàmviệc11nămliêntục,ítkhirờikhỏinhànguyệnvìcàngngàyôngcàngtránhnétiếpxúcvớiconngười.

Pontormochếttrướckhihoànthànhbứchọa,vàkhôngbứcnàocònsótđếnngàynay.TuynhiênVasari,mộtcâybútthờiPhụchưngvàlàbạncủa

PontormolạicódịptrôngthấyvàmôtảtácphẩmítlâutrướckhiPontormoquađời.TheoVasarithìkíchthướctácphẩmkhôngcòngiớihạnnàonữa.Cảnhtượngnàyđâmsầmvàocảnhtượngkia,nhânvậtcủachuyệnnàyđượcvẽbêncạnhnhânvậtcâuchuyệnkhác,nhiềuđếnmứckhôngchịuđược.VìbịámảnhbởinhữngchitiếtnhỏnhặtnhấtnênPontormođãđánhmấtcảmgiácvềbốcụctoàncảnh.Vasarichobiếtôngkhôngthểmôtảnữabởivìnếutiếptục,“Tôierằngsẽmấttrívàsalầyvàohọaphẩm,cũngnhưJapocotừngsalầyvàođấysuốt11nămtrường”.ThayvìđưasựnghiệpPontormolênngôi,đàngnàycôngtrìnhấyđãhủyhoạiđờiông.

Tacóthểxemcáchbíchhọaấytươngđươngvớihậuquảcủasựcôlậpđốivớitâmtríconngười:Mấtcảmgiácvềquymô,ámảnhbởichitiếtkhôngthểnhìnthấytổngthểlớnhơn,mộtloạilệchlạctháiquákhôngcònkhảnăngthôngtri.Rõràngsựcôlậpcũngchítửcảvớinghệthuậtmangtínhsángtạohoặcmangtínhxãhội.Shakespearelàcâybútnổitiếngnhấtlịchsửbởivìvớitưcáchlàkịchtácgiachosânkhấubìnhdân,ôngcởimởtấmlòngvớisốđông,saochotácphẩmcủamìnhdễdàngđếnvớiquầnchúngvớibấtkỳtrìnhđộhoặckhẩuvịnào.Nghệsĩnàorútluivàothápngàsẽđánhmấtcảmgiácvềquimôthựctế,vìtácphẩmhọchỉchiasẻđượcgiữamộtnhómnhỏ.Loạinghệthuậtđóxemnhưbếtắcvàkhôngcònsứcmạnh.

Cuốicùng,vìconngườitạora,quyềnlựcchỉpháttriểnquatiếpxúcvớiconngười.Thayvìrơivàotâmlýpháođài,bạnhãynhìnthếgiớinhưsau:ĐólàcungđiệnVersailleskhổnglồ,mọiphòngốcđềuliênthôngvớinhau.Bạnphảicótínhdunghợp,phảibiếtgiaotiếpvàtràtrộnvớinhiềulĩnhvựckhácnhau.Nhờsựlưuloátvàtiếpxúcxãhộiấy,bạnsẽkhôngbịnguycơlàmphản,vìbọntạophảnsẽkhôngthểbưngbítbímật,cònnhữngkẻthùthìcũngkhôngthểcôlậpbạnvớinhữngđồngminhcủabạn.

Bạnhãyluônchuyểnđộng,luôntràtrộnhòamìnhvàocácphòngốctrongcungđiện,đừngbaogiờngồihoặcđứngyênmộtchỗ.Khôngtaybắntỉanàocókhảnăngtậptrungtầmnhìnchínhxácvàomộtmụctiêuluôndichuyểnnhanhchóngnhưthế.

Hìnhảnh:

Pháođài.Caocaotrênngọnđồi,pháođàitrởthànhbiểutượngcủađiềubịganhghétởuyquyềnvàthếlực.Cưdânthịtrấnsẽbánđứngtangaychokẻthùmớitới.Khibịgiánđoạnvớinguồnthôngtinvàtìnhbán,pháođàidễdàngbịthấtthủ.

Ýkiếnchuyêngia:

Bậcvuachúanàomuốngìngiữsựanhminhvàkhônngoan,đồngthờikhôngmuốntạođiềukiệnchocácconmìnhtrởnênhàkhắc,thìnhớđừngxâydựngpháođài,nhưthếcácconsẽđặtsựtincậyvàothiệnchícủathầndân,chứkhôngdựavàosứcmạnhcủapháođài.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

Ítkhinàosựtựcôlậplạitốtlànhvàđúngđắn.Nếukhôngcókênhthôngtinđểlắngnghenhữnggìđangdiễnrangoàiđườngphố,tasẽkhôngthểtựphòngvệ.Việcduynhấtmàsựtiếpxúcthườngxuyêngiữangườivàngườikhôngthểtăngcường,đólàtưduy.Áplựcxãhộivàsựtiếpxúcliêntụcvớingườikháccóthểkhiếnbạnkhôngthểsuynghĩrõràngxemviệcgìđangdiễnraquanhmình.Dođógiảipháptạmthờilàtatạomộtkhoảngcáchnhấtđịnhđểnhìnđượccáiphốicảnhtốthơn.Nhiềunhàtưtưởngđãhìnhthànhtácphẩmcủahọtrongtù,nơimàhọkhôngcóviệcgìđểlàm,ngoàiviệcsuynghĩ.MachiavellichỉcóthểviếtraquyểnThePrince(Quânvương)khiôngđangbịlưuđày,côlậptrongmộttrangtrại,cáchxanhữngmưuđồchínhtrịcủaFlorence.

Tuynhiênmốinguycủasựcôlậplàtrínãotanghĩrađủloạiýtưởnglầmlạcvàlạkỳ.Tuyđượccáinhìntổngthể,nhưngtakhôngthểđánhgiávềsựnhỏnhoivàgiớihạncủamình.Hơnnữa,càngcáchlythìtacàngkhóphávỡtìnhtrạngnàykhitamuốn–bởivìtabịdìmsâuvàocátlúnmàkhônghềhaybiết.Vìvậynếucầncóthờigianđểsuynghĩ,tachỉnêntựcáchlykhikhôngcòngiảiphápnàokhác,vànêndùngtừngliềunhẹthôi.Vànhớđểrộngmởngảđườngtrởvềcộngđồngxãhội.

NGUYÊNTẮC19

ĐỪNGXÚCPHẠMNHẦMNGƯỜI

Trênthếgiớinàycórấtnhiềuhạngngười,vàtấtcảhọđềusẽkhôngphảnứngnhưnhauvớichiếnlượccủata.Chỉcầntađánhlừahoặctỏraláucávớingườinàođó,vàhắnsẽbỏcảđờitìmtamàbáothù.Hắnlàconsóiđộilốtcừu.Vìvậyhãychọnlựakỹcàngailàconmồi,ailàđịchthủbaogiờxúcphạmnhầmngười.

ĐỐITHỦ,GÃKHỜVÀNẠNNHÂN:

LOẠIHÌNHHỌCSƠĐẲNG

Trênđườngmưucầuquyềnlựctasẽgặpphảinhiềuloạiđốithủ,kẻcảtinvàcácnạnnhân.Muốnđạtđỉnhcaoquyềnlực,taphảicókhảnăngphânbiệtsóivớicừu,cáovớithỏ,diềuhâuvớikềnkền.Đượcnhưvậytasẽthànhcôngmàkhôngcầnoépaitháiquá.Ngượclạinếucứnhắmmắtmàlaovàobấtcứaitrênđường,thìnếumayphướccònsốngsót,cuộcđờitasẽlàmộtchuỗidàibuồntủi.Vậyvấnđềsinhtửlàbiếtphânbiệtnhiềudạngngườiđểứngxửchothíchhợp.Sauđâylànămloạimụctiêunguyhiểmvàkhóxửnhất,đượcnhữngbậcthầylừabịpđãxếploại.

Ngườikiêucăngngạomạn.Mặcdùthoạttiênhắncóthểngụytrangtínhngạomạn,nhưngbạnnênnhớrằngconngườikiêukỳnhạycảmnàyhếtsứcnguyhiểm.Chỉcầncảmthấybịxúcphạm,dùnhẹthôi,cũngkhiếnhắntrảthùmộtcáchtànbạo.Bạncóthểtựbàochữarằng“Nhưngtôichỉnóinhưthếnhưthếởbữatiệc,aiaicũngxỉncả…”Việcđókhôngquantrọng.Khôngcóbấtkỳtísángsuốtnàophíasauhànhđộngphảnứngtháiquáicủahắncả,vìvậybạnđừngbấtthìgiờtìmhiểu.Trongtiếntrìnhgiaotếvớingườinàođó,nếucảmthấyhắntựhàotháiquá,bạnhãytránhxa.Bấtcứđiềugìbạntrôngchờtừconngườinàycũngkhôngxứngđángđểđánhđổi.

Ngườimấttựtinkhôngcònphươngcứuchữa.Ngườinàycũngcóbàconvớidạngvừakểtrên,nhưngíthungbạohơnvàkhónhậnrahơn.Cáitôicủahắnkhámongmanhnênhắnkhôngtựtin,vànếucảmthấymìnhbịlừabịphoặctấncông,hắnsẽcắnrăngnuốtcơnnónggiận.Sauđóhắnsẽtrảđũabằngnhữngcúcắnvặtmàphảimấtmộtthờigianlâusau,đếnkhithấmđònthìbạnmớinhậnra.Nếulỡgâytổnthươngchohạngngườinày,bạnnêngiấumặtthậtlâu.Bạncònởtrongtầmvớithìhắnsẽrỉabạnchođếnchết.

Ôngđanghi.Mộtbiếnthểcủahailoạitrên,hắnlàmộtStalinsắpthànhhình.Hắnchỉthấynhữngđiềumuốnthấyởngườikhác–vàthườngkhiđólànhữngđiềutệhạinhất–rồitưởngtượngrằngaicũngtìmcáchhạimình.ThậtraÔngđanghilàmộtdạngítnguyhiểmnhấttrongcảba:Đầuócbịchênhmộtcách…chânthành,dạngngườinàydễbịlừa,cũngnhưStalinthườngxuyênbịquamặt.Bạncóthểthaotúngtínhđanghicủadạngngườinàyđểđâmbịthócchọcbịgạo.Nhưngnếuđãtrởthànhđốitượngcủatínhđanghiấy,bạnhãycoichừng.

Rắnđộcthùdai.Mộtkhibịmắclừahaybịxúcphạm,loạingườinàysẽkhôngđểlộramặt,màsẽtínhtoánvàchờđợi.Khiđượcthờicơlậtđổtìnhthế,hắnsẽchămchỉtrảthùvớisựtinhquáilạlùng.Cốgắngnhậnbiếtdạngngườinàyquasựtínhtoánvàkhônvặtởnhiềulĩnhvựckhácnhaucủađờisốnghắn.Thườngthìhắnkhálạnhlùngvàkhôngbiểulộcảmxúc.Nêncẩnthậngấpđôivớiconrắnnày.Nếulỡđụngchạmhắn,bạnphảinghiềnchonátluôn,cònkhôngthìbạnnênbiếnđiđừngđểhắnthấymặt.

Ngườithậtthà,chấtphácvàthườnglàkhôngmấythôngminh.A,haitaibạnvểnhlênkhipháthiệnraloạinạnnhânhấpdẫnnhưvậy.Nhưngdạngngườinàykhôngdễbịdụnhưbạnnghĩđâunhé.Đểbịrơivàobẫy,thìnạnnhânphảiítnhiềucótíđầuócvàtưởngtượng–đánhhơiđượclợilộctrướcmũi.Cònngườikhờquáthìsẽkhôngcắncâuvìkhôngcókhảnăngnhậnramiếngmồi.Hắnvôtưđếnthếcơđấy.Dạngngườinàynguyhiểmkhôngởchỗsẽtrảthùhaylàmhạita,nhưngđơngiảnlàhắnlàmtamấtthờigian,tiềnbạc,sinhlựcvàthậmchícảcáiđầuócsángsuốtcủata,khitacốgắngbịphắn.Bạnhãythủsẵnmộttrắcnghiệmchođốitượngnàydướidạngmộtcâuchuyệntiếulâm,chuyệnđùa.Nếunghexongmàhắncóvẻngờnghệch,thìchắcchắnbạntrúngđàirồi.Còntiếptụchaykhônglàtùybạn,dámchơidámchịu.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

MấtlòngĐạihãn

VàođầuthếkỷXIII,shah(vua)MuhammadxứKhwarezmsaunhiềucuộcchiếnchinhđãmởrộngbờcõiphíaTâytừvùngThổNhĩKỳngàynaysangđếntậnAfghanistanởphíaNam.TrungtâmđếchếlàởthủđôSamarkand.Shahcómộtđộiquânhùngmạnh,thiệnchiếnvàchỉtrongvàingàylàcóthểđộngviên200.000quân.

Năm1219Muhammadtiếpkiếnsứthầncủamộtbộtộcmớinổiởphía

Đông,màlãnhtụlàThànhCátTưHãn.SứthầnmangrấtnhiềuloạiquàtặngchoMuhammad,mỗithứđềuđạidiệnchonhữnghànghóatốtnhấttừđếchếMôngCổcủaĐạihãn.ThànhCátTưHãnmuốnmởlạiConđườngtơlụasangchâuÂuvàgợiýchiasẻvớiMuhammad,đồngthờimuốnthiếtlậpnềnhòabìnhgiữahaiđếchế,MuhammadkhôngbiếtgãmớiphấtởphíaĐôngkialàai,songcảmthấyhắnthậtngạomạnkhimuốnnóichuyệnnganghàngvớimình.Ôngtakhôngđếmxỉagìđếnlờichàomờiấy.Đạihãnthửchàomờilầnnữa:LầnnàyônggửimộtđoànhàngtrămconlạcđàchấtđầynhữngmónquýhiếmnhấtđánhcướpđượctừTrungQuốc.TuynhiênđoànchưakịpđiđếnvớiMuhammadthìInalchik,viênthốngđốcvùnggiápranhSamarkand,đãđánhcướpvàgiếtsứthần.

ThànhCátTưHãnchorằngInalchiktựýhànhđộngkhôngđượcMuhammadchấpthuậnnêngửiđoànsứthầnthứbađếngặpMuhammadkểlạimọichuyệnvàđềnghịhợptác.LầnnàychínhMuhammadralệnhgiếtsứthần,haisứcònlạibịcạođầuđánhđuổivềnước–mộtsựxúcphạmkhủngkhiếpđốivớidanhdựngườiMôngCổ.Đạihãngửichoshahthôngđiệp:“Ôngđãchọnlựachiếntranh.Điềugìđếnphảiđến,vàkếtcụcnhưnàochúngtôikhôngrõ,chỉcóTrờimớibiết.”Năm1220ThànhCátTưHãnxuaquântiếnchiếmthủphủcủaInalchik,bắtsốnghắnrồisaiquânnấubạcchảysôiđổvàomắtvàtai.

Sangnămsau,Đạihãntiếnhànhmộtloạtchiếndịchđánhnhanhrútgọnnhưdukíchnhắmvàoquânđộihùngmạnhhơnnhiềucủashah.Vàothờiđó,chiếnthuậtnàyhoàntoànmới–chiếnbinhMôngCổdichuyểncựckỳnhanhtrênlưngtuấnmã,họlạilànhữngbậcthầyvềmôncưỡingựabắncung.ChẳngbaolâusauSamarkandbịbaovâyphảiquyhàng.Muhammadbỏtrốnvàquađờimộtnămsauđó,toànthểđếchếrộnglớnbịcàynát.ThànhCátTưHãntrởthànhchủnhânduynhấtcủaSamarkand,củaConđườngTơlụavàhầuhếtBắcÁ.

Diễngiải

Đừngbaogiờchorằngđốitácyếuhơnta.Cónhữngngườiphảnứngchậmkhibịxúcphạmnênkhólườngđượclòngdạhọvàtakhôngsuynghĩgìsaukhilỡlờixúcphạm.Nhưngsauđónếunhậnrarằnglòngtựhàovàdanhdựbịtổnthương,họsẽtấncôngbạnthậtvũbãovàchớpnhoáng,vìtrướcđóhọđãchậmnổigiận.Nếumuốntừchốiai,bạnnênlàmmộtcáchlễphéplàlịchsự,ngaycảkhibạncảmthấylờiđềnghịcủahọkhátrơtráovàsựchàomờilạilốbịch.Đừngbaogiờtừchốihọbằngmộtlờixúcphạm,nhấtlàkhibạnchưahiểurõvềhọ.BiếtđâubạnđangđốiđãivớimộtThànhCátTưHãn?

MộtmìnhchốnglạiMafia

Khoảngcuốithậpniên1910,nhữngtaybịpbợmtàibanhấtnướcMỹhợpthànhmộtnhómlừađảoởthànhphốDenverbangColorado.VàomùađônghọtrànxuốngcácbangmiềnNamđểlàmăn.Năm1920,mộttrongnhữngchỉhuycủahộinhómđólàJoeFureyđangtrổtàiởTexas,gomđượchàngtrămngànđôlabằngnhữngmánhmungcổđiển.ỞForthWorth,hắngặpmộtconmồimangtênJ.FrankNorflect,chủmộttrangtrạigiasúcrấtto.Ôngnàysụpbẫy.Lóamắttrướclờihứahẹnnhữngmóntiềnkhổnglồ,ôngtavétsạchtàikhoảnngânhàngđược45.000đôlavàtraocho“tậpđoàn”Furey.VàingàysaubọnhọtraolạichoNorfleettiềnlờihàngtriệu,nhưngkhixemlạimớibiếtchỉcóvàitờđôlathậtlàmmặt,cònbêntrongchẻtoàngiấybáo.

Fureytừngchơimánhnàyhàngtrămlầnvànạnnhânmắccỡvìquángungốcnênthườngngậmbồhònmàrútkinhnghiệm,chấpnhậntổnthấtkhôngdámhérăng.NhưngNorfleetlạikhônggiốngnhữngconmồiấy.Khiôngđếntrìnhbáotạiđồnvàcảnhsáttrảlờilàthủphạmđãcaobayxachạykhómàbắtđược,Norfleetkhẳngđịnh:“Vậytôisẽđíchthânsănđuổichúng.Tôiquyếtchíbắtchúngchobằngđược,chodùphảibỏhếtcảđời”.

NorfleetgiaotrangtrạilạichovợchămsócđểkhởihànhchuyếnTâydu,vừađivừadòhỏichoranhữngnạnnhântrướcđó.NhờvậyôngnhậndạngđượcmộttênbịpđanghànhnghềtạimộtkháchsạnởSanFrancisco.Ôngkhóatráinhốthắntrongphòng,sauđóhắntựtửvìkhôngmuốnbịbỏtùlâunăm.

Norfleettiếptục,bắttróitênbịpkháctạiMontana,rồisauđósangtậnAnhQuốc,Canada,vàMexico.CánhtayphảicủaFureylàSpencerquákinhhoàngtrướccơnphẫnnộcủaNorfleetnênchẳngthànạpmìnhchocảnhsátCanadacònhơnlàbịNorfleetănthuađủ.

NorfleetbắtFureytạiFloridavàđíchthângiaohắncholuậtpháp.Nhưngôngtakhôngdừngởđómàtiếptụctruylùngđểnhổchotậngốcmớcỏdạiấy.Norfleetkhôngchỉchịutốnnhiềutiềncủađểsănđuổi,màcònhysinhvàinămđờimìnhchođếnkhitấtcảbăngnhómlừađảokiavàotùhết.

Sau5nămtruylùng,NorfleetđãđơnthươngđộcmãtriệthạbăngđảnglớnnhấtnướcMỹ.Nỗlựckiêntrìnàykhiếnôngphásảnvàđổvỡgiađình,nhưngkhinằmxuống,ôngmỉmcườimãnnguyện.

Diễngiải

Đasốnạnnhânđềuchịunhụcchấpnhận.Họhọcđượcmộtbài,nhìnnhậnrằngkhôngcógìlàmiễnphícảvàsởdĩmìnhbịlừalàvìquáthamlam.Tuynhiêncóloạingườikhôngchịuuốngthuốcđắng.Thayvìsuynghĩvềlòngthamvànhẹdạ,họtựchomìnhlànạnnhânvôtội.

Cóthểloạingườinàylàhiệpsĩthậptựchinhchiếnđấutranhchocônglývànhânnghĩa,songthậtratâmlýhọcựckỳbấtổn.Khilỡmắcmưu,họtựhoàinghicaođộvàliềumạngsửachữasailầm.Liệuviệcnôngtrangkhánhtận,hônnhântannát,liệunhữngnămthángphảiđivaymượnđểlưutrútrongkháchsạnrẻtiềncóđángvớihànhđộngtrảthùchỉvìmìnhđãbịlừa?VớinhữngôngNorfleettrênthếgiớinày,khắcphụcđượcsailầm,nghĩalàlấylạisựtựtinthìgiánàocũngrẻ.

Aicũngcólúcbấtan,vàthôngthườngcáchtốtnhấtđểlừađảolàthaotúngsựbấtancủanạnnhân.Nhưngtronglĩnhvựcquyềnlực,mọithứđềuphảicóchừngmực,vànhữngaicótâmlýbấtổncaođộhơnphầnđôngtrongxãhội,thìnhữngngườiấyrấtnguyhiểm.Bạnhãynhớ:trướckhirataylừađảo,hãynghiêncứukỹconmồi.Nhiềungườicócáitôiquámongmanhsẽkhôngthểnuốttrôisựxúcphạmnhỏnhất.Muốnbiếtmìnhcóđụngphảidạngngườinhưvậykhông,bạnthửtrắcnghiệmxem,chẳnghạnnhưcâunóiđùanhẹnhàng.Ngườitựtinnghexongcườixòa,cònnếukẻkiađổisắcmặtthì…bạnnêntìmconmồikhác.

Chờthờiphụchận

VàothếkỷVIItrướcCôngnguyên,TrùngNhĩchúanướcTấn(697-628TCN)bịbuộcphảilưuđày.Ôngtasốngđạmbạc,thậmchíkhamkhổ,đểchờthờihồikinhvànốilạicuộcđờivươnggiả.LầnnọkhiđingangnướcTrịnh,chúanướcnàykhôngbiếtônglàainênđốixửthôlỗ.QuannướcTrịnhbèntâu“Ngườinàylàbậcvươnggiảsacơ,xinchúacôngđốixửrộnglượngđểôngtaphảichịuơn.”NhưngchúanướcTrịnhphớtlờlờikhuyênvàxúcphạmTrùngNhĩlầnnữa.QuannướcTrịnhlạitâu“NếuchúacôngkhôngchịuthuphụcTrùngNhĩ,chẳngthàgiếthắnchếtngayđểphòngngừahậuhọa”.Chúachỉcườimỉa.

NhiềunămsauTrùngNhĩcócơhộitrởvềnướcvànắmlạiquyềnlực.Ôngtanhớrõtrongthờikỳlưuvong,aiđãtốtvàaiđãbạcđãimình.VàtấtnhiênngườiôngkhôngthểquênchínhlàchúanướcTrịnh.Khivừacóthờicơ,ôngdẫnngayđạiquântiếnchiếmvàbuộcchúanướcTrịnhphảichịukiếplưu

đày.

Diễngiải

Takhôngthểbiếtchắcngườiđốidiệnmìnhlàai.Ngườimàhômnaythânphậncònnhỏnhoibiếtđâumaisausẽnắmquyềnlực.Trongđời,tacóthểquênnhiềuthứ,nhưnghiếmkhiquênlờithóamạ.

LàmsaochúanướcTrịnhcóthểbiếtrằngTrùngNhĩthuộcdạngthamvọng,biếtsuytínhvàtinhquái,mộtconrắnthùdai?Bạncóthểtrảlờirằngkhôngcáchnàobiết–nhưngđãkhôngbiếtthìđừngtháchthức.Tachẳngđượcgìkhixúcphạmngườikhácmộtcáchkhôngcầnthiết.Vừabịxúcphạm,lạiphảingậmđắngnuốtcay,lúcđóngườikialạicàngcóvẻyếuớthơn.Hạnhụcđượcngườikhácthậthảdạ,songsựhảdạnàythậtquánhỏnhoisovớimốinguymaimốtngườitasẽtrảthù.

VuaxehơiHenryFord

Năm1920làmộtnămđặcbiệttồitệđốivớigiớibuôntranhởMỹ.Nhữnglãokháchhàngđạigialầnlượtchếtnhưruồi,vàchưacónhàtriệuphúnàonổilênđểthếchỗ.Tìnhhìnhtồitệđếnmứcmộtsốconbuônquantrọngquyếtđịnhgópchungtàinguyênlạivớinhau,mộtchuyệnchưabaogiờnghethấy,bởivìthôngthườnggiớibuôntranhthươngnhaunhưchóvớimèo.

JosephDuveenlàmốiláicủanhữngtaytàiphiệtlừnglẫynhấtnướcMỹ,vàonămđócònthấtbạinhiềuhơncácđồngnghiệp,nêncũngbấmbụngthamgialiênminhvừakể,quytụnămđạigiabựnhấtcủagiớibuôntranh.Quétradartìmkiếmkháchhàng,họnhấttrírằnghyvọngcuốicùngchínhlàHenryFord,vuaxehơigiàunhấtnướcMỹ.Fordchưaphiêulưuvàothịtrườngtranh,vàlàmụctiêuquantrọngđếnmứccảbọnnămngườiđềucảmthấycóănkhicùnghợptác.

Nămngườiđặtinbộsáchgiớithiệu“Mộttrămbứctranhtuyệttácnhấtthếgiới”(màdotìnhcờnàođóđềuthuộcsởhữucủanhóm).Nhómbỏranhiềutuầncôngsứcđểsảnxuấtbộsáchbaquyểnthậtđồsộ,đầyđủảnhchụpcácbứctuyệttác,kèmvớilờidiễngiảihọcthuậtchomỗibức.SauđóhọxincáihẹnđếntậntưgiađểmangbiếuchoFord.Chỉcầnmuatrọnbộtranhnày,Fordsẽtrởthànhnhàsưutậplớnnhấtthếgiới.ĐếnnhàHenryFordởDearborntạibangMichigan,cảbọnngạcnhiêntrướcsựđơngiảncủangườigiàunhấtnướcMỹ:rõràngđâylàngườihếtsứcchânchất.

Fordtiếpcảnhómởphònglàmviệc.Xemxétbộca-ta-lô,ôngxuýtxoalýthúvàtấmtắckhenngợi.Nhómbuôntranhbắtđầumơtưởngvềhàngtriệuđôlasắpsửachảyvàotúimình.Tuynhiênkhixemxong,Fordđặtsáchxuốngvànói:“Thưacácvị,nhữngquyểnsáchđẹp,vớinhiềuhìnhảnhminhhọatuyệtvờinhưthếnàyhẳnphảiđắttiềnlắm!”.“ÔnhưngthưaôngFord,”Duveenkêulên,“chúngtôikhôngđịnhmờiôngmuanhữngquyểnsáchnày.Chúngtôichủýmangchúngđếnchoôngxemhìnhchụpnhữngbứctranh.Chúngtôikínhbiếuôngbộsáchquýnày.”Fordcóvẻbốirối:“Ôthưacácvị,cácvịthậtcólòng,nhưngtôikhôngbiếtlàmcáchnàođểnhậnmộtmónquàtuyệtđẹpvàđắttiềnnhưthếtừnhữngngườitôichưađượcquen”.DuveengiảithíchFordrằngnhữngảnhchụptrongsáchchínhlàminhhọacácbứctranhmàhọmờiôngmua.CuốicùngFordcũnghiểura.“Nhưngthưacácvị,”Fordnói,“tôicầnlàmgìnhữngbứctranhđó,trongkhiảnhchụptrongsáchlạituyệtđẹpnhưthếnày?”

Diễngiải

JosephDuveentừngtựhàorằngmìnhnghiêncứutrướcnạnnhânvàkháchhàngrấtkỹcàng,nhằmpháthiệncácnhượcđiểmvàkhẩuvịđặcbiệtcủahọtrướckhitiếpxúc.VìquánóngruộtnênôngtabỏquachiếnthuậtnàychỉmộtlầnvớiHenryFord.Saukhiphạmsailầm,phảimấythángsauDuveenmớilấylạiđượctinhthầnvàvốnliếng.FordlàloạingườichấtpháckhiêmnhukhôngđángchoDuveenbỏnhiềucôngsứcnhưvậy.Fordlàđiểnhìnhcủadạngngườisuynghĩgiảnđơn,trítưởngtượngkhôngđủphongphúđểbạnlừađảo.Từđóvềsau,DuveenđểdànhcôngsứcchonhữngMellonvàMorgantrênthếgiới–nhữngngườiđủtrìnhđộthôngminhđểlọtvàobẫy.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Đánhgiáđểhiểuđượcngườiđốidiện,đólàkỹnăngquantrọngnhấtđểmưucầuvàduytrìquyềnlực.Nếukhôngđánhgiáđược,xemnhưtamù:Takhôngchỉđụngchạmvớiloạingườikhôngnênđụngchạm,màlạicònchọnsaiđốitượngthaotác,chẳnghạnnhưđangxúcphạmngườikhácmàtacứnghĩlàmìnhlàmđẹplònghọ.Vìvậy,trướckhihànhđộngbạnnêncânđođongđếmthậtkỹđốiphương.Nếukhôngbạnsẽphíthờigianvàphạmphảisailầm.Hãytìmhiểunhượcđiểmcủađốiphương,khenứttronglớpáogiáp,tìmhiểuxemhọthườngtựhàohoặcbấtổnvềviệcgì.

Haiđiểmcuốicầnlưuý:Thứnhất,đừngdựavàobảnnăngcủamìnhđểđánhgiáđốiphương,vìbảnnăngkhôngđượcchínhxác.Khônggìcóthểsánhđượcvớisựhiểubiếtcụthể.Bạncứtheodõivànghiêncứuđốiphương

chodùcóphảimấtnhiềuthờigian,vìvềlâudàisẽrấtđángcôngbạnbỏra.

Thứhai,đừngtinvàovẻbềngoài.Khẩuphậttâmxàlàchuyệndễlàm,cònkẻănnóimạnhbạolạilàtênhènnhát.Bạnhãyluyệncáchnhìnxuyênquavỏbọc,đừngtinvàocáivẻmàngườikhácmuốnphôra.

Hìnhảnh:

Thợsăn.Đốivớisóivàchồn,thợsănđặtbẫykhácnhau.Anhtakhôngđặtởnơimàsẽkhôngcóconthúnàoăn.Anhtabiếtrấtrõvềconmồi,vềthóiquenvàhangổ,từđóviệcsănbắtmớihiệuquả.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãytinlàkhôngcóloạingườinàoquátầmthường,quáhènmọn,nhưngnhữngngườiấysẽcólúclợiíchchobạn;tuynhiênnếubạnđãcólầntỏvẻkhinhmiệthọthìhọsẽkhônggiúpbạn.Ngườitacóthểquênđinhữngsailầm,nhưngkhôngbaogiờquênsựmiệtthị.Lòngtựtrọngcủachúngtasẽnhớlấymãimãi.

(LordChesterfield,1694-1773)

>

NGHỊCHĐẢO

Bạncóthểđượclợiíchgìkhimùtịtvềngườikhác?Hoặcbạnphânbiệtđượcgiữasóivàcừu,hoặcbạnphảitrảgiá.Hãytuânthủnguyêntắcnàyđếntậncùngphạmvicủanó;nguyêntắcnàykhôngcónghịchđảo,bạnđừngtìmkiếmmấtcông.

NGUYÊNTẮC20

ĐỪNGDẤNTHÂNVỚIPHENÀOCẢ

Chỉcóngườidạidộtmớinhanhnhảukếtbètạophái.Đừngdấnthânvớibấtkỳphenàohoặc“đạinghĩa”nào,ngoạitrừphecủachínhbạn.Giữvữngđượcđộclậptasẽđứngtrêncácphekhác–làmchohọđốiđầuvớinhauvàtìmcáchtranhthủta.

PHẦNI:

KHÔNGDẤNTHÂNVỚIPHENÀO,

ĐỂCHOCÁCPHEVEVÃNMÌNH

Nếuđểchongườikháccócảmgiácrằngtaítnhiềuthuộcvềhọ,thìtasẽmấtthếthượngphongđốivớihọ.Đừngđặttìnhcảmvàohọ,rồihọsẽcốgắnglấylòngta.Cứgiữtưthếđộclập,sứcmạnhcủatasẽđượctăngcườngbởihọmuốnlôikéotavềphe,vìvậyhọphảivevãnta.HãyđóngvaiVirginQueen(NữhoàngTrinhnguyên):chohọkhátkhao,đừngchothỏamãn.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

KhiNữhoàngElizabethIlênngôitrịvìnướcAnhvàonăm1558,mọingườicứrùmbengvềviệctìmchonữhoàngmộttấmchồng.VấnđềđượcNghịviệnluậnbànchínhthức,vàmọitầnglớpdânchúngởAnhcũngtranhcãivềviệcnày.Tuychưathốngnhấtđượcxemaixứngđánglàmchồngnữhoàng,songmọingườiđềunhấttrílànữhoàngphảicóchồngcàngsớmcàngtốt,bởivìhậutấtphảicóvuavàtấtphảicóconnốidõi.Bànbạctranhcãinhưthếsuốtnhiềunăm.Nhiềuvịđộcthânđẹptraivàxứngđángnhấtđềumongmỏilọtvàomắtxanhnữhoàng–SirRobertDudley,BátướcxứEssex,SirWalterRaleigh.Nữhoàngkhôngngăncảnhọđến,nhưnghìnhnhưcũngkhônglấygìlàmkhẩntrương,thahồđểmọingườiđoángiàđoánnonxemailàngườitrongmộng.Năm1566,Nghịviệncửpháiđoànđếngiụcnữhoàngsớmlậpgiađìnhtrướckhiquátuổisinhnở.Nữhoàngkhôngcãi,khôngbácbỏýkiếnpháiđoàn,nhưngnàngvẫngiữnguyêntìnhtrạngtrinhnữ.

CáitròtinhtếcủaElizabethđốivớinhữngngườitheođuổidầndầnkhiếnmọingườitưởngtượngđủthứkhoáilạctínhdục,hoặcbiếnnữhoàngtrởthànhđốitượngđểtônthờ.QuanngựySimonFormanghinhậtkýrằngông

mơthấymìnhphátrinhnàng.HọasĩvẽnànglànữthầnDianađangvuivầyvớinhữngthiênnữkhác.ThisĩEdmundSpenservànhiềuthisĩkháclàmthơcangợiVirginQueen,gọinànglà“nữhoàngcủathếgiới”,“Trinhnữthánhthiện”trịvìthếgiớivàlàmcácvìsaochuyểnđộng.KhihầuchuyệnvớiElizabeth,cácpheđeođuổinóibónggióvềchuyệngốichănnhưngnữhoàngvẫnkhônglàmmặtgiận.Tráilạinàngcứđểchocơnkhaokhátcủahọnóngbỏngthêm,nhưngđồngthờivẫngiữkhoảngcáchvừađủ.

KhắpchâuÂu,cáchoànggiađềubiếtcuộchônnhânvớiElizabethsẽbảođảmchosựgiaohảo,liênminhgiữanướcđóvớinướcAnh.VuaTâyBanNhavevãnnàng,trongkhiônghoàngThụyĐiểnvàThượngcôngnướcÁocũngvậy.

VấnđềngoạigiaohàngđầuđốivớiElizabethchínhlàsựnổidậyởcáckhuvựcLowlandsvùngFlandervàDutch,lúcấythuộcsởhữuTâyBanNha.LiệunướcAnhcónênđoạngiaovớiTâyBanNhađểchọnPháplàmđồngminhchínhởchâulục,vànhưthếlạikhuyếnkhíchdânchúnghaivùngFlandervàDutchnổidậyđòiđộclập?Đếnnăm1570tìnhhìnhcóvẻnhưchọnliênminhvớiPháplàkhônngoannhất.LúcấyPhápcóhaiứngviênthuộcdòngquýtộc,haicôngtướcxứAnjouvàxứAlencon,bàođệcủavuaPháp.Vậyaisẽđượcngườiđẹpchọn?Ngườinàocũngcóđiểmmạnh,dođóElizabethđềuđểcảhainuôihyvọng.Vấnđềâmỉsuốtnhiềunăm.CôngtướcAnjounhiềulầnviếngthămnướcAnh,côngkhaihônElizabeth,thậmchígọinàngbằngtênthânmật,vànàngcóvẻchấpnhậntìnhcảmấy.

Tronglúcnữhoàngvờncảhaianhemcôngtước,PhápvàAnhkýmộthiệpướchòabình.Đếnnăm1582Elizabethcảmthấycóthểchấmdứtsựtántỉnh.ĐặcbiệtđốivớicôngtướcAnjouthìquảlànhẹgánhchonàng:Cũngvìngoạigiaomànàngcắnrăngcamchịusựvevãncủangườimàchỉnhìnthôicũngmuốndộingược.Mộtkhihòaướcđượckýxongrồi,Elizabethchọncáchlễđộnhấtđểnóikhôngvớicôngtước.

Lúcấynữhoàngđãquátuổisinhsản,cóthếsốnghếtphầncònlạicủacuộcđờinhưýmuốn,vàthanhthảnnhắmmắtvớitưcáchlàVirginQueen.Mặcdùkhôngconnốidõi,nhưngnữhoàngđãtrịvìsuốtmộtthờikỳyênbìnhvàphongphúvềvănhóa.

Diễngiải

Elizabethcónhiềulýdochínhđángđểkhônglậpgiađình,vìđãtừngchứngkiếnnhữnglỗilầmcủangườichịemhọlàMaryNữhoàngxứScotland.Vì

khôngchịubịtrịvìbởimộtngườiphụnữ,dânScotlandmongmuốnMarythànhthân,vàvớimốinàomanglạinhiềulợiích.Nếulấyngườinướcngoàithìkhôngđượclòngdân,cònnếuchọnmộtquýtộcnàođóthìchỉdấylênganhtỵvàđấutranhnộibộ.CuốicùngMarychọnLordDarnley,nhưngôngnàylạitheoCônggiáo,vìvậyngườiScotlandTinlànhnổitrậnlôiđình,bạoloạnliêntụctiếpdiễn.

Elizabethbiếthônnhânthườngchỉmanglạitaihọachomộtngườitrịvìthuộcnữgiới:Thànhthânvàdấnthânvớimộtphepháihoặcquốcgia,nữhoàngsẽsalầyvàonhữngxungđộtkhôngdomìnhgâyra,nhữngcuộcxungđộtcóthểvượtquátầmkiểmsoátvàđưanữhoàngvàomộtcuộcchiếnvôích.Ngoàiralúcấyvềthựctếchínhchồngcủanữhoàngmớinắmhếtquyềnhành,vàcókhuynhhướngloạibỏvợmình,nhưDarnleytoanhấtchânMary.Elizabethđãquáthuộcbàihọcnày.Ngồitrênngôibáu,bàcóhaimụctiêu:tránhhônnhânvàtránhchiếntranh.Bàxoaysởkếthợphaimụctiêunàybằngcáchvờnvẽkhảnănghônphốinhằmthiếtlậpliênminh.Bàbiếtgiâyphútgậtđầuưngthuậnchínhlàgiâyphútmấthếtmọiquyềnlực.VìvậyElizabethphảikhơigợisựthèmmuốnbằngmộtmànbíẩn,khôngbaogiờphátanhyvọngcủaai,nhưngcũngkhôngbaogiờquyphục.

Quamộtđờivờnmồinhưvậy,Elizabethđãkiểmsoátđượcđấtnướcvànhữngaiđịnhchinhphụcbà.Vìlàtrungtâmcủachúýnênbànắmquyền.Đặtsựđộclậptựthântrêntấtcả,Elizabethđãbảotoànđượcquyềnlựcvàbiếnmìnhthànhmộtđốitượngđượctônthờ.

Chẳngthàlàmănmàyđộcthâncònhơnnữhoàngcóchồng.

(NữhoàngElizabethI,1533-1603)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Vìquyềnlựctùythuộcrấtnhiềuvàovẻbềngoài,bạnphảihọcmánhkhóelàmtônhìnhảnhmìnhlên.Giữvữngđộclậpvàkhôngdấnthânvớibấtkỳcánhânhayđoànthểnàochínhlàmộttrongnhữngmánhkhóeấy.Mặcdùkhôngvềphengườikhác,nhưnghọsẽkhônggiận,tráilạikínhnểbạn.Trongphútchốcbạncóvẻđầyquyềnuybởivìbạnlàngườirấtkhảđắc,thayvìngãvàovòngdâycủanhóm,hoặccủamộtquanhệnàođónhưsốđôngthườnglàm.Theothờigian,vầnghàoquangquyềnlựcấysẽtỏarộng:Bạncàngđượctiếngđộclập,sẽcàngcónhiềungườimuốnphủdụbạn,muốnlàngườilôikéođượcbạn.Sựthèmmuốngiốngnhưconvirus:Thấyaiđóthèmmuốnmộtđốitượng,ngườitacũngthấyđốitượngấysaomà

đángthèm.

Ngườitasẽthửmọicáchkínđáođểlôikéobạn.Từquàtặngchođếnưuđãi,mụcđíchlàđểbạnphảihàmân.Hãykhuyếnkhíchsựâncầnấy,hãykíchthíchmốiquantâmkia,nhưngđừngdấnthânvớibấtkỳgiánào.Muốnnhậnquàtặnghayưuđãihaykhônglàtùybạn,nhưngnhớcẩnthậnduytrìsựđộclậptinhthần.Đừngsơhởlọtvàotìnhhuốngphảichịuơnaiđó.Vìlúcvừadấnthânthìvầnghàoquangliềntắt,bạntrởthànhtầmthườngnhưbấtkỳai.

Tuynhiênnênnhớrằngmụcđíchcủanhữnglờikhuyêntrênkhôngphảilàchốibỏngườikháchoặclàmtamangtiếnglàkhôngthểtậntâmvớibấtcứai.GiốngnhưVirginQueen,tahãykhuấyđộngvụviệc,kíchthíchsựquantâm,làmcácphenghĩrằnghọsẽlôikéođượcta.Vìvậythỉnhthoảngtacũngphảimềmdẻochiềuhọmộtchút-nhưngnhớlàchỉmộtchútthôi.

Alcibiades,chiếnbinhvàchínhkháchHyLạp,đãdiễntròvừakểthậthoànhảo.ChínhôngtađãđộngviêntinhthầnvàđứngđầuđạiđoànquânAthensxâmchiếmđảoSicilyvàonăm414TCN.Khihồihương,bịnhândânAthensganhtỵvucáinênAlcibiadesquyhàngthànhbangđốithủlàSparta,thayvìphảiratòa.RồisaukhiquânAthensthuaởSyracuse,AlcibiadeslạirờiSpartađầuquânchoPersia.ĐếnlúcnàycảhaithànhphốAthensvàSpartađềuvevãnAlcibiadesvìôngtacóảnhhưởngđốivớiPersia.Vàtrướctìnhhìnhđó,ngườiPersialạicàngthêmtônkínhAlcibiades.Vớiphenàoôngcũnghứa,nhưngkhôngthậtsựdấnthân,vàcuốicùngAlcibiadestrởthànhngườicầmchịch.

Nếumưucầuquyềnuyvàthếlực,tahãythửchiếnthuậtcủaAlcibiades:đặtmìnhvàogiữahaithếlựcđanggăngnhau.Tadụphenàybằnglờihứagiúpđỡ,phekiasẽobếtađểtranhthủ.Lúcnàytatrởthànhnhânvậtquantrọng.Tasẽcónhiềuquyềnlựchơnnếusovớiviệctachỉngảvềmộtphe.Đểchiếnthuậtnàychỉnchuhơn,tacốgắngđừngđểtìnhcảmvướngvàophenàocảvàxemcácphenhưlàquânchốtđểmìnhtiếnlên.

GiữađợtvậnđộngtranhcửtổngthốngMỹhồinăm1968,HenryKissingergọiđiệnđếnnhómRichardNixon.TrướcđóôngtaliênminhvớiNelsonRockefeller,ngườivừathấtbạitrongviệctìmsựđềcửcủađảngCộnghòa.KissingergọiđiệnđếnchàomờinhómNixonnhiềuthôngtinnộibộquýgiáliênquanđếnnhữngđàmphánhòabìnhchoViệtNam.Ôngtacócàingườitrongtoánhòađàmđểnắmbắtcácthôngtinsốtdẻonhất.NhómNixonvuimừngchấpnhậnsựchàohàngấy.

TuynhiêncùnglúcđóKissingercũngtiếpcậnứngviênđượcđảngDânchủđềcửlàHubertHumphrey.NhómHumphreycũngcầncùngloạithôngtinđóvàKissingercungcấpngay.ÔngtabảohọrằngmìnhghétNixontừnhiềunămnay.NhưngthậtraKissingerchẳngưabênnàocả.MongmuốnthậtsựcủaôngtalàcảhaipheNixonlẫnHumphreyđềuhứabổnhiệmôngtavàomộtchứcvụcaocấptrongnộicácmới.ChodùphenàothắngcửthìsựnghiệpcủaKissingercũngantoàn.

TấtnhiênphethắngcửlàNixonvàKissingerđượccáighếquantrọng.Ngaycảkhiđượcnhậmchứcrồi,Kissingercũngcẩnthậnkhôngtỏramìnhlàngười“đậmđà”Nixon.KhiNixontáiđắccửvàonăm1972,nhiềungườicòntrungthànhvớiNixonhơnKissingernhưngvẫnbịchonghỉviệc.NgoàiraôngtacũnglàviênchứccaocấpduynhấtcủanộicácNixonđãsốngsótquavụWatergate,vàphụcvụtổngthốngkếnhiệmGeralFord.NhờgiữđượcmộtchútkhoảngcáchnênKissingervẫnănnênlàmratrongthờibuổinhiễuthương.

Ngườinàoápdụngchiếnlượcnàythườngghinhậnmộthiệntượnglạ:Ainhanhnhảuhùatheoủnghộphenàođóthìthườnglạiítđượckínhnể,bởivìmuốnđượchắngiúpsứcthìdễquá.Trongkhiđóaiđứnghơiluimộtchútlạiđượcnhiềungườiobế.Khitạokhoảngcáchtacũngtạoraquyềnthế,dođóphenàocũngmuốntavềcùng.

Vừathoátkhỏinhữngnămthángnghèotúngkhikhởiđầusựnghiệp,Picassotrởthànhnghệsĩthànhcôngnhấttrênthếgiới.Nhưngôngkhôngdấnthânvớibấtkỳnhàbuôntranhnhấtđịnhnào,mặcdùhọvâychặtlấyôngđểđưaranhiềulờihứahẹnvàchàomờihếtsứchấpdẫn.Ngượclạiôngtỏvẻkhôngquantâmnênlạicànglàmhọmuốnphátcuồng,bởilẽcànggiànhgiậtthìtranhcủaôngcàngtănggiá.

KhimuốnhòahoãnvớiLiênXô,HenryKissinger(lúcấylàngoạitrưởngMỹ)khôngphátđitínhiệuhòakhíhoặcnhượngbộ,nhưnglạivevãnTrungQuốc.ViệcnàylàmchoLiênXôvừatứcvừalo–lúcđóLiênXôđangbịcôlậpvềmặtchínhtrịvàsẽcàngbịcôlậphơnnếuMỹvàTrungQuốcxáplạigầnnhau.HànhđộngnàycủaKissingerđãbuộcLiênXôngồivàobànđàmphán.Trêntìnhtrường,chiếnthuậtnàycócùngtácđộng:Muốnchinhphụcmộtphụnữ,Stendhalkhuyên,bạnhãychinhphụcemgáicôtatrước.

Cứgiữthếđộclậprồimọingườisẽđếnvớita.Tháchthứcđốivớihọlàphảichinhphụcđượctráitimta.KhinàotacònbắtchướcđượcVirginQueenvàkíchthíchhọhyvọng,khiấytacònlàphiếnnamchâmthuhútsựchúývà

khátkhao.

>

Hìnhảnh:

VirginQueen.Đốitượngtrungtâmcủachúý,thèmmuốn,vàtônthờ.Khôngbaogiờdấnthânvớiphenào,VirginQueenkhiếncácpheluônchờnvờnxungquanhnhưcáchànhtinh,khôngthểtáchkhỏiquỹđạonhưngcũngkhôngthểtiếnđếngầnMặttrời.

Ýkiếnchuyêngia:

Đừngdấnthânvớicánhânhoặcnhómnàocả,vìnhưthếsẽlànôlệ.Bạnđừngnợmộtcamkếthoặcmộtânnghĩanàocả-vìnhữngthứđólàmánhkhóecủakẻkhácmuốnđưabạnvàophạmviquyềnlựccủahắn…

(BaltasarGracián,1601-1658)

>

PHẦNII:

KHÔNGDẤNTHÂNVỚIBẤTKỲAI–

HÃYĐỨNGCAOHƠNCUỘCXUNGĐỘT

Đừngđểngườikháclôikéomìnhvàobacáichuyệngấuóvàđấutranhcủahọ.Cứtỏvẻquantâmủnghộnhưngvẫntìmcáchđứngngoài,cửtọasơnquanhổđấuvàchờđợi.Saukhichiếnđấuđãđờivàthấmmệt,họsẽnhưtráichíncâychờđượchái.Thậtrabạncòncóthểkhuấyđộngchocácpheđốiđầunhau,sauđómớitựnguyệnđứngralàmtrunggianđểgomthuquyềnlựccủanhàmôigiới.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

VàocuốithếkỷXV,nhữngthịquốchùngmạnhnhấtởItalia–nhưVenice,Florence,Rome,vàMilan–đềuthườngxuyênđốiđầunhau.LảngvảngphíatrênnhữngtranhchấpấylàhainướcPhápvàTâyBanNhasẵnsàngtómlấybấtcứđiềugìtómđượctừcácthếlựcmệtmỏiởItalia.VàkẹtcứngởgiữacácanhcảđólàthịquốcMantuabéxíucủavịcôngtướctrẻGianfrancescoGonzaga.MantuanằmởvịtríchiếnlượcphíaBắcItaliavàtrướcsaugìcũng

bịcácđạigianuốtchửng.

Gonzagalàchiếnbinhdũngcảm,đồngthờilàvịchỉhuytàiba,vìvậyôngtrởthànhmộtloạitướngđánhthuêchobênnàotrảgiácaohơn.Năm1490ôngcướiIsabellad’Este,congáicủaCôngtướcvùngFerrara,mộtlãnhthổnhỏbékhácởÝ.VìphầnlớnthờigianphảixaMantuađểchiếnchinh,GonzagagiaotoànquyềntrịvìlạichoIsabella.

VớiIsabella,trắcnghiệmđầutiênởtưthếmộtngườitrịvìxảyravàonăm1498,khivuaLouisXIInướcPhápchuẩnbịquânlựctấncôngMilan.Theomộtthóiquenkhảố,cácNhànướckhácởItalialậptứcnghiêncứucáchlợidụngtìnhthếnguynancủaMilan.GiáohoàngAlexanderVIhứakhôngcanthiệp,xemnhưphíaPháptoànquyềnhànhđộng.ThànhphốVenicecũngchobiếtsẽkhôngtiếpcứuMilanvớihyvọnglàphíaPhápsẽnhườngchomìnhlãnhthổMantua.NgườiđứngđầuMilanlàLodovicoSforzabỗngdưngthấymìnhlẻloivàbịbỏrơi.ÔngquaysangcầuviệnIsabellad’Este,mộttrongnhữngbạnhữuthânthiếtnhất(vàtheotinđồnđólàtìnhnhâncủaSforza),nàinỉcôthuyếtphụcchồngmangquântiếpcứu.Isabellacónóivớichồngnhưngkhôngđượcsựưngthuận,vìGonzagabảotìnhthếcủaSforzalàhếtcứu.Vìvậyvàonăm1499,LouisXIIdễdàngtiếnchiếmMilan.

GiờđâyIsabellaphảiđốidiệntìnhtrạngkhóxử:NếuvẫngiữlòngtrungvớiSforzathìquânPhápsẽđượcthểtấncôngMantualuôn.NhưngnếuliênminhvớiPhápthìmộtkhiPháprútquân,nhữngNhànướckhácởItaliasẽthùhậnmình,kểcảnhândânMantua.VànếucầucứuVenicehoặcRomathìhọsẽtiệnthểnuốtchửngMantuadướicáibìnhphongmangquântiếpviện.NhưngIsabellabuộcphảicótháiđộ.VịvuahùngmạnhnướcPhápđangđứngsátsaulưngnêncôtaquyếtđịnhhữunghịvớingàinhưđãtừnghữunghịvớiSforzatrướcđó–bằngnhữngmónquàthôngminh,nhữngbứcthưbónggió,vàtiềmnăngcậnkềngườiđẹp.

Năm1500LouismờiIsabellathamdựbuổiđạitiệctạiMilanđểănmừngchiếnthắng.NhâncơhộinàyIsabellatrổhếttàinghệđểquyếnrũnhàvua.KếtquảlàLouishứabảovệsựđộclậpcủaMantuakhôngđểVenicemóvào.

Tuynhiênmốinguynàyvừaquathìmốinguykháclạiđến,lầnnàytừphươngNam,dướibộmặtcủaCesareBorgia.Bắtđầutừnăm1500,BorgiadẫnquânđềubướcBắctiến,nhândanhthânphụlàGiáohoàngAlexanderđểgomthutấtcảcáclãnhthổnhỏ.IsabellahoàntoànhiểurõBorgia:Khôngnêntincậyvàcũngkhôngnênxúcphạmhắn.Taphảimơntrớnhắn,nhưng

phảinhớgiữhắncáchmộttầmtay.

NgoàiviệclấylòngBorgia,IsabellacòndặndòmọingườikhôngđượcnóixấuhắnvìquângiánđiệpcómặtkhắpnơivàBorgiachỉcầnmộtcáicớnhỏnhấtcũngxuaquântiếnchiếm.Khisinhcon,IsabellamờiBorgialàmchađỡđầu.Ngoàira,bàcònúpmởkhảnăngthônggiagiữahaigiađình.KếhoạchnàyítnhiềuthànhcôngbởivìMantuađượcyênthântrongtiếntrìnhxâmlượccủaBorgia.

Vàonăm1530,chacủaCesareBorgialàAlexanderquađời,vàvàinămsautângiáohoàngJuliusIIkhởichiếnđểđánhđuổiquânđộiPháprakhỏilãnhthổItalia.KhingườiđứngđầuNhànướcFerrara–Alfonso,anhcủaIsabella–liênminhvớiPháp,JuliusquyếtđịnhtấncôngđểlàmnhụcAlfonso.MộtlầnnữaIsabellalạilâmvàotìnhthếkhóxử.Khôngdámliênminhvớigiáohoàngvàcũngkhôngdámđứngvềpheanhmình,Isabellamộtlầnnữaphảichơitrònướcđôi.Mộtmặtcôthuyếtphụcchồngủnghộgiáohoàng,biếtrằngôngtasẽchỉđánhchocó.MặtkháccôđểchoquânđộiPhápmượnđườngđingangquaMantuađểđếntiếpcứuFerrara.MiệnglớntiếngtốcáongườiPhápđã“xâmlăng”lãnhthổmình,nhưngtrênthựctếIsabellalạicungcấpchohọnhiềutintìnhbáoquýgiá.Đểgiáohoàngtinvàomộtvụxâmlăng,IsabellacòndặnngườiPhápgiảbộcướppháMantua.Lầnnữacôlạithànhcông:giáohoàngkhôngđụngđếnMantua.

Năm1513saucuộcbaovâykéodài,cuốicùngJustincũngđánhbạiFerrara,vàquânđộiPháprútlui.Bịnỗlựcchinhchiếnbàomòn,giáohoàngchếtvàithángsauđó.Vớicáichếtấy,chukỳnhữngcuộcchiếnvàcãivãvặtvãnhbắtđầulặpđilặplại.

DướithờitrịvìcủaIsabella,Italiachứngkiếnnhiềuvậtđổisaodời:Cácgiáohoàngđếnrồiđi,CesareBorgialênvoixuốngchó,đếchếVenicetannát,Milanbịxâmlược,Florencesuytàn,RomebịhoàngđếCharlesVdònghọHabsburgđánhphá.Quacuộcnhiễuthươngấy,xứsởMantuanhỏbékhôngchỉtồntạimàcònpháttriển.ChủquyềnvàsựgiàumạnhcủaMantuađứngvữngsuốtmộtthếkỷsaukhiIsabellaquađờivàonăm1539.

Diễngiải

Isabellad’EstebiếtrấtrõtìnhthếchínhtrịcủaItalia:Mộtkhicôngkhaiđứngvềphebấtkỳai,xemnhưtatựkếtliễucuộcđời.Phemạnhhơnsẽxâmlăngta,cònkẻyếuhơnsẽlàmtamỏimòn.Liênminhmớisẽtạorakẻthùmới,rồichukỳnàylạikhuấylênnhiềuxungđộtnữa,nhiềuthếlựckhácsẽ

nhậpcuộc,chođếnlúctakhôngthểnàorútchânrakhỏivũnglầyấy.Vàcuốicùngbạntasụpđổvìkiệtsức.

Isabellalèoláiđấtnướctheohướngduynhấtcólợi.Bàkhôngtựchophépmìnhdạidộtphảitrungthànhvớimộtvịvuahaycôngtướcnào.Vàbàcũngkhôngđịnhngănchặnnhữngxungđộtđanghoànhhành–nhưthếchỉtổsalầyvàođómàthôi.VàtrongtrườnghợpnàothìxungđộtcũngcólợichoIsabella.NếucácbêncốdiệtnhauchobằngđượcvàbàomònsứclựcthìhọsẽkhôngcònđủmạnhđểnuốtchửngMantua.SuốinguồnquyềnlựccủaIsabellachínhlàbiếtkhônngoantỏvẻquantâmđếnsựvụvàlợiíchcủamỗibên,trongkhithậtrakhôngdấnthânvớiaicả,ngoạitrừphemìnhvàđấtnướcmình.

Mộtkhidấnthânvàomộtcuộcchiếnkhôngdomìnhchọn,tasẽmấthếtmọithếchủđộng.Lợiíchcủatabuộcphảiphụctùnglợiíchcácphelâmchiến,tatrởthànhcôngcụcủahọ.Hãyhọccáchlàmchủbảnthân,cưỡnglạikhuynhhướngtựnhiêntạobèkếtpháiđểcắnhùa.Hãytỏrahữunghịvàdễthươngđốivớitừngphe,rồiluivềmộtbướcchohọchoảngnhau.Cứsaumỗitrậnđánhthìhọsuyyếuthêmmộtchút,vàtalạimạnhlênthêmmộtchútnhờbảotoànlựclượng.

Traicògiằngco,ngưôngđắclợi.

(TụcngữTrungQuốc)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Muốnchiếnthắngtrongtròchơiquyềnlực,taphảibiếtlàmchủcảmxúc.Nhưngngaycảkhilàmchủđượcbảnthân,tavẫnkhôngthểkiểmsoátđượctínhkhícủacácphechungquanh.Vàđólàmốinguy.Hầuhếtmọingườiđềuhànhđộngtrongmộtcơnlốccảmxúc,liêntụcđốiphóvàtạoranhữngcuộcđấutranhvàxungđột.Sựtựchủvàtựquyếtcủatasẽkhiếnhọbănkhoănvàbấtan.Họsẽcốlôikéotavàocơnlốcđểchiếnđấuhoặcgiảnghòagiúphọ.Nếuchiềutheonhữnglờinàinỉrấtxúcđộngấy,dầndàtasẽnhậnrarằngđầuócmìnhbịvấnđềcủahọchiếmmất.Đừngđểchobấtkỳdạngtừbihaythươnghạinàolôikéota.Lỡsalầyrồitasẽkhôngbaogiờthắngcuộc,mọixungđộtchỉcóthểtrầmtrọngthêmmàthôi.

Mặtkhác,tacũngkhôngthểtuyệtđốiđứngngoàilềcuộcchiến,vìnhưthếtatạorasựmấtlòngkhôngđángcó.Taphảikhônkhéotỏvẻquantâmđếnvấnđềcủacácbên,thậmchíđôikhilàmbộđứngvềphehọ.Nhưngtrong

khiđóngkịchnhưvậy,tavẫnphảigiữvữngsứcmạnhvàđầuócminhmẫn,khôngchocảmxúcxenvào.Chodùcácbêncócốlôikéocáchmấy,tađừngbaogiờdấnthânsâuquácáibềmặtấy.Tahãybiếuxénhọ,nhìnhọbằngcặpmắtđầyvẻcảmthông,thỉnhthoảngnếucầncũnglàmbộđẩyđưaúpmở-nhưngbêntrong,tacốgắnggiữchonhữngvịvuathânthiếtvànhữngBorgiaxảoquyệtcáchxamộttầmtay.Khôngdấnthânnghĩalàgiữvữngquyềntựquyết,tagiữđượcthếchủđộng:Hànhđộngcủatadotachọn,chứkhôngphảilànhữngđộngtháiđốiphóvớicácthếlựcquanhta.

Khôngdấnthânvàocuộcđấutranh,tacóđủthờigiansuytínhlúcnàonhảyvào.Tacũngcóthểđitrướcmộtbướcbằngcáchhứahẹnvớitừngphe,trongkhimưutínhthếnàođểkếtcụckẻchiếnthắngvẫnlàmình.ĐólàchiếnlượccủaCastruccioCastracani,thịtrưởngLuccathựchiệnhồithếkỷXIVkhiôngmưuđồxâmchiếmPistoia.Mộtcuộcbaovâysẽhaophírấtnhiều,cảvềsinhmạnglẫntàichính,nhưngCastrucciobiếttrongtrấnPistoiacóhaiphekìnhđịchnhau,gọilàbênTrắngvàbênĐen.ÔngtathươnglượngvàhứagiúpbênĐen,rồilạilénhứahẹnbắtbồvớibênTrắng.VàCastrucciogiữđúnglờihứa–pháimộtđạoquânđếncửatrấnnơibênĐenkiểmsoát,vàđươngnhiênbinhđộicủaCastrucciođượchoannghênh.MộtbinhđộikhácnhưvậycũngđượcgửiđếncửatrấndướiquyềnkiểmsoátcủabênTrắng,vàcũngđượcchovào.Haibinhđộigặpnhauởgiữatrấn,hợpthànhlựclượnghùngmạnhchiếmluôntrấnPistoia,giếtchếtlãnhđạocácphekìnhđịch,chấmdứtchiếntranhkhiPistoiađãvềtayCastruccio.

Giữvữngquyềntựquyết,tađượclợithếchọnlựakhicácpheđếnvớita–tacóthểđóngvaitrunggianhòagiảitrongkhithậtrađangthủlợichoriêngmình.Sợphekiatranhthủđượcta,phenàysẽtrảgiácaohơn.HoặcnhưCastruccio,tagiảvờbắtbồvớitừngbênđểxơigọnnguyênmâm.

Thườngkhixungđộtvừanổra,tacókhuynhhướngtheophemạnhnhất,hoặcphenàocóvẻlợiíchvềmặtliênminh.Đâylàhànhđộngcórủiro.Thứnhất,rấtkhótiênđoánvềlâuvềdàiphenàosẽthắngthế.Ngaycảkhiđoánđúngvàliênminhvớiphemạnhnhất,tavẫncókhảnăngbịnuốtchửng,hoặctốtlắmcũnglàbịphớtlờkhipheđóchiếnthắng.Cònnếubắtbồvớikẻyếuhơnthìxemnhưtatậnsố.Hãychơitìnhchờvàchiếnthắng.

VàothờiCáchmạngthángBảyởPhápvàonăm1830,saubangàybạoloạn,chínhkháchTalleyrand,lúcấyđãgià,đangngồigầncửasổlắngnghechuôngđổbáotinkếtthúcbạoloạn.Quaysangmộtphụtá,Talleyrandnói“A!Chuôngđổrồi!Chúngtathắngrồi!”Viênphụtahỏi“Chúngtađâylàai,thưamonprince?”Rahiệuchohắnim,Talleyrandbảo:“Đừngnóithêm

lờinào!Ngàymaitasẽchomibiếtchúngtachínhlàai.”Ôngtabiếtrằngchỉcókẻdạidộtmớiđâmđầuvàotìnhhuống–nhanhnhảudấnthântasẽmấtthếthượngphong.Ngoàiramọingườisẽbớtkínhnểta:Họchorằngbiếtđâumaikiatasẽlạingảvềphekhác,đạinghĩakhác,bởivìrõràngtrướcmắtlàtadễdàngdấnthânchophenày.Thầnmaymắnlàmộtvịthầnkhôngkiênđịnh,thườngxuyênđổiphe.Dấnthânsớmchomộtbên,tasẽmấtlợithếvềthờigianvàcáithúchờđợikhoáichí.Hãyđểngườikhácngảvềphenàyphenọ,vềphầnmìnhtađừngnóngvội,đừngmấtbìnhtĩnh.

Cuốicùng,cónhữnglúctakhôngđượclàmbộvềphenàohếtvàphảilớntiếngtuyênbốvịthếđộclậpcủamình.Vịthếđórấtcầnthiếtchonhữngaimuốnđượckínhnể.GeorgeWashingtonnhìnnhậnđiềunàytrongcôngcuộccủngcốthếđứngcủanềncộnghòaMỹquốccònnontrẻ.Vớitưcáchtổngthống,WashingtoncưỡnglạisựcámdỗvềviệcliênminhvớiAnhhoặcPháp,mặcdùlúcấyôngphảichịurấtnhiềuáplực.Ôngmuốnrằngquasựđộclậpđó,nướcMỹsẽđượcthếgiớinểphục.Mặcdùtrướcmắt,mộtmìnhướckývớiPhápsẽrấthữuích,nhưngvềlâudàiWashingtonbiếtlàsựtựtrịcủađấtnướcsẽmanglạinhiềuhiệuquảhơn.ChâuÂusẽphảixemnướcMỹnhưlàmộtquyềnlựcngangbằng.

Bạnhãynhớrằngquỹthờigianvànănglựccủamìnhcógiớihạn.Mỗigiâyphútphíphạmvìviệccủakẻkhácsẽbònrútsứclựccủabạn.Cóthểbạnelàmọingườibảomìnhvôtâm,nhưngcuốicùng,việcgiữvữngđộclậpvàtựlựcsẽkhiếnbạnđượcnểtrọng,đồngthờiđặtbạnvàovịtríquyềnlực,từđóbạncóthểchủđộngchọncáchthứcvàthờiđiểmgiúpđỡngườikhácnhưýmuốn.

Hìnhảnh:

Bụidâygai.Trongrừng,cọngdâygainàyquấnquítvàocọngdâykiađầynhữnggainhọn,chầmchậmbànhtrướngvùnglãnhthổbấtkhảxâmnhậpcủachúng.Chỉloạicâynàođứngriêngvàđứngxachúngmớicócơmayvươnkhỏitầmvớicủachúngđểpháttriển.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãyxemviệckhôngthamgiavàochiếntrậnlàhànhđộngcòndũngcảmhơnlàthắngtrậnđó,vàhễđãsẵncómộtđứadạidộtcanthiệpvàorồithìkhôngnêncóthêmđứathứhai.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Cảhaiphầncủanguyêntắcnàycókhảnăngquậtngượcvàolưngbạnnếubạnlàmquátrớn.Nhữngthủthuậtđượcgợiýtrongchươngnàyrấttếnhịvàkhóxài.Nếubạnđịnhgiậtdâyquánhiềuphe,họsẽnhậnracáitròcủabạnvàđoànkếtđểchốnglạibạn.Nếusốphepháimàbạnvevãnngàycàngnhiềuvàphảichờđợicànglâu,họsẽkhôngmuốnlôikéobạnnữamàngượclạisẽbắtđầunghingờbạn.Họcảmthấymấthứngthú,mấtlợiích.Cuốicùngsaukhicânnhắc,cóthểbạnsẽngảvềmộtphenhấtđịnh–chỉđểlàmmàuthôi,nhằmchứngtỏlàbạncũngbiếtgắnbó.

Tuynhiênngaycảkhiđó,chủyếubạnphảiduytrìđộclậptinhthần,tránhkhôngđểtìnhcảmvướngvào.Hãybảolưuquyềnlựachọnbấtthànhvănlàbạncóthểtừgiãbấtkỳlúcnàovàlấylạisựtựdocủamình,khicáipheliênminhvớibạnbắtđầusuysụp.Nhữngbạnbèkhácmàbạnđãkếtgiaotrướcđâykhihọvevãnbạn,bâygiờhọsẽchàođónbạnkhibạnđãnhảytàu.

NGUYÊNTẮC21

GIẢĐIÊNHẠĐỊCH

Khôngaimuốnmìnhbịxemlànguhơnngườikhác.Vìvậymánhkhóeởđâylàlàmchođốithủcảmthấykhônlanh–khôngchỉkhônlanhmàphảikhônlanhhơnta.Mộtkhiđãtinchắcnhưvậyrồi,họsẽkhôngthểngờrằngtacònhậuý.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàomùađôngnăm1872,lúcđangviếngthămLondonthìnhàtưbảnMỹAsburyHarpendingnhậnbứcđiệnbáo:MộtmỏkimcươngđượckhámpháởmiềnTâynướcMỹ.Bứcđiệnxuấtpháttừnguồnuytín–WilliamRalston,chủNgânhàngCalifornia–songHarpendingcứchođólàchuyệnđùadai,cólẽhùatheothờisựnóngsốtlànhiềumỏkimcươnglớnđượckhámphátạiNamPhi.TrướcđâykhinghebáocáovềnhữngmỏvàngđượckhámpháởmiềnTâynướcMỹ,aiaicũngnghingờ,nhưngcuốicùngtintứcđólàxácđáng.NhưngmỏkimcươngởmiềnTâythì…!HarpendingtraobứcđiệnchođồngnghiệplàNamtướcRothschild,bảorằngđócóthểlàchuyệnđùa.Nhưngnamtướctrảlời“Đừngnóicứngnhưthế.Mỹquốclàđấtnướcrấtrộnglớn.NướcMỹđãtừnglàmthếgiớingạcnhiênvềnhiềuchuyệnrồi.Biếtđâutrongbụngcũngcònnhiềuđiềuthúvị”.HarpendingnhanhchóngđápchuyếntàuđầutrởvềMỹ.

XuốngcảngSanFrancisco,ôngcảmthấycáivẻxônxaolàmnhớlạithờikỳđổxôđitìmvànghồicuốithậpniên1840.HainhàkhaitháccụcmịchlàPhilipArnoldvàJohnSlackđãkhámpháramỏkimcươngởbangWyoming.Họkhôngtiếtlộvịtríchínhxác,nhưngvàituầnsauđóđãhướngdẫnmộtchuyêngiarấtnổitiếngđếnxem,vàhọcẩnthậnchoxechạyngoằnngoèocảbuổitrờitrướckhiđếngầnđịađiểm.Tạihiệntrường,chuyêngianọtậnmắtchứngkiếnhaingườiđàođượckimcương.TrởvềSanFrancisco,ôngtamangmấyviênđáquýđếnnhiềunhàbuônkhácnhau,vàsốkimcươngđượcướclượngđếnkhoảng1,5triệuđôla.

GiờđâyHarpendingvàRalstonyêucầuhainhàkhaitháccùngtheohọđếnNewYorkđểnhàkimhoànCharlesTiffanyxácnhận.Haingườikhôngcóvẻmuốnđi,vìsợmắcbẫy:Làmsaocóthểtinđượcbọnthầylừaởthànhphố?RủilãoTiffanynàođóbắttayvớihainhàtàiphiệtnàyđểdụdỗvàphỗngtaytrêncủahọnguyêncảmỏkimcươngthìsao?Ralsonxoadịunỗi

locủahọbằngcáchđưatrước100.000tiềnmặtvàgửibênthứbagiữ300.000.Nếumọiviệctrôichảy,haingườicònđượcnhậnthêm300.000nữa.Hainhàkhaithácđồngý.

CảbọnđếnNewYorkdựcuộchọpmặtvớithànhphầnchọnlọctrongtầnglớpthượnglưu–tướngGeorgeBrintonMcClellan,tướngBenjaminButlervàHoraceGreeley,chủbúttờNewYorkTribune,vàtấtnhiêncócảHarpending,RalstonvànhàTiffany.Vàogiờchóthaivịchủnhânhầmmỏkhôngdựvìmảiđithamquanthànhphố.

GiớitàiphiệtrấtsửngsốtkhiTiffanytuyênbốrằngnhữngviênkimcươngkialàthậtvàđánggiácảgiatài.HọliềnđiệnchoRothschildcùngnhiềunhàtàiphiệtkhácđểmờihùnvốnđầutư.Rồihọđềnghịhainhàkhaithácmộtthửnghiệmcuốicùng:Mộtchuyêngiahầmmỏdohọchọnsẽtheohaingườiđếntậnhầmđểkiểmtrađộchínhxác.Haingườimiễncưỡngchấpnhận.Trongkhichờđợi,họphảitrởvềSanFrancisco.Sốviênkimcươngkia,họgiaochoHarpendinggiữtrongkétsắt.

Vàituầnsau,LouisJanin,chuyêngiahàngđầuvềhầmmỏgặphainhàkhaitháctạiSanFranciscođểcùngvàitaytàiphiệtđếntậnhiệntrườngxemxét.Nhưlầntrước,haiôngdẫnhọvòngvogiữabaorừngnúilũngđồiđểtránhbịđịnhvị.Đếnnơi,chínhtayJaninđàobớibấtkỳnơinàoôngtamuốn,đểrồicuốicùngpháthiệnranàolàngọclục,ngọcbích,ngọchồng,nhưngtrênhếtvẫnlàkimcương.Janinđàoxớinhưthếsuốttámngàyvàcuốicùngbảovớiđámtàiphiệtrằnghọhiệnsởhữukhukhaitháccótrữlượnglớnnhấttronglịchsửngànhhầmmỏ.“Vớikhoảngtrămngườivàmáymócthíchhợp,”ôngtanói,“tôibảođảmmỗithángkhaithácđượcmộtlượngkimcươngtrịgiámộttriệuđôla.”

TrởvềSanFrancisco,Raltson,Harpendingvàcácđồngnghiệpnhanhchónghìnhthànhcôngtyvớivốnbanđầulà10triệuđôla.TuynhiênviệcđầutiênhọcầnlàmlàtốngkhứArnoldvàSlack.Nghĩalàhọphảigiấukíncơnphấnkhích,đừngtiếtlộgiátrịthựccủakhukhaithác.Vìvậyhọgiảđiên.HọbảohainhàkhaithácrằngbiếtđâuJaninnhầmlẫn,biếtđâutrữlượngkhôngnhưdựđoán.Haiôngkiatứcđiênngườivàkhôngchịutinsựthậtấy.Thửmộtchiếnthuậtkhác,họnóinếuhaiôngcứkhăngkhăngđòicócổphầntrongcôngty,rốtcuộcsẽbịnhữnggãtàiphiệtcáogiàkialừađảochotrắngtay.Tốthơnlàhaiôngnênvuilòngnhậnsố700.000đãđượcchàomời–vàothờiđósốtiềnnàycựckỳlớn–vàđừngthamlamthêm.Vềviệcnàythìhainhàkhaitháccóvẻhiểu,vàcuốicùngbằnglòngnhậntiềnđểkýchuyểngiaoquyềnsởhữuvàbảnđồchỉdẫnchocôngty.

Tintứcvềkhukhaitháclannhanhnhưlửarừng.GiớithămdòđổxôvềrảiráckhắpbangWyoming.TrongkhiđóHarpendingcùngcôngtytânlậpbắtđầuchitiêubạctriệuđểmuasắmthiếtbịvàmướnnhữngnhâncôngtàigiỏinhất,chưakểviệctrangbịhàngloạtvănphòngsangtrọngtạiNewYorkvàSanFrancisco.

Vàituầnsau,khitrởlạithămkhukhaithác,Harpendingvàcôngtyphảiđốidiệnsựthậtđaulòng:Khôngcòntìmramộtviênngọchaykimcươngnàonữacả.Tấtcảđềulàngụytrang.Họđãvỡnợ.Harpendingđãvôtìnhđưanhữngngườigiàunhấtthếgiớivàocúlừalớnnhấtthếkỷ.

>

Diễngiải

ArnoldvàSlackthựchiệnthànhcôngcúlừangoạnmụcmàkhôngcầnsửdụngmộtchuyêngiagiảmạo,khôngcầnhốilộchoTiffany:Mọichuyệngiađềulàtaysừngsỏtrongnghề.Tấtcảbọnhọđềuthànhthựctinrằngkhukhaitháclàcótiềmnăngthật.YếutốđánhlừađượchọkhôngphảigìkháchơnchínhbảnthânhaiôngArnoldvàSlack.Haingườicóvẻquáquêmùathôkệch,quángâythơđếnnỗicảđámtàiphiệtnọkhôngmộtgiâyphútnàotinrằnghaigãcụcmịchđócóthểlàmchuyệntàytrời.Hai“nhàkhaithác”chỉđơngiảntuânthủquyluậtlàgiảbộkhùkhờhơnđốiphương,hơnconmồi.

Cácphươngáncủahaithầylừakiarấtđơngiản.Vàithángtrướckhiloanbáotinkhámphámỏkimcương,họsangtậnchâuÂumualượngkimcươngthậttrịgiákhoảng12.000đôla.SauđóhọtrởvềWyomingđểmuốihầmmỏbằngnhữngviênkimcươngấy.Tinvàotiềmnăngkhuhầmmỏ,cảbọntàiphiệtmờmắtđặtcọcchohaithầykia100.000.HaithầylậptứcbaysangAmsterdammuavàitúikimcươngdạngthôrồiquayvềmuốikhuhầmmỏlầnnữa.

Cúlừathànhcôngkhôngvìmánhkhóemuốihầm,cáimánhmàaiaicũngbiếtrồi,nhưngnhờvàotàidiễnxuấtcủacặpbàitrùngquêkệchkia.KhiđếnNewYorkgặpgỡtinhhoacủagiớithượnglưu,họvẫnănmặcluộmthuộm,ănnóiquêmùa,trầmtrồtrướcnhữngthứhaylạcủathànhphốlớn.Khôngaicóthểtinlàhaigãkhờlêntỉnhkialạicóthểquamặtnhữngtaytàiphiệtquỷquyệtvàvôlươngtâmnhấtthờikỳđó.

Kếtcục,uytíncủaHarpendingtiêutanvàôngtakhôngbaogiờphụchồi

đượcnữa.Rothschildngậmbồhònrútkinhnghiệm.Sclacknhậntiềnxongthìbiếnđâumất,khôngaigặplạinữa.ArnoldtrởvềquênhàKentucky.Nóichocùngthìviệcôngbánquyềnkhaitháchầmmỏlàhợppháp,trướcđóngườimuađãtranhthủýkiếncácchuyêngiahàngđầu,vànếusaunàyhầmkhôngcókimcươngthìđólàvấnđềcủahọ.Arnolddùngphầntiềnmìnhđểkhuếchtrươngkhutrangtrạivàmởmộtnhàbăng.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Cáicảmgiácrằngngườinàođóthôngminhhơnmìnhquảlàkhôngchịuđược.Chúngtathườngthửbàochữabằngnhiềucáchkhácnhau:“Chẳngquahắnchỉsáchvởthôi,cònmìnhthìhiểubiếtthựctếhơnnhiều!”“Hắnnhờcóbốmẹnuôiănhọc.Nếubốmẹmìnhcũngcóngầntiềnấy,nếumìnhđượcmaymắnhơn…”“Hắntưởnghắnkhônlắm.”và“Cứcholàhắnbiếtvềcáilĩnhvựcnhỏbécủahắnrõhơnmìnhđi,nhưngrangoàilĩnhvựcấyrồithìcứynhưlàcùlần.NgaycảEinsteincũngthànhgãkhờkhibướcrakhỏilĩnhvựcvậtlý”.

Ýthứcđượctầmquantrọngcủatrítuệtrongsựtựphụcủahầuhếtmọingười,bạnnhớđừngbaogiờvôýxúcphạmhoặcchếgiễunănglựctrítuệcủangườikhác.Đólàmộttộikhôngthểnàotha.Nhưngnếucóthểvậndụngđượcquyluậtsắtthépnày,nósẽtrởthànhmộtchìakhóabịpbợmvạnnăng.Cứngầmlàmchongườikhácthấyhọkhônhơnta,thậmchíchohọthấylàtakhángônghê,sauđótathahồquamặthọ.Cảmgiácvượttrộivềmặttrítuệmàtađãtặngchohọsẽkhiếnhọhạthấpcảnhgiác.

Năm1865viêncốvấnngườiPhổlàOttovonBismarckmuốnnướcÁokývàomộthiệpước.HiệpướcnàyhoàntoàncólợichoPhổ,làmnướcÁothiệtthòivàBismarckphảitínhtoánkhuyếndụsaochođốiphươngđồngý.ÔngbiếtđạidiệnthươnglượngphíaÁo,BátướcBlome,làngườiđammêchiếubạc.LoạibàiBlomethíchnhấtlàquinze,vàôngtathườngbảorằngmìnhchỉcầnnhìncáchđốiphươngchơibàiquinzelàbiếttínhtìnhhắnnhưthếnào.BismarckcũngbiếtcảcâuđầumôinàycủaBlome.

Đêmhômtrướckhidiễnravòngthươnglượng,Bismarck“tìnhcờ”mờiBlomechơiquinze.HồikýcủaBismarcksaunàycóviết:“Đólàlầncuốicùngtrongđờimàtôichơiquinze.Tôichơicẩuthảđếnmứctấtcảmọingườiphảingạcnhiên.Tôithuahàngngànđồngthaler,nhưnglạilàmmờmắtđượcBlome,vìôngtađãtinrằngtínhtôimạohiểmhơnlàngườitađồn,vàtôinhượngbộ.”Ngoàiviệctỏrabấtcẩn,Bismarckcònđóngvaingườithiếuđầuóc,ănnóilinhtinhsẵnsànggâncổlênlảmnhảmđủthứ.

Blomecảmthấymìnhvừanắmđượcthôngtingiátrị.ÔngtabiếtBismarcklàngườihunghăng–bìnhthườngthìtayngườiPhổđãnổitiếnghunghăngrồi,vàcáchhắnchơibàiđãkhẳngđịnhđiềuấy.Blomebiếtnhữngngườihunghăngrấtngôngcuồngvàcẩuthả.Vànếunhưthế,ôngbiếtmìnhsẽcólợithếkhingồivàobànkýhiệpước.BlomechorằngmộtngườithiếusuynghĩnhưBismarcksẽkhôngthểlạnhlùngtínhtoánvàbàymưulậpkế,vìvậyôngchỉđọcnhanhmộtlầnbảnhiệpướcrồikýngay–khôngcầnđọctừngchitiếttỉmỉ.MựcchưakịpráothìmộtBismarckvuivẻnóingayvàomặtBlome:“Haythật,tôikhôngbaogiờtinlàsẽcómộtnhàngoạigiaongườiÁonàomuốnkývàovănbảnnày.”

NgườiTrungQuốccócâu“Giảheogiếthổ”,môtảkỹthuậtxưakhingườithợsănđổithủlợnvàtrùmbộdaheolênmìnhrồibắtchướctiếngheoủnỉn.Mãnhhổtưởngmìnhsắpđượcbữanonênêntiếnđếngầnđểrồingaylậptứctrởthànhmụctiêudễdàngcủangườithợsăn.

Giảheolàchiếnthuậttuyệtvờiđểhạnhữngngườiquátựtinđếnmứcngạomạn.Họcànglầmtưởnglàdễxơita,thìtalạicàngnhiềucơmaythắnghọ.Chiếnthuậtnàycũnghiệuquảkhibạncóthamvọngnhưngchỉđượcchứcnhỏ.Hãygiấubớttríthôngminhthựccủamình,giảkhờmộttí,dạngnhưconheovôhạicủatụcngữ,vàsẽkhôngaingờrằngbạnđangủnhữngmưuđồkinhthiên.Thậmchíthiênhạcòncóthểgiúpbạnthăngtiến,vìnombạndễthươngvàdễsaibảoquá.

ClaudiustrướckhitrởthànhhoàngđếLaMã,cũngnhưvịhoàngtửPhápsaunàytrởthànhvuaLouisXIII,đềudùngchiếnthuậtđóđểkhôngainghingờmìnhcóthamvọnglàmchủngaivàng.Khôngaithèmđểýđếnchàngthanhniênvớvẩnngônghê.Khicờđếntay,họphấtthậtdứtkhoátvàquyếtliệt,khiếnmọingườikhôngkịpphảnứng.

Tríthôngminhlàđứctínhhiểnnhiênmàtaphảigiấubớt,nhưngtạisaochỉdừngởđấy?Khiếuthẩmmỹvàóctinhtếcũngnằmgầntríthôngminhtrênbậcthangkiêuhãnh,vìvậyhãykhiếnngườikhácnghĩrằnghọtinhtếhơnta,họsẽhạthấpcảnhgiác.NhưtrườnghợpcủaArnoldvàSlack,nhómtàiphiệtcólẽđãcườinhạosaulưnghọ,nhưngailàngườisaucùngđãcườitochiếnthắng?Dođónhìnchungthìtacứlàmchongườikháctinrằnghọkhônngoanhơn,tinhtếhơn.Họsẽmuốntaluônquanhquẩncạnhbên,vìtagiúpchohọcảmthấyhơnngười,vàcàngcódịpkềcận,talạicàngcócơmaylừabịp.

>

Hìnhảnh:

Chồnopssum.Vìcótàigiảchếtnênopssumđượcnhữngconthúlớnsănmồibỏqua.Aidámtinrằngmộtsinhvậtxấuxínhưthế,ngungốcvànhútnhátnhưthếlạicóthểđóngkịchđểđánhlừa?

Ýkiếnchuyêngia:

Hãyhọccáchsửdụngvẻngờnghệch:“Thỉnhthoảngngườikhônnhấtcũngsửdụngchiêunày.Cónhữnglúcmàravẻkhờnhấtlạilàchiêukhônngoannhất.Thậtkhôngmấylợiíchgìkhilàmthằngkhôngiữađámkhùkhờ,vàlàmkẻtỉnhgiữađámngườiđiên.Aigiảđiênthựcsựkhôngđiên.Muốnaiaicũngtinmình,thìcáchtốtnhấtlàhãykhoáclênbộdacủatêncụcsúcngớngẩnnhất.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Đểlộbảnchấtthựccủatríthôngminh,điềunàychẳngmấykhibổích.Bạnnêntậpchoquenvớiviệcchebớt,chứđừngtỏasáng.Nếulỡngườikháccóbiếtrasựthật–rằngbạnthôngminhhơnvẻbềngoài–thìhọsẽkhenbạnkínđáokhôngđểtrítuệpháttiết.Tấtnhiênvàothờikỳđầubướclênbậcthangquyềnlực,bạnkhôngthểđóngvaigãkhờ:Bạnnêntếnhịlàmchomấyôngchủthấyrằngmìnhthôngminhhơnnhữngngườicạnhtranh.Tuynhiênsaunàykhileođượckhakhá,bạnnênchebớtsựthôngminhấy.

Tuynhiêncómộttìnhhuốngbạnnênlàmngượclại–khicóthểnghitrangmộtcúlừabằngmànbiểudiễntríkhôn.Ởđâycũngnhưởnhiềulĩnhvựckhác,cáivẻbềngoàiđóngvaitròthenchốt.Nhìnvàovẻthôngtháiđầythẩmquyềncủabạn,mọingườisẽtinnhữnggìbạnnói.Điềunàyđặcbiệthữuíchkhibạnlỡkẹtvàothếkhóxử.

LầnnọnhàbuôntranhJosephDuveenthamdựbuổidạtiệctạitưgianhàtàiphiệtvừamuabứctranhDrercủaôngvớigiácao.TrongsốkháchmờicómộtnhàphêbìnhnghệthuậtngườiPhápkhátrẻ,cóvẻrấtthôngtháivàtựtin.Đểtạoấntượngvớinhàphêbìnhnày,congáinhàtàiphiệtchỉchoanhtathấybứcDrer,lúcấychưađượctreolên.Xemxétđượcmộtlúc,anhtabảocôgáirằngmìnhkhôngtinbứctranhnàylàđồthật.Côgáichạyngayđếncấpbáophụthân,vàphụthânthấtthầnquaysangDuveenchờlờikhẳngđịnh.Duveenchỉcườikhẩy:“Vuithậtđấy!Anhcóbiếtkhông,chàngtraitrẻ,cóítnhấthaimươichuyêngiaMỹvàChâuÂucũngđãlầmrồiđấy,họ

cũngbảođâykhôngphảilàtranhthật.Giờđếnlượtanhcũngsailầmyhệt.”GiọngđiệutựtinvàtháiđộđầythẩmquyềncủaDuveenkhiếnchàngtraingườiPháprụtchí,vàsauđóđãphảixinlỗi.

Duveenbiếtrõtrênthịtrườngđầynhữngtranhgiả.Ônggắnglàmhếtsứcmìnhđểphânbiệtthậtgiả,nhưngcókhivìáplựcphảibánchobằngđượcbứctranh,ôngthườngphảithậmxưng.ĐiềuquantrọngvớiDuveenlàngườimuatinrằngmìnhđãtậuđượcbứcDrerthật,vàbảnthânDuveencũngthuyếtphụcđượcmọingườibằngcáivẻthẩmquyềnkhôngchêvàođâuđược.

Vìvậyđiềuquantrọnglàbạnphảibiếtđóngvaichuyêngiakhicầnthiết,chứđừngbaogiờravẻthôngtháivìtựmãn.

NGUYÊNTẮC22

CHIẾNTHUẬTQUYHÀNG:BIẾNNHƯỢCTHÀNHCƯỜNG

Khilựcđangyếu,đừngbaogiờkhăngkhăngchiếnđấuvìdanhdự,ngượclạitanênđầuhàng.Đầuhàngxongrồitacóthìgiờphụchồi,thìgiờchọctứcvàphiềnnhiễukẻthù,chờchoquyềnlựcđốiphươngtànlụi.Đừngbiếuchohắnsựkhoáichíkhiđánhbạita-hãynhanhchóngquyhàng.Khigiơluônmábênkiachohắnđánh,xemnhưtalàmchohắnbấtngờvàtứctối.Hãybiếnsựquyhàngthànhvũkhíquyềnlực.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

ĐảoMeloscóvịtríchiếnlượcgiữaĐịaTrungHải.VàothờiThượngcổ,thànhphốAthensthốngtrịbiểncảvàvùngduyênhảiquanhHyLạp,nhưngchínhcưdânSpartamớilànhữngngườiđầutiênkhaihoangMelos.VìvậytrongthờikỳchiếntranhPeloponnese,cưdânMelostrungthànhvớiSpartavàchốnglạiAthens.Năm416TCNpheAthenschoquântiếncôngMelos.Tuynhiêntrướckhidốchếttoànlựcchotrậnsốngmái,họgửipháiđoànđếnphủdụMelosquyhàngđểtrởthànhđồngminh,cònhơnlàchịucảnhhoangtànchếtchóc.

“Cácvịcũngbiếtrõnhưchúngtôi,”cácpháiviênnói,“rằngcácchuẩnmựccônglýtùythuộcvàosựbìnhđẳngcủaquyềnlựcmàtaphảituânthủ,vàthậtrakẻmạnhtùyýhànhđộngtheoquyềnlựccủamình,vàngườiyếuđànhchấpnhậnnhữnggìphảichấpnhận”.KhicưdânMelosbảorằngnhưthếkhôngphảilàquântử,phíaAthenstrảlờichínhnhữngainắmquyềnlựcmớiđịnhđoạtnhưthếnàolàquântử.PhíaMeloslạilýluậnrằngquyềnđịnhđoạtấythuộcvềnhữngvịthần,chứkhôngphảicủaloàingười.“Quanniệmcủachúngtôivềthầnthánhvàsựhiểubiếtcủachúngtôivềloàingười,”mộtpháiviênAthensđáp,“đưachúngtôiđếnkếtluậnrằngcómộtquyluậttựnhiênrấtphổquátvàcầnthiết,đólàhãythốngtrịnhữngđốitượngnàomìnhcóthểthốngtrị”.

NhưngMelosvẫnkhăngkhăngvìtinrằngSpartasẽđếnbảovệhọ.PháiđoànAthensnhắcnhởrằngcưdânSpartalànhữngngườibảothủvàthựcdụng,rằnghọsẽkhôngcứugiúpMelosbởivìhọchẳngđượcgìmàcòncóthểmấtmátnhiều.

CuốicùngkhipheMeloslạibắtđầunóivềdanhdựvànghĩacửchốnglạihungtàn,đoànAthenskhuyênhọkhôngnênchệchhướngvìcáchhiểusailầmvềdanhdự:“Danhdựthườngdẫnngườitađếnchỗdiệtvongkhihọphảiđốimặtvớimộtnguyhiểmhiểnnhiênảnhhưởngítnhiềuđếnsựtựhàocủahọ.KhôngcógìxấukhicácvịnhượngbộthànhphốhùngmạnhnhấtHyLạp,nhấtlàkhithànhbangnàychàomờicácvịbằngnhữngđiềukiệnrấtchínhđáng”.Cuộcthươngthảochấmdứt.PheMelosbànbạcnộibộvàcuốicùngquyếtđịnhtinvàosựtrợgiúpcủaSparta,vàoýtrời,vàvàođạinghĩacủahọ.HọlịchsựtừchốiđềnghịcủaAthens.

VàingàysauAthensxâmchiếmMelosvàcưdânđảonàychiếnđấurấtanhdũng,nhưngSpartatuyệtnhiênkhôngcứuviện.CuốicùngkhiMelosđãđầuhàng,Athenslậptứctànsáttấtcảnhữngaitrongđộtuổicầmgươm,cònđànbàvàtrẻconbịbánlàmnôlệ,kếtiếpđưadânAthensđếnđịnhcưởMelos.

Diễngiải

DânAthenscótiếnglàthựctiễnnêncốgắngđưaranhữnglýluậnthựctiễnnhấtvớicưdânMelos,vàthuyếtphụchọrằngkhianhyếuhơnthìkhôngviệcgìphảidấnthânvàomộtcuộcchiếnhoàntoànvôích.Sẽchẳngcóaiđếncứukẻyếu,bởivìnhưthếchỉđưamìnhvàothếkẹtmàthôi.Kẻyếuluôncôđơnvàphảiphụctùng.Chiếnđấusẽkhôngmanglạiđượcgì,ngoàicáitiếngtửvìđạovàkèmtheođórấtnhiềungườisẽphảichếtchodùhọkhôngtinvàocáiđạinghĩacủabạn.

Yếukhôngphảilàcáitội,màthậmchícòncóthểtrởthànhsứcmạnhnếutabiếtvậndụngthếyếuchođúngcách.PhảichingaytừđầudânđảoMelosbằnglòngquyhàng,sauđóbiếtđâuhọsẽcócơhộipháhoạipheAthensmộtcáchtinhvivàsaunàyhọsẽtrởcờkhipheAthenssuyyếu–điềuđãxảyravàinămsauđó.Thờicơluônthayđổivàkẻmạnhsẽxuốngchó.Độngtácđầuhàngẩnchứamộtsứcmạnhlớn:Dụđốithủvàotrạngtháitựmãn,tasẽcócơphụchồi,cơpháhoại,cơbáothù.Đừngbaogiờphíphạmnhữngcơhộiấyvìchútdanhdựhãotrongmộtcuộcchiếnmàtabiếttrướcsẽthua.

Kẻyếukhôngbaogiờhàngthuậnkhilẽrahọphảihàng.

(HồngyDeRetz,1613-1679)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Hồithậpniên1920nhàvănĐứcBertoltBrechtthayđổichínhkiếnvàtheo

chủnghĩaCộngsản.Từđóvềsaucáctácphẩmcủaôngđềuchuyểntảinhiệttìnhcáchmạng,vàôngcốgắnglàmrõnhữngtuyênbốmangtínhýthứchệ.KhiHitlerlênnắmquyền,Brechtvàcácđồngchítrởthànhmụctiêu.ÔngtacónhiềubạnbèởMỹ-nhữngngườiMỹcócảmtìnhvớiniềmtincủaông,cùngvớinhiềunhàtríthứcĐứctrốnthoátgọngkềmcủaHitler.Vìvậynăm1941BrechtditrúsangMỹ,chọnthànhphốLosAngeleslàmnơisinhsốngbằngnghiệpđiệnảnh.

VàinămsauđóBrechtsángtácnhữngkịchbảnsắcbénvớiquanđiểmchốngchủnghĩatưbản.ÔngkhôngthànhcôngởHollywoodnênnăm1947saukhichiếntranhkếtthúc,BrechtquyếtđịnhquayvềchâuÂu.Tuynhiêncùngnămđó,tiểubanchuyêntráchcáchànhđộngchốngMỹthuộcQuốchộilạibắtđầuđiềutravềnhữnghoạtđộngđượccholàCộngsảnthâmnhậpHollywood.VìđãcôngkhaicổxúythuyếtMác-xít,nênBrechtbịđiềutravàotháng9năm1947,chỉmộtthángtrướckhirờiMỹtheokếhoạch,ôngnhậntrátbuộctrìnhdiệntiểubangnóitrên.NgoàiBrechtracònmộtsốnhàvăn,đạodiễn,nhàsảnxuấtcũngnhậnđượctrát,vàtậpthểđóđượcmệnhdanhlànhómHollywood19.

TrướckhiđếnWashington,nhómHollywood19cùnglậprakếhoạchhànhđộng.Họsẽdùngchiếnthuậtđốiđầu.ThayvìxácnhậnmìnhcólàđảngviênCộngsảnhaykhông,họsẽcónhữngphátbiểutháchthứcthẩmquyềncủatiểubangđểchỉrõrằnghoạtđộngcủatiểubanglàvihiến.Chodùsauđócóđitù,songhọkhẳngđịnhnhưthếthìđạinghĩacủahọsẽlạicàngđượcnhiềungườibiếtđến.

Brechtkhôngđồngý.Ônghỏiliệucóíchgìkhisắmvaitửvìđạođểmuađượctícảmtìnhcủacôngchúng,rồisauđólạikhôngcòncơhộidựngvởhoặcbánkịchbản?ÔngnóinhómHollywood19chắcchắnlàthôngminhhơntiểubancủaQuốchội,vậycớgìtựhạmìnhxuốngthấpbằngvớichúngquaviệclýluậnvớihọ?Tạisaotakhôngquamặthọbằngcáchgiảhàng,rồisauđótinhvichâmbiếmhọ?NhómimlặngnghelýgiảicủaBrechtnhưngsauđólạiquyếttheokếhoạchđốiđầu,đểBrechtđiconđườngcủariêngông.

CuốicùngBrechtphảitrìnhdiệntiểubanvàongày30thángMười.HọdựkiếnôngsẽhànhđộnghệtnhưnhữnggìnhómHollywood19đãhànhđộng:lýluận,từchốitrảlờicáccâuhỏi,tháchthứcquyềnlựccủatiểuban,thậmchílaóvàchửirủa.TuynhiênhọngạcnhiênkhiBrechtlạihếtsứcdễthương.Hômấyôngmặcbộcom-lê(điềuhiếmthấy),ngậmđiếuxì-gà(vìngheđồnlàvịtrưởngbanlàngườimêxì-gà),lễphéptrảlờicáccâuhỏi,và

nóichunglàtuânthủthẩmquyềncủatiểuban.

Ôngkhẳngđịnhmìnhkhônglàđảngviêncộngsản.TrướcđóvìđãviếtnhiềuvởcôngkhaichuyểntảithôngđiệpcộngsảnnênBrechtbịhỏiđiềunàysựthậtrasao.Ôngtrảlời:“TôicóviếtmộtsốthơnhạcvàvởkịchkhichiếnđấuchốnglạiHitlervàtấtnhiênvìvậy,nhữngtácphẩmđócóthểđượcxemlàmangtínhcáchmạngbởivì,hẳnnhiênlàtôimuốnlậtđổchínhquyềnấy”.Tiểubankhôngthểvặnvẹogìđốivớicâutrảlờinày.

MặcdùnóitiếngAnhrànhrẽ,nhưngkhirađốichứngBrechtvẫnsửdụngthôngdịchviên,nhằmcóthểvậndụngtròchơitinhvicủangônngữ.KhitiểubangchỉranhữngdòngmangkhuynhhướngcộngsảntrongtácphẩmcủaBrechtxuấtbảnbằngtiếngAnh,BrechtliềnđọclạibằngtiếngĐứcchothôngdịchviênnghe.Khianhchàngnàydịchlạithìrõràngnhữngcâuđóvôthưởngvôphạt.MộtthànhviêntiểubangliềnđọcmộtbàithơcáchmạngcủaBrechtđãdịchsangtiếngAnhvàhỏiphảichăngchínhôngđãsángtác.“Không,”ôngkhẳngđịnh,“tôiviếtbàiđóbằngtiếngĐức,vànguyênvănrấtkhácđiềuôngvừađọc”.Nhữngcâutrảlờiđạiloạinhưvậylàmchocảtiểubanghụthẫng,nhưnghọkhôngthểcáuvớiBrechtđượcvìôngcótháiđộlễphépvàtỏrahợptáchoàntoàn.

Dođóchỉsaumộtgiờchấtvấn,tiểubanđãchánphèo.“Cảmơnôngrấtnhiều,”vịchủtịchtuyênbố,“ônglàvídụtốtchonhữngnhânchứngkhác”.HọkhôngchỉtrảtựdochoBrechtmàcònhứasẽcanthiệpkhiônggặprắcrốivớicácviênchứccơquanditrú.NgàyhômsauBrechtrờinướcMỹđểkhôngbaogiờtrởlại.

Diễngiải

ChiếnthuậtđốiđầucủanhómHollywood19thuhoạchchohọnhiềucảmtìnhvàvàinămsauhọđượcxácminh.Nhưngtrướcđóhọbịlêndanhsáchđen,vàđãmấtđinhiềunămthángquýgiátrongcuộcđờisángtácnghệthuật.Vềphíamình,Brechtbiểulộsựchánghétđốivớitiểubangđiềutrabằngmộtcáchgiántiếphơn.Vàrõrànglàôngđâucóthayđổichínhkiếnhoặcthỏahiệpvớiđạođứccánhân.Ngượclạitrongmộtgiờđốichấtngắnngủi,ôngluônởthếthượngphong,khiravẻnhượngbộnhưngthậtralàcứvờntớivờnluibằngcáccâutrảlờimơhồ,bằngnhữnglờinóidốithẳngthừngmàkhôngbịphanhphuivìchúngđượcbọckỹtrongmànsươngbíẩncủachữnghĩa.CuốicùngBrechtgìngiữđượcquyềntựdotiếptụcnhữngbàiviếtcáchmạng(thayvìphảiởnhàtùMỹ)vàtinhvigiễucợtcảtiểubangvàquyềnlựccủatiểubangbằngcáibộdạngvângdạcủamình.

Bạnhãyluônnhớrằngngườinàomuốnchứngtỏmìnhcóquyềnlựcrấtdễbịlừabởichiếnthuậtquyhàng.Vẻtuânphụccủatalàmbảnthânhọcảmthấytăngphầnquantrọng.Tựmãnvìđượcngườikhácnểphục,họtrởthànhmụctiêudễdàngchotaphảncông,hoặcđểtachếgiễukiểunhưBrechtđãlàm.Hãylấythờigianlàmtiêuchuẩnđánhgiáquyềnlựccủamình,bạnđừnghysinhkếhoạchdàihơichỉvìchútvinhquangphùducủaviệctửvìđạo.

Khiquanlớnráoqua,ngườinôngdânkhônngoancúirạp

mìnhchàovàâmthầmđánhrắm.(TụcngữEthiopia)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Ởlĩnhvựcquyềnlực,tathườngbịrắcrốilàvìphảnứngtháiquáđốivớinhữnghànhđộngcủađịchthủ.Phảnứngtháiquáđótạoracácvấnđềmàlẽratađãtránhđượcnếubiếtsuyxétkỹhơn.Vàhậuquảcóthểnảybậtliêntụchoàihoài,bởivìđốithủcũngcóthểphảnứngquátrớn,nhưtrườnghợppheAthensphảiứnglạidânđảoMelos.Bảnnăngđầutiêncủatalàphảnứng,đáplạisựgâyhấnbằngmộthìnhthứcgâyhấnkhác.Nhưnglầnsaunếucóaiđóhuýchcùichỏbạnmộtcáivàbạnđịnhhuýchlại,thìbạnthửtoanàyxem:Đừngkhángcự,đừngđánhlại,nhưngnhượngbộ,cúimình,đưaluôncáigòmábênkiara.Bạnsẽthấyphảnứngnàythườngkhilạilàmchocáchứngxửcủađốiphươngbịvôhiệuhóa–họdựđoán,thậmchílàhọmuốnbạnphảiphảnứnglạimạnhbạo,chínhvìvậyhọsẽrấthẫngvàbốirốikhithấybạnkhôngthèmkhángcự.Khinhượngbộ,thậtratalạikiểmsoáttìnhhình,vìđộngtácquyhànglàmộtphầncủakếhoạchlớnhơnnhằmdụhọtinrằnghọđãthắngta.

Đóchínhlàcốtlõicủachiếnthuậtquyhàng:ngoàimềmtrongcứng.Khôngcònlýdođểnổigiận,đốiphươngsẽhoangmang,vànhưthếsẽítcókhảnănghọphảnứngmạnhbạohơn.Quađótasẽcóthờigianvàkhônggianđểbàymưulậpkếhạgụchọ.Trongcuộcchiếngiữatríthôngminhvàbạolực,chiếnthuậtquyhànglàvũkhísốmột.Vũkhínàyđòihỏisựlàmchủbảnthân:Aithậtthàđầuhàngxemnhưmấthếttựdovàcóthểbịsựnhụcnhãnghiềnnát.Hãynhớlàtachỉgiảvờquyhàng,giốngnhưconoppossumgiảchếtđểbảotoànmạngsống.

Chúngtađãthấyrằnggiảvờquyhàngthìhayhơnlàchiếnđấu.Đốidiệnvớiđốithủhùngmạnhhơn,tabiếtchiếnđấusẽthua,vậythườngkhitốthơnlànênhàngthuậnthayvìbỏchạy.Bỏchạythìcóthểcứutathoátđượctrong

lúcđó,nhưngcuốicùngkẻhungbạosẽđuổikịpta.Ngượclạinếuquyhàng,saunàytacóthờicơquấnquanhkẻthùvàbấtngờcắmphậpmóngvuốtvàohắnởtầmgần.

Năm473TCNtạiTrungQuốc,ViệtVươngCâuTiễnnướcViệtbịvuanướcNgôđánhbạiởtrậnTháiHồ.CâuTiễnđãbỏbộhạđểtẩuthoátnhưngmộtcậnthầnkhuyênôngnênquyhàngvàđặtmìnhdướitrướngNgôVươngPhùSai,lợidụngvịtríđóđểnghiêncứukẻthùvàmưuđồphụchận.Nghetheolờikhuyên,CâuTiễndângnộptấtcảtiềntàicủacảirồicúiđầuđilàmngườirửachuồnggiasúc.BanămluồncúiròngrãcủaCâuTiễnđãlàmđẹplòngvuaNgônênvuachoCâuTiễnhồihương.KhinướcNgôbịđạihạn,nộiloạnnổilêncùngkhắp,CâuTiễndấybinhxâmchiếmngay.Đólàsứcmạnhnằmphíasauđộngtácvờquyhàng:tađượcthờicơvàsựlinhhoạtđểchuẩnbịphươngcáchgiángtrảđònbáothùkhủngkhiếp.Nếulúcđóbỏchạy,CâuTiễnhẳnđãbỏquathờicơđórồi.

VàogiữathếkỷXIXkhingoạithươngbắtđầuđedọanềnđộclậpcủađấtnước,dânNhậtbàncáchđánhtrảngoạibang.ĐạithầnHottaMasayoshiviếtmộtgiácthưcótầmảnhhưởngquantrọngsuốtnhiềunăm:“Vìvậytôitinrằngchínhsáchcủatalàphảikýkếtnhiềuliênminhhữunghị,phảigửitàuthuyềnđiđếntấtcảcácnướcngoàiđểtiếnhànhmậudịch,đểbắtchướcnhữnggìtốtnhấtcủangoạinhânnhằmbổsungnhữngkhiếmkhuyếtcủata,taphảitậptrungsứcmạnhcủacảnướcvàkiệntoànvũtrangvàtừđódầndàđặtbọnngoạinhântrongtầmảnhhưởngcủata,chođếnkhitấtcảcácnướctrênthếgiớibiếtranhữnglợiđiểmcủatìnhhìnhyênổnhoàntoàn,khibáquyềncủatađãđượcnhìnnhậntrêntoàncõiđịacầu”.

Đâylàmộtcáchápdụngkhônngoanquyluậtgiảvờnhượngbộ.Taquansátđườnglốicủađịch,từtừtiếnsátđếnbênhắn,bềngoàiứngxửđúngtheothóiquencủahắn,nhưngbêntrongtavẫngiữbảnsắc.Cuốicùngtasẽthắng,vìtrongkhihắntưởngtayếukémhơnnênkhôngcẩnthậnđềphòng,tadùngkhoảngthờigiannàyđểđuổikịpvàvượtquahắn.Hìnhthứcxâmchiếmmộtcáchmềmmỏngnhưvậythườnglàcáchtốtnhất,vìkẻthùkhôngcóđốitượngnàođểphảnứng,đểchuẩnbị,hoặcđểkhángcự.VàtrướcđâynếuđãdùngsựcđểkhángcựphươngTây,hẳnNhậtBảnsẽphảichịumộtcuộcxâmlăngtànphá,cókhảnăngthayđổivĩnhviễnnềnvănhóaNhật.

Giảvờquyhàngcũnglàcáchđểchếgiễuđốithủ,dùnggậyôngđậplạilưngông,nhưBrechtđãlàm.TrongtácphẩmTheJoke(Tròđùa),MilanKunderakểlạisinhhoạttrongtrạicảitạoởSéc,nơicácquảngiáotổchứcthichạyđuagiữatùnhânvàquảngiáo.Đâylàdịpđểchocáccánbộchứngtỏmình

khỏehơntùnhân.Cáctùnhânbiếtlàmìnhcònphảithuanêncốđóngkịchthậtđạt–cốtìnhchạychậm,giảvờgắngsứcnhưngvẫnthua.Chấpnhậnthamgiacuộcđuavàchịuthua,tùnhânđãlàmhàilòngquảngiáo,vàsự“vânglờicườngđiệu”đóđãbiếmnhãcuộcthichạyđua.Ởđây,sựvânglờicườngđiệu–đầuhàng–làđểchúngtỏaihơnai,nhưngtheocáchngượclại.Nếucứngđầukhángcự,cáctùnhânchỉsavàomộtchukỳbạolực,vàhơnnữacònhạmìnhxuốngbằngtrìnhđộnhữngquảngiáo.Sựvânglờiquámứcđóđãgiễucợtnhómquảngiáomàhọkhôngthểtrừngphạttùnhân,vìtùnhânđãlàmtheolệnh.

Quyềnlựcluônđổichiều–vìbảnchấtcuộcchơilàdòngchảylinhđộngvàlàđấutrườngthườngtrực,nhữngngườiởđỉnhcaoquyềnlựchầunhưrốtcuộccũngtrởvềởcuốicầuđu.Nếutatạmthờilọtvàothếyếuthìchiếnthuậtnàyngụytrangthamvọngcủata,dạytakiênnhẫnvàtựchủ,vốnlàhaikỹnăngchủchốtchocuộcchơi–giúptatrụởvịtrítốtnhấtcóthể,đểvùnglênkhiđốithủbấtngờtuộtdốc.Nếubỏchạyhoặckhángcự,vềlâuvềdàitasẽkhôngthểchiếnthắng.Nếuquyhàng,hầunhưlúcnàotacũngthắngcuộc.

Hìnhảnh:

Mộtcâysồi.Câysồinàokhánglạicuồngphongsẽbịtướcmấttừcànhlá,rồicuốicùngsẽbịbậtgốc.Nhưngcâynàochịuoằncongsẽsốngsótlâuhơn,thâncâyngàycàngtora,rễđâmcàngsâu.

NGHỊCHĐẢO

Mụcđíchcủaviệcđầuhànglàcứulấymạngsốngcủamìnhđểsaunàycòncơmàphụchận.Tađầuhàngchínhlàđểtránhtrởthànhngườitửvìđạo,nhưngcónhiềukhiđốithủvẫnkhôngnươngtay,vàviệcphảichếtvìđạinghĩacóvẻlàcáchduynhất.Ngoàira,nếusẵnsànghysinhthìsựhysinhcủatacũngcóthểtrởthànhsứcmạnhvànguồncổvũchonhiềungườikhác.

Tuynhiênviệctửvìđạo,nghĩalàđiềungượclạivớihìnhthứcquyhàng,lạilàchiếnthuậtrốibời,khôngchínhxác,vàcũngtànbạonhưtínhbạotànmàhànhđộngtửvìđạomuốnchốnglại.Trongsốhàngngànngườitửvìđạothìchỉcómộtngườinổitiếng,nhưnghàngngànngườikialạikhôngcổvũđượcbấtkỳcuộcnổidậyhaytạocảmhứnghìnhthànhmộttôngiáonào,vìvậynếuđôilúcviệctửvìđạocótạoraítnhiềusứcmạnh,thìđócũnglàđiềukhônghoạchđịnhtrướcđược.Quantrọnghơn,lúcấybạnđâucòntrêncõiđờinàyđểhưởngsứcmạnhấy.Vàcuốicùngnhữngkẻtửvìđạocũngcó

chútgìđóíchkỷvàngạomạn,chừngnhưhọcảmthấynhữngngườitheogótmìnhlạikhôngquantrọngbằngvinhquangcủachínhhọ.

Khinàotrongtaykhôngcònquyềnlực,tốthơntanênphớtlờphépnghịchđảocủaquyluậtnày.Đừngđảđộnggìđếnviệctửvìđạo.Trướcsaugìthìquảlắccũngđongđưalạiphíata,vàtaphảisốngđểnhìnthấythờiđiểmấy.

NGUYÊNTẮC23

TẬPTRUNGLỰCLƯỢNG

Duytrìsứcmạnhvànănglựcbằngcáchgiữchúngtậptrungvàochỗmạnhnhất.Nếuđàogiếnghãyđàocàngsâucàngtốt,thayvìđàoqualoagiếngnàyrồinhảysangđàogiếngmới.Khimưucầunguồnquyềnlựcđểđưamìnhlên,tahãytìmmộtngườiđỡđầuchủchốt,mộtconbòsữasẽchotasữatrongkhoảngthờigiandàisắptới.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

VàođầuthếkỷVItrướcCôngnguyêntạiTrungQuốc,vuanướcNgôlàHạpLưlâmchiếnvớicáclựclượngphíaBắcvùngTrungNguyên.Tuylàthếlựcđanglớnmạnh,songnướcNgôlạikhôngcóđượcbềdàylịchsửvàvănhóacủaTrungNguyên,vốnlàcáinôivănhóacủaTrungQuốcsuốthàngtrămnăm.NếuđánhbạiđượcTrungNguyên,nướcNgôsẽlậptứcnângcaovịthếcủamình.

VàođầucuộcchiếnquânnhàNgôthắngtrậnliêntiếpnhưngchẳngbaolâusaulạisalầy.Hễthắngởmặttrậnnàythìlạithấtthếởmặttrậnkia.ĐạithầnnhàNgôlàNgũTửTưcảnhbáovuarằngViệtvươngCâuTiễnởphíaNambắtđầuđểýcácvấnđềcủanướcNgôvàcóýđồxâmlược.Vuachỉcảcườivớinhữngloâucỏnconấy,bảorằngchỉcầnmộtchiếnthắngnữalàxemnhưthuphụctrọnTrungNguyên.

Năm490NgũTửTưgửicontraisangnướcTềlánhnạn.Quahànhđộngđó,ôngmuốnnhắnvuaNgôbiếtlàmìnhkhôngtánđồngchiếntranhvàtinrằngthamvọngcủanhàvuasẽđưanướcnhàđếnchỗdiệtvong.Vuanổitrậnlôiđình,kếttộiNgũTửTưbấttrungvàralệnhôngphảitựsát.Quânxửthầntử,NgũTửTưrămrắpnghetheo,nhưngtrướckhitựvẫn,ôngkhócbatiếng:“Xinbệhạhãymócmắthạthầnvàđặttrêncổngthành,đểhạthầncóthểnhìnthấybinhđoànViệtvươngCâuTiễncakhúckhảihoànbướcvàothànhchúngta.”

NhưNgũTửTưđãdựđoán,thờigiansauquânđộinướcViệtvinhquangbướcquacổngthànhnướcNgô.Khigiặcđãbaovâyvươngcung,nhàvuanhớlạinhữnglờicuốicủaNgũTửTư.Nhàvuatựsáttrongtưthế“taychekínmặtđểkhỏitrôngthấytianhìntráchmóccủaviênđạithầnởthếgiớibênkia”.

Diễngiải

CâuchuyệnnướcNgôlàmôthứccủatấtcảcácvươngtriềuđiđếnchỗdiệtvongvìmưuđồbànhtrướng.Saymenthànhcôngvàsimêvìthamvọng,nhữngvươngtriềuấyđạtđếnquymôthôbỉvàphảidiệtvongtoànbộ.ĐólàđiềuđãxảyravớithànhphốAthenscổđại,vốnluônnhòmngóhảiđảoSicilyvàcuốicùngphảimấtluônđếchế.NgườiLaMãcũngmởbờcõimìnhraquárộngnêncàngđểlộnhữngchỗyếu,trởthànhmụctiêutấncôngcủacácbộlạcmanrợ.Sựbànhtrướngvôíchđãdẫncácđếchếấyđếnchỗdiệtvong.

SốphậncủanướcNgôcóthểlàbàihọcsơđẳng,chotathấyviệcgìsẽxảyrakhidàntrảilựclượngtrênquánhiềumặttrận,vìcáilợitrướcmắtmàquêncáihạitừxa.“Nếutìnhthếkhôngnguynan,”TônTửnói,“thìđừngđánhnhau.”Đógầnnhưlàmộtđịnhluậtvậtlý:Cáigìtohơnkíchthướcbìnhthườngtrướcsaugìcũngsụpđổ.Trítuệtakhôngnênlanmantừmụctiêunàysangmụctiêukhác,đừngđểchútthànhcônglàmxaolãngmàquênđitínhmụctiêuvàchừngmực.Cáigìtậptrung,mạchlạcvàcốkếtvớinhữngđiềutrướcđóthìsẽcósứcmạnh.Cáigìtảnmát,chiarẽvàcănggiãnsẽmụcrữavàngãđổ.Phìnhcàngtothìđổcàngnặng.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

GiađìnhgiớichủngânhàngRothschildkhởiđầurấtkhiêmnhườngtrongkhighettoDoTháiởthànhphốFrankfurtnướcĐức.LuậtlệhàkhắccủathànhphốkhôngchophépngườiDoTháitràtrộnvớinhữngngườingoàighetto,nhưnghọđãkhônkhéobiếnsựcấmđoánđóthànhthếmạnh–họtựlựchơnvàmiệtmàibảotồnnétvănhóariêngbiệt.MayerAmschel,ngườiđầutiêncủahọRothschildtrởnêngiàucónhờviệcchovayvàocuốithếkỷXVIII,hiểurấtrõloạiquyềnlựcxuấtpháttừsứcmạnhtậptrungvàcốkếtấy.

Thứnhất,bảnthânAmschelliênminhvớimộtgiađình,đólàcácquýtộcThurnundTaxis.Thayvìmởrộngđốitượngchovay,ôngtachỉtậptrungphụcvụchogiađìnhđó.Thứhai,Amschelkhôngphâncấpviệckinhdoanhchobấtkỳngườingoàinàomàchỉnhờconcháuvàbàconcậtruộtnhất.Giađìnhcàngđoànkếtvàkhăngkhítsẽcànghùngmạnh.ChẳngbaolâusaunămngườicontraicủaAmschelđãquảntrịviệckinhdoanh.Khiquađờinăm1812,Amschelkhôngdichúcchomộtngườithừahưởngduynhất,màđểchocảnămđứaconcùngtiếpnốitruyềnthốngkinhdoanhcủagiađình,cóvậyhọmớiluôngắnbóvớinhauvàchốnglạiviệcngườingoàixâmnhập

vàlàmloãngquyềnlực.

Saunàykhikhuếchtrươngkinhdoanhsangcácchâulụckhác,hậuduệcủaAmschelvẫntheochiếnlượccũcủagiađìnhkhicònởghetto:khôngchongườingoàichenvàocôngviệc,luônđoànkếtvàtậptrungsứcmạnh.Vàothờiđó,tộcRothschildthiếtlậphệthốngthưtínnhanhchấtchâuÂu,nhờđóhọnắmbắttintứcsớmhơnnhiềusovớicácngânhàngcạnhtranhkhác.Gầnnhưlàhọđộcquyềnvềthôngtin.Vềnộibộ,họliênlạcvớinhaubằngngônngữYiddishđặcthùvùngFrankfurt,quamãsốđặcbiệtmàchỉanhemtronghọvớinhaumớihiểuđược.

HônnhântộcRothschildcũngdiễnratronghọhàngđểgiữbímậtvàcủacảikhônglọtrangoài.Mộtngườitrongtộcnói:“Chúngtôigiốngnhưbộmáycủađồnghồ,phầnnàocũngkhôngthểthiếu.”

Diễngiải

CácthànhviêngiatộcRothschildsinhraởnhữngthờiđạilạlùng.Họxuấtthântừmộtnơichốnchưahềthayđổiquabaothếkỷ,nhưnglạisốngtrongthờiđạiđãkhởisinhcuộcCáchmạngCôngnghiệp,CáchmạngPhápvàmộtloạtchuyểnbiếnquantrọng.TộcRothschildgìngiữchoquákhứsốngđộng,cưỡnglạinhữngđườnglốiphântáncủathờikỳđóvànhưvậyđãtrởthànhbiểutượngcủaquyluậttậptrung.

ĐứaconmangtênJamesRothschildlàđiểnhình.KhilậpnghiệpởParis,ôngđãchứngkiếnNapoléonbịhạbệ,chếđộquânchủBourbonphụchưng,chếđộquânchủtrưởnggiảcủaOrléans,việcđổisangchếđộcộnghòa,rồicuốicùnglàsựkiệnNapoléonIIIlênngôi.PhongcáchvàthờitrangPhápthayđổixoànhxoạchsuốtgiaiđoạnnhiễunhươngấy.Jameslèoláigiađìnhvàduytrìsứcmạnhđoànkết,giốngnhưghettoDoTháisốngmãitrongdònghọ.Nhờgiữliênlạcvớiquákhứ,giatộcRothschildđãcóthểpháttriểnđượctrongthờikỳloạnlạcnhưvây.Sựtậptrungvàhộitụchínhlànềntảngcủaquyềnlực,thịnhvượng,vàổnđịnhcủagiatộcRothschild.

Chiếnlượctốtnhấtlàphảiluônhùngmạnh;đầutiênlàhùngmạnhnóichung,vàsauđólàhùngmạnhởnhữngđiểmthenchốt...Khôngcóquyluậtchiếnlượcnàocaosiêuvàđơngiảnhơnlàphảigiữgìnlựclượngthậttậptrung...Nóingắngọn,nguyêntắclà:hànhđộngvớisựtậptrungcaođộnhất.

(CarlvonClausewitz,1780-1831)

>

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Thếgiớingàycàngchirẽtrầmtrọng–chiarẽbêntrongquốcgia,đảngphái,giađình,thậmchícánhân.Chúngtađanglâmvàotìnhtrạngphântánhoàntoàn,phảirấtvấtvảđểtậptrungđầuócvàomộthướng,trướckhibịhàngngànvụviệckhácđánhlạchướng.Mứcđộxungđộttrongthếgiớingàynayhiệnđangcaohơnbaogiờhết,vàchúngtađãđưasựxungđộtấyvàocuộcsốngcủamình.

Ởđây,giảiphápcódạngthumìnhvàotrong,nhìnlạiquákhứ,hướngvềnhữnghìnhthứcsuytưvàhànhđộngtrunghơn.NhưSchopenhauerđãviếtrằngtàitríchínhlàcấpđộsứcmạnhtậptrung,chứkhôngphảicấpđộmởrộng.Napoléonbiếtrõgiátrịcủaviệchộitụlựclượngđánhvàođiểmyếunhấtcủađịchthủ,vàđólàmộttrongnhữngbíquyếtgiúpôngthànhcôngtrênchiếnđịa.Songsong,sứcmạnhtinhthầnvàtrínãoôngcũngrậptheokhuônmẫuvừakể.Chuyêntâmvàomụctiêu,tậptrunghoàntoànvàođíchngắm,dùngnănglựcấytácđộngđếnnhữngngườiíttậptrunghơn–sứcmạnhnàygiốngnhưmũitênhễbắnlàtrúng.

Casanovanhìnnhậnôngthànhcôngtrongđờilànhờbiếttậptrungvàomộtmụctiêuduynhấtvàrasứcthựchiệnchođếnkhithànhtựu.Tạisaophụnữnàocũnggụcngãkhiđượcôngtántỉnh?VìhễđãthíchphụnữnàorồithìCasanovaluôntoàntâmtoànývớingườiấy.Đãngắmngườinàothìsuốtthờigiansauđóôngkhônghềnghĩđếnaikhácnữa.LúcbịgiamtrongngụcthấtởVenice,nơichưamộtaiđàothoátđược,Casanovachỉnghĩđếnviệcvượtngục,ngàyquangàychỉtậptrungvàomộtýnghĩduynhấtđómàthôi.Vàcuốicùngôngđãthànhcông.HồikýCasanovasaunàycóđoạn:“Tôiluôntinrằngkhingườinàođãdínhcứngvàđầumộtquyếtđịnhthựchiệnviệcgìđó,vàchỉbậntâmduynhấtvềmộtvấnđềnàođó,anhtaphảithànhcông,chodùcókhókhăncáchmấy.”

Ởthếgiớiquyềnlựctaluôncầnsựgiúpđỡcủangườikhác,thườnglàngườicóquyềnnănghơnta.Kẻngusẽvevãntừngườinàyđếnngườikia,vìtinrằngmìnhsẽsốngsótnhờmởrộngquanhệnhưthế.Tuynhiênquyluậttậptrungbảotanêntiếtkiệmnănglượngđểchútâmvàomộtnguồnquyềnlựcduynhấtthíchhợp.NhàkhoahọcNikolaTeslađãkhánhtậnvìtinrằngkhilàmviệcchonhiềunhàtàitrợthìôngmớigiữđượcthếđộclập.Cuốicùngsự“độclập”củaTeslacónghĩalàôngkhôngthểdựavàomộtngườiđỡđầunàonhấtđịnhmàluônphảichiềuýhàngchụcngườicùnglúc.

TấtcảcácdanhhọavàvănsĩthờiPhụchưngđềugặpphảivấnđềnày,chứ

khôngriênggìPietroAretino.Suốtđời,ôngtacứkhổsởvìphảichiềulònghếtcôngtướcnàyđếnhoàngtửnọ.Cuốicùngkhiđãchánngấy,ôngquyếtđịnhcốgắngtranhthủCharlesV,vànhưthếcuốicùngôngđãnếmmùitựdokhichỉtùythuộcvàomỗinguồnquyềnlựcduynhất.MichelangelokhámpháđượctựdonàyvớiGiáohoàngJuliusII,GalileovớigiatộcMedici.Rốtcuộc,ngườiđỡđầuduynhấtsẽđánhgiáđúnglòngtrungcủabạnvàdựavàosựphụcvụcủabạn;vềlâuvềdài,chủnhânsẽphụcvụchonôlệ.

Cuốicùng,bảnthânquyềnlựcluôntồntạidướidạngtậptrung.Trongbấtkỳtổchứcnào,quyềnthaotúngcũngthuộcvềmộtnhómnhỏ.Vàthườngkhiđókhôngphảilànhómgồmnhữngngườicóchứcdanhchứcvị.Trongcuộcchơiquyềnlực,chỉcókẻkhờmớilăngxăngmàkhôngtậptrungvàomụcđích.Taphảitìmhiểuxemailàngườicầmchịch,aithựcsựlàđạodiễnđứngsaucánhgà.NhưRichelieuđãkhámpháởgiaiđoạnđầuchinhphụcđỉnhcaoquyềnlựctrênchínhtrườngnướcPháphồiđầuthếkỷXVII,khôngphảivuaLouisXIIIralệnh,màchínhhoàngtháihậumớilàngườiquyếtđịnhsaucùng.Vìthếđứchồngynàymớikhônkhéochàimồibà,nhờvậytừđịavịtriềuthần,ôngmớivọtlênđỉnhcaochótvót.

Bạnchỉcầndòđúngmỏdầumộtlầnthôi,thìtiềntàivàquyềnlựccủabạnsẽđượcđảmbảosuốtcảđời.

Hìnhảnh:

Mũitên.Takhôngthểbắnhaiđíchbằngmộtmũitên.Nếutâmkhôngđịnh,tasẽchệchmụctiêu.Tâmvàtiễnphảilàmột.Chỉvớisựtậptrungcaođộcảtrílựcvậtlựcnhưvậythìmũitêncủatamớixuyênthủnghồngtâm.

Ýkiếnchuyêngia:

Nênchuộngchiềusâuhơnchiềurộng.Sựhoànchỉnhnằmởchấtchứkhôngphảilượng.Chỉvớibềrộngthôi,takhôngbaogiờvượtlênkhỏimứctầmthường,vàđólànỗibấthạnhcủanhữngngườiquantâmđếnnhiềuthứnóichung,muốnbắtcáhaitayđểcuốicùngchẳngđượcconcánào.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Việctậptrungkhôngphảilàkhôngcórủiro,vànhiềukhiphântánmỏngmớilàchiếnthuậtthíchhợp.TrongcuộcchiếnchốngpheDânquốc,MaoTrạchĐôngvànhữngngườicộngsảntiếnhànhcuộctrườngchinhtrênnhiều

mặttrận,vớivũkhíchínhlàpháhoạivàdukích.Phântánmỏngthườngkhilạithíchhợpvớikẻyếuhơn,vàtrênthựctếđólànguyêntắccốtyếucủachiếntranhdukích.Khiđốiđầuvớibinhlựcmạnhhơn,nếutậptrunglựclượngtasẽtrởthànhmụctiêudễbắnphá.Tốthơntanênhòamìnhvàobốicảnhvàlàmkẻthùhoangmangkhitathoắtẩnthoắthiện.

Gắnliềnvớimộtnguồnquyềnlựcduynhấtcóthểđặttavàothếnguynantộtcùng:nếunguồnquyềnlựcđódiệtvonghoặcbịthấtsủng,tachắcchắnbịvạlây.ĐólàđiềuxảyrachoCesareBorgia,vốndựavàothếlựccủangườichalàGiáohoàngAlexanderVI.ChínhgiáohoàngđãcấpbinhđộichoCesarevàtạoranhữngcuộcchiếnnhândanhông.Khiôngđộtngộtquađời,xemnhưCesaretiêutùngluôn.Quanămtháng,Cesaređãtạoraquánhiềukẻthù,vàvàotìnhthếđólạikhôngcònchiếcôdùnàonữacả.Vìvậyđểđềphòngtrườnghợpnày,bạncóthểbámlấynhiềunguồnquyềnlực.Độngtháiđóphảiđượctiếnhànhcẩntrọngtrongthờiđiểmbạoloạnnhiễuthương,hoặckhikẻthùđầyrẫy.Lúcđó,càngcónhiềusưphụthìbạnsẽcàngítrủiro,nếukhôngmaycósưphụnàođóquađời.Thậmchítìnhtrạngphântánđógiúpbạnkhíchhọchốngđốinhau.Ngaycảkhitậptrungvàomộtnguồnquyềnlựcduynhất,bạncũngphảidựtrùcáingàymàsưphụbạnkhôngcònđóđểbảovệbạn.

Cuốicùng,nếuquáchămbẵmvàomộtmụctiêuduynhấtcóthểkhiếnbạntrởthànhchánngấyđếnmứcphátốm,đặcbiệtởlĩnhvựcnghệthuật.DanhhọaPaoloUcellothờiPhụchưngbịphốicảnhámảnhquámứcđếnđộtranhôngvôhồnvàkhôngcònvẻtựnhiên.TrongkhiđóLeonardodaVincilạiquantâmđếnnhiềulĩnhvựckhácnhau–kiếntrúc,hộihọa,khítài,điêukhắc,cơkhí.Chínhsựdàntrảimớilànguồnsứcmạnhcủaông.Nhưngnhữngthiêntàinhưvậyhiếmlắm,vàphầncònlạicủanhânloại,trongđócóchúngta,tốthơnnênchuyênsâuvàomộtđiểm.

NGUYÊNTẮC24

ĐÓNGVAITRIỀUTHẦNTHẬTHOÀNHẢO

Mộttriềuthầnsẽphátđạttrongmộtthếgiớimàmọithứđềubịchiphốibởiquyềnlựcvàsựkhéokéovềchínhtrị.Triềuthầnđóđãnhuầnnhuyễnvớinghệthuậtquanhco;hắnnịnhbợvàquyphụccấptrên,sẵnsànghạgụctấtcảcácđồngliêukhácđểbámlấyvịtríquyềnlựcbằngnhữngphươngthứccạnhkhóevàmềmmỏngnhất.Hãyhọcvàứngdụngcácquytắccủamộtkẻtriềuthầnvàsựthăngtiếncủabạntrongtriềusẽkhôngcònbiêngiới.

XÃHỘICỦAMỘTTRIỀUĐÌNH

Đốivớibảnchấtloàingười,cómộtsựthậthiểnnhiênlàcấutrúccủamộttriềuđìnhsẽtựđộnghìnhthànhquanhtâmđiểmquyềnlực.Trongquákhứ,triềuđìnhhìnhthànhchungquanhvịchúatểvàtriềuđìnhcòncónhiềuchứcnăng:Ngoàiviệclàmđẹphoànggia,quýtộc,vàcáctầnglớpthượnglưu,đểgiữgiaicấpquýtộcgầnbênvàdướitaychúa,tạođiềukiệnchochúacanhchừnghọ.Triềuđìnhphụcvụchoquyềnlựcởnhiềumặt,nhưngchứcnăngchủyếuvẫnlàđểtônvinhchúatể,tạoramộtthếgiớithunhỏluônbonchenđểlàmđẹplòngchúa.

Trongcuộcchơinày,vaitròtriềuthầnrấtnguyhiểm.NhữngghichúcủamộtlữkháchẢRậphồithếkỷXIXchobiếtởtriềuđìnhDafur,hiệnnaylànướcSudan,mọitriềuthầnđềuphảirămrắplàmytheonhữnggìvịsultanlàm:Nếutrongbuổiđisăn,ôngtacóngãngựathìcảbầytriềuthầncũngphảingãtheo;nếuôngtabịthườngthìhọcũngphảichịucùngloạithươngtổnđó.

Mốinguylớnhơnlàlàmphậtývịchúatể,cóthểdẫnđếnhìnhphạtlưuđàyhoặcxửtrảm.Ngườitavímộttriềuthầnlọclõinhưmộtnghệsĩđidâythăngbằng,biếtlàmhàilòngngườixemnhưngđừnglàmhàilòngtháiquá,cúiđầuvângdạnhưngphảibiếtnổibậtgiữađámtriềuthần,tuynhiêncũngđừngquánổibậtđếnmứclàmchochúaphảibấtan.

Cáctriềuthầnlừngdanhkimcổđềulàbậcthầycủanghệthuậtvậnđộngkẻkhác.Họlàmchovuachúacảmthấymìnhvuachúahơn,bằngcáchlàmchotấtcảmọingườiphảiesợquyềnlựccủakẻtrịvì.Họlànhữngtayphùthủycủavẻbềngoài,biếtrằnghầuhếtnhữngsựviệcởtriềuđìnhđềuđượcđánhgiáquavẻbềngoài.Nhữngtriềuthầngiỏiđềurấtphongnhãlịchsự,đòntấncôngcủahọđượcngụytrangkỹvàkhôngtrựctiếp.Họlàmchủsựphát

ngônvàkhôngnóiralờithừanào,cókhencũngkhenvớichủđích,cóchêcũngchêkínkẽ.Họgiốngnhưthỏinamchâmthúvị-mọingườithíchởgầnhọbởivìhọbiếtcáchchiềulòngmàkhônghạthấpmình.Nhữngtriềuthầngiỏigiangnhấtđềuđượcchúasủngáivàhưởnglợitừvịtríấy.Nhiềukhiquyềnlựccủahọcònhơnvua,bởivìhọxuấtsắctrongviệcgồmthuảnhhưởng.

Ngàynaynhiềungườichorằngsinhhoạttriềuđìnhlàditíchcủaquákhứ,mộtloạivậtlạcủalịchsự.Đáplại,Machiavellichorằnghọlậpluận“nhưthểvũtrụ,mặttrời,cáctinhtú,vàloàingườiđãthayđổitrậttựchuyểnđộngvàquyềnlựcđãkhácxasovớivũtrụ,mặttrời,cáctinhtú,vàloàingườicủathờixưa”.NgàynaycólẽlàkhôngcònvịVuaMặtTrờinàosongvẫncònvôsốngườitưởngrằngmặttrờiquayquanhhọ.Hoàngtriềucóthểítnhiềuđãbiếnmất,hoặcgiảgiảmbớtquyềnlực,songtriềuđìnhvàtriềuthầnvẫnhiệndiệnbởivìquyềnlựcluônhiệndiện.Ngàynayhiếmkhimộttriềuthầnphảingãngựachogiốngchúa,nhưngnhữngquyluậtchiphốiviệctriềuchínhvẫnvôtậnnhưquyluậtcủaquyềnlực.Vìvậycórấtnhiềuđiềutanênhọchỏiởcáctriềuthầncủathờiquákhứvàhiệntại.

CÁCQUYLUẬTTRIỀUCHÍNH

Đừngchơinổi.Khôngnênhuyênthuyênvềbảnthânhoặcvềthànhtíchcủamình.Càngnóinhiều,tasẽlàmngườikháccàngnghikỵ,từđósẽcókẻganhtỵmuốnđâmsaulưngta.Hãycẩnthận,thựcsựcẩnthậnkhinóivềnhữngthànhtựucủamình.Nóichunglàtanênkhiêmnhường.

Cóphongcáchungdung.Đừngbaogiờtỏravấtvảvớicôngviệc.Phảiđểchomọingườithấylàtàinăngcủabạnnhưdòngchảytựnhiên,vớiphongtháiungdungkhiếnhọnghĩrằngbạnlàthiêntàichứkhôngphảikẻcàychohếtviệc.Ngaycảkhicôngviệcđòihỏiphảiđổmồhôihột,bạnvẫnphảilàmravẻkhôngcầngắngsức–mọingườikhôngthíchmấybạnphảiđổmồhôisôinướcmắt,vốncũnglàmộtcáchthuhútchúý.Chẳngthàđểchohọngạcnhiêntrướclượngcôngviệctolớnđượcbạnthựchiệnthậtnhànnhã,cònhơnlàhọngạcnhiênlàtạisaobạnphảivấtvảnhưthế.

Nịnhvừaphảithôi.Cóthểđốivớicấptrêncủabạn,baonhiêusựnịnhhótcũngkhôngđủ,nhưngnênnhớcáigìnhiềuquácũnggiảmgiátrị.Nịnhhótquálốsẽlàmcácđồngliêuganhtỵ.Hãyhọccáchnịnhbợgiántiếp–chẳnghạnnhưbiếtrútluivàobóngtốisaukhithànhcông,đểchosưphụmìnhđượcnổibật.

Biếtthuhútchúý.Nghequacóvẻmâuthuẫn:Khôngđượcchơinổi,nhưngđồngthờiphảibiếtcáchnổibật.ỞtriềuđìnhLouisXIV,hễvuachúýnhìnaithìlậptứcngườiấyxemnhưthăngmộtbậctrongtôntiphẩmtrật.Bạnsẽkhôngcócơhộithăngtiếnnếukhôngđượcchúachúýđếngiữađámquầnthần.Nghệthuậtchínhởchỗnày.Banđầubạnchỉcầnđượcchúanhìnthấy,đúngtheonghĩađen.Vìvậynênchămsócvẻbềngoàicủabạn,tìmcáchtạoraphongcáchvàhìnhảnhkhácbiệt–khácbiệtmộtcáchtinhvi.

Thayđổiphongcáchvàngônngữchohợpvớingườimìnhđangđốithoại.Việctinvàosựbìnhđẳng–nghĩrằngtaphảihànhđộngvàănnóiynhưnhauđốivớitấtcảmọingười,chodùcấpbậchọrasao,thìnhưthếmớilàquântử-làmộtlỗilầmtolớn.Nhữngngườidướitasẽxemđólàbiểuhiệntrịchthượng,cònkẻtrêntasẽnghĩtalàbấtkính.Bạnphảithayđổicáchănnóixửsựtùyngườiđốidiện.Đókhôngphảilànóiláo,màchỉlàđóngkịch,vàđóngkịchlàmộtnghệthuậtchứkhôngphảicủatrờicho.Hãyhọcnghệthuậtấy.Điềunàyđúngvớirấtnhiềunétvănhóakhácởtriềuđìnhhiệnđại:Đừngbaogiờchorằngchuẩnmựcvềứngxửvàcáchđánhgiácủabạnlàphổquát.Khôngthíchnghiđượcvớivănhóangườikhác,đókhôngchỉlàđỉnhcaocủasựthôlỗ,màcònđặtbạnvàothếbấtlợi.

Đừngbaogiờlàkẻbáohungtin.Chúatểsẽgiếtkẻbáohungtin:việcnàyvẫnlặpđilặplạitronglịchsử.Taphảiđấutranh,vànếucầnnóiláovàlừabịpcũngđược,nhưngphảilàmsaochogánhnặngbáohungtinphảiđèlênvaingườikhác.Cốgắngthuxếpnhưthếnàođểchỉbáotinvui,đểkhivừathoángthấytalàchúavuitrongbụng.

Đừngtỏvẻthânmậtvớichúa.Chúacầncóbềtôichứkhôngcầnbềtôilàmbạn.Takhôngnêntiếpcậnchúatheocáchthânmậthoặchànhđộngnhưthểhaingườitâmđầuýhợp,vìđólàđặcquyềncủachúa.Nếuchúamuốnxửsựngangbằngvớita,tachiềulòngchúanhưngnhớgiữkẽcẩntrọng,đểtỏrõkhoảngcáchgiữahaingười.

Đừngtrựctiếpphêpháncấptrên.Điềunàythoạtngheđãquáhiểnnhiên,nhưngcónhiềukhitaphảibiếtcáchgópý,bởivìcứmãicâmnhưhếnkhôngbaogiờcóýkiến,talạilâmvàotìnhthếrủirokhác.Taphảihọccáchđưaralờigópýcànggiántiếpvàlễđộcàngtốt.Hãysuyđinghĩlạinhiềulầnđểchosựgópýđóđủvòngvo.Hãythậttinhvivàtếnhị.

Đừngđòihỏiquánhiềuđặcân.Mỗikhiphảitừchốilờicầuxincủacấpdưới,kẻbềtrênhếtsứcbuồnlòng.Chúacũngbiếtáynáy.Càngítkhixinxỏđặcâncàngtốt,vàphảibiếtđâulàgiớihạn.Thayvìđặtmìnhvàothếxinxỏ,

bạnhãylàmtốtđểđượcchúatựýbanthưởng.Đặcbiệtquantrọng:Đừngnhândanhngườikhácmàxinchiếucố,nhấtlànhândanhmộtngườibạn.

Đừngnóiđùavềvẻbềngoàihoặcsởthích.Tháiđộtươivuivàtínhkhídídỏmlàđứctínhchủyếuđốivớimộttriềuthầntốt,vàcónhiềulúctacũngnênbỡncợtmộttíchođượcviệcđượclòng.Nhưngbạnnhớđừngbaogiờbỡncợtvềvẻbềngoàihoặcsởthích,vốnlàhailĩnhvựcnhạycảm,nhấtlàđốivớikẻbềtrên.Ngaycảkhikhôngcóhọởđóbạncũngchớ.Nếukhôngbạnsẽtựđàomồchônmình.

Đừngnhạobáng.Hãykhenngợithànhtựucủangườikhác.Nếucứchỉtríchbạnđồngliêu,thậmchínhữngkẻdướiquyền,nhữnglờichỉtríchấysẽtácdụngngượclại,lúcnàocũnglởnvởntrênđầubạnnhưđámmâyđen.Aicũngtứcgiậnvìmộtlờinhạobáng.Hãybiếtcáchkhenngợivừaphảinhữngthànhtựucủakẻkhác,đổilạibạnsẽđượcchúýthânthiện.Biếtcáchnóilênsựtrầmtrồ,vàlàmchongườitanghĩrằngmìnhtrầmtrồthật,làmộtkỹnăngngàycànghiếm.

Biếttựnhậnthức.Gươngsoilàmộtsángchếkỳdiệu,khôngcónótasẽphạmphảitộilớnđốivớicáiđẹpvàsựlịchthiệp.Tacũngcầncótấmgươngchohànhđộngcủamình.Đôikhisựphảnchiếunàyđếntừlờigópýcủangườikhác,nhưngđókhôngphảilàphươngcáchđángtincậy:Taphảilàtấmgươngsoicủachínhmình,tậpchođượckỹnăngnhìnthấybảnthânmìnhnhưngườikhácnhìnthấy.Liệutacóquákhúmnúm?Liệutacóquáxumxoe?Liệutacócốthuhútsựchúýquálộliễu,nhưthểtađangxuốngdốc?Hãybiếttựnhậnthứcvàtasẽtránhđượcvôsốlỗilầm.

Làmchủcảmxúc.Nhưmộtdiễnviêntàiba,taphảibiếtcáchkhóccườitheoyêucầu.Taphảicókhảnăngchegiấucơngiậndữcũngnhưnỗithấtvọngdướivẻmặtbìnhthảnvàhàilòng.Taphảiđiềukhiểnđượcvẻmặtcủamình.Muốngọiđólàdốitráthìcứviệc,nhưngnếubạnkhôngmuốndấnthânvàlúcnàocũnglàmngườilươngthiệnvàbộctrực,thìsaunàynếumọingườibảobạnlàkhóchịuvàngạomạnthìđừnghỏitạisao.

Thíchứngvớitinhthầnthờiđại.Tỏvẻhoàicổđôichútcũngdễthương,miễnlàtachọngiaiđoạnnàođócáchnayítnhấtvàichụcnăm.Chứnếuănmặcứngxửnhưcáchnaychừngmườinămthìthậtlàlốbịch,trừkhitathủvaianhhềtriềuđình.Tinhthầnvàcáchsuynghĩcủataphảitheokịpthờiđại,chodùthờiđạingàynaycóxúcphạmđếnsựnhạycảmcủata.Tuynhiêncũngchớnênđitrướcthờiđạiquáxakẻokhôngaihiểuta.Tốtnhấttanênlàmtheohaybắtchướctinhthầncủathờiđại.

Hãylànguồnvui.Điềukiệnnàylàthenchốt.Bảnchấttựnhiêncủaconngườilàxalánhnhữnggìbuồnbãđángchán,trongkhisựduyêndángvànguồnvuitiềmtàngsẽthuhúttanhưnhữngconthiêuthânlaovàongọnlửa.Hãylàngọnlửađóvàtasẽlênđếnđịavịđỉnhcao.Khôngphảiaicũngdễdàngđượcsủngái,bởivìkhôngphảiaicũngđượctrờisinhravớivẻduyêndángvànétthôngminhdídỏm.Nhưngtacóthểkiểmsoátđượcnhữngnétkhóưacủamìnhvàchegiấuchúngđikhicầnthiết.

Mộtngườiamtườngtriềuđìnhlàngườilàmchỉđượchànhđộng,tianhìnvàgươngmặt;hắnphảisâusắcvàkhônlường;hắncheđậyýđồxấuxa,mỉmcườivớikẻthù,kiểmsoátcơnnónggiận,ngụytrangcácdụcvọng,biếtlàmđiềutươngphảnvớicõilòng,nóivàhànhđộngngượclạivớitìnhcảmcủamình.

(JeandeLaBruyère,1645–1696)

MỘTSỐHOẠTCẢNHVỀCUỘCSỐNGỞTRIỀUĐÌNH

Hoạtcảnh1

Alexanderđạiđế,kẻchinhphụcvùnglòngchảoĐịaTrungHảitừTrungĐôngđếnẤnĐộ,từngthọgiáovớivịthầyvĩđạilàAristotle,vàsuốtcuộcđờingắnngủicủamình,Alexanderrấttậntâmvớitriếthọcvànhữnglờidạybảocủathầy.Ôngtừngthanphiềnvớithầyrằngsuốtnhữngchiếndịchkéodài,mìnhkhôngcóaiđểđàmđạovềcácvấnđềtriếthọc.AristotleđềnghịôngchọnCallisthenes,họctròcũcủamìnhđồngthờilàmộttriếtgiarấtcótriểnvọng,làmngườihầuchuyệntrongchiếndịchsắptới.ĐãđượcAristotledạychonhữngkỹnăngcủamộttriềuthần,nhưngtronglòngchàngthanhniênrấtxemthườngnhữngkiếnthứcấy.Chàngtachỉtinvàotriếthọcthuầntúy,vàochữnghĩamộcmạc,vàoviệcnóitoạcrasựthật.CallistheneslýluậnrằngnếuquảthậtAlexanderthíchlắngngheđếnnhưvậythìôngtahẳnsẽkhôngphậtýkhicóngườinóithẳng.TrongmộtchiếndịchcủaAlexander,CallisthenesđãnóithẳngquánhiềulầnkhiếnAlexanderphảikếtliễuđờianhta.

Diễngiải

Nơitriềuchính,sựthẳngthắnlàtròthiếusuynghĩ.Đừngchủquanđếnmứcchorằngchúasẽthíchnghenhữnglờigiánnghịtrungkiên,chodùnhữnglờikhuyênấycóđúngđắncáchmấy.

Hoạtcảnh2

CáchnaykhoảnghaingànnămvàođầutriềuđạinhàHán,cáchọcgiảTrungQuốcbiêntậpquyểnBộSửký.Đólàquyểnsáchchínhthứcghilạitừngtriềuđạitrướcđó,baogồmnhiềuchuyệnkể,thốngkê,điềutradânsốvàbiênniênchiếntrận.Mỗisửkýnhưthếcóphầngọilà“Nhữngsựkiệnbấtthường”,trongđó,giữadanhsáchcáctrậnđộngđấtvàlũlụt,đôikhicòncómôtảnhữnghiệntượnglạnhưcừuhaiđầu,ngỗngbayngược,nhữngvìtinhtúđộtnhiênxuấthiệntrênbầutrời,vânvân.Nhữngtrậnđộngđấtcóthểđượckiểmtravềmặtlịchsử,nhưngnhữngloàiquỷquáivàhiệntượnglạkỳcólẽđượccốtìnhthêmvào,vàchuyênxảyratrongcùngmộtthờiđiểmnhấtđịnh.Việcnàyýnghĩarasao?

HoàngđếTrungQuốcđượcxemlàthiêntử,mộtsứcmạnhcủathiênnhiên.Đếquốccủaôngtalàtrungtâmcủavũtrụ,vàmọithứđềuxoayquanhông.Ôngtượngtrưngchosựhoànhảocủathếgiới.Bìnhphẩmôngtatứclàxúcphạmđếntrậttựcủatrờiđất.Khôngvịquannàodámbìnhphẩmhoàngđế,dùchỉbằngmộtlờinhẹnhàngnhất.Nhưngtrênthựctếhoàngđếvẫnlàconngườivớinhữngnhượcđiểmriêngvàđấtnướcvẫnsuyvongvìnhữnglỗilầmcủahọ.Vìvậyngườibiêntậpsửkýcốtìnhchenvàonhữnghiệntượnglạvàobiênniêntriềuchínhđểcảnhgiácnhữngvịvua.Hoàngđếsẽđượcthôngtinvềviệcngỗngbayngượchoặcnhậtnguyệtquáđộđểtựcảnhtỉnhrằnghànhđộngcủamìnhlàmchovũtrụmấtquânbình,dođóphảiliệumàthayđổi.

Diễngiải

VớinhữngquầnthầnTrungQuốc,việckhuyênrănvualàvấnđềrấtquantrọng.Quanămtháng,hàngngànchứcsắcđãchếtkhicốgắngcangiánhoặckhuyênrănvua.Muốnđượcantoàn,họphảitínhsaođểnhữnglờilẽđếntaivuamộtcáchgiántiếp–nhưngnếuquágiántiếpthìsẽkhôngđượcvuađểýđến.Vìvậyhọchếraquyểnbiênniên:Khôngđềrõailàngườilêntiếngcảnhbáo,nhưnglạilàmchovuahiểuđượctìnhhìnhhệtrọngnhưthếnào.

Tuykẻbềtrêncủabạnhiệnnaykhôngphảilàcáirốncủavũtrụ,nhưngôngtavẫnchorằngmọiviệcquayquanhmình.Nếubạnbìnhphẩm,ôngtachỉthấyngườibìnhphẩmchứkhôngthấybảnthânngườibìnhphẩm.GiốngnhưcáctriềuthầnTrungQuốc,bạnphảitìmcáchẩnmặtphíasaulờibìnhphẩm.Hãydùngbiểutượng,cũngnhưcácphươngphápgiántiếpkhácđểmôtảvấnđề,chứđừnglóđầurachịubáng.

Hoạtcảnh3

Vàothờikỳđầusựnghiệp,kiếntrúcsưngườiPhápJulesMansartnhậnđơnđặtpháchọathêmvàicôngtrìnhnhỏtrongcungVersaillescủavuaLouisXIV.Vớimỗibảnthiếtkế,ôngđềupháctheoýthíchcủavua,sauđótrìnhvuaxem.

TriềuthầnSaint-SimonmôtảkỹthuậttiếpcậnvuacủaMansart:“Tàinăngđặcbiệtcủaôngtachínhlàtrìnhvuaxemnhữngbảnvẽcóchứađiềugìđóchưađượchoànhảo,thườnglàdínhdángđếnviệcthiếtkếvườnngựuyển,vốnlàthếmạnhcủaôngta.NhưMansartđãdựđoán,thếnàovuacũngchỉngayvàochỗkhiếmkhuyếtvàđềnghịcáchtusửa.Mansartlậptứcsuýtxoachotấtcảmọingườicóthểnghethấyrằngbảnthânmìnhkhôngthểnàopháthiệnrađượcvấnđềmàđứcvuađãanhminhchỉrõ.Ôngtasẽtràodângkhenngợi,thúnhậnrằngsovớiđứcvuathìmìnhchỉđánglàmđứahọctròthấpkém”.Đếnnămchỉmớibamươituổi,nhờthỉnhthoảngsửdụngphươngthứcvừakể,Mansartnhậnđượcđơnđặthàngcủacảđờingười:Mặcdùtàinăngvàkinhnghiệmkémhơnnhiềuđồngnghiệp,ôngtađượcvuabantráchnhiệmmởrộngcungVersailles.TừđóvềsauMansartchínhthứctrởthànhkiếntrúcsưriêngcủaLouis.

Diễngiải

Từthờiniênthiếu,Mansarttừngchứngkiếnnhiềunghệthuậtnhânhoànggiađãphảimấtđivịtríưutiêncủamình,khôngvìtàinăngyếukémmàdolầmlỗiứngxử.Tựnguyệnsẽkhôngbướcvàovếtxeđổấy,Mansartluônlàmchovuatựtinhơn,làmchovuangạonghễhơncàngcôngkhaicàngtốt.

Bạnđừngbaogiờchorằngtàinănglàchủyếu.Ởtriềuđình,nghệthuậtứngxửcủamộttriềuthầncònquantrọnghơnkỹnăng.Vàkỹnănglớnnhấtchínhlàlàmchokẻbềtrêncảmthấymìnhcòntàihơnnhữngngườichungquanh.

>

Hoạtcảnh4

Jean-BaptisteIsabeytrởthànhhọasĩchưachínhthứccủatriềuđìnhNapoléon.TronghộinghịViennanăm1814,saukhiNapoléonbạitrậnvàbịlưuđàytrênđảoElba,cácthànhviênhộinghịmờiIsabeyvẽlạisựkiệnlịchsửnàybằngmộtbứchọasửthi.

KhiIsabeytớiVienna,thươngthuyếtgiachủchốtphePháplàTalleyrandđếnviếnghọasĩ.Chorằngmìnhđóngvaitròquantrọngtrongcuộcthương

thảonênTalleyrandđềnghịhọasĩvẽmìnhởvịtrítrungtâm.Isabeyvuivẻnhậnlời.VàingàysauthươngthuyếtgiachủchốtpheAnhlàCôngtướcWellingtoncũngđếngặphọasĩvớiđềnghịtươngtự.Isabeyrấtlễphépnhấttrírằngtấtnhiêncôngtướcphảiởvịtrítrungtâm.

Trởvềstudio,họasĩxemxéttìnhthếkhóxửnày.Nếuưutiênchomộttronghaingười,sẽxảyrabấthòavềmặtngoạigiao,dấylênđủloạiđốkỵngayvàothờiđiểmhếtsứccầncóhòabìnhvàhòahợp.Tuynhiênđếnlúchạtấmvảichebứctranh,cảTalleyrandvàWellingtonđềuhàilòng.TranhvẽmộtđạisảnhrấtđôngcácchứcsắcngoạigiaovàchínhkháchkhắpchâuÂu.Ởmộtphíabứctranh,IsabeyvẽCôngtướcWellingtonđangbướcvàophòngvàmọicặpmắtđềuhướngvềông,nhưvậyôngđãtrởthành“trungtâm”củamọichúý.Cònngaychínhgiữabứctranh,IsabeyvẽTalleyrandchễmchệngồi.

Diễngiải

Thườngđểchomộtchủhàilòngđãkhórồi,giờphảilàmđẹpdạhaichúathìtriềuthầnđóphảilàthiêntài.Đờitriềuthầnlắmcảnhkhóxửnhưvậy:Làmhàilòngôngnàythìôngkiaphậtý.Bạnphảikhéoléotìmracáchtránhđượcvỏdưamànécảvỏdừa.

Hoạtcảnh5

GeorgeBrummell,cònđượcgọilàBeauBrummel,từngnổitrộivàocuốithậpniên1700nhờdángvẻbềngoàihàohoaphongnhã,nhờcáchthắtdâygiàyđượcđôngđảomọingườibắtchước,nhờlốiănnóilắmduyên.NgôinhàanhtaởLondonđượcxemlàtrungtâmthờitrangvàBrummelllàthẩmquyềnvềtấtcảnhữnggìliênquanđếnlĩnhvựcấy.Nếuanhtakhôngthíchloạigiàycủabạnthìlậptứcbạnquăngchúngđivàmuangaythứanhtađangmang.Brummellđãhoànhchỉnhnghệthuậtthắtcà-vạt.NgườitađồnlàLordByrontừngthứcnhiềuđêmtrướctấmgươngđểcốlầnchorabímậtthắtcà-vạtcủaBrummell.

MộttrongnhữngngườihâmmộBrummelllàHoàngtửxứWales,vốntựcholàngườiamtườngthờitrang.Đượcgianhậptriềuđìnhhoàngtử(vàhưởngtrợcấphoànggia),chẳngbaolâusauBrummelltựtinvềthẩmquyềnthờitrangcủamìnhđếnmứcphatròvềtrọnglượngcơthểcủahoàngtử,gọisưphụmìnhlàBigBen.Vìsựthanhmảnhgọnnhẹchínhlàđặcđiểmquantrọngcủamộtcôngtửbảnhbao,nênlờinóiđùacủaBrummelltrởthànhsựxúcphạm.Lầnkiatrongbữaăntốikhikhâuphụcvụcóvẻchậm,anhtabảo

hoàngtử“ĐổchuôngđiBigBen!”Hoàngtửđổchuôngthật,nhưnglàđểgọingườihầumờiBrummellracửavàtừđókhôngbaogiờchoanhtatrởlạinữa.

Mặcdùkhôngcònđượchoàngtửsủngái,Brummellvẫntiếptụcđốixửrấtngạomạnvớingườikhác.Khôngcòntiềntrợcấpcủahoànggia,anhtabịnợngậpđầusongvẫnláoxượcnênmọingườidầnxalánh.CuốicùngBrummellquađờitrongcảnhcùngcựcnhất,côđơnvàmấttrí.

>

Diễngiải

ChínhtàinăngtuyệtluâncủaBrummellđãkhiếnhoàngtửtừhâmmộanhtavàtừđóđưaanhtavàotriều.NhưngngaycảmộtngườinhưBrummell,đượcxemlàthẩmquyềnvềthờitrangvàkhẩuvị,cũngkhôngcưỡnglạiđượcviệcnóiđùavềvẻbềngoàicủahoàngtử,mànguyhiểmhơnhếtlàlúccómặtchủnhânởđó.Đừngbaogiờphatròvềvẻmậpmạpcủangườikhác,ngaycảphatròmộtcáchgiántiếp–đặcbiệtcàngkhôngnênkhikẻđólàsưphụbạn.Nhữngngôinhàtếbầncủalịchsửđầyrẫyloạingườitừngphatrònhưthếđốivớichủnhânmình.

Hoạtcảnh6

GiáohoàngUrbanVIIImuốnđượclưudanhvềtàilàmthơ,nhưngtiếcthaybàithơhaynhấtcủaôngcũngthuộcloạixoàng.Năm1629,CôngtướcFrancescod’EstebiếtđượcthamvọngthicacủagiáohoàngnênpháinhàthơFulvioTestilàmsứgiảđếnVatican.MộttrongnhữngbứcthưcủaTestigửicôngtướcchobiếtlýdovìsaoôngkhôngđượcchọn:“Khicuộcđàmluậnchấmdứt,tôikhuỵugốixuốngchàokiếutừnhưnggiáohoàngradấuvàbướcsangmộtphòngkhác,nơingàingủvàsaukhiđếnbênchiếcbànnhỏ,ngàicầmmộtmớgiấyvàmỉmcườiquaysangtôinói‘Chúngtôimuốnngàinghemộtvàisoạnphẩmcủachúngtôi’.LiềnđógiáohoàngđọcchotôinghehaibàithơkiểuPindar,mộtbàingợicađứcMẹđồngtrinh,vàibàikiavềnữcôngtướcMatilde.”

TakhôngbiếtbiếtchínhxácTestinghĩgìvềnhữngbàithơdằngdặcấy,bởivìsẽrấtnguyhiểmnếuôngtanóiraýkiếnmình,ngaycảtrongmộtbứcthư.Songtrongthưcóđoạntiếptheonhưsau:“Tôinươngtheotâmtrạngngàivàbìnhphẩmtừngdòngvớiđộngợikhencầnthiết,vàsaukhihônchânngàivìđượchưởngđặcânđó[đượcngheđọcthơ],tôixinphépcáolui”.Vài

tuầnsau,khiđếnthămgiáohoàng,côngtướcđãxoayxởkhéoléo,họcthuộclòngbàithơcủagiáohoàngvàngợikhennứcnởkhiếngiáohoàng“vuiđếnmứcgầnnhưmấttrí”.

Diễngiải

Ởlĩnhvựcsởthích,bạncóxumxoevớichủnhânbaonhiêucũngkhôngđủ.Sởthíchlàmộttrongnhữngđiềunhạycảmnhấtcủacáitôi.Sởthíchlàmộttrongnhữngđiềunhạycảmnhấtcủacáitôi.Đừngbaogiờchỉtríchhoặccậtvấnvềsởthíchhoặckhẩuvịcủachủnhân–bàithơcủachủnhânluôntuyệtvời,ytrangluônhoànchỉnh,vàcungcáchluônlàkhuônmẫuchomọingười.

Hoạtcảnh7

ỞTrungQuốcxưakia,Chiêu,vuanướcHàntừnăm358đến333TCNnhậusayvàngủquêntrongngựuyển.Viênquanchuyêntráchgiữgìnvươngmiệnlúcấyđingangquavàthấyvuangủvùikhôngđắpchăn.Vìtrờitrởlạnhnênquanviênbènlấyáokhoáccủamìnhđắpđỡchovua.

Khitỉnhdậytrôngthấytấmáo,Chiêuhỏicủaai.Cậnthầnđápcủaquantrôngnomvươngmiện.Vualiềnchođòiquantrôngnomáokhoácđếnvàphạtvìtộichểnhmảng.Vuacũngchogọiquantrôngnomvươngmiệnđếnvàralệnhchémđầu.

Diễngiải

Đừngbaogiờvượtquágiớihạncủamình.Chỉlàmnhữngviệcđượcgiao,làmchothậttốt,vàđừnglàmgìkhác.Nghĩrằnglàmhơnthếsẽtốthơn,quảlàbạnsailầmlớn.Đừngravẻcốsứclàm,vìnhưvậytrôngnhưbạnđangcốgắngcheđậyđiểmkémcỏinàođó.Làmmộtviệcmàbạnkhôngđượcgiaosẽkhiếnmọingườiđánhdấuhỏi.Nếulàquangiữvươngmiện,bạnhãytrôngnomvươngmiện.Hãytiếtkiệmsinhlựcchonhữnglúckhôngởtrongtriều.

Hoạtcảnh8

Ngàykiađểgiảitrí,họasĩFraFilippoLippi(1406-1469)cùngbạnbèdùngthuyềnbuồmnhỏrangoàikhơiAncona.HọbịhaithuyềnngườiMoorchặnbắt,tấtcảđềubịtróigôlạiđưatớiBarbarybánlàmnôlệ.Suốt18thángdàiFilippokhôngcònhyvọnggìtrởvềItalia.

NhiềulầnFilippotrôngthấyngườimuađingangqua,vàmộtngàykiahọasĩquyếtđịnhpháclạichândungôngtabằngthancủiđốnglửa.Dùchânvẫnbịxiềng,Filippotìmđượcbứctườngtrắngvàvẽchủnhânbằngkíchcỡngườithật,mặcyphụcngườiMoor.Chẳngbaolâusauchủnhânngheđược,vìtrọnvùngnàykhôngaicóbiệttàinàycả,dođóhọasĩcóvẻnhưlàcủatrờicho.ChủnhânhàilòngđếnmứctrảtựdochoFilippovàđưaôngtavàotriều.TấtcảcácdanhgiavọngtộcvùngduyênhảiBarbaryđềuđếnchiêmngưỡngcácbứcchândungdobàntaytàihoacủaFilippothựchiện,vàcuốicùngđểtưởngthưởngcônglaohọasĩđãlàmvinhdanhmình,vịchủnhânđãchongườiđưaFilippovềItaliaantoàn.

Diễngiải

Chúngtađangvấtvảlàmviệcchongườikhác,vàtrongchiềuhướngnàođó,cũnggiốngnhưbịcướpbiểnbắtđibánlàmnôlệ.NhưngcũnggiốngnhưFraFilippo(cóthểởcấpđộthấphơn)phầnlớnchúngtađềucómộttàimọn,mộtkhảnănglàmđiềugìđógiỏihơnngườikhác.Hãymangtàimọnđóraphụcvụchủnhânvàbạnsẽvượtlêntrênnhữngtriềuthầnkhác.Nếucần,hãyđểchochủnhânhưởnghếttiếngthơm,vìđóchỉlàtạmthời:Bạnhãydùngchủnhânlàmbànđạp,mộtphươngcáchtriểnkhaitàinăngcủamình,đểcuốicùnglấylạiđượctựdo,thoátkiếpnôlệ.

Hoạtcảnh9

NgườihầucậncủavuaAlfonsoIvùngAragonkểvuangherằngđêmtrướcanhtanằmmơthấyvuabanchovũkhí,ngựachiến,vàyphục.Vốnlàngườirộnglượng,Alfonsonghĩrằngrấtthúvịnếubiếngiấcmơkiathànhhiệnthựcnênliềntruyềnlệnhbanchongườihầuđúngnhữngthứanhtathấytronggiấcmơ.

LấnsauanhtalạibáoAlfonsobiếtmìnhnằmmơthấyđượcvuabanthưởngrấtnhiềuđồngtiềnvàng.LầnnàyAlfonsomỉmcườivàbảo“Từnayvềsaukhanhđừngtinvàonhữnggiấcmơ,vìchúngnóiláođấy.”

Diễngiải

Khixửlýgiấcmơđầutiêncủangườihầu,Alfonsonắmquyềnkiểmsoát.Biếngiấcmơấythànhhiệnthực,Alfonsoxemmìnhcóquyềnlựcnhưtrời,theonghĩanhẹnhàngvàdídỏm.Tuynhiênđếngiấcmơthứnhì,mọinétthầntiênđềubiếnmất,màtấtcảchỉcònlàmộttròlừađảoxấuxa.Vìvậybạnđừngbaogiờđòihỏitháiquávàbiếtkhinàodừnglại.Đặcquyềncủa

chủnhânlàbantặng–bantặngcáigìvàlúcnàolàtùyôngta,vàđừngaithúcgiụcgợiý.Đừngtạochochủnhâncơhộichốitừlờithỉnhcầucủabạn.Tốthơnlàbạnđạtđượccácânhuệvìchủnhânnhậnthấybạnxứngđángđượchưởng,vàlúcấybạnkhôngcầnxincũngcó.

Hoạtcảnh10

HọasĩchuyênvẽphongcảnhJ.M.WTurner(1755-1851)ngườiAnhlừngdanhvìtàidùngmàu.Quatayôngmàusắctrởnênrựcrỡvàcóđộphátsánglạlùng.NhữngmàusắcấysốngđộngđếnmứcnhữnghọasĩkháckhôngmuốntreotácphẩmcủamìnhcạnhcácbứchọacủaTurner.

HọasĩSirThomasLawrencecólầnbịxuixẻokhikiệttáccủaColognecủaTurnernằmchìnhìnhgiữahaibứccủaông.Lawrencethanphiềnvớichủgallery,nhưngôngnàylýluậnrằngtrướcsaugìthìcũngphảicótranhcủaaiđótreogầntranhcủaTurner.Nhưngkhingheđượcchuyệnnày,trướckhikhaitrươngcuộctriểnlãm,TurnertựýlàmgiảmbớtđộsángmàuvàngkimcủabầutrờitrongbứcCologne,đểchođộmàuxỉnxuốngbằngmàutranhcủaLawrence.MộtngườibạncủaTurnerthấyvậybèntiếnđếnvớicặpmắttrợntrừngvìkinhhãi:“Anhđãlàmgìvớibứchọa?!”“Ờthì,chàngLawrencekiacóvẻđaukhổquá,”Turnerđáp,“nhưngkhôngsaođâu,chỉlàmuộiđènthôi,sautriểnlãmtôirửasạchngayấymà.”

Diễngiải

Nhữngâulocủamộttriềuthầnphầnlớnliênquanđếnviệcứngxửvớichủnhân,vìhầuhếtmọinguyhiểmđềutừđómàra.Nhưngbạnđừngvộichorằngchỉcóchủnhânmớiquyếtđịnhsốphậnbạn.Nhữngđồngliêuvàcấpdướicũngcóphầnquyếtđịnhtrongđó.Triềuđìnhlàmộtcáihầmlòvĩđạivớiđủthứhỉnộáiố.Bạnphảixoadịungườinàomàbạnchorằngmaikiasẽcócơhộihạimình,bằngcáchlàmlệchhướnglòngoángiậnvàganhtỵcủahọsangkẻkhác.

Làmột“triềuthần”tàiba,Turnerbiếtrằngthanhdanhvàsựnghiệpcủamìnhtùythuộcvàocácđồngnghiệphọasĩ,cũngnhưvàogiớibuôntranhvàmạnhthườngquân.Biếtbaotàinăngvĩđạiđãphảingãđổvìsựghenghétcủađồngnghiệp!Chẳngthàtạmthờigiảmbớtsựsángchóicủamìnhcònhơnlàchịubúarìuđốkỵ.

Hoạtcảnh11

WinstonChurchilllàmộthọasĩkhôngchuyên,vàsauThếchiếnthứhai,các

nhàsưutậptìmmuatranhcủaông.Làchủnhàxuấtbản,chađẻcủacáctạpchíTimevàLife,HenryLucesởhữumộtbứcnhưthếvàtreotạivănphòngởNewYork.

CólầnđivòngquanhnướcMỹ,ChurchillđếnviếngLucetạivănphòngvàcảhaicùngngắmbứctranh.Lucenhậnxét:“Đâylàbứctranhđẹp,nhưngtôicholànócầncóthêmgìđóởtiềncảnh–cóthểlàmộtconcừu”.LucerấtsửngsốtkhithưkýriêngcủaChurchillđiệnchoôngngayngàyhômsau,vàđềnghịônggửibứctranhsangAnhQuốc.Lucelàmtheo,nhưnghếtsứcáynáyvìbiếtđâumìnhđãxúcphạmvịcựuthủtướng.TuynhiênítlâusauLuceđượcnhậnlạibứctranh,vớimộtchútthayđổi:cómộtconcừuđanggặmcỏyênlànhởtiềncảnh.

Diễngiải

VềtầmcỡvàthanhdanhthìChurchillvượtxaLuce,nhưngLucecũnglàngườiquyềnthế,vậychúngtahãytưởngtượnghaingườitầmtầmnhau.Nhưngngaycảnhưvậy,hẳnChurchillcũngkhôngcógìphảikiêngdètừmộtnhàxuấtbảnngườiMỹ.Vậytạisaovịcựuthủtướnglạichiềutheoýcủamộttaychơinghệthuật?

Triềuđình–trongtrườnghợpnàylàtậpthểcácnhàngoạigiaovàchínhkhách,vàkểcảcácnhàbáoluônđeobámhọ-lànơichốnphụthuộclẫnnhau.Sẽlàdạidộtnếuđụngchạmđếncái“gu”củanhữngngườiquyềnthế,ngaycảkhihọthấphơnhoặcbằngbạn.MộtngườinhưChurchillmàcóthểnuốttrôisựchỉtríchcủamộtngườinhưLuce,thìquảChurchilllàmộttriềuthầnngoạihạng.(Việcôngtachịusửalạibứctranhcũngcóthểhàmchứtítitrịchthượng,songôngđãlàmthậttinhtếkhiếnLucekhôngnhậnrachútkhinhthịnào).HãybắtchướcChurchill:Luônsốtsắngmỗikhicóthể,ngaycảnếubạnkhôngphụcvụchobềtrênnào,vìnhưthếrấtlợiíchchobạn.

LỜICẢNHBÁOVỀKIẾPBỀTÔI

Talleyrandlàmộttriềuthầnhoànhảo,đặcbiệttronggiaiđoạnphụcvụôngchủlàNapoléon.Khihaingườimớibiếtnhau,nhântiệntrongcâuchuyệnNapoléon:“Tôisẽđếnăntrưaởnhàôngvàomộtngàyđó”.TalleyrandcóngôinhàởAuteuil,vùngngoạiôParis.“Tôirấthânhạnh,thưatướngquân,”ôngđáp,“vàvìnhàtôigầnBoisdeBoulogne,vàođầugiờchiềungàiđibắnsúngđểgiảitrí”.

“Tôikhôngthíchbắnsúng,”Napoléonđáp,“nhưngtôithíchđisăn.Trong

BoisdeBoulognecógấukhông?”NapoléonxuấtthântừđảoCorsica,nơibộmônsăngấuđượchâmmộ.KhihỏiởmộtcôngviênParismàcógấukhông,ôngtachứngtỏmìnhlàkẻquêmùa,thậmchílàngườithôkệch.Tuyníncườiđược,nhưngTalleyrandlạikhôngcưỡngnỗicáiýchơikhămmộtvố.TuylàquanthầycủaTalleyrandvềmặtchínhtrị,nhưngvềhuyếtthốngvàdòngdõiquýtộcthìNapoléonkhôngbằngTalleyrand.Ôngtacúimìnhđáp:“Thưatướngquân,córấtít,nhưngtôidámchắclàngàisẽxoayxởtìmthấymộtcon”.

HaingườihẹnnhaulàsánghômsauNapoléonsẽđếnAuteuil,vàcuộcsăngấusẽbắtđầuvàođầugiờchiều.Trongkhichờđợi,Talleyrandbímậtsaingườirachợmuahaiconheomọithậtto.

Ănuốngnosayvànghỉngơixong,Napoléonbắtđầucuộcđisăn.Nhậnđượchiệulệnh,gianhâncủaTalleyrandthảmộtconheora.“Tathấymộtcongấu!”Napoléonreovuivàlậptứcphingựađuổitheo.Phảimấtnửagiờsaunhómđisănmớibắtđược“congấu”.Tuynhiênvàolúcsắpreomừng,Napoléonthấymộtsĩquanphụtátiếnđếnbảorằngđóchỉlàconheo.

Nổitrậnlôiđình,NapoléontứcthìphingựatrựcchỉngôinhàcủaTalleyrand.Dọcđường,ôngtahiểurarằngmìnhvừabịchơikhăm,vànếutứcthìlàmrùmbengthìmìnhchỉthêmphầnthôbỉ.VìvậyNapoléoncốravẻbìnhthảnnhưngkhôngđạtlắm.

TalleyrandđềnghịNapoléonkhoanvộibựcmìnhtrởvềParis,màhãynánlạisănthỏ,vìsănthỏlàtrỏgiảitríưachuộngnhấtcủavuaLouisXVI.ÔngtathậmchícòndângmộtbộsúngsăntừnglàsởhữucủaLouis.Bằngnhữnglờibợđỡvàmơntrớnkhéoléo,TalleyrandlàmNapoléonnguôigiậnvàbằnglòngđisănthỏ.

Đếnxếchiềucảnhómmớikhởihành.Dọcđường.NapoléonnóivớiTalleyrand“TakhôngphảilàLouisXVI,chắcchắnlàtasẽkhôngbắnđượcconthỏnào.”Nhưngthậtlạlàtrongkhoảngxếchiềuhômđócôngviênđầydẫynhữngthỏlàthỏ.Napoléonbắnđượcítnhấtnămmươicon,vàtâmtrạngôngchuyểntừgiậndữsanghàilòng.Tuynhiênđếncuốibuổiđisăn,cũngtaysĩquanphụtákiađếnthìthầmvớiNapoléon:“Thưangài,nóichothậtlòng,tôibắtđầungờrằngchúngkhôngphảilàthỏrừng.TôielàtênTalleyrandbấtlươngkialạichơimìnhthêmmộtvốnữa”.Ngườicậnvệnàycólý,bởivìtrướcđóTalleyrandđãsaigianhânrachợmuamấychụcconthỏnhàthảvàoBoisdeBoulogne.

NapoléonlậptứcphingựamộtnướcvềParis.SauđóôngtađedọavàdặnTalleyrandchớchoaibiếthaicúchơikhămđó,nếukhôngTalleyrandsẽbiếtthếnàolàlễđộ.

PhảinhiềuthángsauTalleyrandmớilấylạiđượcniềmtinnơiNapoléon,vàsaunàyhoàngđếkhôngbaogiờquênviệcmìnhbịbẽmặt.

Diễngiải

Triềuthầngiốngnhưnhàảothuật:Họđánhlừabằngvẻbênngoài,chỉđểchothấynhữnggìmàhọmuốnnhữngngườichungquanhthấy.Vàđiềuchủyếulàkhôngđượcđểhọpháthiệncúlừacủamình.

Thôngthường,Talleyrandđượcxemlàđấngbềtôiđệnhất,vàlẽraôngđãcùnglúcđạtđượchaiđích(vừalàmhàilòngNapoléon,vừachơixỏôngta)nếukhôngcósựcanthiệpcủataysĩquanphụtá.Nhưngviệclàmtriềuthần,làmbềtôilàmộtnghệthuậttinhvi,nếukhôngpháthiệnrabẫyrậpvàvôtìnhlầmlỗi,bạnsẽtriệttiêunhữngngónđònlợihạinhấtcủamình.Đừngđểxảyratrườnghợprủirobịlậttẩy,nếukhôngdướimắtmọingười,từvịthếmộttriềuthầnphonglưubạnsẽchỉcònlàmộtkẻlừađảokhảố.Đóngvaitriềuthầnhoặcbềtôilàmộtcuộcchơirấttếnhị,hãycốgắnghếtmìnhđểngụytrangdấuvếtvàđừngbaogiờđểchosưphụlộtmặtnạbạn.

NGUYÊNTẮC25

LUÔNTÁITẠOMÌNH

Đừngchấpnhậnvaitròmàxãhộiđãđặtđểchota.Hãytáitạomìnhbằngcáchdựnglênmộtđặctínhnhândạngmớicókhảnăngthuhútchúývàkhôngbaogiờlàmngườitachán.Hãylàmchủhìnhảnhcủamìnhthayvìđểngườikháclàmchủ.Hãylồngnhiềumảngmiếngsâusắcvàonhữnghànhđộngvàđộngtácnơicôngcộng–quyềnlựccủatasẽđượctăngcường,vàtínhcáchcủatasẽtrôngvĩđạihơnđờithường.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

JuliusCaesarđểlạidấuấnquantrọngđầutiêntrongxãhộiLaMãvàonăm65TCN,khiôngnhậnchứcaedile,chuyêntráchviệccấpphátngũcốcvàtổchứcnhữngcuộcvuichơigiảitrí.Caesarbắtđầuxuấthiệntrướcmắtcôngchúngbằngcáchtổchứcmộtloạtnhữngcuộcbiểudiễnđượcchămsócrấtchuđáo–sănthúrừng,giácđấu,thitàisânkhấu.Đãnhiềulầnôngtựmóctiềntúichonhữngcuộcvuinhưthế.NgườidânthườnglậptứcđồnghóaCaesarvớinhữngcuộcvuiấy.Ôngđãtạorahìnhảnhcủamộtbầusôvĩđạichobảnthânmình.

Năm49TCN,LaMãđangtrênbờnộichiếngiữahaivịchỉhuykìnhđịchnhaulàCaesarvàPompey.Tronggiaiđoạncăngthẳnglênđếnđỉnhcao,mộtđêmkiakhiđixemkịchvềkhôngbiếtlơđãngthếnàomàCaesarbịlạctrongđêmtốivàmòmẫmvềđếndoanhtrạibênbờsôngRubicon.RubiconlàdòngsôngbiêngiớigiữaItaliavànướcGaul,nơiCaesarđangđóngđạiquân.NếuđưaquânvượtsôngnàytrởvềItaliathìcónghĩalàCaesarđãtuyênchiếnvớiPompey.

Trướcmặtbộtổngthammưu,Caesarđưaramọilýlẽ,trìnhbàytựanhưmộtdiễnviêntrênsânkhấu,nhưmộttiềnthâncủaHamlet.Cuốicùngđểkếtthúcmànđộcthoại,ôngtachỉtayvềphíabờsông–nơimộtchiếnbinhcaotođangthổidứthồicòirồirảobướctrênchiếccầubắcquasôngRubicon–vàkếtluận:“Hãyxemhìnhảnhnàynhưlàdấuhiệucủathầnlinhvẫytayréogọichúngta,tiếnquânđánhtrảkẻthùlòngdạhaimang.Sốphậnđãanbài”.

Tấtcảnhữngđiềunày,Caesarđềutrìnhbàythậtkhéo,ngoạnmụcvàđậmmàusânkhấu,khoatayhùngtrángchỉvềhướngdòngsôngvànhìnthẳngvàomắtcácvịtướnglĩnh.Ôngtabiếtrằnghọkhôngthậtnhiệttâm,nhưngtàihùngbiệncủaôngđãphủchụplênhọmộtmànsươngbitrángcủa

khoảnhkhắc,vàsựnhạybénkhicờđãđếntay.Nếuaiđóphátbiểumộtcáchnômnabìnhthườnghơnhẳnđãkhôngđạthiệuquảtươngtự.TấtcảcácvịtướngnhấttríủnghộnghĩalớncủaCaesar.ÔngđãcùnghọvượtquadòngRubicon,vàtừđóđánhbạiPompey,đưaônglênvịtríđộctàiLaMã.

Trongchiếnsự,Caesarluônđóngvailãnhtụvớitấtcảbầunhiệthuyết.Cầmgươmcưỡingựakhôngthuabấtkỳbinhsĩhoặctướnglĩnhnào,nhiềukhiôngcònchứngtỏmìnhgandạvàchịuđựnggiỏihơnhọ.Trênlưngtuấnmã,miệngđộngviênbinhsĩxungphong,ôngluônxôngphavàogiữatrậnmạc,nơicuộcchiếnđangcaotràonhất,tựamộtbiểutượngthầnthánh,làmgươngchotướngsĩnoitheo.TrongsốtấtcảcácbinhđoànLaMã,binhđoàncủaCaesartrungkiênnhất.Giốngnhưnhữngngườidânthườngkháctừngthamdựcáccuộcvuidoôngtổchức,tướngsĩcủaCaesarcuốicùngđãđồnghóamìnhvớiCaesarvàvớiđạinghĩacủaông.

SaukhiđạithắngPompey,Caesarcàngtổchứcgiảitríđìnhđámgấpbội.NhândânthànhLaMãchưabaogiờchứngkiếnnhữnghộihèlongtrọngnhưvậy.Đuaxengựakéokhủngkhiếphơn,satrườnggiácđấuđẫmmáuhơn,sânkhấuđượctổchứcđếnvùngsâuvùngxacủaLaMã.Nhữngđámđôngtừkhắpnơiđổvềxemnhữngmànbiểudiễnấy,dọcđườngdẫnvềLaMãlàhànghànglớplớpnhữngmáilềudukhách.Vàonăm45TCN,đểchoviệcnhậpthànhthêmphầnlongtrọngbấtngờ,CaesarđưaCleopatratừAiCậpvềLaMã,kèmtheođólànhiềumàntrìnhdiễnngấttrời.

Nhữngmàntrìnhdiễnđócònmụcđíchkháchơnlàgiảitríđámđông.ChúngtăngcườngnhậnthứcquầnchúngvềvaitròcủaCaesarlàmchủđượchìnhảnhcôngcộngcủaminh,mộthìnhảnhmàlúcnàoôngcũngýthức.Ôngluônxuấthiệntrướccôngchúngtrongcáiáokhoácmàuđỏtíathậtấntượng.Khôngaicóthể“ăn”sânkhấubằngông.Ôngnổitiếngvềviệcchămsócdángvẻbênngoài-ngườitađồnsởdĩnhândânvàviệnnguyênlãotrọngthịônglàvìmỗilầnôngxuấthiệntrướchọ,ôngđềuđộivòngnguyệtquế,chẳngqualàđểchobớtchỗhóitrênđầu.

NgoàiraCaesarcònlàmộtnhàhùngbiệntuyệtvời,biếtdùngítlờiđểnóithậtnhiềuđiều,vàtrựcgiácbénnhạychobiếtlúcnàonêndừngbàinóiđểđạthiệuquảtốiđa.Ôngluônđưavàomộtbấtngờgìđómỗikhixuấthiệntrướccôngchúng,chẳnghạnnhưmộttuyênbốgâyngạcnhiênđểtăngcườngtínhkịch.

Đượcnhândânyêumếnnhưngkẻthùthìvừaghétvừasợ,Caesarbịámsátvàongày15tháng3năm44TCN.SaukhibịđứaconnuôiBrutusđâm,ông

vẫngiữýthứcvềsựbitráng.Caesarcốgắngkéoáochoàngphủcảngườiđểngaycảchếtôngvẫngiữvẻlịchsựvàtềchỉnh.TheosửgiaLaMãSuetonius,khiđanghấphốivàBrutussắpđâmthêmnhátnữa,CaesarnóinhữnglờisaucùngbằngtiếngHyLạp,nhưthểlànhữnglờitậptuồngdànhchophútcuối:“Ngaycảngườinữasao,concủata?”

Diễngiải

SânkhấuLaMãlàmộtsựkiệnquầnchúng,vớinhữngđámđôngkhổnglồthamdựmàngàynaychúngtakhônghìnhdungnổi.Dânchúngchenchúcnhautrongnhữnghộitrườngmênhmôngđểxemđủloạibihàikịch.Sânkhấucóvẻnhưchứađựngchấtcốtyếucủacuộcsốngởdạngcôđọngvàbikịch.Tựanhưmộtnghilễtôngiáo,sânkhấucósứcmờigọimạnhmẽvàtứcthìđốivớihạngphàmnhântrongxãhội.

JuliusCaesarcólẽlàgươngmặtcủacôngchúngđầutiênthấyđượcmốiliênkếtsinhtửgiữaquyềnlựcvàsânkhấu.Đómộtphầncũnglàvìôngquámêkịchnghệ.Ôngthănghoasựđammênàybằngviệctựbiếnmìnhthànhdiễnviênvàđạodiễntrêntrườngquốctế.Nhữnglờiôngnóiranghegiốngnhưtừkịchbản,nhữngđộngtáccủaônggiữađámđôngđềumangýthứcvaidiễn.Caesarcònđưasựbấtngờvàotiếtmụccủamình,lồngtínhbitrángvàodiễnvăn,vàdàndựngnhữnglầnxuấthiệntrướccôngchúng.Quasựchuẩnbịnhưvậy,tínhquầnchúngcủaôngtănglênmạnhmẽ.

Caesarlàhìnhảnhlýtưởngcủamọilãnhtụvàngườiquyềnlực.Bạnnênbắtchướcôngđểtăngcườnghànhđộngbằngcáckỹthuậtsânkhấuchẳnghạnnhưtínhbấtngờ,sựhồihộp,tạorasựđồngcảmvàlàmchomọingườiđồnghóabạnvớihìnhảnhbiểutrưng.CũngnhưCaesar,bạnphảiluônýthứcvềcôngchúngcủamình,biếtrõnhữnggìhọhàilòngvàđiềugìlàmhọchán.Bạnphảixoaysởđặtmìnhvàotâmđiểmchúý,vàđừngbaogiờđểngườikhác“ăn”mấttínhsânkhấucủabạn.

GEORGESAND

Năm1831,mộtphụnữtênAuroreDupinDudevantbỏnhàcửachồngconởtỉnhđểlênkinhthànhParis.Bàtamuốntrởthànhvănsĩ,vàcảmthấyhônnhâncòntệhơncảngụctù,bởivìbổnphậntềgiakhôngbaogiờdànhchobàthờigiantheođuổiniềmđammê.TớiParis,bàdựđịnhsẽđượcđộclậphơnvàsinhsốngbằngngòibút.

TuynhiênkhiđếnkinhđôrồiDudevantmớichạmchánnhữngsựthậtchua

cay.Bởivìởđó,muốnđượcbấtkỳcấpđộđộclậpnào,bạncũngphảicótiền.Đốivớimộtphụnữ,muốncótiềnthìphảilàmvợhoặclàmgáigianghồ.Hồiấychưacóphụnữnàocóthểsinhsốngbằngnghềviếtlách.Phụnữcóthểcầmbútvàonhữnglúcrảnhrỗi,vớiđiềukiệnlàcótàitrợcủađứcphuquânhoặctừviệcthừahưởnggiatài.Lầnđầutiênkhitrìnhbàytácphẩmchochủnhàxuấtbản,ôngtabảo:“Thưabà,bànênthainghéntrẻcon,chứđừngthainghénvănchương”.

RõrànglàDudevantđãlênParisđểthửđiềukhôngthể.Tuynhiêncuốicùngbàđãnghĩramộtcáchmàchưaphụnữnàodámlàm–mộtchiếnlượctáitạohoàntoànconngườimình,tựtácmộthìnhảnhcôngchúng.CácnữsĩtrướcDudevantđềubuộcphảisắmmộtvaitròđượcdànhsẵn,đólàcâybúthạnghaichủyếuviếtchophụnữkhácđọc.Vềphầnmình,Dudevantquyếtđịnhrằngnếuphảilàconcờ,thìmìnhsẽlậtngượcthếcờ:Bàsẽgiữvaiđànông.

Năm1832cónhàxuấtbảnchấpnhậnquyểntiểuthuyếttầmcỡđầutiêncủaDudevant,vớitựađềIndiana.BàđãkhéochọnbútdanhlàGeorgeSand,vàtấtcảParisđềuchorằngvănsĩtầmcỡnàylànamgiới.TrướckhitạoranhânvậtGeorgeSand,Dudevantđãtừngănmặckiểuđànông,vàchorằngquầntâyáosơ-miđànôngthoảimáihơnyphụcphụnữ.Giờkhitrởthànhhìnhảnhcủaquầnchúng,bàcònchơiđậmđàhơnnữa:áokhoác,nónxám,ủngto,cà-vạtdânchơi.TácgiảGeorgeSandthậmchícònhútcảxì-gàvàphátbiểumạnhdạnnhưnamgiới,khôngngầnngạilớntiếngkhốngchếmộtcuộctranhluậnbằngvàitừngữnặngký.

Nhàvănnửanamnửanữlạlùngấyhấpdẫnđượccôngchúng.Vàkhôngnhưnhữngnữsĩkhác,Sandđượcnhậnvàotậpthểnhữngnghệsĩnam.Bàănnhậuhúthítvớicácđồngnghiệpnam,thậmchícòndandíuáitìnhvớinhữngngườinổitiếngnhấtchâuÂunhưMusset,Liszt,Chopin.Chínhbàvevãnhọtrước,vàcũngchủđộngbỏrơihọkhicần.

NhữngngườihiểuSandsẽhiểurằngcáihìnhảnhnamgiớiấyđãbảovệbàchốnglạinhữngcặpmắtsoimói.Bướcrađườngthìbàchơixảláng,nhưngởchốnriêngtưthìbàvẫnlàmình.Bàcònýthứcrằngcáinhânvật“GeogreSand”đểlâusẽcũvànhàmchánnênthỉnhthoảngbàđổimớinó:thayvìluyếnáivớinhữngngườinổitiếng,bàbắtđầuđàmluậnchínhtrị,dẫnđầubiểutình,kíchđộngsinhviênnổiloạn.Lâusaukhibàquađời,vàkhihầuhếtmọingườiđềungưngđọctácphẩmcủabà,nhânvậtGeorgeSandlớnhơnđờithườngấyvẫntiếptụcmêhoặcvàkhơinguồncảmhứngởnhiềungườikhác.

Diễngiải

KhitiếpxúcvớiGeorgeSandnơicôngcộng,phầnđôngnhữngngườiquenbiếtđềucócảmgiáclàmìnhđangđốidiệnvớimộtnamnhi.Nhưngtrongnhậtkývàvớinhữngbạnbèthânthiếtnhất,chẳnghạnnhưGustaveFlaubert,Sandluônthúnhậnrằngmìnhkhôngmuốnlàmđànôngchútnào,nhưngphảiđóngmộtvainhưthếchođúngvớinhucầucủaquầnchúng.Điềubàthựcsựcầnthiếtchínhlàcáiquyềnđểkhẳngđịnhtínhkhícủamình.Sandkhôngbằnglòngvớinhữnggiớihạnmàxãhộiápđặt.Tuynhiênbàbiếtnếuchỉlàchínhmìnhthìsẽkhôngthểđạtđượcquyềnlực,vìvậybàtạoramộtnhânvậtđểcóthểthayđổitùythích,mộtnhânvậtcókhảnăngthuhútchúývàgiúpbàthựcsựhiệndiện.

Bạncóthểhiểunhưthếnày:Thếgiớinàymuốngánchobạnmộtvaitròvàkhichấpnhận,xemnhưbạnđãbịkếtán.Quyềnlựccủabạnsẽbịgiớihạntrongcáivaitrònhỏbémàbạnđãchọnhoặcbịgáncho.Nhưngnếulàdiễnviênthìbạnsẽđượcnhiềuvaitrò.Bạnhãyhưởngquyềnlựcmuônmặtấy,vànếutrướcmắtquyềnlựcđóvẫncònngoàitầmtaythìítrabạnvẫncóthểtạomột“lýlịch”mới,dochínhbạndựnglên,mộtnhânvậtkhôngphảihứngchịunhữnggìmàcáixãhộiganhtỵvàđốkỵnàygáncho.Đượcnhưvậy,bạnsẽtoànquyềnđốivớinhânvậtbạnđãtạora.

Lýlịchmớiấysẽbảovệtachínhvìđókhôngthựcsựlàta,màchỉlàmớnghitrangtatùylúcmặcvàovàcởira,vànếucần,tatùyýkhôngđểcáitôimìnhtrongđó.Lýlịchmớigiúptanổibật,tạochotasựhiệndiệnmangtínhsânkhấu.Khángiảngồinhữnghàngghếsaucùngvẫncóthểnghethấyta,cònnhữngaingồihàngđầusẽtrầmtrồvìsựtáobạocủata.

Hámọingườitrongxãhộichẳngbảokẻkialàdiễnviênxuấtsắcđấysao?Ýhọkhôngámchỉđiềuanhtacảmthấy,nhưngkhenanhtagiỏilàmbộ,mặcdùanhtachẳngcảmxúcgì.

(DenisDiderot,1713-1784)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Khôngnhấtthiếttaphảilànhânvậtmàcóvẻnhưluôncómặtvớitatừkhitachàođời.Ngoàinhữngđặcđiểmbẩmsinh,thìchamẹ,bạnbè,đồngnghiệpđãgópphầnđịnhhướngtínhcáchta.Việclàmsángtạocủakẻquyềnlựclàlàmchủđượctiếntrìnhđịnhhướngđó,khôngchophépngườikhácgiớihạnvàhìnhthànhtínhcáchcủariêngmình.Tahãytựtáitạothànhmộttínhcáchquyềnlực.Nhàonặnchínhmìnhnhưthỏiđấtsétnênlàmộttrong

nhữngcôngviệcvĩđạivàthíchthúnhấtcủađờingười.Côngviệcnàylàmtatrởthànhnghệsĩ–nghệsĩtạorachínhmình.

Ýtưởngtựtạođếntừthếgiớinghệthuật.Từnhiềungànnămnay,chỉcóvuachúavànhữngtriềuthầncaocấpnhấtmớicóđiềukiệnđịnhdạnghìnhảnhcôngcộngvàxácđịnhđặctínhcủamình.Tươngtựnhưvậy,chỉcóbậcđếvươngvàlãnhchúahùngmạnhnhấtmớicóthểngắmhìnhảnhcủachínhmìnhquanghệthuậtvàchủđộngthayđổihìnhảnhấy.Phầncònlạicủanhânloạiphảichịuvaitròbịgiớihạnmàxãhộigánchohọ,cáivaitròmàhọítkhitựýthức.

SựchuyểnđổivịtrínhưthếcóthểthấytrongbứcLasMeninasdoVelázquezthựchiệnvàonăm1656.Trongtranh,họasĩxuấthiệnởbêntrái,đứngtrướcmộtkháchhàngmàôngđangvẽ,nhưngchúngtachỉthấyđượcphầnsaulưngcủatranhnênkhôngbiếtôngvẽgì.Đứngcạnhônglàmộtcôngchúa,nhữngngườihầu,mộttrongvàianhlùncủabuổichầu,tấtcảmọingườiđềuđangnhìnhọasĩlàmviệc.Chúngtakhôngtrựctiếpthấynhữngngườilàmmẫuchohọasĩ,nhưnglạithấyhọlờmờquaphảnchiếutừtấmgươngtrêntường–đólàvuavàhoànghậuTâyBanNha,ngồiđâuđóởtiềncảnh,xemnhưlọtrangoàibứctranh.

Bứctranhnàychothấymộtthayđổilớnlaovềmặtđộnglựchọccủaquyềnlựcvàkhảnăngxácđịnhvịtrícủamìnhtrongxãhội.VớiVelázquezthìngườihọasĩđượcđịnhvịnổibậthơncảvuavàhoànghậu.NhìntheogócđộnàođóthìVelázquezcóquyềnlựchơnhainhânvậtkia,vìrõrànglàôngđangkiểmsoátđượchìnhảnh–hìnhảnhcủahọ.Ôngkhôngcònxemmìnhlànôlệ,làngườibịlệthuộc.Ôngtáitạomìnhthànhngườiquyềnlực.Vàhiểnnhiênlàngoàigiaicấpquýtộcra,nhữngngườiđầutiêncôngkhaitunghứnghìnhảnhcủahọtrongxãhộiTâyphươngchínhlàhọasĩvàvănsĩ,rồisaunàymớiđếnnhữngtaychơicôngtửvànhữngkẻlãngduphóngtúng.Ngàynayýniệmtựtáitạođãdầnngấmvàocáctầnglớpcònlạicủaxãhội,vàtrởthànhlýtưởngđểvươntới.GiốngnhưVelázquez,bạnphảiđòiđượcquyềnlựcxácđịnhvịtrícủamìnhtrongbứctranh,đểtựtạohìnhảnhcủachínhmình.

Bướcđầutiêntrongtiếntrìnhtựtạolàtựnhậnthức–biếtrằngmìnhlàmộtdiễnviên,làmchủbềngoàivàcảmxúccủamình.NhưDiderotđãnói,ngườinàoluôntrungthựcthìngườiấylàdiễnviêntồi.Ngườinàobướcvàoxãhộimàruộtđểngoàidathìrấtphiềnhàvàcảntrởnhữngngườikhác.Chodùhọcótrungthựcthìtacũngkhómàtinchắc.Nhữnggiọtlệởchốnđôngngườicóthểgâythươngcảmtạmthời,nhưngchẳngbaolâulòngtrắcẩnấysẽ

chuyểnthànhsựbựcmìnhvàkhinhrẻvìsựtháiquácủahọ-tasẽcócảmgiáclàhọkhóclàđểđượcchobúvànhữngngườiláulỉnhtrongchúngtalạikhôngmuốnchohọbú.

Diễnviêngiỏithìsẽlàmchủbảnthân.Họcóthểlàmravẻtrungthựcvàthànhtâm,cóthểvờrơinướcmắthoặclàmbộthươngcảm,nhưngthậtrahọkhônghềcảmxúc.Họchỉbiểulộcảmxúctheocáchmàngườikháccóthểhiểuđược.Đóngkịchđúngphươngpháplàcựckỳquantrọngtrongthếgiớinày.Khôngcólãnhtụhayvuachúanàocóthểthànhcôngnếutấtcảnhữngcảmxúcôngbàytỏđềulàcảmxúcthật.Vậybạnhãytậplàmchủmình.Hãyhọcsựmềmdẻocủahọđểcóthểsắmđượckhuônmặtthíchhợpvớiloạixúccảmcầndiễntả.

BướcthứhaitrongtiếntrìnhtựtạolàmộtbiếnthểcủachiếnlượccủaGeorgeSand:tạoramộtnhânvậtkhóquên,mộtnhânvậtthuhútchúý,nổibậthơnhẳnkhisovớicácnhânvậtkháctrênsânkhấu.ĐólàtấntuồngmàAbrahamLincolnđãđóng.ÔngbiếtrằngtrướcđâynướcMỹchưabaogiờcómộttổngthốngnàodạnggiảndịchânquê,vàdođósẽthíchthúđầuphiếuchomộtngườinhưvậy.Mặcdùđangsẵncónhữngnétđómộtcáchtựnhiên,Lincolnvẫnphóngđạichúnglên–bằngquầnáo,kiểunón,râuquaihàmchẳnghạn.(TrướcLincolnchưacótổngthốngnàođểrâuquaihàm).Ôngcũnglàvịtổngthốngđầutiênsửdụngảnhchụpđểquảngbáhìnhảnhcủamìnhvềmột“tổngthốngchấtphác”.

Tuynhiênđóngkịchgiỏikhôngchỉlàcóbềngoàithuhút,hoặcmộtphútgiâynổibật.Tấntuồngkéodàitheothờigiannhưmộttấmthảmtrảidầnra.Bạnphảitínhtoánthờiđiểmchothậtnhịpnhàng.Mộttrongnhữngyếutốquantrọngnhấtcủanhịpđộbikịchchínhlàviệclàmchongườikháchồihộpđợichờ,haycòngọilàlũngtim.ChẳnghạnnhưHoudini,vốncóthểthoátthânchỉtrongvàigiây,nhưngôngcốýkéodàimàndiễnnàyđếnvàiphútđểlàmkhángiảrịnmồhôi.

Muốnlàmchocửtọaphảithấpthỏm,bạnnênđểchosựkiệntừtừhémở,rồichờđúnglúcbấmnútchosựkiệndiễnbiếnnhanh,theomộtkhuônmẫunhịpđiệumàbạnlàmchủ.Nhữngvịlãnhtụlớn,từNapoléonđếnMaoTrạchĐôngđềusửdụngnhịpđiệucủakịchnghệđểlàmchocôngchúngngạcnhiênvuithích.FranklinDelanoRoosevelthiểurõtầmquantrọngcủaviệctổchứccácsựkiệnchínhtrịtheomộtthứtựvànhịpđộnhấtđịnh.

Năm1932vàothờiđiểmbầucửtổngthống,nướcMỹđanggiữahồikhủnghoảngkinhtế.Saukhiđắccử,Rooseveltgầnnhưrútluivềởẩn.Ôngkhông

nóigìvềkếhoạchcảicáchhoặcbổnhiệmthànhviênchínhphủ.ThậmchíôngkhôngchịugặptổngthốngđươngnhiệmlàHerbertHooverđểthỏaluậnviệcbàngiao.ThờiđiểmRooseveltnhậmchứclàthờiđiểmcảnướcđanghếtsứcloâu.

Trongdiễnvănnhậmchức,Rooseveltsangsố.Ôngđọcmộtbàirấthùnghồn,tỏrõýđịnhlèoláiđấtnướctheomộthướnghoàntoànmới,xuatannhữngđộngtháiedècủacácvịtiềnnhiệm.Kểtừthờiđiểmđó,nhịpđộdiễnthuyếtvàhànhđộngmạnhmẽlầnlượtdiễnrarấtnhanhchóng.Saunàymọingườigọigiaiđoạnsaukhinhậmchứclà“Mộttrămngày”.Giaiđoạnđóđãthànhcôngtrongviệcchuyểnđổitâmtrạngcủacảnước,vàcólẽđiểmxuấtpháttừviệcRooseveltđãkhônkhéotínhtoántừngđiểmrơi.Ôngđãkhiếntoàndânhồihộpđợichờ,rồilạilàmhọbấtngờbằngmộtloạtnhữnghànhđộngtáobạo,vốnlạicànghiệuquảhơnkhichúngđượcthựchiệnquáđộtxuất.Bạnnênphốihợpcácsựkiệntheocáchấy,khôngbaogiờchongườikháccùnglúcbiếthếtcáclábài,mànêntừtừhélộchúng,saochohiệuứngbitrángcủachúngđạtmứctốiđa.

Trongsốnhữnghiệuứngđặcbiệtdànhchotadiễnkịchcòncócáigọilàbeaugeste–mộthànhđộngthựchiệnđúnglúccaotrào,tượngtrưngchovinhquanghoặcsựtáobạocủata.ViệcCaesarvượtsôngRubiconlàmộtbeaugeste–mộthànhđộngvừalàmtướngsĩsửngsốt,vừaphủlênngườiCaesarmộtquymôhùngtráng.Tacũngnênbiếttầmquantrọngcủathờiđiểmbướcrasânkhấuhoặcluivàocánhgà.LầnđầutiênkhidiệnkiếnCaesarởAiCập,Cleopatrachongườiquấnmìnhvàomộttấmthảmlớnrồiđặtnguyêncuộndướichânvịtướng.GeorgeWashingtonđãhailầngiãtừquyềnlựctheocáchthậthoahòevàkèntrống(lầnđầuvớitưcáchmộtvịtướng,lầnsaunhưlàmộtvịtổngthốngtừchốinhiệmkỳthứba),chứngtỏôngbiếttậndụngthờiđiểm,khiếnchohànhđộngcủamìnhtăngthêmtínhbitrángvàbiểutrưng.

Nhưnghãynhớlànếudiễntháiquáthìsẽphảntácdụng,giốngnhưkhitaphíphạmquánhiềucôngsứcđểthuhútsựchúý.Ngaytừkhikhởiđầusựnghiệp,diễnviênRichardBurtonkhámphárarằngnếuđứnghoàntoànbấtđộngtrênsânkhấu,tasẽthuhútchúývềmìnhvàlàmchokhángiảbớtquantâmđếnnhữngdiễnviênkhác.Rõrànglàcáchthứcbạnthểhiệnsẽquantrọnghơnlànộidungthểhiệntrênsânkhấuxãhội.

Điềucuốinênnhớlàbạnphảitậpđóngđượcnhiềuvai,vàobấtkỳlúcnào.Tùytìnhthếmàbạnthayđổimàudachophùhợp,nhưmộtcontắckè.Bismarckđóngkịchthậtkhéo:Đivớichínhkháchtheokhuynhhướngtựdo

thìôngcổxúychínhkiếnnày,cònđivớidiềuhâuthìôngcũnglàdiềuhâuthứthiệt.

Hìnhảnh:

ThủythầnProteuscủaHyLạp.Quyềnlựcôngtaxuấtpháttừkhảnăngbiếnđộngtùythích.KhiMenelausđịnhbắtông,Proteusbiếnmìnhthànhconsưtử,rồithànhconrắn,conbeo,gấu,thànhdòngnướcchảy,vàcuốicùnglàmộtcáicây.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãyhọccáchbiếnđổimìnhtheotừnghoàncảnh.MộtProteuskínđáo–giữacáchọcgiảmìnhlàhọcgiả,giữacácthánhmìnhlàthánh.Đólànghệthuậtlôicuốnmọingười,bởivìngườigiốngnhausẽtìmnhau.Hãyđểýtínhtìnhngườikhácvàtựthíchnghivớitínhtìnhcủamỗingườibạngặp–vớingườinghiêmchỉnhthìtanghiêmchỉnh,vớingườivuinhộntacũngvuinhộntheo,takínđáothayđổinéttâmlýcủamình.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Nguyêntắcnàythựcsựkhôngcóphépnghịchđảo.Diễnxuấttồilàdiễnxuấttồi.Ngaycảtỏvẻtựnhiêncũnglàmộtnghệthuật–nóicáchkhác,đólàdiễnxuất.Diễnxuấttồithìtổlàmbạnlúngtúngmàthôi.Tấtnhiênbạnkhôngđượcquábithảm–haytránhnhữngđộngtácquákịch.Nhưngdùsaonhưthếcũnglàdiễnxuấttồi,vìnhữngđộngtácnhưthếđãviphạmquytắccổxưalàkhôngđượcphảnứngquámức.Nguyêntắcnàycốtyếukhôngcónghịchđảo.

NGUYÊNTẮC26

SỬDỤNGTAYSAILÀMVIỆCBẨN

Bạnphảichứngtỏmìnhlàmẫumựccủanhữnggìtốtđẹpvàhiệuquả:Đôitaybạnkhôngbaogiờvấybẩnbởilỗilầmvànhữngchuyệndơdáy.Bạnhãygiữgìnmộtbềngoàivôtộinhưthếbằngcáchdùngngườikháclàmkẻbungxungvàsửdụngbàntayngườikhácđểngụytrangsựdínhlíucủabạn.

PHẦNI:

CHEĐẬYLỖILẦM–

CHUẨNBỊSẴNMỘTKẺBUNGXUNGCHỊUBÁNG

Thanhdanhcủatatùyvàonhữnggìtachegiấuđượchơnlànhữnggìtabộclộra.Aicũngmắclỗi,nhưngnhữngngườikhônhơnthìbiếtgiấulỗivàxoayxởtìmngườichịubáng.Bạnnênchuẩnbịsẵnmột“vậttếthần”chonhữnglúcnhưvậy.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

KhoảngcuốithếkỷthứhaiởTrungQuốcxưakia,nhàTâyHántừtừsuytàn,quanđạithầnTàoTháonổilênnhưmộtgươngmặtquyềnlựcnhất.Đểmởrộnguyquyềnvàtriệttiêunhữngđốithủcuốicùng,TàoTháokhởiđầumộtchiếndịchnhằmnắmquyềnkiểmsoátvùngTrungNguyêncótầmchiếnlượcsinhtử.Trongkhivâyhãmmộtthịtrấnchủyếu,ôngtatínhtoánsaiviệcvậnchuyểnquânlươngtừthủđôtới.Trongkhichờđợi,ôngtalệnhchoquanphụtráchquânnhuphảigiảmkhẩuphầnbinhsĩ.

ChẳngbaolâusautintớitaiTàoTháorằngbinhsĩkêurêu,tráchlàbảnthânôngtavẫnbéotốttrongkhihọănkhôngđủno.Họlầmbầmrằngcólẽôngtacắtbớtkhẩuphầncủahọđểgiữchoriêngmình.Nếunhữnglờikêurêunàylanrộng,TàoTháosẽbịnguycơbinhbiến.Ôngtaliềnchogọiquânnhutới.

“Tamuốnhỏimượnngươimộtthứmàngườikhôngđượctừchối,”Tháonói.

“Mượncáigì?”vịquanhỏi.

“Tamuốnmượnđầungươitrưngchobinhsĩxem.”

“Nhưngtôiđâucólàmgìsai!?”

“Tabiết,”Tháothởdài,“nhưngnếukhôngbêuđầungươithìbinhsĩsẽnổiloạn.Ngươiđừngđaubuồn,bởivìtasẽhếtlònglolắngchogiađìnhngươi”.

Nhưthếthìrõrànglàquanphụtráchquânnhukhôngcóquyềnchọnlựa,nênđànhcúiđầuchịutrảm.Thấyđầuôngtabêutrênngọngiáo,binhsĩthôikhôngkêurênnữa.Cũngcóngườibiếtsựthậtđằngsaucáichếtđó,nhưnghọimmồm,quásợhãitrướcsựtànbạocủaTháo.Sốđôngbinhsĩchấpnhậnviệcailỗiaiphảitrongviệccắtxénquânlương,vàhọchẳngthàtinvàsựkhônngoanvàtínhcôngbinhcủaôngtahơnlàsựkémcõivàbạotàn.

Diễngiải

TàoTháolênnắmquyềntrongthờibuổihếtsứcloạnlạc,kẻthùnổilênkhắpnơiđểtranhgiànhvươngbá.ThếtrậngiànhTrungNguyênkhókhănhơnôngtatưởng,nênquốckhốcạndần,quânlươngkhóđiềukịplúc.

Mộtkhibiếtrõrằngsựchậmtrễlàlỗilầmchítửvàquânđộibấtan,Tháophảichọnmộttronghai:hoặcnhậnlỗi,hoặcđổlênđầukẻkhác.Biếtrõcáchvậnhànhcủaguồngmáyquyềnlựcvàsựquantrọngcủavẻbềngoài,ôngtakhôngchầnchừgiâyphútnào:Tìmquanhđóxemcáiđầunàothíchhợpnhấtvàsửdụngnólậptức.

Thỉnhthoảngphạmlỗilàđiềukhôngthểtránh.Tuynhiênnhữngngườiquyềnlựclạikhôngbịtổnthươngvìlỗihọđãphạm,nhưngvìcáchmàhọxửlý.Họphảicắtbỏkhốiuthậtnhanhgọnvàdứtkhoát.Lờixinlỗivàsámhốisẽkhôngthíchhợpchosựcắtbỏđónênnhữngngườiquyềnlựctránhkhôngdùng.Khốiusẽkhôngthểbiếnmấtbằngnhữnglờixưngtộimàchỉănsâuthêmvàtấylênmàthôi.Tachẳngthànhanhtaycắtbỏđểmọingườikhôngtậptrungvàomìnhmàchĩamũidùivềphíabậtbungxungthíchhợp,trướckhimôingườiđủthìgiờsuynghĩvềtráchnhiệmhoặcvềsựbấttàicủata.

Chẳngthàtaphụthiênhạchứkhôngđểchothiênhạphụmình.(TàoTháo,khoảng155-220)

THỦCẤPCỦADEORCO

Suốtnhiềunămliền,CesareBorgianhândanhchamìnhlàGiáohoàng

AlexanderđểthôntínhtừngvùnglãnhthổrộnglớnởItalia.Năm1500ôngchiếmđượcRomagnaởmiềnBắc.Nhiềunămtrướcđóvùngnàynằmdướiáchthốngtrịcủanhữnglãnhchúathamlam,đãvơvéthếtcủacảidânlành.Giờnếukhôngcólựclượngmạnhmẽđểlậplạikỷcương,Romagnasẽtrởthànhđấtdụngvõchobọncướpvànhữnggiatộcchốngđốinhau.Đểvãnhồitrậttự,Cesarechỉđịnhmộtvịtướngởđịaphương–RemirrodeOrco,ngườimàNiccolòMachiavellicholàrấtmạnhtayvàtànbạo.CesaretraochoDeOrcotoànquyền.

Bằngsựhungáckhôngthươngtiếc,DeOrcothiếtlậploạicônglýbạotàn,vàchẳngbaolâusauvùngRomagnahầunhưsạchbóngbọnxemthườngphápluật.NhưngnhiềukhivìquánhiệttìnhnênDeOrcolàmquámạnhtayvàchỉvàinămsaunhândânđịaphươnglạithùghétôngta.CesareliềnrataybằngcáchtuyênbốmìnhkhôngtánthànhnhữnghànhđộngtànbạocủaDeOrco,sauđóralệnhtốnggiamôngta.SaulễGiángsinh,khithứcdậydânchúngchứngkiếncảnhtượnglạlùnggiữaquảngtrườngchính:CáixáckhôngđầucủaDeOrcomặcquầnáosangtrọng,trùmáochoàngđỏtía,bêncạnhđólàthủcấpghimtrênngọngiáo,cókèmcảđaobúađồnghềcủađaophủ.SaunàyMachiavellikếtluậnbàibìnhluậnbằngcâu“Sựhungáccủacảnhtượngnàylàmdânchúngvừangỡngàngvừahàilòng.”

Diễngiải

CesareBorgialàtaychơibậcthầytrongtròquyềnlực.Luôndựtrùtrướcnhiềubước,ôngtađưađốiphươngvàonhữngcáibẫymamãnhnhất.ChínhvìvậymàtrongtácphẩmThePrince,Machiavellitônvinhônghơnhẳnnhữngngườikhác.

TạiRomagna,ôngtađãthấyrõmồnmộtnhữnggìsẽdiễnra:Chỉcóphápluậtmạnhtaymớivãnhồitrậttự.Tiếntrìnhnàysẽmấtnhiềunăm,thoạtđầunhândânsẽhoanhônhưngdầndàsẽcónhiềukẻthù,chưakểnhândânsẽghétbỏviệcápđặtloạicônglýkhôngkhoanhồngnhưvậy,nhấtlàkhiđượcápđặtbởikẻngoạinhân.TớilúcđóCesaresẽkhôngđượcxemlàngườivãnhồiluậtpháp,vìvậyôngtakhônkhéochọnkẻsẽlàmcôngviệcbẩnthỉuấy,biếttrướcrằngkhinhiệmvụhoànthành,đầucủaDeOrcasẽbịbêutrênngọngiáo.Trongtrườnghợpnày,kẻbungxungđượctrùtínhngaytừđầu.

VớiTàoTháo,kẻbungxunglàmộtngườihoàntoànvôtội.CònởRomagna,kẻđóđượcCesaresửdụnglàmvũkhítấncôngmàmìnhkhôngphảivấymáuvàotay.Vớiloạibungxungthứhainày,tốthơnbạnđừngthèmnhúngtayvàomàhãyđểhắntựdonhảymúahoặc,giốngnhưCesare,

hãyđóngvaingườimanghắnratrướccônglý.Lúcấybạnkhôngchỉchứngtỏrằngmìnhkhôngdínhlíu,màngượclạicònlàngườigiảiquyếtvụviệc.

DânAthensthườngdùngcôngquỹđểnuôimột

sốphầntửthoáihóahoặcvôdụng,vàkhinàocóthiêntai,

chẳnghạnnhưdịchbệnh,hạnhán,hoặcđóikém,ápxuốngthànhphố…nhữngkẻbungxungđóbịdẫnđidiễuhành…sauđóbịtếthần,thườnglàbịnémđáởphíabênngoàithànhphố.

(TheGoldenBough,SirJamesGeorgeFrazer,1854-1941)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Sửdụngvậtbungxunglàviệclàmđãcótừngànxưa,vàchúngtacóthểthấynhữngvídụtươngtựởnhữngnềnvănhóakhắpthếgiới.Ýtưởngchínhđằngsauđộngtáchysinhđólàviệctốngkhứtộilỗisangmộthìnhảnhbênngoài–vậtdụng,thúvật,hoặcconngười–đểrồisauđóhìnhảnhấybịlưuđàyhaypháhủy.NgườiDoTháicổthườngsửdụngmộtcondê(từđómớicóchữ“condêtếthần”)chothầytưtếđặthaitaylênđầutrongkhixưngrahếttộilỗicủaNhữngngườiconIsrael.Saukhitộilỗiđãchuyểngiaohết,condêsẽbịđuổiđihoangngoàisamạc.VớingườiAthensvàAztecthì“dêtếthần”lạilàconngười,thườnglàngườiđượcnuôidưỡngchochínhmụcđíchcụthểấy.Vìxưakiamọingườitinrằngnạnđóivàdịchbệnhlàdotrờitrừngphạtconngườitộilỗi,nênconngườimuốntựgiảiphóngbằngcáchchuyểnhếttộilỗiấysangmộtngườitrongtrắng,màcáichếtcủangườiấysẽvừatốngônvừathỏamãncácquyềnlựcsiêuphàm.

Saukhiphạmtội,loàingườithườngkhôngnhìnvàotrongchínhmìnhmànhìnrangoàiđểđổlỗichomộtvậtgìđótiệnlợi.KhidịchbệnhhoànhhànhthànhphốThebes,Oedipustìmkiếmnguyênnhânkhắpnơi,chỉtrừnhìnlạichínhmìnhvớicáitộiloạnluân,vốnlàmtrờithầnnổigiậnvàgiángdịchbệnh.Nhucầusâuxacầnphảitốngtộirangoài,đổlênđầungườikháchayvậtkhác,cáinhưcầuđócósứcmạnhvôbiên,màngườikhônphảibiếtđiềutiếtđểdùng.Hiếntếlàmộtnghithức,cólẽlànghithứccổxưanhất.Nghithứccũnglànguồnquyềnlực.ChúngtađểýthấtkhigiếtDeOrcoxong,Cesaretrưngxácvàthủcấplêntrongmộthànhđộngmangtínhbiểutượngvànghithức.Quahànhđộngnày,ôngtatậptrungtộilỗirabênngoài,vàngườidânRomagnalậptứcđáplại.Nhưđãnói,vìkhuynhhướngtựnhiêncủachúngtalàtìmkiếmởngoàithayvìnhìnchínhmình,nêntasẵnsàng

chấpnhậntộilỗicủakẻbungxung.

Việchiếntếđẫmmáucóvẻnhưlàmộtditíchmanrợcủathờiquákhứ,nhưngsựthựchànhvẫntồntạiđếnngàynay,tuybằnghìnhthứcgiántiếpvàchỉmangtínhbiểutrưng.Vìquyềnlựcdựavàovẻbềngoài,vànhữngngườiquyềnlựchìnhnhưkhôngbaogiờphạmlỗi,việcsửdụngvậttếthầnvẫnrấtphổthông.Thờinay,cólãnhtụnàolạiđứngrachịutráchnhiệmmỗikhimìnhlàmsai?Hắnluôntìmngườikhácđểđổlỗi,mộtcondêđểtếthần.KhicuộcCáchmạngVănhóacủaMaoTrạchĐôngthấtbạithảmhại,ôngtakhôngxinlỗinhândânTrungQuốc,ngượclại,cũngnhưTàoTháo,ôngtađưaranhữngkẻbungxung,kểcảTrầnBáĐạt,vốnlàthưkýriêngcủaôngtavàlàđảngviêncaocấp.

FranklinD.Rooseveltnổitiếnglàngườilươngthiệnvàcôngbình.Tuynhiêntrongcácnhiệmkỳtổngthống,ôngphảiđốimặtvớinhữngtìnhthếmànếuôngđóngvaiquântử,ôngsẽtạoranhiềuthảmkịchchínhtrị-nhưngôngkhôngthểsắmvaikẻchơiđểu.Vìvậysuốthaimươinăm,thưkýriêngcủaônglàLouisHowephảiđóngvaitròcủamộtDeOrco.ChínhHoweđãphảithựchiệnnhữngcuộcthươnglượnghậutrường,giậtdâybáochí,bímậtđiềukhiểncácchiếndịchchínhtrị.Vàmỗikhixảyralỗilầm,hoặcxảyramộttròbẩnthỉunàođóđingượclạivớihìnhảnhđượcchămchúttừnglitừnglícủaRoosevelt,thìHowesẽđứngranhậnhếtmàkhôngbaogiờthanphiền.

Ngoàiviệcđểchongườikhácđổtội,kẻbungxungcònđóngvaitròcảnhbáonhữngngườikhác.Năm1631cóâmmưulậtđổđứchồngyRichelieu,màsaunàymọingườigọilà“Ngàylừabịp”.Âmmưunàygầnnhưhoànthành,vìcósựthamgiacủanhiềuthànhviêncaocấptrongchínhphủPháp,kểcảhoàngtháihậu.NhưngnhờmaymắnvàmạnglướitìnhbáonênRichelieuthoátchết.

MộttrongnhữngnhânvậtchủchốttrongcuộcâmmưuđảochínhlàchưởngấnMarillac.Khôngthểbắtôngnàymàkhôngđểliênlụyđếnhoàngtháihậu,RichelieubènnhắmđếnanhcủaMarillac,vốnlàmộtnguyênsoái.TuyôngnàykhôngdínhdánggìđếncuộcđảochínhnhưngRichelieuvẫnquyếtđịnhratayđểdèchừngnhữngcuộcnổiloạntiềmnăngkhác,đặcbiệttrongquânđội.RichelieuvucáonguyênsoáiMarillacvàtửhìnhôngta.Bằngcáchnày,hồngyđãgiántiếptrừngphạtkẻchủmưu,đồngthờicảnhbáomọimầmmốngkhácrằngôngsẽkhôngruntayhysinhngườivôtộiđểbảovệquyềnlựccủamình.

Trênthựctế,ngườikhônthườngchọnkẻngâythơvôtộinhấtđểlàmvật

hiếntế.Nhữngkẻnhưthếsẽkhôngđủmạnhđểchốnglạita,vànhữnglờicảichínhngâythơcủahọsẽkhiếnngườikhácnghĩlàhọcảichínhquánhiều,đồngnghĩavớicótội.Tuynhiênbạncẩnthậnkhôngkhéolạibiếnkẻbungxungđóthànhthánhtửđạo.Điềuquantrọnglàlàmsaođểmọingườinghĩrằngtamớilànạnnhân,làôngchủtộinghiệpbịhạibởinhữngbềtôibấttài.Nếukẻbungxungkiacóvẻquáyếuớtvàhìnhphạtquánặngnề,córủirotasẽsụpvàocáibẫychínhtađãgiăng.Đôikhitaphảitìmmộtkẻbungxungkháhùngmạnh–đểvềlâudàimọingườiítthươngcảmanhta.

Theochiềuhướngnày,lịchsửvẫnthỉnhthoảngxảyraviệcsửdụngngườicộngsựthântínnhấtlàmvậtbungxung.Mọingườigọiviệcnàylà“áikhanhthấtsủng”.Hầuhếtvuanàocũngcómộtsủngthần,ngườiđượcvuađặcbiệtưuái,nhiềukhikhôngvìlýdogìrõrệt.Sủngthầnnàycóthểđóngvaivậttếthầntrongtrườnghợpcóđiềuchiđedọathanhdanhđứcvua.Dânchúngsẵnlòngtinvàotộilỗicủavậttếthần–nhàvuasẽkhôngbaogiờhysinhsủngthầnnếuhắnvôtội.Vànhữngtriềuthầnkhác,vìganhtỵvịáikhanhđó,hẳnsẽvuimừngkhihắnbịthấtsủng.Tronglúcđónhàvuađãkhửđượcmộtthànhphầnvốnbiếtquánhiềuvềmình.Việcchọnmộtcộngsựthântínlàmkẻbungxungcũngcógiátrịnhưmàn“áikhanhthấtsủng”.Cóthểtamấtđimộtcộngsự,mộtngườibạn,nhưngnếutínhtheohiệuquảlâudàicủakếhoạch,chẳngthàcheđậyđượclỗilầmcủamìnhcònhơnlàgiữlạimộtthànhphầnmàngàynàođóbiếtđâusẽphảnta.Hơnnữa,lúcnàotacũngcóthểtìmđượcmộtsủngthầnkhácđểthếchỗhắn.

Hìnhảnh:

Condêvôtội.Vàongàyđạixá,thầytưtếđưadêvàođền,đặthaitaylênđầudêrồisámhối,chuyểnhếtmọitộiácsangcondêvôtội,sauđóđuổinóđilangthangtrongsamạc,từđótấtcảmọitộilỗicủadânchúngsẽbiếnmấttheocondê.

>

Ýkiếnchuyêngia:

Dạidộtkhôngphảilàlàmđiềudạidột,nhưngởchỗkhôngbiếtchedấuđiềudạidộtấy.Aiaicũngphạmphảilỗilầm,nhưngngườikhônbiếtgiấu,trongkhikẻdạilạicôngnhận.Thanhdanhtùythuộcvàonhữnggìtacheđậyđược,nhiềuhơnlànhữnggìđượctrôngthấy.Nếukhôngthểtàiba,bạnvẫncóthểcẩntrọng.

(BaltasarGracián,1601-1658)

PHẦNII:

SỬDỤNGTAYSAI

Trongchuyệnngụngôn,conkhỉcầmtaybạnmìnhlàconmèo,dùngchânmèođểlấyhạtdẻtừđốnglửara,nhờvậykhỉđượcănhạtdẻmàkhôngbịphỏngtay.Nếuphảilàmcôngviệcnàođókhôngđượcnhiềungườiưachuộngvàbảnthânmìnhcũngkhôngthíchthìtađừnglàm.Tacầncóbàntaycủaconmèo,màtagọitắtlàtaysaiđểthựchiệnnhữngchuyệnbẩnthỉuhaynguyhiểm.Bàntayđósẽtúmlấynhữnggìtacần,làmtổnthươngnhữngaitamuốntổnthương,màngườikháckhôngthểngờđượcrằngchínhtamớilàkẻchịutráchnhiệm.Hãyđểngườikhácthừahành,hãyđểngườikháclàmkẻđưahungtin,trongkhitachỉmangtớitoànlàtinlành.

>

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Năm59TCN,nữhoàngCleopatratươnglailúcđómớimườituổimàđãchứngkiếncảnhvuachaPtolemyXIIbịsoánngôivàlưuđàybởibàntaycủachínhcáccongáimình-chịruộtcủaCleopatra.MộttrongnhữngcôcongáiđólàBerenicevượtlênlãnhđạocuộcnổiloạn,vàđểđảmbảolàsẽkhôngaigiànhquyềncaitrịAiCập,côtabỏtùhếtnhữngngườichịkhácvàgiếtchếtchồngmình.Nhưngmộtthànhviêncủahoànggia,thậmchílạilànữhoàngmàlạicôngkhaicónhữngbiệnpháptànbạonhưvậyđốivớichínhnhữngngườiruộtthịtcủamìnhđãkhiếnquandânkinhtởm,từđódấylênphongtràochốngđối.Bốnnămsau,lựclượngđốilậpnàyđủlớnmạnhđểkhôiphụcngaivàngchoPtolemyvàvịvualậptứcxửtrảmBerenicecùngtấtcảnhữngcôcongáichủmưutạophản.

Năm51TCN,Ptolemybănghà,đểlạibốnđứacon.TheotruyềnthốngAiCập,trưởngnamlàPtolemyXIII(lúcđómớimườituổi)phảicướitrưởngnữCleopatra(mườitám)vàcảhaicùnglênngôivớidanhnghĩavuavàhậu.CảbốnngườiconkhôngaibằnglòngkểcảCleopatravìmuốngomthuquyềnlựcriêngchomình.GiữaCleopatravàPtolemynảysinhđấutranh.

Năm48TCN,vớimộtsốthànhviênchínhphủđangesợthamvọngcủaCleopatra,Ptolemythànhcôngtrongviệcbuộcchịmìnhphảilưuđàybiệtxứ.Tronggiaiđoạnlưuvong,Cleopatramiệtmàibàymưutínhkế.CôtamuốnmộtmìnhtrịvìAiCậpvàkhôiphụcthờioanhliệtcủađấtnướcnày,

điềumàcôtachorằnganhchịmìnhchưaailàmđược,vàkhinàohọcònsốngthìCleopatrakhôngthểthựchiệngiấcmộngvàng.VàvídụnhãntiềnvềBerenicechứngtỏsẽkhôngaitheochânmộtnữhoàngnỡđangtâmámsátmáumủmình.NgaycảPtolemyXIIIcũngkhôngdámgiếtCleopatra,mặcdùbiếtrằngchịmìnhđangmưuđồởnướcngoài.

ChỉmộtnămsaukhiCleopatrabịlưuđày,nhàđộctàiLaMãlàJuliusCaesarđưaquânchiếmAiCậpvớiýđịnhbiếnđấtnướcnàythànhthuộcđịa.CơhộiđãđếnvớiCleopatra:Bímậttrởvềnước,nàngquyếtchígặpchođượcCaesartạiAlexandria.TruyềnthuyếtkểlạirằngCleopatrađãquamặtđượclínhcanhkhichongườiquấnmìnhtrongtấmthảm,đặtngaydướichânvịtướng,rồinànglăntròntrảimởchănramộtcáchkhêugợi.CleopatrasửdụnghếtnhữngmánhmungthủđoạncủamỹnhânkếvàchẳngbaolâusauCaesarđãchịuphépvàlậpnàngthànhnữhoàngtrởlại.

AnhemcủaCleopatratứcsôimáuvìnàngđãquamặthọ.PtolemyXIIIsaiđạiquântiếncôngdoanhtrạicủaCaesar.VịtướngnàyliềnralệnhquảnthúcPtolemyvàtấtcảhoànggia.NhưngemgáicủaCleopatralàArsinoetrốnthoát,tìmđếnđạiquânAiCập,tựxưnglànữhoàngvàdẫnquânquyếtchiến.Đánhgiáthờiđiểmnàylàcơhộingànvàng,CleopatrathuyếtphụcCaesartrảtựdochoPtolemyvớiđiềukiệnlànhàvuaphảiđứngratrunggianhòagiảigiữahaipheAiCậpvàLaMã.Cleopatrabiếttỏnglàemmìnhsẽlàmđiềungượclại–đánhbạiArsinoeđểnắmquyềnkiểmsoátquânđội.ĐiềunàycólợichoCleopatravìđốithủđãchiarẽ.Vàcònhơnthếnữa,sẽbiếuchoCaesarcáicớđểđánhbạivàgiếtchếtnhữngthànhviêncuốicùngcủahoànggiatrongchiếntrận.

CùngđoànquântiếpviệntừLaMãtới,Caesartiêudiệtquântạophản.Khitháochạy,PtolemychếtđuốidướisôngNile.ArsinoebịCaesarbắtđưavềLaMã.Đểcủngcốđịavịnữhoàngmàkhôngbịaitranhchấp,giờCleopatramớikếthônvớiđứaemtraiduynhấtcònlạilàPtolemyXIV(mớibảytuổi).Bốnnămsau,vịvuaconnítnàybịtrúngđộcdượcmộtcáchbíẩnvàquađời.

Năm41TCN,CleopatralạimượntaymộtvịlãnhtụthứnhìcủaLaMãlàMarcAntony,cũngbằngnhữngchiếnthuậtđãdùngvớiCaesar.Saukhiquyếnrũviêntướngtrẻnày,nàngchobiếtArsinoeđangbịgiamcầmởLaMãnhưngvẫnrắptâmtiêudiệtAntony.ViêntướngtinlờinàngvànhanhchóngchongườiámsátArsinoe,từđókhửluônmốiđedọacậtruộtcuốicùngđốivớiCleopatra.

Diễngiải

TruyềnthuyếtchorằngCleopatrathànhcônglànhờtàiquyếnrũ,nhưngthậtraquyềnlựccủanànglàởchỗkhiếnmọingườilàmđiềunàngmuốnmàhọkhônghềhaybiếtmìnhbịgiậtdây.CaesarvàAntonykhôngchỉtrừkhửnhữngcậtruộtnguyhiểmnhấtcủanàngtrongchínhphủvàquânđộiAiCập.Haingườiđãtrởthànhtaysai–bànchânmèo.Họsẽbướcvàolửavìnàng,sẽthựchiệnnhữngviệcbẩnthỉu,khiếnkhôngaingờrằngchínhCleopatramớilàthủphạmchính.VàcuốicùngcảhaivịtướngđềuchấpnhậntrịvìAiCậpvớitưthếlàmộtvươngquốcđộclậpliênminh,chứkhôngphảilàmộtthuộcđịacủaLaMã.Họlàmtấtcảnhữngđiềunàymàkhôngngờmìnhbịthaotúng.

Mộtnữhoàngkhôngbaogiờnênđểtaymìnhbịvấybẩnbởinhữngcôngviệcxấuxa,cũngnhưmộtvịvuakhôngthểxuấthiệntrướcthầndânvớigươngmặtdínhmáu.Nhưngquyềnlựckhôngthểnàotrườngcửumàkhôngtiêudiệtquânthù-sẽluôncónhữngviệcbẩnphảilàmnếutamuốnngồilâutrênngaivàng.NhưCleopatra,tacầncótaysai.

Loạitaysaithườngthấynhấtlàngườibênngoàivòngthânmậtnhấtcủabạn,vìnhưthếhọsẽítkhảnăngbiếtđượcmìnhbịlợidụng.Nhữngngườinhưthếrấtdễtìm-họthíchgiúpbạnviệcnàyviệcnọ,nhấtlàkhibạnthảychohọvàicụcxương.Nhưngtrongkhihọthựchiệnnhữngcôngviệcđốivớihọlàvôtư,hoặcítralàhoàntoànchínhđáng,thậtrahọđangdọnsẵnsânbãichobạn,đigieorắcthôngtinmàbạncungcấpchohọ,làmsuyyếunhữngngườimàhọkhôngngờlàđốithủcủabạn,vôtìnhkhuếchtrươngcơnghiệpcủabạn,vànhưthếtayhọvấybẩntrướctrongkhitaybạnsạchtrơn.

MAOVÀTƯỞNG

Cuốithậpniên1920,haipheCộngsảnvàDânquốcđánhnhauởTrungHoađểgiànhquyềnkiểmsoátđấtnước.Năm1927lãnhtụDânquốclàTưởngGiớiThạchthềsẽtànsáttấtcảnhữngthànhviênCộngsản,điềumàôngtasuýtlàmđượcchođếngiaiđoạn1934-1935khiôngbuộchọphảithựchiệncuộcTrườngchinhsuốtsáungàndặm,rútluitừvùngĐôngNamvềmiềnTâyBắchoangvu,khiếnpheCộngsảntổnhaolớnvềlựclượng.Cuốinăm1936Tưởngtrùbịtấncôngmạnhlầncuốiđểquétsạchđốithủ,nhưngđộtnhiênnộibộtạophảnvàbắtônghòahoãnvớipheCộngsản.Xemnhưtànđời.[10]

TrongkhiđóNhậtbắtđầuxâmlượcTrungQuốcvàTưởngrấtngạcnhiên

khithayvìgiếtmình,MaoTrạchĐônglạiđềnghịdànxếp:Maosẽthảông,vànhìnnhậnônglàchỉhuyquânsựthuộccảhaiphe,nếuônggắngsứcchiếnđấuchốngkẻthùchung.Tưởngbịtratấnvàhànhquyết,giờTưởngkhôngthểngờmìnhgặpmayđếnnhưthế.VậylàCộngsảnnàyđãmềmlòngrồi.KhikhỏiphảitốncôngsứcchốnglạipheCộngsảntậphậu,TưởngbiếtmìnhsẽcócơđánhlạibọnNhật,rồisauđóvàinămtasẽquaylạidiệtCộngsảnmộtcáchdễdàng.ChấpnhậnđềnghịcủaMao,ôngsẽkhôngmấtgìmàlạiđượctấtcả.

PheCộngsảnchốngNhậtbằngchiếnthuậtdukíchquenthuộccủahọ,trongkhipheDânquốctiếnhànhnhữngtrậnđánhquyướchơn.Saunhiềunămchungsức,cảhaipheTrungQuốcchiếnthắngbọnNhật.ĐếnthờiđiểmnàyTưởngmớivỡlẽnhữnggìMaothậtsựtrùtính.ĐạiquânDânquốcphảigánhchịuhỏalựcpháobinhdữdộicủaNhậtnênhếtsứcsuyyếuvàphảimấtnhiềunămmớiphụchồinổi.TrongkhiđóquânCộngsảnkhôngchỉtránhđượcđòntrựctiếpcủaNhậtmàcòntranhthủthờigianđểdĩdậtđãilao,bànhtrướngrathànhnhiềuvùngảnhhưởngkhắpđấtnước.ChiếntranhchốngNhậtvừadứtthìnộichiếntáibùnglên,nhưnglầnnàyquânCộngsảnbaovâypheDânquốcđãsuyyếu.QuânNhậtđãtrởthànhtaysaicủaMao,vôtìnhcàycấymảnhruộngchopheCộngsảnvàgiúphọchiếnthắngTưởngGiớiThạch.

Diễngiải

CólẽhầuhếtnhữnglãnhđạonàocókẻthùhùngmạnhnhưTưởngsẽralệnhgiếtôngtakhibắtđược.NhưngnhưvậyhọsẽđánhmấtcơhộimàMaođãkhaithác.NếukhôngcómộtTưởngđầykinhnghiệmđểlãnhđạopheDânquốc,hẳncuộcchiếnchốngngoạixâmphảikéodàihơnvàgâyranhiềutổnthấtsinhtử.Maođãquákhônngoan,khôngđểcholòngcămghétpháhỏngcơhộimộthònđágiếthaichim.CốtyếulàMaođãdùngmộtlúchaibànchânmèođểđạtthắnglợicuốicùng.Trướctiên,ôngdụTưởngnhậnlãnhtrọngtráchđánhNhật.ÔnghiểurằngpheDânquốcsẽgánhchịuphầnlớnnhữngtrậnmạcquantrọngvàsẽđánhđuổiquânNhậtrakhỏiTrungQuốc,nếuhọkhôngphảichiasứcrađểcùnglúcchốnglạipheCộngsản.VìvậyDânquốcsẽtrởthànhlựclượngđầutiênđểđuổiNhật.NgoàiraMaocũngbiếtrằngtrongkhiđópháobinhvàkhôngquânhùnghậucủaNhậtsẽtànsátlựclượngquyướccủapheDânquốc,gâyranhữngtổnhạimàcólẽpheCộngsảnphảimấthàngchụcnămmớilàmnổi.VậytạisaotalạiphíthờigianvàsinhmạngnếubọnNhậtcóthểthựchiệnviệcnàynhanhchóng?ChínhcáchsửdụngkhônngoanlầnlượttừngthủđoạnnhưvậyđãgiúpMaothắnglợi.

Cóhaicáchsửdụngtaysai:Đểcứuvãnvẻbềngoài,theocáchlàmcủaCleopatravàđểtiếtkiệmsinhlực.Trườnghợpthứhainàyđòihỏitaphảitrùtínhtrướcnhiềunướcđi,ýthứcđượcrằngmộtbướctạmlùi(chẳnghạnnhưthảTưởngGiớiThạch)cóthểtạođiềukiệnchobướcđạinhảyvọt.Nếutạmthờisuyyếuvàcầnthờigianphụcsức,bạnhãydùngcáchthứhai,tìmcáchsửdụngnhữngngườixungquanhvừalàmbìnhphongvừalàmtaysaichomình.Bạnđểýxemphethứbanàocũngcókẻthùchungvớita(vìnhiềulýdokhác),rồilợidụngsứcmạnhvượttrộicủahọđểđánhkẻthùchungấy,nhưthếbạntiếtkiệmđượcsinhlực,vìbạnlàkẻyếuhơn.Thậmchíbạncóthểkhéoléođâmbịthócthọcbịgạo.Luôntìmkẻhếtsứchunghăngđểlàmtaysai-họthườngxuyênsùngsụckhíthếchiếnđấu,lúcđóbạnchỉcầnchọnmộttrậnđánhthíchhợpvớimụctiêucủamình.

NGHỆTHUẬTTẶNGQUÀ

KuriyamaDaizenlàngườitinhthôngCha-no-yu(Nướcnóngphatrà,bộmôntràđạocủaNhật)đồngthờilàđạiđồđệcủasưphụtràđạoSennoRikyu.Khoảngnăm1620DaizenbiếttiênngườibạnlàHoshinoSoemonđãphảivaymộtsốtiềnlớn(300ryo)đểgiúptrangtrảinợnầnchomộtngườibàcon,nhưngnhưthếchỉlàchuyểngánhnặngnợnầnlênvaimình.DaizenbiếtSoemonrấtrõ–ôngtakhôngquantâmmàcũngkhônghiểubiếtnhiềuvềvấnđềtiềnbạc,dođósẽgặprắcrốitokhichậmtrảkhoảntiềnvaytừtayphúthươngKawachiyaSanemon.NhưngnếuDaizenđềnghịtrảgiúpSoemonmónnợthìôngtasẽthẳngthừngtừchốivìsĩdiện,thậmchỉcảmthấybịxúcphạm.

NgàykiaDaizenđếnthămbạn,vàsaukhiđithămvườnđểtrầmtrồnhữngchậuhoamẫuđơnđượcgiải,cảhaivàodùngtrà.TrôngthấynhữngbứctranhcủadanhhọaKanoTennyu,Daizenthốtlên“Ô,quảlàbứctranhtuyệtđẹp…Chưabaogiờtôithấycáigìmàtôithíchhơnbứcnày”.ChỉsauvàilờikhenngợinữathìSoemonkhôngcònlựachọnnàokháclàphảitặngtranhchobạn.

TấtnhiênDaizentừchốilấylệ,đểkhibạncốnàilàôngtanhậnluôn.HômsauSoemonnhậnđượcgóiquàcủaDaizen.Đólàmộtbìnhhoaquýhiếm,kèmvớibứcthưgiảithíchrằngđâylàbiểuhiệntìnhtrikỷvàviệcDaizenđánhgiácaobứctranhcủaSoemon.ÔngtaviếtthêmrằngchínhSennoRikyutựtaylàmrabìnhhoa,trênđócònlưuthủbútcủaThiênhoàngHydeyoshi.DaizengợiýrằngnếukhôngthíchchơibìnhhoathìcóthểtặngnóchomộtmônđồCha-no-yu,chẳnghạnnhưtayphúthươngSanemon,ngườitừngkhaokhátsởhữuchiếcbình.Daizenviếttiếprằng,Sanemon

đangsởhữumộtloạigiấytờcaocấpnàođómàSoemonrấtthích,“Biếtđâuanhsắpxếptraođổiđược?”.

Nhậnthứchànhđộngtếnhịcủabạnmình,Soemonmangbìnhhoatớinhàphúthương.Ôngnàythốtlên“Tôiđãnghedanhnótừlâunhưngnaylàlầnđầutôinhìnthấy.Đâylàcủaquýhiếmđếnmứckhôngbaogiờchomangrakhỏicổng!”.NóixongôngtaliềnđềnghịtraođổivớitờgiấynợvàcòntặngSoemonthêm300ryo.NhưngvìkhôngquantâmđếntiềnbạcnênSoemonchỉnhậnlạitờgiấynợ.

Diễngiải

KuriyamaDaizenbiếtrằngviệcgiúpngườikhôngbaogiờđơngiản:Nếutacứnhặngxịmộtcáchthôthiểnthìngườinhậncảmthấymìnhnặnggánhhàmân.Việcnàycóthểgópchongườithiânmộtítquyềnlực,nhưnglàloạiquyềnlựcchóngtànbởivìnódấylênsựrayrứtbấtanvàlựcđềkhángâmthầm.Hànhđộngthiângiántiếpvàlịchsựsẽmạnhgấpmườilần.ChínhvìvậymàDaizenxoayxởđểbạntặngmìnhbứctranh,từđóôngmớicócơsởtặnglạichiếcbình.Cuốicùngcảbabênđềucảmthấyhàilòngtheocáchriêngcủamình.

ĐiềucốtyếulàDaizenđãtựbiếnmìnhthànhbànchânmèo,thànhdụngcụđểlấyhạtdẻrakhỏibếplửa.Hẳnôngphảiítnhiềuxótruộtkhichiatayvớichiếcbìnhhiếm,nhưngngượclạiôngđượcbứctranhquý,vàquantrọnghơnnữalàsứcmạnhcủamột“triềuthần”,hiểutheonghĩalàngườiđangtìmkiếmsựủnghộ.Triềuthầndùngbàntaytronggăngđểgiảmnhẹnhữngcútấncông,ngụytrangcácvếtthẹovàlàmchođộngtáccứugiúptrônglịchsựvàsạchgọnhơn.Giúpngườikhácnhưngcuốicùngtriềuthầngiúpchínhmình.VídụvềDaizenđưaramôthứcchosựgiúpđỡqualạigiữabạnbèvàđồngnghiệp:Đừngbaogiờbắtngườikhácphảichịuơn.Hãytìmracáchtựbiếnmìnhthànhbànchânmèo,giántiếpgỡbạnrakhỏimớbòngbong,đừngđểhọcảmthấymangơnmìnhmộtcáchthôthiển.

Takhôngnênquábộctrực.Hãyđếnrừngnhìnxem,

câyngaythẳngbịđốn,còncâycongvẹođượcchừalại.

(Kautilya,triếtgiaẤnĐộ,thếkỷIIITCN)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Vớitưcáchlãnhđạo,cólẽbạnchorằngsựsiêngnăngcầncùvàravẻlàm

việccậtlựchơnmọingườiđồngnghĩavớiquyềnlực.Nhưngthậtrachúngcótácdụngngượclạilàlàmmọingườithấybạnyếukém.Tạisaohắnlạiphảilàmnhiềunhưthế?Cólẽhắnbấttàinênmớiphảilàmnhiềumớiđuổikịp.Cólẽbạnthuộcvềdạngngườikhôngbiếtủynhiệmnênphảimótayvàomọithứ.

Ngườithậtsựquyềnlựccóvẻnhưkhôngbaogiờvấtvảhoặcvộivàng.Trongkhingườikháclàmviệctớimòntaythìhọungdungnhànnhã.Họbiếttìmđúngngườiđểgiaođúngviệc,tronglúchọtiếtkiệmnănglượngvàkhôngchotayvàolửa.Cònbạn,bạntưởngrằngkhichấpnhậnviệcbẩn,dấnthânvàonhữngviệckhóưa,bạnsẽchứngtỏđượcsứcmạnhvàlàmngườikhácesợ.Thậtrabạnchỉlàmchohọthấybạnxấuxavàlạmquyền.Ngườiquyềnlựcthậtsựluôngiữtaysạch.Quanhhọchỉcóđiềutốtvàchỉnhữngtuyênbốcủahọmớilàthànhtựuvinhquang.

Tấtnhiênnhiềukhitabuộcphảisửdụngsinhlực,hoặcphảithựchiệnmộthànhđộngxấuxanhưngcầnthiết.Tuynhiênhãynhớđừngbaogiờđểngườikhácthấytalàkẻratay.Hãytìmmộttaysai.Hãypháttriểnnghệthuậtpháthiện,sửdụngvàđúnglúcloạibỏnhữngtaysaiấykhivaitròcủahọđãxong.

Vàođêmhômtrướckhidiễnratrậnthủychiếnquantrọng,quânsưGiaCátLượngđượclệnhtrongvòngbangàyphảicungcấpchoquânđội100.000mũitên,nếukhôngsẽbịtộichết.Thayvìcốlàmrasốtênđó,vốnlàviệckhôngthể,Lượngsaingườilấycỏbọcquanhkhoảngchụcconthuyền.Vàoxếchiều,khisươngmùtừsôngdấylên,ôngtamớichothuyềntiếnvềphíadoanhtrạiđịch.SợsavàobẫycủaquânsưGiaCátLượnglừngdanh,địchkhôngdámxuấtquânrachặnđánhnhữngchiếcthuyềnmờảotrongsươngmàchỉdámtừtrênbờbắntênxuốngnhưmưa.ThuyềnLượngđếncànggầnthìmưatêncànglớn.Chỉsauvàigiờ,ngườicủaLượngungdungxuôivềtrại,gỡtênghimđầyhaibênmạnthuyềnbọccỏ,đếmđủ100.000giaochocấptrên.

GiaCátLượngkhôngbaogiờtựtaylàmviệcgìmàngườikháccóthểlàmthayông–ôngluônnghĩranhữngmưuchướcnhưvừakể.Điểmcốtyếuchoviệcsángtạonàylàphảinghĩtrướcnhiềunướccờ,tưởngtượngcáchnhửngườikháclàmthaychota.

Taphảicheđậymụctiêu,baobọcnótrongmànbíẩn,giốngnhưnhữngchiếcthuyềnmacủaLượngtrongsương.Khiđốithủkhôngbiếtrõtamuốngì,họsẽphảnứngtheocáchmàvềlâuvềdàikhôngcólợichohọ.Thậtra

họđãtrởthànhbànchânmèochota.

Cáchdễdàngvàhiệuquảđểsửdụngtaysaithườngkhilàcấythôngtinvàohắnđểsauđóhắnlantỏasangmụctiêubanđầucủata.Thôngtingiảhoặcthôngtinđượccàiđặtlàdụngcụhùngmạnh,đặcbiệtlàkhiđượclantruyềnbởikẻbịpmàkhôngaingờtới.

Sauhếtsẽcónhữngtrườnghợptachủđộngbiếnmìnhthànhtaysaiđểđạtđượcsứcmạnhcuốicùng.Đólàmưukếcủamộttriềuthầnhoànhảo.BiểutượngởđâylàSirWalterRaleigh,ngườitừnglótáokhoáccủamìnhlênđấtbùnđểNữhoàngElizabethbướcquamàkhônglấmgiày.Đứngralàmdụngcụbảovệđểsưphụhayđồngnghiệpkhôngbịnguyhiểmhoặcphiềnphức,bạnđượcsựkínhnểvàtrướcsaugìcũngmanglợilộcđếnchobạn.Vàhãynhớ:Nếucóthểbọchànhđộngcủamìnhtronglớpvỏlịchsựvàhàohoathayvìphôtrươngvàcồngkềnh,phầnthưởngcủabạnsẽcànglớnlaohơnnữa.

Hìnhảnh:

Cáichânmèo.Nócómóngdàiđểvỗ,nómềmmạivàcómiếngđệm.Hãydùngchânmèođểgắpnhữngđồvậttừbếplửa,đểcàokẻthù,đểvờnchuộttrướckhihạsát.Đôikhibạnsẽlàmmèođau,nhưngthườngkhinóchẳnghềnhậnbiết.

Ýkiếnchuyêngia:

Cáigìtốtlànhdễchịuthìdànhchomình,cáigìxấuxakhóchịuthìđểngườikhác.Thựchiệnchiêuthứnhấtthìbạnđượcưuái,cònchiêuthứhaibạnlàmlệchhướngácý.Nhữngvấnđềquantrọngthườngphảicókhenthưởngvàtrừngphạt.Hãyđểđiềutốtphátxuấttừmìnhvàđiềuxấutừkẻkhác.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Cảhaichiêuthứcchânmèovàdêtếthầnđểphảiđượcsửdụngmộtcáchcẩnthậnvàtếnhị.Chúngnhưnhữngmànkhóichegiấyviệctanhứngtayvàonhữngviệcbẩn,vìvậykhinàomànkhóinàytanvàbịtabắtquảtanglàkẻgiậtdâythìmọingườinhìnđâuđâucũngthấydấuấncủata,vàtasẽbịđổlênđầunhữngtộilỗikhôngdínhdánggìđếnmình.Khibịlộtẩyrồithìmọiviệcsẽbùnglênngoàitầmkiểmsoát.

Năm1572,hoànghậuPháplàCatherinedeMédiciâmmưuloạitrừGasparddeColigny,mộtđôđốchảiquânPhápvàlãnhđạopheHuguenotTinlành.ÔngnàyrấtthânvớicontraihoànghậulàCharlesIXnênhoànghậusợdầndàvuaconbịảnhhưởng.VìvậybànhờmộtthànhviêngiatộcGuise,mộttrongnhữngphehoànggiahùngmạnhnhấtnướcPhápámsátColigny.

Tuynhiênhoànghậucònmộtkếhoạchbímậtkhác:LàmsaochopheHuguenottinrằngchínhdònghọGuiseđãratayámsátColigny,từđóhọsẽtìmphươngtrảthù.Vớimộtđòn,hoànghậuhyvọngdiệtđượccảhaiphe.Nhưngchẳngmaykếhoạchđiđoong.SátthủkhônggiếtđượcmàchỉlàmColignybịthương.Ôngtanghingờhoànghậuchủmưuvụnàyvàbáochovuabiết.Cuốicùngvụámsáthụtnàyvànhữngtìnhtiếtliênquanđãdấylênmộtchuỗisựkiện,làmnảysinhcuộcnộichiếnđẫmmáugiữahaipheCônggiáovàTinlành,màcaođiểmlàcuộctànsátĐêmthánhBartholomewkhiếnhàngngànngườiTinlànhbịsáthại.

Vìvậybạnhãycẩnthậnkhiđịnhsửdùngbànchânmèovàcondêtếthầntrongtrậnmạcnàocóhậuquảlớn:Nhiềuchuyệntồitệcóthểxảyra.Tốthơnnhữngtròđónênđượcdùngvàonhữngviệccóquymôhẹphơn,nơimàlỗilầmhoặcnhữngtoantínhsailệchsẽkhônggâyrahậuquảthảmkhốc.

Cuốicùng,cónhiềutrườnghợptakhôngnêncheđậysựdínhlíuhoặctráchnhiệmcủamình,màphảiđứngranhậnlỗi.Nếuđangnắmquyềnlựcvàhoàntoànlàmchủquyềnlựcấy,thỉnhthoảngtacũngnênđóngvaikẻănnăn:Ravẻkhẩnthiết,taxinngườiyếuhơnmìnhthalỗi.Đólàthủđoạncủavịvualàmbộhysinhvìlợiíchnhândân.Tươngtựnhưthế,đốikhibạncũngnênthủvaikẻtrừngphạtđểlàmchocấpdướirunsợ.Thayvìtaymèo,tadùngchínhbàntayhùngmạnhcủamìnhtrongmộtđộngtácđedọa.Chiêunàynênsửdụngmộtcáchdèsẻn.Dùngquánhiềuthìsợhãisẽbiếnthànhganhghét,cónguycơdấylênsựchốngđốiquyếtliệt,đếnngàynàođósẽhạbệta.Vậyhãyhọcchoquenthóidùngtaysai–nhưvậyantoànhơn.

NGUYÊNTẮC27

THAOTÚNGNHUCẦUVỀNIỀMTIN

Conngườicónhucầukhẩnthiếtphảitinvàođiềugìđó.Bạnhãytrởthànhtâmđiểmcủanhucầuấybằngcáchgiươngcaomộtđạinghĩa,mộtniềmtinmớiđểhọtuântheo.Hãynóivớihọbằngnhữnglờimơhồnhưngđầyhứahẹn,nhấnmạnhsựnhiệttâmthayvìlýtrívàtưduyrànhmạch.Hãytạochomônđệcủabạnnhữngnghithứcmớiđểhọthựchành,yêucầuhọphảihysinhvìbạn.Tậndụngsựthiếuvắngmộttôngiáocótổchứcvàmộtđạinghĩa,hệthốngniềmtinmớidobạnđềrasẽmangđếnchobạnquyềnlựcvôsong.

KHOALANGBĂM,HAYLÀNĂMBƯỚCĐỂTẠORAMỘTGIÁOPHÁI

Khiđitìmnhữngphươngphápkhảdĩmangđếnchomìnhquyềnlựchùngmạnhnhấtnhưngchỉcầnnỗlựcítỏinhất,bạnsẽnhậnthấyrằngviệctạoramộtcáigìđónanánhưgiáopháivớimộtđámmônđệsẽlàphươngpháphiệuquảnhất.Cóđượcđôngđảomônđệsẽmởrộngnhiềukhảnănglừađảo:đámmônđệấykhôngchỉtônsùngbạn,họcònbảovệbạnchốnglạikẻthùvàsẽtựnguyệngánhváccôngviệcrùquếnngườikhácđitheogiáopháimớiraràng.Loạiquyềnlựcnàysẽnângbạnlênmộttầngcaomới:Bạnsẽkhôngcòncầnđấutranhhoặcdùngthủđoạnđểcủngcốýchícủamình.Bạnđangđượctônsùng,vànhữngmônđệtinrằngbạnkhôngthểlàmsai.

Cóthểbạnnghĩviệctạorađámmônđệnhưvậythậtquákhónhưdờinúi,nhưngtrênthựctếđiềuđórấtdễ.Conngườichúngtaaicũngkhaokhátđiêncuồngphảitinvàođiềugìđó,bấtcứđiềugì.Vìvậychúngtarấtnhẹdạ:Đơngiảnlàtakhôngthểchịuđựngđượckhoảngthờigiannghingờkéodài,hoặckhoảngtrốngkhikhôngcógìđểtincả.Chỉcầnphephẩytrướcmắttamộtchínhnghĩamới,mộtthầndược,phươngpháplàmgiàumới,hoặckhuynhhướngcôngnghệhayphongtràonghệthuậtmớilàtasẽnhảylênđớpmồingay.Hãynhìnlạilịchsử:Nhữngbiênniênvềkhuynhhướngmới,giáopháimớithuphụcđượcđôngđảongườitheo,nhữngbiênniênấycóthểchấtđầymộtthưviện.Sauvàithếkỷ,vàithậpniên,vàinăm,vàitháng,nhữngkhuynhhướngấycóthểsẽtrôngkhádịhợm,songvàolúcmớirađờichúnghấpdẫnlàmsao,phiphàmvàthầnthánhlàmsao.

Luônđổxôđitìmcáigìđóđểtin,chúngtađãsảnxuấtracácthánhthầnvà

niềmtintừconsốkhông.Đừngbỏphínguồnnhẹdạấy:Hãytựbiếnmìnhthànhđốitượngđượcngưỡngvọng.Hãykhiếnmọingườitạonênmộtsựtônthờquanhta.

NhữngtaylangbămởcácthếkỷXVIvàXVIIđềulàbậcthầyvềviệctạorasùngbái,giáophái.Lúcấyhọđangsốngtrongthờikỳchuyểntiếp:khoahọcđangthắngthế,còntôngiáobuồnnhưvầngtrăngkhuyết.Dânchúngcónhucầutậphợpdướilácờmộtđạinghĩahoặcniềmtinmới.Bọnlangbămbắtđầubằngviệcbánraonhữnglọthầndượctrịbábệnh.Đitừthịtrấnnàysanglàngmạckhác,thoạttiênhọchỉđểýtừngnhómnhỏ,mãichođếnkhitìnhcờhọpháthiệnrasựthậtvềbảnchấtconngười:Quytụđượccàngđôngquầnchúngthìcàngdễbịp.

Taylangbămsẽđứngtrênmộtbụcgỗcao,rồidânchúngbuquanh.Trongđámđông,mọingườisẽcókhuynhhướngtuântheocảmxúcchứkhônglắngnghelýtrí.Nếutaylangbămnóichuyệnriêngvớitừngngườithìhọsẽthấyhắnbuồncười,nhưnggiữađámđông,họbịmắctrongcáibẫytâmtrạngtậpthểlàsaymêchămchú.Họsẽkhôngcóđủcựlycầnthiếtđểngờvực.Mọikhiếmkhuyếttrongýtưởngcủataylangbămđềubịnhiệttìnhcủađámđôngchephủ.Niềmsaymêvàhăngháiquétquađámđôngnhưmộttrậndịchvàđámđôngsẽphảnứnghungbạovớingườinàodámgieohạtgiốngnghingờ.Chủđộngnghiêncứuđộnglựcấysuốthàngchụcnămkinhnghiệmvàđồngthờiápdụnglinhhoạttheotìnhhuống,giớilangbămđãhoànchỉnhkhoathuhútvàgiữchânđámđông,biếnđámđôngthànhmônđồvàmônđồthànhgiáophái.

Vớichúngta,nhữngcáimánhcủagiớilangbămxưakiacóvẻcổlỗsĩ,nhưnggiữachúngtangàynayvẫnđầydẫyđủhạnglangbăm,họvẫndùngnhữngcáimánhmàtổtiênhọtừnghoànchỉnhcáchnaynhiềuthếkỷ,chỉkháclàđổitênthầndượcvàhiệnđạihóadángvẻcủagiáopháihọchếra.Nhữnglangbămnhưthếcómặtđềukhắpcáclĩnhvực–kinhdoanh,thờitrang,chínhtrị,nghệthuật.Cóthểlànhiềungườitrongsốhọtuytheotruyềnthốnglangbămnhưngkhôngbiếtvềlịchsửlangbăm;songvềphầnbạn,bạncóthểthẳngthừnghơn,hệthốnghơn.Bạnchỉcầntheonămbướcsauđâyđểtạorasựtônsùng.

Bước1:Nóinăngmơhồvàđơngiản.Muốntạonênsựtônsùngtrướctiênbạnphảithuhútchúý.Muốnvậybạnkhôngnênlàmbằnghànhđộng,vìhànhđộngdễthấyvàdễgiảiđoán,nhưngphảibằnglờinói,vốnmơhồvàtrítrá.Nhữnglờinói,bàigiảng,phỏngvấnđầutiêncủabạnphảicóhaiyếutố:Mộtmặthứahẹnsựthayđổilớnlao,mặtkhácphảihoàntoànmơhồ.Sự

phốihợpnàysẽdấylênđủloạimộngmơhuyềnhoặctronglòngngườinghe,từđóhọsẽtựđộngthiếtlậpcácliênkếtvàthấyđiềuhọmuốnthấy.

Muốncholờinóimơhồđượchấpdẫn,hãysửdụngnhữngtừkêutonhưngtốinghĩa,nhữngtừnóngbỏngnhưcólửa.Vớinhữngđiềuđơngiảnnhấtbạncũngđặttênnghethậtkêu,hãysửdụngcácconsố,hãytạoranhiềutênmớichonhữngkháiniệmmơhồ.Tấtcảnhữngthứvừakểsẽtạonênấntượngvềtrithứcđặcbiệt,khiếnmọingườitônsùngbạnvìsựuyênthâm.Vìvậyhãycốlàmchosựtônsùngđócóvẻmớitoanhđểítngườicóthểhiểuđược.Nếuđượcphốihợpđúng,nhữnglờihứahẹnmơhồ,cáckháiniệmgợiýmùmờvàlòngnhiệtthànhsôinổisẽkhuấyđộngtâmhồnmọingười,vàhọsẽtậphợpquanhbạn.

Nếunóiquámơhồthìmọingườikhótin.Nhưngnếunóirõthìcàngnguyhiểmhơn.Chẳnghạnnếubạngiảithíchrõnhữnglợilộcmàmọingườicóđượckhitheogiáopháicủabạnthìsaunàybạnbuộcphảigiữlờihứaấy.

Lờikêugọicủabạncũngphảiđơngiản.Vấnđềcủahầuhếtmọingườiđềucócănnguyênphứctạp:Nhữngtriệuchứngthầnkinhthâmsâu,cácyếutốxãhộiđankếtnhau,nhữngcộirễxaxôitrongquákhứrấtkhólầnra.Ítngườinàođủkiênnhẫnngồilạinghiêncứutừngchitiếtnhưthế,họmuốnbiếtcómộtgiảiphápđơngiảnchobàitoáncủahọ.Khảnăngđềragiảiphápấysẽmangđếnquyềnlựclớnlaovàmộtđámmônđệ.Thayvìdùngnhữngdiễngiảicủacuộcsốnghômnay,bạnhãydùnglạicácgiảiphápsơkhaicủatổtiênta,dùnglạinhữngbàithuốcgiatruyền,nhữngthầnphươngtrịbábệnh.

Bước2:Đặtnhữngcảmnhậncủagiácquancaohơnlýtrí.Mộtkhithiênhạđãbắtđầutụhộiquanhbạn,sẽxuấthiệnhaimốinguy:sựbuồnchánvàhoàinghi.Nếubuồnchán,thiênhạsẽđichỗkhác;cònhoàinghithìtạochohọmộtcựlyđểsuynghĩsángsuốtvềnhữnggìbạnraogiảng,thổitanmấtmànsươngmàbạnđãdàycôngtạodựng,từđólộttrầnnhữngýtưởngcủata.Vìvậytaphảigiảisầuvớingườibuồnchánvàphòngngừabọnhoàinghi.

Tahãydùngnhữngthủthuậtcủasânkhấuđểtạochomìnhvầnghàoquangrựcrỡ,làmlóamắtmônđồbằnghiệuứngthịgiác,đểchohọđượcnoconmắt.Thủthuậtnàykhôngchỉlàmchohọkhôngnhìnthấysựlốbịchcủacácýtưởng,nhữnglỗhổngtronghệthốngniềmtincủata,mànócònthuhútthêmnhiềusựchúý,hấpdẫnthêmnhiềumônđệ.Hãymờigọitấtcảcácgiácquan:Sửdụngnhangkhỏihuyềnảo,âmnhạcdudương,nhữnghìnhảnhhoặcmàusắcthíchhợpđểmêhoặchọ.Thậmchítacóthểđùamộttí

vớitrínão,chẳnghạnnhưsửdụngvàithiếtbịcôngnghệmớiđểlàmchogiáopháicómãkhoahọc–miễnlàtalàmsaochomọingườiđừngcócơhộitưduyđúngđắn.Hãysửdụngvănhóahươngxa–phongtụckỳthú,nghithứclạlùng–đểtạorahiệuquảsânkhấu,làmchonhữnggìtầmthườngnhấtcũngmangdấuấncủađấngphithường.

Bước3:Vaymượntừcáctôngiáocótổchứcđểcấutrúchóagiáopháicủamình.Đámmônđệngàycàngđôngđảonêntaphảithiếtlậptổchứchẳnhoi.Tìmracáchchomọingườihânhoanvàanlạc.Từlâu,cáctôngiáocótổchứcđãtraoquyềnlựcchomộtsốngười,vàmônđồkhôngđượcphépchấtvầnvềquyềnlựcnày.Ngàynaycáctôngiáoấyvẫntiếptụctruyềnthốngnhưvậytrongthờiđạiđượcxemlàthếtụccủachúngta.Vàmặcdùbảnthântôngiáođãítnhiềunhợtnhạt,songnhữnghìnhthứcấyvẫnvangvọngquyềnnăng.Nhữngtôngiáođócóthểđượckhaithácmãimãi.Hãyđềranghithứcchođámmônđồ;tổchứchọtheohệthốngtônti,xếploạihọtheophẩmtrậtđạohạnhvàbantặnghọnhữngchứcdanhsặcmùitôngiáo;yêucầuhọphảihysinhđểchứngtỏlòngthành,nhờvậytamớivơvétchođầykétsắtvàtừđóquyềnlựctăngcao.Đểnhấnmạnhbảnchấtgầnnhưlàtôngiáocủatậpthểdotatạora,tahãynóinăngvàhànhđộngnhưđấngtiêntri.Nóichocùngthìtađâuphảilànhàđộctài,talàthầytế,lànhàhiềntriết,làguru,làshaman,làbấtcứtừnàocókhảnăngcheđậyquyềnlựcthựcsựcủatatrongmànsươngtôngiáo.

Bước4:Ngụytrangnguồnthunhập.Tậpthểcủatalớnmạnhvàtađãcấutrúcnógiốngnhưnhàthờ.Kétsắtcủatabắtđầuđầynhữngtiềnhiếncúngcủacácđồđệ.Nhưngtađừngbaogiờtỏrakháttiềnvàcầnđếnquyềnlựccủađồngtiền.Chínhvàolúcnàytanênngụytrangnguồnthunhập.

Cácmônđồmuốntinrằngkhitheota,họsẽđượcmọithứtốtlànhtừtrêntrờirơixuống.Bằngcáchsốngtrongsựxahoa,tatrởnênbằngchứngsốngđộngrằnghệthốngniềmtindotađềxướnglàcógiátrịthựctiễn.Đừngbaogiờđểmônđồbiếtrằngsựgiàusangcủatađếntừnúitiềncủahọ,ngượclạihãydiễnchohọtinrằngtaphúquýlànhờviệcthựchànhcácphươngphápcủagiáophái.Mônđồsẽrămrắpbắtchướctừngcửchỉcủatavớihyvọnglàhọsẽđượcnhưta,vàlòngnhiệtthànhsẽchemắtkhiếnhọkhôngpháthiệnrabảnchấtlừabịpcủata.

Bước5:Thiếtlậpmộtđộnglựcta-chống-lại-chúng.Nhómgiáopháicủatagiờđangănnênlàmra,tựanhưnamchâmhútsắt.Tuynhiênnếutakhôngcẩnthậnthìnhómsẽbịtínhì,thờigianvàsựbuồnchánsẽlàmsuygiảmlựchútcủanhóm.Đểgiữchấtkeođoànkếtgiữacácmônđồ,tahãylàmđiềumà

bấtkỳtôngiáohoặchệthốngniềmtinnàocũnglàm:Tạoramộtđộnglựcta-chống-lại-chúng.

Trướctiên,làmchomônđồtinrằnghọthuộcvềmộttậpthểđặcbiệt,đoànkếthướngvềnhữngmụctiêuchung.Rồiđểcủngcốsựđoànkếtấy,tahãytạoraýniệmvềmộtkẻthùquỷquyệtđangrắptâmhãmhạigiáochủ.Vìluôncókẻngoàiđạomuốnphárốita,nênlúcấynếucóbấtkỳngườinàomuốnlậttẩytínhchấtbịpbợmcủahệthốngniềmtincủata,thìtathahồchỉmặtđặttênhắnlàsứgiảcủaquỷdữ.

Nếuchưacókẻthù,hãytạorakẻthù.Nếucóđượcmộtmụctiêuđểnhắmđến,cácmônđồcủatasẽsiếtchặthàngngũvàđoànkếtlại.Họcóđạinghĩacủatađểtinvàbọnngoạiđạođểtiêudiệt.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Borrithấythánhhiện

Vàonăm1653cóchàngtrai27tuổiởvùngMilantênlàFrancescoGiuseppeBorrituyênbốlàmìnhvừathấythánhhiện.AnhtađikhắpthịtrấnloantruyềnlàthiênthầnMichaelvừahiệnravàbảorằngmìnhđượcchọnlàmcapitanogeneralechoquânđộicủaGiáohoàngmới,độiquânsẽtiếnchiếmvàmanglạisứcsốngmớichothếgiớinày.ThiênthầncònchobiếtlàgiờđâyBorricóđượckhảnăngnhìnthấulòngngười,vàmìnhsắptìmraviênđáhóavàng,mộtvậtlâunaybiếtbaongườiđitìmnhưngchưathấy.NhữngbạnbèngườiquennàongheđượcBorrigiảnggiảiviễnảnhvừakể,vàchứngkiếnđượcsựthayđổicủaanhta,họđềurấtấntượng.Trướcnaycảđờisađàcờbạcrượuchètraigái,nhưnggiờđâyanhtatừbỏtấtcả,laomìnhvàonghiêncứuthuậtgiảkim,vànếunóichuyệnlàchỉnóivềthầnthôngvàbípháp.

Sựthayđổisaođộtngộtnhưphépmầu,vànhữnglờiBorrithốtranghesaonóngbỏngnênnhiềungườitheoanhta.NhưngkhôngmaylàbanthanhtradịgiáocủaGiáohộiItaliacũngbắtđầuđểýnênBorriphảilangthangkhắpchâuÂu,bảovớimọingườirằng“Aitheochântasẽđượcbanthưởnghoanlạc”.Điđếnđâuanhtacũngthuphụcđượcđồđệ.PhươngphápBorrikháđơngiản:Anhtathuậtlạicáiviễnảnhmìnhnhìnthấy,vớimắmmuốingàycàngthêmvàonhiềuhơn.NgoàiraBoricònbiểudiễnmànnhìnsâuvàotâmhồnnhữngaitintưởng.Giảvờxuấtthần,anhtanhìntrừngtrừngvàomặtngườiđốidiệnvàbảolàđãnhìnthấylinhhồnhọ,chobiếthọchiêmnghiệmđếnđâuvàtiềmnăngnênthánh.Nếungườinàycótiềmnănghứahẹn,Borri

sẽchohọgianhậpgiáopháivàđótấtnhiênlàmộtvinhdự.

Tấtcảcácmônđồđềuphảigiữđứckhónghèo,mọitiềnbạccủacảiđềuphảigiaonộpchosưphụBorri.Nhưnghọcũngkhôngmấyquanngạibởivìanhtađãhứasớmtìmraviênđáhoávàng,cónghĩalàtấtcảmọingườiđềumuốncóbaonhiêuvàngcũngđược.

Vớithunhậpngàycàngtăng,Borribắtđầuthayđổilốisống,đắmmìnhtrongnhunglụaxahoa,ngàycàngthuthêmnhiềumônđệvàcànggiàusanggấpbội.TămtiếngBorrivangtậnbốnphương,mặcdùanhtachưalàmđượcđiềugìcụthể.Nhữngngườimớitớichứngkiếncảnhgiàusangthìđồnlạirằnganhtađãtìmđượcviênđáhóavàng,chứkhôngbiếtrằngnhữngnhunggấmấyxuấtpháttừtiềntàicủađámmônđệcũ.GiáohộitiếptụcsănđuổiBorrivàanhtachỉđáplạibằngtháiđộimlặngđầytônquý,điềulàmchomônđồcàngthêmkínhtrọngvàsaymê.

ĐếnngàykiaBorriẵmhếttiềnbạcvàkimcương(anhtatuyênbốmìnhcókhảnănghàngắnvếtnứttrongkimcươngbằngthầnlựctrítuệ)củamônđồrồibỏtrốnkhỏiAmsterdam.CuốicùngthìbanthanhtradịgiáocũngbắtđượcanhtavàsuốthaimươinămcònlạiBorriphảingồixàlimtạiRome.Nhưngchođếnngàycuốicùngvẫncóngườitinvàoquyềnlựcthầnbícủaanhta,vàtrongđoànkháchviếngcòncócảhoànghậuChristinacủaThụyĐiển.Nhữngngườigiàucóđócúngcấptiềnbạcđểanhtatiếptụctruytìmhònđáhóavàng.

Diễngiải

Trướckhithànhlậpgiáophái,hìnhnhưBorrivôtìnhvớphảimộtkhámphásinhtử.Quámệtmỏivớicuộcđờitráctáng,anhtaquyếttừbỏnóđểtìmhiểumathuật,vốnlàmốihamthíchthậtsự.Tuynhiêncólẽanhtađểýlàmỗilầnrêuraorằngchínhthầnlinhđãkhuyênbảomìnhthayđổilốisốngthìhìnhnhưthiênhạmuốnnghethêm.Nhậnthứcđượcquyềnlựcmàmìnhcókhảnăngthủđắcbằngđiềuthầnbí,Borrilạithêmmắmmuốibằngbacáiviệcthấynọthấykia.Thiênđàngcàngkhótin,nhưngđòihỏihysinhcàngcaothìchuyệnkểcủaanhtacànghấpdẫn.

Tanênnhớlàmọingườikhôngquantâmđếnsựthậttrongnhữnggìđangchuyểnbiến.Họkhôngmuốnngherằngnhữngchuyếnbiếnấybắtnguồntừcôngsứchoặctừđiềugìđótầmthườngnhưlàvìbuồnchán,vìnảnlòng,hoặckiệtsứcvìtuluyện.Họkhaokhátđượcnghenhữnggìlãngmạnhoặcthuộcthếgiớibênkia.Hãychiềulònghọ.Hãynóivềthầnbí,vềnhữngmàu

sắcsiêunhiênvàtasẽcóngườitheo.Hãythíchnghitheonhucầucủathiênhạ:Đấngcứuthếphảiphảnánhaoướccủamônđồ.Vàtaluônnhớlàphảinhắmthậtcao.Ảoảnhcàngtolớnvàtáobạothìđíchnhắmcàngcóhiệuquả.

BácsĩnúiMichaelSchüppach

Vàogiữathậpniên1700,giớialamốtởchâuÂuđồnđạivềchuyệnmộtbácsĩnôngthônngườiThụySĩtênlàMichaelSchüppachthườngthựchànhmộtdạngykhoakhác:Ôngtadùngsứcmạnhcủathiênnhiênđểchữatrịthậtngoạnmụcnhưphéplạ.Chẳngbaolâusaunhữngngườikhágiảtừkhắpchâulục,chodùbệnhnặnghaynhẹđềuđổxôvềngồilàngLangnautrênnúiAlpes,nơiSchüppachsốngvàlàmviệc.Lêbướcsuốtvùngnúiquanhco,họchứngkiếnnhữngcảnhquanhùngvĩnhấtchâuÂu.KhiđếnđượcLangnau,họcảmthấytrongngườiđãcóthayđổivàđangtrênđàthuyêngiảm.

Đượcmọingườigọilà“bácsĩnúi”,Schüppachlàmchủmộttiệmthuốctâytrongthịtrấn.Tiệmthuốcluônlàmộtcảnhtượnglạlùng:hànghànglớplớpcưdânđếntừnhiềunướcđứngngồichậtcứngcănphòngnhỏ,vớinhữngkệtreotườngđầynhữngchailọnhiềumàudượcthảo.TrongkhihầuhếtcácbácsĩthờiđóđềukênhữngphươngthuốchôirìnhcótênviếtbằngtiếngLatinhkhóhiểu(màthờinaycũngvậy),thìbiệtdượccủaSchüppachmangtênnômnanhư“Dầucủaniềmvui”,“Tâmcủachiếchoanhỏbé”,hoặc“Chốnglạiquỷdữ”,vàchúngthơmthongọtdịu.

BệnhnhânđếnLangnauphảikiênnhẫnchờlâumớitớiphiênmình,bởivìhàngngàycókhoảngtámchụctùypháimangđếnnhiềulọnướctiểulấymẫutừmọivùngởchâuÂu.Schüppachbảolàmìnhcóthểđịnhbệnhchỉbằngcáchnhìnmẫunướctiểuvàđọcthưmôtảbệnhtìnhcủabạn.Saukhigiảiquyếtxonghếtnhữngmẫunướctiểuấy,nếucòntrốngđượcmộtphútthìbácsĩmớichobệnhnhânvào.Rồiôngcũngxemxétmẫunướctiểu,bảongườibệnhrằngchỉcầnchừngđóôngcũngbiếtđượcđiềucầnbiết.Schüppachnóingườidânởnôngthôncótrigiácvớinhữngviệcnhưthế-hiểubiếtcủahọđếntừmộtcuộcsốngđơngiảnvàthanhbạch,khôngnhưcuộcsốngphứctạpchốnthịthành.Phầnchẩnđoánbaogồmcảviệcbànbạcvớibệnhnhânvềcáchlàmchotâmhồnhòahợphơnvớithiênnhiên.

Schüppachđềranhiềuhìnhthứcxửlý,hìnhthứcnàocũngkhácxavớiyhọcthườngdùngthờibấygiờ.Chẳnghạnnhưôngtatinvàoliệuphápsốcđiện.Nếucóngườihỏiliệuphápnàycóhợpvớiniềmtincủaôngvàonănglựcthiênnhiên,ôngsẽgiảithíchrằngđiệnlàhiệntượngtựnhiên,vàđơn

giảnlàôngchỉphỏngtheosứcmạnhcủasấmsét.

Mộtbệnhnhậntinrằngmìnhbịbảyconquỷdựa.Bácsĩdùngliệuphápsốcđiện,vàtrongkhithựchành,ôngchobiếtmìnhchứngkiếntừngconquỷbayrakhỏithânxácbệnhnhân.Mộtbệnhnhânkhácbảolàmìnhđãnuốtchửngmộtxerơmluôncảngườicầmlái,vìvậyhiệnanhrấtđaungực.Bácsĩnúikiênnhẫnlắngnghe,phụhọathêmrằngôngcònnghethấytiếngroiquấtngựatrongbụnganhta.Ônghứasẽchữakhỏi,choanhtamộtliềuthuốcxổvàthuốcanthần.Rangồichờbênngoàitiệmthuốc,anhtangủquênvàkhitỉnhdậyliềnóitồtồ.Cùnglúcđómộtchiếcxechởrơmchạyngangqua(Schüppachđãmướnngườiđiềukhiểnxe),vàtiếngroiquấtngựalàmbệnhnhântưởnglàbácsĩvừagiúpmìnhtrụcđượcnó.

Thanhdanhbácsĩnúităngdầntheonămtháng.Ngaycảnhữngngườinổitiếng-chẳnghạnnhưvănhàoGoethe–cũnghànhhươngtớitậnlàngLangnau,vàbácsĩtrởthànhtrungtâmcủaviệcsùngbáithiênnhiên,màtheođóbấtkỳcáigìthiênnhiêncũngđángđểđượctônthờ.Schüppachchủýtạoranhữnghiệuứngvừatiêukhiểnvừalàmchobệnhnhânhàohứng.Cóvịgiáosưsaukhiviếngbácsĩxongđãviết“Ngườithìđứnghoặcngồichungtừngnhóm,ngườithìchơibài,đôikhichơivớimộtthiếunữ;rồimộtbuổihòanhạcdiễnra,hoặcbữaăntrưahayăntối,hoặcgiảingườitabiểudiễnmànbalênhỏ.Đâuđâucũngđầysựthongdongtựnhiên,hòavớiniềmvuithúcủagiớithượnglưu,vàchodùvịbácsĩkhôngthểchữađượcbệnhnàothìítraôngcũngtrịđượcbệnhtưởngvàchứnghayngấtxỉu.”

Diễngiải

Schüppachbắtđầusựnghiệpnhưlàmộtbácsĩthônlàngbìnhthường.Đôilúcôngcũngápdụngvàibàithuốcđịaphươngmàôngtừngbiếttừthuởnhỏvàcóvẻnhưđượcvàikếtquả,rồitừđócácthảodượcvàhìnhthứctrịliệutựnhiêntrởthànhchuyênmôncủaông.Vàquảthậthìnhthứctrịliệutựnhiênấyđãtácđộngsâuxađếntâmlýbệnhnhân.TrongkhinhữngloạithuốcthờiđólàmchongườitavừađauvừasợthìcáchcủaSchüppachlạinhẹnhàngvàdễchịuhơn.Kếtquảlàtâmtrạngngườibệnhđượccảithiện,vàđóchínhlàmấuchốtcủaviệctrịliệutheoSchüppach.Bệnhnhântinthầythuốcđếnmứcýchígiúphọthuyêngiảm.Thayvìmangnhữngýtưởngấmớcủahọralàmtròcười,Schüppachlạisửdụngchínhbệnhtưởngcủahọđểlàmravẻlàvừathựchiệnđượccuộctrịliệulớnlao.

Trườnghợpbácsĩnúidạychúngtanhiềubàihọcgiátrịtrongviệctạoramộtđámmônđồ.Trướctiên,taphảitìmcáchđểnắmbắttâmýmọingười,

làmcholòngtincủahọvàoquyềnlựccủatađủmạnhđểtưởngtượngđủthứlợilộc.Niềmtinđósẽtựhoànthànhướcnguyện,nhưngtaphảikhéosắpxếpnhưthếnàođểhọtinrằngchínhta,chứkhôngphảitựhọđãlàmnênsựthayđổi.Taphảitìmraloạiniềmtin,đạinghĩahoặcýtưởnglạlùngnàolàmchohọtintưởngđammêvàhọsẽtưởngtượngnốtphầncònlại,rồitônsùngtanhưsưphụ,nhưđấngtiêntri,nhưthầny,nhưthiêntài,nhưbấtcứnhữnggìtamuốn.

Thứhai,Schüppachdạytabàihọcvềquyềnlựcvôtậncủaniềmtinvàothiênnhiên,vàonhữnggìđơngiản.Thậtrathiênnhiênđầynhữngđiềukhủngkhiếp–thúdữ,câyđộc,thiêntai,dịchhọa.Niềmtinvàođặctínhchữalànhvàxoadịucủathiênnhiênchỉlàmộttruyềnthuyếtnhântạo,mộtkhuynhhướnglãngmạn.Nhưngtacứnhândanhthiênnhiênđểgomthuquyềnlực,đặcbiệttrongnhữngthờibuổiphứctạpvàcăngthẳng.

Tuynhiênbạnnhớxửlýkhéoléolờikêugọihoặcnhândanhđó.Hãytạoramộtthứsânkhấucủathiênnhiênmàtrongđóbạnlàmđạodiễn,đểcócơchọnlựanhữngđặcđiểmnàophùhợpvớitínhlãngmạncủatìnhthế.Bácsĩnúiđãđóngvainàythậthoànhảo,tậndụngsựkhônngoanláulỉnhcủangườiđịaphương.Thayvìbiếnmìnhlàmmộtvớithiênnhiên,ôngnhàonặnthiênnhiênthànhmộtthứnhưlàgiáophái,mộtcấutrúcnhântạo.Muốncóđượchiệuứng“tựnhiên”bạnphảitốncôngsứclàmsaochothiênnhiênthậtkịchtínhvàmangmàulạcthú.Nếukhôngchẳngaithèmđểý.Cảthiênnhiêncũngphảibiếttiếnbộ,biếttheothời.

TừtínhMesmer

Vàonăm1788khiđã55tuổi,bácsĩFranzMesmerđangđứngởngãtưđường.Ônglànhàtiênphongtrongviệcnghiêncứutừlựcđộngvật-niềmtinrằngđộngvậtcóvậtliệutừtính,vànếubiếtcáchtácđộngthíchhợp,bácsĩsẽtrịliệunhưthần–nhưngtạiViennanơiôngsinhsống,cáclýthuyếtcủaôngbịgiớiyhọcbêuriếu.Mesmerchobiếtmìnhđãthànhcôngtrongmộtsốtrườnghợpxửlýnhữngphụnữbịcogiật.Thànhtựumàôngtựhàonhấtlàphụchồithịgiácchomộtcôgáimù.Nhưngmộtbácsĩkháckhámlạivàtuyênbốcôgáivẫncònmù,điềumàcônhìnnhận.Mesmertuyênbốrằngcácđốithủcốtìnhvucáoôngbằngcáchlôikéocôgáivềphehọ.Tuyênbốnàychỉlàmônglốbịchthêmmàthôi.RõrànglàtâmlýdânViennakhôngthíchhợpvớicáclýthuyếtcủaông,dođóôngquyếtdờiđếnParisđểlàmlạitừđầu.

Mesmerthuêmộtcănhộvàtrangtríthậtphùhợp.Hầuhếtcửasổđềugắn

kínhmờđểtạoravẻhuyềnbíthiêngliêng,vànhữngtấmgươngquanhtườngtăngthêmhiệuứngthôimiên.Vịbácsĩmờimọingười,nhấtlànhữngaibịchứngusầuhãyđếnphòngmạchxemôngchứngminhsứcmạnhcủatừtínhđộngvật.KhônglâusaumọitầnglớpdânParis(nhưnghầuhếtlàphụnữ)đếnphòngmạchcủaMesmerđểtrảtiềnvàoxemphéplạmàôngđãhứahẹn.

Bêntrong,mùithơmhoacamhòalẫnvớinhangkhóihươngxađượcthổiratừnhữnglỗkhóthấy.Tiếngđànharpdudươngvàgiọngruêmcủamộtnữcasĩtừmộtphònggầnđóvanglên.GiữaphònglàmộtchậunướctomàMesmerchobiếtđãđượctừhóa,trongđócónhiềuthanhkimloạithòra.Kháchđượcmờingồiquanhchậu,đặtmộtđầuthanhkimloạivàochỗnàođautrênngười,trongkhitấtcảđềunắmlấytaynhauthànhmộtvòngkhépkínđểtừlựcdichuyểntừngườinàysangngườikhác.Đôikhihọcònđượcnốivớinhaubằngdây.SauđóMesmerrakhỏiphòng,nhườngchỗchocác“phụtá”đẹptraivàlựclưỡngômnhiềuchậunướctừhóavàorảilênđámđông,chàxátchấtlỏngthầnkỳđólênngườihọ,xoabópchothấmvàoda,đưahọtiếnđếnmộttrạngtháigầnnhưlàxuấtthần.Chỉsauvàiphút,cácphụnữgầnnhưbịmêcuồng:Mộtvàingườibậtkhóc,kẻkháclạivừathétvừabứttóc,đằngkiacóngườicườilênlanhlảnh.Khicơnmêsảnglênđếnđỉnhcao,Mesmertrởvàophòngtrongbộáolụathêuhoavàng,taycầmthanhkimloạitừtính.Ôngđiquanhkhẽđặtthanhroiấylêntừngngườiđểgiúphọổnđịnhtrởlại.NhiềuphụnữsauđósẵnsàngcôngnhậnquyềnlựclạlùngcủatianhìnMesmermàhọtinlàcókhảnăngkhuấyđộnghoặcbìnhổnnhữngchấtlưutừtínhtrongngườihọ.

ChỉvàithángsaukhiđếnParis,Mesmerđãtrởthànhcơnsốtcủakinhthành.TrongsốnhữngngườiủnghộôngcócảđươngkimhoànghậuMarieAntoinettecủavuaLouisXVI.CũngnhưtạiVienna,tậpthểcácchứcsắcyhọcParislênánMesmer,nhưngôngkhônghềhấngì.Cácđồđệvàbệnhnhâncủaôngđềulànhữngngườitrảsộp.

Mesmermởrộngcáclýthuyếtcủamình,chorằngtừlựccóthểlàmchotoànthểnhânloạihàihòa,mộtýniệmđượcrấtnhiềungườitánthưởngtrongthờikỳCáchmạngPháp.Sựtônsùng“chủthuyếtMesmer”tănglêngầnthànhmộtgiáopháivàlanrộngkhắpnướcPháp.Tạinhiềuthịtrấn,những“Cộngđồnghòahợp”mọclênđểthểnghiệmtừtính.Nhữngcộngđồngnàyvềsaurấtnổitiếngvìcókhuynhhướngquáphóngtúng,nhiềukhichuyểncácbuổihọpmặtthànhmộtcuộctruyhoantậpthể.

VàolúcMesmernổitiếngnhất,mộtủybantạiPhápcôngbốbảnbáocáokết

quảcủanhiềunămthửnghiệmlýthuyếttừtínhđộngvật:Cáchiệuứngtừtínhđốivớithểxácbắtnguồntừviệctựkỷámthịvàcuồngloạntậpthể.BáocáonàydựavàonhiềuchứngcứvàthínghiệmkhoahọcnghiêmchỉnhnênlàmMesmersậptiệm.Ôngphảiluivềởẩn.Tuynhiênchỉvàinămsaunhiềungườibắtchướcônghànhnghề,vàmộtlầnnữa“giáophápMesmer”(giờđượchiểulàthuậtthôimiên)lạilantràn,vàsốmônđồđôngđảohơnbaogiờhết.

Diễngiải

SựnghiệpcủaMesmercóthểđượcchiathànhhaigiaiđoạn.KhicònởVienna,ôngtintưởngthậtsựvàocáclýthuyếtcủamìnhvàlàmmọiviệcđểchứngminh.Nhưngsựphảnđốivàdèbỉucủađồngnghiệpkhiếnôngđổiquachiếnlượckhác.ÔngsangParisnơikhôngaibiếtmình,vàcáclýthuyếtlạiđờicủaôngcóđấtsốngmới.RồiMesmertậndụngtínhngườiPháphayhammêkịchnghệvànhữngmànbiểudiễn,ôngbiếnphòngmạchcủamìnhthànhmộtthếgiớikỳdiệuđầynhữngâmthanhmàusắcvàmùivịtêmê.Điểmđángnóilàtừnaytrởđiôngchỉứngdụngtừtínhlêncảnhómngười.Sốđôngthíchhợphơnchotácđộngcủatừtính,niềmtinngườinàysẽlâylansangngườikhác,ápđảocánhânnàocònchútnghingờ.

Vìvậytừtưthếmộttínđồcủathuyếttừtính,Mesmerchuyểnsangvaitròlangbăm,sửdụngmọimánhkhóegiáokhoađểmêhoặcngườixem.Mánhtáobạonhấtlàthaotúngnhữngdụcvọngsụcsôiđangbịđènén.Đặctínhtruyềnthốngcủanhómlàtìmkiếmsựhòahợpnênhọdễnhìnnhậnsựtỉnhthứcchung.Núpdướibóngmộtsựnghiệp,mộtchínhnghĩahòahợp,nhữngdụcvọngbịdồnnénấyđượcthầylangkhaithácvàthaotúngđểtưlợi.

ĐólàbàihọcmàMesmerdạyta:Khuynhhướnghaynghi,khoảngcáchgiúptatỉnhtáođểsuyxét,tấtcảnhữngthứnàyđềubịquétsạchkhitagianhậpnhóm.Sựấmcúngvàmôitrườngtruyềnlancủanhómsẽápđảocánhânnàocònngờvực.Đólàloạiquyềnlựcmàtasẽcókhitạoramộtsựtônsùng.Ngoàirakhitácđộngtớibảnnănggiớitínhcủathiênhạ,talàmhọtưởngrằngnhữngcảmxúckíchđộngđólàdoquyềnlựchuyềnbícủata.Tađượcquyềnlựcvôbiênkhibiếthướngnhữngkhátkhaothầmkíncủathiênhạđếnmộthìnhthứchòahợplangchạđầylạcthú.

Tacũngđừngquênrằngcácgiáopháihùngmạnhnhấtđềuphatrộntôngiáovớikhoahọc.Hãychộplấyxuhướngcôngnghệmớinhấtđangđượcmốt,rồiphavàomộttíchínhnghĩa,trộnthêmvàigiọtlòngtinthầnbí,tasẽđượcmộthìnhthứcchữalànhmới.Cáigiáopháihổlốncủatasẽđượcngườikhác

diễngiảirộngrãi,họsẽgánchotanhiềuloạiquyềnlựcmàtasẽngạcnhiênlàvìchưabaogiờnghĩtới.

Hìnhảnh:

Thỏinamchâm.Mộtlựcvôhìnhkéonhữngvậtkhácvàonamchâm,chúngbịnamchâmtừhóa,rồichúnglạithuhútnhữngvậtkhác,từlựccủacảkhốiluôntănglên.Nhưngchỉcầnlấythỏinamchâmbanđầuđilàcảkhốirãra.Tahãytrởthànhthỏinamchâmlàlựcvôhìnhthuhúttrítưởngtượngcủamọingườivàliênkếthọlại.Khihọđãtậphợpquanhtarồithìkhócósứcmạnhnàokéohọrađược.

Ýkiếnchuyêngia:

Langbămthànhtựuđượcquyềnlựclớncủamìnhđơngiảnbằngcáchmởramộtkhảnăngchomọingườitinvàonhữnggìmàhọđãmuốntin…Nhữngngườicảtinthìkhôngthểgiữkhoảngcách,họbuquanhkẻtạophéplạ,họbướcvàovầnghàoquangcủahắn,tựđộngnộpmìnhchoảotưởngnhưbầygiasúcvớitháiđộrấttrangtrọng.

(GretedeFrancesco)

NGHỊCHĐẢO

Mộtlýdođểtạoramônđồlàvìmộtnhómdễbịbịphơnlàmộtcánhân,vànhómsẽtruyềnngượclạichotaquyềnlựcđãđượctăngcường.Tuynhiênquyềnlựcnàyđikèmvớimốinguy:Mộtkhimànhómđãnhìnthấuđượctimta,tasẽphảiđốimặtvớikhôngchỉmộtcánhângiậndữmàcảmộtđámđôngphẫnnộsẵnsàngxéxáctavớinhiệttìnhtậntụyngangbằngvớihồihọtheota.Bọnlangbămluônđốimặtvớinguynàyvàluôntrongtưthếsẵnsàngcuốngóikhihọthấynhữngkẻcảtinđãvỡlẽrarằngmớcaođơnhoàntánhoàntoànkhôngtácdụng,cònbathứgiáođiềuđềuláotoét.Hễchậmchânthìhọtrảgiábằngmạngsống.Lợidụngđámđôngtứclàtađùavớilửa,vìvậyluônphảicảnhgiácmọitialửanghingờ,hoặcbấtkỳkẻthùnàocókhảnăngvậndụngđámđôngchốnglạita.Khithaotúngxúccảmcủađámđông,taphảibiếtcáchthíchnghi,nhanhchóngràđúngtầnsốcủamọitâmtrạngvàmongướccủanhóm.Taphảinắmrõtìnhhình,muốnsửdụngdothámcũngđược,nhưngnhớlàkhăngóiluônphảisẵnsàng.

Vìvậycólẽtanênlàmviệcvớitừngngườimột.Cáchlyhọkhỏimôitrườngquenthuộccũngcócùnghiệuquảnhưviệcđưahọvàonhóm–lúcđóhẹsẽdễbịámthịvàhùdọahơn.Hãychọnđúngkẻkhờ,vànếulỡhắncóphát

hiệnmưuđồcủatathìtacũngdễthoáthơnlàvớiđámđông.

NGUYÊNTẮC28

PHẢIXUẤTCHIÊUTHẬTTÁOBẠO

Nếukhôngbiếtrõchiềuhướngsựviệc,tốthơnbạnkhôngnênthử.Nhữngnghingờvàdodựsẽảnhhưởngđếnhànhđộngcủabạn.Nhútnhátsẽlànguyhiểm,chẳngthàxuấtchiêuthậttáobạo.Bấtcứlỗinàolỡphạmphảitronglúctáobạosẽđượcdễdàngsửachữabằngmứctáobạocaohơn.Ngườinàocũngthánphụckẻtáobạo,khôngaitônvinhkẻnhútnhát.

TÁOBẠOVÀDODỰ:SOSÁNHTÂMLÝ

Sựtáobạovàdodựdấylênnhữngphảnứngtâmlýrấtkhácnhaunơiđốitượng:Sựdodựdựngnênnhiềuchướngngạitrênđườngđicủata,còntáobạolạiquétsạchchúng.Mộtkhihiểuđiềunàyrồi,tasẽthấycốtyếulàmìnhphảikhắcphụctínhnhútnhátbẩmsinhvàthựchiệnnghệthuậtcủasựtáobạo.Dướiđâylànhữngđiểmtâmlýnổibậtnhấtcủasựtáobạovànhútnhát.

Lờinóidốicàngtáobạocànghiệuquả.Chúngtaaicũngcóđiểmyếu,vànỗlựccủatakhôngbaogiờhoànhảo.Nhưngnếutáobạoratay,tasẽchegiấuđượcnhượcđiểm.Cácbậcthầylừađảobiếtrằnglờinóidốicàngtáobạothìcàngthuyếtphục.Câuchuyệncàngtrơtráothìmọingườicàngtin.Khichuẩnbịlừađảohoặcsắpbướcvàocuộcthươnglượng,tahãynhấnsâuhơndựkiến.Hãyđòichođượcmặttrăngvàtasẽngạcnhiêntạisaocóđượcquádễdàng.

Sưtửbaovâyconmồichầnchừ.Giácquanthứsáucủaconngườicóthểpháthiệnsựyếuđuốicủakẻkhác.Nếutronglầnđầutiêngặpgỡmàtađãtỏýmuốnthỏathuậnhoặcthoáilui,tasẽmởcũichoconsửtừtronglòngngaycảnhữngngườikhônghềkhátmáu.Mọithứđềutùyvàotrigiácấy,vàmộtkhibịpháthiệnlàngườidễbướclui,làngườimuốnmặccảvàdễcúiđầu,tasẽbịxỏmũimộtcáchkhôngthươngtiếc.

Sựtáobạogiángđònsợhãi,sợhãitạorauyquyền.Độngtáctáobạogiúptatrônglớnlaovàmạnhmẽhơnthựctế.Nếuđộngtácđóxảyrađộtngộtvànhanhchóngnhưrắnmổ,đốithủcònsợhơnnữa.Đượcnhưvậy,xemnhưtathiếtlậpmộttiềnlệ:mỗilầnđụngđộ,kẻthùsẽlâmvàothếthủ,loâuvềchiêutiếptheocủata.

Đikhônghếtđường,làmkhônghếtlònglàtựđàomồ.Nếurataymàkhôngđượcniềmtintrọnvẹn,tađãtựdựngchướngngạitrênđườngcủamình.Khi

gặpvấnđề,tasẽlúngtúng,tưởngcónhiềulựachọnnhưngthậtrathìkhông,từđótạothêmnhiềuvấnđềnữa.Nhácthấythợsăn,chúthỏrừnghoảngsợđâmđầuchạyngayvàobẫysập.

Dodựtạokẽhở,táobạobịtkínchúng.Khiphảimấtthờigiansuynghĩđắnđo,tađãtạorakẽhở,tạocơhộichothiênhạsuynghĩ.Chodùđồngminhcủatacónhiệthuyếtcáchmấythìsựnhútnhátcủatacũnglâysanghọ,làmhọlúngtúng.Rồisựnghingờsẽbungratừmọiphía.Sựtáobạosẽbịtkínnhữngkhehởấy.Thaotácnhanhvàhànhđộngquyếtliệtkhôngchừachokẻkhácthờigiannghingờvàengại.Khichinhphục,hễdodựlàtachết–vìlúcđóđãbịnạnnhânpháthiệnýđồ.

Sựtáobạogiúptanổibậtgiữađámcừu.Sựtáobạogiúpsựhiệndiệncủatathêmphầncụthể,biếntatolớnhơnthựctế.Kẻnhútnhátchìmmấttrongnềngiấydántường,cònngườitáobạothìthuhútsựchúý,vàđiềugìthuhútchúýthìthuhútquyềnlực.Chúngtakhôngthểrờimắtkhỏikẻgandạ-taluônngóngxemhànhđộngtáobạotiếptheosẽlàgì.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

MonsieurLustig

Vàonăm1925,nămtrongsốnhữngđạigiathànhcôngnhấttrongngànhthumuaphếliệuởPhápbỗngđượcmờidựcuộchọp“chínhthức”nhưng“hếtsứcbímật”vớiôngphómộttổngcụcthuộcBộBưuđiện.CuộchọpđượctổchứctạiHotelCrillon,lúcđólàkháchsạnsộpnhấtParis.Khicácđạigiatới,đíchthânôngtổngcụctrưởng,MonsieurLustig,tiếpđónhọtạimộtdãyphòngsangtrọngởtầngchót.

Cácdoanhgiakhôngbiếtchủđềcủacuộchọpvàtấtcảđềuthắcmắc.Sautuầnrượukhaivị,tổnggiámđốcgiảithích:“Thưacácvị,điềutôisắpnóilàvấnđềkhẩncấp,đòihỏibímậttuyệtđối.ChínhphủsắpphảitháodỡnguyênngọnthápEiffel.”Cácđạigiasữngsờngồiimlặngnghetổnggiámđốcnóitiếprằng,nhưthôngtinbáochí,hiệnngọntháphếtsứccầnđượcđạitu.NhưngvìhiệnnaynướcPhápđangtronggiaiđoạnkhủnghoảngtàichínhnênchínhphủkhôngthểbỏratiềntriệuđểtrùngtu.NhiềucưdânPariscoibảothápnàynhưcáigaiđâmvàomắtvàtỏýhoanhônếuchínhphủdẹpquáchnóđi.“Thưacácvị,”Lustigkếtluận,“ChínhphủmờicácvịđưaragiáthầuhấpdẫnnhấtchothápEiffel.”

Tổnggiámđốcphátchocácdoanhgianhiềuhồsơđầysốliệu,chủyếulà

khốilượngsắtthépcủatháp.Họtrợntrònmắtkhitínhnhẩmsốtiềnkiếmđượctừđốngphếliệuấy.SauđóLustigmờihọrachiếcôtôsangtrọngđangchờsẵnchởhọrachântháp.Mangvàomộtphùhiệuchínhthức,ôngtadẫnhọthamquanmộtvòngkhuvực,vừađivừakểchuyệntiếulâm.Đếnlúckiếutừ,ôngcảmơnvànhắchọnhớgửihồsơdựthầuđếnkháchsạntrongvòngbốnngày.

Thờigiansau,đạigiaP.nhậnđượcthưthôngbáomìnhlàngườitrúngthầu,vàđểbảođảmvụmuabán,ôngphảiđếnkháchsạntrongvònghaingày,cầmtheotấmngânphiếuhơn250.000franc(tươngđương1.000.000USDhiệnnay)-mộtphầntưgiábán.Điềukiệnlàkhigiaongânphiếu,ôngsẽnhậnđượctàiliệuchứngnhậnquyềnsởhữuthápEiffel.MonsieurP.rấtphấnkhích,bởilẽlịchsửsẽghinhậnônglàngườiđãmuavàtháodỡcáicộtmốckhóưađó.Nhưngkhicầmngânphiếuđếnkháchsạn,ônglạibắtđầunghingờvềtoànbộchuyệnnày.TạisaolạigặpgỡtrongkháchsạnthayvìtrụsởNhànước?Tạisaomìnhchưanghetămhơigìcủacácviênchứcchínhphủkhác?Hayđâychỉlàcúlừa?TrướckhiLustigđangbànbạccácchitiếttháodỡ,doanhnhândodựvàtínhchuyệnrútlui.

Nhưngđộtnhiênôngnhậnralàngàitổngcụctrưởngvừađổigiọng.Thayvìnóivềngọntháp,ôngtalạithanphiềnvềđồnglươngkhôngđủsống,vềviệcbàxãaoướccócáiáolôngthú,nàolàcôngviệcnặngnhọcnhưngthunhậpkhôngbaonhiêu.ÔngP.chợthiểurarằngngàitổngcụctrưởngđangmuốnđượchốilộ.Thayvìtứctối,đằngnàyôngnhẹhẳncảngười.GiờthìôngđãchắcănrằngnhânvậtLustiglàthật,vìnhữngquanchứcPháptrướcđâyôngtừngliênhệ,ngườinàocũngđòitíbôitrơn.Lấylạiđượclòngtin,P.nhétchongàitổngcụctrưởngvàivé,rồitraongàitờngânphiếu.NgàiLustiggiaochoP.toànbộhồsơthápEiffel,trongđócómộtgiấychứngnhậnmuabántrôngthậtấntượng.P.rờikháchsạnvớinhữnghìnhảnhvàngsonvềtiềntàivàdanhvọngsắpthuvề.

Tuynhiênvàingàysautrongkhichờhồiđápcủachínhphủ,ôngtaýthứcrằngcóđiềugìđókhôngổn.ChỉvàicúđiệnthoạisauđóđãkhẳngđịnhlàchẳngcótổngcụctrưởngnàotênlàLustigcả,vàcũngkhôngcókếhoạchtháodỡEiffel:Ôngvừabịbịpmấthơn250.000franc!

ÔngP.khôngbaogiờđếncảnhsátkhaibáo.Ôngbiếtthanhdanhmìnhsẽrasaonếumọingườiđồnđạirằngmìnhlànannhậncủamộttrongnhữngcúlừangoạnmụcnhấtlịchsử.Ngoàisựnhụcnhãnơicôngcộng,cònlàviệctựsátvềmặtkinhdoanh.

>

Diễngiải

NếutayđạibịpBátướcVictorLustigthửraobánKhảihoànmôn,mộtchiếccầutrênsôngSein,mộttượngbánthâncủaBalzaccólẽsẽkhôngaitinôngmàbịmắclừa.NhưngthápEiffelthìtolớnquá,khônglẽnàongườitalạitrângtráolừabịpbằngcáchraobánnó?Khảnăngnàythấpđếnnỗisáuthángsaucúlừakểtrên,LustigtrởlạiParisđểraobánmộtlầnnữathápEiffelchomộttaybuônphếliệukhácvớimộtgiácaohơn-sốtiềnđóngàynaytươngđương1.500.000USD!

Mắtngườitabịlừamộtkhiquymôquálớn.Cáitolớnsẽlàmngườitaphântâmvàsợhãi,cáitolớnnóhiểnnhiênđếnmứcchúngtakhôngthểtưởngtượngcóaiđómangralừabịp.Vậybạnhãytựtrangbịbằngsựtolớnvàtáobạo-mởrộngcúlừacủabạnchohếtcỡ,rồilạivượtquacỡđó.Nếucảmthấygãnhẹdạkiacónghingờ,bạnhãylàmnhưLustigđãlàm:Thayvìnhượngbộ,thayvìgiảmgiá,ôngtalạitănggiá,bằngcáchyêucầuvàđượchốilộ.Khitathừathắngxônglênthìđốiphươngsẽluimộtbước,xemnhưtađãloạitrừđượctácđộngănmòncủasựthỏahiệpvàhiềmnghi.

IvanBạochúa

Tronggiờphútlâmchungvàonăm1533,VasilyIII,ThượngcôngvùngMoscowđồngthờilàngườitrịvìmộtnướcNgabánthốngnhấtđãtuyênbốđưacontraibatuổilàIvanIVlàmngườikếvị.VợônglàHelenađượcchỉđịnhnhiếpchínhchođếnkhiIvantrưởngthànhvàcókhảnăngtrịvì.Giớiquýtộc-bọnboyar-mừngthầmtrongbụng:Từnhiềunămnay,cáccôngtướcvùngMoscowluônrasứcmởrộnglãnhthổsanglãnhđịacủaboyar.VớicáichếtcủaVasily,vớiđứaconmớibatuổivàmộtthiếuphụnhiếpchính,bọnboyarsẽcócơchiếmđoạtsởhữucủacácvịcôngtước,giànhquyềnlãnhđạođấtnướcvàlàmnhụchoànggia.

Sau5nămnhiếpchính,bỗngdưngHelenalănđùngrachếtvìđộcdượccủagiatộcShuisky,băngboyarđángsợnhất.Kếtiếp,bọnnàygiànhchínhquyềnvàgiamlỏngIvantrongcungđiện.

Vànhưthếnămlêntámtuổi,Ivannhưmộtbóngmathấtthểu,ráchrưới,đóikhátngaytrongcungđiệncủamình,thườngkhiphảitránhmặtbọnShuisky,nếukhôngsẽphảiănđòn.ThỉnhthoảngchúnglạitruychoraIvan,bắtnhàvuatrẻconmặcđủlongbào,cầmtrượngvàngồilênngaivàng-mộtdạngchếgiễuđểchúngcườinhạokỳvọnglàmvuacủaIvan.Sauđóchúnglại

suýtđuổiIvanđichỗkhácchơi.TấtcảnhữngaicóquanhệvớiIvanđềubịngượcđãitươngtự,kểcảđứcTổnggiámmục.

Ivanphảiliêntụcngậmđắngnuốtcaynhưthế.Bọnboyarxemnhưkếhoạchmìnhđãthànhcông:Ivanđãtrởthànhmộtthằngkhờkhiếpđảmvàngoanngoãn.Đếngiaiđoạnnàythìchúngcóthểyêntâmvàbỏmặcmàkhôngcầntheodõi.Nhưngvàođêm29tháng12năm1543,khiđóđược13tuổi,IvanmờivươngtônAndreiShuiskyđếnphòngmìnhđểthamvấn.Khibướcvàophòng,Shuiskykinhngạcnhậnthấyquânngựlâmđôngkín.TrỏthẳngvàomặtShuisky,Ivanralệnhbắtgiam,sauđóhànhquyếthắnrồiquăngthâychođámchósăntrongcũi.Nhữngngàysauđó,tấtcảnhữngaicóliênquanmậtthiếtvớiShuiskyđềubịbắt.Khôngkịptrởtayvìsựtáobạothầntốc,rấtcảcácboyargiờđâysốngtrongsựkhiếpđảmchếtngườiđốivớichàngtraiđó,màsaunàyđượcmệnhdanhlàIvanBạochúa.Ivanđãtrùhoạchvàchờđợisuốt5nămđểthựchiệntiếtmụctáobạovàthầntốc,bảođảmquyềnlựcổnđịnhtrongsuốtnhiềuthậpniêntiếptheo.

Diễngiải

Thếgiớinàyđầydẫycácboyar-nhữngngườighétbỏta,esợthamvọngcủatavàkhưkhưômlấycáivươngquốcđangteodầncủahọ.Tamuốnthiếtlậpquyềnuyvànhậnđượcsựkínhtrọng,nhưngkhivừacảmthấyđiềuđóthìchúnglậptứcngăncảnbướctiếncủata.Khigặptrườnghợptươngtự,Ivangiảtảng,khôngtỏragiậndữ,khôngtiếtlộthamvọng.Khithờicơđến,IvanrađònnhanhnhưchớpvàbọnShuiskykhôngkịpphảnứng.

Vớibọnboyar,nếuthươnglượngtứclàtatạothờicơchochúng.Chúngsẽbiếnsựthỏathuậnthànhbànđạpđểtiếncôngta.Taphảirataynhanhchóngvàtáobạo,khôngbànbạchoặccảnhbáogìcả,nhưthếmớidẹptannhữngbànđạpấymàthiếtlậpuyquyền.Talàmnhữngaitừnghồnghivàkhinhmiệttaphảigiậtmìnhhoảngsợ,đồngthờichiếmđượcniềmtincủasốđôngluônngưỡngmộvàtônvinhkẻtáobạo.

Taybiếmtáobạo

Năm1514,chàngtraiPietroAretino22tuổilàkẻgiúpviệchènmọnchomộtgiađìnhLaMãgiàucó.Anhcóthamvọngtrởthànhcâybútsắcsảo,chocảthếgiớibiếtđếntênmình,nhưnglàmsaomàmộttênhầuvôdanhlạicóthểthànhtựunhữngướcmơấy?

Cùngnămđó,GiáohoàngLeoXđượcBồĐàoNhagửitặngnhiềumónquà

quýbáu,mànổibậtnhấtlàmộtconvoi,conđầutiênđượcnhìnthấykểtừthờiđếchế.Giáohoàngrấtthíchconvoivàlàmmọichuyệnđểsănsócnóthậtchuđáo.Nhưngdùvậy,thờigiansauvoiHannovẫnbệnhnặngvàchết.

ChỉvàingàysaucóbàiviếtđượclưutruyềnkhắpLaMãkhiếnmọingườicườiđaubụng.Vớitựađề“ƯớcnguyệncuốicùngvàdichúccủavoiHanno”,sáchcóđoạn:“TôiđểlạichongườithừakếlàHồngySantaCrocecặpđầugốiđểôngcóthểbắtchướctôiquỳ…ĐểlạichoHồngySantiQuatrocácquaihàmđểôngdễbềnhainuốttấtcảtiềnđónggóp…ĐểlạichoHồngyMediciđôitai,giúpôngnghehếtnhữngchuyệncủangườikhác...”Vìnổitiếngháosắc,HồngyGrassiđượcvoitruyềnlạichobộphậntươngứngvàtoquákhổtrênthânthể.

BàiviếtcứtiếptụcnhưthếvàkhôngchừanhữnggươngmặtbựnàoởLaMã,ngaycảGiáohoàng.Mỗingườiđềubịbiếmbằngchínhcáithóihưtậtxấucủahọ.BốncâuthơcuốibàiviếtgiántiếpchobiếttácgiảlàAretinoxấumồmxấumiệng.

Diễngiải

Chỉvớimộtbàichỉtrích,Aretino,mộttênhầuvàlàconmộtôngthợđónggiàyđãnổitiếngngay.TấtcảmọingườiởLaMãđềuđổxôđitìmhiểuxemailàngườitáobạođó.NgaycảGiáohoàngcũngcảmthấybuồncườivìsựdámlàmấynênsaingườitìmchorachàngtraivàcuốicùngcũngchoanhtamộtcôngviệctrongtòathánh.SaunàymọingườigọiAretinolà“Taihọacủacácônghoàng”,vàngòibútchuangoacủaanhtalàmnhiềuônglớnphảiedèvàngánngẩm,từvuanướcPhápđếnhoàngđếHabsburg.

ChiếnlượccủaAretinothậtđơngiản:KhiquánhỏbévàvôdanhnhưDavidtrướckia,tahãytấncôngđốithủcỡGoliath.Mụctiêucàngtothìtacàngđượcchúý.Cútấncôngcàngtáobạothìtacàngnổibậtkhỏiđámđôngvàcàngđượcngưỡngmộ.Xãhộinàyđầynhữngkẻdámnghĩnhưnglạikhôngdámlàm.Bạnhãynóilênnhữnggìcôngchúngnghĩ-biểulộnhữngcảmxúcđượcsẻchialuônlàmộtsứcmạnh.Hãytìmramụctiêutolớnnhấtrồibungchohắnmộtphátnámạnhbạo.Thếgiớisẽthíchthúvớicảnhnàyvàhoanhôkẻyếuthế-chínhlàbạnđấy.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Hầuhếtchúngtađềunhútnhát.Tatỏradễthươngđểtránhnhữngcăngthẳngvàxungđột.Cóthểtamuốnchuyệntáobạonhưngítkhidámratay.

Tasợhậuquả,sợýkiếnthiênhạ,sợtháiđộthùđịchsẽdấylênnếutadámbướcrakhỏichỗđứngthườnglệcủamình.

Mặcdùchegiấusựnhútnhátsaubứcbìnhphonglànểnangngườikhác,làđểkhôngđụngchạmhọ,nhưngthựctếlạikhác–tachỉquantâmđếnbảnthân,loâuchochínhmình,edènhữnggìngườikhácnghĩ.Ngượclạisựtáobạolạihướngrangoàivàlàmchochủthểcảmthấydễchịuhơn,vìmứcđộtựgiácvàdồnnénthấphơn.

Điềunàydễthấyởlĩnhvựcchinhphục.Kẻtángáigiỏinhấtluônlàngườimặtdàynhất.SựtáobạocủaCasanovakhôngphảilàviệcôngtadámxápvôbấtkỳphụnữnào,khôngphảilànhữnglờilẽliềulĩnhđểlunglạcnàng.Đólàkhảnăngdângnộpmìnhhoàntoànchongườiđẹpvàlàmnàngtinrằngôngtasẽlàmmọithứtrênđờinàyvìnàng,thậmchíhysinhcảtínhmạng.Ngườiphụnữđượclựachọnấybiếtrằngôngtakhônggiấunàngbấtcứđiềugì,vàđiềunàyrõrànglàgiátrịhơnnhữnglờicangợi.Trongquátrìnhchinhphục,khôngbaogiờCasanovađểlộchútdodựhoặchồnghi,đơngiảnbởivìôngkhôngcónhữngxúccảmấy.

Chúngtathíchthúkhiđượcngườikhácvevãnmộtphầnlàvìtacảmthấytrànngập,khôngcònlàmìnhvàquênđinhữnghoàinghithườngnhật.Nếukẻchinhphụcdodựtrongchốclátthìxemnhưsựmêhoặctanmất,vìtađãýthứcđượcnhữnggìđangdiễnra,ýthứcđượcchủtâmchinhphụccủahắn.Sựtáobạohướngsựchúýraphíakhácvàgiữchoảotưởngluônsốngđộng.Sựtáobạokhôngbaogiờlàmchotabịlọngcọnghoặclúngtúng.Vìvậytangưỡngmộngườitáobạo,luônmuốnởgầnngườiấy,bởivìvẻtựtincủahọlansangtavàlôikéotarakhỏithếgiớisuynghĩhướngnội.

Ítaitáobạobẩmsinh.NgaycảNapoléoncũngphảitậpthóiquenrachiếntrường,màôngtabiếtrằngđólàvấnđềsốngchết.Ởnhữngnơihộihọplịchsự,ôngthườngvụngvềvàedè,nhưngsauđóôngtậpvượtquanhữngđiểmyếuấyđểtrởnêntáobạomọilúcmọinơi,vìôngđãnhậnrasứcmạnhlớnlaocủasựtáobạo,vốnlàmchomộtngườitrởnênlớnlaohơn.ChúngtacũngthấyđiềutươngtựxảyranơiIvanTànbạo:Mộtđứabéhiềnlànhđộtnhiêntrởthànhcàngthiếuniênmạnhmẽvàquyềnuy,đơngiảnchỉnhờdámchỉthẳngngóntayvàrachiêutáobạo.

Bạnphảithựchànhvàpháttriểntínhtáobạo.Bạnsẽthườngxuyêndùngđến.Chỗtốtnhấtđểbắtđầulàlĩnhvựctếnhịcủaviệcthươnglượng,đặcbiệtlàkhinàobạnđượcmờiragiátrước.Biếtbaolầntatựhạthấpkhiđưarayêucầuquánhỏbé.KhiđềnghịtriềuđìnhTâyBanNhatàitrợcho

chuyếnhảihànhđếnchâuMỹ,ChristopherColumbusđưarayêucầungôngcuồnglàđượcphongchức“Đạiđôđốctrùngdương”.Triềuđìnhchấpthuận.Cáigiáôngđưaralàcáigiáôngnhậnđược–ôngđòihỏimọingườiphảikínhtrọngmìnhthìôngđượckínhtrọng.HenryKissingercũngbiếtrằngkhithươnglượng,nhữngyêucầutáobạosẽcólợihơnlàbắtđầubằngnhữngnhượngbộtừngphầnđểhyvọnggặpđượcphebênkiaởnửađường.Hãyđặtgiáthậtcao,vàrồinhưBátướcLustigđãlàm,talạinânggiácaothêmnữa.

Bạnhiểunhưthếnày:Nếutínhtáobạokhôngbẩmsinhthìsựnhútnhátcũngkhông.Đólàthóiquenmắcphải,hìnhthànhtừướcmongnétránhsựđốiđầu.Nếulỡđãbịnhútnhátbámrễthìbạnhãynhổbậtrễnóđi.Việcbạnsợhậuquảcủaviệclàmtáobạothìkhôngcânxứngvớithựctế,vàthậtrahậuquảcủasựnhútnhátcòntồitệhơnnữa.Giátrịcủabạnbịhạthấpvàbạntạoramộtcáivòngluẩnquẩntừnghingờsinhtaihọa.Hãynhớ:Nhữngvấnđềgâyrabởimộthànhđộngtáobạorấtdễđượcngụytrang,thậmchísửachữađượcbằnghànhđộngtáobạohơnnữa.

Hìnhảnh:

Hổvàthỏ.Bướctiếncủahổkhôngcókẽhở-độngtáccủanóquálẹlàng,hàmrăngnóquánhanhvàkhỏe.Conthỏđếsẽlàmmọithứđểthoátnguy,nhưngtrongkhivộivàngrútluibỏchạy,nólạirơitòmvàomiệnghố.

Ýkiếnchuyêngia:

Tôitinchắcrằnghễmãnhliệtthìhayhơnlàcẩntrọng,bởivìthầnmaymắnlàmộtphụnữ,vànếumuốnlàmchủnàng,nhấtthiếtbạnphảichinhphụcbằngsứcmạnh.Vàtacóthểnóirằngnàngsẽcúiđầutrướcngườitáobạohơnlànhữngkẻrụtrè.Vàvìthế,giốngnhưmộtphụnữ,nàngluônlàbạncủatuổitrẻ,bởivìtuổitrẻítcẩntrọng,khíthếhơnvàlàmchủnàngtáobạohơn.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

Takhôngnênlấytínhtáobạolàmchỗdựachotấtcảmọichiếnlược.Táobạolàmộtvũkhíchiếnthuật,phảidùngđúngthờiđiểm.Taphảisuynghĩavàtrùtínhtrước,đếnphútchótmớixuấtchiêutáobạođểgiànhthắnglời.Nóicáchkhác,vìtáobạolàmộtphảnứngphảirènluyệnmớicó,nêntaphảitậplàmchủvàsửdụngnótùyý.Trênđờinàynếuchỉdùngmỗitínhtáobạo,

tacóthểsuyyếuvàmấtmạng.Tasẽgặprủiromấtlòngquánhiềungười,điềumànhữngkẻkhônglàmchủđượcsựtáobạocủamìnhđãchứngminh.VídụnhưLolaMontez:NhờtáobạonàngđãchinhphụcđượcvuaBavariavàđạtđỉnhvinhquang.Nhưngvìkhônglàmchủđượctínhnếtấynênsựtáobạocũnglàmnàngrớtđài.Chỉcầntáobạothêmchútnữathìđãthànhtànác,thậmchíđiênrồ.IvanBạochúacũngbịcùngsốphận:Khisứcmạnhcủasựtáobạođưaôngđếnthànhcôngthìônglạisalầyvàođó,đếnmựcsựtáobạoấyđãtrởthànhmộtmôhìnhcủatànnhẫnvàbạodâmsuốtmộtđời.Ivanđãkhôngcònkhảnăngnhậnbiếtkhinàonêntáobạokhinàokhông.

Sựnhútnhátkhôngcóchỗtronglĩnhvựcquyềnlực.Tuynhiênsẽcólợikhithỉnhthoảngtalàmbộnhútnhát.Tấtnhiênvàonhữngthờiđiểmđóthìkhôngcònlàtínhnhútnhátnữamàlàthứvũkhítấncông:Tađangđánhlừangườikhácbằngmàntrìnhdiễnethẹn,vớimụcđíchđểsauđóxuấtchiêuvũbãohơn.

NGUYÊNTẮC29

TRÙLIỆUTƯƠNGLAI:VẠCHKẾHOẠCHNHẤTQUÁNĐẾNTẬNCÙNG

Mụcđíchlàtấtcả.Hãylậpkếhoạchchođếncùngđích,nghinhậnmọihậuquả,chướngngạivàmayrủikhảdĩđánhđổcôngsứccủamìnhvàlàmngườikhácvinhquang.Hãylênkếhoạchchođếncùng,bạnsẽkhôngbịcáctìnhhuốnglấnátvàbạnsẽbiếtkhinàonêndừng.Hãynhẹnhàngdẫnlốichocơmayvàgópphầnđịnhhướngtươnglaibằngcáchtiênliệuthậtxa.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Năm1510mộtchiếcthuyềnkhởihànhtừđảoHispaniola(hiệnnaylàHaitivàCộnghòaDominica)đểđếnVenezuela,vớinhiệmvụgiảicứumộtthuộcđịacủaTâyBanNhađangbịvâyhãm.Thuyềnrakhơiđượcvàihảilý,ngườitathấymộtkẻđilậuchuiratừtủđựngthựcphẩm.ĐólàVascoNúñezdeBalboa,mộtquýtộcTâyBanNhatừngđếnThếgiớiMớitìmvàngnhưngsauđóđãsạtnghiệpnợlútđầuvàlẩntrốncácchủnợbằngcáchtrốntrongtủ.

BalboabịvàngámảnhtừkhiColumbustrởvềTâyBanNhavớinhữngchuyệnkểvềmộtvươngquốcmangtênElDoradochưabaogiờđượckhámphá.Balboalàmộttrongnhữngngườiđầutiênlênđườngtìmxứsởvàngấyvớiquyếttâmrằngmìnhsẽlàngườiđầutiênpháthiện.Bâygiờkhikhôngcònbịchủnợrượtđuổi,sẽkhôngcógìngăncảnôngđược.

RủithaychủtàuFranciscoFernándezdeEnciso,mộtluậtgiagiàucólạinổitrậnlôiđìnhkhibiếttinkẻđilậuvénênralệnhthủythủtróiBalboabỏlênhònđảođầutiênbắtgặp.TuynhiênkhichưakịptìmrahảiđảonàothìEncisonhậnđượctinbáocáithuộcđịacầnphảigiảicứukiagiờđãđượcsơtán.ĐâylàcơhộibấtngờchoBalboa.ÔngtakểchothủythủđoànnghevềnhữngchuyếnduhànhtrướcđóđếnPanamavàvềnhữnggìmìnhnghethấyvềthiênđườngvàng.Đámthủythủphấnkhích,thuyếtphụcEncisothamạngchoBalboavàthiếtlậpmộtthuộcđịatạiPanama,đặttênlà“Darien”.

ThốngđốcđầutiêncủaDarienlàEnciso,nhưngBalboakhôngphảilàkẻđểchongườikháccướpsángkiến.ÔngtarỉtaicácthủythủvàsauđóhọnóithẳnglàđãbầuBalboalàmthốngđốc.Sợbịsáthại,EncisotrởvềTâyBanNha.Vàithángsau,mộtđạibiểucủavươngtriềuTâyBanNhađếntrìnhthư

bổnhiệmmìnhchínhthứclàmthốngđốcmới,nhưngôngbịthuộcđịatừchối.TrênđườngtrởvềTâyBanNhaôngbịchếtđuối.Mặcdùcáichếtnàylàdotainạn,nhưngluậtlệTâyBanNhathờibấygiờchorằngchínhBalboađãsáthạiquanthốngđốcđểsoánquyền.

Trướcđây,tínhkhoácláctừngcứuBalboađượcnhiềubànthuanhưnggiờđâymọihyvọngvinhhoaphúquýxemnhưđổbiển.GiảdụcómaymắntìmđượcElDoradovàmuốntuyênbốquyềnsởhữuthìôngcũngphảiđượcsựchấpthuậncủavuaTâyBanNha–màtưthếmộtkẻngoàivòngphápluậtnhưBalboasẽkhôngbaogiờnhậnđược.Chỉcònmộtgiảiphápduynhất.CácthổdândađỏởPanamađãkểchoôngnghevềmộtđạidươngmênhmôngởbờbênkiaeođấtTrungMỹ,vànếuhướngvềphíanamtheobờbiểnphíatâyeođấtđó,ôngsẽđếnmộtvùngđấtđầyvàngmàthổdângọimộtcáitêngìđógiônggiốngnhư“Biru”.BalboaquyếtđịnhmìnhsẽduhànhxuyênquanhữngrừngrậmđầybấttrắccủaPanamavàtrởthànhngườichâuÂuđầutiênvọcchânxuốngđạidươngmớiấy.TừđóôngsẽtiếnđếnElDorado.NếunhândanhvuaTâyBanNhamàthựchiệnviệcnày,ôngsẽnhậnđượclòngbiếtơnvĩnhviễncủanhàvuacùngvớilệnhânxá-vớiđiềukiệnlàphảirataytrướckhichínhquyềnTâyBanNhađếnbắtông.

Vìvậyvàonăm1513,Balboakhởihànhvới190binhlính.Mớinửacuộchànhtrìnhbăngquaeođất(khoảng90dặm),đoànchỉcòn60lính,phầncònlạiđãbỏmạngvìcácđiềukiệnkhắcnghiệt–côntrùnghútmáu,nhữngtrậnmưanhưthác,sốtrétrừng.Cuốicùng,từmộtđỉnhnúicao,BalboatrởthànhngườiÂuchâuđầutiêntrảimắtnhìnTháiBìnhDương.Nhữngngàysauđó,ôngphấtcờCastilevàtuyênbốvùngbiển,đấtliềnvàhảiđảothuộcvềhoànggiaTâyBanNha.

Khithổdânđếntặngôngnhiềuvàngbạcđáquý,BalboahỏixuấtxứthìhọchỉvềhướngNam,vùngđấtdânInca.NhưnglúcđóvìchỉcònsótvàibinhsĩnênBalboaquyếtđịnhtrởlạiDarien,gửingọcngàchâubáuvềTâyBanNhađểtỏthiệnchí,đềnghịcấptrênchiviệnmộtđạoquânlớnnhằmgiúpôngchinhphụcElDorado.

KhinhữngtinnàytruyềnvềtớiTâyBanNha,têntộiphạmcũtrởthànhanhhùngvàphútchốcđượcbổnhiệmlàmthốngđốcvùngđấtmới.TuynhiêntrướckhitinđótớiđượcTâyBanNhathìnhàvuađãsaiPedrariasxuấtmộtđoànthuyềnđibắtBalboavềxử,sauđónămquyềnkhuthuộcđịa.ĐếnkhitớiPanama,PedrariasmớinhậnđượclệnhhỏatốccủavuathatộichoBalboavàcảhaicùngchiasẻquyềnthốngđốc.

VềphầnmìnhBalboacũngkhôngthoảimái.ÔngchỉmơcóvàngvàchỉaoướcđếnđượcElDorado.Ôngtừngsuýtmấtmạngmấylầntrongkhitheođuổimụctiêunàyvàsẽkhôngthểchấpnhậnchiasẻvinhhoaphúquývớigãmớitới.BalboacũngđượctinrằngPedrariaslàngườiganhtỵvàrấtkhóchịuvớitìnhhuốngphátsinh.Mộtlầnnữa,Balboachọngiảiphápdẫnđầuđoànquânđôngđảo,mangtheovậtliệuvàđồnghềđóngtàu,xẻrừngrabiển.ÔngnóivớiPedrariasrằngmộtkhiđếnbờTháiBìnhDương,ôngsẽthànhlậpđộihảithuyềntiếnchiếmlãnhthổInca.Pedrariaschấpthuậnkếhoạchnày,cólẽđoánlànósẽkhôngthểthànhcông.

Hàngtrămngườiđãbỏmạngtrongchuyếnbăngrừnglầnthứhai,nhữngcâygỗmangtheođểđóngthuyềnđềumụcvìthờitiết.Nhưthườnglệ,Balboakhôngmảymaynảnchívàkhiđếnbênkiaeođất,ôngchobinhsĩđốncâylàmthuyền.Tuynhiênsốngườicònlạiquáítvàbệnhyếu,khôngthểtiếnhànhxâmlược,vìvậymộtlầnnữaBalboaphảiquayvềDarien.

PedrariasmờiBalboarangoàidoanhtrạiđểbànbạcmộtkếhoạchmới,vớisựhiệndiệncủaFranciscoPizarro,ngườibạncũtừngđồnghànhvớiBalboalầnđầutiênbăngquaeođất.TuynhiênlầnnàyBalboasậpbẫyvìPizarrodẫntheohàngtrămlínhbắtBalboađểgiaochoPedrariasxửtrảmvềtộiphảnnghịch.Vàinămsauđó,PizarrodẫnquânđếnPeruvàmọikỳcôngcủaBalboarơivàoquênlãng.

Diễngiải

Hầuhếtmọingườiđềuhànhxửbằngtráitimchứkhôngbằngkhốióc.Kếhoạchcủahọmơhồvàkhigặptìnhhuống,họphảiứngbiến.Nhưngứngbiếnchỉgiúpbạnchốngchọichođếnkhigặpđợtkhủnghoảngtiếptheo.Ứngbiếnkhôngthểnàothaythếđượcviệctrùbịtrướcnhiềubướcvàvạchrakếhoạchchođếntậncùng.

TuyướcmơđượcvinhhoaphúquýnhưngBalboalênkếhoạchrấtmơhồ.Dođónhữngcôngtrạngtáobạocủaông,việcpháthiệnTháiBìnhDươngđềubịquênlãng,bởivìôngphạmphảilỗilầmlớnnhấttrongthếgiớiquyềnlực:Chỉđinửađường,đểcửachongườikhácvàochiếmmất.Mộtngườiquyềnlựcthựcsựsẽnhìnxatrôngrộng,thấyđượcđốithủđangmuốngiànhphần,nhữngconkềnkềnsắplaoxuốngkhingheđượctiếng“vàng”.LẽraBalboanêngiữkínthôngtinvềlãnhthổIncachođếnkhixâmlượcPeru.Chỉnhưvậythìtàisảnvàtínhmạngôngmớibảotoàn.KhiPedrariasvừađếnnơi,nếulàngườiquyềnlựcvàsángsuốt,lẽraBalboađãthủtiêuhoặcbắtgiamhắn,sửdụngđạoquâncủahắnđểtiếnchiếmPeru.Chỉnhưvậythì

tàisảnvàtínhmạngôngmớibảotoàn.KhiPedrariasvừađếnnơi,nếulàngườiquyềnlựcvàsángsuốt,lẽraBalboađãthủtiêuhoặcbắtgiamhắn,sửdụngđạoquâncủahắnđểtiếnchiếmPeru.NhưngBalboanhưgàmắctóc,chỉbiếtphảnứngtheocảmxúcchứkhôngcótưduysángtạo.

Cóđượcướcmơlớnnhấtthếgiớimàlàmgìnếuđểngườikháccuỗmmấtmọilợilộcvàvinhquang?Bạnđừngđểbịlạchướngvớimộtướcvọngmơhồvàbỏngỏ-hãytrùliệuchođếnmụcđíchsaucùng.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Năm1863,thủtướngPhổlàOttovonBismarcksátsaotheodõibàncờquyềnlựcÂuchâu.CáckỳthủchínhlàAnh,PhápvàÁo.BảnthânPhổlàmộttrongnhữngnướcthànhviêncủaliênminhĐức.Làthànhviênchiphốiliênminh,nướcÁoxoayxởđểnhữngthànhviênkhácluônchiarẽvàtrongthếyếuđểchịucúiđầu.BismarcktinrằngnướcPhổphảilàmđiềugìlớnlaohơnlàtênhầuchonướcÁo.

SauđâylànhữngnướccờcủaBismarck.TrướctiênônggâychiếnvớinướcĐanMạchnhỏbéđểthuhồinhữngvùngđấttrướcđâycủaPhổlàSchleswig-Holstein.BiếtrằngtinvềmộtnướcPhổđộclậpsẽlàmPhápvàAnhquanngại,BismarcknêutênnướcÁotrongcuộcchiếnđấu,tuyênbốrằngmìnhthuhồiSchleswig-HolsteinvìnướcÁo.Vàithángsaukhichiếntranhđãngãngũ,ôngđòihỏirằngnhữngvùngđấtấyphảithuộcvềPhổ.TấtnhiênngườiÁorấtđiêntiết,nhưnghọphảithỏathuận:TrướchếthọứngthuậnchoPhổlấySchleswig,vàmộtnămsaucũngbánluônHolsteinchoPhổ.ThếgiớibắtđầuthấyÁođangyếuthếvàPhổđanglên.

NướccờthứhaicủaBismarcklànướccờtáobạonhất:Năm1866ôngthuyếtphụcvuaWilliamrútluikhỏikhốiliênminhĐứcvànhưthếcónghĩalàlâmchiếnvớiÁo.Cảhoànghậu,cảtháitửcùngcảlãnhđạonhữngvươngquốckháctrongkhốiđềuphảnđốicuộcchiếnnày.NhưngBismarckvẫnngoancườngdấnthân,vàcuốicùngquânđộihùngmạnhcủaPhổđánhtanquânÁotrongcuộcchiếnrấttànbạođượcgọilà“Chiếntranhbảytuần”.LúcđóvuavàcáctướnglãnhPhổmuốntiếnvềthủđôVienna,chiếmđượccủaÁocàngnhiềuđấtcàngtốt.NhưngBismarckngăncảnhọvàtỏrõkhuynhhướnghòabình.KếtquảlàôngkýđượcvớiÁomộthiệpước,theođóPhổvàcácnhànướcĐứckhácđượctoànquyềntựquyết.GiờđâyBismarckđãđưaPhổlênhàngthếlựcthốngtrịởĐứcvàđứngđầuHiệpbangBắcĐứcvừađượcthànhlập.

PhápvàAnhbắtđầusosánhBismarckvớiAttilagãhungnôvàesợBismarckcóthamvọngđốivớitoànchâuÂu.Mỗikhiđãdấnthânvàoconđườngchinhphụcrồithìsẽkhôngcógìngăncảnôngđượcnữa.Vàtấtnhiênbanămsauđó,BismarckgâychiếnvớiPháp.ThoạttiênôngravẻbằnglòngđểchoPhápthôntínhnướcBỉ,rồiđếnphútchótônglạiđổiý.Vớitròmèovờnchuộtnhưthế,BismarckkhiếnhoàngđếNapoléonIIInổiđiên,rồiBismarcklạicònthúcgiụcvuaPhổchốnglạinướcPháp.Năm1870khôngaingạcnhiênkhichiếntranhnổra.LiênminhBắcĐứcnhiệttìnhthamgiađánhPháp,vàmộtlầnnữabộmáyquânsựhùngmạnhcủaPhổvàcácđồngminhđánhtanquânđịchchỉtrongvàitháng.MặcdùBismarckkhôngdựtínhchiếmbấtkỳphầnđấtnàocủaPháp,songcuốicùngcáctướnglãnhthuyếtphụcôngđưaAlssace-Lorrainevàoliênminh.

GiờđâykhắpchâuÂuđềuesợnướctiếptheocủaconquáivậtPhổ.Quảđúngnhưvậy,mộtnămsauBismarckthànhlậpđếchếĐức,màtânhoàngđếchínhlàvuaPhổ.NhưngsauđóxảyraviệclạlàBismarckkhônggâyracuộcchiếnnàonữacả.VàtrongkhicácthếlựcÂuchâugiànhgiậtđấtđaiởnhữngchâulụckhácđểthànhlậpthuộcđịa,ôngnghiêmkhắcgiớihạnviệcnướcĐứclậpthuộcđịa.ÔngkhôngcầncóthêmđấtđaichongườiĐức,màchỉcầnthêmanninh.Phầncònlạicủacuộcđời,ôngdànhchoviệcgìngiữhòabìnhtạichâuÂuvàngănchặnnhiềucuộcchiến.Mọingườibảorằngôngđãthayđổi,nămthángđãxoadịuconngườinày.Nhưnghọkhônghiểuthấusựthậtlàôngđãđiđếntậncùngcủakếhoạch.

Diễngiải

Tạisaohầuhếtmọingườiđềukhôngbiếtkhinàonêndừngcuộctấncông?Bởivìhọkhôngcóýniệmcụthểgìvềmụcđíchcuốicùng.Mỗikhichiếnthắnghọlạimuốnchiếnthắngnữa.Việcdừnglại-nhắmđếnmụctiêurồibámtheomụctiêuấy–hìnhnhưkhôngphảilàtínhcáchcủaconngười.Nhưngthậtrađómớilàcốtyếuđểduytrìquyềnlực.Nhữngaiđiquáxatrongđàchiếnthắngsẽtạoraphảnứngtrướcsaugìcũngđưađếnchỗsuyvong.Giảiphápduynhấtlàtrùbịkếhoạchdàilâu.HãythấytrướctươnglaithậtrõràngnhưnhữngvịthầntrênnonOlympuscókhảnăngnhìnxuyênmâyvàthấyrõđoạnkếtcủanhiềuđiều.

Từkhikhởiđầusựnghiệpchínhtrị,Bismarckchỉcómộtmụctiêuduynhất:thànhlậpmộtNhànướcĐứcđộclậpdoPhổđứngđầu.ôngtakhaichiếnvớiĐanMạchkhôngđểchiếmđấtmàdấylêntinhthầndântộcPhổvàsựđoànkếtquốcgia.ÔnggâychiếnvớiÁochỉđểgiànhđộclậpchoPhổ(chínhvìthếmàôngkhôngmuốnlấnđấtcủaÁo).VàôngkhởichiếnvớiPháplàđể

quytụcácvươngquốcĐứcchốnglạikẻthùchung,từđóchuẩnbịchoviệchìnhthànhnướcĐứcthốngnhất.

Khiđãđạtđượcmụcđích,Bismarckdừnglại.Ôngkhôngđểmenchiếnthắnglàmmêmờđầuóc,cưỡnglạihồicòithúcgiụcgiànhthêm.Bismarcknắmcươngthậtchặtvàmỗikhicáctướnglãnh,vuaquanhoặcnhândânPhổmuốnthấynhiềucuộcchinhphụcnữa,ôngcảnhọlại.Ôngkhôngđểbấtkỳđiềugìlàmhỏngvẻđẹpcôngtrìnhcủamình,chắcchắnkhôngphảilàmộtcơnmêsaygiảtạovốncókhảnăngthúcđẩynhiềungườiquanhôngvượtquámụctiêubanđầumàôngđãdựtrùkỹlưỡng.

Kinhnghiệmchothấyrằng,hễaicókhảnăngtiênliệu

thậtxacácýđồsẽthựchiện,thìngườiđócóthể

hànhđộngchớpnhoángkhithờicơđến.

(HồngyRichelieu,1585-1642)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

TheovũtrụquanHyLạpcổđại,cácvịthầncókhảnăngbiếttrướctươnglai.Họbiếtđườngtơkẽtócnhữnggìsắpxảyra.Mặtkhác,loàingườibịxemlànạnnhâncủasốphận,kẹttrongcáibẫythờigianvàcảmxúc,khôngthểthấyđiềugìphíasaunhữnghiểmnguytrướcmắt.NhữnganhhùngnhưOdysseusvốncókhảnăngnhìnxahơnhiệntạiđểtínhtrướcnhiềubước,cóvẻnhưhọtháchthứcsốphận,gầnnhưlànhữngvịthầntrongviệctiênđoántươnglai.Sựsosánhnàychođếnnayvẫncógiátrị-trongsốchúngta,aicókhảnăngdựbáovàkiênnhẫnthựchiệnthànhcôngkếhoạchđãđềra,ngườiđócóquyềnlựcnhưthần.

Vìhầuhếtmọingườiquábịkẹttrongthờigiannênkhôngthểlênkếhoạchlâudài,chonênkhảnăngphớtlờnhữngmốinguyvàkhoáilạctrướcmắtđồngnghĩavớiquyềnlực.Đólàcáikhảnăngchiếnthắngkhuynhhướngtựnhiêncủaconngườilàphảnứngvớitìnhhuống,buộcmìnhphảilùilạiđểtrùliệunhữnggìtolớnhơnđanghìnhthànhởphíasauđiềuđangdiễnratrướcmắt.Nhiềungườitưởngmìnhnhìnthấytươnglai,rằngmìnhbiếtlênkếhoạchvàtrùliệu.Nhưngthậtrahọchỉlàmtheođiềumongmuốn,theohìnhảnhvềmộttươnglaimàhọmuốnphảinhưthế.Kếhoạchhọmơhồ,dựavàotrítưởngtượnghơnlàthựctế.Họtưởngmìnhđãtổchứcchuđáođếntậncùng,nhưngthậtrahọchỉtậptrungvàomộtloạikếtthúccóhậu,tựđánhlừabằngsứcmạnhcủamơước.

Năm415TCN,cưdânthànhphốAthenstấncôngđảoSicilyvìtinrằngchiếnthắngsẽmangvềcủacải,quyềnlựcvàmộtkếtthúccóhậuchoCuộcchiếnPeloponnesekéodài16năm.Họkhôngcânnhắchếtnhữngmốinguykhitiếnhànhchiếntranhxâmlượcquáxanhà,họkhôngngờrằngngườiSicilycàngchốngtrảmãnhliệthơnkhimọiviệcdiễnratrênsânnhàhọ,họkhôngdựtrùtrườnghợptấtcảnhữngkẻthùkháccủaAthensthừacơnàyliênkếtchốnglại,họkhôngtưởngtượngđượccuộcchiếnnàymởraquánhiềumặttrận,dànlựclượnghọraquámỏng.Cuộcviễnchinhấylàmộttaihọatrămphần,dẫnđếnviệchủyhoạimộttrongnhữngnênvănminhvĩđạinhấttronglịchsử.ĐộngcơthúcđẩyngườiAthensthamchiếnchínhlànhữngcảmxúcchứkhôngphảitưduy.Họchỉthấycơmaychiếnthắngchứkhôngthấynhữngmốinguylờmờtừxa.

HồngyDeRetz,mộtngườiPháphồithếkỷXVIItừngtựhàovềnhữngcáinhìnthấuđáovềnhữngýđồcủaconngườivànguyênnhânthấtbạichủyếucủanhữngýđồấyđãphântíchcâuchuyệnsau:Năm1615khivuaLouisXIVcòntrẻ,mộtsốthànhphầnđãnổiloạntạophản.ĐộtnhiênnhàvuavàtriềuđìnhrờibỏParisđếncưngụởmộtcungđiệnbênngoàithủđô.Trướcđó,sựcómặtcủavuaquágầnvớiđầunãotrungươngcủalựclượngcáchmạngđãtạorấtnhiềukhókhănchohọ,vìvậykhivuarờiđô,họthởphàonhẹnhõm.Nhưngsaunàyhọmớihiểuramìnhđãsailầm,vìkhirờikhỏiParis,triềuđìnhdễbềxoaysởhơn.HồngyDeRetznhậnxét:“Nguyênnhânphổbiếnnhấtkhiếnmọingườiphạmlỗilàhọquásợmốinguytrướcmắt,nhưngkhôngđủsợvềnhữnggìởxahơn.”

Tasẽtránhđượcbiếtbaolỗilầmnếudựliệunhữngnguyhiểmtừxa.Tasẽbỏngaymộtsốkếhoạchnếubiếtrằngmìnhđangtránhmộtvỏdưanhỏchỉđểdẫmlênmộtvỏdừalớnhơn.Ởđâysứcmạnhkhôngxuấtpháttừnhữnggìtalàm,màchínhtừnhữnggìtakhônglàm-nhữnghànhđộngbừabãivàdạidộtmàtadằnlạiđượctrướckhichúngdẫntavàorắcrối.Hãylênkếhoạchchitiếttrướckhihànhđộng.Liệuđiềuđócónhữnghậuquảkhônlườngnào?Liệutacótạothêmnhữngkẻthùmới?Trongđời,điềubấthạnhphổbiếnhơnlàsựmaymắn-đừngđểnhữngkếtcụccóhậucủatrítưởngtượnglàmbạnlạchướng.

NhữngcuộcbầucửtạiPhápnăm1848chủyếulàsựsokègiữaLouisAdolpheThiers,ngườichủtrươngtrậttựvàtướngLouisEugèneCavaignac,kẻkíchđộngquầnchúngthuộcphehữu.Khiýthứcrằngmìnhbịbỏrơikháxaphíasau,Thierscuốngcuồngtìmphươngcứuchữa.ÔngđểýđếnLouisNapoléon,cháuhaiđờicủacựuhoàng,hiệnlàmộtthànhviênmờnhạttrongNghịviện.GãNapoléonnàynhìncóvẻkhờkhờ,nhưngngượclạichỉvớicái

họcủaôngtathôicũngđủđểđắccửtrongmộtđấtnướcđangkhátkhaomộtnắmđấmquyềnlực.Thierschọnôngtalàmbùnhìnvàdựđịnhxongxuôisẽđẩyôngvềvườn.Phầnmộtđượcthựchiệnđúngkếhoạch,LouisNapoléonthắngđậm.VấnđềởchỗThiersđãkhôngtiênliệumộtsựthậtđơngiản:Cái“gãkhờ”đóthậtralàmộtgãđầythamvọng.Chỉbanămsau,LouisNapoléongiảitánnghịviện,tựxưnghoàngđếvàtrịvìnướcPhápsuốt18nămliêntiếptrướcsựsữngsờcủaThiersvàđồngđảng.

Mụctiêulàtấtcả.Đólàkếtthúccủaloạthànhđộngxácđịnhxemaiđượcvinhquang,đượcgiàusang,đượclợilộc.Bạnphảivạchmụctiêuthậtrõràngvàluônnhớnghĩđếnnó.Bạnphảinghĩcáchxuađuổibầykềnkềnđangvầnvũchựcchờbổnhàoxuốngxơitáicôngtrìnhcủabạn.Vàphảitiênliệunhữngtìnhhuốngkhảdĩbuộcbạnứngbiến.Bismarckvượtquahiểmnguylànhờôngđãlênkếhoạchđếntậncùng,giữvữnghướngđiđãđịnhxuyênquabãotố,vàkhôngđểkẻkhácgiànhmấtvinhquang.Khiđãđạtđượckếhoạchđềra,ôngrútluivàovỏnhưmộtconrùa.Sựtựchủđóchínhlàthầnlực.

Khiđãthấytrướcnhiềunướccờvàtínhtoánmọichuyệnđếncùng,bạnsẽkhôngcònbịgiụcgiãbởixúccảmhoặctoantínhứngbiến.Cáinhìnxuyênsuốtvàtrongtrẻokiasẽgiúpbạnquẳngđinhữngmốilolắngvàhồnghivốnlànguyênnhânđầutiênkhiếnnhiềungườithấtbại.Bạnthấyrõmụctiênvàkhôngchấpnhậnbấtkỳsựchệchhướngnào.

Hìnhảnh:

NhữngvịthầntrênđỉnhOlympus.Từtrênnhìnxuốngxuyênmây,họbiếttrướcmọikếtcụccủanhữnggiấcmơvàngdẫnđếnbikịchvàtaihọa.Vàhọcườinhạovìconngườikhôngthểnhìnxahơnthờiđiểmhiệntại,vìconngườitựđánhlừamình.

Ýkiếnchuyêngia:

Chúngtakhôngnênnhưcọnglausậykia,khimớinhúlênthìlaothẳngmộtđườngdài,nhưngsauđónhưthểđãhụthơi…lạisinhnhiềumấucứng,chứngtỏkhôngcònhơisứcvàsinhlựcbanđầu.Tốthơntanênkhởihànhnhẹnhàngvàtừtốn,đểdànhhơichocuộcchạmtrán,đểdànhsứcđộtpháđểhoànthànhkếhoạch.Khibắtđầu,chúngtađiềukhiểnvàlàmchủsựviệc.Nhưngthườngthìkhiđãkhởiđộngrồi,chínhsựviệclạilèoláivàcànlướtchúngta.

(Montaigne,1533-1592)

NGHỊCHĐẢO

Điềuđãtrởthànhthônglệvớicácchiếnlượcgialàkếhoạchluônphảilinhđộngvàcóphầntrùbịnhữngphươngánthaythế.Điềunàychắcchắnđúng.Nếubámcứngnhắcvàomộtkếhoạch,bạnsẽkhôngthểứngphókhithờicơlậtlọng.Khiđãxemxétkỹlưỡngmọikhảnăngvàchọnxongmụctiêu,bạnphảixâydựngcácphươngánthaythế,đểngỏchonhữnglộtrìnhmớitiếntớimụctiêu.

Tuynhiênnếusosánhgiữaviệcbámquácứngvàokếhoạchhoặckếhoạchhóaquátrớn,vớimộtkếhoạchmơhồvàkhuynhhướngtùycơứngbiếnthìhầuhếtchúngtasẽthiệtnhiềuhơnkhirơivàotrườnghợpsau.Vìvậyđitìmmộtnghịchđảochonguyêntắcnàylàkhôngcólợi,vìchắcchắnsẽkhôngtốtđẹpgìkhitakhôngtiênliệuvàlênkếhoạchđếntậncùng.Nếuđủkhảnăngsángsuốtvànghĩxa,bạnsẽhiểurằngtươnglaithậtbấtđịnh,vàbạnnênsẵnsàngthíchnghi.Chỉkhinàođãxácđịnhmụcđíchrõràngvàthảoxongkếhoạchcặnkẽrồi,bạnmớiđảmđươngnổiquyềntựdolinhđộngđó.

NGUYÊNTẮC30

TRÌNHDIỄNPHONGTHÁIUNGDUNGTỰTẠI

Bạnphảihànhđộngmộtcáchtựnhiênvàthoảimái.Mọivấtvảvàcônglaođểđượcthànhquả,cũngnhưtấtcảcácmánhkhóekhác,bạnđềuphảicheđậy.Khihànhđộng,hãyhànhđộngthậtungdung,nhưthểbạncòndưsứclàmtiếp.Hãytránhkhuynhhướngphổbiếnlàlàmchongườikhácthấytacựcnhọc–họsẽđặtlạivấnđề.Đừngdạymánhchoaicả,nếukhônghọsẽdùngchínhmánhđóđểchốnglạibạn.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

NghithứcuốngtràcủaNhậtmangtênChanoyucótừlâuđời,nhưngchỉđếnthếkỷXVImớiđạtđếnđỉnhcaotinhtế,vớibậcthầylừngdanhlàSennoRikyu.Dùkhôngxuấtthântừgiađìnhquýtộc,nhưngRikyuthăngtiếnthậtcaotrênnấcthangdanhvọng,trởthànhtràsưđượcưachuộngnhấtcủaNhậthoàngHideyoshi,đồngthờilàcốvấnhàngđầuvềmỹthuật,thậmchícảvềchínhtrị.BíquyếtthànhcôngvớiRikyulàlàmsaogiữđượcvẻungdung,cheđậyđượcnỗlựccôngviệc.

Ngàykia,Rikyuvàcontraiđếndựbuổitràđạotạinhàngườiquen.Ngoàiđầungõ,ngườiconnhậnxétvềcáicổngrấtđẹpcódángvẻcổkínhlàmchongôinhàngườiquenkiatrôngthậthiuquạnh.“Chakhôngnghĩthế”,Rikyuđáp,“vẻnhưcáicổngnàyđượcmangvềtừrấtxa,từmộtngôiđềntrênnúinàođó,vẻnhưcôngsứcvậnchuyểnnóđãtiêutốnkhánhiềutiền”.Nếuchủnhânđãtốnnhiềucôngsứcchomộtcáicổng,điềuđósẽđượcthểhiệntrongbuổitràđạo-vàquảnhiênRikyuđãphảikiếutừsớm,khôngthểchịuđựngtấtcảnhữngnỗlựcvàmàumètrongbuổitràđạo.

Đêmkhác,trongkhiđangdùngtràtạinhàbạn,Rikyuthấybạnbướcrangoài,giơlồngđènsoitrongđêmtốiđểháiquảchanhtrêncây.Rikyucảmthấythúvịvìchủnhâncầntígiavịchocáimónôngđangchuẩnbịvàhồnnhiênrangoàitựhái.NhưngkhichủnhânmờimónbánhnếpOsakavớivàilátchanh,Rikyumớihiểurarằngngườibạnđãtrùtínhviệcnàytừtrước.Vậyviệcháichanhkhôngcònlàhồnnhiênnữamàchỉđểchủnhânchứngtỏsựsànhđiệucủamình.Ôngtađãvôtìnhchothấyônggắngsứcbiếtbao.Đãthấyđủ,Rikyulễphéptừchốimónbánh,xinthứlỗirồikiếutừ.

NgàykiaNhậthoàngchobiếtsẽđếnviếngRikyuvàdựbuổitràđạo.Đêmtrướckhiôngđến,tuyếtrơikhánhặt.Rikyunhanhtrílấymấychiếcgốiđặt

lêntừngphiếnđálótlốiđidẫntừvườnnhàđếntràthất.Ngaytrướcbìnhminh,Rikyuthứcdậyvàthấytuyếtđãthôirơinênlượmgốiđemcất.Khivừađếnnơi,Nhậthoàngngạcnhiênvìvẻđẹpđơnsơcủaquangcảnh-nhữngphiếnđálốiđikhôráo,nổibậtgiữanềntuyếtdày–vàghinhậnbảnthânhànhđộngtônkínhấy,chứkhônghỏihangìđếncáchlàm.

Rikyuquađờiđểlạiảnhhưởngsâurộngđốivớinghithứctràđạo.Yorinobu,tướngquânvùngTokigawalàmônđệthuầnthànhnhữngnghithứcấy.Trongvườn,ôngdựngmộtlồngđènđádomộtnghệnhânbậcthầytạotác.NgàykiakhilãnhchúaSakaiTadakatsugợiýđếnngắmlồngđèn,Yorinobutrảlờirằngônghếtsứchânhạnh,sauđósaigianhânchuẩnbịmọithứthậtchỉnhtềđểđóntiếpkháchquý.NhưngnhữngngườilàmvườnlạikhôngamhiểunghệthuậtChanoyunênnghĩrằnglồngđènđáđãđượcchạmtrổkhôngđượccânxứngvìnhữngcửasổtrôngquáhẹp.Họnhờmộtthợđátrongvùngđụcrộngrathêm.VàingàytrướckhiSakaiđếnchơi,Yorinobuđimộtvòngkiểmtramớipháthiệnsựtình.Ôngnổitrậnlôiđình,chỉmuốnrútkiếmrachặtnhừtênkhốnkiếpnàodámlàmhưcáilồngđèn.

Tuynhiênsaukhinguôigiận,ôngnhớlạitrướcđâymìnhmuachẵnmộtcặpvàcáikiacònđểtrongvườnnhàtrênđảoKishu.Yorinobubỏrấtnhiềutiềnthuêmộttàusăncávoivànhữngtrạophucừkhôinhấtđếnđảomangđènvềchỉtrongvònghaingày.Đoànngườiliêntụcchèongàychèođêm,vàmaymắnđượcgióthuậnchiềunênhoànthànhnhiệmvụ.Yorinobuhếtsứchàilòngkhinhậnrarằngcáisaucònđẹphơncáitrước,vìhaimươinămnaynằmyêntrongbụitre,nhờđóphủđầyrêuvàtăngphầncổkính.NgaytrongngàyhômđólãnhchúaSakaiđếnchơivàsữngsờtrướcvẻđẹpcủachiếclồngđèn,vìnócònđẹphơnlàôngtưởngtượng-hếtsứchàihòavớithiênnhiên.MaythayôngkhônghềbiếtYorinobuđãtốnbaocôngsứcvànỗlựcđểcóđượchiệuứngtuyệtvờinày.

Diễngiải

SennoRikyuquanniệmrằngđiềugìxảyrađộtngộtvàtựnhiên,gầnnhưlàngẫunhiênthìđómớilàđỉnhcaocủacáiđẹp.Cáiđẹpnàyxuấthiệnkhôngbáotrướcvàvẻnhưkhôngcầnnỗlựcgìcả.Thiênnhiêntạoranhữnghiệuquảđóbằngchínhnhữngđịnhluậtvàquytrìnhcủamình,trongkhiconngườithìphảitốnnhiềucôngsứcvàtinhxảo.Vànếutỏrõnỗlựcđểđạthiệuquảấy,xemnhưhiệuquảbịhoenố.Cáicổngđượcđưađếntừquáxa,độngtácháichanhtrôngnhưsựxếpđặt.

Rấtthườngkhibạnphảidùngđếnmánhnàymẹonọđểtạohiệuquả-những

cáigốitrêntuyết,trạophuchèosuốtđêmtrường–nhưngđừngđểchocửtọacủabạnbiếtđượctấtcảnhữngcôngsứcvàtrítuệmàbạnđãbỏra.Thiênnhiênkhônghélộnhữngbíẩncủamìnhvànếubắtchướcđượcthiênnhiênmàkhôngtỏravấtvảthìbạnđãđạtgầnđếnquyềnlựccủathiênnhiên.

PHÙTHỦYHOUDINI

HarryHoudini,nhàảothuậtđạitàichuyênbiểudiễnthoátthâncólầntuyênbốnhữngmànbiểudiễncủaônglà“Điềubấtkhảthànhcóthể”.Vàquảnhiênnhữngaitừngxemnhữngmànbiểudiễnấyđềunhìnnhậnrằngchúngđingượclạinhữnggìtaquanniệmvềkhảnăngcủaconngười.

Mộtbuổitốinăm1904,hơn4000cưdânLondonngồikínkhánphòngđểxemHoudinichấpnhậnthửthách:Rúttayrakhỏimộtcặpcòngđượctuyênbốlàkiêncốnhấtlịchsử.Mỗicòngcósáubộkhóavàchínbộlẫy,màmộtthợkhóanổitiếngvùngBirminghamphảimấtchínnămmớihoànthành.Xemxétcặpcòngxong,cácchuyêngianhìnnhậnrằnghọchưatừngthấyloạinàorắcrốihơn.

CôngchúngquansátkỹlưỡngkhicácchuyêngiakhóacòngvàocổtayHoudini.Sauđóhọđặtôngvàomộtcáithùngtrênsânkhấu.Từnggiâyphúttrôiqua,khángiảcàngtinchắcrằngđósẽlàcặpcòngđầutiênhạgụcHoudini.Cólúcônglóđầurakhỏithùngvàyêucầutạmmởcòngđểôngcởiáovétchobớtnóngvìtrongthúngbíhơinóngquá!Cácchuyêngiatừchốilờiyêucầu,nghirằngônglấycớđểquansátxemnhữngbộkhóavậnhànhnhưthếnào.Khônghềnaonúng,haitayvẫnbịcòng,Houdinivẫnvặnvẹođểnângchiếcáovétcaolênkhỏivai,lậtmặttrongra,dùngrăngcắncondaonhípởtúitrong,lắclưcáiđầuđểcắtráchcáiáo.Nhưthếxemnhưbớtnóng,ôngtalạiungdungchuitrởvàothùngtrongkhicửtọareohòcổvũsựkhéoléođó.

Saukhiđểkhángiảchờđủlâu,Houdinitừthùngbướcra,taycầmcặpcòngđãmở.Chođếnnaykhôngaibiếtôngtađãlàmthếnào.Mặcdùmấtgầnmộtgiờđồnghồđểthoátthânnhưngôngkhôngcóvẻgìquanngại,khôngchútchầnchừ.Cuốicùngcôngchúngcócảmgiácnhưôngcốtìnhkéodàithờigianđểtăngphầnbikịch,đểlàmchohọlolắng,nếukhông,xemnhưHoudinibiểudiễnrấtungdungthưthả.Việcôngthanphiềnnóngnựccũnglàmộtphầncủamànkịch.Khángiảđêmđócũngnhưnhữngđêmkhác,nơikhácđềucócùngcảmtưởngrằngHoudinibônglôngvớihọchútchovui:Nhữngcáicòngkiakhônglànghĩalýgìcả,hìnhnhưôngnhắnnhủnhưvậyvàtôicóthểmởrasớmhơnnhiều,cảvớinhữngcáicòngrắcrốihơnnhiều.

Theonămtháng,Houdinicònbiểudiễnthoátthântừnhữngđiềukiệnkhắcnghiệthơn,chẳnghạnnhưgiammìnhtrongcáibaobằnggiấy,sauđóchuiramàkhôngráchbao;Đixuyêntường;Taychânbịxiềngcứngrồibịnémxuốngsôngnướclạnhgiá,trongkhikhángiảhồihộptheodõiôngtìmcáchthoátxiềnggầnmộtgiờđồnghồmàkhôngthở.MỗilầnsuýtchếtđếnnơithìHoudinilạithànhcôngvớilòngtựtinsiêuphàm.Ôngkhôngbaogiờtiếtlộtítigìvềnhữngmánhkhóevàluônungdung,thưtháitrongnhữngtìnhhuốngsinhtử.Chínhvìthếmọingườiđồnônglàsửdụngmathuật.

Diễngiải

MặcdùkhôngbiếtchắcchắnHoudinilàmcáchnàođểthựchiệnnhữngmànbiểudiễnthầnsầu,songtathấyrõràngrằngôngkhônghềsửdụngmathuậthoặcsứcmạnhhuyềnbínàocả,màtấtcảxuấtpháttừsựkhổluyệnmàôngkhéogiấukhôngchocôngchúngbiết.

Vàothuởkhởiđầusựnghiệp,ôngtheobướcmộtnghệsĩgiàNhậtBản,ngườiđãdạyôngmànbiểudiễnnuốttráicầubằngngà,rồilàmnóxuấthiệntrởlạitrongmiệng.Houdinitậpdượtkhôngnghỉvớimộtcủkhoailộtvỏcộtvàosợidây,điềukhiểnchonólênxuốngbằngcáchcothắtcơcổhọng,chođếnkhicáccơvòngđủmạnhđểđưacủkhoaitừdướilêntrênmàkhôngcầnđếnsợidây.TrướckhiHoudinitiếnhànhmànmởcòngthoátthân,nhàtổchứcbiểudiễnđãchonhânviênlụcsoátkhắpngườiông,nhưngkhôngpháthiệnbấtkỳđồnghềnào.Chỉmộtchỗhọkhôngngờtới,đólàtrongcáicổhọngkhổluyện,Houdiniđãgiấunhữngdụngcụtíhon.Nhưđãnói,việcôngcâugiờlàđểchotoàncảnhthêmphầnhồihộp,chứthậtrahànhđộngthoátthâncủaôngluônthậtphongnhã,làmchomọingườixemôngnhưsiêunhân.

Nếulàngườiquyềnlực,bạnluônphảinghiêncứuvàthựchànhliêntụctrướckhixuấthiệntrướccôngchúng,chodùtrênsânkhấuhoặcngoàiđời.Đừngbaogiờđểmọingườithấybạnphảiđổmồhôihộtvìcôngviệc.Nhiềungườitưởngphảilàmnhưvậyđểchothấymìnhtrungthựcvànỗlực,nhưngkhông,mồhôimồkêchỉlàmchohọtrôngyếukémhơnmàthôi-chừngnhưsứchọđếnđólàhết,thậmchílàhọgắnglắmmớihoànthànhnổi.Vậynhữngnỗlựcvàmánhkhóethựchiệncôngviệc,bạnhãygiữriêngmìnhmìnhbiết,vàmọingườisẽthấybạnthậtphiphàm.Vìthậtrachưaaithấyđượcnguồnsứcmạnhcủathầnthánhmàchỉchứngkiếnhiệuquảcácsứcmạnhấymàthôi.

Cóthểtamấtnhiềugiờmớitớiđượcmộtcâuthơ;

Nhưngnếuthơkhôngcóvẻthoátratừmộtnghĩsuytrong

phútchốc,thìmọicôngdệtrồitháo,tháorồidệtchỉlàmơ.

(WilliamButlerYeats,LờinguyềnrủaAdam)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Conngườicóđượcýniệmsơkhởivềquyềnlựctừnhữnglầnchạmtránđầutiênvớithiênnhiên–sấmchớp,lũquét,tốcđộvàsựhungáccủamộtconthúrừng.Nhữngsứcmạnhnàykhôngđòihỏiphảisuynghĩhaytiênliệu–chúnglàmtasợvìchúngđộtngột,tựnhiênvàtácđộngđếnviệcsốngchết.Đólàthứquyềnlựcmàtaluônmuốnbắtchước.Nhờkhoahọcvàcôngnghệ,tađãtáitạotốcđộvàquyềnlựchùngvĩcủathiênnhiên,nhưngthậtbấttoàn:Máymóccủachúngtaồnàovàcàgiật,chứngtỏchúngphảigắngsức.Ngaycảnhữngsảnphẩmtốtnhấtcủacôngnghệcũngkhônglàmchúngtaquêntrầmtrồnhữnggìchuyểnđộngdễdàngmàkhôngcầngắngsức.Trẻconkhiếntaphảimềmlòngnuôngchiềulàvìtacảmthấychúngduyêndáng,vìtathấychúngítsuynàynghĩnọvàtựnhiênhơnta.Tuykhôngthểtrởvềlứatuổiđó,nhưngnếucóthểtạoramộtdángvẻtựnhiênthongdongnhưvậy,tasẽgợilêntronglòngngườikhácloạitìnhcảmkínhtrọngsơkhaicủaconngườiđốivớithiênnhiên.

MộttrongnhữngtácgiaÂuchâuđầutiênviếtvềchủđềnàylạixuấtthântừmộtmôitrườngrấtkhôngthiênnhiên,đólàtriềuđìnhthờiPhụchưng.TrongquyểnTheBookoftheCourtierxuấtbảnnăm1528,BaldassareCastiglionemôtảtỉmỉcáccungcáchcủamộttriềuthần,mộtkẻbềtôihoànhảo.Quađóôngdạyrằngtriềuthầnphảithựchiệntấtcảnhữngđộngtácvớisprezzatura,nghĩalàcáikhảnănglàmchocáikhócóvẻdễdàng.Ôngcăndặnkẻbềtôiphải“thựchiệnmọithứvớiphongtháiungdung,chegiấunétnhântạo,vàchodùbạnlàmgìnóigìthìcũngđừngtỏracốgắng,xếpđặt.”Tathườngthánphụcmộtthànhtíchvượttrội,nhưngnếuchủthểthựchiệnthànhtíchđómộtcáchtựnhiênvàduyêndáng,sựthánphụcđósẽtănglêngấpnhiềulần.

HọasĩVasarithờiPhụchưnglànhàphêbìnhnghệthuậttàiba.ÔngchỉtríchcáctácphẩmcủaPaoloUccellovìôngnàybịámảnhbởicácđịnhluậtphốicảnh.NỗlựccủaUccellomangvàophốicảnhchotừngbứcvẽquálộliễulàmchotranhcóvẻdàycôngtraudồivàkệchcỡm.Chúngtacũngcócùngphảnứngkhichứngkiếnngườibiểudiễnbỏquánhiềucôngchomàndiễn:Nỗlựchiểnnhiêncủahọđánhtanảotưởngcủakhángiả,khiếnkhángiả

khóchịu.Ngượclại,nhữngnghệsĩtrầmtĩnhduyêndánggiúptacảmthấydễchịu,khôngchorằnghọđangbiểudiễnmànghĩđólànéttựnhiênvốncó,mặcdùthậtratrướcđóhọđãphảiluyệntậpđổmồhôisôinướcmắt.

Ýniệmvềsprezzaturađềuxácđángchomọihìnhthứcquyềnlực,vìquyềnlựcchủyếudựavàovẻbềngoàivàảotưởngmàbạntạora.Hànhđộngcủabạngiốngnhưtácphẩmnghệthuật:Chúngphảihấpdẫn,mờigọióctưởngtượng,thậmchíphảimangtínhgiảitrí.Nếuđểngườikhácthấynỗlựcbêntrong,bạnlậptứctrởthànhngườitầmthườngnhưmọingườikhác.Điềugìhiểuđượcthìkhôngcònbímậtđánggờm-bảnthânchúngtatừngbảorằngnếutôicótiềnbạcvàthờigianthìcũngcóthểlàmđượcnhưhắn.Hãycưỡnglạikhuynhhướngchứngtỏmìnhkhônngoan-sẽlàkhônngoanhơnnữanếubạnchegiấuđượcnhữngcơchếcủasựkhônngoanấy.

Talleyrandápdụngýniệmđóvàosinhhoạthàngngàynêncàngkhiếnchovầnghàoquangquyềnlựccủaôngthêmphầnrựcrỡ.Bìnhthườngđãkhôngthíchphảilàmlụngcựckhổ,vìvậyôngbảokẻkháclàmthay–theodõi,nghiêncứu,phântíchthôngtin.Khiđượcmậtthámbáosựkiệnnàosắpdiễnra,ôngđềcậpsựkiệnấytrongkhibànluậnvớimọingười,khiếnhọnghĩrằngchínhôngđãđánhhơibiếttrước.Vàkếtquảlàôngđượctiếngsángsuốt.Nhữngcâunhậnđịnhngắnngủivàthâmthúycủaônghìnhnhưluôntómlượctìnhhìnhmộtcáchhoànhảo,nhưngthậtrachúnglàkếtquảcủaquátrìnhnghiêncứuvàtưduy.Cácthànhviênchínhphủ,màkểcảhoàngđếNapoléonđềucảmthấyôngcóthứquyềnlựckhótả-đóchínhlàhiệuquảcủaphongtháiungdungkhiônghoànthànhcôngviệc.

Thêmmộtlýdonữađểtachedấumánhmungmảngmiếng:Đểlộthôngtinthìđốithủsẽdùngđómàđậpngượclạibạn.Chúngtathườngcókhuynhhướngđểchothếgiớibiếtnhữnggìmìnhđãlàm-muốnngườitatánthưởngcôngkhócủamìnhđểvỗvềnếttựkiêu,vàthậmchíđôikhichúngtacònmuốnmọingườithấuhiểuchobiếtbaothờigianmàtađãbỏrađểđạtđếnđỉnhcaocủakỹxảo.Bạnhãytậplàmchủcáikhuynhhướngbahoađóđi,vìthườngkhihậuquảsẽngượclạiđiềubạnmuốn.Cốgắngnhớrằng:càngnhiềubíẩnbaobọchànhđộngmình,quyềnlựccủabạncàngcóvẻghêrợn.Mọingườisẽnghĩchỉmìnhbạncókhảnăngthựchiệnđượcsứmệnhấy–vàcáivẻnhưchỉmìnhtacóđượcthiênbẩmấythôilàđãmanglạibiếtbaoquyềnlực.Cuốicùng,bởivìbạnhoànthànhcôngtácthậtdễdàngvàphongnhã,thiênhạsẽtinrằngbạncòncóthểgiỏigianghơn,nếubạnnỗlực.Nhưthếthiênhạkhôngchỉthánphụcmàcònhơisợbạn.Quyềnlựccủabạnchưađượckhaitháchết–khôngailườngđượcgiớihạn.

Hìnhảnh:

Cuộcđuangựa.Nhìngần,tathấynỗlựccủaconngựa,hơithởhổnhển,cơbắpcuồncuộn.Nhưngtừxa,tachỉthấyngựaphithậtđẹpnhưbaytrongkhôngkhí.Hãygiữmọingườicáchmộtcựlyvàhọchỉsẽthấyhànhđộngcủabạnthậtthongdong.

Ýkiếnchuyêngia:

Bấtkỳhànhđộngnàođikèmvớiphongtháiungdung,chodùhànhđộngấytầmthườngcáchmấythìcũngkhôngtiếtlộkỹxảocủachủthể,màcònthườngđượcxemlàvĩđạihơnthựctế.Nhưthếbởivìnólàmchongườixemtinrằngnếuchủthểthựchiệndễdàngnhưvậy,hẳnanhtacòntàibahơnvậynữa.

(BaldassareCastiglione,1478-1529)

NGHỊCHĐẢO

Khiphủmộtmànsươngbíẩnquanhhànhđộngcủamình,taphảilàmthậtvôtưthưthái,chứnếuđểngườikhácthấytacốýchegiấuthìlạigâyphảncảm:Lúcấytalàmchocuộcchơithànhtrầmtrọng.Khingụytrangmánhkhóe,Houdiniravẻnhưđólàtròđùa,làmộtphầncủamàndiễn.Đãđànhlàkhôngnênphơibàyviệccủamìnhtrướckhinóhoàntất,nhưngtacũngđừngláoliêncheđậy,kẻolạirơivàotrườnghợpgãhọasĩPontormo,kẻđãdùnghếtnhữngnămthángcuốicùngcủacuộcđờiđểgiấukíncácbứcbíchhọakhôngchocôngchúngthấytrướckhichúnghoànthành,vàhậuquảlàôngtađãhóarồ.Tahãyluôngiữýthứchàihướcvềchínhmình.

Cũngcólúccầnnêntiếtlộnhữngcôngviệcbêntrongcủadựántađangtiếnhành.Việcđótùythuộckhẩuvịcủacôngchúngmàtacó,vàothờiđiểmtahànhđộng.P.T.Barnumbiếtrằngkhángiảcủaôngmuốncảmthấyđượcthamgiavàonhữngmàndiễn,vàsẽkhoáichíkhihiểubiếtcácmánhkhóebêntrong.Khángiảcũngtánthànhsựhómhỉnhvàtínhtrungthựccủaông.Barnumcònđixađếnmứccôngbốnhữngcúlừacủamìnhtrongquyểntựtruyệnđượcxuấtbảnvàolúchoàngkimcủasựnghiệp.

Nếuviệctiếtlộtừngphầnnhữngkỹthuậtvàmánhkhóeđượctatrùtínhkỹlưỡng,chứkhôngphảilàkếtquảcủathóibahoakhôngkiểmsoátthìđólàđỉnhcaocủakhônngoan!Hànhđộngnàykhiếncôngchúngcóảotưởngrằngmìnhđượctrọngvọngvàcóthamgia,trongkhiđaphầnnhữnggìtalàmthìhọhoàntoànkhônghềbiết.

NGUYÊNTẮC31

ĐỐITHỦCHỈCÓTHỂCHỌNNHỮNGLÁBÀIDOTAẤNĐỊNH

Đỉnhcaocủalừabịplàvờchonạnnhânlựachọn:họtưởngmìnhnắmtìnhhìnhnhưngthậtrabịtagiậtdây.Hãyđưaratoànnhữngkhảnăngcólợichota,chodùnạnnhânlựachọnnhưthếnào.Buộchọphảichọngiữamavàquỷ,đàngnàocũngphụcvụchomụctiêucủata.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Ngaytừlúcmớivừalênngôi,IvanIVmàsaunàyđượcmệnhdanhlàIvanBạochúađãphảiđốidiệnmộtthựctếkhôngvui:Đấtnướckhôngthểkhôngđổimớinhưngônglạikhôngđủquyềnlựcthựchiệnđếnnơiđếnchốn.Ràocảnlớnnhấtđốivớithẩmquyềncủaôngchínhlàbọnboyar,vốnlàgiaicấpquýtộcNgađangthốngtrịđấtnướcvàkhủngbốnôngdân.

CàngngàyIvancàngýthứcrằngmìnhkhôngcóuyquyềnnàođốivớibọnchúngcả,thậmchíchúngđangliênminhhãmhạimình.NgaycảbạnthânnhấtlàAndreyKurbskicũngliênkếtvớingoạibangđểkhởiquântấncôngông.Thùtronggiặcngoàiđềukhắp,đấtnướcNgalạiquárộnglớnkhócóthểbảovệ,Ivanxemnhưbấtlực.

Ivannghiềnngẫmchođếnrạngsángngày3tháng12năm1564,khinhândânMoscowchứngkiếnquangcảnhlạlùng.HàngtrămxetrượttuyếtđậukínquảngtrườngtrướcđiệnKremlin,chấtđầycủacảicủaNgahoàngcùnglươngthựcthựcphẩmchotoànbộtriềuđình.Ngườidânkinhngạcnhìntấtcảtriềuđìnhlênxerờithủđô.Khônggiảithíchlýdo,triềuđìnhtrúngụtrongmộtngôilàngởphíanamMoscow.Suốtmộtthángdàithủđôcứngmìnhvìkhiếpđảm,bởingườidânsợlàIvansẽbỏmặchọvớibọnBoyarkhátmáu.Tiệmbuônđóngcửa,từngđámđôngnổidậycướpphá.Cuốicùngđếnngày3tháng1năm1565,nhândânnhậnđượcthưcủaNgahoàng,giảithíchrằngôngkhôngthểchịuđựngđượcsựbộiphảncủabọnboyarnênquyếtđịnhthoáivịvĩnhviễn.

Đượcđọctochocôngchúngnghe,bứcthưlậptứccóhiệuquả:Doanhnhâncũngnhưthườngdânđềuchỉtríchbọnboyar,họxuốngđườngvàgiớiquýtộcphảikhiếpsợtrướcsựphẫnnộấy.Sauđómộtnhómđạidiệnchonhàthờ,cácquýtộcvànhândâncùngđếnngôilàng.Họnhândanhđấtnước

Nganàinỉhoàngđếtrởlạingaivàng.Ivanlắngnghenhưngkhôngchuẩnthuận.TuynhiênngườidânkhăngkhăngnàinỉliêntụcmấyhômnêncuốicùngNgahoàngđưaracholựachọn:Hoặclàhọtraochoôngtoànquyềntrịvìtheoýmuốnmàkhôngcósựcanthiệpcủabọnboyarhoặclàhọcứđitìmmộtngườilãnhđạomới.

Trướctìnhthếphảichọnlựagiữanộichiếnvàviệcchấpnhậnmộtquyềnlựcchuyênchế,hầuhếtmọitầnglớpxãhộiNgađều“chọn”mộthoàngđếcứngrắn,kêugọiIvantrởvềMoscowđểtáilậptrậttựvàluậtpháp.Đếnthánghai,IvantrởvềMoscowtrongvinhquang.GiờđâyngườiNgasẽkhôngthểthanphiềngìnếuôngcưxửđộcđoán–chínhhọđãtraoquyềnlựcđóchoông.

Diễngiải

Ivanđốimặtvớitìnhthếkhóxử:Nếubuôngtrôichobọnboyarthìđấtnướcsẽtanhoang,nhưngnếunộichiếnthìkếtquảcũngkhôngkhácmấy.Ngaycảkhiôngtoànthắngtrongmộtcuộcchiếnnhưvậy,chắcchắnđấtnướcbịtànphávànộibộsẽchiarẽhơnbaogiờhết.Trongquákhứ,vũkhícủaôngtừnglàsựtáobạo,tiếncông.Tuynhiêngiờđâymộthànhđộngnhưthếsẽtácdụngngược.

Việcphôtrươnglựclượngdởởchỗlàdấylênlòngcămghét,cókhảnănggâyramộtphảnứnglàmxóimònquyềnlực.Ivanthấyrõrằngconđườngduynhấtdẫnđếnloạichiếnthắngmàôngmuốnchínhlàlàmbộtháolui.Khôngthểépđấtnướcngảtheolậptrườngcủamình,chonênôngđưara“tùychọn”:Hoặclàtathoáivịthìđấtnướchỗnloạn,hoặclàtanắmquyềnlựctuyệtđối.Đểtăngcườngnướccờ,ôngtỏrõýnguyệnrađi:“Cứcãilờitađi,rồicácngươixemchuyệngìsẽxảyra.”Khôngaicãilờiôngcả.Chỉvắngmặtkhoảngmộttháng,ôngđãchongườidânthấynhữngcơnácmộngsẽdiễnramộtkhiôngthoáivị-dânTartarxâmlăng,nộichiến,điêutàn.

Rútluivàbiếnmấtlànhữngcáchcổđiểnđểkiểmsoátnhữngtùychọn.Tagiúpmọingườithửnếmmùiđổvỡkhikhôngcóta,rồichàomờihọmột“lựachọn”:Tarađivàcácvịgánhchịuhậuquả,hoặctatrởlạivớinhữngđiềukiệncủata.Theocáchnày,mọingườisẽchỉđịnhcáitùychọngiúptathêmquyềnlực,bởivìđiềungượclạicònkhổsởhơn.Taépuổnghọđấy,nhưngchỉlàgiántiếp:Họtưởngmìnhđượcchọnlựa.Mỗikhitưởnglàmìnhđượcchọnlựa,họsẽcàngdễdàngsậpbẫy.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Nhữngtừnhư“tựdo”,“tùychọn”và“chọnlựa”gợilênmộtkhảnăngquyềnlựccaoxahơnnghĩathựctếcủachúng.Nếuxemxétkỹlưỡng,tathấyrằngnhữnglựachọnđượcchàomời–trênthươngtrường,khiđibầu,trongcôngviệc-đềuítnhiềubịgiớihạn:ThườngkhiđólàvấnđềchỉlựachọngiữaAvàB,phầncònlạicủabảngchữcáikhôngđượctrưngra.Ta“lựachọn”vìtatinrằngcuộcchơikhônggianlận,rằngtađượctựdo.Tacóthóiquenkhôngsuynghĩnhiềuvềchiềusâucủaquyềntựdolựachọnấy.

Thóiquennàyxuấtpháttừthựctếlà:quánhiềutựdosẽtạoramộtdạngkhắckhoải.Cụmtừ“thahồchọnlựa”rõràngnghequáhứahẹn,nhưngthậtracụmtừấylàmtatêliệtvàchemờkhảnănglựachọncủata.Tayêntâmvềphạmvilựachọnhạnchếđó.

Thóiquenvàsựyêntâmấytạođiềukiệnthuậnlợichobọnlừađảo.Cóquyềnlựachọngiữacáckhảnăngđượcchàomời,thiênhạítkhibiếtrằngmìnhđangbịgiậtdâyhaylừabịp.Họkhôngnhậnrarằngtuymìnhđượcmộttítựdolựachọnnhưngphảichịusựápđặtlớnlaohơntừphíachàomời.Vìvậyviệclậpramộtphạmvilựachọnhẹpluônlàmộtphầncủakếhoạchlừabịp.Tụcngữcócâu:Dụđượcchimtựýbướcvàolồng,tiếngchimhótnghehaygấpbội.

Sauđâylàcáchìnhthứcphổbiếnnhấtđể“kiểmsoátcáctùychọn”:

Đánhbóngcáctùychọn.ĐâylàkỹthuậtđượcHenryKissingerưadùng.VớitưcáchlàngoạitrưởngcủachínhquyềnRichardNixon,Kissingertựxemmìnhnắmđượcnhiềuthôngtinhơntổngthốngvàtinrằngtronghầuhếtmọitrườnghợpmìnhcókhảnăngđưaraquyếtđịnhtốtnhất.Nhưngnếutoanquyếtđịnhchínhsách,ôngsẽlàmmấtlòngconngườinổitiếnglàhayloâu.Vìvậyôngthườngđưarabahaybốntùychọnchotừnghoàncảnh,theogócnhìnmàcáitùychọnôngthíchnhấtsẽcóvẻtốiưu.Lầnlần,Nixoncắnmôi,khôngthểngờrằngmìnhđangtiếnvềhướngmàKissingerđãchọn.Đâylàkỹthuậtrấttốtđểápdụngvớimộtkẻbềtrênkhôngmấytựtin.

Épkẻkhángcự.BácsĩMiltonH.Ericksonlàngườitiênphongtronglĩnhvựcliệuphápthôimiênởthậpniên1950.Mộttrongnhữngvấnđềôngthườnggặplàbệnhtáiphát.Tuybệnhnhâncóvẻphụchồinhanhchóngnhưngbêntronghọcưỡnglạiliệupháp.Chẳngbaolâusauhọlạirơivàonhữngthóiquencũvàkhôngđếngặpbácsĩnữa.Đểkhắcphụctìnhtrạngnày,Ericksonthôimiênvàralệnhchovàingườiphảiphátbệnhlại,đểchohọcảmthấycũngtồitệnhưlầnđầuđếnkhám,xemnhưtrởvềkhởiđiểm.Đứngtrướctìnhthếđó,bệnhnhânthường“chọn”tránhkhảnăngtáiphát–

vàtấtnhiênđólàđiềuEricksonthậtsựmongmuốn.

Đâylàkỹthuậtthíchhợpvớitrẻemvànhữngngườicứngcỏi,thườngthíchlàmngượclạinhữnggìngườikhácmuốn.Bạnđặthọvàotìnhthếphải“chọn”điềubạnmuốnbằngcáchkhuyênhọđiềungượclại.

Đổisânchơi.Trongthậpniên1860,JohnD.Rockefellerbắtđầutạorathếđộcquyềnbuônbándầumỏ.Ôngbiếtnếumìnhđịnhmuacáccôngtynhỏ,họsẽđoánravàchốnglại.Vìvậyôngbímậtmuađứtcácdoanhnghiệpđườngsắtchuyênvậnchuyểndầu.Sauđókhigạmuacáccôngtydầuvàbịkhángcự,ônggợiýhọvềviệclệthuộcđườngray.NhưvậyRockefellerđãthayđổisânchơiđểchonhữngcôngtynhỏcònmột“tùychọn”duynhấtlàtùychọnmàôngđưara.

Cácđốithủbiếtrằngmìnhbịépnhưngkhôngsao.Chiếnthuậtnàyhiệunghiệmvớinhữngaikhángcựbằngmọigiá.

Phạmvilựachọnhẹpdần.ĐâylàthủthuậtthườngdùngcủanhàbuôntranhAmbroiseVollardhồithếkỷXIX.

KháchhàngđếncửahiệucủaôngxemtranhCézanne.Ôngtrưngbabứckhôngđềgiárồingồigiảvờngủgàngủgật.Họravềvàquyếtđịnhkhôngmua.Thườngthìhômsauhọđếnđểxemlạilầnnữa,nhưnglầnnàyVollardlạitrưngnhữngbứckháckémmỹthuậthơnvàkhẳngđịnhvẫnlànhữngbứchômqua.Kháchngạcnhiênnhữngvẫnghémắtxemqua,hẹnvềnhàsuynghĩthêmrồingàymaicũngtrởlại.Mộtlầnnữa,Vollardlạibàyrababứccàngkémchấtlượng.CuốicùngkháchýthứcrằngchẳngthàmìnhmuanhữnggìVollardchàomời,bởivìngàymaisẽcòntệhơnnữa,vàcóthểgiácòntăngcaohơn.

Mộtbiếnthểcủathủthuậtnàylàmỗilầnkháchdodựvàmaitrởlạithìtalạitănggiá.Đốivớiloạingườiluôndodự,đònnàylàmhọchẳngthàmuahômnaycòntốthơnlàđểngàymai.

Kẻyếutrênbờvực.Ngườiyếuđuốilàdạngngườidễbịxoaychuyểnnhấtkhitakiểmsoátcáctùychọncủahọ.HồithếkỷXVII,hồngyDeRetzlàphụtácủaCôngtướcD’Orléans,ngườinổitiếngkhôngdứtkhoát.Thậtvấtvảkhimuốnthuyếtphụccôngtướcquyếtđịnhmộthànhđộngnàođó–ôngtasẽừhử,cânnhắcmọikhảnăng,vàchờchođếngiờphútchótkhiếnmọingườixungquanhnóngmuốnnổisảy.NhưngDeRetzđãkhámphámộtcáchxoaychuyểnôngta:Môtảđủloạinguyhiểmrùngrợn,phóngđạilên

tốiđachođếnkhicôngtướcnhìnđâucũngthấytoànvựcthẳmchàmquàm,chỉtrừmộthướng,đólàhướngmàDeRetzđangláiôngtới.

Chiếnthuậtcũnggiốngnhư“Đánhbóngcáctùychọn”,nhưngvớikẻyếubạnphảihunghănghơn.Hãythaotúngcảmxúccủahọ-hãyhùhọahaykhủngbốđểthúcđẩyhọhànhđộng.Chứnếuchỉlýluậnsuôngthìhọsẽlầnlữa.

Đồngthuyềntộiác.Tadụchođốitượngdínhlíuvàomộtâmmưutộiácnàođó,tạoramộtliênkếttộilỗigiữahọvàta.Họdínhlíuvàovụlừabịp,gâyratộiác(hoặchọtưởngnhưthế-xemcâuchuyệncủaSamGeezilởNguyêntắc3),từđótadễdàngxoaychuyểnhọ.TayđạibịpngườiPháphồithậpniên1920làSergeStaviskylàmchochínhphủmắcmưuvớihắnvàoqúanhiềuvụlừađảođếnnỗiNhànướckhôngdámtruytố,và“chọn”giảiphápđểhắnyênthân.Thườngkhitanênlôikéongườinàocókhảnănggâychotanhiềuthươngtổnnhất,nếumộtkhibạilộ.Chỉcầnhọdínhlíuchútxíuthôi-chỉcầnmộtlờibónggióvềviệchọmắcmưucũngsẽthuhẹpcáctùychọncủahọ,làmchohọphảingậmmiệng.

Tiếnthoáilưỡngnan.ĐiểnhìnhchovídụnàylàkhitướngquânWilliamShermandẫnquânquabangGeorgiatrongthờikỳNộichiếnMỹ.MặcdùbiếtrõhướnghànhquâncủaSherman,nhưngquânlykhaikhôngrõôngtasẽtấncôngtừcánhtráihayphải,bởivìôngchiaquânthànhhaimũi.Đâycũnglàkỹthuậtcổđiểncủathầycãitạiphápđình:Luậtsưmờicácnhânchứngquyếtđịnhgiữahaicáchgiảithíchkhảdĩvềmộtsựkiện,nhưngthậtracáchnàocũngtạolỗhổngtronglờikhaicủahọ.Họphảitrảlờicáccâuhỏicủaluậtsự,nhưngcâutrảlờinàocũngkhôngcólợichohọ.

Khisửdụngkỹthuậtnày,bạnphảirataythậtnhanh,khôngchonạnnhânđủthờigiantìmlốithoát.Lọtvàothếtiếnthoáilưỡngnan,xemnhưhọtựđàomồ.

Bạnnênhiểunhưthếnày:Khichiếnđấuvớiđốithủ,thườngkhibạnphảilàmhọtổnthương.Vànếurõràngmìnhlàtácnhânthìbạnnênchuẩnbịtinhthầnchờcúphảnđòn,hoặctrảthù.Tuynhiên,nếuhọtưởngchínhhọlàtácnhângâyrataihọachohọthìhọcsẽcúiđầuquyphục.KhiIvanrờithủđô,nhữngngườidânnàinỉôngtrởlạiđềunhấttrívớiyêucầuquyềnlựctuyệtđốidoôngđưara.Nhữngnămsauđó,họsẽbớtcămthùvìbaosựkhủngkhiếpmàônggieorắckhắpđấtnước,bởivìnóichocùngthìchínhhọđãtraoquyềnlựcấychoông.Vìvậybạnnênđểchonạnnhântựsáttheocáchmàhọmuốn,trongkhibạncheđậyviệcmìnhthúcđẩyhọ.

Hìnhảnh:

Cặpsừngcủabòmộng.Bòmộngdồnnạnnhânvàochântườngbằngsừngnhọn–khôngphảimộtmàhaisừngmộtlúc,khiếnnạnnhânhếtđườngthoátthân,vìchạybênnàocũngchết.

Ýkiếnchuyêngia:

Nhữngvếtthươngvàmọiđiềuxấuxakhácmàngườitatựgâychomình,domìnhlựachọn,vềlâuvềdàisẽítđauđớnhơnlànhữngvếtthươngdokẻkhácgâyra.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

Mụcđíchchínhcủaviệclàmchủcáctùychọnlàkhôngđểngườikhácbiếttalàtácnhânquyềnlựcvàtrừngphạt.Vìvậychiếnthuậtnàytốiưuđốivớinhữngaimàquyềnlựccònyếuớt,chưathểhànhđộngquácôngkhaimàkhôngbịnghingờvàganhghét.Nhưmộtquyluậtchung,nếukhônngoanthìtađừngsửdụngquyềnlựcmộtcáchtrựctiếpvàmạnhbạo,chodùtaantoànhaymạnhmẽcáchmấy.Sẽlàphongnhãvàhiệuquảhơnnếutachongườikhácảotưởngcủamộtsựlựachọn.

Mặtkhác,đôikhitahạnchếcáctùychọncủangườikhácthìtacũngtựhạnchếmìnhluôn.Cónhữngtìnhhuốngmànếuchừachođốiphươngmộtsânchơirộnghơnthìtasẽcólợi:Trongkhiquansáthọhànhđộng,tatranhthủdothám,thuthậpthôngtinđểlênkếhoạchđánhlừa.

NGUYÊNTẮC32

THAOTÚNGNHỮNGMƠTƯỞNGVIỂNVÔNG

Thườngkhingườitatránhnhìnsựthậtvìsựthậtxấuxavàlàmmấtlòng.Đừngkêugọisựthậtvàthựctế,trừkhibạnđãchuẩnbịtinhthầnđểđốiphóvớitháiđộgiậndữkhingườitavỡmộng.Cuộcsốngkhắcnghiệtvàkhổsởđếnnỗihễaivẽvờinênsựlãngmạnhoặchôbiếnranhữngảotưởng,ngườiđósẽđượcxemlàốcđảogiữasamạc:aiaicũngđổxôđến.Khaithácđượcsựmơtưởngcủađámđông,bạnsẽcóquyềnlựclớn.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

ThịquốcVenicephátđạtlâudàiđếnđộcưdânnhữngtưởngôngtrờiđứngvềphíahọ.TừthờiTrungCổsanggiaiđoạnđầuPhụchưng,độcquyềnmậudịchvớiphươngĐôngđãgiúpchoVenicetrởthànhđôthịgiàucónhấtchâuÂu.NhưngsangthếkỷXVImọithờicơđềuthayđổi.ThếgiớiMớirộngmởđãdịchchuyểnquyềnlực–sangTâyBanNhavàBồĐàoNha,vàsaunàylàHàLanvàAnhQuốc.Venicekhôngthểcạnhtranhvềmặtkinhtếvìvậyđếchếcủahọthuhẹpdần.

GiờđâynhiềugiađìnhquýtộcởVenicelầnlượtphásản,cácngânhàngbắtđầuđóngcửa.Nhândanhchánnảnxuốngtinhthần.Dấuvếtcủavinhhoavẫnchưaphaimờkhiếnchohọcảmthấynhụcnhã.

Năm1589thiênhạbắtđầuxầmxìvềviệc“IlBragadino”sắpđếnVenice.Ngườitađồnrằngđólàbậcthầythuậtgiảkim,mộtngườigiàunứtđốđổváchnhờmộtchấtbímậtgiúplàmrađượcnhiềuvàng.Tinđồnlannhanhlàvìcáchđấyítlâu,mộtquýtộcVeniceduhànhquaBaLanđãnghesấmgiảngrằngVenicecóthểtrởlạithờioanhliệtnếucốtìmchorangườibiếtthuậtgiảkim.VìvậykhitinđồnlantớiVenicevềnhữngvàngròngmàBragadinosởhữu–ôngtaliêntụcrủngrỉnhnhữngđồngtiềnvàngtrongtay,vàcungđiệnôngtađầyắpvậtdụngbằngvàng-nhiềungườibắtđầumơtưởng.

CácgiađìnhquýtộccaocấpnhấtcửđạidiệnđếnBresciađểdiệnkiếnBragadino.Họthamquancungđiệnvàsữngsờnhìnôngbiểudiễnkhảnăng“chỉđáhóavàng”:Lấymộtnhúmkhoángsảnhầunhưkhônggiátrị,rồihôbiếnthànhvàngbụi.NghịviệnVeniceđangchuẩnbịbànbạcviệcchínhthứcmờiôngtađếnlưutrúmiễnphí,bỗngcótinrằngCôngtướcvùngMantuacũngcócùnglờimờitươngtự.Sợvuộtmấtnhântài,Nghịviệngần

nhưnhấttrímờiBragadinođếnVenice,hứahẹnsẽchirahàngnúitiềnđểcấpdưỡngchoôngsốngtrongxahoanhunglụa–nhưngvớiđiềukiệnlàôngphảitớingay.

CuốinămđógãBragadinobíẩnđếnVenice.Dángvẻbềngoàicùngvớihaiconchócậnvệkhổnglồlàmôngtatrôngthậtdữdằnvàấntượng.BragadinochọnsốngtrongmộtcungđiệnsangtrọngtrênđảovùngGiudecca,mọichiphíănởcùngvớitiệctùng,yphụcvàmọiđỏngđảnhkhácđềuđượccộnghòaVenicebaotrọn.Cơnsốtgiảkimphủkhắpkinhthành.Gócphốnàocũngcóngườibánốngbễ,thanđun,thiếtbịchưngcất,tàiliệuchuyênmôn.Aiaicũngbắttaythựchànhthuậtgiảkim-chỉtrừBragadino.

HìnhnhưôngtakhôngvộivãgìchếravàngđểcứuVenicekhỏirơivàođiêutàn.Lạthaychínhđiềuđólàmchoôngđượchâmmộthêm.Thángngàyquađi,Bragadinocòngnhậnđượcnhiềuquàcáptừmọiphía.ThếnhưngônglạichảđộngngóntayđểtạoraphéplạmàmọicưdânVeniceđềumongmỏi.Cuốicùnghọbắtđầumấtkiênnhẫn.ThoạttiêncácnghịviênkhuyêndânkhoannóngvộivìBragadinonhưquáivậtthấtthường,cầnđượcnuôngchiều.CuốicùngcảgiớiquýtộccũngnóngruộtvàbuộcNghịviệnphảilàmgìđóđểbùđắptấtcảnhữngkhoảnchitiêu.

Mặcdùtronglòngkhinhrẻbọnhoàinghi,nhưngBragadinovẫnlêntiếngtrảlời.Ôngtabảomìnhđãđặttrongkhobạccủathànhphốloạihóachấtbíẩncókhảnăngnhânlượngvànglêngấpbội.Nếumuốn,ôngcóthểsửdụngngayhóachấtấyđểnhânđôilượngvàng,nhưngnếuquytrìnhcàngdàingàythìlượngvàngcóđượcsẽcàngcao.Nếuchịukhóchờkhoảngbảynăm,chấtnàysẽnhânsốvànglêngấpbamươilần.HầuhếtcácnghịviênđềuđồngýchờđểthuhoạchsốvàngBragadinođãhứa.Tuynhiênnhữngngườikháclạinổigiận:Nuôicáitêntáotợnnàybảynămnữabằngcôngquỹ!VànhiềungườidânthườngcủaVenicecũngmuốnphảnđối.CuốicùngnhữngkẻchốngđốiBragadinođòihỏiôngphảichứngtỏmộtphầntàinghệ:Tạoramộtlượngvàngkhakhá,vànhanhlên!

BragadinongạomạntrảlờirằngvìthànhphốVenicequánóngvộinênlàmmấtmặtông,vàkhôngxứngđángchoôngphụcvụ.ÔngtarờiVeniceđếnPadua,rồiMunichtheolờimờicủaCôngtướcvùngBavaria.GiốngnhưVenice,Bavariacũngtừngcóthờikỳvàngsonnhưnggiờđâyđãkhánhtận,nênhyvọngdựavàophéplạcủaBragadinođểphụchưng.NhờvậyBragadinotiếptụclốisốngxahoamàôngtừnghưởngởVenice,xemnhưbổncũsoạnlại.

Diễngiải

MamugnàlàmộtthanhniênđảoCyprussốngtạiVenicesuốtnhiềunămtrướckhi“táisinh”thànhnhàgiảkimBragadino.Ôngtachứngkiếnbầutrờiảmđạmbaotrùmcảthànhphố,chứngkiếndânchúngcầumongsựcứurỗikhôngbiếtđếntừnơinào.Trongkhinhữngthàylừakhácthôngthạonhữngtròlừaquasựkhéoléotaychân,Mamugnàthôngthạobảnchấtconngười.NgaytừđầuôngtađãchọnmụctiêulàVenice,sauđóxuấtngoạikiếmđượcíttiềntrướckhitrởvềđịnhcưởBrescia.ÔngcốtìnhtạotiếngvangmàôngbiếttrướcsaugìcũnglanđếnVenice.Cáchmộtcựly,hàoquangquyềnlựccủaôngcònthêmphầnấntượng.

Trướchết,Mamugnàkhôngdùngnhữngmànbiểudiễntầmthườngđểchứngminhnhữngkỹnănggiảkim.Cungđiệnlộnglẫy,trangtrísangtrọng,tayrủngrỉnhvàng,tấtcảnhữngthứấylàlýlẽcấpcao,đánhgụcnhữnggìduylý.Vàchúngcũngthiếtlậpchukỳgiúpchochuyệnlừabịpcủaôngluôntrơntru:Sựgiàusangsờsờrađócàngtăngcườngtiếngtămmộtnhàgiảkim,vìvậynhữngngườibảotrợnhưCôngtướcvùngMantuasẵnsàngchoôngtiền,từđóôngcóđiềukiệnsốngtrongnhunglụavàcuộcsốngxahoađólạităngcườngtiếpdanhtiếngnhàgiảkim,vânvânvàvânvân.Chỉkhinàodanhtiếngấyđãvữngchắcrồivàgiớithượnglưuđốiđầunhauđểgiànhlấyôngthìôngmớicầnđếnmànbiểudiễn.Tuynhiênđếnlúcđóthiênhạmớidễbịlừa:Họđangmuốntin.NhìnMamugnàhóaphépravàng,cácnghịviêncủaVeniceđãthiếtthamuốntinđếnnỗihọkhôngđểýthấydướitayáoôngcóốngthủytinh,từđóôngmớicóthểrảibụivànglênnhúmkhoángsản.Thôngminhvàđỏngđảnh,MamugnàchínhlànhàgiảkimhôbiếnnhữngđiềumơtưởngcủadânVenice-vàmộtkhiđãtạođượcvầnghàoquangnhưvậythìsẽkhôngaiđểýnhữngcúlừađơngiảnnhất.

Đóchínhlàsứcmạnhcủanhữngmơtưởngviểnvôngđãbámrễtrongta,đặcbiệtvàonhữngthờikỳthiếuthốnvàsuythoái.Hiếmkhimọingườitinrằngvấnđềxuấtpháttừviệclàmsaitráivànguxuẩncủahọ.Phảiđổlỗichoaiđóhoặcđiềugìđó-tứclàgãkia,làthiênhạ,làthầnlinh–vìvậysựcứurỗicũngđếntừbênngoài.NếuđếnVenicevớibảnphântíchchitiếtcácnguyênnhânsuythoáikinhtế,cùngvớigiảiphápcứngrắnđểkhắcphục,hẳnBragadinosẽbịcảthànhphốcườivàomũi.Thựctếquáxấuxavàgiảiphápquáđauđớn-hầunhưđólàloạicôngphukhổnhọcmàtổtiêncủahọđãbỏrađểtạonênmộtđếchế.Ngượclạiviệcmơtưởng–trongtrườnghợpnàylàtínhlãngmạncủathuậtgiảkim–thìrấtdễhiểuvàdứtkhoátdễnuốttrôi.

Muốngomthuquyềnlực,taphảitạoravuithúchonhữngngườichungquanh–vàmuốncóvuithú,taphảichiềutheonhữngmơtưởngcủahọ.Đừngbaogiờbảorằngchúngtasẽcảithiệntừngbướcbằnglaođộngnặngnhọc,ngượclạihãyvẽvờinhữngđiềuthậtviểnvông,hứahẹnđổithaylớnlaovànhanhchóng,bảođảmtìmđượckhovàng.

Aibiếtkhéoléođểvẽvờiralýthuyếtngôngcuồngnhấtbằng

nhữngmàusắcthíchhợp,ngườiấysẽcókẻtintheo.

(DavidHume,1711-1776)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Chỉcómơtưởngkhôngthôithìkhôngđủmàcầncómộtcáinềncuộcsốngbuồntẻvàtầmthường.Chínhsựngộtngạtcủathựctếđãgiúpmơtưởngviểnvôngđâmchồimọcrễ.

Trêncáinềnsuythoáichung,mộtVenicecủathếkỷXVImơtưởngphụchồithờivàngsonthôngquaphéplạcủathuậtgiảkim.Bụisẽbiếnthànhvàngvàcảđếchếsẽlạihuyhoàngnhưxưa.

Ngườinàobiếtbiếnhóamơmộngviểnvôngtừthựctếngộtngạtấy,ngườiđótiếpcậnvớirấtnhiềuquyềnlực.Vìvậykhisuytìmloạimơtưởngnàocóthểtácđộngđếnđámđông,bạnnênthamkhảonhữngsựthậttầmthườngđangảnhhưởngđếntấtcảchúngta.Chodùbềngoàivàcuộcsốngcủathiênhạcósangcảnhưthếnàocũngmặc,bạncứsuytìmvàkhaithácnhữnggìthựcsựkìmkẹphọ.Nếuthànhcông,xemnhưbạncótrongtaychiếcđũathầnquyềnlực.

Mặcdùthờithếvàconngườicóđổithay,songchúngtacứxemxétmộtvàithựctếngộtngạtđangtồntại,cùngvớinhữngcơhộikèmtheochúng:

Thựctế:Sựđổithayquáchậmvàtừngbước,đòihỏilaođộngnặngnhọc,mộttímaymắn,rấtnhiềuhysinh,cảnúikiênnhẫn.

Mơtưởng:Mộtsựthayđổiđộtngộtlàmbiếnchuyểntoànbộvậnhội,khôngkinhquagiaiđoạnlaođộng,khôngchờmaymắn,khôngphảihysinh,khôngtốnthờigian,loạithayđổichỉdiễnratrongtíctắclạthường.

TấtnhiênđâychínhlàcốtlõiloạiviểnvôngmàbọnbịpvẫnraogiảnghiệnnayvàtừngđóngvaitròthenchốtgiúpBragadinothànhcông.Bạnhãyhứa

hẹnmộtcuộcđổithaytoàndiệnlớnlao–nghèothànhgiàu,bệnhthànhkhỏe,cơhànthànhhỉlạc–vàsẽcókhốingườitheobạn.

LàmcáchnàomàtaylangbămLeonhardThurneissertrởthànhngựychoquanĐạicửtrivùngBrandenburghồithếkỷXVImặcdùhắnchưabaogiờnghiêncứuyhọc?Thayvìđềxướngviệccắtbỏnhữngthànhphầnbịthươngtổn,chođỉahútmáu,hoặccácloạithuốcxổhôithối(vốnlànhữngphươngthuốcphổbiếnthờiđó),Thurneisserđưarathảodượcngọtngàokèmvớilờihứanhanhchóngbìnhphục.Cáctriềuthầnthờithượngđặcbiệtthíchdungdịch“vànglỏnguốngđược”trịgiácảgiatài.Nếubạnlỡbịbệnhkỳquáigìđó,Thurneissersẵnsàngbốcquẻvàhọabùachobạnđeo.Liệuaicóthểcưỡnglạinhữngđiềukỳthúnhưvậy-đượckhỏemạnhcườngtrángmàkhôngphảiđauđớnkhổnhọcgìcả!

Thựctế:Lĩnhvựcxãhộicónhiềuquyướcvàgiớihạnkhắtkhe.Chúngtahiểunhữnghạnchếấyvàbiếtrằngngàylạingày,mìnhphảichuyểnđộngtrongnhữngquỹđạoquenthuộcấy.

Mơtưởng:Chúngtacóthểbướcvàomộtthếgiớihoàntoànmớivớinhữngquyướckháchẳnvàsựhứahẹnnhữngchuyếnphiêulưukỳthú.

Đầuthậpniên1700,thủđôLondonxônxaovềmộtngoạinhânbíẩnmangtênGeorgePsalmanazar.ÔngtađếntừmộtnơimàhầuhếtngườiAnhxemlàxứsởthầntiên:đảoFormosa(naylàĐàiLoan).ĐạihọcOxfordmờiPsalmanazardạyngônngữcủađảo;VàinămsauôngtalạiphiêndịchKinhthánhsangtiếngcủađảoFormosa,rồiviếtmộtquyểnsách-lậptứctrởthànhbest-seller-vềđịadưvàlịchsửhònđảo.HoànggiaAnhdựtiệctốichungvớiPsalmanazarvàkhiđếnbấtcứnơinào,ôngtacũnglàmcửtọathíchthúvớinhữngcâuchuyệnkỳlạ,nhữngphongtụclạlùngcủaquênhàFormosa.

Tuynhiênsaukhiôngtaquađời,ngườitamớipháthiệnrằngthậtraôngchỉlàmộtngườiPhápvớitrítưởngtượngphongphú.TấtcảnhữnggìôngkểvềFormosa-chữviết,ngônngữ,vănchương,toànbộnềnvănhóa-đềudoôngbịađặt.PsalmanazardựavàosựhiểubiếtcủangườiAnhđểthêudệtmộtcâuchuyệntrauchuốttinhvinhằmthỏaniềmaoướccủahọvềnhữnggìngoạilaixalạ.NềnvănhóaAnhthờiấykiểmsoátnghiêmkhắcnhữngmơmộngcủanhândân.VìvậyđãtạoramảnhđấtmàumỡchoPsalmanazar.

Nhiềukhingườitamơtưởnghươngxađơngiảnchỉvìquábuồnchán.Thầybịpthườngtranhthủsựngộtngạtcủamôitrườnglàmviệc,đơnđiệuvàthiếuhươngphiêulưu.Chẳnghạnlúcấythầysẽhêlênvềviệckhámphárakho

tàngTâyBanNhatừngthấtlạcbaothếkỷnayvớisựthamgiacủamộtsenoritaMexicoquyếnrũ,cóliênquanđếnvịtổngthốngmộtđấtnướcNamMỹ-bấtcứnhữnggìgiảithoátbạnkhỏisựnhàmchánthườngngày.

Thựctế:Xãhộivụnvỡvàđầyxungđột.

Mơtưởng:Mọingườiđếnvớinhautrongsựđoànkếttinhthần.

Vàothậpniên1920,taylừađảoOscarHartzelllàmgiàunhanhchóngtừmộtvụxưanhưtráiđất,liênquanđếnSirFrancisDrake–cơbảnlàhứahẹnvớibấtkỳaimanghọDrakemộtphầntảisảncủa“khobáuDrake”đãthấtlạctừlâu,màchỉmỗimìnhôngtatiếpcậnđược.HàngngànngườitừvùngTrungtâyđãsụpbẫy,vàHartzellkhônngoanbiếntậpthểnàythànhmộtcuộcthậptựchinhchốngđốichínhphủvàbấtcứaikháctoanngăncảnkhôngchocáchậuduệDrakethừahưởngkhotàng.HọtriểnkhaimộthiệphộithầnbícủanhữnghậuduệDrakebịđànáp,tổchứcnhiềucuộctậphợpvàmíttinhgâyxúccảm.Chỉcầnhứahẹnvớimộthiệphộinhưvậylàtathâutómđượcnhiềuquyềnlực,nhưngđólàloạiquyềnlựcnguyhiểmcóthểchốngngượclạita.Đâylàhìnhthứcmơtưởngviểnvôngmàbọnmịdânthườnghaythaotúng.

Thựctế:Cáichết.Chếtrồikhôngthểsốnglại,quákhứkhôngthểđổithay.

Mơtưởng:Độtngộtđảongượclạicáisựthậtkhôngchịuđựngnổiấy.

Cúlừanàycónhiềubiếnthể,nhưngbiếnthểnàocũngđòihỏibạnphảihếtsứckhéoléovàtinhtế.

VẻđẹpcủatranhVermeerđãtừlâukhôngcònlàvấnđềbàncãi,tuynhiênôngsángtácrấtít,vàtrênthịtrườnghếtsứchiếmtranhông.Nhưngvàothậpniên1930,tranhVermeerlạibắtđầuxuấthiệntrongcácphòngtrưngbày.Khiđượcmờiđếngiámđịnh,cácchuyêngiađềunhấttrírằngchúnglàtranhthật.Thậtlạlùng,Vermeerđãhồisinh,quákhứđãbịthayđổi.

ChỉsaunàymọingườimớibiếtchúnglàsảnphẩmcủamộtngườigiảmạotênlàHanvanMeegeren.HọasĩHàLannàyđãchọnVermeerđểgiảmạovìôngbiếtrõmơtưởngcủadânlàngtranh:Tranhsẽcóvẻthậtbởivìcôngchúng,vàcácchuyêngia,tấtcảđềuhếtsứcmuốntinchúnglàthật.

Bạnhãynhớ:Điềuthenchốtđốivớisựmơtưởngviểnvôngchínhlàcựly.Mộtđốitượngởxasẽhấpdẫnvàhứahẹnhơn,trôngđơngiảnvàkhôngcóvấnđề.Vìvậybạnphảiraobánnhữnggìkhôngthểvớitới.Đừngđểđiềuđó

trởnênquáquenthuộc;Đólàảoảnhtừxasẽlùidầnkhinạnnhântiếnđếngần.Bạnđừngbaogiờnóivềđiềumơtưởngmộtcáchquátrựctiếp,màcốtìnhđểchomơhồ.Lànhàgiảmạonhữngđiềumơtưởng,bạnbuộcphảiđểnạnnhânđếnđủgầnđểnhìnthấyvàbịcámdỗ,nhưngdùsaocũnggiữhọxavừađủđểhọluônmơtưởngvàướcao.

Hìnhảnh:

Mặttrăng.Khôngvớitớiđược,luônthayhìnhđổidạng,lúcẩnlúchiện.Chúngtangắmtrăngtưởngtượng,ngạcnhiênvàkhaokhát–trăngluôngợilênbaomơtưởng.Bạnđừngchàomờiđiềuhiểnnhiên.Hãyhứahẹnháitrăng.

Ýkiếnchuyêngia:

Lờinóidốilàsựquyếnrũ,điềubịađặt,cóthểtôsonđiểmphấnthànhmộttưởngtượngviểnvông.Tacóthểcảitrangnóthànhmộtýniệmthầnbí.Trongkhiđósựthậtlạilàsựviệclạnhlùngnghiêmchỉnh,khôngthoảimáilắmkhihấpthu.Lờidốitrádễnuốthơn.Ngườibịghétnhấttrênthếgiớinàylàngườiluônnóisựthật,làngườikhôngbaogiờthêudệt…Tôichorằngviệcbịađặtthúvịvàlợilộchơnlànóithật.

(JosephWeil,cònđượcgọilà“TheYellowKid”,

1875-1976)

NGHỊCHĐẢO

Thaotúngnhữngđiềumơtưởngviểnvôngcủađámđôngrấtcólợinhưnghàmchứanhiềuhiểmnguy.Điềumơtưởngthườngchứamộtyếutốhílộng–côngchúngýthứclờmờrằngmìnhbịdụkhị,nhưngvẫntiếptụcmộngmơvàthưởngthứcsựgiảitrícũngnhưkhuâykhỏađểtạmthờithoátkhỏisựbuồnchánthườngngày.Vìvậytanênthaotácnhẹnhàngthôi-đừngbaogiờtớiquágầncáichỗmàtadựtrùkếtquảsẽxảyra,vìnóhàmchứanhiềurủiro.

Bragadinonhậnrarằng,sovớitínhkhíđồngbóngcủadânVenice,đầuócduylýcủacưdânMunichíttinvàothuậtgiảkim.ChỉcócôngtướcvùngMunichlàtinthựcsự,vìôngđangrấtcầnnhiềuvàngđểcứuvãntìnhthếtuyệtvọng.TrongkhiBragadinogiởtròquenthuộclàtiêuxàihoangphívàtrôngchờvàlòngkiênnhẫnthìnhândânnổigiận.Tiềnđãbỏraquánhiềumàkếtquảkhôngcóchi.Năm1592nhândânđòithựcthicônglývàtreocổ

Bragadino.Cũngnhưnhữnglầntrước,hắnhứamàkhônggiao,nhưnglầnnàyhắnđãđánhgiásaisứcchịuđựngcủachủnhà.

Điềucuốicùng:Đừnghiểulầmrằnghễđiềuviểnvôngthìphảiluônkỳdị.Đãđànhviểnvôngthìtươngphảnvớithựctế,nhưngđôikhibảnthânthựctếlạiquácảilươngvàcáchđiệukhiếnngườitalạimơtưởngnhữngthứgiảnđơn.HìnhảnhmàAbrahamLincolntạorachomìnhchẳnghạnlàhìnhảnhcủamộtluậtsưnôngthôncâynhàlávườnvớirâuquaihàm,hìnhảnhmộttổngthốngcủathườngdân.

Nhưngtronglúcđóngvaithườngdân,Lincolnvẫngiữkhoảngcáchriêng.Muốnthaotúngnhữngmơtưởngviểnvông,bạncũngcầngiữkhoảngcáchantoànvàđừngđểnhânvật“thườngdân”ấytrởthànhquáquenthuộc,nếukhôngnósẽchẳngtạoranétviểnvôngnàocả.

NGUYÊNTẮC33

KHÁMPHÁTỬHUYỆTCỦAĐỐIPHƯƠNG

Aiaicũngcóchỗnhược,thànhtrìnàocũngcókhehở.Nhượcđiểmđóthườnglàsựthiếutựtin,mộtcảmxúchoặcnhucầukhôngthểkiểmsoát;cũngcóthểđólàmộtthúvuibímậtnhonhỏ.Chodùđólàgì,mộtkhipháthiệnđượcthìbạnnêntranhthủlợidụng.

TÌMRATỬHUYỆT:KẾHOẠCHHÀNHĐỘNGCHIẾNLƯỢC

Chúngtaaiaicũngcókhuynhhướngkhángcự.Quanhtaluôncólớpáogiápđểtựbảovệchốnglạinhữngthayđổivàtácđộngxâmnhậpcủabạnbèvàđốithủ.Ngượclại,khitamuốnxâmnhậpngườikhácvàcứphảihúcđầuvàolớpáogiápấy,tasẽmấtnhiềucôngsức.Mộttrongnhữngđiềuquantrọngmàtanênbiếtvềngườikhácchínhlàaiaicũngcóđiểmyếu,rằnglớpáogiáptâmlýcóchỗmỏngtekhôngsứcchốngchịu.Nếutapháthiệnvàchọcvàođấythìsẽđiềukhiểnđượcđốitượng.Mộtsốngườikhôngcheđậyđiểmyếu,nhưngngượclạingườikhácthìrángngụytrang.Thànhphầnthứhainàythườnglànhữngngườidễdàngsuysụpkhibịđánhvàochỗnhược.

Trongkhitrùbịkếhoạchtấncông,bạnghinhớnhữngđiểmnhưsau:

Chúýnhữngđộngtháivàdấuhiệubấtgiác.SigmundFreudtừngnhậnxétrằng:“Khôngconngườinàocóthểchegiấubímật.Nếumôikhôngđộngđậy,anhtavẫnnóibằngđầungóntay;sựphảnbộirỉratừmọilỗchânlông.”Đâylàmộtýniệmcốtyếukhitasuytìmđiểmyếucủađốiphương-vốnlộratừnhữngđộngtháivàlờinóithoángqua.

Điểmmấuchốtkhôngchỉlàtatìmđiềugì,nhưngmàtìmkhinàovànhưthếnào.Chuyệnphiếmhàngngàychứađựngrấtnhiềusơhở,vìvậytahãytậplắngnghe.Thoạttiêntalàmbộquantâm-mộtcáitaibiếtthôngcảmluônkhuyếnkhíchngườikhácmởcõilòng.ChínhkháchPhápTalleyrandthườngtỏvẻquantâmthôngcảmvớingườiđốidiện,hoặcchiasẻmộtbímậtvớihọ.Tháiđộnàylàgiảvờhaythậttâmcũngkhôngquantrọng,màquantrọnglàtaphảilàmchongườikiatinrằngnóxuấtpháttậnđáylòng.Thườngkhitasẽnhậnđượcsựhưởngứngthẳngthắnvàchânthậthơntháiđộcủata–sựhưởngứngđểlộrađiểmyếu.

Nếunghingờaiđócónhượcđiểmđặcbiệt,tahãygiántiếpthửnghiệm.Chẳnghạnnếucảmgiácrằnggãkiacónhucầuđượctántụng,tahãycông

khaithỏamãnnhucầuấy.Nếuhắnuốngtấtcảnhữnglờinịnhhótthìxemnhưtađiđúngđường.Hãytậpcặpmắtthậtnhạybén,xemngườikiachotiền“boa”ngườihầubànnhưthếnào,điềugìlàmhắnthíchchí,việcănmặccủahắnnóilênđiềugì.Tìmhiểuxemhọngưỡngmộai,tônthờđiềugì,sẵnsàngsởhữuvậtnàobằngmọigiá–cókhảnăngtasẽđứngracungứngnhữngthứvừakể.Hãynhớrằngaiaicũngcốgiấukínđiểmyếunênnhữnghànhđộngcóýthứcsẽkhôngcungcấpnhiềuthôngtin.Nhữnggìứaratừnhữngđiềunhonhỏnằmngoàitầmkiểmsoátsẽlànguồnthôngtinquýbáu.

Pháthiệnđứatrẻbấtlực.Hầuhếtnhượcđiểmđềubắtnguồntừthờitrẻthơ,trướckhicáitôiđãhoànchỉnhhệphòngvệbùtrừ.Cóthểđứatrẻđượccưngyêuchiềuchuộngnhấtởmộtlĩnhvựcđặcbiệtnàođó,hoặcbiếtđâumộtnhucầutìnhcảmkhôngđượctoạinguyện.Khiđứatrẻlớnlên,sựcưngchiềuhoặcthiếuhụtấycóthểbịchônvùinhữngkhôngbaogiờbiếnmất.Khámpháranhữngnhucầutuổiấuthơ,tasẽcóđượcchìakhóaquýbáuđểmởcánhcửanhượcđiểmcủamộtconngười.

Mộtdấuhiệucủanhượcđiểmấylàkhitachọctrúng,thườngkhiđốitượngphảnứngnhưtrẻcon.Vìvậytahãychúýđếnmọiphảnứngkhôngthíchhợpvớilứatuổiđó.Nếunạnnhânhoặcđốithủlớnlênmàthiếumấtmộtyếutốquantrọng,chẳnghạnnhưtìnhthươngchamẹ,tahãycungcấpchỗtựaấy,hoặcgiảđiềugìtươngtự.Nếuhọtiếtlộmộtsởthíchbímật,mộtthúvuikínđáo,tacứchiều.Nhưvậyhọsẽkhôngcòncưỡnglạita.

Đểýnhữngtươngphản.Mộtnéttínhtìnhđượcngườitaphôbàythườngchegiấunétngượclại.Ngườihayvỗngựcxưngtênlạithườngrấthènnhát;bềngoàiđoantrangcóthểchegiấutâmhồnphóngdật;kẻnguyêntắclạivờđòihỏixérào;ngườicảthẹnlạithèmđượcmọingườiđểýđếnchếtđiđược.Cứthửxuyênquavẻbềngoàiđórồi,tasẽthấyrằngnhượcđiểmcủathiênhạthườngngượclạivớinhữnggìhọphôra.

Tìmramắtxíchyếunhất.Đôikhitronglúcsuytìmđiểmyếu,điềuquantrọngkhôngphảilàđiểmnào,màngườinào.Nếunhìnvàohìnhthứcmột“triềuđình”củathờinay,tacóthểđoánbiếtcókẻẩnmặtphíasausânkhấunhưnglạinắmnhiềuquyềnlực,cóảnhtưởngtotátđốivớingườiđóngvaibùnhìn.Chínhbọnẩnmặtnàylàmắtxíchyếunhấtcủadâychuyền,nghĩalàcứlấylònghọvàtasẽgiántiếptácđộngđếnnhàvua.Vớitrườnghợpmộtnhómngườihànhđộngnhưmộtthểthốngnhất–hoặcmộtnhómsiếtchặthàngngũkhibịtấncông–vẫnluôncómắtxíchyếunhấttrongdâychuyền.Tacốtìmngườinàodễkhuấtphụckhibịáplực.

Lấpđầychỗtrống.Tâmhồncóhaikhoảngtrốngchủyếucầnlấpđầylàsựthiếutựtinvàubuồn.Ngườithiếutựtinluônkhaokhátbấtkỳhìnhthứccôngnhậnnàocủaxãhội.Vớikẻubuồntriềnmiên,tasuytìmxemgốcrễcủatâmtrạngấylàgì.Ngườithiếutựtinvàkẻusầulàthànhphầnítkhảnăngchedấuđiểmyếucủamìnhnhất.Biếtlấpđầynhữngkhoảngtrốngấy,tasẽnắmnguồnquyềnlực,loạinguồncóthểkhaitháclâudài.

Lợidụngnhữngcảmxúckhôngthểkhốngchế.Cảmxúcbấtkhảkhốngchếcóthểlànỗisợhãihoangtưởng–loạisợhãiquálốsovớitìnhhình–hoặcbấtkỳđộngcơcănbảnnàochẳnghạnnhưdụclạc,thamlam,ngạomạnhayđốkỵ.Đốitượngnàolọtvàovòngnàyrồiliềnmấtkhảnănglâmchủbảnthânvàtanênrataylàmchủgiúp.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

HồngyRichelieu

Vàonăm1615vịgiámmục30tuổicủagiáophậnLuconmàsaunàyđượcgọilàHồngyRichelieuđọcbàiphátbiểutrướcbagiaicấpcủanướcPháp–giáosĩ,quýtộcvàthứdân.Richelieuđượcchọnlàmngườiphátngônchogiáohội–mộttráchnhiệmlớnlaođốivớimộtngườicònquátrẻvàchưađượcbiếttới.Vớimọivấnđềquantrọngtrongngày,bàiphátbiểuytheođườnglốicủaGiáohội.Nhưngđếngầncuối,RichelieulàmmộtviệckhôngliênquangìvớiGiáohộinhưnglạiảnhhưởngsâusắcđếnsựnghiệpôngta.Ôngquayvềphíangaivàngnơiđứcvua15tuổiLouisXIIIđangtọangự,nhìnNhiếpchínhHoàngtháihậuMariedeMédicingồicạnhbên.AiaicũngnghĩlàRichelieusẽtunghôđứcvuanhưthườnglệ.Nhưngkhông,ôngnhìnchằmchằmvàchỉnhìnhoàngtháihậu,vàbàidiễnvănkếtthúcbằngmộtđoạnthậtdàicangợiHoàngtháihậutậnmâyxanh,cangợitháiquáđếnđộđụngchạmvàivịgiáosĩcấpcao.NhưngnụcườimỉmtrêngươngmặtHoàngtháihậukhitiếpthunhữnglờitántụngấythậtkhôngthểnàoquênđược.

Mộtnămsau,bàchỉđịnhRichelieulàmquốcvụkhanhphụtráchđốingoại,mộtcúlênhươngmàvịgiámmụctrẻkhôngthểtinnổi.Giờđâyôngđãbướcvàovòngtrongcủaquyềnlực,vàbắtđầunghiêncứuguồngmáytriềuđìnhtỉmỉnhưcơchếđồnghồ.MộtngườiItaliamangtênConcinoConciniđượchoàngtháihậusủngái,nóiđúnghơnhắnlàngườitìnhcủabànêncólẽhắnlàngườiquyềnlựcnhấtnướcPháp.Concinilàtaycôngtửbộtrỗngtuếch,nhưngRichelieuchămlohắnthậttậntụy,cúccungnhưthểhắnlànhàvua.KhônglâusauRichelieutrởthànhsủngthầncủaConcini.Nhưngtrong

năm1617đóxảyranhữngsựkiệnlàmđảolộnmọithứ:Nhàvuatrẻ,chođếnnayvẫnđượcxemlàgãkhờđộtngộtralệnhhànhquyếtConcinivàtốnggiamtấtcảđồngbọn.NhưthếnhàvuađãnắmquyềnkiểmsoátđấtnướcvàđẩyHoàngtháihậusangmộtbên.

LiệuRichelieuđãdựtrùsainướccờ?Trongkhimọingườibắtđầulánhxahoàngtháihậu,ôngvẫnđứngvềphebà.ÔngbiếtLouisXIIIkhôngdámtriệttiêumẹvìlúcấyvuahãycònquátrẻvàtrướcnaytừngquálệthuộcmẹ.Ôngtiếptụcẩnnhẫnlàmngườiliênlạcnhỏbégiữađứcvuavàhoàngtháihậu.Đếnnăm1622,nhờnhữngliênminhhùngmạnhvớiLaMã,hoàngtháihậuphụchồiuylực,vàRichelieuđượcthụphonghồngy.

Giờđâytuyđãlênngôivuavàkhôngcầnmẹlàmnhiếpchính,songLouisXIIIvẫnrấtnonnớtvàluônhỏiýkiếnmẹđốivớinhữngvấnđềquantrọng.KhiquyềnlựctrongtriềuđãbịRichelieugomthu,Louiscảmthấybịcôlậpvàchỉcòncáchduynhấtlàphụctùngđứchồngy.Nghelờimẹ,vuaphongRichelieuhaichứcthủtướngvàcốvấntốicao.

BâygiờthìRichelieukhôngcòncầnđếnhoàngtháihậunữa.Ôngkhôngmàngviếngthămvàtunghônữa,khôngcònngheýkiếncủabà,thậmchícãilývàlàmtráilạiýbà.Ôngtậptrungvàonhàvua,làmchovuacảmthấykhôngthểsốngmộtngàythiếuôngđược.Richelieulậpranhiềukếhoạchtotát,chẳnghạnnhưtiếncôngbọnHuguenotvàcuốicùnglàtuyênchiếnvớiTâyBanNha.QuymôrộnglớncủacácchiếndịchấylạicàngkhiếnLouislệthuộcvàoRichelieu,ngườiduynhấtcókhảnănggiữvữngtrậttựtrongvươngquốc.Vìvậysuốt18nămsauđó,Richelieutiếptụckhaithácthếyếucủavua,trịvìvàđịnhhìnhnướcPháptheoýmình.

Diễngiải

DướinhãnquancủaRichelieu,mọithứgiốngnhưchiếndịchquânsự,vàvớiông,bướchànhquânchiếnlượcquantrọngnhấtlàpháthiệnrađiểmyếucủađốiphươngđểchọcmạnhvào.Từrấtsớm,ôngluôntìmmắtxíchyếunhấtvàđóchínhlàhoàngtháihậu.ỞbềngoàithìMariekhônghềyếuớt-bàcaiquảncảcậuconvànướcPháp.NhưngRichelieubiếtrằngbàchỉlàmộtphụnữthiếutựtin,luôncầnsựchămsóccủapháinam.Ôngliềnphôdiễntấtcảtìnhcảmkínhmến,thậmchínịnhhóttìnhnhânConcinicủabà.ÔngnhìnnhậnsẽcóngàyLouisnắmlạihếtquyềnbính,nhưngđồngthờiôngbiếtnhàvuarấtkínháimẫuthân,vàsẽluônlàđứatrẻđốivớibà.VìvậymuốnđiềukhiểnđượcLouis,ôngkhôngchọncáchtranhthủsựchiếucố,vốncóthểthayđổiđầuhômsớmmai,màphảitácđộngđếnhoàngtháihậu.

Mộtkhiđãđạtđượcvịtrícầncó-thủtướng-Richelieuliềnhấtchânhoàngtháihậuđểtậptrungvàomắtxíchyếutiếptheo:tínhcáchcủanhàvua.Trongvualuôntồntạimộtphầntâmlýcủađứatrẻbấtlựccầnđượcbảohộbởimộtquyềnlựccaohơn.Richeulieuđãthiếtlậpquyềnlựcvàthanhdanhtrênnềntảngnhượcđiểmcủanhàvua.

Bạnluônnhớrằngkhivừabướcvàomộttriềuđìnhnàođó,thìhãypháthiệnngaymắtxíchyếunhất.Ngườicóvẻnắmquyềnlạiítkhinàolàvua,màkẻnàokhácsaubứcmànnhung-cóthểđólàtênhềcủabuổichầu,vịsủngthầnhayviêntháigiám.Cókhảnăngnhânvậtnàycònnhiềunhượcđiểmhơncảnhàvua,vìquyềnlựccủahắntùythuộcđủloạiyếutốthấtthườngmàhắnkhôngthểkiểmsoát.

Cuốicùng,khiđốimặtvớiloạinhânvậttrẻconbấtlựckhôngbiếtphảiquyếtđịnhrasao,tahãythaotúngđiểmyếuđóđểxuihắncónhữngquyếtđịnhtáobạo.Nhưvậyhắnsẽlạicònlệthuộctanhiềuhơn,vìtalàmột“ngườilớn”màhọcóthểnươngtựa.

Nhânbảngiấybạc

Tháng12năm1925,tânkháchtạikháchsạnsangtrọngnhấtkhuPalmBeachbangFloridatòmòquansátmộtgãđànôngđixeRollsRoycedomộttàixếngườiNhậtlái.Gãđẹptrainàyrấtlịchlãmphonglưu,liêntụcnhậnđiệntín.HọngheđồnđólàBátướcVictorLustig,xuấtthântừmộttrongnhữnggiatộcgiàucónhấtchâuÂu-nhưngđólànhữngthôngtinduynhấtmàhọcóđược.

VìvậymàtatưởngtượnglàhọngạcnhiênxiếtbaokhingàykiaLustigđithẳngđếngặpmộttrongnhữngvịkháchtầmthườngnhấtkháchsạn,ngườitênlàHermanLoller,giámđốcmộtcôngtycôngtrình.Lollermớiphấtlêngầnđâychonênrấtcầnpháttriểnnhữngmốiquanhệxãhội.ÔngtacảmthấyđượcvinhdựvàítnhiềuedèkhiđượcLustigchủđộngđếnlàmquen.Chỉvàingàysaulàhọđãlàbạnbèvớinhau.

Lollertấtnhiêntâmsựrấtnhiềuvàđêmkiaôngthúnhậnrằngviệclàmăncũngkhôngmấysángsủa,trướcmắtchỉtoànrắcrối.Lustigbảolàmìnhcũnggặpvấnđềvềtàichính-bọnCộngsảnđãtịchthuhếtđịaốccủagiađìnhcùngvớitàisảnriêngcủaông.Hiệngiờôngđãquátuổiđểbắtđầungànhkinhdoanhmớihoặcđểđilàmkiếmtiền.MaythayLustigtìmrađượcgiảipháp,đólàmột“máysảnxuấttiền”.

“Ônglàmtiềngiảsao?”Lolleresợthìthầm.

Không,Lustiggiảithíchrằngquamộttiếntrìnhhóahọcbímật,cáimáyđócóthểnhânbảnbấtkỳloạitiềngiấynàovớiđộchínhxáctuyệtđối.Chỉcầnchovàomộttờđôlathìsáugiờđồnghồsaubạnđượchaitờgiốngnhauychang.ÔngkểlạicáchđưalậucáimáyđórakhỏichâuÂu,cáchbọnĐứcQuốcXãđãtriểnkhaicáimáyđểlàmxóimònnềnkinhtếAnhQuốc,vàgầnnhấtlàôngđãnhờnóđểsốngkhỏevàinămgầnđây,vânvân.KhiLollerđòixembiểudiễnthử,haingườiliềnvàophòngcủaLustig,vàvịbátướcmangramộtcáihộpgụtuyệtđẹpcónhiềurãnh,cógắntayquayvàmặtsốđồnghồ.LollerquansátLustigchovàokhemộttờđôla.SánghômsauLustigrútrahaitờhãycònẩmhóachất.

LustigđưahaitờgiấybạcchoLollermangrangânhàngđịaphương,vàngânhàngthảnnhiênchấpnhậnchúng.ĐếnđâythìLollerhếtlờinănnỉmualạichiếcmáynày.Bátướcnhấnmạnhlàtrênđờichỉcómộtchiếcduynhất,nênnhàdoanhnghiệpliềnragiá25.000USD(tươngđương400.000hiệnnay).ĐếnmứcđómàLustigvẫntỏvẻmiễncưỡng,thúnhậnrằngôngmắccỡkhigiữabạnbèvớinhaumànóichuyệntiềnbạc.RốtcuộcthìLollernàinỉquá,ôngưngthuận:“Nóichocùngthìanhcũngchẳngmấtđiđâu.Chỉtrongvàingàylàanhthuhồilạiđượcsốtiềnđãtraochotôi,bằngcáchinthêmnhữngtờgiấybạc.”BuộcLollerthềđộclàkhôngbaogiờtiếtlộsựhiệndiệncủachiếcmáychobấtkỳai,Lustigmớinhậntiền.Chỉnộitrongngàyôngtrảphòngkháchsạn.

Diễngiải

BátướcLustigcómắttinhđờipháthiệnnhữngđiểmyếucủathiênhạ.Mọiđộngtháinhỏnhấtcũngkhôngthoátkhỏimắtôngta.ChẳnghạnnhưôngthấyLollerchongườihầubàntiền“boa”quáhậuhĩnh,hùnghồnchuyệnvãnvớiviênquảnlý,rồioangoangvềchuyệnlàmăncủamình.QuađóLustigbiếtLollercầnsựnhìnnhậncủaxãhội,cầnngườikháctôntrọngmìnhvìmìnhgiàucó.Ngoàirataynàycònthườngxuyênthiếutựtin.Lustigchủđộngđếnkháchsạnđểsănmồi.ÔngpháthiệnLollerlàgãthơngâylýtưởng,mộtngườikhaokháttìmđượcaiđóđểthỏanỗitrốngvắngtâmlý.

LustigbiếtrằngkhikếtbạnvớiLollerthìLollerlậptứcđượcngườikháckínhtrọngtheo.Vớitưcáchlàmộtbátước,Lustigcũngđưadoanhnhânmớiphấtnàyvàothếgiớilunglinhcủasựhưngvượngmộtthờivangbóng.VàphátsúngânhuệchínhlàcáimáycóthểcứuvãnthếnguynancủaLoller,thậmchíđưaôngtalênnganghàngvớiLustig,vìbảnthânLustig

cũngphảinhờđếncáimáyấyđểduytrìđịavị.

Khitìmkiếmđốitượngcảtin,bạnhãychúýnhữngngườibấtmãn,bấthạnh,bấtan.Dạngngườinhưvậyrấtnhiềuđiểmyếu,nhiềunhucầuđểbạnthỏa.

*Phiđộimỹnhân

Năm1559,VuaFrançoisnướcPháptửthươngtrongmộttrậnđấuhữunghị.NgườicontraikếvịlấyvươnghiệuFrançoisII,nhưngthậtrangườiđứngsaurèmnhiếpchínhlạilàHoàngTháihậuCatherinedeMédici,từlâuđãchứngtỏtàinăngchínhsự.NămsaukhiFrançoisIIbănghà,emtrailàCharlesIXmớilênmờinênCatherinetiếptụcnắmquyền.

MốiđedọaquyềnlựccủaCatherinexuấtpháttừAntoinedeBourbon,vuaxứNavarre,vàngườiemLouis,vươngtửxứCondé,vìcảhaiđềucókhảnăngđòiquyềnnhiếpchínhthaychoCatherine,bởilẽHoàngTháihậulàngườiItalia.CatherinenhanhchóngbổnhiệmAntoinelàmphótoànquyềncủacảvươngtriều,mộttướcvịcóvẻthỏamãnthamvọngcủaôngta.Cũngcónghĩalàôngtathườngxuyêncómặttrongtriều,nhờvậyCatherinedễbềtheodõi.

HànhđộngthứhaicủaCatherinecònkhônngoanhơn:Antoinenổitiếngdạigái,vìvậyCatherinecápngaycôhầuđẹpnhất,LouisedeRouet,choôngta.Trởthànhngườiđầuấp,taygốicủaAntoine,LouisebáocáonhấtcửnhấtđộngcủaAntoinechoCatherine.NướccờnàythànhcôngđếnnỗiCatherinetìmmộtmỹnữkhácghépchoVươngtửCondé,từđóhìnhthànhnhómescadronvolant(phiđội)khéttiếng,chuyênmêhoặcnhữngcondêkhảnghiđểdễbềkiểmsoát.

Năm1572,CatherinegảcongáilàMargueritedeValoischoHenri,concủaAntoine,đồngthờilàtânvươngxứNavarre.GiađìnhBourbonnàytrướcnayluônđấutranhvớibà,dođórấtnguyhiểmkhiđặthọgầnmiếngmồiquyềnlựcnhưthế.VìvậyngaysauđóbàlậptứcbiệtpháithànhviêncaotayấnnhấtcủaphiđộitheomêhoặcHenri:CharlottedeBeauneSemblançay,nữnamtướcxứSauves.Chỉítlâusau,nhậtkýcủatânnhânMargueritedeValoisđãxuấthiệndòng:“MadamedeSauvesđãlàmchồngtôichếtmêchếtmệtđếnnỗichúngtôikhôngcònngủchung,thậmchícũngkhôngnóichuyệnvớinhau.”

CharlottehếtsứctàibanêngiữđượcHenridướiquyềnkiểmsoátcủa

Catherine.KhingườicontraiútcủahoàngtháihậulàCôngtướcxứAlençontrưởngthànhvàcókhuynhhướngthâncậnvớiHenri,vàsợcảhaiâmmưuchốngmìnhnênlệnhchoCharlottekiêmluônanhtraitơmớilớnnày.Charlottebảnlĩnhđếnnỗianhtamênhưđiếuvàmuốnđộcquyềnvớinàng,từđóxungđộtvớiHenrikhiếnchotìnhbạntanvỡ,vàtanvỡtheolàmọirủiromưulược.

Diễngiải

Catherineđãchứngkiếntácđộngcủamộttìnhnhânđốivớingườiđànôngquyềnlực:Chínhchồngnàng,HenriII,đãthươngyêuvươngphiDiancedePoitiersmêmệt.Từkinhnghiệmđó,CatherinebiếtrằngmộtngườiđànôngnhưHenrimuốncảmthấymìnhchinhphụcđượctráitimngườiphụnữlànhờnhữngtínhchấtđànôngchứkhôngphảibằngquyềncaochứctrọng.Vàcáihuyệttửlạiẩntrongnhucầuđó:Nếungườiphụnữđóngtrọnvaingườibịchinhphụcthìgãgàtồkiasẽmấtcảnhgiác,khôngngờrằngdầndàmìnhbịngườitìnhđiềukhiển,nhưDianeđãđiềukhiểnHenri.

Nhờthuộclòngbàihọcđó,Catherineđãbiếtcáchchuyểnđiểmyếuthànhthếmạnh,dùngnólàmphươngtiệnchinhphụcbọnđànông:Catherinesẽtháolồngcho“phiđội”lênđườngmêhoặcnhữngôngnàocócùngnhượcđiểmnhưchồngbà.

Bạnđểýtìmnhữnglựcđammêvàámảnhmàconngườikhókiểmsoát.Đammêcànglớnthìđốitượngcàngdễbịtổnthương.Điềunàymớinghequarấtlạ,vìnhữngngườiđammêthườngcóvẻmạnhmẽ.Thậtrahọchỉđóngkịch,đánhlạchướngkhôngchothiênhạthấyđiểmyếu.Từngànxưa,chínhcáinhucầuchinhphụcphụnữđãhélộđiểmyếucủađànôngvàkhiếnhọtrởthànhkhờkhạo.Bạnhãytìmnhượcđiểmnổibậtnhấtcủahọ-lòngtham,dụclạc,sợhãi.Đólànhữngloạitìnhcảmmàhọkhócheđậy,vàítkhảnăngkiểmsoát.Vàđiềugìmàthiênhạkhôngkiểmsoátđượcthìbạnkiểmsoátgiùm.

*ArabellaHuntingtonmuốnđượcnhìnnhận

Arabella,vợcủanhàtàiphiệtngànhđườngsắtCollisHuntington,xuấtthântừtầnglớpbìnhdânvàluônchòiđạpvươnlênđểđượcgiớithượnglưucôngnhận.KhibàmởdạtiệctiếptântạitưgianằmtrongkhusangtrọngcủaSanFrancisco,thànhphầnthượnglưuvàưutúấyítkhinàođếndự.Đasốhọnghĩrằngbàchỉlàthứlàmgiàunhờđàovàng,chứkhôngcùngđẳngcấpvớihọ.Nhìnvàocủacảikếchsùcủachồngbà,cácnhàbuôntranhcũngchịu

khóđốixửlịchsựvớibà,songhọcũngkhônggiấuđượcsựtrịchthượngđốivớithứnhàgiàumớiphất.Trongsốnàychỉcómộtngườiđốixửkháchẳn:JosephDuveen.

Trongvàinămđầuluitớinhàbà,Duveenkhônggạbáncáctácphẩmđắttiền.Ngượclạihắnsẵnsànghướngdẫnbàđếnnhữngcửahàngsangtrọng,nóichuyệnhuyênthuyênvềnhữngônghoàngbàchúamàhắnquenbiết,vàvânvân.Arabellanghĩrằngcuốicùngrồicũngcóngườixemmìnhlàbìnhđẳng,thậmchílàkẻbềtrêntronggiớithượnglưunày.

Nhưngtrongkhikhônggạbántranh,Duveenlạitinhviuốnnắnbàtheophongcáchvàkhẩuvịnghệthuậtmàhắnmuốn–chẳnghạnnhưtranhđẹpnhấttứclàtranhcaogiánhất.SaukhiArabellađãchịuảnhhưởngsâuđậm,Duveenlạixửsựnhưthểtrướcnaycáigunghệthuậtcủabàluônlàsốmột.

KhiCollisHuntingtonquađờivàonăm1900,tấtnhiênArabellathừahưởngtấtcảgiatài.Bàbắtđầumuathậtnhiềutranhquý,vàchỉmuacủaDuveen.Nhiềunămsauđó,hắnbánchobàbứcBlueBoycủaGainboroughvớigiákỷlục,vàcàngkỷlụchơnvớimộtgiađìnhtrướcnaychưahềquantâmđếnviệcsưutậptranh.

Diễngiải

Vớiconmắttinhđời,JosephDuveenhiểungayconngườicủaArabellavàbiếtbúngvàosợidâynào:Bàtamuốnđượcxemlàkẻquantrọng,cảtrongnhàvàngoàiphố.Luônmặccảmvềxuấtxứ,bàtacầnsựnhìnnhậncủatầnglớpmàmìnhmớivươntới.Duveenkiênnhẫnchờđợi.Thayvìnônnóngnhàovôthuyếtphụcbàmuatranh,hắntácđộngtinhtếđếntửhuyệtcủabà.Hắnlàmchobàcảmthấyrằngmìnhđượcsựquantâmcủagãchơitranhnàykhôngphảivìbàlàvợcủataytàiphiệt,mànhờvàođặcđiểmriêng–vàchínhđiềunàyđãlàmbàxiêulòng.DuveenchưabaogiờđốixửvớiArabellatheokiểuhạmìnhhaychiếucố.Thayvìgiảnggiảinhưthầyvớitrò,hắngiántiếpđểchomưalâuthấmđất.Kếtquảlàbàtrởthànhmộttrongnhữngkháchhàngsộpnhất.

Thiênhạcónhucầuđượcnhìnnhận,đượckhẳngđịnh,đượcngườichungquanhthấymìnhquantrọng,đólàloạitửhuyệtchotaấnvào.Lýdothứnhấtlàvìnhucầunàygầnnhưlàphổbiếnkhắpthếgiới,thứhailàvìquádễtácđộng.Tấtcảnhữnggìtacầnlàmlàkhiếnchomọiđốitượngcảmthấyhọcólývềphongcáchhaykhẩuvị,họthôngminhhơn,hoặcvịtríxãhộingonlànhhơnngườikhác.Khicáđãcắncâurồithìtacóthểrênhấpnhiềulần,

nămnàyquathángkhác–tađangđóngmộtvaitròtíchcực,mangđếnchohọnhữnggìhọkhôngtựcóđược.Họkhôngngờlàtađangquayhọnhưdế,màchodùcóbiếtđinữathìhọcũngkhôngmàng,bởivìnhờtamàhọcảmthấytựtin,antâm,vàhọsẽbằnglòngvềcáigiáphảitrả.

*Tửhuyệtcủavua

Năm1862BismarckđượcVuaWilliamnướcPhổphongchứcthủtướngkiêmbộtrưởngngoạigiao.Ôngtanổitiếngtáobạo,thamvọngvàquantâmsâusắcđếnviệccủngcốtăngcườngsứcmạnhquânđội.Hànhđộngbổnhiệmnàykhánguyđốivớinhàvua,bởivìtrongchínhphủvànộicáccórấtđôngthànhphầntheokhuynhhướngtựdovốnlànhữngchínhkháchtrướcnayluônmuốnhạnchếquyềnlựccủanhàvua.TrướcnayHoànghậuAugustaluônbuộcvuaphảiphụctùng,vàbàngăncảnviệcbổnhiệmBismarck,songlầnnàyWilliamkiênquyếtbảovệýkiến.

Chỉmộttuầnsaukhinhậmchức,Bismarckcóbàiphátbiểungẫuhữngvớikhoảngmộttábộtrưởngđểthuyếtphụchọtăngcườngquânsố.Ôngkếtthúcbằnglýluận:“Nhữngvấnđềquantrọngcủathờiđạisẽđượcquyếtđịnh,khôngphảibằngbàidiễnvănvànghịquyếtcủađasố,màbằngsắtvàmáu.”

BàiphátbiểutrênđượclantruyềnkhắpnướcĐức.HoànghậuhéttoángvớinhàvuarằngBismarckchỉlàtênquânphiệtmanrợđịnhnắmquyềnkiểmsoátnướcPhổ,vàbuộcnhàvuaphảicáchchứchắn.NhómtựdotrongchínhphủcũngtheopheHoànghậu.HọphảnđốikịchliệtđếnmứcWilliamsợphảikếtliễucuộcđờitrênđoạnđầuđàinhưLouisXVI,nếucứkhưkhưđểchoBismarcklàmthủtướng.

Bismarckbiếtmìnhphảilậptứctácđộngnhàvua.Ôngcũnghiểulàmìnhđãquáđàdùnglờiđaotobúalớn.Tuynhiênkhisuytínhchiếnlược,ôngquyếtđịnhkhôngnhậnlỗivàphảilàmđiềungượclại.Bismarckhiểunhàvuarấtrõ.

Khihaingườigặpnhau,ynhưrằngWilliamđãbịhoànghậulàmchorốilòng.Ôngnhắclạinỗilosợbịhànhquyết.Nghexong,Bismarckbìnhtĩnhđáp:“Vâng,nếunhưthếthìchúngtasẽchết!Trướcsaugìchúngtacũngphảichết,vàliệucócáichếtnàohàohùnghơnkhông?Tôisẽchếttrongkhiđấutranhbảovệchínhnghĩacủađứcvua,củachủnhântôi.BệhạsẽchếtkhidùngmáucủachínhmìnhđểchứngthựcnhữngquyềnlựchoànggiamàThượngđếđãbantặng.Chodùtrênđoạnđầuđàihayngoàichiếntrậncũng

khôngcógìkhác,khitahiếndângthânthểvàsinhmệnhvìnhữngquyềnlựcmàThượngđếđãbantặng!”VàBismarckcứtiếptụcnhưthế,nhấnmạnhđếnýthứcvềdanhdựvàuyphongkhiWilliamlãnhđạoquânđội.Làmsaomànhàvuacóthểđểchobọnhọxôđẩyhoàimìnhnhưvậy?LiệudanhdựcủanướcĐứckhôngquantrọnghơnviệchơnthuabằnglờiquatiếnglại?

Bismarckkhôngchỉkhuyênvuakhánglạiýkiếncủahoànghậuvànghịviện,ôngcònthuyếtphụcngàităngcườngquânlực,vốnlàmụctiêutốihậucủaôngta.

Diễngiải

Bismarckbiếtrằngvuacảmthấybịmọingườixungquanhthúcép.Ôngbiếtvuađãquaquátrìnhđàotạovềquânsựvàcóýthứcsâusắcvềdanhdự,dođócảmthấyxấuhổkhiyếuđuốitrướcáplựccủavợvàchínhphủ.WilliamluônthầmmongtrởthànhmộtvịvuahùngmạnhvàvĩđạinhưnglạikhôngdámbiểulộvìsợkếtliễucuộcđờitheokiểuLouisXVI.Trongkhimộtngườibìnhthườngvẫnlàmhùmlàmhổđểchegiấusựhènnhát,ngượclạisựrụtrècủaWilliamlạicheđậynhữngnhucầuvỗngựcxưnghùng.

Bismarckbiếtrằngđằngsaucáivẻbềngoàiyêuhòabìnhấy,Williamrấtkhaokhátvinhquang,vìvậyôngtađánhngayvàotửhuyệt:Tácđộngđếnsựthiếutựtinvềtínhđànông,đểcuốicùngđẩynhàvuavàobacuộcchiếnliêntiếpvàviệctạolậpđếchếĐức.

Tínhnhútnhátlànhượcđiểmtiềmnăngchotakhaithác.Nhữngtâmhồnyếuđuốithườngkhaokháttrởthànhđiềuhoàntoànngượclại–trởthànhnhữngNapoléon.Nhưnghọlạithiếunghịlựcnộitại.Tacóthểtrởthành“cáiNapoléon”củahọ,giụchọthựcthinhữnghànhđộngtáobạonàophụcvụmụctiêucủata,trongkhilàmchohọlệthuộcta.

Điềubạncầnghinhớlà:Đừngtinvàovẻbềngoài,màhãysuytìmđiềungượclại.

Hìnhảnh:

Đinhốccánhbướm.Kẻthùcủabạncónhữngbímậtmàhắntưởnggiữriêngmình.Nhưngnhữngbímậtấysẽlộrabằngcáchnàohắnkhôngrõ.Đâuđócómộtcáikhíanhưtrênđầuđinhốc,đóchínhlàđiểmyếutrongtâmhồnhaytrêncơthểhắn.Khitìmrađượckhíađórồi,bạnchỉviệcchomóngtayvàovặnlàtùyýđiềukhiểnhắn.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãysuytìmconốccánhbướmcủamỗingười.Đólànghệthuậtthúcđẩylònghọhànhđộng.Nghệthuậtnàycầnnhiềutàibahơnlàtínhcươngquyết.Vớitừngngười,taphảibiếttácđộngvàochỗnào.Mỗilựachọnđềucómộtđộngcơđặcbiệtthayđổitùytheosởthích.Aiaicũngđềulàngườisùngbài,kẻthìsùngbáitưlợi,ngườilạiđặcbiệtháodanh,đaphầnhammêdụclạc.Tàibaởchỗpháthiệnrađốitượngsùngbáiđểthaotúngchúng.Biếtđượcđộngcơchủđạocủamỗingười,xemnhưtanắmđượcchìakhóaxoaychuyểnquyếttâmcủangườiấy.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Thaotúngnhượcđiểmcủangườikhácluôntiềmtàngmộtmốinguy:Tacóthểgâyramộthànhđộngkhôngthểchốngchếnổi.

Trongtròchơiquyềnlực,taluôntrùtínhtrướcnhiềubướcvàlênkếhoạchthíchhợp.Thiênhạdễbịcảmxúctácđộngvàkhôngcókhảnăngtrùtínhnhưta,vàđólàđiềuđểchotakhaithác.Nhưngkhithaotúngnhượcđiểmcủahọ,nghĩalàlĩnhvựcmàhọítcókhảnănglàmchủnhất,coichừngtasẽlàmbộcphátnhữngloạicảmxúckhảdĩlàmđảolộnmọikếhoạch.Thuyếtphụcngườikháchànhđộngtáobạo,coichừnghọđiquáxa;thỏamãnnhucầuđượcquantâmvànhìnnhận,họcóthểđòihỏinhiềuhơnmứctamuốnthỏa.Nhântốtrẻconbấtlựccóthểquậtngượclạita.

Nhượcđiểmcàngđậmđàcảmxúcthìnguyhiểmtiềmtàngcàngtolớn.Vậybạnhãyýthứcgiớihạncủatrònàyvàđừngbaogiờbịlôicuốnbởihànhđộnggiậtdâykẻkhác.Bạnmưucầuquyềnlực,chứkhôngmưucầumensayđiềukhiểnthiênhạ.

NGUYÊNTẮC34

HÃYCƯXỬNHƯVUA,NẾUMUỐNĐƯỢCĐỐIXỬNHƯVUA

Phongtháicủabạncóthểquyếtđịnhcáchmọingườicưxửvớibạn:Luôncóvẻtầmthườngthôthiển,rốtcuộcbạnsẽbịngườikhácxemthường.Bởivìmộtvịvuatôntrọngchínhmìnhvàkhiếnchongườikháccũngtôntrọngôngta.Khicưxửvươnggiảvàtinvàoquyềnlựccủamình,bạnkhiếnmọingườinghĩrằngsốcủabạnlàphảiđộivươngmiện.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Tháng7năm1830,cáchmạngnổraởParisvàvuaCharlesXphảithoáivị.Mộtủybanđặcbiệtgồmcácthẩmquyềncấpcaohọplạiđểchọnrangườikếvị,vàngườiđượclựachọnlàLouis-Philippe,côngtướcvùngOrléans.

Ngaytừđầu,rõràngLouis-Philippesẽkhôngnhưnhữngôngvuatrướckia,khôngchỉvìôngxuấtthântừmộtnhánhkháccủahoàngtộc,hoặcvìôngkhôngkếvịngaivàng:Ôngđượcmộtủybantraovươngmiện,vàviệcnàykhiếnnhiềungườiđặtlạivấnđềchínhthống.

Louis-Philippekhácvớicáctiênvươngởchỗôngkhôngthíchlễnghivàcânđaiáomão.Ôngcónhiềubạntrongchốnngânhànghơnlàởgiớiquýtộc,vàôngcũngkhôngtạoranhữngphéptắchoànggiamớinhưNapolépontừnglàm,màlạigiảmthiểutầmquantrọngcủavươngvịđểthoảimáihơnkhihòanhậpvớicácdoanhnhânvàgiớitrunglưu.BởivậykhinghĩvềLouis-Philippe,mọingườikhôngliêntưởngđếnvươngmiệnvàvươngtrượng,mànghĩđếncáinónxámvàcâydù,nhữngvậtdụngthườngdùngkhiôngdạophốParis,nhưthểmộttaytrưởnggiảđangbáchbộ.

KhimờiJamesRothschildđếncungđiện,Louis-Philippeđốixửnganghàngvớitayđạitàiphiệtnày.Vàkhôngnhưbấtkỳnhữngvịvuanàotrướcđó,Louis-PhilippekhôngchỉnóichuyệnlàmănvớiRothschild,màthậtraôngnóirặtmỗichủđềđó.

Triềuđạicủa“vuatrưởnggiả”cànglêlết,nhândâncàngcoithườngông.Giớiquýtộckhôngthểchịuđượchìnhảnhmộtvịvuakhôngvươnggiả,vàchỉvàinămsauhọchốnglạiông.Trongkhiđógiaicấpngàycàngđôngnhữngngườinghèo,kểcảbọncựcđoantừngtốngkhứCharlesXlạikhông

hàilòngvớimộtlãnhđạovuakhôngravua,màcũngkhôngphảilàngườicủađôngđảoquầnchúng.Còngiớichủngânhàngsớmnhậnrarằngchínhhọmớilàthànhphầnđiềukhiểnđấtnước,chứkhôngphảilàvua,vìvậyhọngàycàngxemthườngông.

Cuốicùngnhữngnổiloạncủathợthuyềnxuấthiệntrởlại,vàLouis-Philippemạnhtayđànáphọ.Nhưngôngmạnhtaynhưthếđểbảovệcáigì?Khôngphảibảovệchếđộquânchủmàôngkhôngthiếttha,cũngkhôngbảovệnềncônghòadânchủmàvươngquyềncủaôngchốnglại.Hìnhnhưđiềumàôngthựcsựbảovệlạilàcủacảitàisảncủachínhôngvàcủabọnchủngânhàng–vốnkhôngthểđộngviênđượclòngtrungcủaquầnchúng.

Đầunăm1848,mọitầnglớpnhândânPhápbắtđầubiểutìnhđòicảitổbầucửđểđấtnướcthậtsựdânchủ.Dầndànhữngcuộcbiểutìnhđóbạolựchơn.Đểvỗandânchúng,Louis-Philippecáchchứcthủtướngvàthaythếbằngmộtngườitheokhuynhhướngtựdo.Nhưngđộngtháinàytạophảnứngngược:Nhândâncảmthấyhọcóthểthúcépvua.

Biểutìnhbiếnthànhcáchmạng.Đêm23tháng2,đôngđảoquầnchúngParisbaovâycungđiện.Vớiquyếtđịnhđộtngộtlàmmọingườisữngsờ,Louis-PhilippethoáivịngayđêmđóvàlưuvongsangAnh.Ôngkhôngcóngườikếvị,thậmchíkhônggợiýngườikếvị-nguyênbộmáychínhphủcuốngóirađinhưgánhxiếcrờilàng.

Diễngiải

Louis-Philippechủđộngxóanhòavầnghàoquangmàvuachúanàocũngtựnhiêncóđược.Xemthườngtínhbiểutrưngcủasựlớnlaocaocả,ôngtinlàmộtthếgiớimớiđanglódạng,vàkẻlãnhđạophảigiốngnhưmọidânthường.Ôngcólý:Mộtthếgiớimớikhôngcóvuachúađangtrênđàhìnhthành.Tuynhiênôngsailầmtrầmtrọngkhitiênđoánmộtsựđổithaytrongcáchvậnhànhquyềnlực.

ThoạtđầunhândânPhápcũngthấyvuivuikhicóvịvuachedùđộinón,nhưngdầndàhọbấtmãnramặt.Họthừabiếttuyravẻ,nhưngthậtrakhônghoàntoàngiốnghọ-rằngnónvàdùkiachỉlàcáimẹođểdụhọtưởnglàđấtnướcđộtnhiêncôngbằnghơn.DùthaothìnhândânPhápcũngmuốnrằngkẻtrịvìhọcũngphảiđườngbệ,cũngphảiítnhiều“ănsânkhấu”.ThậmchímộtkẻcựcđoannhưRobespierre,hoặcnhưNapoléoncũnghiểuđiềuấy,khiôngchuyểnnềncộnghòacáchmạngthànhchếđộquânchủ.QuảthậtngaysaukhiLouis-Philipperờisânkhấu,ngườiPháptỏrõmongmuốnthậtsự

củahọ:HọbầungaycháucủaNapoléonlàmtổngthống.Mặcdùôngnàykhôngtiếngtămgì,songnhândânmuốntáitạovầnghàoquangcủacựuhoàng,xóatanhồiứckhôngđẹpvềmộtvị“vuatrưởnggiả”.

Ngườiquyềnlựccóthểmuốnravẻmìnhcũngbìnhdân,họcốgắngtạoảotưởngrằngmìnhvớinhândântuyhaimàmột.Nhưngnhândânsẽnhanhchóngpháthiệnrasựmàumèđó.Nhândânhiểurằngmìnhkhôngđượcthêmchútquyềnlợinào,màđộngtácgiảấychỉdụmìnhlầmtưởnglàcùngsẻchiasốphậnvớingườiquyềnlực.MuốnravẻbìnhdâncoichođượcthìphảilàmtheokiểuFranklinRoosevelt.Tổngthốngthànhthậtđểchodânchúnghiểurằngtậnđáylòng,ôngvẫnlàtầnglớpthượnglưu,nhưngthựcsựchiasẻmọigiátrịvàmụcđíchvớidân.Ôngchưabaogiờgiảvờxóađikhoảngcáchgiữamìnhvàquầnchúng.

Nhữnglãnhtụnàođịnhxóanhòakhoảngcáchấybằngcáchgiảvờthânthiệnvớidân,thìsẽmấtdầnkhảnănglàmchodânsợ,dânthương,hoặctrungthành.Ngượclạidânchỉkhinhthườngmàthôi.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

KhiChristopherColumbusđangcốtìmnguồntàitrợchonhữngchuyếnduhành,nhiềungườixungquanhtưởngôngxuấtthântừgiớiquýtộcItalia.Sauđólịchsửcũngphầnnàoghinhầmnhưvậy,xuấtpháttừtiểusửcủaColumbusdoconôngviếtrasaukhiôngchết.Theođó,ColumbuslàhậuduệcủabátướcColombocủalâuđàiCuccarotạiMontferrat.RồiColombođượctươngtruyềnlàconcháucủatướngLaMãColoniuslừngdanh,cóanhemhọđượccholàhậuduệcủahoàngđếConstantinople.Quảlàmộtgiaphảđángkính.

NhưngtrênthựcthếColumbuslàcontraicủaDomenicoColombo,mộtngườithợdệttầmthường,từngmởquánrượukiếmsống,vàvàothờiđiểmđóđangbánphô-maiđểđộnhật.

ChínhColumbustựtạoratruyềnthuyếtvềdòngdõiquýtộc,vìtừrấtsớm,ôngcảmthấyđịnhmệnhđãchọnmìnhlàmđạisự,vàrằngítnhiềumìnhcũngcódòngmáuhoànggiatronghuyếtquản.Vìvậyôngcũngxửsựnhưthểmìnhthuộcdòngdõiquýnhân.ÔngrờiquêhươngGenoasangLisbonđịnhcư,sửdụngcáilýlịchngụytạokiađểcướicongáimộtgiađìnhdanhgiá,rấtthânthiếtvớihoàngtộcBồĐàoNha.

Nhờnhàvợ,ôngđượcdiệnkiếnvuaJoãoII.Columbusliềnlàmtấuchương

xintàitrợcácchuyếnhảihànhnhằmtìmralộtrìnhngắnhơnsangchâuÁ.ÔngcamđoantấtcảnhữngvùngmớikhaiphásẽmangtênnhàvuaBồĐàoNha,nhưngđáplạivuaphảiphongôngnhiềuchứctướcngherấtrổnrảng.

Columbusmạnhdạnthỉnhcầumặcdùôngchỉlàmộttênthươngbuôntầmthường,hầunhưchưabiếtgìvềhànghải,khôngsửdụngđượcthướcđođộ,thậmchíchưabaogiờlãnhđạomộtnhómngười.

KhiColumbusnóixong,JoãoIImỉmcười:Nhàvuanhãnhặntừchốiyêucầucủagãthươngbuôn,nhưngvẫnđểngỏcánhcửacủatươnglai.ỞđâycólẽColumbusđãđểýthấymộtđiềuôngkhôngbaogiờquên:Chodùchưachấpthuậnlờithỉnhcầu,songnhàvuaxemchúnglàchínhđáng.Nhàvuakhôngcườinhạonhữngyêucầuđó,cũngkhôngthắcmắcgìvềkhảnăngcũngnhưlýlịchcủagãláibuôn.Thậtravuakháấntượngvìnhữngthỉnhcầutáobạo,vàcảmthấykhoankhoáitrướcmộtngườidámhànhđộngtựtinnhưvậy.

CuộcdiệnkiếnnàygiúpColumbuskhẳngđịnhrằngtrựcgiáccủamìnhđúng:Khiđòiháimặttrăng,vịtríônglậptứcthăngtiến,vìnhàvuagiảđịnhrằngtừkhimộtngườichỉcóđiênmớiđặtgiáquácaonhưvậychobảnthânmình(màColumbusđâucóvẻgìđiên),ắthẳnhắnítnhiềuxứngđángvớicáigiáấy.

VàinămsauColumbussangTâyBanNha,sửdụngcácquanhệBồĐàoNhađểxâmnhậptriềuđình,nhậnđượcsựtrợgiúptừnhữngnhàtàiphiệtnổitiếng,đượcngồichungmâmvớiônghoàngbàchúa.Vớiai,Columbuscũnglặplạinhữngthỉnhcầucũ.Nhiềungười,chẳnghạnnhưCôngtướcvùngMedina,dùrấtmuốnnhưngkhôngthểbanchoColumbusnhữngchứctướccaoquý.NhưngColumbuskhôngnảnchívàquaysangtậptrungvàoHoànghậuIsabella.

Đếnnăm1492khidẹpxongloạnMoorvànhẹgánhtàichính,hoànghậuchấpnhậntàitrợcácchuyếnhảihànhvàbantướcchoColumbus.Khithấtbạivớinhữngchuyếnđầu,ôngcònxintăngtàitrợchonhữngchuyếnsauthamvọnghơn,vàcũngđượcchấpthuật.LúcấycólẽhoànghậunghĩrằngColumbusquảlàngườicủanhữngđạisự.

Diễngiải

Nếunóivềlĩnhvựcthámhiểmthămdò,Columbuscốgắnglắmcũngchỉlàtayxoàngxĩnh.Kiếnthứccủaôngvềhànghảisoracònkémmộtthủythủ

bìnhthường.Nhưngônglạilàthiêntàiởlĩnhvựckhác:Biếtlàmtănggiátrịbảnthân.

Columbuscókhảnăngđặcbiệtđểmêhoặcgiớiquýtộc,vàtấtcảđềunhờvàophongtháicủaông.Ngườiôngtoátlênvẻtựtinlớnmạnhhơnkhảnăngthựcsự.Sựtựtinnàykhôngphảilàthứhăngmáu,tựquảngcáocủangườimớiphất–đólàloạitựtinđiềmnhiêntrầmlặng.Quảthựcđóđúnglàthứtựtinmàgiớiquýtộcthườngbiểulộ.Ngườiquyềnlựcởgiớiquýtộccựutràocảmthấykhôngcầnthiếttựchứngtỏhaykhẳngđịnh.Họbiết,đãlàdânquýphái,thìtaluônxứngđángđượchơnthếnữa,vàhọđòihỏiđượchơnthếnữa.VìvậyvớiColumbushọthấyngaycónétgiốngnhau,bởivìôngcưxửgiốngnhưhọcưxử-nổibậtgiữađámđông,cósốlàmđạisự.

Tacókhảnăngđềrachínhcáigiácủamình.Cungcáchcủatanóilêncáchtatựđánhgiábảnthân.Nếutachỉyêucầutíchút,đầuthìcúichânthìlê,thiênhạsẽnhìntướngmàđoánngười.Nhưngcáchcưxửđókhôngphảilàconngườithậtcủata,màchỉlàhìnhảnhmàtachọnđểxuấthiệntrướcmắtmọingười.MuốnsángchóinhưColumbustavẫncóthể:hănghái,tựtin,vàcảmthấyrằngtrờisinhmìnhralàđểđộivươngmiện.

Tấtcảcácbậcthầyđềucómộtlệthườngđángchúý,

làmnênnguồnsứcmạnhcủahọ.Khithựchiệnlừađảo,

niềmtinvàochínhbảnthânđãtrànngậpconngườihọ.

Chínhniềmtinnàyđãdiễnđạtnhữngphéplạvà

quyếnrũnhữngngườixungquanh.

(FriedrichNietzsche,1844-1900)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Hồithơấu,chúngtabướcvàocuộcsốngthậthămhở,kỳvọngvàkháđòihỏimọithứcủathếgiớibênngoài.Dầndà,tháiđộnàytrởthànhthóiquen,vànhìnchung,tamangthóiquenấytheonhữnglầnđầutiênđộtnhậpvàoxãhội,khitabắtđầusựnghiệp.Nhưngkhilớnlên,chúngtabắtđầunếmmùiphảnkhángvàthấtbại,rồinhữngkinhnghiệmấyđãhìnhthànhcácgiớihạnngàycàngvữngchắc.Vìtađãquenđòihỏiíthơntừngườikhác,dầndàtachấpnhậnnhữnghạnchế,màthậtradotatựápđặt.Tabắtđầucúiđầu,gãitaivàxinlỗikhinóilênngaycảlờithỉnhcầuđơngiảnnhất.Muốnkhắc

phụctìnhtrạngthuhẹptầmvócnhưthế,taphảichúýépbuộcmìnhvềhướngngượclại–giảmthiểutầmquantrọngcủathấtbạivàphớtlờcácgiớihạn,giụcmìnhphảiđòihỏithậtnhiềuvàdựtrùnhậnđượcthậtnhiềunhưhồicònthơấu.Đểđượcnhưvậy,taphảiápdụngmộtchiếnlượcđặcbiệtlênchínhbảnthân.TahãygọiđólàChiếnlượcVươngmiện.

Chiếnlượcnàydựatrênmộtchuỗigiảnđơncủanhânvàquả:Nếutatinrằngmìnhcósốlàmnênchuyệnlớn,niềmtinnàysẽpháttiết,giốngnhưcáivươngmiệntạovầnghàoquangquanhvịvua.Sựpháttiếtấysẽtácđộnglênnhữngngườixungquanh,vàhọsẽnghĩlàtacólýdođểtựtinnhưthế.Nhữngngườiđộivươngmiệnhìnhnhưkhôngcảmthấygiớihạnnàochonhữnggìhọyêucầuhaythựchiện.Chínhđiềunàycũngtỏarangoài.Giớihạnvàranhgiớibiếnmất.HãyápdụngChiếnlượcVươngmiệnvàbạnsẽngạcnhiênvềsốlầnhiệunghiệm.Hãynhìnvàovídụnhữngđứatrẻhạnhphúchễmuốngìlàđòinấy,vàđòigìthìđượcnấy.Chínhnhữngmongướcrấtnhiềuấylàmchochúngdễthương.Ngườilớnthíchthỏamãntrẻcon–cũngnhưIsabellathỏamãncácyêucầucủaColumbus.

Xuyênsuốtchiềudàilịchsử,nhữngcánhâncódòngdõitầmthường–nhữngTheodoracủaByzantium,nhữngColumbus,Beethoven,Disraeli–đềutìmcáchápdụngChiếnlượcVươngmiện,tintưởngmãnhliệtvàosựvĩđạicủabảnthân,vàrốtcuộcđiềuđótrởthánhsựthật.Ngaycảkhiđangthựchiệncúlừađảonàođó,bạncũnghãycưxửnhưvua.Sẽcónhiềukhảnăngbạnđượcmọingườiđốixửnhưvớivịvuathật.

Cóthểvươngmiệnsẽtạosựkhácbiệtgiữabạnvàquầnchúng,nhưngchínhbạnsẽlàmchosựkhácbiệtấytrởthànhhiệnthực:Bạnphảicưxửkháchơnđểchứngminhsựkhácbiệtấy.Bạncóthểchọnphongtháicaocả,chodùtrongbấtkỳtìnhhuốngnào,Louis-Philippeđểchonhândânthấyôngkhôngcógìkhácsovớiđámđông,vìvậykhithầndânđedọalàôngsuysụpngay.Quầnchúngcảmđượcđiềunàyvànhàotới.Khôngcótácphongcaocảlẫnsựkiêntrìtiếntớimụctiêu,ôngtrônggiốngnhưkẻmạodanhchứkhôngphảivuathật,vìvậyvươngmiệndễdàngrờikhỏiđầuông.

Nhưngcũngđừngxinlầmphongcáchvươnggiảvớitháiđộngạomạn.Cólẽvuađượcquyềnngạomạn,nhưngđiềuđóchỉđểlộrasựmấttựtin.Ngạomạnlàđiềutráingượcvớivươngphong.

HaileSelassiebắtđầutrịvìEthiopiatừnăm1930đếnsuốtkhoảng40nămsauđó.TênthậtcủaôngtừhồithanhniênlàLijTafari.Tuyxuấtthântừgiađìnhquýtộcnhưngôngkhôngcócơhộithựcsựnàođểnắmquyền,bởitính

theohệkếvịngaivàngcủavuaMenelikthìTafarihãycònxalắc.Dùvậy,từhồicònnhỏxíuTafariđãbiểuhiệnnéttựtinvàphongtháivươnggiảkhiếnmọingườiđềungạcnhiên.

Tafarinhậptriềuvàonăm14tuổivàlậptứctạoấntượngvớivuaMenelik,nhấtlànhờđứctínhkiênnhẫn,điềmtĩnh,vàkhoanthaicủacậubé.NhữngvươngtôncôngtửkhácganhtỵvàtìmcớlấnápnhưngTafarikhôngnổigiận.Đãcóngườilinhcảmrằngsẽcóngàycậutathăngtiếnđếnđỉnhcao,bởivìTafarixửsựnhưthểmìnhđãđạtđếnđỉnhđórồi.

Đếnnăm1936khiPhát-xítItaliaxâmchiếnEthiopia,cậunhỏTafarigiờđâymangtênHaileSelassie,lưuvongvàphátbiểutrướcHộiquốcliênđểvậnđộngchotrườnghợpcủanướcmình.PheItaliacốtìnhbêuriếuvàxúcphạmnhưngSelassievẫngiữtháiđộcaocả,khônghềnaonúng.Thậtratháiđộđólàchiếcmặtnạthíchhợpkhigặpkhókhăn,vẻchừngnhưkhôngcógìcóthểlaychuyểnđược,vàtathừathờigianđểphảnứng.

Đểphụtrợchophongtháivươnggiảđó,tacóthểápdụngmộtsốchiếnlượcnhưsau.ThứnhấtlàChiếnlượcColumbus:Luônyêucầutáobạo.Gọigiáthậtcaovàkhôngdaođộng.Thứhai,đườnghoàngđếngặpngườicóchứctráchcaonhấttạichỗ.Nướccờnàylậptứcđưatalênnganghàngvớiđốitượngmàtađangtiếncông.ĐâylàchiếnlượcDavidchốngGoliath:Khilựachọnmộtđốithủvĩđại,tacũngtựkhoáclênvẻvĩđại.

Thứba,tặngquàchokẻbềtrên.Đâylàchiếnlượcdànhchonhữngaicóquanthầy:Tặngquàchosếpchủyếulàđểnhắnrằngtavàsếpngangnhau.Đâylàmánhkhóecổxưa,cholàđểnhận.KhimuốnCôngtướcvùngMantuatrởthànhngườiđỡđầu,vănsĩPietroArantinothờiPhụchưngbiếtrằngnếumìnhtỏvẻbợđỡluồncúithìôngtasẽđánhgiáthấp.VìvậyArantinochọncáchtặngquà,vàcụthểlàtặngcáctácphẩmcủangườibạnhọasĩTitian.Hànhđộngnhậnquàtạoramộtdạngbìnhquyềngiữacôngtướcvàvănsĩ:Côngtướcthoảimáivìcócảmgiácrằngmìnhđangđốixửvớingườicùnggiớiquýphái.Chiếnlượctặngquànàyrấttinhtếvàkhônngoanbởivìtakhôngphảicầuxinaicả:Tayêucầuđượcgiúpđỡmộtcáchđườnghoàng,hàmchứanétbìnhquyềngiữahaingười,trongđómộtngườitìnhcờcónhiềutiềnhơnngườikiamàthôi.

Hãynhớbạnlàngườiđịnhgiáchochínhmình.Đòihỏiíthơnthìbạnsẽđượcíthơn.Đòihỏicaohơnlàdấuhiệurằngbạnđángđồngtiềnbátgạo.Ngaycảkhitừchối,nhữngngườitừchốicũngnểbạnvìsựtựtin,vàlòngkínhnểđósaunàysẽcónhữngkếtquảbấtngờ.

Hìnhảnh:

Vươngmiện.Cứđặtnólênđầulàphongcáchcủabạnsẽthayđổi–toátlênvẻtựtinđiềmđạm.Đừngbaogiờlộvẻbánnghi,đừngbaogiờmấtvẻcaocả,nếukhôngvươngmiệnsẽkhôngnằmyên.Đừngchờngườikhácđộivươngmiệnchomình;nhữngđếvươngvĩđạithườnggiànhlấyđểtựđặtlênđầu.

Ýkiếnchuyêngia:

Aiaicũngnêncóphongtháivươnggiảtheocáchcủariêngmình.Hãylàmsaonhữnghànhđộngcủabạn,chodùkhôngphảilàcủavua,cũngtrôngrấtvươnggiảtronglĩnhvựccủachúng.Hànhvicủabạnphảithậtuynghi,tưtưởngthậtvĩđại,vànhấtcửnhấtđộngđềuxứngđánglàmvua,mặcdùthựctếbạnchưaphảivậy.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Mụcđíchkhikhoáclêntháiđộtựtinvươnggiảlàđểtạosựkhácbiệtgiữatavớiđámđông,nhưngnhớđừngtháiquákẻolợibấtcậphại.Đừngbaogiờnghĩsairằngmuốntôntalênthìphảiđạpngườikhácxuống.Vảchăngcũngchẳnghayhogìkhitaquácaochótvótkhỏiđámđông,vìnhưthếtatrởthànhmụctiêudễbịbắnphá.Chưakểcólúcđiệubộquýtộclạihếtsứcnguyhiểm.

CharlesI,vuanướcAnhvàothậpniên1640,khichếđịnhnềnquânchủđãlàmnhândânvỡmộngvàphẫnnộ.KhắpnơinổranhữngcuộcbạoloạnchoOliverCromwellcầmđầu.Lúcấyphảichinhàvuaphảnứngtinhtếhơn,chẳnghạnnhưchấpnhậnđổimớivàbớtđichútítquyềnlực,cólẽlịchsửđãkhácđi.Ngượclạiônglạicàngbịchỉtríchthìôngcànglênmàuvươnggiả,chừngnhưbịxúcphạmxâuxakhiquyềnlựccủaôngvàthểchếquânchủthiêngliêngbịtiếncông.Chínhtháiđộcaongạocứngngắcđólàmdâncàngphẫnuấtvàcàngnổiloạn.CuốicùngCharlesmấtđầu.Hãynhớlàchỉnêntỏaranéttựtin,chứkhôngphảingạomạnhoặckhinhmiệt.

Cuốicùng,phảinhìnnhậnrằngđôilúccũngcólợikhigiảvờlàmvuadângiã.Nhưngnhớđừnglàmtháiquá,kẻotalạicònthôtụchơncảngườithôtụcthìkhốn.Thậtralúcnàoxãhộicũngsẵncónhữngkẻthôtụchơnta,vìvậytasẽdễdàngbịthaythếvàomùasaubởimộtkẻtrẻhơnvàthôbỉhơn.

NGUYÊNTẮC35

CHỌNĐÚNGTHỜICƠ

Đừngbaogiờravẻvộivãvìnhưthếchứngtỏtakhônglàmchủbảnthân,khônglàmchủthờigian.Luôntỏrakiênnhẫn,nhưthểbiếttrướcmọiviệcsẽdiễnratheoýta.Hãypháthiệnthờiđiểmthíchhợp,đánhhơiđượcthờithế,đượcxuhướngnàođưatađếnquyềnlực.Hãybiếtthoáibộnếuthờiđiểmchưachínmuồi,vàbiếtgiángđònsinhtửkhicơhộitới.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàođờichỉlàmộtthầygiáoxoàng,JosephFouchélangthangtừthịtrấnnàysangthịtrấnkhácsuốtgầnhếtthậpniên1780đểdạytoánchotrẻnhỏ.Tiếnglàthầygiáotrườngdòngnhưngôngtakhônglàgiáosĩvàchưabaogiờthệnguyệnđitu–vìôngnuôimộnglớnhơn.Kiênnhẫnchờthời,ôngđểngỏchomọitùychọn.VàkhicuộccáchmạngPhápnổravàonăm1789,Fouchébiếtthờicơấyđãđến:Rủbỏáotu,đểtócthậtdài,đầuhômsớmmaiôngtatrởthànhdâncáchmạng.Bởivìđólàxuthếthờiđại.KếtthânvớilãnhtụcáchmạngRobespierre,ôngtanhanhchóngthăngtiếntronghàngngũnhữngngườinổiloạn.Năm1972,thànhNanteschọnFoucheslàmđạibiểutạiNghịhộiƯớcpháp.

VừađếnParisnhậnghếđạibiểu,FouchéchứngkiếnmốibấthòagiữahaiphetrungdungvàJacobincấptiến.Ôngbiếtrằngvềlâuvềdàisẽkhôngcóphenàochiếnthắng.Quyềnlựcítkhinàovềtaynhữngaikhởiđầumộtcuộccáchmạng,thậmchícảnhữngngườitriểnkhaicuộccáchmạngcũngkhông.Quyềnlựcsẽthuộcvềnhữngthànhphầnnàobiếtkếtthúc.ĐólàphemàFouchéchọnđểtheo.

Kếhoạchthờigiancủaôngthậtkỹlưỡng:Khởiđầulàthànhphầntrungdung,bởivìlúcấyphetrungdunglàđasố.TuynhiênkhiđếnlúcphảibànbạcxemcónênxửtrảmvuaLouisXVI,Fouchéthấynhândânđềumuốnđầurơi,vìvậyôngbỏláphiếuquyếtđịnhchoántửhình.Lúcnàyônglạithuộcvềphecựcđoan.NhưngkhitìnhthếcànglúccàngcăngởParis,Fouchéđánhhơiđượcmốinguychonhữngaiquanhệthânthiếtvớibấtkỳphenào,vìvậyôngtachọnbàichuồnvềtỉnhlẻđểchơimànẩndật.

MộtthờigiansauônglạiđượcbổnhiệmlàmchứcsắcởLyon.Tạiđây,mộtlầnnữađánhhơiđượcthờithế,saukhichứngkiếnhàngchụcnhàquýtộcbịtửhình,Fouchékêugọitạmngưngchémgiết–vàmặcdùtayhãycòntươi

máu,ôngvẫnđượccưdânLyonhoanhônhưmộtvịcứutinhđốivớiphongtràokhủngbốLaTerreurthờibấygiờ.

Nhưngđếnnăm1794thì“ngườibạncũ”RobespierretriệuhồiFouchélậptứcvềkinhđểgiảitrìnhnhữngđiềuđãlàmởLyon.Chưavội“tuânchỉ”,Fouchéâmthầmvậnđộngquầnchúng,nhấtlànhữngaiđãquáchánngánquyềnlựcđộctàicủaRobespierre.Fouchécâugiờmộtcáchtinhvi,biếtrằngcàngkéodàithờigiancủamìnhthìsẽthêmnhiềucơmayhôhàonhândânđoànkếtchốnglạinhàđộctài.LợidụngviệcmọingườikinhhãiRobespierre,FouchéquytụđượccảhaiphetrungdungvàJacobin.Thờicơchínmuồivàotháng7nămđó:TranhthủlúcRobespierređangđọcdiễnvăn,quầnchúngbấtthầntiếnlênbắtgiữvàvàingàysauxửtrảmhắn.

Suốtvàinămsauđó,Fouchéchủđộngthunhỏbềthếcủamìnhlại,đợiđếnthờiđiểmthíchhợpôngmớitiếpcậnbanchấpchínhDirectoire,thuyếtphụchọđểchoôngứngdụngsởtrườngcủamình:thuthậpthôngtintìnhbáo.Nhờhoànthànhxuấtsắcmọicôngtácđượcgiao,đếnnăm1799ôngđượcbổnhiệmlàmbộtrưởngcôngan.Giờđâykhôngchỉđượcnắmquyềnlực,màFouchécòntăngcườngđượckhảnăngđánhhơikhắpmọimiềnnướcPhápđểxemgióthổichiềunao.MộttrongnhữngkhuynhhướngchủđạomàôngkhámpháxuấtpháttừmộtvịtướngtrẻmangtênNapoléon.Chínhvìvậykhivịtướngnàyđảochánhvàongày9.11.1799,viênbộtrưởngcônganlấycớlàngủquênnênkhôngcanthiệpvào.VàFouchéngủsuốtnguyênngàyhômấy.Cảmkíchsựgiúpđỡgiántiếpđónênsaukhilênnắmquyền,Napoléonchoôngtatiếptụcgiữchứcbộtrưởngcôngan.

Nhữngnămtiếptheo,NapoléoncàngtincậyFouché,thậmchícònphongtướcvàbanbổnglộc.KhiNapoléontấncôngTâyBanNha,Fouchébiếtsưphụđãtínhsainướccờvàchắcchắntuộtdốc,nênliềnliênkếtvớiTalleyrandđểhạbệNapoléon.Mặcdùbấtthành,songâmmưuđãgâyđượctiếngdội,côngkhaisựphảnđốingàycàngtăngđốivớihoàngđế.Đếnnăm1814,quyềnlựccủaNapoléonsụpđổ.

Thờikỳtiếptheolàphụchưngchếđộquânchủ,vớingườiemcủaLouisXVIlàLouisXVIIIlênngôi.Luônđánhhơimọithayđổitrongxãhội,FouchébiếtrằngtânvươngsẽkhôngthểtrịvìlâuvìkhôngcósựnhạybéncủaNapoléon.MộtlầnnữaFouchélạichơitìnhchờ,ẩnmìnhthậtxaánhđènsânkhấu.

Tháng2năm1815,NapoléonđàothoátkhỏiđảoElba.LouisXVIIIhốthoảng:Chínhsáchcủaôngđãchọcgiậnnhândân,vànhândânlạiđang

hoannghênhcựuhoàng.VìvậyLouischỉcòncáchcầuviệnngườicókhảnăngcứusốngmình:Fouché,kẻcựcđoantừngđưaanhmìnhlênđoạnđầuđài,nhưnghiệnlạilàmộttrongnhữngchínhkháchđượclòngdânnhấtnướcPháp.NhưngFouchéđâudạidộtgìvềphekẻthuacuộc:ÔngtatừchốilờimờicủaLouisvớilýdorằngsựgiúpđỡcủamìnhlàkhôngcầnthiết–FouchéthềlàNapoléonsẽkhôngbaogiờtrởlạinắmquyền.TấtnhiênkhônglâusaucựchoàngvàđộidânquânđãápsátParis.

Thấyrõtriềuđạimìnhsụpđổ,biếtlàFouchéđãphảnbội,vàkhôngmuốnkẻlợihạiđóvềpheNapoléon,LouisđãralệnhbắtgiamFouché.CảnhsátlậptứcphongtỏaxengựacủaFouchétrênđườngphốParis.Liệutayranhmanàyđãđếnđườngcùng?Cóthể,nhưngkhôngnhanhnhưthế:Fouchéchocảnhsátbiếtrằngtheoluậtđịnh,khôngthểbắtcớmộtcựuthànhviênchínhphủngayngoàiđường,màphảiđọclệnhbắtđànghoàngtạinhà.Cảnhsáttưởngthậtnênđểôngtavềthuxếphànhtrang.Tấtnhiênsauđókhiđếnnhàđọclệnhbắt,cảnhsátmớikhámphálàôngtađãlẻnngảsau,bắcthangtừcửasổtrênlầuxuốngkhuvườnphíadướivàantoànđàothoát.

MộthaingàysauđócảnhsátràsoátcảParisđểtruybắtFouché,nhưnglúcbấygiờtiếngđạibáccủaNapoléonđãdộivềthànhphố,vìvậybầuđoànthêtửvàtùytùngcủavuaphảibỏchạy.NgaykhiNapoléonvàothành,Fouchératrìnhdiện.Vịcựubộtrưởngđượchoanngênhvàphụchồichứcvụcũ.Suốt100ngàyNapoléontrởlạinắmquyền,chođếntrậnWaterloo,chínhFouchémớilàngườicaitrịnướcPháp.SaukhiNapoléonrớtđàilầnnữa,LouisXVIIItrởlạingaivàng,vàlạthay,tayFouchémưumôlạitiếptụcphụcvụmộtchínhphủmới–lúcnàyquyềnlựcvàảnhhưởngcủaôngtahùngmạnhđếnnỗitânvươngkhôngdámtháchthức.

Diễngiải

TronggiaiđoạnhỗnloạnchưatừngthấytronglịchsửnướcPháp,JosephFouchévẫntồntạivàthịnhvượngnhờbiếtpháthuynghệthuậtchọnđúngthờikhắc,màcácyếutốchủchốtlà:

Thứnhất,phảibiếtthờibiếtthế.Fouchéluôntínhtrướcmộthainước,đoánđượcngọnsóngnàosẽđưaôngđếnquyềnlực.Đôikhithờithếkhôngdễđoán,khôngthểcăncứvàonhữngđiềuhiểnnhiênlồlộ,màtaphảisuyxétcácyếutốcótiềmtàngởhậutrường.

Thứhai,nhậnranhữngluồnggiómớichủđạokhôngcónghĩalàphảichạytheochúng.Mỗiđộngtháixãhộihiệuquảluôncóphảnứngmạnhmẽ,vàta

nênđoántrướcphảnứngấy,nhưFouchéđãđoánđượcsaukhiRobespierrechết.Thayvìcưỡingọntriềucườngngaythờiđiểmđó,ôngtakiênnhẫnchờđúngngọnsóngthứhaiđưamìnhđếnquyềnlực.Khisựkiệnvừaxảyra,bạnnênsuyđoánnhữngphảnứngtiềmtàng,nhằmđónđầutậndụng.

CuốicùngFouchélàmộtngườicựckỳkiênnhẫn.Bạnnênsửdụngđứctínhkiênnhẫnvừalàmkhiênvừalàmgiáo,nếukhông,kếhoạchthờigiancủabạnsẽsụpđổ.Khithờicơchưachínmuồi,Fouchékhôngđứngratranhđấu,khôngbuôngtheoxúccảmhoặchấptấpxuấtchiêu.Ôngtagiữcáiđầulạnhvàthumìnhlạithậtnhỏbé,nhẫnnạivậnđộngsựủnghộcủaquầnchúng,dùngnólàmbànđạp,chờmànhaitiếnlêngiànhquyềnlực:Mỗikhilâmvàothếyếu,Fouchéluônsửdụngtriệtđểđồngminhquýbáulàthờigian.Vìvậybạnnênhọccáchphánđoánthờithếđểbiếtkhinàoxuấtkhinàoxử.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Thờigianlàmộtkháiniệmdochúngtatạora,đểlàmchosựvôtậncủavĩnhhằngvàvũtrụmangtínhchấtngườihơn,dễchấpnhậnhơn.Vìđãtạorakháiniệmthờigiannênchúngtacũngcókhảnăngnhàonặnnóởmứcđộnàođó,hoặcchơitrònàytròkiavớinó.Thờigiancủađứabéthìdàivàchậmlắm,trongkhithờigiancủakẻtrưởngthànhlạivụtquanhanhchóngđếnmứckhiếpđảm.

Thờigiantùyvàosựnhậnthứcriêngbiệt,cóthểchỉnhsửatheoýmuốn.Đâylàđiềuđầutiêntaphảibiếttrongnghệthuậtđịnhgiờ.Nếunhữngxáotrộnbêntrongcảmxúcgâyralàmchothờigiancóvẻtrôinhanhhơn,thìmộtkhitalàmchủđượcnhữngcảmxúcấylúctìnhhuốngphátsinh,thờigiansẽchậmlại.Chínhbiếnthểcủacáchxửlýthờigiannàylàmtacócảmgiácrằngthờikhắcsắptớisẽdàihơn,giúptacóthêmnhiềukhảnăngmànỗisợvàsânsiđãkhéplại,đồngthờigiúptathêmkiênnhẫn,vốnlàyếutốchủđạotrongnghệthuậtđịnhgiờ.

Chúngtaphảilàmquenvớibaloạithờigian,loạinàocũngcónhữngvấnđềriêng,đòihỏitaphảicókỹnăngvàthựchành.Loạithứnhấtlàthờigiandài:nókéodàidằngdặccảthángnăm,chonêntaphảikiênnhẫnvàxửlýmềmdẻo.Cáchxửlýnàyhầunhưnặngtínhphòngngự-đólànghệthuật“phòngthủphảncông”.

Tiếptheolàthờigianthúcép:đâylàloạithờigianngắnhạnmàtasửdụngnhưmộtvũkhítiếncông,làmchokếhoạchthờigiancủađốithủphảiphásản.Cuốicùnglàmộtkhoảngthờigiankếtthúc,khikếhoạchphảiđược

hoàntấtthậtnhanhthậtmạnh.Chúngtađãchờđợi,đãthấythờicơ,vàđếnlúcphảiphấtcờkhôngdodự.

Thờigiandài.MộtdanhhọađờiMinhhồithếkỷXVIIởTrungQuốckểlạimộtcâuchuyệnmàôngcholàđãthayđổivĩnhviễncungcáchcủamình.Buổixếchiềumùađôngnămđóôngkhởihànhđếnmộtthịtrấnnằmbênkiabờsông.Mộttiểuđồngtheoôngđểkhiêngnhiềusáchvởvàgiấymá.Khichiếcphàsắpcậpbờkia,danhhọanàyhỏitrạophuliệuhaithầytròcóđếnkịptrướckhitrấnđóngcổng,vìđêmsắpbuôngrồi.Ngườichèothuyềnliếctiểuđồng,nhìnđốngsáchvởrồigậtđầu–“Cóthể,nếuhaivịkhôngđiquánhanh.”

Khihaithầytròvừalênbờthìmặttrờibắtđầulặng.Sợtrấnđóngcổng,sợđạotặcquấynhiễu,cảhaicànglúccàngrảobước,vàcuốicùnglàchạy.Độtnhiênsợidâycộtbungra,mớgiấymáxòakhắpmặtđất.Phảimộtlúcsaucảhaimớithulượmđượchết,vìvậykhiđếncổngtrấnthìcổngđãhạrồi.

Nếuvìsợhãivànóngvộimàtacốlàmnhanh,xemnhưtađãtạoramộtổnhữngvấnđềcầngiảiquyết,vàcuốicùnglàtacòntốnnhiềuthìgiờhơnnữa.Đôikhinhữngngườilàmgấpcũngđượcnhanhhơn,nhưngsẽbịrủirogiấymábaytơi,hiểmnguyxuấthiện,họsẽlâmvàotìnhthếkhủnghoảngthườngtrực,mấtbaothìgiờđểgiảiquyếtnhữngvấnđềhọmớitạora.Nhiềukhiđốidiệnvớihiểmnguymàtakhônglàmgìlạihayhơn–tachờ,xemnhưtalàmchothờigianchậmlại.Tronglúcđó,biếtđâusẽcónhữngthờicơmớixuấthiệnmàtakhôngngờ?

Thờigianchờđợikhôngchỉđểkiểmsoátxúccảmriêngcủamình,màcủacảcácđồngnghiệp,vốnlầmtưởnghànhđộngđồngnghĩavớisứcmạnh,vìvậyhọcóthểgiụctaxuấtchiêubấtcẩn.Mặtkhác,vớiđốithủ,tacóthểđưahọvàotìnhthếlầmlẫnnhưvừakể:Họcóthểvìnónglòngvộivộivàngvàngmàphạmlỗi,trongkhitaluimộtbướcđứngchờchođếnthờiđiểmthíchhợpđểratay.ĐólàsáchlượccủaNhậthoàngTokugawaIeyasuhồiđầuthếkỷXVII.Trướcđâykhiôngcònlàvịtướng,NhậthoàngHideyoshinóngtínhkhởiquânhấptấpxâmlượcTriềuTiên.Ieyasukhôngthamgiavìbiếtrằnghoàngđếsẽthảmbạivàsụpđổ.Ôngkiênnhẫnchờthờitrongnhiềunăm,vàkhithờicơđến,ôngliềnxuaquântiếnchiếmTriềuTiênthànhcông.

Takhôngchủđộnglàmchậmthờigianđểcóthểsốnglâuhơnhayhưởnglạcnhiềuhơn,màlàđểthaotúngtròchơiquyềnlực.Thứnhấtkhiđầuóctathảnhthơikhôngbịrốibờibởiviệckhẩn,tasẽsángsuốtnhậnđịnhnhữnggì

sắpdiễnra.Thứhai,tacóthểcưỡnglạimiếngmồingonmàngườikhácđangnhử.Thứba,tacónhiềuthìgiờhơnđểlinhđộng.Chắcchắnsẽvuộtmấtnếutanóngvội.Thứtư,tatránhđượctìnhtrạngchưahoàntấtviệcnàymàđãphảiđốidiệnvớiviệctiếptheo.Khâuxâydựngnềnmóngquyềnlựccóthểkéodàinhiềunăm,taphảilàmsaochonềnmóngđóvữngchắc.Đừngkhoáilửarơm,hãychọnloạithànhcôngđếnchậmmàchắcvàkéodài.

Cuốicùng,khilàmthờigianchậmlại,tasẽcódịpnhìntoàncảnhcủathờithế,tạođượcmộtkhoảngcáchnhấtđịnh,nhờvậytaítbịcảmxúcảnhhưởngđếncáchnhìnnhữnggìđangđến.Ngườivộivãthườnglầmhiệntượngbềmặtvớixuhướngthậtsự,vìhọchỉthấynhữnggìhọmuốnthấy.

Thờigianthúcép.Mánhkhóeđểthúcépthờigianchínhlàlàmchokếhoạchthờigiancủađốiphươngbịđảolộn–làmchohọphảivội,phảichờ,buộchọphảichơitheonhịpđộcủata,cáchnhậnthứcthờigiancủahọbịtabópméo.Nhưthểthờigiantrởthànhđồngminhcủatavàxemnhưtađãthắngđượcmộtnửacuộcchơi.

Năm1473vịsultanThổNhĩKỳtênlàMehmedKẻChinhphụcmờiHungarythươnglượngđểchấmdứtcuộcchiếndaidẳngkéodàitừnhiềunăm.KhisứgiảHungaryđếnThổNhĩKỳđểbắtđầuđàmphán,cácviênchứcchủnhàhếtlờixinlỗivìMehmedvừarờithủđôIstanbulđểdẫnquânkịchchiếnvớikẻthùlàUzunHasan.NhưngvìvịsultanthậttâmmuốngiảnghòavớiHungarynênkhẩnkhoảnmờisứgiảtheođoànhướngdẫnđếnngayngoàimặttrậnđểnhanhchóngthươnglượng.

NhưngkhiđếnnơithìMehmedlạiđãhànhquânvềhướngĐôngđểtruyđuổiquânthù,vớilờinhắnsứgiảthôngcảmvàđếngặpôngởđịađiểmkếtiếp.Việcnàylặpđilặplạinhiềulầnnhưthế.Ởmỗiđịađiểmdừngchân,phíaThổhếtsứccungkínhkhoảnđãi,mỹtửumỹnữ,tiệctùngbấttận.CuốicùngkhiđãhạgụckẻthùUzunxong,MehmedmớitiếpkiếnsứgiảHungary,nhưngnhữngđiềukiệnhòabìnhxemrarấtgaigóc.Sauvàingàycuộcthươnglượngchấmdứtmàtìnhthếvẫnchẳngcógìmới.Mehmedrấthàilòngvìmọiviệcdiễnrađúngnhưôngtrùtínhlâunay:BiếtrằngkhixuấtquântruykíchUzunvềhướngĐông,ôngtasẽđểThổNhĩKỳhởsườnphíaTây.ĐểchoHungarykhôngnhâncơhộinàymàtiếncông,MehmednhửmiếngmồihòabìnhrồilàmchoHungaryphảichờ-theokếhoạchthờigianmàôngsắpđặtsẵn.

Làmngườikhácphảichờđợi,đólàcáchrấthayđểthúcépthờigian,miễnlàhọkhônglậttẩyđượcmình.Takiểmsoátđồnghồ,họchờtrongkhắc

khoải,dầndàtinhthầnmấttínhnhấtquán,tạorathờicơchotahạthủ.Hànhđộngnghịchđảocũngrấtlợihại:Làmchođốithủcuốnglên.Khibắtđầukếhoạch,tatiếnhànhrấtchậm,rồiđếnlúcthuậntiệntaliềntăngtốc,khiếnhọcảmthấymọiviệcồạtdiễnracùnglúc.Aithiếuthờigiansuynghĩ,ngườiấysẽphạmsailầm.ĐâylàkỹthuậtmàMachiavellikhâmphụcnơiCesareBorgia,vìđangtrongtiếntrìnhthươnglượng,Cesaređộtngộtthúcgiụcđốiphươngphảiđưaraquyếtđịnh,khiếnhọhụthẫngvàhỏngkếhoạchthờigian.VìcóaidámđểCesarephảichờ?

NhàbuôntranhnổitiếngJosephDuveenbiếtrằngnếurathờihạnchótchomộtkháchhànglừngkhừngkiểunhưJohnD.Rockefeller–vờlấylýdolàmộtnhàtàiphiệtkhácđangngảgiá,hoặcsắpphảibánbứcnàyranướcngoài–thìkhácsẽmusuýtsoátthờihạnmàDuveenđưara.Freudnhậnthấynhiềubệnhnhânquađiềutrịphântâmhọcmàvẫnkhôngthấytiếnbộ,nhưngnếuôngđưarathờihạnchótđểchấmdứttrịliệuthìhọsẽphụchồicũngsuýtsoátthờihạnchót.CònnhàphântâmJacquesLacanngườiPháplạisửdụngmộtbiếnthểcủachiếnthuậtấy–khimớinóichuyệnvớibệnhnhânchừngmươiphút,thỉnhthoảngôngđộtngộtchấmdứtsuấtđiềutrị.Nếuviệcnàylặpđilặplạinhiềulần,bệnhnhânýthứcrằngmìnhnêntậndụngthờigian,thayvìphíphạmđểnóichuyệnbângquơ.Vìvậythờihạnchótlàmộtvũkhíhiệuquả.Bạnhãyđóngsậpcánhcửalừngkhừngvàépngườikhácquyếtđịnhphứtrồi–đừngđểhọbuộcbạnphảichơitheoluậtchơicủahọ.Đừngbaogiờđểchohọcóthìgiờ.

Giớiảothuậtvàbầusôđềulàchuyêngiathúcépthờigian.Tuycóthểthoátkhỏixíchxiềngtrongvàiphút,nhưngHoudinilàmbộvậtlộnvớigôngcùmcảgiờđồnghồ,làmchokhángiảđổmồhôihột,nhấtlàkhiôngcóvẻsắpthuađếnnơi.Giớiảothuậtluônbiếtchủđộnglàmchậmnhịpđộdiễnbiếnđểthayđổicáchchúngtanhậnthứcvềthờigian.Tạoranhữngphútgiâyhồihộp,haycòngọilàlũngtim,quảlànhữngkhoảnglặngchếtngười:Càngchậmrãibaonhiêu,bàntaynhàảothuậtlạicàngtạorabấynhiêuảogiácvềtốcđộ,khiếnkhángiảcứnghĩlàconthỏđãxuấthiệntrongkhoảnhkhắc.Houdinitừngnó:“Câuchuyệncàngđượckểchậmthìnócàngcóvẻngắn.”

Tiếnhànhtrongchậmrãilàmchonhữnggìbạnthựchiệntrôngcóvẻquantrọnghơn–cửtọahòatheonhịpđộcủabạn,nhưbịthôimiên.Khihọlọtvàotrạngtháiđó,bạntùynghibópméothờigian.

Thờigiankếtthúc.Bạncóthểchơitrònàyvớinghệthuật–kiênnhẫnchờđợiđúngthờiđiểmđểratay,đưađốithủvàothếbịđộngbằngcáchpháhỏngkếhoạchthờigiancủahọ-nhưngsẽkhôngýnghĩagìnếubạnkhông

biếtcáchrađònkếtthúc.Bạnkhôngnêngiốnghàngtángườitrongxãhội,thoạttrôngthìtưởnglàmẫumựccủagươngkiênnhẫn,nhưngđếnkhidứtđiểmthìlạisợhãi:Kiênnhẫnsẽkhôngchútgiátrịnàotrừkhibạnquyếtchỉvồlấyđịchthủngaythờiđiểmthíchhợp.Bạnsửdụngtốcđộđểvôhiệuhóađốiphương,khỏalấpbấtkỳlỗilầmkhảdĩnào,vàlàmmọingườikinhngạcbởisứcmạnhvàsựdứtkhoát.

Vớisựkiênnhẫncủamộtthầyrắn,tadụrắnrakhỏihangbằngnhữngđộngtácbìnhtĩnhvàđềuđặn.Nhưngmộtkhirắnrarồi,chẳnglẽtalạidứdứngónchântrướcmỏnó?Khônglýdonàocóthểbiệnminhchochútdodựnhỏnhấtởgiaiđoạncuốicủacuộcchơi.Muốnbiếtailàbậcthầyởnghệthuậtđịnhgiờ,hãyquansátxửlýgiaiđoạnnày–xemhọcónhanhchóngthayđổinhịpđiệuvàđẩynhanhmọiviệcđếnkếtluậnnhanhchóngvàdứtkhoát.

Hìnhảnh:

Chimưng.Chimưngkiênnhẫnlặnglẽquầnđảobầutrời,thậtcao,thậtxaphíatrêncao,khônggìthoátkhỏicặpmắtsắcbén.Độtnhiênđúngvàothờiđiểm,chimlaoxuốngvớitốcđộmàconmồikhôngthểnàochốngđỡnổi.Trướckhinạnnhânbiếtđượcđiềugìxảyra,cặpchânnhưgọngkềmcủachimđãcắplấymangđi.

Ýkiếnchuyêngia:

Cóngọntriềutrongchuyệncủaconngười,

Biếttậndụngsẽchotavậnhội;

Nếuđểhụt,cảhànhtrìnhcuộcsống

Sẽsalầyởvũngcạnkhổđau.

(JuliusCaesar,WilliamShakespeare,1564-1616)

NGHỊCHĐẢO

Sẽkhôngchútlợiíchnàonếutathảlỏngdâycươngrồisauđóbuộcphảitựthíchnghivớitìnhhuống.Ởchừngmựcnàođó,taphảiđiềukhiểnđượcthờigian,nếukhôngmuốntrởthànhnạnnhâncủanó.Vìvậynguyêntắcnàykhôngcóphépnghịchđảo.

NGUYÊNTẮC36

PHỚTLỜNHỮNGGÌNGOÀITẦMTAY

Thừanhậnmộtvụviệccỏncontứclàlàmchonóhiệndiệncụthểhơn.Càngchúýđếnkẻthù,tacànglàmchonómạnhthêm.Mộtlỗiđángrachỉnhỏxíuvàkhóthấy,nhưngkhitacốgắngsửachữathìnólạithêmphầntồitệvàthuhútsựchúýcủamọingười.Trongcuộcsống,nhiềukhitanênđểyênmọiviệc.Mộtkhikhôngthểcóđượcđiềugìđó,tốthơntakhôngnênquantâmđếnnónữa.Càngítbiểulộsựquantâm,tacàngtỏraởthếthượngphong.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

PanchoVilla,lãnhđạoquânphiếnloạnMexico,thoạttiênchỉlàtrùmbăngcướp,nhưngsaukhicáchmạngnổravàonăm1910,ôngtatrởthànhmộtdạnganhhùngdângian–lấycủangườigiàuđểchongườinghèo,đứngđầunhiềucuộccướptáobạo,thựchiệnnhiềucuộcphiêulưulãngmạnlàmmềmlòngphụnữ.NhữngkỳtíchcủaVillarấthấpdẫnngườiMỹ,bởiôngtacóvẻnhưđếntừmộtthờikỳkhác,nửaRobinHood,nửaDonJuan.Tuynhiênsaunhiềunămchiếnđấu,tướngCarranzalàngườichiếnthắng,vìvậyVilladẫnbạiquânluivềcốquậnởbangChihuahua.QuânđộiVillarơirụngdầnvàcuốicùngtrởthànhbăngcướp,gâyphươnghạiđếntìnhcảmcủaquầnchúngtừngdànhchoông.Sauđócólẽvìquáthấtvọnghóacuồng,VillabắtđầutấncôngvàonướcMỹ.

Tháng3năm1916PanchoVillacướppháthịtrấnColumbusởbangNewMexico,giếtchết17ngườiMỹ,kểcảthườngdânlẫnquânsự.NhưnhiềungườiMỹkhác,tổngthốngMỹWoodrowWilsoncũngtừngkhâmphụcVilla,nhưnggiờđâyôngbuộcphảirataytrừngtrị.NhómcốvấngiụcWilsongửiquânvượtquabiêngiớiđểbắtsốngVilla.

ÁplựcngàycàngtăngnêncuốicùngvớisựưngthuậncủachínhquyềnCarranza,tướngMỹPershingdẫn10.000quânsangMexico.

QuânMỹphântánnhỏđểlùngsụcvùnghoangdãphíaBắcMexico.TrướcđâykhiVillatrởlạicướpbócthìdânchúngchánghét,nhưnggiờhọlạitônsùngvìôngdámchốnglạiquânđộiMỹhùngmạnh.MộtmặthọchegiấuVilla,mặtkháchọcungcấpchotướngPershingnhiềuthôngtinsailạc.

ĐếnmùaHènămđóquânMỹđãtănglên123.000ngườinhưngvẫnkhôngbắtđượcVilla.Tướngcướpnàythoắtẩnthoắthiệngiữavùngđồinúihoang

vumàquânMỹchưaquenphongthổ.Dịchbệnhbắtđầuhànhhạhọ,chưakểsựchánghétcủangườidânđịaphương.

Đếnmùađôngnămđó,Villavẫntiếptụctròchơiútim,cònphíaMỹvừacảmthấycuộchànhquânnàygiốngnhưtròhề,vừaítnhiềukhâmphụcVilla.Sangđầunăm1917,cuốicùngWilsonlệnhchoPershingdẫnquânvềnước.

Diễngiải

PhíaMỹtunglựclượnghùnghậutoandạychoPanchoVillamộtbàihọc,nghĩrằngchiếndịchchỉkéodàivàituầnvàsauđósẽkhôngcònainhớđếnôngtanữa.

Nhưngcàngkéodài,chiếndịchcàngchứngtỏphíaMỹbấttài,cònVillathìquátinhkhôn.Chútphiềntoáiđịaphươngtrởthànhsựlúngtúngtrênchínhtrườngquốctế.Mỹcàngtriểnkhaithêmquânthìcánquânlựclượngcànglàmchovụviệcgiốngnhưtròđùa.Cuốicùngthìconvoilạithuaconchuột,phảinhụcnhãrútquânvề.

LiệuWilsoncòncáchlàmnàokhác?Còn,vìôngtacóthểyêucầuchínhquyềnCarranzatruylùngVilla.HoặcgiảMỹcóthểthươnglượngvớimộtsốđàobinhcủaVillađểbắtsốngôngta.HoặcgiăngbẫytạibiêngiớichờVillatiếnquânlầnnữa.HoặcWilsoncóthểchọntháiđộlàphớtlờphứtrồi,đểrồitheothờigian,chínhquânđộiCarranzasẽlàmthịtVilla.

Bạnghinhớđiềusauđây:Bạnbịbấtổnbởitìnhhuốngvìchínhbạnchấpnhậnbị.Ngượclạibạncóthểchọntháiđộphớtlờkẻgâyhấn,xemnhưchuyệnvặtkhôngđángquantâm.Đâylàmộtnướccờmạnh.Bạnkhôngphảnứnglạiđốitượng,thìđốitượngsẽkhôngthểlôikéobạnvàomớrắcrốivôích.Ởđâykhôngdínhdánggìđếnlòngtựhàocủabạncả.Hãydạychoconbọchétcắnngứamộtbàihọc,bằngcáchphớtlờvàchonóvàoquênlãng.Trongtrườnghợpkhôngthểphớtlờ(thựctếPanchoVillađãgiếtnhiềungườiMỹ),tacóthểâmthầmlậpkếtriệttiêuđốitượng,chứđừnglàmmọingườichúýđếnmộtconcôntrùngnhỏnhoitrướcsaugìcũngsẽđichỗkhácchơihoặccũngchếtmất.Nếuphíthờigianvàsứclựcvàomớrắcrốiấythìđólàlỗicủata.Hãyhọccáchđánhlábàilàmcao,quaylưnglạivớinhữnggìvềlâuvềdàikhôngthểgâyphươnghạichota.

Thửnghĩmàxem–chínhphủcácvịphảitốn130triệuđôlađểbắttôi.Tôilôikéohọlênmiềnđồinúigiannan.Đôikhiđimộtlèonămmươidặm

khônglấyđâuragiọtnước.Họkhôngtìmđượcgìngoàinắngnôivàmuỗimòng…Đểrồichẳngđượcgìcả.

(PanchoVilla,1878-1923)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Năm1527,vuaHenryVIIInướcAnhquyếttìmcáchdứtbỏcụcnợCatherinexứAragon,bàvợcủaôngta.CatherinekhôngsinhchoHenrymộtđứaconnàođểnốidõi,vàHenrynghĩlàmìnhbiếtlýdo:ÔngbiếttrongKinhthánhcóđoạn“nếumộtngườilấyvợcủaanhhoặcemmìnhthìđólàviệcôuế:Vìhắnđãvạchtrầnsựlõalồcủangườianhemđó,vìvậyhọsẽkhôngcócon”.TrướckhiHenrycướinàng,CatherineđãthànhhônvớianhcủaHenrylàArthur,nhưngArthurđãquađời5thángsaulễcưới.Chờhếtthờigiantangchế,Henrytiếnhànhlễcướivớichịdâu.

CatherinelàcongáicủaVuaFerdinandvàHoànghậuIsabellaTâyBanNha,vàhônlễđãduytrìđượcmộtliênminhquýbáu.NhưnggiờđâyCatherinephảichứngminhvớiHenryrằngcuộchônnhânchóngvánhvớiArthurthậtrachưabaogiờtớinơitớichốn,nếukhôngquanhệcủahọsẽbịxemlàloạnluânvàcuộchônnhânthứnhìbịtuyênbốlàvôhiệulực.CatherineđãthuyếtphụcđượcGiáohoàngClementVIIrằngquacuộchônnhânthứnhấtbàhãycòntrinh,sauđógiáohoàngđãủnghộbằngcáchbanphúclànhcholễcưới,điềumàôngsẽkhônglàmnếuchorằngcuộchônnhânấyloạnluân.TuynhiênquanhiềunămchungsốngvớiHenry,Catherinevẫnkhôngsinhnởvàvàothậpniên1520bàbướcvàogiaiđoạnmãnkinh.Vớiđứcvua,điềuđócónghĩalàhoànghậuđãnóidốivềtrinhtiếtcủamình,rằngcuộchônnhâncủahọlàloạnluân,dođóThượngđếđãtrừngphạthọ.

CònmộtlýdokháckhiếnHenrymuốndứtbỏCatherine:ÔngđãyêumộtthiếuphụkháctênAnneBoleyn,vàhyvọngcướinàngđểcómụnconnốidõi.MuốnvậyphảihủycuộchônnhânvớiCatherine,nhưnggiáohoàngClementđãtừchốiđềnghịcủaHenry.

ĐếnmùaHènăm1527HenrybắtđầusangphòngkhácchứkhôngngủchungvớiCatherinenữa,vìôngtuyênbốrằngbàlàchịdâuchứkhôngphảivợông.ÔngkhăngkhănggọibàlàSươngCôngchúaxứWales,vốnlàtướcdanhcủabàvớitưcáchlàquảphụcủaArthur.Năm1531ôngcấmkhôngchobàvàotriều,saingườiđưabàđếnmộtlâuđàicáchxa.GiáohoàngdọasẽrútphépthôngcôngnếuHenrykhôngtriệuhồiCatherinevềcung.Henrykhôngchỉphớtlờlờiđedọađómàcònkhẳngđịnhrằngcuộchônphốiđã

tanvỡ,vàsangnăm1533tiếnhànhcướiAnneBoleyn.

ClementkhôngcôngnhậnnhưngHenrychẳngbậntâm.ÔngkhôngcònnhìnnhậnthẩmquyềncủagiáohoàngvàcắtđứtquanhệvớiGiáohộiLaMã,thiếtlậpGiáohộiAnhQuốc,màngườiđứngđầulàđứcvua.DođócũngkhônglạgìkhiGiáohộitânlậpnàytuyênbốAnneBoleynlàhoànghậuchínhthứccủaAnhQuốc.

Chodùgiáohoàngcóthửđedọacáchmấycũngchẳnghiệuquảgì,bởiHenryđơngiảnphớtlờôngta.Ôngtatứcđiênngười,vìtrướcgiờchưakẻnàodámkhinhthườnggiáohoàngđếnnhưvậy.Henryhạnhụcôngta,vàôngkhôngthểlàmgìđược.Ngaycảviệcrútphépthôngcông(màôngluônmangradọanhưngchưabaogiờthựchiện)cũngkhôngănnhằmgì.

BảnthânCatherinecũngchoángvángvìđònkhinhbạccủaHenry.Bàcốgắngđủcách,đủlờilẽnhưngchỉgặpphảitaiđiếc.Bịcôlậpkhỏitriềuđình,bịnhàvuakhôngđếmxỉa,điêncuồngvìgiậndữvàvôvọng,Catherinedầndầntànlụi,vàcuốicùngquađờihồithángGiêngnăm1536bởimộtkhốiungthưtrongtim.

Diễngiải

Khitachúýđếnaithìxemnhưhaingườitrởthànhđồnghộiđồngthuyền,ngườinàychuyểndịchhợptheohànhđộnghoặcphảnứngcủangườikia.Vàtrongtiếntrìnhđótamấtthếchủđộng.Đồnghộivớingườikhác,taphảichungvaisátcánhvớihọvàmởcửađónnhậnảnhhưởngcủahọ.NếumắcmứuvớiCatherine,Henrysẽsalầyvàonhữngcuộctranhcãikhôncùng,cókhảnănglàmsuyyếuquyếttâmvàhaomònsinhlựcông.NếuchọncáchthuyếtphụcClement,hoặcthươnglượnghaythỏahiệp,HenrysẽlọtvàothếtrậnmàClementưachuộng:Tậndụngthờigian,hứahẹnlỏnglẻo,nhưngcuốicùngsẽđếnđiểmmấuchốtmàcácgiáohoàngluônđạtđến–làmnhữnggìhọmuốn.

NhưngHenrykhôngsalầyhaylọtbẫy,màtiếnhànhmộtnướccờcósứccànquétlớn–khinhthịhoàntoàn.Phớtlờthiênhạtứclàkhửbỏhọ.Họsẽbịbấtngờvàphẫnnộ,nhưngvìkhôngcóquanhệgìvớitanênhọcũngchẳnglàmđượcgì.

ĐâychínhlàkhíacạnhtiếncôngcủaNguyêntắcnày:Nướccờkhinhthịlànướccờmạnh,vìnóchophéptakhẳngđịnhcácđiềukiệncủacuộcđốiđầu.Chiếntranhđượctiếnhànhtheođiềukiệnmàtađặtra.Talàvuavàtakhông

đếmxỉađếnkẻxúcphạm.Hãythửnhìnxemchiếnthuậtnàylàmđốiphươngtứctốiđếnmứcnào–hếtmộtnửaviệchọlàmchínhlàkhiếntaphảiquantâm,vàkhitathuhồimốiquantâmđóthìhọsẽsụpđổvìvỡmộng.

CONNGƯỜI:

Bạnđáhắn–hắnsẽthathứchobạn.

Xunịnhhắn–cóthểhắnbịbạnlừa,cóthểkhông.

Nhưngbạnkhôngthèmbiếthắnlàaithìhắnsẽghétbạn.

(IdrieShah,CaravanofDreams,1968)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Sựkhátkhaothườngtạorahiệuứngtráingược:Càngaoướcđiềugì,càngđuổitheonóthìnócànglẩntránhbạn.Càngquantâmđếnđốitượngchừngnàothìđốitượngcàngkhướctừbạn.Nhưthếbởivìmốiquantâmcủabạnquálớn,làmchongườitangượngngùng,thậmchísợhãi.Dụcvọngkhôngthểkiềmchếđượcsẽlàmchobạncóvẻyếuđuối,khôngxứngđáng,vàtrôngthậtthảmhại.

Nếumuốnmàkhôngđược,thàbạnquaylưng,chứngtỏmìnhchẳngthèm,mìnhrẻrúng.Tháiđộnàysẽlàmchođốitượngtứcđiênlên.Đếnlượthọsẽmuốnđiềugìđó,chẳngqualàđểgâyấntượngđốivớibạn–cóthểlàđểchiếmhữuhoặcgâytổnthươngchobạn.Nếuhọmuốnchiếmhữu,xemnhưbạnđãthànhcôngbướcđầudụdỗ.Cònnếuhọmuốngâytổnthương,nghĩalàbạnđãlàmhọbấtổnvàkhiếnhọchơitheoquyluậtdobạnđềra(xemcácNguyêntắc8và39vềviệcdụngườikhácđộngthủ).

Khinhmiệtlàđộcquyềncủanhàvua.Tianhìncủangàirọivàovậtnàothìvậtấymớihiệnhữu,điềugìbịngàiphớtlờvàquaylưngthìxemnhưquácố.ĐâylàvũkhícủavuaLouisXIV–nếukhôngthíchbạn,ôngtasẽxửsựnhưthểbạnkhôngcómặt,ônggiữthếthượngphongbằngcáchcắtđứtđộnglựccủasựtươngtác.Đóchínhlàloạisứcmạnhtasẽcókhiđinướccờkhinhthị,đểthỉnhthoảngchứngtỏvớiđốiphươngrằngkhôngcómợthìchợvẫnđông.

Nếunướccờphớttỉnhlàmtăngsứcmạnh,thìtấtnhiênđiềungượclạisẽlàmtasuyyếu.Nếuđểýtháiquáđếnmộtđốithủyếuớt,chínhtasẽcóvẻyếuớt,vànếutacàngtốnnhiềuthìgiờđểđốiphóvớimộtđốithủnhưthếthì

hắnsẽcàngcóvẻvĩđạihơn.ĐâylàlỗilầmmàthànhphốAthenscổphạmphảikhidẫnquântiếncôngthịtrấnnhỏSyracuse,cũnglàlỗilầmcủaTổngthốngKennedykhithấtbạitạiVịnhconHeoởCuba,làmchoCastrotrởthànhngườihùngquốctế.

Mốinguythứhai:Nếunghiềnnátđốitượng,haythậmchíchỉcầnlàmchonótrầyxước,thìtasẽlàmthiênhạcảmthươngchokẻyếu.PheđốilậpthườngchỉtríchtổngthốngFranklinD.RooseveltvềnhữngkhoảnchiđólàđúngvìgópphầnchấmdứtcuộcĐạiSuythoái.Sauđópheđốilậplạinắmlấymộtcơhộimàhọnghĩlàsẽchứngminhđượcsựxahoacủatổngthống:ÔngtiêutốnkhánhiềuchoconchóFala.NhưngRooseveltcócâutrảlời:Tạisaobọnhọdámchỉtríchmộtconchónhỏtộinghiệpkhôngcókhảnăngđểtựvệ?DiễnvănbênhvựcchóFalalàmộttrongnhữngbàinóiđượcngưỡngmộnhấtcủaRoosevelt.Trongtrườnghợpnày,kẻyếuđuốiđángthươnglàconchócủatổngthống,vàpheđốilậpbịtácdụngngược–vềsau,nhândâncàngcảmthôngvớitổngthốngvìkhuynhhướngtựnhiênlàvềphe“kẻyếu”,cũngnhưcôngluậnMỹthươngcảmchoPanchoVilla.

Theokhuynhhướngtựnhiên,tacốgắngkhắcphụclỗilầm,nhưngcàngcốthìlỗicàngtệ.Đôikhiđểynhưvậycònhayhơn.Năm1971khitờNewYorkTimescôngbốHồsơNgũgiácđài(liênquanđếnviệcchínhphủMỹsailầmtạiĐôngDương),HenryKissingernổitrậnlôiđình.SôimáukhithấychínhphủNixonbịsuyyếubởichỗròrỉđó,ôngđưaranhữngchỉđạođốiphó,dẫnđếnviệcthànhlậpnhómbưngbítđượcgọilà“Thợhàn”.ChínhnhómnàysauđóđãđộtnhậpvàovănphòngpheDânchủởkháchsạnWatergateđặtthiếtbịnghelén,rồibịđổbể,tạorachuỗisựkiệnkhiếnchínhquyềnNixonsụpđổ.ThậtraviệccôngbốHồsơNgũgiácđàichưaphảilàmốinguytrầmtrọngchochínhphủ,nhưngchínhphảnứngcủaKissingerđãlàmchonótrởnêntrầmtrọng.Khiđịnhsửachữasailầmnàyônglạitạorasailầmkhác:Nỗiámảnhvềanninhrốtcuộccòntànphádữdộihơn.NếucứphớtlờHồsơNgũgiácđài,cólẽdầndàrồiquảbóngcũngxìhơithôi.

Vìvậykhiđánhgiáđúngtìnhhuống,nhiềulúctanênphớtlờ,giốngnhưnhàquýtộckhôngthèmđểýđếnvụviệc.Cónhiềucáchđểápdụngquytắcnày.

Thứnhấtlàlýluậntheokiểuchùmnhoxanh.Nếukhaokhátđiềugìmàkhôngđạtđược,thìcáchtệnhấtđểthiênhạđểýmìnhchínhlàthanthởrênxiếtvềđiềuđó.Chiếnthuậthùngmạnhhơnchínhlàhànhxửnhưthểtakhôngthèmquantâmđếnnó.KhiđượccácđồngnghiệpủnghộtranhcửchiếcghếthànhviênnữcủaAcadémieFrançaisevàonăm1861,GeorgeSandnhanhchóngnhậnrarằngviệnhànlâmsẽkhôngbaogiờchuẩnthuận.

Thayvìkêuca,Sandchobiếtmìnhkhônghứngthúđểgianhậpcáinhómbahoagiànua,tựđánhgiáquácaovàxarờithựctếđó.Tháiđộnàyrấthay,bởivìnếunổigiậnvìkhôngđượcgianhập,Sandsẽchứngtỏmìnhaoướcchiếcghếấybiếtbao.Tuyênbố“chùmnhocònchua”đôikhibịxemlàphảnứngcủakẻyếu,nhưngthậtrađólàchiếnthuậtcủakẻtàiba.

Thứhai,khibịcấpdướichỉtrích,tahãyđánhlạchướngmọingườibằngcáchgiảvờkhôngcảmnhậnđònchỉtríchấy.Tacóthểngólơ,hoặcgiảứngxửnhẹnhàngnhưthểđònđókhôngănnhằmgìmình.Tươngtự,khilỡphạmsailầm,tanênkhỏalấpbằngcáchxemđólàchuyệnnhỏ.

Làmônđồthuầnthànhcủatràđạo,NhậthoàngGo-Saiinsởhữumộtchénuốngtràcổvôgiámàtấtcảtriềuđìnhđềuthèmkhát.NgàykiangườikháchviếngtênlàDainagonTsunehiroxinphépđượcmangchénrachỗsángđểcóthểxemxéttỉmỉhơn.Ítkhinàocáichénrờikhỏivịtrícốđịnhtrênbàn,tuynhiênhômđóNhậthoàngđangvuinênôngchấpthuận.NhưngkhiđangxămxoiởhànhlangthìTsunehirolỡtaylàmrớtkhiếncáichéntanthànhtrămmảnh.

TấtnhiênNhậthoànggiậnđiênngười.“Thầnquảthậtđángtộikhilỡtayđánhrớt,”Tsunehirocúirạpmình,“nhưngthậtracũngkhôngcóviệcgìquátrầmtrọng.Cáichénnàyđãquáxưarồi,cóthểtựnứtbấtkểlúcnào,nhưngbềnàothìnócũngkhôngcólợiíchgìvềmặtcôngcộng,vìvậythầnnghĩrằngthậtmaymắnkhinókếtthúcnhưthế.”Lốiứngxửbấtngờnàylậptứccóhiệuquả:Nhậthoàngnguôigiận.Tsunehirokhôngvậtvãsụtsùi,cũngkhôngquálờitạlỗi,nhưngchothấygiátrịvàsứcmạnhcủamìnhkhixửlýlỗilầmvớimộtgiọngkhinhbạc.Nhậthoàngcảmthấymìnhcũngphảiđáptrảbằngtháiđộquântử,chứnếunổigiậnthìquáthấphènnhỏmọn–mộthìnhảnhmàsaunàyTsunehirocóthểlợidụng.

Giữanhữngngườiđồngđẳngvớinhau,chiếnthuậtnàycókhảnăngdộingược:Họcóthểlênántalàvôtâmhoặctànnhẫn.Nhưngvớikẻbềtrên,nếutanhanhchóngphảnứnggọngàngthìsẽrấthiệuquả:Tanéđượcphảnứnggiậndữ,giúpsưphụkhỏiphungphíthờigianvàsứclựccàunhàu,tạođiềukiệnchosưphụchứngminhmìnhcaocảvàrộnglượng.

Trongtrườnghợpbịbắtquảtangphạmsailầm,nếutacứquanhcochốicãihoặcsuýtsoaxinlỗi,cókhảnăngmọiviệcsẽtồitệthêm.Đôikhitốthơntanênứngxửngượclại.NhàvănthờiPhụchưngPietroAretinothườngkhoekhoangvềgiaphảquýtộccủamình,vàtấtnhiênđiềuđóchỉlàxạosựvìthậtraanhtachỉlàconôngthợđónggiày.Cuốicùngkhicókẻthùtiếtlộsựthật,

thiênhạđồnrùmkhắpVenicevàmọingườihếtsứcngạcnhiên.NếulúcđóAretinocốbiệnminhhayxinlỗi,cóthểmọithứsẽsụpđổ.Đàngnàyanhmạnhmẽnhìnnhậnsựthật,vàsựthậtnàyngàycàngchứngminhchoýchívượtkhócủaanh,vìtừvịtríthấpkémtrongxãhội,anhđãkiêntrìleolênđỉnhcao.TừđóvềsauAretinokhôngbaogiờnhắcđếnlờinóidốitrướcđó,màchỉnhấnmạnhđếnxuấtxứbìnhdâncủamình.

Hãynhớ:Vớinhữngchuyệnkhôngđáng,tầmphàovàbựcbộinhỏnhoi,bạnnênphớtlờvàkhinhbạc.Đừngbaogiờchothấymìnhbịảnhhưởnghoặcxúcphạm,vìnhưvậyvấnđềchỉcànghiểnnhiênhơnmàthôi.

Hìnhảnh:

Vếtthươngnhỏ.Tuynhỏnhưngnólàmtađauvàbựcmình.Takêuca,gãingứa,gỡmàyvàthửđủloạithuốcchữa.Đếnbácsĩcònlàmnótệhơn,vếtthươngnhỏtrởthànhvấnđềlớn.Phảichitacứđểyênđó,chothờigianhàngắnvàgiảithoáttakhỏinhữnglolắngmuộnphiền.

Ýkiếnchuyêngia:

Hãyhọcnướccờkhinhbạc.Đólàcáchtrảthùkhônngoannhất.Bởivìcónhiềungườilẽrathiênhạkhôngthểbiếtgìvềhọ,nếuđốithủcủahọkhôngquantâmđếnhọ.Khôngcósựtrảthùnàobằngviệclãngquên,vìnhưvậychínhlàchônvùikẻhènmọndướilớpcátbụicủachínhsựnhỏmọncủahọ.

NGHỊCHĐẢO

Nướccờkhinhbạc,bạnphảichơithậtkỹlưỡngvàtinhtường.Hầuhếtcácchuyệnvặtsẽtựmờphainếubạnphớtlờchúng,nhưngvẫncónhữngvấnđềsẽungthốilênnếubạnkhôngcanthiệp.Phớtlờmộtđốithủnhỏyếu,sauđóhắntrởthànhkẻthùđángngại,cayđắnghậnthùvìtrướcđóbạnkhinhthườnghắn.NhữngônghoàngItaliathờiPhụchưngkhôngđếmxỉagìkhiCesareBorgiakhởiđầusựnghiệp,nhưngkhihọbiếtquantâmthìđãquátrễ-thúcongiờđãhóasưtử,từngbướcthôntínhtoàncõiItalia.Vìvậytrướckhicôngkhaibàytỏtháiđộxemthường,bạncầnphảiâmthầmtheodõiriêngđốitượngđó.Đừngđểnóbiếnthànhtếbàoungthư.

Hãypháttriểnkỹnăngđánhgiávấnđềchưahệtrọng,vàcanthiệptrướckhichúngquátầmtay.Hãyhọccáchphânbiệtđiềugìcótiềmnăngtaihọavớiviệcchỉgâybựcdọcchútđỉnh.Tuynhiênchodùtrườnghợpnàothìbạncũngkhôngnênhoàntoànbỏmặc.

NGUYÊNTẮC37

TẠORASỰHOÀNHTRÁNG

Hìnhảnhhoànhtrángvàđộngtáccaođạosẽtạoravầnghàoquangquyềnlực,vìaiaicũngđápứng.Hãytổchứcnhữngmànhoànhtrángchongườixungquanhthấy,vớihìnhảnhsốngđộng,biểutượngrựcrỡlàmtônvinhsựhiệndiệncủabạn.Lóamắtvìnhữngcảnhtượngấy,sẽkhôngaiđểýxembạnđangthựcsựlàmgì.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàođầuthậpniên1780,cưdânBerlinđồnvềcáchchữatrịthầnsầucủamộtbácsĩmangtênWeisleder.Ôngbiểudiễntrongmộtcăng-tinbánbiađượccảitạolại,cònbênngoàilàtừnghàngdàiđủloạingười,từmùlòađếnquèquặt,hoặcbấtkỳbệnhnhânnàomàyhọccổđiểnđãchê.Khicácbệnhnhânxácnhậnrằngôngchữatrịbằngánhtrăng,thìmọingườigọiônglàBácsĩÁnhtrăngcủaBerlin.

Đếnnăm1783lạicótinđồnrằngôngđãchữachomộtbàgiàucókhỏibệnhnany,từđóôngtrởthànhsiêusao.TrướcđâychỉthấydânnghèoBerlinráchrướixếphàng,giờđâycòncóbệnhnhânquầnáobảnhbaovớicảdãyxamãlộnglẫychờtậnhoànghôn.Dânnghèosẽgiảithíchrằngbácsĩchỉtrịbệnhvàogiaiđoạnbạchnguyệt.NhiềungườikhẳngđịnhhọđượcchữakhỏikhibácsĩWeislederkêugọithầnlựccủaánhtrăng.

Bêntrongcănphòngrộnglàhổlốnđủloạingười,đủmọigiaicấpvàmàuda,trôngnhưcáithápBabelthứthiệt.Từtrêncao,ánhtrăngchiếuxuyênkínhcửasổrộnglớn.Ngườitachobiếtbệnhnhânđượcmờilênlầu,chiathànhhaingã.Namgiớisangbêntráigặpbácsĩ,nữgiớirẽphảiđếnphòngcủavợbácsĩ.Mớitớichâncầuthang,bệnhnhânđãnghetiếngrênlatừtrênvọngxuống,nơitươngtruyềnrằngđãcóngườimùđượcchữasángmắt.

Chẳnghạnnhưcóbétraibịđaungực,bácsĩsẽẵmbélênsoitrướcánhtrăng,sauđóxoavàochỗđauvàthìthầmnhiềucâukhóhiểu,cặpmắtvẫnkhôngrờimặttrăng.Sauđóbácsĩthutiềnvàtiễnbệnhnhânracửa.Ởđầubênkia,cácbệnhnhânnữkhẳngđịnhbàbácsĩchữatrịlinhnhiệmkhôngkémôngchồng,vìhọcảmthấynhữngcơnđaunhứcđãđỡhẳn.

Diễngiải

GiảđịnhbácsĩWeislederkhôngbiếttítigìvềyhọc,thìítraôngcũngamhiểutâmlýconngười.Ônghiểurằngkhôngphảilúcnàothiênhạcũngthíchlờilẽhoặcdiễngiảiduylý;họmuốntácđộngtứcthờiđếncảmxúc.Cứchohọđiềuhọmuốn,phầncònlạihọsẽbổsungđầyđủ,chẳnghạnnhưviệctưởngtượngrằngmìnhđượcchữatrịbằngánhsángphảnchiếutừmộttảngđácáchxahàngtrămngàndặm.

BácsĩWeislederkhôngcầnthuốcmenhoặcdiễnthuyếtdàidòngvềnănglựccủamặttrăng.Bảnthânánhtrăngđãđóngvaitrònamchâmthuhútđủmọiloạimơtưởng,nhưlịchsửtừngchứngminhbiếtbaolần.Chỉcầngắnliềnbảnthânmìnhvớihìnhảnhmặttrăng,bácsĩđãcóthểgomthuquyềnlực.

Hãynhớrằngtaphảidựavàođườngngangngõtắtđểmưucầuquyềnlực.Taphảiluônvòngnétránhnhữngmốinghi,hoặctâmlícưỡnglạiýchícủata.Hìnhảnhlàcáchđitắtrấthiệuquả:Chúngnéđượccáiđầu,vốnhaynghingờvàkhángcự,vàđánhthẳngvàocontim.Hìnhảnhápđảothịgiác,tạoranhiềuliênkếthùngmạnh,quytụmọingườilạivớinhauvàdấylênnhiềucảmxúc.Vớicặpmắtbịánhtrăngápđảo,nạnnhânsẽkhôngcònnhiềucảmxúc.Vớicặpmắtbịánhtrăngápđảo,nạnnhânsẽkhôngcònkhảnăngnhậnthứcmọitròbịpbợm.

DIANEDEPOITIERS

Năm1536,vịvuatươnglainướcPháplàHenriIItuyểnvươngphiđầutiên,DianedePoitiers.LúcđóDianeđã37tuổi,vàlàgóaphụcủaquanđạiphuvùngNormandy.CònHenrichỉlàchàngthanhniên17tuổimớibắtđầuhọcđòitráctáng.Thoạtđầuquanhệgiữahaingườichỉcóvẻvềmặttinhthần,nhưngdầndàHenriyêuDianethậtsự,thíchngủlạiphòngnànghơnlàvềvớingườivợtrẻCatherinedeMédicis.

Năm1547VuaFrançoisbănghàvàHenrilênngôi,Dianecảmthấyvịtrícủamìnhhếtsứcnguyhiểm.Đãluốngtuổi48,vàmặcdùsửdụngđủloạithuốctrườngxuânvàsữatắmdưỡngda,Dianekhôngthểchegiấunhữngvếthằncủathờigian.GiờđâyHenriđãlàvua,cókhảnăngôngsẽquaylạivớihoànghậu,rồicũngnhưnhữngvịvuakhác,ôngsẽchọnmộtvươngphikháctrongvôsốnhữngmỹnữtừnglàmbaonhiêutriềuđìnhÂuchâuphảiganhtỵvớiPháp.Dùsaothìnhàvuacũngchỉmới28tuổi,trôngthậthàohoaphongnhã.NhưngDianeđâucóđầuhàngdễnhưvậy,nàngsẽtiếptụcmêhoặcngườitình,nhưnàngđãmêhoặcsuốt11nămqua.

Bímậtcủanàngnằmtrongcáchìnhtượngbiểutrưng.NgaytừlúcđầumớigiaotiếpvớiHenri,nàngđãchếrahìnhảnhbằngtênhọcủahaingườiđanxenvớinhaunhưmộtlờithề.LúcấyHenrichothểhiệnhìnhảnhấykhắpmọinơi:thêulênáo,khắclêntượngđài,nhàthờ,mặttiềnđiệnLouvreởParis.HaimàumàDianeưathíchnhấtlàđenvàtrắngnênnàngchỉmặcyphụctoànmàunày,vànàngtậndụngmọicơhộiđểthểhiệnhìnhảnhtêntuổiquấnquítkiacũngbằnghaimàuđentrắng.Aiaicũngnhậnrabiểutượngấyvàýnghĩacủanó.

SaukhiHenrilênngôi,Dianecòntiếnxathêmmộtbước:tựđồnghóavớinữthầnLaMãcùngtênlàDiana.Đâylàvịnữtổnghềsănbắn,vốnlàthútiêukhiểntruyềnthốngcủahoànggia,đồngthờilàmônthểthaomàHenrisaymênhất.CũngquantrọngkhôngkémlàtrongnghệthuậtthờiPhụchưng,Dianatượngtrưngchosựtrongtrắngvàtiếthạnh.KhimốiliênhệđượctạoragiữaDianevànữthầnDiana,mọingườitrongtriềuđềuhiểuvàthêmphầnkínhtrọngbà.Nêucaomốiquanhệ“trongtrắng”giữabàvớinhàvua,hìnhảnhấyđãđặtDianeđứngcaohơnnhữngvụngoạitìnhlăngnhăngcủamấybàvươngphikhác.

Đểtăngcườnghìnhảnhđó,DianecholàmlạitoànbộlâuđàicủabàởAnet.BàchodựnglênmộtsảnhđườngnhiềucộttrônggiốngnhưngôiđềnkiểuRoman,làmtừđátrắngNormandyxenvớiđálửamàuđentuyền,thểhiệnhaimàuđặcthùcủaDiane.Huyhiệumangtênhọcủavàbàđượckhắckhắpmọinơi,xenlẫnvớinhữngbiểutượngcủathầnnữDiana.Bêntronglànhiềutấmthảmkhônglồkểlạitừnggiaiđoạntrongtruyềnthuyếtcủanữthần.Trongvườn,nhàđiêukhắclừngdanhGouionthựchiệntácphẩmDianeChasseresse(thầnnữDianeởtưthếđisăn,hiệnvẫnđượctrưngbàyởbảotàngLouver)vớigươngmặtgiốngDianedePoitiersnhưđúc.

TấtcảnhữngthứnàyđềugâyấntượngcựckìmạnhvớiHenri,vàsauđóđiđâunhàvuacũngcangợivẻđẹpcủatượngnữthần.KhicảhaixuấthiệntạiLyon,thầndântrongvùngđãdựnglênhoạtcảnhthầnnữDiana.ThisĩtrứdanhnhấtthờiđólàPierredeRonsardsảnxuấtcáctácphẩmngợicaDiana,vàtrongdângiannổilênmộtphongtràosùngkínhbà.HenricảmthấyhìnhnhưDianetựtạochomìnhmộtloạihàoquangthầnthánh,vàhìnhnhưôngphảitônsùngbàsuốtđời.Mãichođếnkhiôngbănghàvàonăm1559,nhàvuavẫntrungthànhvớibà-phongtướccôngchobà,banchovôvànbổnglộc,bàytỏlòngtônsùngvôbờđốivớivươngphiđầutiênvàduynhất.

Diễngiải

DianedePoitiers,mộtphụnữxuấtthântừgiớitrưởnggiảđãkhéoléomêhoặcđượcHenrisuốthơn20năm.Lúcvuabănghàthìbàđãvàotuổilụctuầnnhữngvuavẫnmộtmựcyêuthương.NhưvậylànhờbàhiểuHenrirấtrõ.Ôngkhôngmấytríthứcnhưnglạisaymêdãngoại,xemkỵsĩthiđấu,ngắmcácthiếunữmặcđẹp.SựsaymêvẻđẹpthịgiáccủaHenri,Dianethấyrấtấutrĩvàbàđãlợidụngsựấutrĩnàymỗikhicócơhộithíchhợp.

MànlợidụngkhônngoannhấtlàvụtựđồnghóavớinữthầnDiana.Vớimánhkhóenày,Dianeđãđưacuộcchơivượtquahìnhảnhvậtchấtđểvươntớilĩnhvựcbiểutượngtâmlinh.Biếnhìnhảnhmộttìnhnhâncủavuathànhbiểutượngtiếthạnh,quảlàmộtkỳcông,nhưngDianethựchiệnđượckỳcôngđó.Nếukhôngdệtđượcmốidâyliênhệvớinữthần,Dianechỉlàmộtcungphiđanggiàđi.Nhưngmộtkhibiểutượngđóđãxuấthiện,Dianetrởthànhmộtsứcmạnhhuyềnthoạiđểchomọingườisùngbái.

Bạncóthểsửdụngnhữnghìnhảnhtươngtự,thêudệtcáctínhiệuthịgiácthànhmộttậphợpmangtínhbaoquát,nhưDianeđãlàmvớimàusắcvàhuyhiệu.Thiếtlậpđượcmộthìnhảnhriêngbiệtnhưthế,bạncũngsẽcóvịtríkhácvớiphàmphu.Bạncóthểđẩycuộcchơixahơnmộtchút:Tìmtrongkhotàngquákhứxemcóhìnhảnhhaybiểutượngnàothíchhợpvớivịtrícủamìnhhiệnnay,rồikhoácnólênvainhưmộtlongbào.Chiếcáođósẽgiúpbạntrôngvĩđạihơnthựctế.

Vìánhsángmàmặttrờilantỏasangnhữngvìsaokháclàmchotấtcảtrônggiốngnhưcáctriềuthầnquanhvuavìsựphânphốiánhsángkhôngđồngđềuvàbìnhđẳngnhưnhauchotấtcảmọithứ,vìlợiíchmànómangđếnchomọinơi,sinhrađờisống,nguồnvuivàhoạtđộngvìsựthườnghằngcủanókhôngbaogiờthayđổi.Tachọnmặttrờinhưlàhìnhảnhhuyhoàngnhấtđểđạidiệnchomộtlãnhtụvĩđại.

(VuamặttrờiLouisXIV,1638-1715)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Dùnglờilẽđểcủngcốvịtrícủamìnhlàtròmayrủi:Chữnghĩalàdụngcụnguyhiểmvàcóthểchệchhướng.Chữnghĩamàthiênhạdùngđểthuyếtphụcchúngtacuốicùngsẽkhiếntaphảnánhhìnhảnhhọbằngchữnghĩacủata.Tanghiềnngẫmchữnghĩacủahọthậtlâuvàthườngkhilạitinđiềungượclại.Ngoàirachữnghĩathườngxúcphạmta,dấylênnhiềuliêntưởngmàngườitanóikhôngđượcchủý.

Tráilạihìnhảnhsẽlàmmêcungcủachữnghĩabịngắnmạch.Hìnhảnhđánhnhauvàocảmxúc,khôngchừathờigianchosuynghĩhoặcnghingờ.TahãytưởngtượngBácsĩÁnhtrăngcốgắngthuyếtphụcngườichưatinvềnănglựcchữalànhcủaánhtrăng,vềmốiliênhệgiữamìnhvớiquảcầuxalắcđó:Cólẽôngtasẽkhôngthànhcông.Nhưngmaythay,ngaykhibướcvàođạisảnh,bệnhnhânđãbịchìmtrongcảnhtượnghuyềnbívàấntượng,khôngcầnphảitốnnhiềulờivìánhtrăngđãđủsứcthuyếtphục.

Bạnnênnhớrằngchữnghĩađưatavàothếbịđộng.Nếuphảimấtcônggiảithích,thìxemnhưquyềnlựccủatađãbịđặtvấnđề.Tráilại,đốivớingườixem,hìnhảnhsẽápđặtnhưđiềuđươngnhiênđượcquyđịnhsẵn.Hìnhảnhkhiếnngườitakhôngcònmuốnhỏi,hìnhảnhtạoranhiềuliêntưởngmạnhmẽ,khánglạinhữngdiễngiảingoàiýmuốn,hìnhảnhliênthôngtứcthìvàtạoracácliênkếtvượtxakhỏinhữngdịbiệtxãhội.Chữnghĩadấylênlýluậnvàchiarẽ;hìnhảnhquytụmọingườilạivớinhau.Đólàdụngcụquyềnlựchùngmạnh.

Đócũnglàquyềnlựccủabiểutượng.Biểutượngđạidiệnchomộtđiềugìđótrừutượnghơn.Cácýniệmtrừutượng-sựtrinhbạch,lòngáiquốc,tìnhyêu,dũngkhí-đầynhữngliêntưởngmạnhmẽvềcảmxúc.Sovớinhữngchữnghĩadàidòngvăntự,biểutượnglàđườngđitắt,chứađựnghàngtáýnghĩachỉtrongmộtcâuhoặcmộtvậtđơngiản.BiểutượngcủaVuaMặttrời,nóinhưLouisXIV,córấtnhiềutầngýnghĩa,nhưngcáiđẹpcủanóởchỗnhữngliêntưởngkhôngcầngiảithíchmàthầndânsẽhiểuđượcngay,làmchoLouisnổibậthơnnhữngvịvuakhác,tạonênmộtvẻđườngbệđặcbiệtvượtxatrêntấtcảchữnghĩa.Biểutượngchứađựngvôvànquyềnlực.

Bướcđầutiênđểsửdụngbiểutượngvàhìnhảnhchínhlàhiểuđượctầmquantrọngcủathịgiácsovớinhữnggiácquankhác.TrướcthờiPhụchưng,ngườitanghĩcácgiácquanquantrọngnhưnhau.Nhưngtừđóvềsauthịgiácvượttrộivàtrởthànhgiácquanmàtatindùng.BịngườiMoorbắtlàmnôlệ,họasĩFilippoLippihọahìnhchủnhânmìnhsốngđộngtrêntường.Khichủnhânthấyđược,ônghiểungaysứcmạnhcủangườicókhảnăngtạorabứcvẽấynênliềnralệnhtrảlạitựdo.

Khisắpxếpmọithứtheothịgiác,bạnphảichămchútthậtkỹlưỡng.Nhữngyếutốnhưmàusắc,đềucộnghưởngrấtmạnhvềmặtbiểutrưng.Thiênhạsẽhưởngứngvớimàusắcnhanhhơnlàvớichữnghĩa.

KhiđạigialừaYellowKidWeilchếrabảntintứcdạngbứcthưngỏđểquảngcáocácchứngkhoánrởmmàôngđangraobán,ôngtrangtrọngđặt

tênlà“BảntinthưĐỏ”,mướninấncẩnthận,vớimàuđỏrựcrỡbắtmắt.Màunàytạoratâmlýgiụcgiãngườixem,khiếnhọnghĩđếnsứcmạnhvàvậnmay.Trongnhậtkýsaunày,Weilnhìnnhậnnhữngchitiếtđóđóngvaitròquantrọngtrongmànlừađảo.Vìvậynếucótừ“vàng”trongtíttựabấtkỳmóngìmàbạnđịnhraobán,hãyinnómàuvàngkim.Vìtainghekhôngbằngmắtthấy,nênthiênhạsẽđápứngvớimàusắcnhanhhơnlàlờinói.Thịgiáccókhảnăngtácđộngmạnhđếncảmxúc.Hiệuquảhơnhếtlàviệcphốihợpthànhmộtcáimới–hòanhậphìnhảnhvàbiểutượnglạithànhđiềugìđóchưatừngthấy,nhưngquasựphốihợpmớiấy,mọingườisẽcảmnhậntốthơnmộtýtưởng,thôngđiệp,haytínngưỡngmới.Cảđờimình,HoàngđếLaMãConstantinerấtsùngbáithầnmặttrời.Nhưngngàykiakhiđangngắmvầngdương,ônghoàngthấycâychữthậphiệntrênnềnmặttrời.Điềunàykhiếnôngsuyngẫmvềuylựcvượttrộicủamộttôngiáomới.SauđóôngkhôngchỉchuyểnsangCônggiáo,màcònkhuyếnkhíchcảđếchếLaMãtheođạomớiấy.Chodùtấtcảcácthầyraogiảnghaythuyếtdụhếtmìnhcũngkhôngthểmanglạikếtquảtươngtự.Hãypháthiệnvàliênkếtmìnhvớinhữnghìnhảnhvàbiếttượngnàocósứcliênthôngthầntốc,bạnsẽnắmđượcquyềnlựcvôsong.

Hìnhảnhthườngxuấthiệntheodạngchuỗinàođó,vàtrìnhtựxuấthiệnsẽtạorabiểutượng.Vídụđốitượngnàoxuấthiệntrướcsẽtượngtrưngchoquyềnlựchoặchìnhảnhtrungtâmsẽcótầmquantrọnglớnhơn.

Lúcthếchiếnthứhaikếtthúc,tướngEisenhowerlệnhchocácđoànquânMỹdẫnđầuquânđộiđồngminhtiếnvàoParisđãgiảiphóng.TuynhiêntướngPhápCharlesdeGaullenhậnrarằngtrìnhtựnàyhàmýngườiMỹđiềukhiểnvậnmệnhnướcPháp.Saunhiềunỗlựcsắpxếpvàđiềuđình,tướngDeGaullevàSưđoànIIThiếtgiápcủaPhápđượcphépdẫnđầuquânđồngminh.KếtquảlàsauđópheđồngminhbắtđầuđốixửvớiôngnhưlãnhtụmớicủanướcPhápđộclập.DeGaullehiểurằngmộtlãnhđạophảiđứngđầuđoànquânđúngtheonghĩađen.Hìnhảnhnàysẽtạoramốiliêntưởngkhôngthểthiếu,dấylênnhữngxúccảmtrongquầnchúngmàDeGaullecầncó.

Ngàynaytròchơibiểutượngcũngcóthayđổi:cólẽkhôngcònhợpthờichobạnđóngvaiVuaMặttrời,hoặcgiảđểquấnáobàonữthầnDiana.Tuynhiêntavẫncóthểgiántiếpliênkếtmìnhvớinhữngbiểutượngấy.Vàtấtnhiêntacóthểtạoratruyềnthuyếtcủariêngmìnhtừnhữnggươngmặtlịchsửđươngđại,nhữngngườituyđãvắngbóngnhưngảnhhưởngcủahọvẫncònrấtmạnhtrongquầnchúng.Điềuquantrọnglàtạođượcmộthàoquang,mộtbềthếmàcáivẻbềngoàitầmthườngcủatakhôngthểtạora.Bảnthân

DianedePoitierscũngđâucósứcmạnhlantỏanhưvậyvìbàchỉlàmộtngườibìnhthườngnhưbaochúngta.Nhưngchínhbiểutượngđãnângbàcaohơncõiphàmphu,tạochobàvẻthầnthánh.

Biểutượngvũngcòncóhiệuquảlịchlãmvìthườngkhibiểutượngphátýtưởngmộtcáchtinhtếhơnlàchữnghĩathôthiển.BácsĩtâmlýMiltonEricksonluônthửtìmhìnhảnhvàbiểutượngcókhảnăngtruyềnthôngvớingườibệnh,trongkhilờinóilạikhôngthể.Khitiếpxúcbệnhnhântâmthần,ôngkhôngđặtcâuhỏitrựctiếpnhưngchỉnóibângquơ,chẳnghạnnhưkểvềôngláixebăngquasamạcArizona.Khimôtảhoạtđộngnày,ôngtìmcáchtiếpcậnvớibiểutượngmàôngcholànóilênđượcvấnđềcủangườibệnh.Vídụnếunghĩrằngbệnhnhâncảmthấybịcôlập.Ericksonsẽnóivềmộtcâycứngcỏiđứngchơvơgiữađồngbịgiótápmưasa.Mộtkhitạođượcliênhệxúccảmvớibiểutượngđó,bệnhnhânsẽdễdàngmởrộngcõilòng.

Hãydùngsứcmạnhcủabiểutượngđểquytụ,hoạtnáovàđoànkếtđộiquânhaytoánlàmviệccủabạn.TrongthờikỳloạnlạctạiPhápnăm1648,phebảohoàngđịnhlàmbẽmặtnhómnổiloạnbằngcáchsosánhhọvớicáinádây(tiếngPháplàfronde),thườngđượctrẻnhỏdùngđểhùdọađànanhlớnhơn.HồngyDeRetzquyếtđịnhdùngluônhìnhảnhnàyđểtượngtrưngchophechốngđối:Từđó,nhândângọiphongtràonàylàLaFronde.Cácphầntửchốngđốimaynhữngmiếngvảinhỏvàomũcủahọtrônggiốngcáinádây,vàtừLaFrondetrởthànhkhẩuhiệutậphợp.Khôngcóbiểutượngnàychưachắcphongtràotồntạinổi.Bạnnhớluôntìmchođạinghĩacủamìnhmộtbiếutượngcónhiềuliêntưởngcàngđậmđàcảmxúccànghay.

Cáchtốtnhấtđểsửdụnghìnhảnhvàbiểutượnglàtổchứckếthợpchúngvàonhữngbuổitrìnhdiễnấntượng,mộtmặtlàmchocôngchúngngạcnhiên,mặtkháckhiếnhọquênđithựctạiđángbuồn.Điềunàydễlàmthôi:thiênhạluônthíchnhữnggìlớnlao,hoànhtrángvàtotáthơnđờithường.Cứđánhvàocảmxúccủahọ.Rồihọsẽđổxôtừngđànđếnvớinhữngcuộctrìnhdiễncủabạn.Thịgiáclàconđườngngắnnhấtđitớicontim.

Hìnhảnh

Thậptựvàmặttrời.Đóngđinhtrênthậpgiávàbàoquangrựcrỡ.Chồnghaihìnhảnhlênnhau,bạntạoramộtthựctếmới,mộtquyềnlựcmớiđanglênngôi.Biểutượng–khôngcầnphảigiảithích.

Ýkiếnchuyêngia:

Thiênhạluônbịấntượngbởivềbềngoàihờihợtcủavậtthể...Vàonhữngthờiđiểmthíchhợptrongnăm,mộtvìvươngphảilàmchodânchúngbậnbịuvàxaolãngbằngnhữnghộihèđìnhđám.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

Khôngquyềnlựcnàomàkhôngđiđôivớihìnhảnhvàbiểutượng.Nguyêntắcnàykhôngchophépnghịchđảo.

NGUYÊNTẮC38

NGHĨTHEOÝMÌNH,LÀMNHƯSỐĐÔNG

Nếumuốnchơinổibằngcáchđingượclạithờithế,phôtrươngnhữngýtưởngtráiquyướcvàphongcáchkhácthường,thiênhạsẽchorằngbạnmuốngâychúývàbạntrịchthượng.Họsẽtìmcáchtrừngtrịvìbạnlàmhọtựti.Tốthơnbạnnêntheoxuthếchung.Chỉchiasẻnétđộcđáovớinhữngbạnbèbaodungvànhữngaichắcchắnthưởngthứcđượcnétđộcđáoấy.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Khoảngnăm478TCN,thànhphốSpartapháinhàquýtộctrẻPausaniasdẫnđầuđoànviễnchinhnhắmnướcPersiatrựcchỉ.CácthịquốcởHyLạpvừađẩylùiđợtxâmlượchùngmạnhcủaPersia,vàgiờđâycùngvớinhữngchiếnthuyềnđồngminhAthens,họđượclệnhtrừngphạtquânxâmlượcvàđoạtlạinhữnghònđảocùngcùngduyênhảinàobịPersiachiếmđóng.CưdâncảhaithànhphốAthensvàSpartađềukínhnểPausanias,vìanhtatừngchứngminhmìnhlàchiếnbinhcantrường.

Vớisứcmạnhthầntốc,PausaniasdẫnquântiếnchiếmđảoCyprus,rồidùngbànđạpđóxâmlượcvùngHellespontởTiểuÁ,hạthànhByzantium(ngàynaylàIstanbul).LúcnàykhilàmchủđượcmộtphầnđếchếPersia,Pausaniasbắtđầutỏlộnhữngdấuhiệucưxửvượtquátínhnếtlòeloẹtthườngngày.Khixuấthiệntrướcđámđông,anhtaănmặctheokiểuPersia,tócbôisápthơm,luôncócậnvệAiCậpkèkè.Bảyngàytiệclớnbangàytiệcnhỏ,PausaniascònbắtchướcngồitheokiểuPersiavàđòihỏiphảicóđàncaxướnghát.Anhtakhôngmàngđếnbạncũ,giaoduvớivuaXerxescủaPersia,vàmỗimỗiđềucưxửnhưmộtnhàđộctàiPersia.

RõràngquyềnlựcvàthànhcôngđãlàmPausaniasmêmuộiđầuóc.Quânđộiliênminhdướiquyềnanhtathoạtđầucứtưởngđólàthúngôngcuồngchóngqua,vìtrướcnayPausaniasvẫncòntiếngchơinổi.NhưngkhianhtatỏrõsựkhinhmiệtđốivớilốisốngđơngiảncủangườiHyLạpvàxúcphạmngườilínhHyLạpbìnhthường,liênquâncảmthấyPausaniasđãđiquáxa.Mặcdùchưacógìxácđáng,nhưngtinrâmranrằnganhtađãtheopheđịchvàmuốntrởthànhmộtXerxesthứhai.Đểtránhkhảnăngtạophản,binhđộiSpartatướcquyềncầmquâncủaPausaniasvàtriệuhồianhtavề.

TuynhiênvềđếnquênhàrồianhtavẫnănmặctheokiểuPersia.VàithángsauPausaniastựýmướnthuyềntrởlạiHellespont,lấycớlàtiếptụcchiến

đấuchốngquânthù.ThậtraPausaniastoarậpvớiXerxesđểtrởthànhkẻthốngtrịtoàncõiHyLạp.Nhưngsauđómưucơbạilộ,anhtabịtruyđuổiphảichạychốnvàomộtngôiđềnnhưngvẫnkhôngchịuđầuhàng.KhôngmuốndùngbạolựccưỡngchếPausaniasrakhỏiđềnthờ,nhàcầmquyềnbaovâychođếnkhianhtachếtđói.

Diễngiải

ThoạtnhìntacứtưởngPausaniasquáyêumếnmộtnềnvănhóakhác,vốnlàhiệntượngvẫnthườngxuyênxảyraởmọithờikỳ.SpartaluônnổitiếngvềsựkhắckỷnênPausaniaskhôngđượcthoảimáiởquênhà,vìvậyanhtađắmsaylốisốngxahoavàdụclạccủaPersia.CáchănmặccầukỳthơmphứccủaanhtalàmộthìnhthứcgiảithoátkhỏikỷluậtvàsựđơngiảncủanềnvănhóaHyLạp.

Đólànhữngdấuhiệunơinhữngaitheochânmộtnềnvănhóakhácvớinềnvănhóanơihọđượcsinhravàtrưởngdưỡng.Tuynhiênthườngkhihãycònmộtyếutốkháctrongcuộc:Cóngườicôngkhaitônsùngnềnvănhóangoạilaisongsongvớiviệckhinhthịnềnvănhóamẹđẻ.Họsửdụngvẻbềngoàingoạilaiđểphânbiệtmìnhvớinhữngđồngbàođangđiềmnhiêntuânthủcácphongtụctậpquántạichỗ,họmuốnchứngtỏmìnhhơnngười.Chứnếukhông,họđãứngxửcógiáodụchơnvàtỏvẻnểnangnhữngngườikhôngchiasẻnhữngkhátkhaocủahọ.Quảtìnhvìkhônglàmchủđượcnhucầuchơitrộinênthườngkhihọbịcămghét,bởivìhọđãtháchthứcphongtụctậpquán,chodùtháchthứcmộtcáchgiántiếpvàtinhvi,nhưngdùsaosựtháchthứcấyvẫnxúcphạm.

NhưThucydidesviếtvềPausanias:“Tỏvẻkhinhthịluậtlệ,bắtchướcphongcáchngoạilai,anhtalàmđôngđảomọingườinghilàanhkhôngmuốntuânthủnhữngchuẩnmựcthôngthường”.Nếuvănhóacónhữngchuẩnmựcphảnánhnhữngniềmtinvàlýtưởngđượcsẻchiaquahàngbaothếkỷ.Đừngnghĩrằngcóthểđùavớinhữngđiềuđómàkhôngphảitrảgiá.Nhữngviphạmsẽbịtrừngtrịbằngcáchnàyhaycáchkhác,thậmchíchỉbằnghìnhthứcbịcôlập-mộttìnhtrạngbấtlựchoàntoàn.

Nhiềungườitrongchúngtavẫnbịhấpdẫnbởitiếnggọicủahươngxa.Hãyliệuchừngvàtiếtchếướcmongấy.Phôtrươngsởthíchcủamìnhbằngnhữngcáchsuynghĩvàhànhđộnglạlùngsẽđểlộmộtđộngcơkháchẳn-chứngtỏmìnhtrộihơnngườikhác.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

CuộccảichínhTinlànhtạiItaliagặpphảinhữngphảnứngmạnhbạocuốithếkỷXVI.PhongtràoPhản-Cảichínhcómộtphiênbảnriênggiốngnhưbanthanhtradịgiáo,nhằmđánhbậtgốcmọidịbảncủaGiáohộiCônggiáo.TrongsốnhữngnạnnhâncónhàkhoahọcGalileo,nhưngcònmộtnhàtưtưởngkháccònchịunhiềuđớnđauhơnnữa,đólàgiáosĩdòngĐaMinh,đồngthờilàtriếtgiaTommasoCampanella.

LàmônđồchủthuyếtvậtchấtcủatriếtgiaLaMãEpicurius,Campanellakhôngtinvàophéplạ,cảthiênđàngvàđịangụccũngkhôngtin.ÔngtaviếtrằngGiáohộcổxúynhữngthứmêtínđóđểkiểmsoátngườidânthường,bằngcáchlàmchohọsợ.Nhữngýtưởngnhưthếgầnnhưlàthuyếtvôthần,nhưngCampanellavẫnphátbiểuliềulĩnh.Năm1593Banthanhtradịgiáoquăngôngtavàotù,sáunămsau,bảnánđượcgiảmmộtphần,ôngtađượcquảnthúctrongmộttuviệnởNaples.

VàothờikìnàyItaliachịusựkiểmsoátcủaTâyBanNhavàCampanellalạidínhdángvàomộtâmmưuđánhđuổiquânxâmlược.Ôngtahyvọngthànhlậpmộtnềncộnghòađộclậpcăncứtrênnhữngýkhôngtưởngcủamình.CáclãnhđạobanthanhtradịgiáoItaliabắttayvớiđồngnghiệpTâyBanNhatốnggiamCampanella,lầnnàyđikèmvớitratấn.Ôngtađượcnếmmùilaveglia:haicáchtaybịtróithúctreongượclên,phíadướilàhầmchông.Chốngtrọilạinỗiđớnđaukhibịtreolênđãquásứcngười,nóigìđếnviệcrơixuốngchôngnhọn,vìvậytinhthầncủatộiđồhếtsứckhủnghoảng.

SuốtnhữngnămđaukhổđóCampanellađãrútđượcnhiềubàihọckinhnghiệmvềquyềnlực.Đốimặtvớikhảnăngtửhìnhvìdịgiáo,ôngtathayđổichiếnlược:Khôngchốibỏniềmtincủariêngmình,nhưngngụytrangchúngdướimộtbềngoàikháchẳn.

Thoạttiênônggiảđiên,đểchocácthanhtranghĩrằngnhữnggìôngtinđềuxuấtpháttừmộtcáiđầukhôngbìnhthường.Mặcdùôngvẫntiếptụcbịtratấnthêmmộtthờigianxemđiênthậthayđiêngiảnhưngđếnnăm1603ántửhìnhgiảmxuốngcònchungthân.Trongbốnnămđầuôngbịxiềngcứngvàobứctườnglạnhgiácủaxàlimngầm.Dùvậy,Campanellavẫntiếptụcviết.

MộttrongnhữngtácphẩmcủaônglàquyểnTheHispanicMonarchy,chorằngTâyBanNhamangmệnhtrờiđểtriểnkhaiquyềnlựckhắpthếgiới.SáchhiếnmộtsốkếkiểuMachiavellichovuaTâyBanNhađểngàinhanhchóngđạtthànhýnguyện.ThậtratácphẩmnàychỉlàcáicớđểCampanellachomọingườithấyrằngôngđãcảitàquychính.Sáunămsau,giáohoàngtrảtựdochoông.

Khôngbaolâusau,CampanellaxuấtbảnquyểnAtheismConqueredchỉtríchbọnđộclậptưtưởng,mônđồchủnghĩaMachiavelli,tínđồTinlànhpháiCalvinvànóichunglàbọnvôthầndịgiáođủloại.Theocáchtrìnhbàytrongsách,trướchếtngườidịgiáophátbiểuquanđiểmcủahọ,sauđóbịlýluậnCônggiáocaosiêuđảphá.RõrànglàCampanellađãcảitàquychánh-quyểnsáchđãlàmsángtỏviệcnày.Cóthậtsựvậykhông?

LậpluậndonhữngngườidịgiáonóiratrongsáchcủaCampanellachưabaogiờhùnghồnkhỏekhoắnđếnnhưthế.Lấycớlàtrìnhbàyýkiếncủabọnhọđểdễbềđảphá,thậtraCampanellatómlượclậptrườngchốnglạiCônggiáovớitấtcảnhiệthuyết.Cònkhilýluậnchophekia,đượcxemlàphemình,Campanellalạisửdụngnhữngcâusáongữôithiuvàlýluậnvòngvorắcrối.Đượctrìnhbàyngắngọnvàhùngbiện,lậptrườngphedịgiáothậtdũngcảmvàchânthành.CònlýluậndàidòngcủaCônggiáothậtphátmệtvàkhôngthuyếtphục.

NgườiCônggiáothấyquyểnsáchnàylậplờvàkhôngổn,nhưngvẫnkhôngthểkếttộinólàvôthầnhaydịgiáo.NóichocùngthìCampanellavẫndùngyhệtnhữnglýluậnmàhọdùnghàngngày.TuynhiênnhữngnămsauđóquyểnAtheismConqueredtrởthànhsáchgốiđầugiườngchogiớivôthần,cácmônđệMachiavellivànhữngngườitựdotưtưởng.HọdùngnhữnglậpluậndoCampanellaviếtsẵnđểbênhvựcnhữngýtưởngcủamình.Phốihợpvẻbềngoàituânthủđúngphéptắc,vớicáchphátbiểuniềmtinthậtsựcủamìnhđểnhữngngườiđồngtìnhcóthểhiểuđược,Campanellachứngtỏmìnhđãthuộcbài.

Diễngiải

Đốidiệnvớiántửhình,Campanellavạchrababướcchiếnlượcgiúpônggiữđượcsinhmệnh,thoátkhỏingụctùvàtạođiềukiệntiếptụcphátbiểuniềmtin.Thoạttiênônggiảđiên,sauđóviếtsáchvớinộidunghoàntoànngượclạinhữngđiềuôngtintrướcđó.Cuốicùngviệcthôngminhnhấtlànghitrangtưtưởngmìnhdướihìnhthứcchốngđốichúng.Đâylàmánhkhóexưacũnhưngrấtmạnh:Giảvờphảnbáccácýkiếnnguyhiểm,nhưngtrongquátrìnhchốngđối,taphátbiểuvàtuyêntruyềnchúng.Giảvờtuânthủtínhchấtchínhthốngđangđượcthời,nhưngnhữngaitinhýsẽhiểuralốibiếmnhãbêntrong.Tabìnhanvôsự.

Trongxãhộicónhữngtìnhtrạngnhữnggiátrịhaytụclệnàođómấtdầnliênlạcvớinhữngđộngcơnguyênthủycủachúng,từđótrởnênngộtngạtvàápđặt.Vàsẽluôncóngườichốnglạisựápđặtấy,nóilênnhữngýtưởngđi

trướcthờiđạikháxa.TuynhiênnhưCampanella,tasẽkhôngđượclợiíchgìkhiphátbiểulậptrườngcủamình,nếusauđótaphảichịucựchìnhkhổải.Ởđâylàmthánhtửđạocũngvôích,chẳngthàtiếptụcsốngtrongmộtthếgiớiđànáp,thậmchítìmcơpháttriểnnó.Sauđótasẽtìmcáchtinhtếnóilênýkiếncủamìnhchonhữngngườithônghiểu.Đàngảytaitrâuchỉthêmphầnrắcrối.

Suốtmộtthờigianrấtdàitôikhôngnóiranhữnggìmìnhtin,vàcũngkhôngtinnhữnggìmìnhnói,vànếuđôikhithậtsựtìnhcờphảinóisựthậttôigiấusựthậtấytrongnhiềutầngdốitrárấtkhópháthiện.

(NiccolòMachiavelli)

CỐTTỦYNGUYÊNTẮC

Tấtcảchúngtaaicũngnóidốivàcheđậycảmtưởngthậtcủamình,vìtựdophátbiểutuyệtđốilàđiềubấtkhảvềmặtxãhội.Từkhicònbétađãtậptànhcheđậynhữnggìmìnhnghĩ,chỉnóirachobọnnhạycảmvàđanghinghenhữnggìmàtabiếthọmuốnnghe,cẩnthậnđểkhônglàmmấtlònghọ.Đốivớihầuhếtchúngta,điềuvừakểtrênlàtựnhiênthôi–cónhữngýtưởngvàgiátrịmàđasốthiênhạcôngnhận,dođócócãilạicũngkhôngíchlợigì.Chúngtatintưởngnhữnggìmìnhmuốntin,nhưngbềngoàithìlạiphảimangmặtnạ.

Tuynhiêncónhiềungườixemsựkiềmchếđólàviệcxâmphạmkhôngthểchấpnhậnđốivớiquyềntựdocủahọ.Họcónhucầuchứngtỏrằnglậptrườngcủahọchỉthuyếtphụcđượcmộtsốítvàlàmmấtlòngsốđông.Lýdolàvìhầuhếtmọingườibảolưuýkiếnvàniềmtincủahọdoxúccảmhơnlàtưduy.Thậtrahọkhôngmuốnlàmlạimớitừđầunhữngthóiquensuynghĩ,vàkhitacónóiđiềugìtráiýhọ,chodùtrựctiếpbằnglýluậnhaygiántiếpbằnghànhđộng,họsẽtỏtháiđộkhôngthânthiện.

Nhữngngườithôngminhvàkhônngoansớmhiểurarằngmìnhcóthểnóivàlàmtheoquyướcnhưngthậtratrongbụngchẳngtinchútnào.Sứcmạnhmàhọthulượmđượctừsựuyểnchuyểnđólàhọđượcyênthânđểtùyýmuốnnghĩgìthìnghĩ,vàchỉnóirachonhữngngườimàhọmuốnnóira,nhưthếtránhbịcôlậphoặcbịtẩychay.Mộtkhiđãthiếtlậpđượcvịtríquyềnlực,họsẽchứngminhsựđúngđắncủatưtưởngmìnhchocửtọađôngđảohơn.Nếucần,họcóthểsửdụngchiếnlượccủaCampanellađểnóibónggióvàbiếmnhã.

VàocuốithếkỷXIV,dânTâyBanNhabắtđầukhủngbốồạtnhữngngười

DoThái,ámsáthàngngànngườivàlưuđầynhữngngườicònlại.AimuốnởlạiTâyBanNhathìphảicảiđạo.Nhưngsuốt300nămsauđó,ngườiTâyBanNharấtloâubởimộthiệntượnglạ:NhiềungườiđãcảiđạotuybềngoàitheoCônggiáonhữngvẫnxoayxởđểduytrìtínngưỡngDoTháigiáo,vẫnhànhtrìởchốnriêngtư.HọbịgọilàhạngMarrano(nguyênchữTâyBanNhalà“heo”),nhưngvẫnleolênđếnnhiềuđịavịquantrọngtrongchínhquyền,thiếtlậpquanhệhônnhânvớigiớiquýtộc,vẫnchứngtỏlàtínđồCônggiáothuầnthành,nhưngchỉđếncuốiđờimớibịpháthiệnlàthựcsựtheođạoDoThái.Theonămtháng,ngườiMarranođãthànhthạonghệthuậtgiảvờ,côngkhaitheothậpgiá,tàitrợnhàthờthậtrộngrãi,thậmchíđốikhicònnóinhữngcâubài–DoThái–nhưngtronglòngvẫnduytrìtựdotâmlinh.

NgườiMarranobiếtrằngtrongxãhộithìvẻbềngoàimớilàquantrọng.Vàđiềunàyluônđúngchođếnngàynay.NhưCampanellađãviếttrongquyểnAtheismConquered,hãyravẻphụctùng,thậmchíbạncóthểchứngtỏmìnhcúccungcholýthuyếtchínhthốngđangđượcthời.Nhưvậyítaingờrằngbạncóquanniệmtrongchốnriêngtư.

Đừngsuynghĩsailầmrằngthờiđạitântiếnnàykhôngđặtranhữngvấnđềchínhthốngcổxưa.VídụnhưJonasSalktừngtưởngrằngkhoahọcđãvượtquachínhtrịvànghithức.Vìvậykhinghiêncứuthuốcchủngngừabạiliệt,ôngđãphávỡmọiquyước-côngbốkhámphátrướckhitrìnhbàyvớicộngđồngkhoahọcgia,xácnhậncônglaomìnhđốivớithuốcchủngngừamàkhôngđểcậpđếnnhữngđồngnghiệpkhácđã“lótđường”trướcđó.Côngchúngcóthểyêumếnôngnhưngcộngđồngkhoahọclạitẩychay.Vìkhôngtôntrọngnhữngquyướcchínhthốngnênôngbịcôlập,nênsauđóôngphảimấtnhiềunămđểsửachữasailầmvàrấtvảđểtìmtàitrợ.

BertoltBrechttừnglànạnnhâncủamộtdạngBanThanhtradịgiáothờihiệnđại-BanđiềutravànhữnghànhđộngchốngMỹcủahạviện.NhàlàmphimnàycónhiềuhànhđộngtáobạotrongthờikỳThếchiếnII,nênBanđiềutrabuộcôngphảitrìnhdiệnđểtrảlờivềtháiđộthânCộng.Nhữngvănnghệsĩkhácbịtrátđòiđềukiênquyếtcónhữnghànhvichốngđối.MặcdùthậtsựcócảmtìnhvớiCộngsản,songBrechtlạichọntháiđộmềmmỏng.Vớinhữngcâuhỏiđượcđặtra,ôngđềucócáchtrảlờimơhồvànướcđôi,sauđónạicớlàthôngdịchviêndịchkhôngđúngđểphảncung.

SaukhithoátnạnởMỹđểtrởvềĐôngĐức,ônglạiphảiđốiđầuvớiBanthanhtrabênđóvìhọchorằngcácvởkịchcủaôngcónộidungsuyđồivàbiquan.Brechtcũngkhôngcãilạilờinàomàimlặngchấphànhnhữngchỉ

đạosửachữa.Nhưngmặtkhácôngvẫnxoayxởđểinấnkịchbảnnguyênxi,khôngthayđổichữnào.Nhờtròhaimangnàymàôngcóthểtiếptụcsốngvàlàmviệcyênthân,trongkhivẫntrungthànhvớinhữngýtưởngcủariêngmình.

NgườitàinăngkhôngchỉtránhlàmmấtlòngtheokiểuPausaniashoặcSalk,màcònđóngvaiconchồntinhkhôn,giảvờthuậntheoxuthếchung.Bọnthầylừavàchínhkháchcủamọithờiđạiluônsửdụngmánhkhóenày.CáclãnhtụnhưJuliusCaesarhayFranklinD.Rooseveltđãtạmgáctưthếquýtộcđểduytrìlốiứngxửbìnhdân.Cửchỉvàlờinóicủahọthườngmangtínhtượngtrưng,chứngtỏvớidânthườngrằngchodùkhácnhauvềtầnglớpnhưnghọvẫnchiasẻnhữngchuẩnmựccủaquầnchúng.

Khiđếnvớiđámđông,bạnhãycấtnhữnglậptrườngquanđiểmriêngtưlạinhàvàđeovàocáimặtnạthíchhợpvớitậpthểmàbạnsinhhoạt.Bismarcktừngchơitrònàysuốtnhiềunăm.Thiênhạtưởngôngchiasẻnhữngquanniệmcủahọ.Nếuthựchiệnkỹlưỡng,bạnsẽkhôngbaogiờbịlộtẩy.

Hìnhảnh

Conchiênghẻ.Đàncừulánhxaconchiênghẻvìkhôngbiếtnócóthuộcđànhaykhông.Vìvậychiênghẻthườngvẫnvẩnvơởphíasauhoặcđilạckhỏiđàn,vàcuốicùngbịsóixơithịt.Bạnhãyluônngụchungvớiđang,sốđôngsẽgiúpbạnantoàn.Hãycấtriêngnhữngđiểmdịbiếtchứđừngđểlộrangoài.

Ýkiếnchuyêngia

Đừngbỏvậtthánhchochócũngđừngquăngngọcchâucủamìnhchoheokẻonógiãyđạp,rồiquaylạicắnxécácngươi.

(JesusChrist,Mattbew7:6)

NGHỊCHĐẢO

Khibạnđãcóvịtrívượttrộirồi,thìmớinênchơitrội–khibạnđãcóvịtríquyềnlựcvữngchắcbấtkhảlaychuyểnvàcóthểphôtrươngsựcáchbiệtnhưlàdấuhiệukhoảngcáchgiữabạnvớingườikhác.VớitưcáchlàtổngthốngMỹ,LyndonJohnsonthỉnhthoảnglạichohọptrongkhiôngđangngồitoa-let.Vìkhôngaikháccóthểcó“ưutiên”đónênJohnsoncóthểchứngtỏôngcóquyềnbỏquamọinghithứcvàtếnhịdànhchongườikhác.HoàngđếLaMãCaligulacũngtừnglàmnhưthế:Khoácmộtchiếcáochoàngtắm

hoặcmộtáoxoàngcủaphụnữđểtiếpkháchquantrọng.Ôngcònngôngđếnđộchomọingườibầuconngựacủamìnhlàmquanchấpchính.Nhưngcáigiáphảitrảlàôngbịdânchúngghét.Vìvậyngaycảnhữngngườiởvịtríquyềnlựctốicaocũngnêngiảvờtheokhuynhhướngchung,bởivìtrướcsaugìhọcũngcầnđếnsựủnghộcủaquầnchúng.

Nhưngnóichocùngthìđôikhitrờicũngdànhmộtchỗchokẻchơingông,kẻđingượclạilệthườngvàchâmbiếmnhữnggìkhôngcònsứcsốngtrongnềnvănhóa.ChẳnghạnnhưOscarWildeđãthànhtựuđượcmộtloạiquyềnuyvềmặtxãhộitrênnềntảngsauđây:Ôngtuyênbốrõlàmìnhkhinhthịmọilềthóithôngthường.Cửtọabiếtrằngkhidiễnthuyết,ôngsẽthóamạhọvàhọlạihoannghênhhànhđộngấy.Đừngquênlàôngcómộtthiêntàiphithường:Nếukhôngcótàinănglàmmọingườivuithíchvàthúvịđó,sứcchuacaycủaôngchỉlàmmấtlòngmàthôi.Tuynhiênchúngtacũngnhắcnhớrằngthóingôngcuồngấycuốicùngcũnglàmhạiông.

NGUYÊNTẮC39

ĐỤCNƯỚCBÉOCÒ

Vềmặtchiếnlược,cảmxúcvàsânhậnhếtsứcphảntácdụng.Bạnphảiluônbìnhtĩnhvàkháchquan.Nhưngnếucóthểchọcchokẻthùnổigiậntrongkhibạnvẫngiữđượcbìnhtĩnhthìrõràngbạnđượcrấtnhiềulợithế.Hãylàmchođốithủmấtquânbình:Hãytìmchorakhehởtrongtínhcáchcủahọđểchọcvào,xemnhưbạnnắmquyềnđiềukhiển.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Thánggiêng1809,NapoléonvộivãtạmgácnhữngtrậnđánhvớiTâyBanNhađểtrởvềParis.NhómtìnhbáovừaxácnhậntinđồnrằngvịbộtrưởngngoạigiaocủaônglàTalleyrandthôngđồngvớibộtrưởngcônganFouchéđểchốnglạiông.Vềđếnkinhthành,Napoléonlậptứctriệutậpnộicáchọpkhẩn.Trongkhôngkhícăngthẳng,Napoléonđitớiđiluidôngdàibónggióvềbọnâmmưutạophản,vềlũđầucơlũngđoạnthịtrườngchứngkhoán,vềnhữngnhàlậpphápcốtìnhtrìhoãnchínhsách-vàchínhnộicácđangpháhoạiông.

Talleyrandthảnnhiêndựavàlòsưởinhưthểkhôngcóliênquancả.Nhìnthằngvàomặtviênbộtrưởng,Napoléonnhấnmạnhđếnsựmưuphản.NhưngTalleyrandchỉmỉmcười,vẻmặtbìnhtĩnhnhưngchánchường.

TháiđộnàylàmNapoléonđiêntiếtlên,khôngdằnlòngđượcnênthétlên:“Ngươilàtênhènnhát,khôngcólòngtrung.Vớingươikhôngcógìlàthiêngliêngcả.Ngaycảchangươi,ngươicũngcóthểbán.Tađãbanchongươicủacảingậpđầu,vậymàngươikhôngtừbấtkỳviệcgìđểhãmhạita”.Cácvịbộtrưởngkhácnhìnnhaukhôngthểnàotin-chưabaogiờhọchứngkiếnvịđạitướnganhdũngnày,ngườivừachinhphụchầuhếtchâuÂulạitrongtìnhtrạngmấtbìnhtĩnhnhưthế.

“Lẽrataphảinghiềnnátngươinhưkínhvỡ,”Napoléontiếptụcsôimáu.“Tacóthểdễdànglàmđiềuđó,nhưngkhôngthèmlàmchobẩntay.TạisaotalạikhôngchotreocổngươilêncôngđiệnTuileriesnhỉ?Nhưngkhôngsao,vẫncòndịpmà”.Mặtđỏngầu,mắtdầnlồira,Napoléonhétđếnhụthơi:“Nhântiệntanóichobiết,ngươichỉlàcụcphântrongchiếcvớlụa...Cònvợngươithìsao?NgươichưabaogiờbáotabiếtrằngSanCarlorchínhlàtìnhnhâncủavợngươisao?”“Quảnhiên,thưahoàngthượng,thầnkhônghềnghĩrằngthôngtinđócóảnhhưởnggìđếnsựvinhquangcủangàihaycủa

bềtôinàyạ”.Talleyrandđiềmnhiêntrảlời,khôngchútbốirối.Chửibớithêmvàicâunữa,Napoléonbỏđi.Talleyrandtừtừbướcracửavớidángkhậpkhiễngquenthuộc.Trongkhimộtphụtágiúpôngmặcáokhoác,ôngquaylạicácvịbộtrưởngđangsữngsờ:“Tộiquá,thưacácvị,thậttộikhimộtngườivĩđạimàlạicưxửkhiếmnhãnhưthế”.

TuyrấtgiậndữnhưngNapoléonlạikhônghạlệnhbắtgiữTalleyrandmàchỉtruấthếtquyềnhànhvàtrụcxuấtkhỏichínhphủ,chorằngtrừngphạtôngtabằngcáchlàmnhụcnhưthếcũngđủrồi.Napoléonkhôngngờnhữnglờilẽhồđồcủaôngđượcgiómangđirấtxa–dânchúngbiếtrõvềviệchoàngđếmấthếttựchủbịTalleyrandlàmbẽmặtbằngtháiđộđiềmtĩnhvàtựtrọng.

Diễngiải

PhảicònsáunămnữamớidiễnratrậnWaterloo,nhưngNapoléonđãbắtđầuxuốngdốc,màcộtmốcxâmlượcbấtthànhvàonăm1812ởNga.Talleyrandlàngườiđầutiênnhậnthấysựsuythoáiđó,đặcbiệtlàcuộcchiếnphilývớiTâyBanNha.ÔngtachorằngNapoléonphảirađiđểchotươnglaichâuÂuđượcổn.TừđóôngbắttayvớiFouché.

CóthểmưuđóđơngiảnchỉlàmộtcáikếđểđẩyNapoléonđếnbờvực.Cóthểcảhaichỉquậychonướcđụclên,làmhoàngđếmấtphươnghướngvàsachân.TấtcảmọingườiđềuchứngkiếnviệcNapoléongiậnquámấtkhôn,từđótinđồntruyềnlanảnhhưởngnặngnềđếnhìnhảnhcôngcộngcủaôngta.

Đólàcáigiáphảitrảkhitagiậndữ.Thoạttiêntrậnlôiđìnhcóthểgâyrasợhãi,nhưngchỉvớivàingười,vàkhitrờiquangmâytạnhthìnhiềuhiệuứngkhácmớixuấthiện–ngượngngùng,khóchịuvàhờnghét.Khimấtbìnhtĩnh,taluônlênánmộtcáchbấtcôngvàtháiquá.Chỉcầnvàilầnnhưvậylàmọingườibắtđầutínhđếnxemtacòntạivịbaolâu.

Biếtrõhaivịbộtrưởngquantrọngtrongâmmưutạophản,Napoléoncóquyềnnổigiận.Nhưngkhiphảnứngsânsivàcôngkhainhưthế,ôngchỉchứngtỏđượcrằngmìnhthấtbại,rằngmìnhkhôngcònđiềukhiểnđượctìnhthế.Đólàloạihànhđộngcủamộtđứatrẻphảikhóclênđểđượcnuôngchiều.Ngườimạnhmẽkhôngbaogiờđểlộđiểmyếuđó.

Trongtìnhhuốngkểtrên,Napoléonvẫncòncáchkhác.Ôngcóthểđốithoạivớihọđểhiểurõnguyênnhânvìsaohọchốngđối.Ôngcóthểthuyếtphụchọ.Thậmchíôngvẫncóthểâmthầmthanhtoánhọ,tốnggiamhayxửtửđểchứngtỏquyềnlựccủamình.Khôngphảinhiềulời,khôngnênấutrĩ,không

hiệuứngbấtlợi-chỉcầnhạthủthấtdứtkhoátvàêmthấm.

Bạnhãyluônnhớrằngcơngiậndữkhôngbaogiờlàmngườikhácvìsợmàphảitrungthành.Giậndữchỉlàmngườikháckhóchịuvànghingờvềuyquyềncủabạnmàthôi.Nhữngtrậnbộcphátlôiđìnhđóđểlộnhữngnhượcđiểmvàbáotrướcsựsụpđổ.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàocuốithậpniên1920,HaileSelassieđãtiếndầnđếnmụctiêukiểmsoáttoànbộđấtnướcEthiopia.ĐanggiữvaitrònhiếpchínhchonữhoàngZauditu,ngườisắpkếvịngaivàng.SelassieđãbỏnhiềuthờigianvàcôngsứcđểmàimònsứcchốngphácácsứquânkhắpEthiopia.GiờđâychỉcònmộttrởngạithựcsựchocơđồSelassie:nữhoàngvàchồngcủabà,RasGugsa.Biếtcảhaiđềughétbỏvàmuốntốngkhứmình,SelassieliềnrataytrướcbằngcáchbổnhiệmGugsalàmtỉnhtrưởngtỉnhcựcBắcBegemeder.

SuốtnhiềunămGugsaẩnnhẫnlàmtrònnhiệmvụ,nhưngSelassievẫnkhôngtintưởng,vìbiếtrằngcảhaivợchồngđềunungnấuphụcthù.VìthờigiancứtrôinhưngGugsavẫnánbinhbấtđộng,cơhộimưuđồcànglúccàngtăng.SelassiequyếtquậypháchoGugsabấtổn,khíchhắnđộngthủtrướckhihắnhoàntoànchuẩnbịxong.

TừnhiềunămnaybộlạcAzebuGallasởmiềnBắcluôntiềmtàngnổiloạnchốnglạivươngtriều,thườngxuyêncướpphávàtừchốiđóngthuế.Selassiekhôngrataydẹploạnmàcứđểyênchohọngàymộthùngmạnh.Đếnnăm1929ônglệnhchoGugsadẫnquântiễuphạt.Mặcdùngoàimặtvânglệnhnhưngtronglònggiậnsôi–GugsakhôngchútáccảmnàođốivớidânAzebuGallas.Vìkhôngthểbấttuânthượnglệnh,anhtavẫntổchứcđoànquân,nhưngsongsonglạichongườituyêntruyềnrằngSelassiethôngđồngvớigiáohoàng,dựđịnhcảitạolạiđấtnướcsangCônggiáoLaMã,biếnEthiopiathànhthuộcđịacủaItalia.QuânđộicủaGugsangàycànglớnmạnh,vàđãcóvàibộlạcbímậtchấpnhậncùngchiếnđấuchốngSelassie.

Tháng3năm1930,độiquânhùngmạnh35.000ngườicấtbước,khôngBắctiếnđểtiễuphạtAzebuGallasmàlạihướngvềthủđôAddisAbaba.GugsagiờđâycôngkhaimởcuộcthánhchiếnđểhạbệSelassievàtrảđấtnướcvềchonhữngngườicônggiáothựcsự.Nhưnganhtakhôngpháthiệncáibẫyđãgiăngsẵn.

TrướckhilệnhchoGugsatiếnđánhAzebuGallas,Selassieđãtranhthủ

GiáohộiEthiopia.Mặtkhác,ôngtamuachuộccácđồngminhchủchốtcủaGugsa.KhiđoànquânGugsaNamtiến,máybaychínhphủrảitruyềnđơnchobiếtcácgiớichứccaocấpcủaGiáohộiEthiopiađãcôngnhậnSelassielàlãnhđạoCônggiáothậtsựcủađấtnước,đồngthờiđãrútphépthôngcôngđốivớiGugsavìtộitạophản.Lậptứctinhthầncủađạohùngbinhkianaonúng.Khigiờtậpkếtxungtrậnsắpđiểm,chờmãivẫnkhôngthấycáccánhquânđồngminhxuấthiện,binhsĩcủaGugsabắtđầubỏtrốnhoặcchạysanghàngngũđốiphương.

Phiếnquânhoàntoànsụpđổ.RusGugsakhôngchịuđầuhàngnêntửtrận.Nữhoàngtuyệtvọngvàvàingàysauquađời.Đến30tháng4,SelassiebanhànhtuyêncáotựphonghoàngđếEthiopia.

Diễngiải

HaileSelassieluôntínhtrướcnhiềunước.ÔngtabiếtnếuđểGugsachọnthờigianvàđịađiểmtiếnhànhđảochính,mốinguysẽtohơnlàdụanhtahànhđộngtheocácđiềukiệncủamình.VìvậySelassiekhíchGugsađộngthủ:Chọctứctựáiđànôngbằngcáchsaianhtatiếnđánhbộlạckhôngthùkhôngoán,màlạinhândanhngườimìnhghétnhất.Vìđãdựtínhsẵn,Selassiechắcchắncuộcnổiloạnsẽchẳngvềđâuvàcòntrởthànhcáicớđểthànhtoáncùnglúchaiđịchthủcuốicùng.

ĐâychínhlàcốtyếucủaNguyêntắcnày:Khivũngnướccòntĩnhthìđốiphươngsẽđủkhônggianthờigiansắpxếplớplangnhữngđộngtácmàchúngsẽkhởisựvàkiểmsoát.Vìvậytaphảiquậychonướcvẩnđục,buộccáphảitrồilên,giụcđốiphươngphảihànhđộngtrướckhihoàntoànsẵnsàng,xemnhưtađãgiànhthếchủđộng.Cáchhaynhấtlàthaotúngnhữngcảmxúckhókiểmsoát–tựhào,kiêucăng,yêughét.Càngsânsi,đốiphươngcàngkhókiểmsoáttìnhhuống,vàcuốicùngsẽchếtđuốivìbịcuốnvàotrũngnướcxoáymàtatạora.

Quốcchủchớnêntiếnquântrongcơngiậndữ,

lãnhtụkhôngđượckhởichiếngiữalúclôiđình

(TônTử)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Ngườigiậndữrốtcuộctrôngthậtlốbịchvìphảnứngcủahọquátrớnnếusovớinguyênnhâncủacơngiận.Họnhậnthứcsựviệcquánghiêmtrọng,

cườngđiệusựxúcphạmmàhọphảichịu.Họnhạycảmvớimọiđụngchạmnênchođólàchuyệncánhân,vìvậymớinựccười.Màđiềubuồncườihơnnữachínhlàviệchọtưởngcơngiậnbùngnổlàđồngnghĩavớisứcmạnh.Sựthậtlạingượchẳn:Dễcáulàdấuhiệucủasựyếukém.Khitanổigiận,ngườikháccóthểtạmthờiesợ,nhưngcuốicùnghọhếtkínhnểta.Họcũngnhậnrarằnghọcóthểdễdànglàmtasuyyếumộtkẻíttựchủnhưthế.

Tuynhiêngiảiphápkhôngphảilàđènéncơngiậnhaynhữngphảnứngxúcphạmkhác,bởivìsựđènénlàmtổnhaosinhlựcvàkhiếntacưxửlạlùng.Ngượclại,tacầnthayđổigócnhìn:Phảinhậnthứcrằngởlĩnhvựcxãhội,vàtrongtròchơiquyềnlực,khônggìmangtínhcánhâncả.

Aicũngbịcuốnvàomộtchuỗisựkiệntừlâuxađãanbàigiâyphúthiệntạinày.Cơnphẫnnộcủatathườngxuấtpháttừcácvấnđềthờitrẻnhỏ,từcácvấnđềcủachamẹ,màvấnđềcủachamẹlạibắtnguồntừthờiniênthiếucủahọ…Cơnphẫnnộcủatacũngbắtrễtừsựtươngtácvớingườikhác,từnhữngthấtvọngvàđauthươngchấtchồng.Mộtcánhânnàođócóvẻlàngườichọcgiận,nhưngthậtrasựgiậndữnàyrắcrốihơnnhiều,đixahơnnhiềuđiềumàcánhânđógâyra.Nếucóngườiđùngđùngnổigiậnvớita(vàcóvẻnhưquálốkhisovớiđiềumàtagâychohọ),tahãytựnhủrằngcơngiậnđókhônghoàntoàndànhriêngchota.Nguyênnhâncóthểtolớnhơn,sâuxahơn,liênquanđếnnhữngtổnthươngtrongquákhứ,vàthậtrakhôngđángđểtìmhiểu.Thayvìchođólàchuyệncánhân,tahãyquanniệmrằngsựbộtphátgiậndữấyngụytrangmộtnướccờhiểm,mộtmưutoankiểmsoáthaytiếncôngta,mưutoanđượcđặtsaubìnhphongvếtthươnglòngvàcơnuấthận.

Việcđổigócnhìngiúptachơitròchơiquyềnlựcmộtcáchmạnhmẽvàsángsuốthơn.Thayvìphảnứngquátrớnvàmắcmưuvàoxúccảmcủathiênhạ,tanênlợidụngviệchọmấtbìnhtĩnhđểthủlợi.

VàothờiTamquốckhicuộcchiếnđanghồiácliệt,cácphụtácủaTàoTháokhámphánhiềutàiliệuchứngminhmộtsốtướngsoáicóthôngđồngvớiđịch.HọtrưngbàybằngcớravàdụcTháoralệnhxửtử,nhưngôngtachỉđốtbỏnhữngtàiliệuấyvàkhôngnhắctớinữa.Vàothờiđiểmtrậnđánhđangcaotrào,nếumấtbìnhtĩnhsẽcóhại:NếuTháophẫnnộvàlàmlớnchuyện,toànquânsẽbiếtcáctướngsoáibấttrungvàtinhthầnbịtácđộng.Tháogiữđượcbìnhtĩnhvàquyếtđịnhsángsuốt.

TathửsosánhhànhđộngtrênvớicáchmàNapoléonđốixửvớiTalleyrand:Thayvìchấpnhậnvàoâmmưucủavịbộtrưởngvàxemđólàxúcphạmcá

nhân,hoàngđếnênứngxửnhưTháo,cẩnthậnướclượnghậuquảnhữngviệcsắplàm.Rốtcuộc,cáchđáptrảhaynhấtvẫnlàphớtlờTalleyrand,hoặcdầndàđưaôngtavề“đườngngaynẻochánh”đểtrừngtrịsau.

Cơngiậndữchỉlàmtamấtquyềnlựachọn,màngườiquyềnlựclạikhôngthểlớnmạnhnếukhôngcóquyềnlựachọn.Mộtkhiđãrènluyệnđượckhảnăngkhôngxemmọiviệcnhưlàkhiêukhíchcánhân,vàkiểmsoátđượcphảnứngvềmặtcảmxúc,tađãđưamìnhlênvịtríquyềnlực:Từnaytrởđi,tacóthểthaotúngphảnứngxúccảmcủangườikhác.Vớikẻdễbịdaođộng,tahãykhíchhọđộngthủbằngcáchchọcvàonamtính,làmhọlầmtưởngsẽdễchiếnthắng.Tagiảvờyếuhơnđểhọrataynhanhchóngmàkhôngkịpsuynghĩ.Mộttướnglãnhđạoquânđộitấncôngquânthùđônggấpđôi.Ôngralệnhbinhsĩthắptrămngànbóđuốckhitiếnvàođấtđịch,hômsauchỉthắpmộtnửasốlượngấyvàngàykiathắpbamươingàn.Vàođêmhômđótướngsoáiđịchtuyênbốquânkialàmđámhènnhát,chỉbangàysaubinhsĩđãđàongũhếtnửa.Vìvậytướngđịchđểlạiphầnlớnbộbinhdichuyểnchậm,quyếtđịnhchớpthờicơdẫntheolựclượngtrangbịnhẹtấncông.Tướngnàyralệnhrútluidụđịchvàohẻmnúi,phụckíchvàtiêudiệtbinhtướngđịch.Sốquânđịchcònlạinhưrắnkhôngđầunênnhanhchóngđạibại.

Đốidiệnkẻthùđangsôimáu,hànhđộnghaynhấtlàkhônghànhđộng.HãybắtchướcTalleyrand:Khônggìlàmđốithủđiêntiếtbằngviệcchứngkiếntavẫnđiềmnhiêntựtại.Nếuthíchhợp,tahãysắmbộquýphái,vẻmặtchántrường,khôngcầnchếgiễuhayvênhváomàchỉthờơ.Lúcđóđốiphươngsẽphátsốtgầnđứtcầuchìvàcónhữnglờinóicửchỉkhôngthểkiềmchế.

Hìnhảnh

Aocá.Aotrongnướclặncáẩnmình.Bạnhãykhuấyđụcchocátrồilên.Khuấymạnhthêmchúngsẽnhôlênmặtnướcđểđớpbấtkỳvậtgìtrongtầm,kểcảmiếngmồichứalưỡicâu.

Ýkiếnchuyêngia:

Nếuđịchnóngtínhtahãychọcgiận.Nếuđịchngạomạntahãykhíchvàotínhtựcao…Cótàidụđịchmanhđộnglàngườitạoratìnhhuốngmàđịchkhôngcưỡnglạiđược,lôikéođịchbằngchínhcáiđiềumàđịchchắcchắnsẽmuốngiànhlấy.Tanhửchođịchluônmanhđộngrồitấncôngbằngtinhbinh.

(TônTử,thếkỉIVtrướccôngnguyên)

NGHỊCHĐẢO

Hãycẩnthậnkhithaotúngxúccảmcủangườikhác.Luôntìmhiểuđốiphươngthậtkỹlưỡng:Cónhữngconcámàtốthơnbạnnênđểchúngyêndướiđáyao.

GiớicầmquyềnTyre,thủđônướcPhoeniciacổxưa,tựtinlàsẽchốngcựđượcAlexanderđạiđế,ngườitừngchinhphụcphươngĐôngnhữngvẫnchưatiếncôngTyrevìthànhphốnàyđượcbảovệbởivùngbiểnbaoquanh.HọpháisứgiảđếngặpAlexanderbảorằngmặcdùcôngnhậnônglàhoàngđếnhưngvẫnkhôngchoôngvàoTyre.Tấtnhiênđiềunàykhiếnôngtứcgiậnvàralệnhbaovây.Quabốntháng,Tyrevẫnđứngvững,cuốicùngAlexandertựnhủcuộcchiếnnàylàkhôngxứngđáng,tốthơnnênpháisứgiảđếngiảnghòavớiTyre.NhưnggiớicầmquyềnTyrelạiquátựtinkhichorằngmìnhđủsứcchốngcự,họtừchốithươnglượngvàgiếtsứgiả.

Giọtnướcnàylàmtrànly.AlexanderkhôngcònquantâmsẽtốnhaotốnbaonhiêuthờigianhaybinhlựcđểvâyhãmTyre,vìôngdưsứclàmđiềuđó.Ôngralệnhtổngtiếncôngliêntụcvàchỉvàingàysauđãhạthành,ralệnhđốtsạchkhôngchừamộtthứgì,rồibáncưdânlàmnôlệ.

Bạncóthểnhửkẻmạnhrakhỏihangvàphântánlựclượnghẳnnhưngườixưatừnglàm,nhưngtrướcđónhớcânnhắckỹmọiyếutốxemkẽhởởchỗnào.Nếuđịchkhôngcókẽhởthìbạnsẽchẳnglợiíchgìkhichọctứchọ,màcòncóthểmấttấtcả.Hãysuyxétkỹlưỡngxemmìnhđangnhửloạicánào,vàđừngbaogiờkhuấyđộngcámập.

Cuốicùng,thỉnhthoảngcũngcólúcviệcđùngđùngnổigiậnlàcóích,vớiđiềukiệnlàbạnphảingụytạoracơngiậnvàkiểmsoátđược.Lúcấybạncóthểlựachọnnêngiậndữnhưthếnào,vàgiậnai.Đừngbaogiờdấylênnhữngphảnứngvềlâudàisẽchốnglạibạn.Vàchỉnênsửdụngtrậnlôiđìnhđótrongnhữngtrườnghợprấthiếm,nhưthếsựgiậndữcóhiệuquảvàýnghĩahơn.Chodùgiậnthậthaygiậngiả,nếubùnglênquáthườngxuyênthìchúngsẽmấtđisứcmạnh.

NGUYÊNTẮC40

LÀMCHỦĐỒNGTIỀN:SỰHÀOPHÓNGCHIẾNLƯỢC

Quàtặngmiễnphílàquànguyhiểm,thườngchứađựngmộtcạmbẫyhoặcngụytrangmộtmónnợ.Điềugìđánggiáthìcũngđángđồngtiền.Phảibiếttrảtiềnđểđừngmangơn,khôngmặccảmvàkhỏibịbịp.Vàkẻkhônngoanthườngtrảđủtiền–nếubạnmuốnđượcthứtốtnhấtthìkhôngnêntrảrẻ.Hãychitiềnrộngrãiđểchođồngtiềnluânchuyển,vìsựhàophónglàdấuhiệuquyềnlựcvàthuhútquyềnlực.

ĐỒNGTIỀNVÀQUYỀNLỰC

Trênlĩnhvựcquyềnlực,mọithứphảiđượcxemxétbằngchiphí,mọithứđềucócáigiácủanó.Điềugìchokhônghoặcđượcgiảmgiáthườnggâytácđộngvềmặttâmlý–nhữngcảmgiácrắcrốivềhàmân,thỏahiệpvớichấtlượngkhiếntakhôngđượcyênổn.Nhữngquyềnlựcphảibiếtcáchbảovệnhữngtàinguyêngiátrịnhất:sựđộclậpvàphạmvithaotác.Khichấpnhậntrảtrọngiá,họgiữmìnhkhôngbịdínhlíuvàonhiềuchuyệnphiềnhàvànguyhiểm.

Tháiđộcởimởvàlinhđộngvớitiềnbạccũnggiúptabiếtđượcgiátrịcủasựhàophóngmangtínhchiếnlược,chẳngqualàbiếnthểcủacáikếkháxưalà“hãychokhitasắplấy”.Tặngđúngmónquàthíchhợptađặtngườinhậnvàotưthếchịuơn.Thiênhạsẽmềmlòngvìsựrộnglượng,từđódễbịbịp.Nếuđượctiếnglàkhôngcâunệ,tasẽđểýđếnnhữngtròchơiquyềnlựccủata.Biếtcáchbanphátcủacảitheođúngchiếnlược,talàmđẹplòngnhữngtriềuthầnkhác,thuphụcđượchọthànhnhữngđồngminhquantrọng.

Hãynhìnnhữngbậcthầyvềquyềnlực–nhữngCaesar,nhữngnữhoàngElizabeth,nhữngMichelangelohoặcMedici:Trongsốhọkhôngailàkẻkeokiệt.Ngaycảbậcthầylừanổitiếngđềutiêuxàixảlángđểbịpthiênhại.Hầubaothắtchặtquásẽkhônghấpdẫnđượcai–khidấnthânvàomộtvịchinhphục,Casanovahàophóngxàihếtbảnthânmìnhvàvítiềncủamình.Ngườiquyềnlựchiểurằngtiềnbạclàvậtchuyểntảisựbiếtđiều,tínhhòađồng,vàmónnợvềmặttâmlý.Họbiếnkhíacạnhconngườicủađồngtiềnthànhvũkhí.

Trênthếgiannày,cứmộtngườibiếtbàytròvớiđồngtiềnthìlạicóhàng

ngànngườikhácbịchếtcứngkhikhôngchịusửdụngtiềnbạcmộtcáchsángtạovàchiếnlược.Nhữngngườiloạinàyởcựcngượclạivớikẻtàiba,vàbạnphảihọccáchnhậnrahọ-hoặcđểtránhbảnchấtđộclậpcủahọ,hoặcđểlợidụngtínhkhưkhưcủahọ:

Conhạmthamlam.Conhạmluônxóasạchkhíacạnhconngườinơiđồngtiền.Lạnhlùngvàtànnhẫn,điềumàhọnhìnthấychỉlàsổsáchquyếttoánvôhồn.Xemngườikhácnhưconchốthoặcvậtcảnngoạihọtrênconđườngmưucầuphúquý,họsẽgiẫmđạplêntìnhcảmconngườivànhưthếmấtđinhiềuđồngminhđánggiá.Khôngaimuốngiaoduvớiconhạmthamlam,vìvậyquanămthánghọsẽbịcôlập,vàđâylàthườnglànguyênnhânlàmhọsuysụp.

Loạingườinàylàmồingoncủabậcthầybịpbợm.Bịhấpdẫnbởiđồngtiềndễkiếm,họdễbịdụvìhầuhếtthìgiờđềuđầutưvàonhữngconsố(thayvìconngười),chonênhọkhôngbiếtgìvềtâmlýcủachínhhọ.Hoặcbạntránhxahọtrướckhitrởthànhnạnnhân,hoặcbạnlợidụnglòngthamcủahọđểthủlợi.

Conmamặccả.Ngườitàibađánhgiámọiviệcquagiátrịcủachúng,khôngchỉvềmặttiềnbạcmàcảmặtthờigian,phẩmcáchvàtựtạitâmhồn.Vàđóchínhlàđiềumàconmamặccảkhôngthể.Phíphạmquánhiềuthờigianquýbáuchoviệcmặccả,họluônthấpthỏmvềkhảnăngtìmđượcmớikhácvớigiáthấphơn.Cuốicùngmónhàngmàhọcholà“hời”ấynhiềukhilạiquátệ,phảitốntiềnsửalạihoặcthaymới.Chiphíphảitrảchoviệccầutìmcáirẻđó–khôngphảilúcnàocũngvềmặttiềnbạcmàcảthờigianvàbinhantâmhồn–sẽkhiếnchongườibìnhthườngchùnbước,nhưngđốivớiconmamặccảthìtựthânsựmặccảđãlàcứucánh.

Hailoạingườivừakểtrêncóvẻnhưchỉlàmhạichínhhọ,nhưngtháiđộhọlạicóthểlâylan;Nếukhôngđủsứckhángcự,bạnsẽbịlâynhiễmcáicảmgiácrằnglẽramìnhnênlỗlựctìmkiếmđểpháthiệncáirẻhơn.Bạnkhôngnêncãilýhoặccốthayđổiconngườihọ.Chỉcầncộngnhẩmthêmchiphívềthờigian,antĩnhnộitâm,haohụttàichínhtráhìnhtrongviệctìmcâuphilýấy.

Kẻtànác.Nhữngkẻtànácvềmặttàichínhthườngbàyranhiềutròquyềnlựclạiquáigởvớiđồngtiềnnhằmkhẳngđịnhthếmạnh.Chẳnghạnhọbắttachờthậtlâuđểnhậnlạisốtiềnmàhọ...nợta,vờnóirằngđãgửingânphiếuquađườngbưuđiệnrồi.Cònkhithuêtalàmviệc,họsẽcanthiệpvàomọikhíacạnh,kiếmchuyệntừngchúttachánốm.Hìnhnhưbọntànácnày

chorằnghễđãtrảtiềnlàhọcóquyềnlựchànhhạngườikhác.Nếulỡdínhdángvớiloạingườiđó,chẳngthàtachấpnhậnthuathiệtmộttívềmặttàichínhđểrútlui,cònhơnlàvềlâuvềdàisachânvàonhữngnướccờtànphácủahọ.

Ngườibiếuxénbừabãi.Trênconđườngmưucầuquyềnlực,sựhàophóngcóchứcnăngnhấtđịnh:Thuhútmọingười,làmmềmlònghọ,biếnhọthànhđồngminh.Nhưngsựhàophóngnàyphảimangtínhchiếnlược,chứkhôngphảilàmụcđíchtựthân.Trongkhiđóngườibiếuxénbừabãichỉhàophóngvìhọmuốnđượcyêuthươngvàkínhnể.Vìvậysựrộnglượngcủahọrấtbừabãivàthiếtyếuđếnmứckhôngđạthiệuquảmongmuốn:nếuđụngaicũngchothìngườinhậnđâucảmthấygìđặcbiệt?Loạingườibiếuxénbừabãicóvẻlàmụctiêuhấpdẫn,nhưngnếuliênlụyvớihọ,bạnsẽcảmthấynhucầutìnhcảmvôbờcủatrởthànhgánhnặng.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

ElDoradoảotưởng

SaukhiFranciscoPizarrochinhphụcPeruvàonăm1532,vàngtừđếchếIncabắtđầuđổvàoTâyBanNha,vàmọitầnglớpdânchúngđềumơvềviệclàmgiàunhanhchóngởthếgiớimới.MọingườiđồnđạichuyệnmộtlãnhtụthổdânphíaĐôngPeru,cứmỗinămđềudátbụivàngđấymìnhrồilặnxuốngao.ChuyệnElDorado,“Ngườiđànôngvàng”đóđượctruyềnquanhiềumiệngđểcuốicùngtrởthànhđếchếElDorado,thịnhvượnghơncảđếchếInca,vớiđườngphốvànhàcửarátvàng.Thiênhạkháonhaurằngchuyệnnhưvậyrấtcóthểcóthật,bởivìmộtngườidámphíphạmbụivàngnhưtrongaonướcchắcchắnphảitrịvìmộtđếchếvàng.KhônglâusaudânTânBanNhađổxôsangtìmvàngởvùngBắccủaNamMỹ.

ThángHainăm1541,đoànthámhiểmlớnnhấtdoanhcủaFranciscolàGonzaloPizarrodẫnđầurờithủđôQuitocủaEcuador.Hàngngànngườikhíthếhừnghựcquyếtđòihỏichoravùngđấtvàng.Nhưngcólẽnhữngthổdândọcđường,hoặclàthậttìnhkhôngbiết,hoặchọmuốngiấuđầumối,nêntấtcảđềutrảlờichưabaogiờnghenóicómộtvùngđấtnhưvậy.Nổitrậnlôiđình,GonzaloPizarrotrakhảohọvànếuhọchếtthìquăngchochóăn.Sựtànbạonàyđượcnhanhchónglantruyền,thổdânhiểurarằngcáchduynhấtđểtránhtaihọalàphảithêudệtnênnhiềuchuyệnvềElDoradođểdẫnPizarrođicàngxacàngtốt.Chínhvìvậymàcảđoànthámhiểmlạcvàorừngthiêng.

Lươngthựccạndần,quầnáotảtơi,vũkhírỉsét,giàybanhta-lông,tinhthầnxuốngdốc.Nhómlaocôngthổdânhoặcđãbỏmạnghoặctrốnmất,ngườiTâyBanNhamấtphươnghướngngàycànglạclối.Họđãănhếtthựcphẩm,heogàmangtheotừlâuđãkhôngcòn,nhữngconlâmtảiđạnvàchósăncũngbịthịttuốt.VớinhómngườiTâyBanNhaítỏicònlại,PizarroralệnhlầndòtheodòngsôngtrởvềQuito.Cuốicùngsangnămsau,nhómngườicònrơirớtmớivềtớinơi.Sauđóhọmớibiếtmìnhđãđilòngvóngtrongrừngsâuhơnmộtnămtrời,phíphạmsinhmạngvàtiềnbạcmàvẫnkhôngtìmraElDoradovàmỏvàngảotưởng.

Diễngiải

ChodùđoànthámhiểmcủaPizarrođạibại,TâyBanNhavẫntiếptụcpháinhiềuđoànkhácsangNamMỹquyếttìmchoraElDorado.VàcũngnhưPizarrotrướcđó,cácconquistadortiếptụcđốtphálàngmạc,trakhảothổdân,đểrồisauđóchịukhổsởtrămbềtrongrừngthiêngnướcđộc,vàrồicuốicùngkhôngtìmđượcchútvàngnào.

NhữngcuộcthámhiểmtươngtựlàmtổnthấthàngtriệusinhmạngcủacảthổdânlẫnngườiTâyBanNha,vàsauđócòngópphầnlàmsụpđổđếchế.Vàngtrởthànhnỗiámảnhcủanướcnày.ChútítvàngdomậudịchthuđượclạichảyvềTâyBanNhađểchiphíchonhữngchuyếnthámhiểmkhác,thayvìđầutưvàonôngnghiệphoặcbấtcứlĩnhvựcsảnxuấtnàokhác.

CónhiềuthịtrấnởTâyBanNhakhôngcònbóngngườivìtấtcảđềuđổxôranướcngoàitìmvàng.Nôngtrạibịbỏhoang,quânđộituyểnkhôngđủngườichonhữngcuộcchiếnởchâuÂu.ĐếncuốithếkỷXVII,dânsốTâyBanNhađãgiảmhẳnmộtnửa.Từ400.000người,thủđôMadridlúcđóchỉcònlại150.000.TâyBanNhatuộtxuốngcondốcsuytànvàkhôngbaogiờphụchồilạinổi.

Quyềnlựcđòihỏikỷluậttựgiác.Viễncảnhgiàusang,nhấtlàloạigiàusangnhanhchóngđánhrấtmạnhvàocảmxúccủachúngta.Kẻlàmgiàunhanhchóngluônnghĩrằnggiàuthêmcũngdễ.Ảotưởngấykhiếnchokẻthamlamquênmấtnhữnggìmàquyềnlựcthựcsựdựavào:tựchủ,thiệnchícủanhữngngườixungquanhv.v.Bạnhãynhớrằngchỉtrừmộtngoạilệduynhấtlàcáichết,cònthìhoàntoànkhôngcóthayđổinàoxảyrachớpnhoángchovậnhộicủacuộcđời.Đồngtiềnđếnnhanhítkhilưucữu,bởivìnókhôngđặttrênnềntảngnàovữngchắc.Đừngđểmãnhlựckimtiềndụbạnrakhỏithànhtrìbềnvữngcủaquyềnlựcthậtsự.Hãylấyquyềnlựclàmmụctiêuvàsauđótiềnbạctựnhiênsẽtìmtớibạn.HãydànhElDoradocho

nhữngkẻdạidộtngôngcuồng.

Tínhtừngcụcgạch

HồiđầuthếkỷXVIIItạiAnhkhôngainổitrộihơnvợchồngCôngtướcMarlborough.SaunhiềuchiếndịchchồngPhápthànhcông,côngtướcđượcxemlàvịtườngvànhàchiếnlượclỗilạcnhấtchâuÂu.Vềphầnbàcôngtước,saunhiềuthaotáctinhkhônđãtrởthànhsủngthầncủaNữhoàngAnne.TrậnđánhBlenheimnăm1704khiếncảnướccangợicôngtước,vànữhoàngtưởngthưởngchoôngmộtvùngđấtrộnggầntrấnWoodstockcùngvớingânquỹcầnthiếtđểxâydựngcungđiện.ĐặttênlàCungđiệnBlenheim,côngtướcchọnkiếntrúcsưtàibalàJohnVanbrugh.

MặcdùkhảnăngvàthẩmmỹcủaVanbrughkhôngthểchêvàođâuđược,songbàcôngtướcvẫncanthiệpvàocôngviệccủakiếntrúcsưvàngaycảthợthuyềntrongtừngchitiết.Mặcdùchínhquyềntrảtiềnvậttưsongbàvẫntínhtừngxumột.Cuốicùng,vìcứmãicằnnhằncửnhửkiếntrúcsư,bàlàmrạnnứtquanhệvớinữhoàngnênbịđuổikhỏihoàngcungvàcấmkhôngchovàotriều.Khidọnđi,bàcôngtướcgỡsạchtấtcảnhữnggìgỡđược,kểcảtaynắmcửa.

Suốtmườinămsauđócôngtrìnhxâydựngtiếnhànhmộtlúclạingưngvìngàycàngkhógiảingânchínhphủ.BàcôngtướcchorằngVanbrughcốtìnhhãmhạinênlạicàngchilihơnvớitừngviênđácọngkẽm,tốcáongườilàm,caithợ,thầukhoánănchặnvậttư.Vềphầncôngtước,vìđãgiàyếunênchỉmuốnsớmsủadọnvàonhàmớiđểandưỡngnhữngngàythángcuốicùng,nhưngcôngtrìnhsalầyvàohàngloạtvụkiệnthưa.Giữamớrốibòngbongđó,ôngquađờimàchưahềngủđượcmộtđêmnàotrongcungđiệnBlenheimyêuquý.

Côngtướcchếtđiđểlạichovợtàisảntolớn,quádưđểhoànthànhcungđiện.Nhưngkhông,bàvẫntiếptụcvặnvẹobằngcáchgiữlạitiềnlươngcủathầylẫnthợ,vàcuốicùnglàchokiếntrúcsưnghỉviệc.

Diễngiải

BàcôngtướcMarlboroughdùngtiềnđểchơitròquyềnlựctànác.Bàquanniệmrằngmấttiềnbạclàmấtquyềnuy.KhicưxửvớiVanbrugh,sựméomócủabàcòntệhơnthếnữa:vìôngtalànghệsĩlớnnênbàđốkỵtàisángtạovàkhảnăngnổitiếngquátầmvớicủabà.Cóthểlàbàkhôngcónhữngtàinăngđósonglạicóđủtiềnbạcđềhànhhạvàlạmdụngôngchođếntừng

chitiếtnhỏnhặtnhất-đểchocuộcđờiôngbếmạcluôn.

Tuynhiênthútànácấyphảitrảgiákinhkhủng.Côngtrìnhxâydựnglẽrachỉmườinămgiờngốnmấthaimươi.Thútànácấyđãđầuđộcnhiềuquanhệquýgiá,lưuđàybàcôngtướckhỏitriềuđình,làmôngchồngđaulòngtộtđộ(vốnchỉmuốnsốngbìnhyênởBlenheim),tạoranhiềuvụkiệnthưakéodài,khiếnVanbrughtổnthọhếtmấynăm.SaunàyhậuthếcôngnhậnVanbrughlàbậcthiêntài,trongkhixembàcôngtướchoàntoànlàthứrẻtiền.

Kẻtàibaphảicótâmhồncaothượng,đừngbaogiờđểlộnétđêtiệnnào.Vàtiềnbạcchínhlàđấutrườnghiểnnhiênnhấtđểphôbàysựrộnglượnghaytínhnhỏnhen.Vìvậybạnnênxàimạnhtayđểđượctiếnghàophóng,vềlâuvềdàisẽmanglạilãito.Đừngbaogiờđểchosựtủnmủnvềtiềnbạcchemấttầmnhìnbaoquát,khiếnbạnkhôngbiếtthiênhạđánhgiámìnhrasao.Nhữngcảmxúctiêucựccủahọsaunàysẽlàmbạntrảgiáđắthơn.Vànếumuốncanthiệpvàocôngviệccủanhữngngườisángtạođanglàmmướnchobạn,tốthơnbạnnêntrảcônghọthậthậuhĩ.Đồngtiềnsẽlàmhọvuivẻphụctùngtốthơnlàquyềnlực.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Đồngtiềnvàvòngxoayquyềnlực

Làconcủamộtngườithợđónggiàytầmthường,PietroAretinođãvươnlênđàidanhvọngnhờtàiviếtthivănchâmbiếm.NhưngcũngnhưmọinghệsĩthờiPhụchưng,anhtacầncómạnhthườngquânđỡđầu,giúpanhtacóthểsốngthoảimáinhưngngượclạikhôngcanthiệpvàochuyênmôn.Aretinoquyếtthửmộtchiếnlượcmớitrongtròchơibảotrợ.

RờiLaMãđếnsốngtạiVenicenơimìnhchưanổitiếng,Aretinodùngmớtiềndànhdụmđểkhoảnđãicảngườinghèolẫnngườigiàu,baohọcơmănlẫntrògiảitrí.Anhtalàmbạnvớitừngkẻchèothuyền,rataygiúpđỡngườiănxin,trẻmồcôi,côthợgiặt.ThứdânVenicenhanhchóngđồnđạirằngAretinokhôngchỉlàvănhàomàcònlàngườiquyềnlực–mộtdạngvươngtôncôngtử.

NghệsĩvàngườiquyềnthếbắtđầuđếnnhàAretino.Chỉtrongvàinămtiếngtămanhtađãnổinhưcồn.KhôngquanlớnnàođếnVenicemàkhôngghéthămanhta.Tuylàmtiêutốnkhánhiềutiềndànhdụm,nhưngsựrộnglượngđãmuachoAretinotiếngtămvàảnhhưởng–nềntảngcủaquyềnlực.Giới

quýtộcchorằngAretinophảilàngườicóthếlực,vìanhtaxàitiềnnhưngườicóthếlực.VàbởivìthếlựccủamộtngườithếlựcrấtđángmuanênAretinotrởthànhmụctiêucủakhôngbiếtbaonhiêulàbổnglộc.Vươngtôncôngtử,thươnggiagiàucó,thậmchívuachúa,giáohoàngđềuưuđãivàmuốnkếtthânvớianhta.

Tấtnhiên,sựtiêusàicủaAretinochỉmangtínhchiếnlược,vàchiếnlượcđóvậnhànhrấttốt.Đếnlúcnàyanhtacầntìmramộtnhàtàitrợvớitúitiềnkhôngđáy.Saukhinghiêncứutìnhhìnhkỹlưỡng,AretinotậptrungvàoHầutướcxứMantua,vàliềnviếtmộtbàianhhùngcariêngchohầutước.Đólàthônglệthờibấygiời:đổilạimộtbàingợicađềtặng,tácgiảsẽđềuđặnnhậnmộtkhoảntiềnnhonhỏ,đủđểsốngquangàyvàchorasảnphẩmkếtiếp,vànhưthếtácgiảluônsốngtrongtìnhtrạnglệthuộc.

NhưngvớiAretinothìkhác,anhtamuốncóquyềnlựcchứkhôngphảimóntiềncòm.Anhtabiếubàianhhùngcachohầutướcnhưlàmộtmónquà,chứngtỏmìnhkhôngphảilàtaybồibútkiếmtiềnđộnhật,quađókhẳngđịnhngườichovàngườinhậnbìnhđẳngvớinhau.

ViệctặngquàcủaAretinokhôngdừngởđấy:làbạnthâncủahainghệsĩtàidanhnhấtVenicelàđiêukhắcgiaSansovinovàhọasĩTitian,Aretinothuyếtphụchọthamgiavàochiếnlược.Vìvậykhianhtagửitặngmộtlúcnhữngquàtặngtừbanghệsĩlừngdanhởbalĩnhvựckhácnhau,hầutướcmừngkhôngtảxiết.

Chiếnlượcquàcápvẫntiếptụcnhữngthángsauđó–gươmkiếm,yêncương,vậtphẩmnghệthuật.Vàcảbangườibạncũngnhậnđồlạiquảcủahầutước.Vàchiếnlượccòntiếnxathêm:KhichàngrểcủamộtngườibạncủaAretinobịbắtgiamởMantua,Aretinonhờhầutướccanthiệptrảtựdo.Làthươnggiabậcnhất,ngườibạncủaAretinorấtcóthếlựcởVenicevàsẵnsàngtrảơnbấtkỳlúcnàoAretinocần.Vòngxoayảnhhưởngngàycànglanrộng.

TuynhiênvềsaumốiquanhệnàycăngthẳngvìAretinochorằnglẽrahầutướcphảirộngrãihơn.Nhưnganhtakhôngmuốnhạmìnhxinxỏhoặcthanvãn.Vìviệctraođổiquàtặngđãđặthaingườivàotưthếbìnhđẳngnênnếuđảđộngchuyệntiềnbạcthìkhôngphảichútnào.Aretinochỉđơngiảnrútluikhỏivòngthâncậncủahầutướcđểsănlùngnhữngconmồigiàucóhơn.ĐầutiênanhtatiếpcậnVuaFrançoiscủanướcPháp,sauđóđếngiađìnhMedici,rồiCôngtướcxứUrbino,kếtiếplàHoàngđếCharlesVvànhiềungườikhácnữa.

Cuốicùng,cónhiềusưphụcónghĩalàtakhôngphảithầnphụcriêngai,từđóquyềnlựccủaAretinohìnhnhưtươngđươngvớinhữngsưphụấy.

Diễngiải

Aretinohiểuđượchaithuộctínhcơbảncủađồngtiền:Thứnhất,đồngtiềnphảiluânchuyểnmớiphátsinhquyềnlực.Điềumàđồngtiềnmuakhôngphảilànhữngđồvậtvôtri,nhưngphảilàquyềnlựcđốivớimọingười.Khigiữchođồngtiềnquayvòngkhôngnghỉ,Aretinomuađượcmộtvòngxoayảnhhưởngngàycàngrộng,màcuốicùngcònmanglạichoanhtanhiềuhơnnhữnggìđãbỏra.

Thứnhì,Aretinohiểutínhchấtchủchốtcủaquàtặng.Tặngmộtmónquà,điềuđóhàmýrằngtacaohơnngườinhận,hoặcítnhấtcảhaibìnhđẳngvớinhau.Mónquàkhiếnchongườinhậnphảimắcnợhoặchàmân.Vídụnhưkhibạnbètặngtamóngìmiễnphí,chắcchắnlàhọhyvọngsẽđượclạiquả,vàtalạiquảvìtacảmthấymắcnợ.(Họcóthểýthứchoặckhôngýthứccơcấuvậnhànhnày,songtheotậpquánthìnólànhưvậy)

Aretinomuốntránhnhữngvướngmắctươngtự.Thayvìlàmlínhgácnhờcậyvàocấptrênđểkiếmsống,anhtahànhđộngngượclại.Thayvìmắcnợngườiquyềnlực,anhtalàmchohọphảimắcnợtrước.Đólàmụctiêucủaviệctặngquà,xemnhưnấcthangđưaAretinolênđàidanhvọng.Đếncuốiđời,anhtatrởthànhcâybútnổitiếngnhấtchâuÂu.

Bạnnênnhớlàtiềnbạccóthểquyếtđịnhquanhệquyềnlực,nhưngnhữngquanhệnàylạikhôngnhấtthiếttùythuộcvàotúitiềncủabạn,màcòntùycáchbạnxàiđồngtiềnấy.Kẻtàibatặngchongườikhácquàcápmàkhônglấylạitiềnvìhọmuốnmuaảnhhưởngchứkhôngcầnđồvật.Nếuvìchưacótiềntàimàtaphảichấpnhậnvịtríthấpkém,cókhảnăngcảđờitasẽkhôngthoátkhỏivịtríấy.VậytahãychơicáitròmàAretinođãchơivớigiớiquýtộcÝ:Hãytưởngtượngmìnhbìnhđẳngvớihọ.Hãysắmvaivươngtôncôngtử,hãybantặng,hãymởrộngcửachođồngtiềnquayvòng,vàtạoramặttiềnquyềnlựcquathuậtgiảkimbiếntiềntàithànhdanhvọng.

JamesRothschildgiảikhuâydânchúng

KhônglâusaukhilàmgiàutạiParishồiđầuthậpniên1820,NamtướcJamesRothschildphảiđốiđầuvớimộtvấnđềnangiải:LàmcáchnàomàmộtngườiĐứcDoTháigiáo,mộtngườihoàntoànngoạilaiđốivớixãhộiPháplạicóthểthuphụcđượcsựkínhnểcủatầnglớpthượnglưuPhápnổi

tiếngbàingoại?Làngườihiểurõthếnàolàquyềnlực–ôngbiếttiềntàisẽmanglạidanhvọng,nhưngnếubịcôlậpvềmặtxãhộithìcảtiềntàilẫndanhvọngđềukhôngthểlâubền.Vìvậyôngquansátxãhộithờibấygiờ,tựhỏixemđiềugìsẽlàmmềmlòngthiênhạ.

Từthiện?DânPhápkhôngquantâm.Ảnhhưởngchínhtrị?Ôngđãcórồi,vàđiềunàychỉlàmthiênhạnghikỵôngthêmmàthôi.Cuốicùngôngnhậnrađóchínhlàsựbuồnchán.Tronggiaiđoạnkhôiphụcchếđộquânchủ,giớithượnglưuPháprấtbuồnchán,vìvậyRothschildbắtđầutiêuxàicựckỳlớnđểgiảikhuâydânchúng.ÔngthuêcáckiếntrúcsưtàibanhấtnướcPhápthiếtkếvườntượcvàphòngkhiêuvũ;ôngmướnMarie-AntoineCarême,tayđầubếplừngdanhnhấtnướcPháp,chuẩnbịcácbữatiệcxahoanhấtmàParischưatừngthấy.KhôngngườiPhápnàocóthểcưỡnglạiđược,chodùtiệcchủchínhlàmộtngườiĐứcDoTháigiáo.NhữngbuổidạtiệchàngtuầncủaRothschildbắtđầulôicuốnngàycàngđôngkhách.Chỉvàinămsauôngđãnắmđượcđiềuduynhấtcóthểđảmbảoquyềnlựccủamộtkẻngoạilai:Sựnhìnnhậnxãhội.

Diễngiải

Sựhàophóngchiếnlượcluônlàvũkhíhiệuquảđểxâydựngmộtcăncứhỗtrợ,đặcbiệtđốivớimộtkẻngoạilai.TuynhiênNamtướcRothschildcònkhônngoanhơnthếnữa:ÔngbiếtchínhtiềntàilàràochắngiữamìnhvàdânPháp,khiếnhọthấyôngxấuxavàkhótin.Cáchhaynhấtđểvượtquaràocảnnàychínhlàphungphínhữngmóntiềnkhổnglồ,mộtcửchỉchứngminhôngxemvănhóavàxãhộiPhápcònquantrọnghơntiềnbạc.ĐiềuRothschildlàmcũnggiốngnhưmộtlễhộipotlatchcủathổdânmiềnTây-BắcnướcMỹ:Mộtbộlạcdađỏthỉnhthoảngtiêuphíhếttấtcảcủacảivàomộtchuỗilễhộivàlửatrạiđểchứngtỏsứcmạnhvượttrộiđốivớicácbộlạckhác.Nềntảngsứcmạnhđókhônglàtiềnbạc,màchínhlàkhảnăngtiêuxàivàniềmtinvàotínhưuviệt,vốnsẽtạolạichobộlạctấtcảnhữnggìmàlễhộipotlatchđãhủyhết.

Rốtcuộc,nhữngbuổidạhộicủaRothschildphảnánhmongmuốnhòanhậpkhôngchỉvàocộngđồngkinhdoanhPhápmàcònvàoxãhội.Khiphungphítiềncủavàoloạipotlatchđó,RothschildhyvọngchứngtỏchodânPhápthấysứcmạnhcủaôngcònvượtquacảtiềnbạcđểhòanhậpvàolĩnhvựcvănhóaquýbáu.Khitiêuxàinhưvậy,cóthểRothschildđãlấylòngđượcxãhộiPháp,nhưngnềntảnghỗtrợmàôngcóđượclàloạinềntảngmànếuchỉcótiềnthôichưachắcmuanổi.Ông“phungphí”củacảiđểgìngiữcủacải.Đólàvídụngắngọncủasựhàophóngchiếnlược–khảnănglinhđộngvới

tiềnbạc,làmchotiềnbạchoạtđộnghiệuquả,khôngphảiđểmuasắm,màđểđắcnhântâm.

Chiếnlượcmạnhthườngquân

GiatộcMedicicủathànhphốFlorencethờiPhụchưngđãxâydựngquyềnlựcbaolacủahọtrêntàisảntạođượctừviệckinhdoanhngânhàng.NhưngđốivớidânFlorencecótruyềnthốngcộnghòahàngbaothếkỷ,ýniệmrằngtiềnbạccóthểmuaquyềnlựcđãđingượclạimọigiátrịdânchủmàhọhếtsứctựhào.LàngườiđầutiêntronghọgiatộcDeMediciđượcvangdanh,Cosimotránhnéviệcđốiđầutrựctiếpbằngcáchcưxửthậtkhiêmnhường.Ôngtakhôngbaogiờkhoekhoangcủacải.NhưngđếnkhiđứacháunộiLorenzolớnlên,tàisảncủagiatộcđãquálớn,vàảnhhưởngcủahọhiểnnhiênđếnnỗikhôngthểcheđậyđượcnữa.

Lorenzogiảiquyếtvấnđềtheocáchriêng:Triểnkhaichiếnlượclàmđãngtrímàgiớinhàgiàuthườngsửdụng.Lorenzotrởthànhmạnhthườngquânnổitiếngnhấtlịchsử.Khôngchỉmạnhtaymuatranh,ôngcònsánglậpnhữngtrườngtậpsựtốtnhấtItaliachonghệsĩtrẻ.ChínhtạimộttrongnhữngngôitrườngđómàMichelangelođượcLorenzochúý,sauđómờivềănởtạinhà.ÔngtacũngkhoảnđãiLeonardodaVinciyhệtnhưvậy.VềdướitrướngLorenzo,haibậcdanhtàiMichelangelovàLeonardotrảơnbằngcáchtrungthànhvớilònghệthuậtLorenzo.

Mỗikhigặpphảiđốithủ,Lorenzolạisửdụnglábùamạnhthườngquân.KhithànhphốPisađedọanổiloạnchốnglạiFlorencevàonăm1472,ôngtaliềnđổtiềnvàotàitrợchongôitrườngđạihọc,trướcđâytừnglàniềmtựhàocủaPisanhưnghiệnđangxuốngcấp.DânPisakhônglàmgìđượctrướcngónđònphùphépđó,vìlòngyêumếnvănhóacủahọđượcxoadịuvàhọkhôngcònlòngdạnàođểgâychiếnnữa.

Diễngiải

ChắcchắnLorenzorấtyêunghệthuật,nhưngviệcđỡđầucácnghệnhânlạilàviệclàmhếtsứcthựcdụng.VàothờiđótạiFlorence,việckiếmlờitừngànhkinhdoanhngânhàngcólẽlàcáchlàmgiàubịdèbỉunhất,đồngthờisứcmạnhtàichínhđócũngkhôngmấyđượctôntrọng.Ởcựcđốidiện,nghệthuậtđượctônsùnggầnnhưlàmộttôngiáo.Lorenzochitrảchonghệthuậtđểxoadịudưluậnquầnchúngvềnguồngốcxấuxacủatàisảnvàtạochomìnhmộtvỏbọcquýphái.Sựhàophóngchiếnlượchiệuquảnhấtkhiđượcdùngđểxóamờmộtthựctếkhôngmấythơmtho,đồngthờikhoáclênmình

mộtcáiáobàovịnghệthuậthaytôngiáo.

LouisXIVthậtrộnglượng

CặpmắtsắcbéncủaVuaLouisXIVcủanướcPháprấtamtườngsứcmạnhchiếnlượccủakimtiền.ThờiđiểmLouislênngôi,giớiquýtộchùngmạnhđãlàcáigaichọcvàosườnhoànggia,vàhọluônsụcsôitạophản.Vìvậynhàvualàmchohọnghèođibằngcáchbuộchọphảitrảrấtnhiềutiềnđểduytrìchứctướctrongtriều.Quathờigian,cácnhàquýtộcphảidựavàobổnglộchoànggiamớicóthểsốngnổi,nhờvậyLouisbỏtúihọmộtcáchgọngàngvàsạchsẽ.

NướccờtiếptheocủaLouislàdùngsựrộnglượngcóchiếnlượcđểlàmchogiớiquýtộcphảiquỳmọp:Mỗikhipháthiệnmộttriềuthầnươngngạnhmàôngmuốnthuphục,Louissẽdùngtiềnđểtácđộng.TrướctiênLouislàmnhưkhôngbiếtrằngcóhắntrênđờinày,điềukhiếnchohắnhếtsứcloâu.Rồiđộtnhiênhắnkhámphárarằngthằngcontraimìnhbỗngdưngđượcbổnhiệmvàomộtvịtrícóthunhậpcao,hoặcNhànướcmạnhtaygiảingânchovùngquênhàcủahắn,hoặclàhắnđượctặngmộtbứctranhtrướcnayvẫnhằngaoước.QuàcáptừtayLouistuônranhưsuối.Cuốicùng,mộtthờigiansauLouissẽmờinhàquýtộcđóđếnđểđặtvấnđềvềđiềumànhàvuamuốncó.Nhàquýtộcấyvốntrướcnaytừngthềthốtkiênquyếtchốnglạihoànggia,giờcảmthấykhôngcònthíchchiếnđấu.Mộtmóntiềnhốilộthẳngthừngcóthểsẽlàmôngnổigiận,nhưngcáchlấylòngcủaLouisthìêmđẹphơnnhiều.Biếtrằngrễmềmkhóbéntrênmảnhđấtcằncỗikhôcứng,Louislàmchođấtxốptrướckhigieo.

Diễngiải

Louisbiếtcómộtyếutốcảmxúcbénrễsâuxatrongtháiđộcủachúngtađốivớitiềnbạc,mộtyếutốbắtnguồntừthờithơấu.Khicònnhỏ,đủloạicảmgiácrắcrốicủachúngtađốivớichamẹđềuxuấtpháttừquàcáp,đứabélúcấyđồnghóamónquàvớitìnhyêuvàsựtánthành.Vàyếutốcảmxúcđóđâuđãphaitàn.Nhữngkẻnhậnquàbiếuhaytiềnbạchoặchìnhthứctặngdữnàođócũngđộtnhiênđềuyếuđuốinhưtrẻcon,đặcbiệtkhimónquàđếntừngườicóquyềnlực.Họkhôngthểkhôngcởimở,ýchícủahọtơira,nhưLouisđãlàmtơiđất.

Khảnăngthànhcôngsẽcaohơnkhimónquàđếnđộtxuất.Phảilàmsaochomộtmónquàcóvẻnhưvậytrướcnaychưaaiđượctặng,hoặctrướcđóngườitặngquàlạicótháiđộhờhữngvớingườiđượctặng.Bạncàngtặng

thườngxuyênthìhànhđộngtặngcàngmấthiệuquả.Bởivìdầndàngườinhậnsẽnghĩđiềuđólàđươngnhiên,hoặclàhọsẽbựcbộivìmặccảmvớimónquàtừthiện.Mónquàđộtxuấtvàbấtngờsẽthuphụcđượcnhântâm.

CáichéncủaFushimiya

FushimiyalànhàbuônđồcổsốngtạiEdo(ngàynaylàTokyo)hồithếkỷXVII.Ngàykiakhidừngchântạiquántràởmộtlàngnhỏ,ôngxămxoicáichéntràvàcuốicùngmuanómangtheo.Mộtthợgốmđịaphươngthấyvậybènchờkháchrakhỏiquán,xongchạyđếnhỏibàchủxemkháchlàai.BàbảođólàngườisànhđiệubậcnhấtởNhậtBảnvàlànhàbuônđồcổđượcsứquânIzumoquýmến.ThợgốmliềnbachânbốncẳngđuổitheonănnỉFushimiyanhườnglạicáichén,vìchorằngnóphảigiátrịlắmthìôngtamớimua.Fushimiyacườithậtthà:„NóchỉlàcáichénbìnhthườngxứBizen,loạigiárẻ.Lýdotôimualàvìhơinướcnónglơlửngthậtlạtrênmiệngchénnêntôinghilànóbịnứtđâuđó“.NhưngvìngườithợgốmvẫnkhẩnkhoảnnênFushimiyabiếukhôngchoanhta.

Anhtaliềnmangcáichénđikhắpnơiđểgiớiamtườngtrảđượcgiácao,nhưngngườinàocũngbảođólàchénthường.Anhbỏbêcơnghiệp,lúcnàocũngmơtưởngcáichénsẽgiúpmìnhthuvềkhốibạc.SaucùnganhtacũngđếncửahàngcủaFushimiyatạiEdo.Nhậnthấychỉvìvôtìnhmàmìnhđãlàmngườikhácđiêuđứng,nhàbuônbùđắpbằngcáchmualạicáichénvớigiá100đồngvàngryo.Fushimiyabiếtchắccáichénchẳngcógiátrịgì,nhưngvìmuốngiúpanhthợgốmthoátđượccơnámảnhnênhàophóngbùđắpcho.

Chẳngbaolâusau,tinđồnvềcáichén100ryolannhanh.TấtcảcáctaybuônđồcổđềukêuréoFushimiya,tìmmọicáchđểmualạicáichén.MặcdùFushimiyathậtthàkểlạihoàncảnhôngphảibỏtiềnranhưngkhôngaichịutin,cuốicùngđểđượcyênthânôngtaphảimangrađấugiá.

Chỉmớivàolầnbỏgiáđầutiênđãcóhaiđồngnghiệpcùnghét200ryo,cùngcãinhauỏmtỏivàcuốicùngômnhauvậtnhào,làmđổbànkhiếncáichénrơithànhnhiềumảnh.Cuộcđấugiáxemnhưchấmdứt.Fushimiyanhặtnhạnhtấtcả,dàycôngdánlạirồicấtđi.NhưngnhiềunămsauđóbậcthầyvềtràđạolàMatsudairaFurnaiđếnviếngcửahàng,đềnghịđượcxemcáichéntruyềnthuyết.Saukhixemxét,ôngnói:„Nếulàhànghóathìnóchẳngđángbaonhiêu,nhưngmộtbậcthầyvềtràđạođánhgiátìnhcảmvàmốitươngquancòncaohơncảgiátrịkimtiền“.Ôngbỏramóntiềnthậtlớnđểtậunó.Mộtcáichéncònthôhơncảmứcbìnhthường,lạibịvỡrồidánlại,

vậymàlạitrởthànhmộttrongnhữngđồvậtnổitiếngnhấtnướcNhật.

Diễngiải

Trướctiêncâuchuyệnchothấykhíacạnhchủyếucủađồngtiền:Chínhconngườiđãtạoratiềnbạcvàđặtchonóýnghĩavàgiátrị.Kếđến,vớinhữngvậtthểnhưkimtiền,điềumàkẻanhtàiđánhgiácaochínhlànhữngtìnhcảmvàxúccảmhàmchứabêntrong–vìchínhnhữngthứđómớilàmchođồngtiềnđángđểtasởhữu.Bàihọcthậtđơngiản:Càngthiếtthânvớitìnhcảm,thìnhữngquàcápvàhànhđộnghàophóngcủabạncànghiệuquả.Đồvậtnào,hoặcýniệmnàovậndụngđượctìnhcảmhoặccóđượcsợidâycảmxúcsẽmạnhmẽhơnđồngtiềnmàbạnlãngphíchomộtmónquàđắttiềnnhưngrỗngtuếch.

CáichéncủaSuzutomo

MộtmônđồtràđạogiàucótênlàAkimotoSuzutomocólầngiaochogianhân100đồngvàngryo,dặnđếnnhàbuônđồcổmuamộtcáichén.Đếncửahàng,gianhântựýmặccảvàmuađượccáichénvớigiá95ryo,vềnhàkhoelạivớichủ.

„Nhàngươithậtquánguxuẩn!“Suzutomomắng,„Mộtchéntràmàngườitaragiá100ryohẳnphảilàvậtgiabảo,màgiađìnhchỉbuộclòngbánđivìquángặtnghèo.Vàtrongtrườnghợpnàyhọcònhyvọngcóngườisẽtrảnótới150đồngvàng.Vậynhàngươilàthứgìmàkhôngđếmxỉađếntìnhcảmcủangườikhác?Ngoàira,vậtquýhiếmvớigiá100ryorấtđángđểtasởhữu,trongkhivật95ryolàmtacócảmgiáclàngnhàng.Vậyđừngđểtathấycáichénnàynữa!“.RồiSuzutomoralệnhcấtđi,khôngbaogiờmangranữa.

Diễngiải

Khicòkètrảgiá,cóthểbạntiếtkiệmđược5ryo,nhưngbạnđãgâynênsựxúcphạmvàcảmgiácrẻtiền,khiếnuytínbạnbịảnhhưởng.Màuytínlạilàphầnthưởngcaonhất.Hãyhọccáchtrảtrọnmứcgiávìcuốicùngbạnsẽđượclợiởkhoảnkhác.

Tuấnmãtrongquảbầu

NhậtBảnkhoảngcuốithếkỷXVI.Mộtnhómtướngsĩtiêukhiểnbằngtròngửimùiđoánnhang.Mỗingườimangtheomộtvậtđểlàmgiảithưởng–cung,tên,yêncươngvàvàiphụtùngkháccủachiếnbinh.

TìnhcờsứquânDateMasamuneđingangquanênđượcmờithamgia.Vậtmàôngtađưarađểgópphầnvàoquỹthưởnglàbầunướctreoởthắtlưng.Aiaicũngcườixòavìvậtđóđâuđánggì.Cuốicùngcũngcóngườitùytùngbằnglòngnhậnquảbầu.

Tuynhiênđếnkhicuộcchơikếtthúcvànhómtướngsĩđangchuyệntròphíabênngoàilều,Masamunebướcradẫnconngựaquýcủamìnhtraochongườitùytùng.„Đâylàconngựatừbầunướcchuira“.NhómtướngsĩsữngsờvàtiếcrẻvìmìnhđãxemthườngquàtặngcủaMasamune.

Diễngiải

Masamunebiếtđồngtiềncókhảnănglàmchomọingườihàilòng.Thựchiệnđượcviệcnàycàngnhiềuthìtacàngđượcngườikhácngưỡngmộ.Khihôbiếnchoconngựatừbầunướcchuira,xemnhưbạnđãchứngminhđượcquyềnlựchùngmạnhcủamình.

Hìnhảnh:

Dòngsông.Bạntưởngđượclợikhixâyđậpngănsông.Tuynhiênkhônglâusaunướcaotùtrởthànhnhơnhớpvàđầymầmdịchbệnh.Chỉnhữngloàighêtởmnhấtmớicóthểsốngtrongvũngnướcđọng;khôngcógìdichuyểnđilạitrênmặtnước,mọimậudịchđềuđìnhtrệ.Hãypháhủycáiđập.Khilưuthôngvàluânchuyển,dòngnướcsẽtạoratrùphúphìnhiêuvàsứcmạnhởquymôrộnglớnhơn.Sôngphảichảyđểnhữngđiềutốtlànhcóthểpháttriển.

Ýkiếnchuyêngia:

Mộtconngườivĩđạimàlạikeokiệtthìtrởthànhmộtthằngngốcvĩđại,vàđốivớingườiởvịtrícao,khôngcósựxấuxanàotaihạibằngtínhíchkỷthamlam.Kẻbủnxỉnkhôngthểchinhphụcđấtđaichứctướcgìcả,bởivìhắnkhôngcónguồnbạnbèđểgópsứcthựchiệnýnguyệncủamình.Muốncóbạn,takhôngđượcômấptàisảncủamìnhmàphảithuphụcbạnbèbằngnhữngmónquàthíchhợp.Đánamchâmtinhvihútsắtnhưthếnàothìvàngbạccũngthuphụcđượccontimthiênhạ.

(TheRomanceoftheRose,

GuillaumedeLorris,khoảng1200-1238)

NGHỊCHĐẢO

Ngườitàibakhôngbaogiờquênrằngchovậtkhôngchắcchắnphảichứađựngthủđoạn.Ngườinàogiúpbạnkhôngcông,saunàysẽđòihỏinhiềuthứđánggiáhơnsốtiềnmàlẽrabạnphảitrảchohọ.Việcmặccảluônchegiấunhiềuvấnđềvậtchấtlẫntâmlý.Vìvậybạnhãyhọccáchtrả,vàtrảchongon.

Mặtkhác,nguyêntắcnàycũnggiúptacónhiềucơhộibịpbợm,nếutaápdụngnótừphíangượclại.Mờiăntrưamiễnphíthườnglàmónhàngtraođổicủathầylừa.

VềmặtnàycólẽkhôngaihơnJosephWeil,hỗndanh„TheYellowKid“.Từrấtsớm,ôngtađãpháthiệnrarằngmìnhthànhcônglànhờvàolòngthamcủathiênhạ.„Cáimongmuốnđượcđiềugìđómiễnphí“,ôngviết„đãlàmchonhữngailàmănvớitôivàvớicácthầylừakhácphảitrảgiárấtđắt…Khingườitarútđượckinhnghiệm–chưabiếthọđãrútđượcchưa–rằngkhôngthểănbánhmàkhôngtrảtiền,thìtộiácsẽgiảmthiểuvàchúngtasẽchungsốnghàihòahơn“.Suốtnhiềunăm,Weilnghĩranhiềucáchđểdụchongườitahammuốnđồngtiềndễkiếm.Weilrêuraoôngsẵnsàngtặngmiễnphímộtsốbấtđộngsảnchonhữngaichịutốn25đôlatiềnđăngký–liệuaicóthểcưỡnglạimónhờinày?TròđăngkýdởmnàymangvềchoWeilhàngngànđôla,trongkhiôngtađưachocácnạnnhânnhữnggiấychứngnhậndởm.Lầnkhác,ônglạitungtinmuađứtkếtquảđuangựa,hoặcvềloạicổphiếusắptăng200%giátrịchỉtrongvàituầnlễ.Trongkhitriểnkhaicâuchuyện,Weilquansátnạnnhânmởtomắttưởngtượngrabữaăntrưamiễnphí.

Bàihọcởđâylà:Dụnạnnhânvớiviễncảnhđồngtiềndễkiếm.Nhìnchung,thiênhạmuốnlàmgiàumàkhôngtốnsức,nênhọsẽlọtbẫy.Bạnhứadạyhọcáchkiếmtiềnnhanhchóngnếuhọchịubỏramộtíthọcphí,mứchọcphínàynhânvớihàngngànnạnnhânthìbạnsẽgiàuto.Lòngthamlàthứdễdànglàmmờmắtmọingười,nênởlĩnhvựcnàybạncóthểgiởđượcnhiềutrò.VànhưTheYellowKidtừngnói,mộtnửaniềmvuiđếntừbàihọcđạođứcấy:Thamthìthâm.

NGUYÊNTẮC41

THOÁTKHỎIBÓNGTIỀNNHÂN

Việcgìdiễnralầnđầucũngcóvẻhayhơn,độcđáohơnnhữnggìđếnsau.Nếutiếpnốicôngviệccủamộtvĩnhânhoặccóngườithânquánổitiếng,bạnphảicóthànhtựugấpđôimớimongtỏasánghơnhọ.Đừngđểcáibóngcủahọphủchụplênbạn,đừngbámvíuvàomộtquákhứkhôngphảidobạntạora.Hãyxâydựngtêntuổimìnhbằnglộtrìnhkhác.Hãythủtiêuhìnhảnhcủabậctiềnbốicaongạo,bạnmớithugomquyềnlựcbằngsựtỏasángtheocáchcủariêngmình.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Năm1715khiLouisXIVbănghàsau55nămtrịvìvẻvang,mọicặpmắtđềuđổdồnvềphíađứacháucốđượcchọnkếvị,tứcvuaLouisXVtươnglai.LiệuđứabénămtuổinàymaiđâycókhảnăngtrởthànhvịlãnhđạovĩđạinhưVuaMặttrời?LouisXIVđãbiếnmộtđấtnướctrênbờnộichiếnthànhquyềnlựcsốmộtởchâuÂu.Tuynhữngnămcuốicùngtrịvìkhákhókhănvìôngđãgiàyếu,songmọingườivẫnhyvọngđứacháusẽtrởthànhmộtlãnhđạohùngmạnhđểmanglạisứcsốngmớichođấtnướcvàcủngcốtiềnđồmàLouisXIVđãtạolập.

VìvậynhữngbộóclỗilạcnhấtnướcPhápđượcmờiđếndạydỗvịvuatươnglai,việcgiáodụcngàikhôngcònsótmộtthứgì.Nhưngkhilênngôivàonăm1726,LouisXVđộtngộtthayđổi:Khôngchịuhọchành,khônglàmtheolờikhuyênbảohoặcchứngtỏtàinăng.Ôngtađứngmộtmìnhtrênđỉnhmộtđấtnướclớnlao,trongtaybiếtbaoquyềnlựcvàcủacải.Ôngtatoànquyềnlàmtheoýthích.

Nhưmuônđời,triềuđìnhcũngrậptheoýthíchcủakẻtrịvì.Ănchơicờbạcnhưcơmbữa.Lũquầnthầnkhôngquantâmgìđếntiềnđồtổquốc,baonhiêucôngsứcbỏrachỉđểlàmđẹplòngvua,đểmưucầubổnglộcsaochophúquýcảđời,tranhgiànhchứcvịnàolaođộngítmàhưởngthụnhiều.Hàngđốngkýsinhùavềtriềuđình,côngnợngàycàngchồngchất.

Chưahết,LouisXVcònnổitiếngvềnhữngvụtìnháimànổibậtlàhaigươngmặtMadamedePompadourvàMadameduBarry.Cảhaiđềuthahồthaotúngtriềuchínhvìnhàvuakhôngmàngchuyệnchínhtrị.Thờigianquađi,nhiềutaylừađảovàlangbămchọnVersailleslàmchỗvinhthân,mêhoặcvuabằngnhữngđiềumêtín.LouisXVngàycànghưđốn.

Khẩuhiệugắnliềnvớitriềuđạicủaông:„Sautalàcơnhồngthủy“,thậtxácđángbởivìsaukhiLouisquađờivìtráctáng,tìnhhìnhđấtnướcvôcùngsuythoái.ĐứacháunộiLouisXVIthừakếmộtlãnhthổđangvôvọngtrôngchờđổimớivớimộtbàntaycứngrắnhơn.

Diễngiải

UyquyềncủaVuaMặttrờiLouisXIVtolớnnhưtruyềnthuyết.Vàmặcdùôngcónhiềucungphi,songquyềnlựccủahọchỉgiớihạntrongphòngngủ.Triềuđìnhcủavịvuanàyquytụnhữngbộócsánggiánhấtthờibấygiờ.LouisXIVđưamộtđấtnướcbênbờvựcnộichiếnthànhthếlựcsốmộtởchâuÂu.

Tráilại,LouisXVlàđiểnhìnhcủanhữngaithừahưởngtiềnđồquálớn,hoặckẻtiếpbướcmộttiềnnhânquávĩđại.Thoạttrôngthìkẻhậubốisẽdễdàngtiếptụcxâydựngtrênnềntảngvữngchắcmàbậctiềnbốiđểlại,nhưngtrênlĩnhvựcquyềnlựcthìđiềungượclạilàcóthật.Tronghầuhếtmọitrườnghợp,đứaconcưngsẽtiêuphavungvíttàisảnthừakế,bởivìhắnkhôngbắtđầusựnghiệpbằngnhucầulấpđầynhữngkhoảngtrốngnhưtiềnnhânđãlàm.NhưMachiavellitừngnói,nhucầulàđộngcơthúcđẩyhànhđộng,vàkhikhôngcònnhucầuthìmọithứbịbỏbêđếnrữanát.LouisXVkhôngthểnàotránhkhỏitínhì.Vìvậydướithờiôngta,Versailleskhôngcònlàbiểutượngmặttrờichóilọimàchỉcònlàmộtcungđiệnxoàngxĩnh,đạidiệnchonhữnggìnôngdâncămghét.

LouisXVchỉcómộtconđườngthoátkhỏicáibẫyđangchờkẻkếvịcủamộtngườinhưVuaMặttrời:Vềmặttâmlý,phảibắtđầutừconsốkhông,chốibỏquákhứvàdisản,tiếnvềhướnghoàntoànmới,tạorathếgiớicủariêngmình.Nếucóquyềnchọnlựa,tanêntránhtoànbộtìnhhuốngsẵncó,đặtmìnhvàokhoảngtrốngquyềnlực,nơitalàngườivãnhồitrậttựgiữachốnhỗnmangmàkhôngbịsosánhvớimộtvìsaokháctrongvũtrụ.Quyềnlựcchỉđếnkhitacóvẻvĩđạihơnngườikhác,vìvậynếubịchemờbởibóngcủatiềnnhân,tasẽkhôngcóđượcquyềnlựcđó.

Nhưngkhibắtđầuthừakếquyềnlựctốicao,

bọntrẻnhanhchóngtụthậusovớichaông;vàthayvì

cốgắngđểsánhkịpchaông,chúnglạinghĩrằngmộtônghoàngchẳngcòngìđểlàmngoàiviệctrộihơntấtcảmọingườivề

mặtbiếngnhác,saymêvàmọithứlạcthúkhác.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Từthờithanhniên,Alexander(màsaunàyđượcgọilàĐạiđế)luôncămghétchamình,VuaPhilipxứMacedonia.Anhghétlốicaitrịcẩntrọngvàxảotrácủavuacha,ghétnhữnglờikhoatrương,nhữngbàntiệcthâuđêmvớirượungongáiđẹp,ghétviệcPhilipyêuthíchxemđấuvậtcùngvớinhữngtròtiêutốnthờigiankhác.Alexanderýthứcrằngmìnhphảilàmngượclạinhữnghànhđộngcủangườichađộcđoán:Anhquyếttrởthànhkẻtáobạovàliềulĩnh,sẽítnóiđểlàmchủcáilưỡi,sẽkhôngmấtthìgiờvàoviệctruytìmnhữngniềmhoanlạckhôngmanglạivinhquang.AlexandercũngcămghétviệcPhilipđãxâmchiếmhầuhếtnướcHyLạp:„Chatôisẽtiếptụcchođếnkhikhôngcòngìđặcbiệtđểchotôichinhphục“.Trongkhiconcáinhữngngườitàibakhácrấthàilòngthừahưởngphúquývàsốngmộtcuộcsốngkhoáilạc,Alexanderchỉmuốnvượtquachamình,làmlumờtêntuổicủaôngtronglịchsửbằngnhữngchiếntíchlẫylừnghơnnữa.

Alexanderrấtnónglòngchứngtỏchomọingườithấymìnhcònhơnchaxalắc.MộtngàykiacókẻbuônngựatừThessalytớibánchoPhilipcontuấnmãBucephalus.KhôngmộtchuyêngianàocóthểđếngầnconngựachứngnàyvàPhilipmắngtênláibuônvìđãdângmộtconngựabấtkham.Đứngnhìntoànbộvụviệc,Alexanderquắcmắtlớntiếngphêbìnhnhiềulần:„Bọnhọsắpmấtmộtconngựaquýchỉvìkhôngđủtàinăngvàtinhthầnđểchếngựnó!“.Ngheconlặpđilặplạimãiđiềunày,Philipphátcáuvàtháchconnhảylênlưngngựa,thầmmongconvậthoangdãkiasẽlàmchonóngãvàrútrabàihọccayđắng.NhưngchínhAlexandermớilàthầydạy:Khôngchỉnhảyđượclênlưngngựa,anhtacòntùyýđiềukhiểncontuấnmãlừngdanhmàsaunàyluôncómặtcùngAlexanderĐạiđếtrongnhữngcuộcviễnchinh.

NămAlexanderlên18thìPhilipbịmộttriềuthầnbấtmãnámsát.KhitinnàylantruyềnkhắpHyLạp,từngtrấnmộtthinhaunổiloạnchốngngườiMacedoniathốngtrị.ĐámquânsưcủaPhilipkhuyênAlexandernênhànhđộngcẩntrọng,làmtheogươngPhilipđểchinhphụcbằngmưumôxảoquyệt.NhưngAlexandergạthếtngoàitaiđểlàmtheoýmình:Dẫnquântrựcchỉnhữngmiềnxaxôihiểmtrởnhất,dẹptanbọnphảnloạnvàtáithốngnhấtvươngquốcbằngloạibạolựcvôcùnghiệuquả.

Thôngthường,khichàngthanhniênnổiloạngiàđithìsựchốngđốicũngdầnphainhạtvàanhtacànggiốngvớingườimàanhtatừngtháchthức.NhưngviệcAlexanderghétbỏchamìnhkhôngdừnglạivớicáichếtcủa

Philip.KhibìnhđịnhxongHyLạp,anhtaghémắtsangPersia,cáigiảithưởngmàchaanhchưathểsờtới.

Alexanderdẫn35.000binhmãsangchâuÁđểđốiđầuvớiđộiquântrênmộttriệungườicủaPersia,vàcuốicùngđãchiếnthắng.Mọingườinhữngtưởngđạiđếsẽdừnglại,vìđólàvinhquangquálớnđủđểlưudanhhậuthế.NhưngAlexandernghĩkhác:ViệcchinhphụcPersiađãlàquákhứvàôngtakhôngbaogiờmuốnngủquêntrênnhànhnguyệtquế,khôngmuốnđểchoquákhứtỏasánghơnhiệntại.ÔngxuấtquânnhắmẤnĐộtrựcchỉ.

Diễngiải

Alexandertượngtrưngcholoạingườihiếmthấytronglịchsử:Concủamộtngườitàibavànổitiếngnhưnglạivượtquacảchamìnhvềmặtvinhquangvàquyềnlực.Tạisaohiếmthấy?Vìtronghầuhếtmọitrườnghợp,ngườichagomthuđấtđaivàcủacảivìôngtakhởiđầutừconsốkhông.Ôngtachỉcómộtconđườnglàphảithànhcôngvàkhôngcógìđểmất.Ngườichanàycólýkhitinvàochínhmình,tinrằngcáchcủamìnhlàtốtnhất,bởivìnóichocùng,cáchđóđãthànhcông.

Khimộtngườichanhưthếcócon,ôngtatrởnênđộcđoánvàápđặtmọibàihọclênđầuđứacon,vốnbắtđầucuộcđờitheonhữnghoàncảnhhoàntoànkhácvớikhichamìnhbắtđầu.Thayvìđểchocontheohướngmới,ôngtasẽcốbuộcconmìnhvàonếpcũ,thậmchínhiềukhithầmmongthằngbéthấtbại.Ngườichaganhtỵvớisứclựctrẻtrungcủaconcái,luônmuốnđiềukhiểnvàthốngtrị.Concáicủanhữngngườichanhưvậythườngcókhuynhhướngnhútnhátvàthậntrọng,rấtsợđánhmấtnhữnggìchamìnhđãgặtháiđược.

Đứaconsẽkhôngbaogiờthoátrakhỏicáibóngcủacha,trừkhiápdụngchiếnlượccủaAlexander:Từchốiquákhứ,tựtạovươngtriều,đẩychamìnhvàobóngtốithayvìđểôngtachelấp.Nếukhôngthểkhởinghiệptừbàntaytrắng–tađâucóđiênmàtừchốitàisảnthừakế-ítratacũngbắtđầutừconsốkhôngvềmặttâmlý.Chỉcókẻyếuđuốimớingủquêntrênchiếnthắngvàđầuđộcmìnhbằngquákhứvinhquang.Thờigiannghỉngơilàđiềukhôngthểcótrongtròchơiquyềnlực.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

TạimộtsốvươngquốccổxưanhưSumatravàBengal,saumộtthờigiantrịvìlâudài,nhàvuasẽbịquầnthầnmangraxửtử.Mộtphầnvìđâylànghilễ

đổimới,nhưngcũnglàđểngănngừakhảnăngôngtatrởnênquáhùngmạnh–vìthôngthườngnhàvuasẽcốgắngthiếtlậpmộttrậttựlâubền,thiệtthòichonhữnggiatộckhácvàchocảconcáimình.Thayvìbảovệvàlãnhđạobộlạcnhưtrongthờichiến,nhàvuacókhuynhhướngthốngtrị.Saukhibịxửtử,nhàvuasẽđượcbộlạctônlàmthánhthần.Trongkhiđóngaivàngsẵnsàngđónchàomộtvịvuamớitrẻtrunghơn.

Tháiđộcóvẻmâuthuẫnđốivớinhàvuahoặcngườichanhưvừakểcũnghiệndiệntrongtruyềnthuyếtvềnhữnganhhùngxuấtchúngkhôngbiếtchamìnhlàai.Mosesbịbỏtrongbụicỏchỉnênkhôngbaogiờbiếtchamẹlàai.Khôngcógươngmặttiềnnhânđểsosánhhoặchạnchếhànhvi,ôngungdụngđạtđếntầmcaoquyềnlực.DũngsĩHerculescóchakhôngphảilàngườitrầnthế,màlàthầnZeus.Đếntuổitrungniên,AlexanderĐạiđếcholoantinđồnrằngônglàconcủaJupiterAmmonchứkhôngphảiconcủaPhilipvuaxứMacedonia.Nhữnghuyềnthoạinhưthếthườngloạibỏôngchatrầnthếvìôngtượngtrưngchosứcmạnhhủyhoạicủaquákhứ.

Quákhứngăncảnngườianhhùngtrẻtuổitrongviệctạorathếgiớicủariêngmình.Ngườianhhùngnàyphảicúimìnhtrướcđấngtiềnnhânvàtuânthủtiềnlệvớitruyềnthống.Thànhcôngtrongquákhứbuộcphảichuyểntảivềhiệntại,chodùhoàncảnhđãthayđổirấtnhiều.Quákhứcũnglàmvướngchânngườianhhùngtrẻvớimộtdisảnmàanhtarấtsợđánhmất,làmchoanhtaedèvànhútnháthơn.

Cóđượcquyềnlựchaykhôngtùyvàoviệctacóthểlấpđầykhoảngtrống,choángiữmộtlĩnhvựcđãđượctrútsạchgánhnặngcủaquákhứ.Chỉsaukhihìnhbóngcủaôngtađãđượcdọndẹpxongxuôithìtamớicóđủkhônggiancầnthiếtđểsángtạovàthiếtlậpmộttrậttựmới.Đểthựchiệnviệcnàytacónhiềuchiếnlượckhácnhau–nhữngbiếnthểcủaviệcxửtửnhàvua,nhưngđượcngụytrangthànhcáchìnhthứcdễchấpnhậnhơnvềmặtxãhội.

Cólẽcáchđơngiảnnhấtđểthoátkhỏicáibóngcủaquákhứlàlàmchonógiảmgiátrị,trưngrasựđốikhángmuônđờigiữacácthếhệ,khíchlớptrẻchốnglớpgià.Muốnvậytaphảitìmsẵnmộtgươngmặtlàmmốcđểbêuriếu.

Khiđứngtrướcmộtnềnvănhóakiêncườngchốnglạimọiđổithay,MaoTrạchĐôngthaotúngtâmlýđốkỵđốivớisựhiệndiệnbaotrùmcủaKhổngTử.Đánhgiáđượcmốinguykhiphảilạcvàoquákhứ,tổngthốngKennedytìmcáchphânbiệttriệtđểnhiệmkỳcủamìnhvớinhiệmkỳcủangườiđitrướclàDwightEisenhower,vàcảvớithậpniên1950màEisenhowerlà

hìnhtượng.ChẳnghạnKennedykhôngchơimôngolfbuồntẻvàchậmchạp–biểutượngcủasựvềhưuvàkhágiả,niềmđammêcủaEisenhower.TráilạiôngchơibóngbầudụcngaytrênsâncỏNhàtrắng.MọikhíacạnhcủachínhphủKennedyđềuphảnánhsinhlựctrẻtrung,ngượclạivớihìnhảnhrềrànặngnhọccủaEisenhower.Kennedykhámphámộtsựthậtlâuđời:Tuổitrẻdễbàytỏtháiđộđốikhángvớituổigià,vìtuổitrẻnónglòngtạochỗđứngcủariêngmìnhtrongxãhội,đồngthờidịứngvớicáibóngcủachaông.

Khoảngcáchdobạntạoravớingườiđitrướcthườngđòihỏimộtvàibiểutượng,vàicáchtựquảngcáocôngkhai.LouisXIVtừngtạoranhữngbiểutượngtươngtựkhibácbỏcungđiệntruyềnthốngcủacácvuaPhápvàchoxâydựngcungđiệnriêngởVersailles.VuaPhilipIIcủaTâyBanNhacũnglàmnhưvậykhitạoratrungtâmquyềnlựccủariêngmình–ElEscorial,sừngsữnggiữachốnđồngkhôngmôngquạnh.NhưngLouiscònđixahơnkhikhôngchấpnhậnlàmgiốngnhưcáctiênvương:Ôngkhôngđộivươngmiệnhaycầmvươngtrượngvàngồitrênngaivàng,màlậprauyquyềnriêngvớinhữngbiểutượngvànghithứccủachínhông.Louisđãbiếnnhữngnghithứcthờichaôngtrởthànhcácditíchbuồncườicủaquákhứ.Bạnhãynoigươngđó:Đừngđểthiênhạbảorằngmìnhchỉđitheovếtcủatiềnnhân.Cònnếucứtheovếtthìbạnsẽchẳngbaogiờvượtquahọđược.Bạnphảithựcsựchứngtỏsựkhácbiệtbằngmộtphongtháivàtínhbiểutượnglàmbạnnổibật.

HoàngđếLaMãAugustusrấthiểuđiềunàykhikếnhiệmJuliusCaesar.Caesarlàmộtvịtướngvĩđại,mộtgươngmặtrấtkịchthườngxuyêntổchứcnhữngmànbiểudiễnđểlàmvuidânchúng,mộttìnhnhâncũngvĩđạikhisẻchiachăngốivớinữhoàngCleopatra.VìvậyAugustusquyếtđuatranhvớiCaesarkhôngbằngcáchvượtqua,màlàmkhácôngta:AugustusđặtquyềnlựccủamìnhtrênnềntảngcủaviệctrởvềvớinétđơngiảnthuầntúyLaMã,khákhắckhổvềphongcáchlẫnnộidung.ĐốikhángvớikýứcvềmộtCaesarvũbão,Augustussắmmộttưthếtrầmlặngvàđĩnhđạctínhđànông.

Mộtkhitiềnnhiệmquábềthếtrởthànhvấnđềkhihắnđãlấpkíntầmnhìnbằngnhữngbiểutượngcủaquákhứ,bạnkhôngcònchỗnàođểtạclấytênmình.Đểxửlýtìnhhuốngnày,bạnphảitìmrakhoảngtrống–nhữngvùngcònđểtrốngtrongnềnvănhóamàbạncóthểlàgươngmặtđầutiênvàchủchốtsẽtỏasáng.

Khisắpkhởinghiệpchínhkhách,PericlescủaAthenssuytìmthửxemnềnchínhtrịcủathànhphốnàycònthiếuđiềugì.Hầuhếtcácchínhkháchlỗilạc

đãliênminhvớigiớiquýtộcvàtấtnhiênbảnthânPericlescũngcócùngkhuynhhướngấy.Nhưngcuốicùngôngquyếtđịnhngảtheohàngngũnhữngngườidânchủ.Mặcdùkhôngdínhlíugìvớinhữngniềmtincủabảnthân,songsựlựachọnđóđãđưasựnghiệpcủaônglêntầmcaomới.Chỉvìnhucầuthiếtthực,Periclesđãtrởthànhconngườicủaquầnchúng.Thayvìphảiganhđuatrongđấutrườngđầydẫyhìnhảnhcáclãnhtụvĩđạicủacảquákhứlẫnhiệntại,ôngmuốntạotêntuổiriêngởnơikhôngcócáibóngnàochekhuấttêntuổiấy.

Khibắtđầusựnghiệp,họasĩDiegodeVelázquezbiếtmìnhkhôngthểnàotranhđuavềmặttinhxảovàkỹthuậtvớinhữngbậcthầythờiPhụchưng.Ngượclạiôngchọnmộtphongcáchmàthờiđócholàthôráp,mộtphongcáchchưatừngthấy.Vàônglạixuấtsắcởphongcáchấy.SựmớimẻcủaVelázquezđãkhíchlệtinhthầnnhiềuhọasĩcủatriềuđìnhTâyBanNha,vàhọmuốnchứngminhmìnhchiatayvớiquákhứ.Nhiềungườituychưadámtáobạođoạntuyệtvớitruyềnthống,nhưnghọâmthầmngưỡngmộnhữngaicóthểtừbiệtnhữnghìnhtháicũvàmanglạisứcsốngmớichonềnvănhóa.Chínhvìvậymàbạnsẽđượcnhiềuquyềnlựckhibướcvàokhoảngtrống.

Theochiềudàilịchsửluônlặpđilặplạimộtđiềudạidộtlàmcảnngạiviệcmưucầuquyềnlực:ĐâmđầutinrằnghễngườiđitrướcthànhcôngbằngphươngthứcA,BvàCthìmìnhcũngsẽthànhcôngnếulặplạiphươngthứcấy.Cáchtiếpcậnrậpkhuônnàysẽlàmkhoáichíngườikhôngsángtạo,bởivìnódễlàm,đồngthờihấpdẫntínhedèvàsựlườibiếngcủahọ.Nhưnghoàncảnhthìkhôngbaogiờlặpđilặplạiyhệt.

KhitướngDouglasMacArthurnắmquyềntổngtưlệnhlựclượngMỹtạiPhilippinestrongThếchiếnII,mộtphụtátrìnhôngquyểnsáchghilạicácphươngphápgiúpnhữngvịtổngtưlệnhtiềnnhiệmthànhcông.MacArthurhỏiquyểnnàycóbaonhiêubản.Sáu,viênphụtáđáp.“Được,anhthulượmhếtsáuquyểnđórồiđốtbỏ-đốtsạchhếtcảsáu.Tôisẽkhôngbịràngbuộcvớinhữngtiềnlệ.Mỗikhicóvấnđềphátsinhtôisẽcóquyếtđịnhtứckhắc”.Bạnhãycócùngchiếnlượcliềulĩnhnhưvậyđốivớiquákhứ:Hãyđốthếtsách,vàtựrènluyệnđểphảnứngvớitìnhthếmớiphátsinh.

Cóthểbạntưởngmìnhđãchialyvớihìnhảnhcủangườichahoặcngườitiềnnhiệm,nhưngkhidầnlớntuổi,bạnphảiluôncảnhgiácnếukhôngbạnsẽtrởthànhcáihìnhảnhmàbạntừngchốngđối.Khicòntrẻ,MaoTrạchĐôngkhôngthíchchamình,vàkhichốnglạicha,Maođãtìmthấybảnsắcriêng,cùngvớimộthệthốnggiátrịmới.Nhưngkhigiàđi,phongcáchcủaôngchalạiâmthầmxâmchiếm.Trướcđâychaôngtừngđánhgiálaođộng

chântaycaohơntríóc,vàMaođãchếgiễutháiđộđó.Nhưngkhigiàđi,MaovôtìnhtrởvềquanđiểmcủachavàtriểnkhainhữngýtưởnglạchậulỗithờibằngcáchcưỡngbứccảmộtthếhệtríthứcTrungQuốcphảiđilaođộngchântay,mộtlỗilầmnhưcơnácmộngkhiếnchếđộcủaMaophảitrảgiáđắt.Bạnhãynhớrằngmìnhchínhlàchamình.Đừngđểxảyratìnhtrạngphảimấtnhiềunămđểsángtạobảnsắcriêng,rồisauđómấtcảnhgiácđểchohồnmaquákhứhiệnvề.

Cuốicùng,nhưtađãthấytrongcâuchuyệncủaLouisXV,sựthịnhvượngphìnhiêucókhuynhhướnglàmtalườibiếngvàìạch.Khiquyềnlựcantoànrồithìtakhôngmuốnhànhđộng.Đâylàmộtmốinguy,đặcbiệtđốivớinhữngaiđạtđếnquyềnlựcvàthànhcôngkhicòntrẻ.NhàbiênkịchTennesseeWilliamschẳnghạn,chỉnhờquyểnTheGlassMenageriemàmộtsớmmộtchiềutừchỗtốitămđãvươnlênđàidanhvọng.

“Cuộcsốngcủatôitrướclầnthànhcôngđó”,ôngkểlại,“làthứcuộcsốngđòihỏitaphảikiêngan,phảibươicào,nhưngđólàcáchsốngtốtbởivìđólàthứcuộcsốngmàcơthểloàingườiđãđượctạorađểthíchnghi.Tôikhôngbiếtđãbỏrabaonhiêusinhlựcchocuộcđấutranhấy,mãichođếnkhikếtthúcđấutranh,cuốicùngcũngđượcantâm.Tôingồixuốngnhìnquanhvàđộtnhiênhếtsứcchánchường”.Williamsbịsasútvềmặttinhthần,nhưngcólẽtrạngtháiđólạicầnthiết:Bịdồntớibờvựctâmlý,ônglạicóthểbắtđầuviếtvớisinhlựctràntrềnhưtrướcvàchorađờitácphẩmAStreetcarNamedDesire.TươngtựnhưFyodorDostyevsky,chỉkhinàoônglâmvàothếtúngthiếuthìmớicảmthấycầnphảisảnxuất.Vìvậyôngquyếtđembaonhiêutiềndànhdụmnướnghếtvàosòngbạc.Lúcđóôngmớiviếtđượcvàviếthay.

Bạnkhôngnhấtthiếtphảicựcđoannhưvậy,nhưnghãychuẩnbịtinhthầntrởlạiconsốkhôngvềmặttâmlýthayvìtrởnênmậpbéolườinhácbởivinhhoa.PabloPicassoluônthayđổiphongcáchtạohình,thườngkhilạiđoạntuyệtvớinhữnggìđãgiúpôngnổitiếngtrướcđó.Biếtbaolầnvinhquangcũđãbiếntathànhbứctranhbiếmhọacủachínhmình.Ngườitàibaluônpháthiệnranhữngcáibẫyđó.NhưAlexanderĐạiđế,họluônđấutranhđểtáitạomình.Hìnhảnhngườichakhôngđượcphéptrởvề,hễthấylàphảithủtiêungay.

Hìnhảnh:

Ngườicha.Ôngphủchụpcáibóngtolớnlênbầycon,trùúmchúngtrongvòngnôlệsaukhiôngđãrađi,bằngcáchtróibuộcchúngvớiquákhứ,

nghiềnnáttinhthầntươitrẻcủachúng,épchúngbướcvàolốimònmệtmỏimàôngđãqua.Vàôngcórấtnhiềumánhkhóe.Ởmỗingãrẽ,bạnphảithủtiêuhìnhảnhấyvàbướcrakhỏicáibóngámchướng.

Ýkiếnchuyêngia:

Coichừngbướcvàolốimòncủamộtvĩnhân–bạnsẽphảicóthànhtựugấpđôimớimongvượtquangườiấy.Aitheobướcthìbịxemlàbắtchước.Chodùcóđổbaonhiêumồhôithìhọvẫnkhôngthểrũbỏgánhnặngấy.Phảicótàinăngxuấtchúngmớitìmraconđườngmớiđểtỏasáng,mộtlộtrìnhmớiđểvangdanh.Cómuônnẻodẫnđếnsựphithường,nhưngkhôngphảiaicũngbiết.Nhữnglốimớinhấtcóthểlàcamgonhất,songđólạilàlốitắtdẫnđếnsựlớnlao.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Cáibóngcủamộttiềnnhiệmvĩđạicóthểhữuíchnếutadùngnólàmnướccờ,làmchiếnthuậtmàtaphảibỏđingaysaukhiđạtđượcquyềnlực.NapoléonIIIđãsửdụngtêntuổivàhuyềnthoạicủaôngchúNapoléonBonaparteđểleolênvịtrítổngthốngđầutiêncủanướcPháp,rồisauđólàhoàngđế.Yênvịtrênngaivàngrồi,ôngtacắtđứtvớiquákhứ,nhanhchóngchứngtỏtriềuđạicủaôngrấtkhác,đểchodânchúngkhôngmongchờôngsẽcóthànhtựuđỉnhcaomàBonaparteđãđạtđược.

Quákhứthườngcónhiềuyếutốđánggiá,nhiềuphẩmchấtmàtakhôngdạigìtừbỏvớilýdolàtamuốntạorasựkhácbiệt.NgaycảAlexanderĐạiđếcũngnhìnnhậnmìnhchịuảnhhưởngbởitàinghệngườichakhitổchứcquânđội.Nếukhôngkhéokhikhoatrươngcáchlàmkhácvớitiềnnhân,bạnsẽcóvẻấutrĩvàthiếukiềmchế.

JosephII,concủanữhoàngMariaTheresanướcÁo,chơinổibằngcáchlàmngượclạimẹ-ănmặcyhệtdânthường,trọtrongkháchđiếmthayvìcungđiện,ravẻtađâylà“hoàngđếcủaquầnchúng”.CònMariaTheresarấtvươnggiả,nhưnglạiđượcnhândânmếnyêunhờlốitrịvìkhônngoan.Nếubạnđủtríkhôngvàbảnnăngchỉđúngđường,thìviệcchơitrònổiloạnsẽkhôngnguyhiểm.NhưngnếuchỉlàngườixoàngxĩnhnhưtrườnghợpJosephIIsovớimẹ,tốthơnbạnnênhọctậpkinhnghiệmcủatiềnnhânvìkinhnghiệmđóđượcđặttrênnềntảngthựctế.

Cuốicùng,bạnnênđểýđếngiớitrẻ,nhữngđốithủquyềnlựctươnglai.Bạn

cốxóabỏhìnhảnhôngchanhưthếnàothìchúngsẽsớmchơiđúngtròđó,từbỏtấtcảnhữnggìbạnđạtthànhtựu.Bạnnổitrộibằngcáchchốnglạiquákhứnhưthếnàothìcũngnêndèchừngthếhệkếtiếp,khôngđểxổngcâygậychochúngđậplênlưngbạn.

PietroBerninilàhọasĩvàkiếntrúcsưtheotrườngpháiBaroque,vàôngcótàiđánhhơicácđốithủtrẻtiềmnăng,đểrồisauđógiữhọmãitrongcáibóngcủaông.Ngàykiacóngườithợtrẻđẽođá,tênFrancescoBorrominiđếntrìnhBerninixemnhữngbảnphácthảo.Nhậnrangaytàinăngcủachàngthanhniên,Berniniliềnthuêcậutalàmphụtá.DĩnhiênFrancescorấthàilòng,đâudèrằngôngchủđangcốtìnhgiữmìnhtrongtầmtayđểcóthểtácđộngtâmlý,tạochoanhtamộtloạimặccảmtựti.VàquảnhiênchodùFrancescocógiỏigiangcáchmấythìchínhBerninimớilàngườihưởnghếtdanhlợi.ĐâylàchiếnthuậtmàBerniniluôndùngcảđời:SợrằngnhàđiềukhắcđạitàiAlessandroAlgardisẽsoánmấttiếngtăm,BerniniliềnsắpxếpđểAlgardikhôngthểcóđơnđặthàng,trừviệclàmphụtáchoôngta.VàbấtkỳphụtánàodámchốnglạiBerninihoặctínhchuyệnrariêng,chắcchắnngườiđósẽsạtnghiệp.

NGUYÊNTẮC42

ĐÁNHVÀONGƯỜICHĂN,ĐÀNCỪUTANTÁC

Nhiềukhivấnđềchỉxuấtpháttừmộtcánhânhùngmạnh–tênquậyphá,tayphụtángạomạn,kẻđầuđộcthiệnchí.Nếubạnchừađấtchochúngdụngvõ,nhiềungườikhácsẽbịchúnglôikéo.Đừngchờrắcrốitừđólanra,đừngthửthươnglượngvớichúng,vìchúngkhôngcònkhảnăngcảitạo.Hãytriệttiêuảnhhưởngcủachúngbằngcáchcôlậphaylưuđày.Hãyđánhmạnhvàonguồnrắcrốivàbầycừusẽtantác.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

KhoảngcuốithếkỷVItrướcCôngnguyên,thànhbangAthenstruấtphếhàngloạtnhữngnhàđộctàitừngthốngtrịđờisốngchínhtrịcủathànhphốtrongnhiềuthậpniên.Athensthiếtlậpmộtnềndânchủkéodàihơntrămnăm,nềndânchủlàcănnguyêncủasứcmạnhvànhữngthànhtựuđángtựhàonhấtcủathànhphố.Nhưngvớiđàtiếntriểncủadânchủ,dânAthensphảiđốimặtvớimộtvấnđềchưatừngcó:Làmsaoxửlýnhữngthànhphầnkhôngquantâmđếnsựgắnkếtcủamộtthànhphốnhỏbịlựclượngthùđịchvâyquanh,nhữngthànhphầnkhôngthamgiaxâydựngniềmvinhquangchungmàchỉnghĩđếnbảnthân,đếnthamvọngvàmưuđồcánhân?NgườidânAthensbiếtnếuđểyên,chúngsẽgieorắcbấtđồng,chiarẽthịdân,khuấyđộngbấtandẫnđếnsuysụpnềndânchủ.

Cáchìnhthứctrừngphạttànbạokhôngcònthíchhọpvớitrậttựmớimẻvàvănminhmàthànhphốđãdựngxây.Thayvàođó,ngườidânAthenstìmracáchkhácthíchhợphơn,ítbạolựchơnđểxửlýbọníchkỷkinhniên:Cứmỗinămnhândânlạiđổvềnơihọpchợ,viếtlênmiếngostrakon(đấtnung)têncủangườimàmìnhmuốntrụcxuấtkhỏithànhphố.Ngườinhậnđượcnhiều„phiếu“nhấtsẽbịlưuđàytrongmườinăm.

Năm490TCN,tướngAristidesdẫnquânAthensđánhtanquânxâmlượcPersiatạitrậnMarathonnổitiếng,vìvậyôngđượcthịdânhếtmựctônsùng.Ngoàitàicầmquânôngcòngiỏigiangtrongviệcphânxửnênđượcdânchúnggọilà„Kẻcôngbằng“.Nhưngvìôngquáđỗicôngbằngnêndầndàdânchúngcũngghétnêncuốicùnglạidùnghìnhthứcostrakonkểtrênđểxửlýông.

Sauông,vịtướnggiỏiThemistoclessaumộtthờigiannổitrộicũngphảichịuhìnhphạtđó.

RồiđếnphiênPericles,gươngmặtchínhtrịvĩđạinhấtAthenshồithếkỷthứV,tuycócốgắnglấylòngquầnchúngnhưngcuốicùngcũngphảirađi.

Saunhữngngườilỗilạc,đếnlượtnhữngkẻhènmọnhơncũngchịucùngsốphận.CuốicùngdânchúngAthenscảmthấymiếngostrakonđãbịlàmdụngnênđìnhchỉhìnhthứcnày.CụcđấtnungđãgiúpdânAthensnémngayvàothànhphầnđầunãonàocótiềmnăngquytụnhữngkẻgâyrồi,nhờđólàmchođàncừuphảitantáckhôngthểtrởthànhlựclượnghùngmạnh.

Diễngiải

CưdânthànhphốAthenscổcónhữngbảnnăngxãhộimàngàynaytakhôngngờ,vìquanhiềuthếkỷchúngđãthuichột.NhândânAthenscảmthấyđượcnhữngmốinguyxuấtpháttừlốicưxửphixãhội.

Vớinhữngngườinhưvậy,họchọnmộtgiảiphápnhanhgọnvàhiệuquả:tốngkhứchúngđi.

Trongbấtkỳnhómnào,rắcrốithườngxuấtpháttừmộtnguồnnhấtđịnh,kẻbấtmãnkinhniênluôndấylênnhữngbấtđồngvàlâynhiễmsựbấtmãnchocảnhómtrướckhitakịptrởtay.Vìvậytaphảixuấtchiêutrướckhiđãquámuộn.Trướchếttaphảinhậnrakẻquấynhiễuquasựhiệndiệnbềthếhoặcbảnchấtkêurêucủahắn.Nhậnrarồi,tađừngcốgắngcảitạohoặcvỗyênhắnlàmgìvìmọiviệcrồichỉsẽtồitệthêm.Cũngđừngtiếncônghắndùgiántiếphaytrựctiếpvìbảnchấtđộcđịacủahắnsẽngầmhạita.HãylàmnhưcưdânAthens:Trụcxuất.Cáchlyhắnkhỏinhómtrướckhihắntrởthànhconmắtbão.Đừngđểhắncóthờigiankhuấyđộngbấtanvàgieorắcthêmbấtmãn.Hãyđểmìnhhắnchịuchocảnhómcóthểchungsốnghòabình.

BONIFACEVIIICÔLẬPDANTE

Năm1296cáchồngycủaGiáohộiCônggiáoquytụvềLaMãđểbầuragiáohoàngmới.HọchọnHồngyCaetanivìôngthôngminhlanhlợi,ngườinhưthếsẽtạoquyềnlựchùngmạnhchoVatican.LấytênthánhlàBonifaceVIII,Caetaninhanhchóngchứngtỏmìnhkhôngphụlòngmongđợicủacáchồngy:Ôngtínhtoáncácnướccờrấtkỹlưỡng,vàhễkhiđãquyếtlàlàmchobằngđược.Nắmquyềnlựctrongtayrồi,Bonifacenhanhchóngnghiềnnátcácđốithủvàthốngnhấtnhữnglãnhđịathuộcgiáohoàng.CácthếlựcÂuchâubắtđầusợôngvàpháisứgiảđếnthươnglượng.VuaAlbrechtnướcÁothậmchícòncắtđấtnhườngchoBoniface.Tấtcảđềutiếntriểntheokế

hoạchcủagiáohoàng.

TuynhiêncònmộtvùngchưachịukhuấtphụcđólàTuscany,vùngtrùphúnhấtnướcÝ.NếuBonifacechiếmđươcFlorence,thànhphốmạnhnhấtcủaTuscanythìvùngđấtsẽrơivàotayôngta.NhưngFlorencelạilànềncộnghòađầytựhào,khócóthểđánhbại.Đếnđâygiáohoàngnghiềnngẫmthậtkỹnhữngnướccờtiếptheo.

Florencechịuảnhhưởngcủahainhómđốilậpnhau,nhómTrắngvànhómĐen.NhómTrắngthuộcvềnhữnggiađìnhchuyênnghềbuônbán,gầnđâynhanhchóngthịnhvượngvàhùngmạnh.CònnhómĐenlànhữngngườigiàutừtrongtrứngnước.Vìđượclòngdân,nhómTrắngkiểmsoátFlorencekhiếnnhómĐenhếtsứctứctối,vàhằnthùgiữahọngàycàngtăng.

Bonifacenhìnthấycơhộitrongsựđốiđầunày.ÔngsẽâmmưugiúpnhómĐenchiếmtrọnkhutrungtâm,vàFlorencesẽrơivàotayông.Trongkhinghiêncứutìnhhình,ôngtậptrungsựchúývàomộtngườitênlàDanteAlighieri,mộtcâybúttàidanhvàlàngườiủnghộcuồngnhiệtchopheTrắng.Danterấtquantâmđếnchínhtrị,hếtsứctintưởngvàonềncộnghòavàthườngtráchcứcáccưdânkhácsaoquámềmyếu.Ôngtacũnglànhàhùngbiệnđệnhất.

Năm1300khiBonifacebắtđầumưuđồchiếmlấyTuscany,cácthịdântheopheDanteđãbầuôngtavàovịtrídâncửcaonhất,mộttrongsáugiáotrưởngcủaFlorence.SuốtnhiệmkỳsáuthángDanteđãđứngvữngtrướcsựtấncôngcủapheĐen,trướcmọimưutoangâyrốicủagiáohoàng.

SangnămsauBonifacethayđổikếhoạch:ÔngmờiCharlesdeValois,ngườiemcủavuanướcPháp,sangổnđịnhtrậttựởTuscany.CharlesdẫnquânquavùngphíaBắcÝ,Florencerunrẩylosợ.LúcđóDantehiệnthânnhưvịcứutinhduynhất,hôhàochốnglạimọithươnglượng,cốgắnghếtsứcđểtrangbịkhítàichodânFlorencenhằmtổchứckhángchiếnchốnggiáohoàngvàgãbùnhìnngườiPháp.BonifacehiểurằngbấtcứgiánàocũngphảitriệthạDante.VìvậymộtmặtôngdùngCharlesdeValoisđểhùdọa,mặtkhácôngchìacànhô-liuthỏahiệp.CộnghòaFlorencequyếtđịnhcửđoànđạibiểuđếnLaMãthươnglượnghòabình.VàhọchọnDantelàmtrưởngđoàn.

ChứclàtrưởngđoànnhưngDantephảituântheoýkiếncủasốđông.Vìvậykhigặpgỡgiáohoàngvàbùitaivềnhữnglờiphủdụ,cảđoànđồngýthỏahiệphòabình,vớiđiềukiệnkhôngkhởichiếnvàphảiđểlạimộtthànhviên

tiếptụcđàmphán:ĐólàDante.

DođóDantephảiởlạiLaMãtiếptụcđàmphán,Florencethấtthủ.PheTrắngkhôngcònailàmđầutàitậphợp,vảlạicònbịCharlesdeValoisdùngtiềncủagiáohoàngmuachuộcvàgieorắcbấtđồngnênhọnhanhchóngtanhàngrãngũ.QuânĐenchỉchờcóthếvùnglêntấncôngvàtiêudiệtquânTrắngchỉtrongvàituần.ĐếnkhiquânĐenđãcủngcốquyềnlực,giáohoàngmớichoDanterờiLaMã.

Trênđườngvề,DantenghetinpheĐenlệnhônganhchóngtrìnhdiệnđểbịkếttộivàxétxử.VìDantetừchối,họphánquyếtôngtasẽbịthiêusốngnếucònvácthâyvềFlorence.DovậyDantephảibắtđầumộtcuộcđờilưuđàykhốnkhổ,langthangkhắpnướcÝ,bịthànhphốthânyêuruồngbỏ,ôngkhôngbaogiờtrởlạiFlorence.

Diễngiải

BonifacebiếtchắcnếudụđượcDanterờikhỏithànhphốthìFlorencesẽsụpđổ.Ôngtachơinướccờcổxưa–taykiacầmkiếm,taynàynắmnhànhô-liuhòabình–vàDantechếtởcửađó.KhidụdânFlorenceđưaDanteđếnLaMãrồi,giáohoàngtìmmọicớđểgiữchân.Bonifacehiểurõmộttrongnhữngýniệmchủyếutrongtròchơiquyềnlực:Mộtcánhânquyếttâm,mộttâmhồnnổiloạncóthểbiếnđàncừuthànhđànsói.Vìvậyôngtacôlậpkẻgâyrối.Khôngcònngườichăndắtđểtậphợpchúnglại,bầycừunhanhchóngrãđàn.

Bàihọcởđâylà:Đừngphíthìgiờđấmđátứphíađốivớiloạikẻthùtrônggiốngnhưquáivậtnhiềuđầu.Hãytìmcáiđầuchủđạo,dụhắnđixa,vìmộtkhikhuấtmặt,quyềnlựccủahắnsẽkhôngcònhiệuquả.Bạncóthểcôlậphắnvềmặtvậtthể(lưuđàyhoặcbiệtpháikhỏitriềuđình),vềmặtchínhtrị(thuhẹpcơsởhậucần),haytâmlý(chiarẽhắnvớitậpthểbằngcáchámchỉbónggió,vukhống).Ungthưkhởiđitừmộttếbào,bạnhãycắtbỏtrướckhinólanrộng.

CỐTTỦYNGUYÊNTẮC

Trướcđây,nguyêncảquốcgiadomộtôngvuavớimộtnhómquầnthầnlèolái.Chỉcóthànhphầnưutúmớicóquyềnthamgia.Trảiquanhiềuthếkỷ,dầndàquyềnlựcđượcphânbốvàdânchủhóa.Tuynhiênviệcnàytạoramộtsuynghĩsailầmphổbiếnlànhữngnhómnhỏkhôngcònlàtrungtâmquyềnlực,vìquyềnlựcđãđượcphânnhỏtrongdân.Nhưngthậtraquyền

lựcchỉthayđổivềmặtsốlượngchứthểchấtvẫnynguyên.Sốnhàđộctàiquyếtđịnhsựsốngchếtcủahàngtriệuconngườicólẽđãgiảmbớt,songvẫncònđóhàngngànnhà“độctàicon”caiquảnnhữnglĩnhvựckhóthấyhơn,ápđặtýmuốncủahọquatròchơiquyềnlựcgiántiếp,quasựmịdânv.v.Nhómnàocũngcóhiệntượngquyềnlựcnằmtrongtaymộthaingười,vìcómộtlĩnhvựcmàbảnchấtconngườikhônghềthayđổi:Thiênhạsẽquytụquanhmộttínhcáchmạnhmẽnhưhànhtinhxoayquanhmặttrời.

Nếusuynghĩsailầmnhưvậy,bạnsẽtiếptụcviphạmmộtchuỗisailầm,tiêutốnsứclựcvàthờigian,vàkhôngbaogiờđánhtrúngmụctiêu.Ngườitàibakhôngphíthờigian.Nhìnbềngoàihọcóvẻchấpnhậncuộcchơi–tuyênbốrằngquyềnlựcđượcchiasẻchođámđông–nhưngbêntronghọvẫnâmthầmdòxétvàingườiquyềnlựctrongnhóm.Họsẽtácđộngđếnnhữngđốitượngđó.Khicórắcrối,họdòtìmtácnhântiềmtàngđểcôlậphoặctrụcxuấthắn.

Trongkhitiếnhànhtrịliệutheokiểugiađình,bácsĩMiltonH.Ericksonkhámphárằngnếusinhhoạtcủagiađìnhbịrốiloạn,thìchắcchắnsẽcómộtngườigâyrối.Suốtquátrìnhtrịliệu,ôngsẽcôlậpquảtáoôiấymộtcáchtượngtrưngbằngcáchchohắnngồiriêngra,chodùchỉcáchngườikhácvàigangtay.Dầndàcácthànhviêngiađìnhsẽnhậnrarằngđấymớilànguồngâyrối.

Mộtkhibạnđãchỉrađượcthủphạmchocảnhómthấythìbàitoánxemnhưgầngiảixong.Tìmrangườiđầutàulàcôngviệcrấtquantrọng.Bạnnênnhớrằngkẻgâyrốiluôntìmcáchẩnnấptrongnhóm,nghitranghànhđộngcủamìnhgiữahànhđộngngườikhác.Chỉchomọingườithấyđượcđiềuđó,hắnsẽmấtkhảnăngkhuấyđảo.

Yếutốchủchốttrongcáctròchơichiếnlượclàphảicôlậpđượcsứcmạnhcủađốiphương.Ởmôncờvuatacốchiếubíquâncờ.Vớitrògô(cờvây)củaTrungQuốc,tatìmcáchcôlậplựclượngđốiphươngtrongtừngkhoảnhnhỏ,khiếnchúngkhôngdichuyểnđượcvàmấthiệuquả.Thườngthìsẽtốtkhitacôlậpđốithủhơnlàhủydiệt,đểkhôngbịlênánlàtànbạo.Tuynhiênkếtquảvẫnnhưnhauvìtrongtròchơiquyềnlực,côlậpnghĩalàchết.

Hìnhthứccôlậphiệuquảnhấtlàcáchlyđốiphươngvớinềntảngsứcmạnhcủahắn.Khimuốnkhửmộtkẻthùnằmtrongthànhphầnưutúđangcầmquyền,MaoTrạchĐôngkhôngtrựctiếpđốiđầuvớihắn.Ôngâmthầmtìmcáchcôlậphắn,chiarẽcácđồngminhkhiếnhọbỏrơihắn.Khikhôngđượcsựủnghộ,hắnsẽtựđộngsuysụp.

Sựhiệndiệnvàvẻbềngoàirấtquantrọngtrongtròchơiquyềnlực.Muốnquyếnrũ,nhấtlàvàogiaiđoạnbanđầu,taphảithườngxuyêncómặt,hoặctatạochođượccảmgiácthườngxuyênấy.Nếuvắngmặtnhiềuquáthìsứcquyếnrũsẽtanmất.

ThủtướngRobertCecilcủaNữhoàngElizabethnướcAnhcóhaiđốithủ:BátướcvùngEssexvàSirWalterRaleigh.CecilbàymưulậpkếđểbiệtpháihaingườithihànhmộtnhiệmvụchốnglạiTâyBanNha.Khihaisủngthầnnàyđãđirồi,Cecilquấnnhữngvòibạchtuộcquanhnữhoàng,củngcốvịtrícốvấnhàngđầucủamình,đồngthờilàmgiảmtìnhcảmcủanữhoàngdànhchobátướcvàRaleigh.Ởđâytahọcđượchaiđiều:Thứnhất,vắngmặtkhỏitriềuđìnhrấtcóhạivàtakhôngbaogiờnênrờisânkhấutrongtìnhhuốngxáotrộn,bởivìsựvắngmặtấytượngtrưngchosựmấtquyềnlựcvàdẫntớiviệcmấtquyềnlực.Thứhai,ngượclạinếutadụdỗđượccácđốithủrờixatriềuđìnhvàonhữnglúcdầusôilửabỏng,xemnhưtabớtđượcphầnnàogánhnặng.

Sựcôlậpcònnhiềucôngdụngchiếnlượckhác.Khiquyếnrũngườikhác,bạnnêncốtáchhọrakhỏibốicảnhxãhộithườngngày.Khibịcôlậpnhưthếhọsẽlàconmồidễbịhạ,vàsựhiệndiệncủabạnsẽmạnhlênbộilần.Nhữngbậcthầylừacũngthườngđưaconmồiđếnnhữngmôitrườngmới,khiếnhọcảmthấyyếuđuốihơnvàdễsangãtrướccạmbẫy.

Nhiềukhibạngặpphảitrườnghợpngườitàibatựýtáchrờikhỏitậpthể.Cólẽhọđãquátựcaotựđạivànghĩrằngvịtrícủamìnhcaotột,cólẽhọđãđánhmấtthóiquengiaothiệpvớidânthường.Chínhtháiđộnàyđưahọvàothếnguyhiểm.Bạnrấtdễthaotúngdạngngườinhưvậy,chodùhọhùngmạnhcáchmấy.

HoàngđếNicholasvàhoànghậuAlexandracủanướcNgamấtđinhiềuquyềnlựcvềtaytusĩRasputinvìhọcựckỳcáchlyvớinhândân.ĐặcbiệtAlexandralàngườinướcngoàinênlạicàngxalánhthườngdânNga.RasputintậndụngnguồngốcnôngdâncủamìnhđểlấylònghoànghậuvìôngtabiếtAlexandravôcùngkhátkhaođượcliênlạcvớithầndân.Khiđãlọtvàovòngtrongcủatriềuđình,Rasputinbiếnmìnhtrởnênngườikhôngthểthiếu,nhờđóôngnắmđượcrấtnhiềuquyềnlực.Biếtrõrằnghoàngđếnhấtnhấtđềunghelờivợ,Rasputinnhắmthẳngvàohoànghậumàthaotúng,vàkhámphárarằngmìnhkhôngcầncôlậpngườiphụnữnày,bởivìbàđãtựcôlậprồi.

ChiếnlượccủaRasputincóthểgiúptađạttầmcaoquyềnlực:Hãyluônsuy

tìmngườinắmgiữvịtrícaonhưnghaybịcôlập.Họdễbịdụdỗ,sẵnsàngngảvàovòngtaytanhưquảtáorơi,lạicóthểlàbệphónggiúptathăngtiến.

Lýdocuốicùngkhiếntanhắmvàokẻchăndắtlàvìhànhđộngtiếncônghắnsẽkhiếnđàncừutannáthếttinhthần.KhiHernandoCortésvàFranciscoPizarrodẫnđoànquânnhỏtấncôngcácđếchếIncavàAztec,họkhôngdạidộtmởmộtlúcnhiềumặttrận,màchỉlậpmưubắtcóchaivịlãnhtụthổdânlàMoctezumavàAtahualpa.Quânthổdâncóđôngcáchmấycũngnhưrắnmấtđầunênđếchếcủahọsớmtantác.Mấtlãnhđạolàmấttrọngtâm,khôngcòngìđểxoayquanhthìmọithứsẽsụpđổ.Bạnhãynhắmvàoconchimđầuđànmàbắn,rồiđểýđếnnhữngthờicơphátsinhtừtìnhtrạngrốiloạnsắpdiễnra.

Hìnhảnh:

Mộtđàncừu.Đừngphíthìgiờđểthửăncắpmộthaicon,đừngđểrủirothươngtổntaychânkhichọcmấyconchócanhgiữ.Hãynhắmthẳnggãchăncừu,dụhắnraxavàlũchósẽđitheo.Hạgụchắnrồi,đàncừusẽtantác.

Ýkiếnchuyêngia:

Nếugiươngcung,hãygiươngcáicăngnhất.Nếudùngtên,hãydùngtêndàinhất.Muốnbắnkỵsĩ,hãybắnngựahắntrước.Muốnbắtbăngcướp,hãybắtkẻđầusỏ.Đấtnướccóbiêncươngthìviệcgiếtchóccũngcógiớihạn.Nếucóthểngănchặnđàtiếncôngcủađịch(bằngmộtcúvàođầuđàn),saolạiphảigâythươngvonghơnmứccầnthiết?

(ThisĩTrungQuốcĐỗPhủ,thếkỷVIII)

NGHỊCHĐẢO

Machiavellitừngviết:„Nếumuốnhạiai,thìphảihạinhưthếnàođểtakhôngsợhắntrảthù“.Nếurataycôlậpđốithủ,taphảibảođảmhắnkhôngcócáchtrởquẻ.Nóicáchkhác,nếumuốnápdụngnguyêntắcnày,tachỉápdụngkhiởthếthượngphongđểkhỏiphảilosợgìhắnthùghét.

AndrewJohnsonlàngườikếvịTổngthốngAbrahamLincoln.NhậnthấytướngUlyssesGrantchínhlàkẻphárốitrongnộicác,JohnsoncôlậpđểépGrantphảirútlui.TuynhiênvịtướngphảnứnglạibằngcáchthànhlậpmộtcơsởhỗtrợtrongđảngCộnghòa,vàrốtcuộctrởthànhvịtổngthốngkếtiếp.Nếukhônngoanhơn,JohnsonđãgiữGrantlạitrongnộicácđểdễtrông

chừnghơn,vàôngtasẽítcóđấtdụngvõ,lạikhôngnuôichícămthù.NgoàiraJohnsoncòncóthểmàimòndầncơsởủnghộGrant,chờthờicơchặtdứtkhoátmộtnhátthậtnhanhgọnkhiếnđốithủkhôngkịptrởtay.

NGUYÊNTẮC43

THAOTÚNGTÂMVÀTRÍ

Hànhđộngcưỡngépsẽtạoralựcdộingược,córủirophươnghạiđếnta.Tanêndụdỗngườikháctựýnoitheoconđườngtađi.Ngườiđãbịcámdỗsẽtrởthànhquâncờtrungtín.Muốnvậy,taphảitácđộngđếntâmlývànhượcđiểmcánhân.Hãylàmhọmềmlòngbằngcáchtácđộngđếnxúccảm,đếnnhữnggìthânthươngvớihọ,đếnnhữnggìhọkhiếpsợ.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

VàocuốitriềuđạiLouisXV,cảnướcPhápvôvọngtrôngchờđổimớivàngườiđượcchọnđểkếvịlàđứacháunội.KhinhàvuaLouisXVItươnglaicướicôcongái15tuổicủanữhoàngnướcÁo,dânPháptintưởngtươnglaisẽxánlạnhơn.CôdâumớiMarieAntoinettethậtxinhđẹpvàđầynhựasống.SựhiệndiệncủanànglậptứclàmthayđổikhôngkhícủatriềuđìnhvốnkháôuếvìsựtráctángcủaLouisXV.

Khilầnđầutiênxuấthiệntrướccôngchúngtrênchiếcxengựa,dânchúngxếphàngvỗtayhoannghênhkhiếnnàngcảmđộngviếtthưvềquêhương,báomẹbiếtrằngthậtsungsướngkhiđượcmọingườiyêumến.

KhiLouisXVbănghàvàchồngnànglênngôivua,MarieAntoinettelạisađàvàođiềuyêuthíchnhất:Tiêuxàihoangphícholễhộitiệctùng,quầnáothờitrangvànhữngcáchchưngdiệncầukỳnhất.Hoànghậutiêuphímàkhôngcầnbiếtaisẽtrảvàtrảbaonhiêu.

MarieAntoinettemênhấtlàviệcthiếtkếvàxâydựngmộtkhuvườnĐịađàngriêngchomìnhtạiđiệnPetitTrianon,nằmgầnđiệnVersaillesvớicảrừngcâyriêng.Vườnđịađàngnàyphảicàng„tựnhiên“càngtốt,kểcảviệcdùngtayghéptừngmảngrêuvàocâyvàđá.Đểchophâncảnhđồngquêthêmphầnsốngđộng,hoànghậumướnngườivàovắtsữachonhữngconbòbéotốtnhấtnướcPháp.Bàcũngmướnnhiềungườimặcquầnáovàđóngvàithônnữgiặtáobênbờsuối,nôngdânlàmpho-máttrongtrangtrại,ngườichăncừuthắtnhữngdảilụcquanhcổtừngcon.

Khithămchuồng,bàbảonhữngcôgáivắtsữaphảihứngsữabằngbìnhsứ,sảnphẩmcủahầmlòhoànggia.RồiMarieAntoinettelạiđiháihoatrongkhurừngbaoquanhPetitTrianon,ngắmnhững„nôngdânđảmđang“làm„việcđồngáng“.Vùngđấtđótrởthànhmộtthếgiớiriêngbiệt,vớicộng

đồngchỉgồmmộtsốngườituyểnchọn.

Cứmỗilầnbàđỏngđảnhlàquốckhốvơiđimộtchút,trongkhinướcPhápđangđóikhổvàphẫnuấtngàymộttrànlantrongdân.Ngaycảnhữngquầnthầnthâncậncũngbấtmãn.Hoànghậuchưabaogiờlàmmộtviệcgìchodânvuilòng,vìluônnghĩrằngnghĩavụcủadânlàphảiyêumếnmìnhvàmìnhkhôngcóbổnphậnphảiđáptrả.

Năm1784hoànghậudínhlíuvàomộtxì-căng-đan.Nằmtrongmộtkịchbảnlừađảo,chuỗihạtkimcươngđắttiềnnhấtchâuÂuđượcmuadướitênbà.Trongkhitênlừađảobịđemraxemxét,sựxahoacủaMarieAntoinetteđãphảicôngkhai:Nhândânđãbiếtvềnhữngkhoảnmàhoànghậuphíphạmchovòngvàng,quầnáovànhữngdạtiệchóatrang.Họđặtchobàhỗndanh„Bàthâmlạm“vàtừđótrởđibàtrởthànhtâmđiểmchonhândânnguyềnrủa.Mỗilầnxuấthiệnởôdànhriêngtrongnhàhát,bàbịdânhuýtsáophảnđối.Ngaycảtriềuđinhcũngquaylưngvớibà.Bởivìtronglúcbàtiêuxàihoangphíthìđấtnướcđangtrênđàphásản.

Nămnămsau,CáchmạngPhápnổra.Hoànghậukhôngchútsợhãi,màhìnhnhưbàchorằngcứđểbọnchúngnổiloạnmộttí,chẳngbaolâusauaisẽvềnhànấythôi,vàtasẽtiếptụccuộcđờikhoáilạcnày.NămđónhândântiếnchiếmđiệnVersaillesvàbuộchoànggiaphảivềPariscưngụ.Tuyphenổidậythắngthếsongđócũnglàdịpđểchohoànghậuhàngắnnhữngvếtthươngtrongdân,đồngthờithiếtlậpmốiliênlạcvớiquầnchúng.Nhưngkhông,hoànghậuvẫnchưatiêuhóađượcbàihọcvàkhôngthèmrakhỏicửa.

Đếnnăm1792khilựclượngcáchmạngtuyênbốchấmdứtchếđộquânchủ,haivợchồngLouisXVIdichuyểnchỗởtừcungđiệnsangnhàđá.NămsauLouisratòa,bịtuyênbốcótộivàmangraxửtrảm.TrongkhiMarieAntoinettechờđếnphiênmình,hầunhưchẳngcóaiđứngrabàochữahaybảovệ-khôngngườinàotrongđámbạnbècũởtriềuđình,khôngônghoàngbàchúacóthếlựcnàoởchâuÂu,thậmchígiađìnhbàởÁocũngkhông,kểcảônganhđangngồitrênngaivàng.Bàbịtấtcảmọingườitẩychay.Tháng10năm1793,đếnkhiquỳgốitrướcmáychém,MarieAntoinettevẫnngẩngcaođầutháchthứcvàkhôngchútănnăn.

Diễngiải

TừkhicònbéởquênhàÁoquốc,MarieAntoinetteđãquenđượcnuôngchiều.RồisaunàyvềlàmdâunướcPhápnàngcũnglàtâmđiểmcủamọisự

quantâm.MarieAntoinettechưabaogiờhọccáchlấylòngdânchúng,hoặcbắtđượctầnsốtâmlýcủahọ.Chínhvìvậycàngngàynàngcàngtrởnênmộtquáivậtvôcảm.

MarieAntoinettetrởthànhtâmđiểmchosựbấtmãncủacảmộtđấtnước,bởivìnhândânrấtdễnổigiậnđốivớimộtngườikhôngtựcảithiện,chodùchỉđểlàmmàu.VàđừngtưởngMarieAntoinetteđạidiệnchomộtthờiđạiđãquahoặcgiảxưanayhiếm.Loạingườinhưbàngàynayrấtnhiều,chuyênsốngtrongcáibọtbóngtựmìnhtạora,nhữngtưởngmìnhlàônghoàngbàchúabẩmsinh,vìvậyaiaicũngphảichúýđến.Họbấtchấpbảntínhcủamọingười,nhưnglạimangtínhkhícủamìnhrađèbẹpngườikhác,theokiểungạomạncủaMarieAntoinette.Đượcnuôngchiềutừbé,đếnkhilớnlênhọnghĩrằngmọithứphảiđếnvớimình.Tựtinvàosứcquyếnrũsẵncó,họkhôngchútnỗlựcđểthuyếtphụcaicả.

Ởlĩnhvựcquyềnlựctháiđộnhưthếrấttaihại.Vìvậybạnphảicốgắngtìmhiểunhữngngườixungquanh,đánhgiátâmlýriêngbiệttừngngười,tìmlờilẽthíchhợpđểdẫndụhọ.Cànggiữvịtrícaothìbạnlạicàngphảidòtìmtầnsốthíchhợpcủacáctầnglớpbêndưới,đểtạoramộtnềntảngủnghộmìnhduytrìvịtrícaotộtấy.Khôngcóđượcnềntảngnày,quyềnlựccủabạnsẽloạngchoạng,vàchỉcầnthờivậnthayđổichútđỉnhlàcấpdướivôcùnghânhoantiếptayđánhđổbạn.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Vàonăm225,GiaCátLượnglàmquânsưvàthừatướngchochúacôngnướcThụcởTrungQuốc.LúcđónướcTàoNgụytừphíaBắcdốctoànlựcđánhxuốngnướcThụcvàđiềutồitệlàTàoNgụyliênminhvớibọnrợởbiêncươngphíaNamcủaThụcdovuaMạnhHoạchcầmđầu.XemnhưcảNamBắcđềucóbiến,đặtLượngvàotìnhthếnguynan.

LúcLượngsắpdẫnquânNamtiếntiễuphạtbọnrợ,mộttrígiảnóivớiôngtarằngsẽkhôngthểdùngbạolựcđểbìnhđịnhphươngNam.Theotrígiảnày,LượnghoàntoàncókhảnăngchiếnthắngMạnhHoạch,nhưngkhidẫnquânngượclênphíaBắcchốngTàoNgụy,vịvuarợnàylạitiếptụcquấynhiễu.„Tốthơntanênchinhphụccontimhơnlàthànhquách“,vịtrígiảkhuyên,„tốthơntanêndùngcontimhơnlàvũkhí“.„Ngươiđãđọcđượcýta“,Lượngđáp.

NhưLượngđãtiênđoán,MạnhHoạchxuấtkíchrấthùngmạnh.Nhưngtrướcđóquânsưđãgiăngbẫyvàbắtđượcvuarợ.Thayvìtrừngphạthoặc

hànhquyếttấtcảtùbinh,Lượngtáchriêngvuatôira,khoảnđãibinhlínhđịch,rồibảohọ:„Cácngườiđềulàngườichínhtrực.Tabiếtrằngaicũngcóchamẹ,vợconđangtrôngchờởnhà.Chắchọđangkhócthươngsốphậnngườichồng,ngườicha.Tasẽtrảtựdođểcácngươicóthểvềđoàntụvớigiađìnhvàanủihọ“.TấtcảtùbinhđềurưngrưngcảmtạLượng.SauđóLượngchovờiMạnhHoạchtới:„Nếutatrảtựdo,ngươisẽlàmgì?“„Tasẽtậphợpquânđộilạivàquyếtsốngmáivớingươimộttrậnratrò.Nếulầnsaumàbắtđượcta,tamớitâmphụckhẩuphục“,vịvuarợđáp.LượngthảMạnhHoạchvàbanchotuấnmãyêncương.Khicáctướngngạcnhiênhỏitạisao,Lượngbảo:„Tacóthểbắtngườinàydễdàngnhưlấyđồtrongtúiáo,nhưngtamuốnchinhphụchắnbằngtấmlòng.Đượcnhưvậy,biêncươngphíaNamsẽtựbìnhđịnh“.

Nhưđãnói,MạnhHoạchtấncônglầnnữa.NhưngcácphótướngmàLượngđãtrảtựdolạinổiloạn,bắtsốngvuanộpchoLượng.KhiđượcLượnglặplạicâuhỏitrước,vuarợbảoôngtachưathua,màchẳngquachỉbịcáctướnglàmphảnbắtsống,vìvậyLượngbằnglòngthảôngtarađểsotàilầnnữa,nếukhiđóthua,ôngmớicúiđầukhâmphục.

NhữngthángkếtiếpMạnhHoạchbịbắtvàthảđếnlầnthứnăm,dầndàbinhsĩcủavuarợbấtmãn.LầnnàohọcũngđượcLượngđốixửtửtế,vìvậykhôngcòntâmtríđâumàchiếnđấunữa.Khibịbắtlầnthứsáu,MạnhHoạchlạihứađếnlầnthứbảymớiđầuhàng.Lượngbằnglòng,nhưngbảorằngđếnlầnsauthìsẽkhôngthanữa.

NgaysauđóMạnhHoạchcùngđámtànbinhrútvềcốthủởchốnhiểmtrởcủaxứÔQua.Thấtbạiquánhiềulần,giờđâyôngtachỉcònhyvọngduynhấtlàvuaNgộtĐộtCốtxứÔQua,cùngvớiđoànquânhùngmạnhvànổitiếngbạotàn.Nhữngchiếnbinhnàymặcbộgiápbằngloạithảomộcđặcbiệtnhúngdầurồiphơikhôtrởthànhcứngchắc,tênkhôngthểnàobắnthủng.

MạnhHoạchrasứcthuyếtphụcnênvuaNgộtĐộtCốtchuẩnthuậnxuấtđạiquânnhắmvềhướngLượngđóngbinhmàthẳngtiến.KhíthếhừnghựccủađạiquânkhiếnpheLượngbịnaonúngnênvừachốngđỡvừatìmđườngtháolui.NhưngthậtrađóchỉlàcáikếcủaquânsưGiaCátLượng:KhiđạiquânNgộtĐộtCốtlọtthỏmvàohẻmnúi,Lượngsaingườiđốtbùinhùivàcâykhôthànhmộtbiểnlửa.ÁogiápcủađạiquânNgộtĐộtCốttẩmdầunêntrởthànhnhiênliệulýtưởng,tấtcảđềubỏmạng.

LầnnàykhibắtđượcMạnhHoạch,Lượngquáchánnênkhôngthèmngó

mặthắn,chỉgửisứgiảđếnthôngbáolàsẽtiếptụcthachohắnvềmàtuyểnmộlạiquânđộimớiđểđánhtiếp.MạnhHoạchkhẩnkhoảnxingặpLượng,bổnhàoxuốngđấtquỳtrướcquânsưmàthềsốngthềchếttâmphụckhẩuphục,hứachắcrằngkhôngchỉôngtamàcảđờiconđờicháusẽluôntrungthànhvớiLượng.

LượngbàytiệcthếtđãiMạnhHoạch,phụchồingaivàngvàtrảlạinhữngvùngđấtđãtịchthuchoôngta,sauđódẫnquânvềmàkhônglưulạilựclượngchiếmđóngnào.Lượngkhôngbaogiờtrởlạinữa–MạnhHoạchđãtrởthànhliênminhtrungthànhvàkiênđịnhnhất.

Diễngiải

Lượngcóhailựachọn:HoặcthửnghiềnnátquanrợởphươngNambằngmộttrậntổnglựctànsát,hoặckiênnhẫnthuphụcchúngdầndần.Hầuhếtnhữngaihùngmạnhhơnđịchthủsẽchọnphươngánthứnhất,nhưngngườithậttàibasẽtínhcaohơn:Cáchthứnhấtcólẽdễdàngvànhanhchóng,nhưngvềlâudàikẻthủvẫnnuôihậntrongtâm.Lúcấytasẽmấtthờigianvàsứclựcđểbảovệthànhquả,vànhưthếlạirơivàothếbịđộng.Tuykhóhơn,nhưnglựachọnthứnhìkhôngchỉgiúptaantâmmàcònbiếnkẻthùthànhđồngminh.

Mỗikhiđốimặtvớitìnhhuống,tathửluimộtbướcđểcóthờigiantínhtoánvàhòaâmtheotôngđộxúccảmcủađốiphương,từđósuyranhượcđiểmtâmlýcủahọ.Ởđây,tacàngmạnhtaythìhọcàngkhánglại.Pháthiệnđượcsợidâytìnhcảmrồi,tasẽlàmmềmlònghọ.Takhôngchỉthaotúngsựsợhãi,màcảnhữnggìhọyêuquý–tựdo,giađình…v.v.Đoạtđượctráitimhọrồi,rasẽcóđượcngườibạnvàđồngminhtrungtín.

Cácchínhquyềnchỉnhìnthấyconngườinhưđámđông;nhưng

conngười,vìkhôngđồngđều,nênkhôngphảilàtổchứcmàlàcánhân…Vươngquốccủachúngtanằmtrongtâmtrícủatừngngười.

(SevenPillarsofWisdom,T.E.Lawrence,1888-1935)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Trongtròchơiquyềnlực,xungquanhbạnlànhữngngườihoàntoànkhôngcóđộngcơnàođểgiúpbạn,trừkhihọphảiđượclợilộcnàođó.Vànếubạnkhôngcómóngìđểthỏamãntínhtưlợiấy,cóthểhọsẽđốkỵ,bởivìhọxembạnlàngườicạnhtranh,thêmmộtngườilàmhọphíthìgiờ.Muốnvượt

quatháiđộlạnhlùngấybạnphảicóchìakhóamởcánhcửatâmvàtríhọ,dụhọvàosânchơicủabạn,nếucầncóthểmờihọnhậumộtlần.Nhưnghầuhếtmọingườilạikhôngnhậnbiếtrakhíacạnhvừakể.Mỗikhigặpđốitượngmới,thayvìluimộtbướcđểcóđủkhoảngcáchtìmhiểuđốitượngấy,họlạichỉnóivềmình,muốnápđặtýchívàtiênkiếncủamình.Họlýluận,khoatrương,trìnhdiễnquyềnlực.Cólẽhọkhôngngờrằngmìnhđangtạoramộtkẻthù,mộtkẻđốikháng,bởivìkhôngcógìtứcbằngcáicảmgiáccánhâncủamìnhbịphớtlờ,tínhcáchmìnhxemnhưvônghĩa.

Tómlại,cốtyếucủaviệcthuyếtphụclàlàmmềmlòngđốiphương,rồinhẹnhànglàmhọsụpđổ.Tatiếncônghọbằngcáchthaotúnghailĩnhvựccảmxúcvàtrínăngcủahọ.Hãyđểýxemhọkhácvớinhữngngườixungquanhởđiểmnào(tâmlýcánhân)vàhọchiasẻđiềugìvớingườikhác(phảnứngcảmxúccơbản).Tanhắmvàoloạixúccảmcơbảnnhưyêu,ghét,ganhtỵ.Thaotúngđượcnhữngtìnhcảmnày,tasẽgiảmthiểusựtựchủcủahọ,khiếnhọdễbịthuyếtphụchơn.

KhimuốnthuyếtphụcmộtvịtướngtàipheđốiphươngđừngliênminhvớiTàoTháo,GiaCátLượngkhôngnóivềtínhtànáccủaTháohaychêbaitàicầmbinh,màchỉnhẹnhàngbáotướngấybiếtvợôngtabịTháodụdỗ.MaoTrạchĐôngcũnghànhđộngtươngtựkhimuốngiậtdâycảmxúccủaquầnchúng,nóilênđiềumàhọquantâmsâusắc,khuyếnkhíchhọthổlộhếtcõilòngtrướctậpthể.Khimuốntriểnkhaikếhoạchmới,thayvìmôtảnhữngđiềuđaotobúalớn,Maochỉnóivớidânchúngnhữnggìsơđẳngnhất,ảnhhưởnglênhọsátsườnnhất.Bạnđừngtưởngchiếnthuậtnàychỉthíchhợpvớingườivôhọchoặcdốtchữ-nóhiệuquảvớimọitầnglớp.Tấtcảchúngtaaicũnglàngườitrầnvàphảiđốidiệnvớisốđôngđángsợ,vàaicũngmuốncóquyếnthuộc,cónơinươngnáuvềtìnhcảm.Bạncứgiậtnhữngsợidâycảmxúcấylàchiếmđượccontim.

CáchhaynhấtlàlàmnhưGiaCátLượngkhiôngbanchotùbinhthựcphẩmvàtựdo,trongkhihọnhữngtưởngcuộcđờibếmạc.Bạnhãychơitròtươngphảnấy:làmhọsợđiếng,xonglạisướngrên.Khihọtưởngbịhànhhìnhmàbạnlạichohoanlạcthìchắcchắnbạnsẽthànhcông.

Nhiềukhimộtcửchỉtượngtrưngcũngđủkhơigợicảmtìnhvàthiệnchí.Vídụmộtcửchỉkhổnhục–tacũngđaunỗiđaucủangươi–sẽlàmmọingườiđồngcảmvớibạn,chodùnỗiđaucủabạnchỉđểlàmcảnhhoặckhôngthấmthápgìsovớihọ.Khimớiđếnvớimộtnhóm,bạnhãylàmcửchỉthiệnchíđểlấylòng,đểsaunàygặpviệckhókhănthìhọmớinhiệttìnhgiúpbạn.

KhichiếnđấuchốngpheThổNhĩKỳtrongsamạcTrungĐônghồiThếchiếnI,T.E.Lawrencechừngnhưđốnngộ:Ôngtanhậnrarằngchiếntranhquyướckhôngcòngiátrị.Ngườilínhnhưchìmmấtgiữađạoquânmênhmông,nhậnlệnhchiếnđấunhưmộtngườimáy.Ôngtamuốnthayđổihoàntoàn.Vớiông,tâmtrícủamỗingườilínhlàmộtvươngquốcmàôngphảichinhphục.Mộtngườilínhdấnthân,cóđộngcơtinhthầnsẽchiếnđấudũngcảmhơnvàsángtạohơnmộtbùnhìn.

CảmnhậncủaLawrencevẫnđúngchothếgiớingàynay,khiquánhiềungườitrongxãhộicảmthấybơvơlạclõngvàhoàinghi.Chínhvìhànhđộngdùngvũlựctiếncônghọtrựcdiệnsẽnguyhiểmvàphảntácdụng.Hãythuyếtphụchọ,khiếnhọnhiệttìnhđitheođạinghĩa,nhưthếcôngviệccủatasẽdễdànghơn,vàsaunàysẽcónhiềucơhộiđểtacámdỗ.Muốnvậytaphảiđánhvàotâmlýtừngngười.Đừngtưởnghễchiếnthuậtnàyhiệuquảvớimộtngườithìcũngsẽhiệuquảvớingườikhác.Trướchếttaphảilàmsaochohọcởimởcõilòng.Càngnóinhiều,họsẽcungcấpchotanhiềuthôngtinquýgiávềnhữnggìyêughét–nhữngnútbấmvàcầngạtđểtađiềukhiểnhọ.

Cáchnhanhnhấtđểlàmthiênhạyênlònglàchứngminh,càngđơngiảncàngtốt,chohọthấyđiềulợilộc.Tưlợilàđộngcơhùngmạnhnhất:Đạinghĩacóthểthuphụcnhântâm,nhưngmộtkhiđợtsóngphấnkhíchđầutiênđãquarồithìnhiệttìnhsẽxỉuxuống–trừkhiphảiđượclợilộcgìđó.Vìvậytưlợimớilànềntảngvữngchắchơn.Đạinghĩahiệuquảnhấtlàloạiđạinghĩasửdụngbứcrèmnhânnghĩachehờmốitưlợihiểnnhiên.Saunàyđạinghĩathahồlumờ,nhưngchínhmốitưlợisẽnuôidưỡngsựănchiađó.

Tầnglớpgiỏigiangnhấtđểđộngviêntâmtrímọingườithườnglànghệsĩ,tríthức,hoặcnhữngaicóchấtthiphúlãngmạn.Nhưthếbởivìýtưởngdễtruyềnđạtbằnghìnhảnhvàẩndụ.Vìvậytanênthủsẵntrongtúimộtvàinghệsĩhoặctrígiảcókhảnăngtácđộngcụthểđếntâmtrímọingười.Vuachúaluônnuôisẵncảđànngườicầmbút:FrederickĐạiđếthìcóVoltaire,NapoléoncóGoethe.Ngượclại,vìkhôngtranhthủđượcnhữngtácgiảcótrọnglượngnhưVictorHugonênNapoléonIIIcũngkhôngtranhthủđượcquầnchúng.Vìvậysẽnguyhiểmkhitalàmmấtlòngnhữngngườicótàiphátbiểu,vàsẽcólợikhitavỗanvàkhaitháchọ.

Cuốicùng,tanêntranhthủsốđông.Nềntảnghỗtrợcủatacàngrộnglớnthìquyềnlựccủatacàngkiêncố.Taphảiluôntranhthủthêmnhiềuđồngminhởmọiquymô–sẽcólúctadùngđếnhọ.

Hìnhảnh:

Lỗkhóa.Ngườitaxâytườngđểkhôngchobạnvào,vìvậybạnđừngdùngsứcmạnhđểchọcthủngbứctườngấy–bạnsẽpháthiệnrằngtrongtườngcònnhữngbứctườngkhácnữa.Nhưngtườngcócửa,cửadẫnvàotâmhồnvàtríóc,mỗicửađềucólỗkhóanhỏxíu.Hãynhìnqualỗinhỏấyđểtìmxemchìanàomởđược,rồibạnsẽcólốivàotâmtríhọmàkhôngcầncónhữngbiểulộđángghétcủaviệcđộtnhậpbằngsứcmạnh.

Ýkiếnchuyêngia:

Hiểuđượccáitâmcủađốitượngcầnphảithuyếtphụclàđiềukhónhấttrongđộngtácthuyếtphục,hiểuđểtìmracáchdiễnđạtthíchhợp…Vìvậynhữngaiđịnhthuyếtphụctrướccửutrùngphảiquansátthậtkỹtìnhcảmáiốcủaquânvương,nhữngướcmơvàlongạithầmkíntrướckhichinhphụctráitimngài.

(HànPhiTử)

NGHỊCHĐẢO

Nguyêntắcnàykhôngcóphépnghịchđảo.

NGUYÊNTẮC44

HIỆUỨNGGƯƠNGSOI

Gươngsoiphảnánhthựctế,màcũnglàdụngcụhiệuquảđểbạnđánhlừa:Khibạnlàmchiếcgươngsoichođốithủ,nghĩalàhànhđộngyhệtchúng,chúngsẽkhônghiểunổibạnđịnhlàmgì.Hiệuứnggươngsoichếgiễuvàlàmchúngbẽmặt,khíchchochúngphảnứngquátrớn.Cầmgươngsoitâmhồnchúng,chúngsẽcócảmtìnhvìtưởngbạnchiasẻcácnguyêntắccủachúng.Cầmgươngsoihànhđộngcủachúng,bạnsẽdạychochúngmộtbàihọc.

PHÂNLOẠIHỌCSƠBỘVỀCÁCHIỆUỨNGGƯƠNGSOI

Gươngsoicóthểnhiễuloạnchúngta.Nhìnảnhmìnhtronggương,rấtthườngkhitatrôngthấynhữnggìmuốnthấy–thứhìnhảnhlàmtahàilòngnhất.Takhôngmuốnnhìnquágầnvìkhôngmuốnthấytànnhanghaynếpnhăn.Nhưngnếucốgắngthậtkỹ,đôikhitacócảmgiácnhìnthấymìnhnhưcáchngườikhácnhìnthấy,nhưmộtngườigiữamuônngười,nhưmộtđốitượnghơnlàchủthể.Cảmgiácnàylàmtarùngmình–tađãnhìnthấychínhmình,từphíangoài,ngoạitrừtinhthần,linhhồnvàcácýtưởngchiếmchỗtrongýthứcta.Talàmộtvậtthể.

Sửdụnghiệuứnggươngsoi,tatáitạomộtcáchtượngtrưngkhảnăngkểtrên,bằngcáchphảnchiếuhànhđộngcủangườikhác,bắtchướccửchỉcủahọđểlàmhọbấtanvànổigiận.Họgiậnvìcảmthấybịchếgiễu,bịnhânbảnnhưmộtđồvật,mộthìnhảnhkhônghồn.Hoặctacũngsửdụnghiệuứnggươngsoinhưngkhácđimộtchút,họsẽcảmthấybịvôhiệuhóavìtađãphảnánhđượcnhữngướcmơvàkhaokhátcủahọ.Trongcảhaitrườnghợpvừakể,khiđốithủcảmthấybấtlựchaygiậndữ,tađềucóthểtranhthủđểgiậtdâyhaydụdỗhọ.Cáchlàmnàyhiệuquảbởivìnótácđộngvàonhữngcảmxúcsơkhainhất.

Trênlĩnhvựcquyềnlực,gươngsoicóbốnloạihiệuứnghoặctácdụng:

Tácdụngvôhiệuhóa.ThầnthoạiHyLạpkểvềquáinhânMedusalấyrắnlàmtócvàcógươngmặtxấuxíghêrợn,đếnnỗihễainhìnvàolàlậptứcbiếnthànhtượngđá.NhưngdũngsĩđamưuPerseusđãđánhbóngtấmkhiênsángnhưgương,rồinhìnvàođóđểchặtđầuMedusa.Trongtrườnghợpnàytấmkhiênđóngvaitrògươngsoi,bởivìgươngsoicũnglàmộtloạiláchắn:MesudakhôngthểnhìnthấyPerseusmàchỉthấyhànhđộngcủachínhmình.

Đólàđiểmcốtyếucủatácdụngvôhiệuhóa:Hãylàmnhữnggìđốithủlàm,theosáthànhđộngcủachúng,rồichúngkhôngthểngờchủtâmtalàgì–chúngđãbịtấmgươnglàmlóamắt.Trướckia,đốithủthườnglênkếhoạchđốiphóvớitabằngcáchdựavàotínhcáchriêngcủata.Giờtalàmchúnghụthẫngvìkhinhìnvàochúngchỉthấychúngmàthôi.

Nhớlạihồicònbé,tathườngnổiđóakhiaiđóchọctứcbằngcáchlặplạiyhệtnhữnggìtanói–chỉmộtlúcsaulàtamuốnđấmchokẻấymộtquả.Vớingườitrưởngthành,nếubiếtkhéoléotasẽlàmhọtứcđiên.Tadùngtấmkhiêncheđậymọichiếnlượcvàđặtbẫysẵn,hoặcgiảxôđốithủvàochínhnhữngchiếcbẫychúnggiăngsẵnchota.

KỹthuậthiệuquảnàyđượcdùngtrongcácchiếnlượcquânsựtừthờiTônTử,cònngàynaynóthườngxuấthiệntrongnhữngchiếndịchtranhcử.Ngoàiranócònhữuíchkhinghitrangđượcnhữngtìnhthếmàtahoàntoànchưacóchiếnlượcnàocả.ĐólàtấmGươngsoicủaChiếnbinh.

PhiênbảnnghịchđảocủatácdụngvôhiệuhóalàBóngma:Tatheodõitừngcửchỉcủađốiphươngnhưngđốiphươngkhônghềthấyta.Nhờđótathunhặtđượcnhữngthôngtincókhảnăngvôhiệuhóachúngsaunày,khitađủsứccảnphámọihànhđộngcủachúng.

TácdụngNarcissus.ChàngtraiNarcissusnhìnmộthìnhảnhphảnchiếutrênmặtnướchồthuvàđâmlòngyêuthathiết.Khipháthiệnrađóchínhlàhìnhảnhcủamình,chàngkhôngthểthựchiệntrọngvẹnđộngtácyêunênquẫnchínhảyxuốngtựtử.Tấtcảchúngtađềucóvấnđềtươngtự:Trongvôthức,chúngtathathiếtyêumếnchínhmình,nhưngvìkhôngthểcómộtđốitượngcụthểbênngoàinêntìnhyêuđókhôngbaogiờđượcthỏamãnvàlúcnàocũngthaothức.

Tatậndụnghiểubiếtnàyđểnhìnsâuvàotâmhồnkẻkhác,thămdònhữngướcmơthầmkín,nhữngchuẩnmực,sởthích,tâmtrạng.Rồitaphảnánhlạichohọ,tabiếnmìnhthànhgươngsoi.Khảnăngnàygiúptađiềukhiểnđượchọ,thậmchíhọcóthểthoángcảmtìnhvớita.

Đâylàkhảnăngbắtchướcngườikhác,khôngchỉvềvẻbềngoài,màcảvềmặttâmlý.Đònnàyhiệuquảvìtácđộngđếntìnhyêucủamộtđứatrẻdànhchochínhbảnthân,loạitìnhyêukhôngđượcthỏamãn.Thôngthường,ngườiđờikhoáikểchotanghevềkinhnghiệmhoặckhẩuvị,sởthíchcủahọ.Ítkhinàohọchịukhónhìnmọiviệcquachínhnhãnquancủata.Tuyrõchán,nhưngtháiđộđólạilàthờicơchota:Hãyphảnánhchohọthấylàta

hiểuđượctìnhcảmsâulắngcủahọ,họsẽmềmlòngnghetheonhữnggợiývàđềnghịcủata.Ítaicưỡngnổicáicảmgiácrằngtìnhcảmtinhtếcủamìnhđượcphảnchiếumộtcáchhàihòanhưvậy,ngaycảkhisựphảnchiếuđólàdotacốýdựnglênnhằmmụcđíchlừađảo.

TácdụngNarcissushữuíchtrêncảhaibìnhdiệnđờisốngxãhộivàkinhdoanh,cungcấpchotatấmGươngsoicủaKẻquyếnrũvàGãcậnthần.

TácdụngĐạođức.Khảnăngcủalýlẽrấthạnchếvàthườngkhiđưađếnkếtquảngượclạivớiđiềutamongmuốn.NhưGraciántừngnói:“Sựthậtdễthấynhưngkhónghe”.Tácdụngđạođứcrấttốtđểchứngmìnhýtưởngcủataquahànhđộng.Nóicáchkhác,làtasẽdạychođốithủmộtbàihọcbằngcáchchochúngnếmmùibếpnúccủachúng.

VớiTácdụngĐạođức,taphảnánhlạiđúngnhữnggìmàngườikhácđãlàmvớita.Vànênlàmsaođểhọýthứcđượcrằngtađangthựchànhchínhxácnhữnggìhọđãlàm.Đểchohọbiếtrằngđiềuhọlàmthựcsựkhôngchútnàothúvị,chứnếuchỉnghetathanphiềnthìhọchẳngnhữngkhôngtinmàcònbựcmình.Nhưvậykhinếmđượckếtquảcủahànhđộngtrướcđóđượcphảnchiếulại,họmớiýthứchếtnhữngtổnthươngmàngườikhácphảigánhchịu.Kỹthuậtnàythườngđượcdùngbởinhữngnhàgiáodục,tâmlývànhữngaiphảixửlýnhữngcungcáchkhôngdễưavàkhôngýthức.ĐâylàGươngsoicủaGiáoviên.Trongcungcáchngườitađốixửvớibạn,chodùcóhaykhôngcóviệcsaitrái,bạnvẫncólợikhiphảnánhhànhđộngcủahọ,saochohọcảmthấyxấuhổ.

TácdụngẢoảnh.Gươngsoidễđánhlừa,vìchúnglàmchotacócảmtưởngrằngmìnhđangnhìnthếgiớithực.Thậtratachỉnhìnmộtmiếngvetrai,vàhơnnữatronggươngsoi,mọithứđềuđảongược.

SởdĩnóiTácdụngẢoảnhlàvìnótạoramộtbảnsaochéphoànhảocủamộtvậtthể,mộtnơichốn,mộtconngười.Nhưngthiênhạtưởngnólàthậtvìnócóbềngoàirấtthật.Đâylàkỹthuậtưachuộngcủacácthầylừa,hoặcnơinàođòihỏisựngụytrang.ĐâylàGươngsoicủaKẻlừađảo.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

MưumẹoFouché

ThángHainăm1815,HoàngđếNapoléonđàothoátkhỏiđảoElbavàtrởvềParisbằngcuộchànhquânlàmnứclòngcảnước.Điđếnđâuôngcũngtậphợpđượcbinhsĩvànhândânđủmọitầnglớp,vàcuốicùngđãđánhđuổi

đượcngườikếnhiệmlàvuaLouisXVIIIkhỏingaivàng.Tuynhiênsauđóôngphảiđốimặtvớinhiềukhókhăn:TìnhhìnhnướcPháphoàntoànthayđổi,đấtnướcsuykiệtvàtanhoang,khôngcònbấtkỳđồngminhnàoởchâuÂu,cácbộtrưởngquantrọngvàtrungthànhnhấtđềulẩntrốnhoặcrờinướcPháp.Từchếđộcũchỉcònlạimộtngười–JosephFouché,cựubộtrưởngcôngan.Trướckhicòntạivị,NapoléontừngnhờFouchéthựchiệntấtcảnhữngcôngtácthuộcloạibẩnthỉu,nhưngthậtraôngchưabaogiờbiếttườngtậnvềvịbộtrưởngnày.Tuytổchứccảmộtđộiquânmậtthámđểtheodõitoànbộnộicác,songNapoléonkhôngthuthậpđượcthôngtinhữuíchnàovềFouché.Nếubịhoàngđếrầyràvềviệcnàođókhôngchutoàn,Fouchésẵnsàngnhìnnhận,gậtgù,mỉmcườirồithayđổimàusắcnhưmộtcontắckè,tùytheotìnhhuống.ThoạttiênthìlốiứngxửđócũnglàmNapoléonthấydễchịuvàdễthương,songvềlâuvềdàihoàngđếlạihoangmangvìcảmthấyconngườitrơnnhưlươnấyluônquamặtmình.Đãđôilầnôngthảihồitấtcảcácbộtrưởngquantrọng,kểcảTalleyrand,nhưngchưabaogiờđụngđếnFouché.Vìvậykhitrởlạinắmquyềnlựcvàonăm1815vàcầnđượcủnghộ,NapoléonlạitáichỉđịnhFouchélàmbộtrưởngcôngan.

Vàituầnsau,bọnmậtthámbáochoNapoléonbiếtFouchébímậttiếpxúcvớicácphầntửnướcngoài,kểcảMetternichnướcÁo.TuymuốnbắtFouchénhưngNapoléoncònchờcóbằngchứngxácthực.ThángTưnămđó,mậtvụbắtđượcmộtngườiđếntừViennađểtraothưchoFouché.Khibịđedọaxửtử,ngườinàythúnhậnbứcthưlàcủaMetternichviếtbằngloạimựcvôhình,vớinộidunglàtriệutậpcácgiánđiệphọctạiBasel.Tươngkếtựukế,NapoléonchomậtvụxâmnhậpbuổihọpnàyđểnắmbằngchứngliênquanđếnFouché.

Tuynhiênvàingàysau,taymậtvụđótrởvềbáocáoNapoléonrằngtrongbuổihọphoàntoànkhôngmộttìnhtiếtnàocóthểdùngđểchốnglạiFouché.HìnhnhưlàcácthànhviênbuổihọplạinghiFouchéchơimàngiánđiệpnhịtrùng,nhưthểvịbộtrưởngnàythậtratrungthànhvớiNapoléon.Vềphầnmình,NapoléonnghĩrằngmộtlầnnữaFouchéđãkhéoléoquamặtmình.

Sánghômsaukhiđếnviếnghoàngđế,Fouchéravẻnhưvừasựcnhớmộtchuyện:„A,thưangài,tôiquênbáongàibiếtcáchnaymấyhômtôinhậnđượcthưcủaMetternich…Lúcấytôimảisuytínhnhiềuchuyệnquantrọnghơn.Hơnnữa,ngườiđưathưcũngquênđưatôiloạimựclàmhiệnchữlên…Đâylàbứcthưnguyênthủy“.Biếtchắcôngtađanggiỡnmặt,Napoléonbùngnổ:„Milàtênphảnbội!Lẽrataphảiralệnhtreocổngươi“.Hoàngđếtiếptụclalốigàothét,nhưngkhôngthểlàmgìvìkhôngcóbằngchứng.FouchéchỉbiểulộsựngạcnhiêntrướccơngiậndữcủaNapoléon,nhưng

tronglòngônglạimỉmcười,vìtừđầuđếncuốiôngluônchơitrògươngsoi.

Diễngiải

Suốttừnhiềunăm,FouchébiếtNapoléonluônchomậtthámtheodõinhữnggươngmặtquyềnlực,nhờđómớitaiquanạnkhỏibằngcáchchomậtthámcủamìnhtheodõimậtthámcủaNapoléon,từđóvôhiệuhóamọihànhđộngtiềmnăngcủahoàngđế.TrườnghợpcuộcgặpmặtBasel,chínhFouchéđãdàndựngmọithứđểcóvẻnhưôngtalàngườitrungchính.

Tronggiaiđoạnhỗnmang,Fouchékhôngchỉcủngcốquyềnlựcmàcònphátđạtlànhờsoirọinhữngngườixungquanh.TrongthờikỳCáchmạngPhápôngtatheopheJacobincựcđoan;saugiaiđoạnTerreurlạilàngườicộnghòa;đếnkhidướitrướngNapoléonônglạitrởthànhkẻbảohoàngtâmhuyết,đếnmứcNapoléonbancholàmcôngtướcxứOtranto.Trongkhiphụcvụ,ôngtaluônsửdụnghiệuứngsoiđểtiênđoáncáckếhoạchvàýđịnhcủaNapoléon.

Hiệuứngnàycóíchbởivìtrướchếtthiênhạtưởngbạnnhấttrívớihọ.Thứhai,nếulỡhọcónghingờchủtâmsâuxacủabạnthìbạndùnggươngsoilàmláchắn,khiếnhọkhôngbiếtthựcchấtvấnđề.Ngoàirabạncòntiếtkiệmđượcnănglượngtinhthần:khiphảnánhhànhđộngcủakẻkhác,bạnsẽcókhônggiancầnthiếtđểtriểnkhaichiếnlượccủariêngmình.

Alcibiades

Từkhikhởiđầusựnghiệp,vịtướngvàchínhkháchtàibaAlcibiadescủaAthens(450-404TCN)sửdụngmộtvũkhítuyệtvờiđểtiếnthântrênbậcthangquyềnlực.Mỗilầngặpgỡđốitác,ôngluônđểýtâmtrạngvàsởthíchcủahọ,rồicẩnthậnlựachọnlờinóivàhànhđộngthíchhợpđểphảnchiếunhữngmongmuốnsâukínnhất.Ôngthuyếtphụchọbằngcáchlàmhọnghĩrằngquanniệmcủahọxuấtsắchơnngười,rằngôngsẽlấyhọlàmgươnghoặcgiúphọthànhtựunguyệnvọng.

BảnthântriếtgiaSocratescũngbịchinhphục.AlcibiadesđạidiệnchonhữnggìtráilạivớilýtưởngcủaSocrates,vốnnhấnmạnhđếntínhđơngiảnvàchínhtrực:Alcibiadessốngbuôngthảvàkhôngtheonguyêntắcđạođứcnàocả.TuynhiênmỗilầnđốidiệnSocratesônglạiphảnánhsựđúngmựccủanhàhiềntriết,ănuốngđạmbạc,báchbộcùngSocratessuốtnhữngkhoảngđườngdài,chỉnóichuyệnvềtriếthọcvàđạođức.KhôngphảilàSocratesvôtìnhbịAlcibiadeslừa,khôngphảilàôngkhôngbiếtvềcách

luôngtuồngcủaAlcibiades,nhưngchínhđiềuđóđãkhiếnôngsụpbẫy:SocratescảmthấychỉkhinàomìnhhiệndiệnthìAlcibiadesmớituânchịumộtâmhưởngđạođức,chỉmìnhtamớicóloạiquyềnlựcđóđốivớihắn.ChínhcảmgiácnàyđãđầuđộcSocrates,chonênsauđóôngtrởthànhngườiủnghộvàhâmmộAlcibiadeshếtmình,thậmchícólầnliềumạngcứunguyAlcibiadestrongmộttrậnđánh.

DânchúngAthensxemAlcibiadeslànhàhùngbiệnđệnhất,vìôngtacókhảnăngxuấtsắclàràđúngđàicủangườiđốidiện,biếtrõướcmơcủahọ,phảnánhđúngnhữnggìhọđangkhaokhát.ÔngtabiếtthanhniênAthenskhátkhaochinhphụcnhữngvùngđấtmớichochínhmình,thayvìphảisốngdướicáibóngvinhquangcủatổtiên.VàAlcibiadescũnghiểuđượcniềmhoàicảmcủacáccựuchiếnbinh,luônnhớvềnhữngnămthánghàohùngkhiAthenschỉhuyHyLạpchiếnđấuvớiPersiađểxâydựngđếchế.VìvậyAlcibiadessoạnranhữngbàidiễnvănhùnghồncổxúyviệcxâmlăngđảoSicily,vàmọingườiđềunhấttríkếhoạchcủaôngta.Alcibiadesđượcchỉđịnhlàthốngsoái.

Tuynhiêntrướckhiôngthốnglĩnhbinhmãratrận,ởhậuphươngcómiệngmồmgièmpharằngAlcibiadesđãmạophạmđếncácbứctượngthầnlinh.Ôngtabiếtnếutrởvềthìsẽtrúngkế,bịbắtvàxửtử.VìvậyvàophútchótôngrờibỏhàngngũđểđầuquânchođốithủtruyềnkiếpcủaAthenslàthànhbangSparta.TấtnhiêncưdânSpartahoannghênhngườitàibanày,songhọvẫnengạivềcáchsốngcủaông.TrongkhiAlcibiadesthíchxahoathìcưdânSpartathuộcnòichiếnbinhnênsốngthậtkhắckỷnhưtrongquânngũ,vìvậyhọsợngườimớitớisẽlàmgươngxấuchoconemhọ.Tuynhiênsauđóhọnhẹhẳncõilòngkhinhậnthấyôngtakhácvớilờiđồnđại:Alcibiadesđểtóctựnhiênnhưhọchứkhôngcắtcúpkiểucọ,ôngtatắmbằngnướclạnh,ănbánhmìthôvàxúpđen,mặcloạiquầnáođơngiảnnhất.VớingườiSparta,điềuđócónghĩalàAlcibiadesđãnhìnnhậncáchsốngcủahọđúngđắnhơncủaAthens.Làngườicaoquýhơnbảnthânhọ,ôngđãchọntrởthànhcưdânSpartachodùđókhôngphảilàquêhươngông,vàdođóôngxứngđángđượchọtônvinhtrọngvọng.ThànhbangSpartaphảilòngAlcibiadesvàtraochoôngnhiềuquyềnhànhtolớn.Songmặcdùlàkẻhùngbiệnđạitài,Alcibiadeslạikhôngbiếtđiềutiếtsứcquyếnrũcủamình.ChẳngbaolâusauhoànghậuSpartacóbầuvớiôngta.Alcibiadesbuộcphảibỏcủachạylấyngười.

LầnnàyAlcibiadeschạytuốtsangPersia,thoắtmộtcáichuyểntừcungcáchđạmbạcSpartasanglốisốngBaTưxahoađếntừngchitiếtmột.TấtnhiênngườiPersiarấtđẹplòngkhichứngkiếnmộtngườiHyLạptầmcỡ

Alcibiadeslạiưachuộngvănhóacủahọhơncủachínhôngta,vàtừđóAlcibiadeslạitiếptụcđượctrọngvọng,bổnglộcvàquyềnlực.Mộtkhiđãbịlóamắtvìhiệuứnggươngsoi,ngườiPersiakhôngnhậnrarằngđằngsautấmláchắnđó,Alcibiadesđangchơitròhaimang,bímậtgiúpAthenschốnglạiSparta.

Diễngiải

Ngaytừnhữngbướcđầusựnghiệp,Alcibiadescómộtkhámphágiúpôngthayđổitoànbộcáchtiếpcậnquyềnlực:Biếtrằngmìnhcótínhcáchmạnhmẽvàđộcđáo,tuynhiênkhilýluậnnảylửađểthuyếtphục,ônglôikéochỉđượcvàingườinhưnglạilàmsốđôngxalánh.Từđóôngsuyrarằngđểthuphụcnhântâm,thayvìápđặtnhữngmàusắccủamình,tanêntiếpthumàusắccủathiênhạ,nhưmộtcontắckè.Mộtkhiđãbịmờmắt,họsẽkhôngthểnhậnramọithủđoạntiếptheocủaAlcibiades.

Bạnnênnhớrằngviệcyêulấybảnthânmình,đólàcáichănmàaiaicũngquấn.Khitađịnhápđặtcáitôicủamình,mọingườisẽkhángcựngay.Tuynhiên,nếutachơitròphảnánhnhưgươngsoithìthiênhạsẽkhoáichí,vìhọđangchứngkiếnmộtbảnsaocủatâmhồnhọ.Tađãtạoratoànbộbảnsaođó,vậyhãydùngnóđểdụdỗvàthaotúnghọ.

Tuynhiênnếusửdụnggươngsoimộtcáchcẩuthảthìrấtnguy.KhiAlcibiadeshiệndiện,mọingườicảmthấymìnhlớnmạnhhơn,nhưthểcáitôicủahọđượcnhânđôi.Nhưngkhivắngông,họlạicảmthấytrốngrỗngvànhỏbé,vàkhichứngkiếnôngphảnánhđốithủcủahọyhệtmộtkiểunhưđốivớimình,họcảmthấybịphảnbội.VìAlcibiadeslạmdụnghiệuứnggươngsoinênmọingườithấynhàmchán,vìvậyôngluônphảixoànhxoạchthayđổichỗở.GươngsoicủaKẻquyếnrũphảiđượcsửdụnghếtsứccẩnthậnvàcólựachọn.

ChinhphụcvịVuaMặttrời

Năm1652khichồngvừaquađời,bàNamtướcManciniđưagiađìnhtừLaMãđếnParis,nơibàcóthểdựavàothếlựcvàsựbaobọccủaônganhlàHồngyMazarin,đanggiữchứcthủtướngPháp.Bànamtướccónămngườicongái,trongđócóhếtbốnngườiđãlàmtriềuđìnhsữngsờvìvẻđẹpvàtríthôngminh.MọingườigọinhữngcháugáitàisắccủaHồngyMazarinlàMazarinette,vàcáccôđượcmờithamdựhầuhếtcácbuổihọpmặtquantrọngtrongtriều.

ChỉcócôMarieMancinilàkhôngmay,kémduyênkémsắchơn,vàcuối

cùnglạibịgiađìnhghétbỏvìlàmhỏnghìnhảnhchung.Giađìnhkhuyêncônênvàotuviệnđểkhỏichướngtaigaimắtnhưngcôtừchối.Ngượclạicôsiêngnănghọctập,nghiêncứutiếngLatinhvàHyLạp,hoànchỉnhtiếngPháp,ônluyệnkỹnăngâmnhạc.Trongnhữnglầnhiếmhoiđượcgiađìnhchophépđitheothamdựbuổichầu,Marierènluyệnnghệthuậtlắngnghe,đánhgiámỗingườiquatừngnhượcđiểmvàkhátkhaodồnnén.Đếnnăm1657Marie18tuổigặpgỡvịvuaLouisXIVtươnglaikémnàngmộttuổi.Nàngquyếtđịnhtìmcáchlàmchochàngtrainàyphảiyêumình,đểchogiađìnhbiếtmặt.

Việcnàyxemralànhiệmvụbấtkhảthiđốivớimộtthiếunữtầmthường,songMariequyếtchíquansátLouisthậttỉmỉ.YếutốđầutiêncônhậnralàLouiskhôngưatínhbôngphèngcủacácbàchịmình,vàcũngcămghétluônnhữngcúvậnđộngchínhtrịnhỏnhenđangtiếpdiễnquanhngài.MariebiếtLouiscótâmhồnlãngmạn–ngàithíchđọctiểuthuyếtphiêulưu,mộtmựcđòiđiđầuđộiquândiễuhành,nuôidưỡnglýtưởngcaođẹpvàđammêvinhquang.Triềuđìnhkhôngthỏanhữngmơướcấy,vìtriềuđìnhlúcđólàmộtthếgiớitầmphàovànôngcạnlàmngàichánphèo.

Mariebiếtmuốntiếnvàocontimngài,côphảihìnhthànhmộttấmgươngsoiphảnánhđượcnhữngướcmơvàkhátkhaovinhquangcủatuổitrẻ.Đểbắtđầucuộchànhtrìnhnày,côlậptứclaomìnhvàothếgiớicủanhữngquyểntiểuthuyết,thica,vàkịchnghệmàcôbiếtlànhàvuatrẻngấunghiếnsaymê.KhiLouisbắtđầunóichuyệnvớinàng,ôngngạcnhiênthíchthúvìnàngnóilênđượcnhữngđiềukhuấyđộnglòngngài.Nàngthỏaniềmkhaokhátvinhquangcủangàibằngcáchtạorahìnhảnhcủamộtvịvuanhântừvàquảngđạimàngàiđangxâydựng.Nàngkíchthíchtrítưởngtượngcủangài.

KhivịVuaMặttrờitươnglaicànglúccàngđầutưthờigianđểgầngũitròchuyệnvớiMarie,mọingườihiểuralàngàiđãyêungườithiếunữítcócơmaynhấttriềuđình.MẹvàcácchịnàngớnlạnhkhithấyngàichiếucốMarietậntụy.Ngaycảđichiếndịchquânsựngàicũngchonàngtháptùngvàcònưuáibốtrímộtchỗthậttốtđểnàngchứngkiếncảnhngàioaiphongtiếnvàotrậnmạc.ThậmchíLouiscònhứasẽcướinàngvàtônlênngôihoànghậu.

TuynhiênMazarinkhôngbaogiờđểchonhàvuacướicháugáicủaôngta,vìMariekhôngcóíchchonềnngoạigiaonướcPháp.NhàvuaphảithànhhônvớimộtcôngchúacủaTâyBanNhahoặcÁoQuốc.Năm1658Louisphảinhượngbộsứcépvàđoạntuyệtvớiquanhệlãngmạnđầutiêncủađời

mình.Nhàvuamiễncưỡnglắmmớiưngthuận,vàvàolúccuốiđờingàivẫnnhìnnhậnrằngchưabaogiờyêuaihơnMarieMancini.

Diễngiải

MarieManciniđãthựchiệntròchơiquyếnrũthậthoànhảo.Trướctiênnànggiữkhoảngcáchđểquansátconmồi.Nơingườikhác,ítkhinàotiếntrìnhquyếnrũđixahơnbướcđầutiênbởivìhọhunghăngquá.Bướcđầutiênluônphảilàbướclùi.Vớikhoảngcáchthíchhợp,Marienhậnranhữnggìlàmnhàvuakhácvớiđámđôngxungquanh.BướctiếptheocủanànglàtìmcáchphảnánhđượcnhữngkhátkhaothầmkíncủaLouis,đểngàithoángthấyhìnhảnhmàngàicóthểvươntới–mộtvịvuavĩđạithầnthánh!

Tấmgươngsoiđócónhiềuchứcnăng:ThỏamãncáitôicủaLouiskhitạoramộtphiênbảnthứhaiđểngàinhìnngắm,vàtấmgươngcũngđộcquyềntậptrungvàongài,tạochongàicảmgiácrằngMariechỉhiệndiệnchomỗimìnhngài.Bịvâyquanhbởimộtđámquầnthầnmàtâmtríchỉnghĩduynhấtđếntưlợi,nhàvuakhôngthểkhôngcảmđộngtrướctấmlòngcủaMarie.CuốicùnggươngsoicủaMariecũngdựngnênmộtlýtưởngchonhàvuađeođuổi:ChànghiệpsĩcaoquýcủatriềuđìnhTrungcổ.Vớimộttâmhồnvừalãngmạnvàthamvọng,thậtkhôngcóloạimennàogâysaybằngmộtbónghồngbiếtduytrìmộthìnhảnhphảnchiếuchínhmình,hìnhảnhđãđượclýtưởnghóa.ThậtrachínhMarielàkẻđãtạorahìnhảnhcủaVuaMặttrời.

ĐólàquyềnnăngtấmGươngsoicủaKẻquyếnrũ:Thểhiệnphongvịvàlýtưởngcủađốitượng,làmchođốitượngnghĩrằngtaquantâmđếntínhcáchtâmlýcủahắnta,loạiquantâmdứtkhoátdễthươnghơnbấtkỳhànhđộngtheođuổinàoquánóngsốt.

Bạnhãytìmhiểuxemđốitượngkhácvớinhữngngườixungquanhởnhữngđiểmnào,rồicầmgươnglênmàsoivàlàmbậtnhữngđiểmđóra.Hãythỏamãnnhữngướcmơvềquyềnlựcvàsựcaocảbằngcáchphảnchiếulýtưởngcủađốitượng,chắcchắnđốitượngsẽđầuhàng.

IvanBạochúa

Năm1538khimẹHelenaquađời,cậubéIvantámtuổi(saunàyđượcgọilàIvanBạochúa)hoàntoànmồcôi.Suốt5nămsauđó,Ivanbấtlựcđứngnhìngiaicấpvươngtôn,gọilàboyar,gieorắckinhhoàngkhắpđấtnước.BọnchúngtáotợnđếnmứcchếgiễucảIvan,buộccậuđộivươngmiệnvàcầmtrượngđểngồilàmvìtrênngaivàng.Khicậubébấtanngồinhấpnhứởrìa

ngai,bọnchúngcảcườivànhấcbổngcậulên,chuyềnbổngtừngườinàysangngườikhác,đểchocậuthấmthíasựbấtlựccủamình.

Nămlên13tuổiIvanmưusáttênboyarđầuđànvàlênngaitrịvì.Nhiềuthậpniêntiếptheo,tuyrasứckhốngchếảnhhưởngcủachúngsongIvanvẫnkhôngthànhcông.NỗlựcđổimớinướcNgavàđánhbạikẻthùđãlàmIvankiệtsức.Trongkhiđónhândânlạithanvãnvềnhữngcuộcchiếnkhôngdứt,vềcônganmậtvụ,vềlũboyarbạotàn.CảnhữngbộtrưởngcũngnghingờcácbiệnphápcủaIvan.Cuốicùngkhôngchịunổinữa,năm1564Ivantạmthờirờibỏngaivàng,đưaquầnthầnvànhândânvàocáithếphảinănnỉôngtrởlạichấpchính.Lúcnàyônglạiđẩykịchbảnthêmmộtbướctáobạohơn:Tuyênbốthoáivị.

IvanchỉđịnhtướngSimeonBekhulatovichlênthaythếôngtrongđiệnKremlin.ÔngcốtìnhđưalênngôimộtngườiTartar,vàđốivớithầndânđólàđiềusỉnhục,vìngườiNgaxemngườiTartarlàthứthấphènphảnphúc.NhưngIvanvẫnnhấtmựcvàcònyêucầutấtcảdânNgaphảituântheohoàngđếmới.TrongkhiđóônglạisinhsốngtrongmộtngôinhàbìnhthườngởngoaiôMoscow,thỉnhthoảngghéthămcungđiện,cúimìnhthilễtrướcngaivàng,ngồichungvớiđámboyarvàkínhcẩnxinSimeonbanơnphước.

Theonămtháng,mọingườithấyrõrằngSimeonchỉlàmộtloạiphiênbảncủaIvan.ÔngtaănmặcnhưIvan,nóinăngvàhànhđộngnhưIvannhưngkhôngcóthựcquyền,bởivìkhôngaivânglờiôngtacả.Bọnboyarthấyđượcsựliênhệnày:HọlàmchoIvancảmthấymìnhlàmộtngườiyếuthếđiđòihỏingaivàng,vìvậybâygiờIvanchơihiệuứnggươngsoibằngcáchđặtlênngaivàngmộtgãyếuthếynhưvậy.

SuốthainămdàiIvantiếptụcsoirọichonhândânNgathấyhìnhảnhcủaSimeon.Tấmgươngnói:Chínhsựthanvãnvàbấttuâncủacácngườiđãlàmtatrởthànhvịhoàngđếkhôngquyền,vìvậytasoingượclạichocácngươithấythếnàolàmộthoàngđếkhôngcóthựcquyền.Cácngươiđãđốixửvớitathiếutônkính,vìvậytasẽlàmyhệtnhưvậyvớicácngươiđểnướcNgatrởthànhtròcườicủacảthếgiới.

Đếnnăm1577,khôngchịunổitrướcsứcépđó,cảbọnboyarlẫnngườidânđềunhândanhnướcNganănnỉIvantrởlạingaivàng.Từđóônglêntrịvìchođếnkhibănghàvàonăm1584,mọiâmmưu,thanthở,suyđoántàilanhđềubiếnmấtcùngvớiSimeon.

Diễngiải

Năm1564saukhiđedọathoáivị,Ivanđượctraochoquyềnlựctuyệtđối.Nhưngquyềnlựcnàybịxénbớtdầnkhitừnggiaitầngtrongxãhội–bọnboyar,giáohội,chínhphủ-đềuđòithêmquyền.Nhữngcuộcchiếnchốngngoạixâmđãlàmđấtnướckiệtlực,xàoxáonộibộtăngcao,trongkhimọinỗlựccủaIvanđểsắpxếpđềubịchếgiễu.NướcNgatrởthànhmộtlớphọchuyênnáo,nơiđámhọctròcôngkhaichếnhạoôngthầy.Nếuthầythanphiềnhoặclớntiếngthìhọctròcànglàmhư.Thầyphảidạychochúngmộtbàihọc,dùnggậychúngđậpngượclạilưngchúng.SimeonBekbulatovichchínhlàtấmgươngsoimàIvandùngvàoviệcấy.

Sauhainămlấyngaivànglàmtròcườichothiênhạ,ngườidânNgađãthấmthíabàihọc.HọmuốnkhôiphụcNgahoàng,traochoôngmọiphẩmcáchvàlễkínhmàtướcvịđóluônphảicó.Nhờvậychođếncuốitriềuđại,IvanvànướcNgaluôncơmlànhcanhngọt.

Taphảihiểurằngngườidânbịkhóachặtbởikinhnghiệmbảnthân.Khitathanvãnrằnghọvôcảm,họsẽtỏvẻthấuhiểu,nhưngbêntrongthìvẫnvôcảmvàcònkhángcựnhiềuhơn.Mụcđíchcủaquyềnbínhluônlàgiảmthiểusựkhángcựcủakẻkhácđốivớita.Vìvậytaphảidùngmánhkhóe,chẳnghạnnhưphảidạychohọmộtbàihọc.

Thayvìđăngđàndiễnthuyết,tahãytạoramộtloạigươngsoirọilốicưxửcủahọ.Lúcđóhọsẽcóhailựachọn:Hoặclàphớtlờta,hoặchọsẽbắtđầusuynghĩvềtựthân.Vàchodùhọcóphớtlờchăngnữathìxemnhưtađãgieođượchạtmầmvàovôthứchọ,saunàynósẽđâmchồi.Khisoirọilốicưxửcủahọ,takhôngngạigìmàtiệnthểthêmthắtchútchâmbiếmhoặcphóngđạinhưIvanđãtừnglàmbằngcáchđưalênngôimộtngườiTartar–xemnhưmộtchútdầumỡđểmởmắthọra,làmchohọthấyđượcnhữnghànhđộngngớngẩncủahọ.

BácsĩEricksonvàđấngChrist

BácsĩMiltonH.Erickson,ngườitiênphongtronglĩnhvựctâmlýtrịliệuchiếnlược,cólốigiáodụcbệnhnhânmộtcáchgiántiếpnhưngrấthiệuquả,bằngcáchtạoramộtdạnghiệuứnggươngsoi.Ôngxâydựngmôhìnhtươngđồngđểngườibệnhthấysựthậtcủacănbệnh,nhờđóhọkhôngcưỡnglạiđiềuôngmuốnthayđổi.Chẳnghạnkhixửlýnhữngcặpvợchồngthanphiềnvềvấnđềtìnhdục,bácsĩEricksonkhámphárằnglốitâmlýtrịliệutheokiểutruyềnthốngbằngcáchnêulênvấnđềvàchobệnhnhântrựctiếp

đốiđầu,chỉlàmchocảhaivợchồngluivềthếthủvàmâuthuẫngiữahọthêmgaygắt.Thayvàođó,ôngtừtừdẫndụcảhaivàonhữngchủđề,thườnglàchủđềtầmphàonhưngcóliênhệgầnxavớimâuthuẫntìnhdục.

Ởsuấttrịliệuđầutiên,ôngchocảhainóivềthóiquenănuống,đặcbiệtlàbữaăntối.Bàvợchỉthíchkiểuănthongthả-uốngtígìđótrướckhiăn,mọithứphảilàmtừtừthậtvănminh.Cònngườichồngthìmuốnănngaymónchínhvớiđĩacàngtocàngtốt.Tronglúccuộcnóichuyệntiếpdiễn,họdầnnhậnranhữngđiểmtươngđồngvớivấnđềphòngthe.Tuynhiênngaylúcmàhọkếtnốiđượcliênhệđóthìbácsĩlạithayđổichủđề,tránhbànbạcvấnđềthựcsự.

Cảhaivợchồngnghĩrằngbácsĩmớibắtđầuhiểuhọvàsẽxửlývấnđềngaylầngặpmặttiếptheo.Nhưngvàocuốisuấttrịliệuđó,Ericksondặnhọvàingàysauphảisắpxếpmộtbữaăntốinhưthếnàomàcungcáchănuốngcủacảhaiđềuđượcthỏamãn:Bàvợsẽđượcnhấmnhápchầmchậm,trongkhiôngchồngtựdochơitừngđĩabựmàôngmongmuốn.Khôngbiếtrằngmìnhđanghànhđộngtheosựđiềukhiểntinhvicủabácsĩ,haivợchồngbướcvàotấmgươngsoirọivấnđềcủahọ,nơimàhọsẽtựtìmragiảipháp,kếtthúcbuổitốihạnhphúcnhưývịbácsĩ–bêluôntấmgươngsoiấyvàogiường.

Khiphảixửlýcácvấnđềtrầmtrọnghơn,chẳnghạnnhưthếgiớicủabệnhtâmthầnphânliệttựtạo,bácsĩEricksonluôncốđộtnhậpgươngsoiđểhànhđộngngaytrongđó.CólầnônggặptrườnghợpmộtbệnhnhâncứchomìnhlàJesusChrist–quấnchănquanhmìnhlàmyáo,thuyếtgiảngnhữngchuyệntrăngsao,pháokíchcácbácsĩytávàbệnhnhânkhácbằngsấmgiảngKy-tô.Khôngphươngpháphaythuốcmennàotrịđượctrườnghợpnày,chođếnngàykiaEricksonđếngặpanhtavànói:“Tôibiếtanhcókinhnghiệmcủamộtngườithợmộc”.VìtựxưnglàChristnênanhtaphảinhìnnhậnđiềuđó.Ericksonlậptứcyêucầuanhtađóngchomộtloạtkệsáchvànhữngđồdùnghữuíchkhác.Ởnhữngtuầnkếtiếp,khitiếptụcđụcđẽocưabào,anhtaítcóthìgiờnhớnghĩđếnnhữngảotưởngvềđángcứuthếvàtậptrunghơnvàoviệclàm.Vìcôngviệcthợmộcchiếmưuthế,mộtdịchchuyểntinhthầndiễnra:Nhữngảotưởngtôngiáovẫncònđó,songchúngthoảimáichìmdầnvàobốicảnh,nhờđóngườibệnhcóthểthíchnghivớitậpthể,vớixãhội.

Diễngiải

Conngườicóthểliênlạcbằngẩndụvàbiểutượng,vốncũnglàcơsởcủa

ngônngữ.Ẩndụlàmộtloạigươngsoirọicáithựcvàcáicụthể,vànếusovớiviệcmôtảthìthườngkhigươngsoilạinóilênrõhơnvàsâuhơn.Khitađứngtrướcýchíkhóuốnnắncủangườikhác,sựtruyềnđạttrựctiếpthườngchỉlàmtăngsứcđốiđầu.

Điềunàyrõhơnhếtkhitathanphiềnvềcungcáchứngxửcủangườikhác,đặcbiệtởnhữnglĩnhvựcnhạycảmnhưchăngốiphòngthe.TasẽcócơmaythựchiệnmộtthayđổibềnvữnghơnnếubắtchướcbácsĩEricksonmàxâydựngmộtbảntươngtự,mộttấmgươngsoitượngtrưngchotìnhhuống,rồitừtừdẫnlốingườikia.CảĐứcJesusChristcũnghiểurằngphảiphátbiểukiểudụngônlàcáchtốtnhấtđểgiáodục,vìquađótatạođiềukiệnchongườikháctựkhámphásựthật.

Khiphảixửlýnhữngailạclốitrongnhữngtrầmtưcủathếgiớiảo(kểcảnhữngngườikhôngsốngtrongbệnhviệntâmthần),bạnđừngxôđẩyhọvàothựctếbằngcáchđậptantấmgươngcủahọ.Ngượclạibạnnênbướcvàothếgiớicủahọđểhànhđộng,theonhữngquyướccủariênghọ,nhẹnhànghướngdẫnhọrakhỏicáinhàkínhmàhọđãlạcvào.

Rikyusụphố

TakenoSho-olàbậcthầyvềtràđạo,sốngởNhậtBảnởthếkỷXVI.Ngàykiakhiôngđidạo,ôngnhìnthấymộtthanhniênđangtướihoagầncổngravào.CóhaiđiềukhiếnSho-ophảichúý–thứnhất,phongcáchlàmviệccủachàngthanhniênrấttaonhã,vàthứhailàloạihoahồngSharontrongvuờnđangrộnởtrôngđẹptuyệttrần.Sho-odừngchân,tựgiớithiệuvớichàngthanhniênvàbiếttênanhtalàSennoRikyu.DùmuốnởlạinhưngcôngviệccầnkípkhiếnSho-ophảikiếutừ.RikyumờikháchsángmaiđếndùngvớimìnhmộtchéntràvàSho-ovuimừngnhậnlời.

Sánghômsaukhiđếntrướccổng,Sho-orụngrờinhậnthấytrongvườnkhôngcònmộtchiếchoahồngnào.Mụcđíchhàngđầucủaônglàđếnngắmhoa,vìhômquaôngkhôngđủthìgiờthưởngngoạn.Quáthấtvọngôngđịnhquayvề,nhưngrađếncổngônglạidừngchân,ngẫmnghĩmộtlúcrồiquyếtđịnhbướcvàotràthất.Ngayởngưỡngcửaôngđãhếtsứcsữngsờ:Trướcmặtônglàmộtchậuhoatreolủnglẳngtừtrầnnhà,vàtrongđóchỉcómộtcànhSharonduynhất,cànhhồngđẹpnhấtvườn.HóaraSennoRikyuđãđọcđượcýkhách,vàquacửchỉhùnghồnnàyđãchứngtỏrằngngàyhômđóchủvàkháchsẽvôcùnghòahợp.

SaunàySennoRikyutrởthànhtràchủlỗilạcnhấtnướcNhật,vàdấuấncủa

ôngchínhlàkhảnăngtuyệtvờiđểhòahợpvớikháchtân.

NgàykiađượcmờidựtiệctràvớiYamashinaHechigwan,mộtmônđồtràđạonổitiếngvớimáukhôihài.KhiđếnnhàHechigwan,Rikyuthấycổngđóngimỉm,vìvậyôngtựtaymởđểbướcvàotìmkiếmchủnhân.Phíabêntrongcổng,ôngthấyaiđódãđàosẵncáihốrồichebằngvảibạt,khảođấtlêntrên.BiếtrõHechigwanđịnhđùamộtphátratrò,Rikyuchủđộngsachânvàohốlàmquầnáolấmlembùnđất.

Hốthoảngramặt,HechigwanchạyrađỡRikyuvàobồntắm,vìlýdonàođóđãchuẩnbịsẵntừbaogiờ.Tắmxong,Rikyuđếndựtiệctràvớichủ,cùngcườivuivềsựkiệnvừarồi.SaunàyRikyukểlạivớimộtngườibạnlàôngtừngngheđồnvềmáuđùadaicủaHechigwan,nhưngvìôngchiềulòngbèbạnnêncốtìnhsậphốđểbảođảmbuổitràđạođượcthànhcông.Ôngkếtluận:“Khôngthểcótràđạokhichủvàkháchkhônghòahợpvớinhau”.

Diễngiải

SennoRikyukhôngphảilàthầybóicũngchẳngphảilàthầybùa–ôngchỉquansátnhữngngườixungquanh,chúýnhữngcửchỉnhỏnhặtbiếtnóilênniềmkhátkhaothầmkín,từđótáihiệnhìnhảnhcủanỗikhátkhaoấy.Sho-ochưakịpnóivềhồngthìRikyuđãđọcđượcđiềuđótrongmắtkhách.Cònnếuphảnchiếuýmuốncủamộtngườicónghĩalàđưachânvàhốthìtacứviệc.SứcmạnhcủaRikyunằmtrongviệcsửdụngkhéoléotấmGươngsoicủaGãcậnthần,giúpôngcóvẻnhưđọcđượcsuynghĩcủangườikhác.

Bạnhãytậpsửdụngnhuầnnhuyễnloạigươngsoinày,hãyquansáttianhìncủangườixungquanh,theodõihànhvicủahọ,vìchúnglàhànthửbiểucủaniềmvuinỗibuồn,trungthựchơncảlờinói.Đừngbỏquabấtkỳchitiếtnào,tìmxemnhữnggìnằmdướimặtnước,rồibạnbiếnmìnhthànhtấmgươngsoicủacáitôiẩnnấpcủahọ.Đólàmấuchốtcủasứcmạnh.Vậymộtlầnnữabạnhãynhớ:Sựtruyềnthôngvôngônchứađựngnhiềusứcmạnhnhất.

YellowKidWeil

ThầylừaYellowKidWeillàngườisửdụngloạiGươngsoicủaKẻlừađảonhuầnnhuyễnnhấttrongcácbậcthầylừađảo.VốtáobạonhấtlàlầnWeildựngcảnhmộtngânhàngtạiMuncie,bangIndiana.KhiđọcbáobiếtđếnngàynàođóngânhàngMerchantBankdidờitrụsở,Weiltựnhủđâylàcơhộikhôngthểbỏqua.

Ôngtathuêtoànbộtrụsởngânhàngvớiđầyđủtrangtrínộithất,bànghếvănphòng,khuvựcthungân…v.v.Rồiôngmualoạibaođựngtiền,viếttênnhiềungânhànglênđó,đổđấyrông-đềnkimloạivào,rồisắpxếpchúngtrôngthậtấntượngởphíasaucácquầythungân,chenlấnvớihàngchụcbóbạcchẻbằnggiấybáocắtnhỏ.Rồiôngđithuêmộtđámbávơvềchođủbộsậunhânviên,thậmchícònmướncảmộttayđầugấuđóngvaibảovệ.

Tựxưnglàmôigiớicủađợtđầutưvàochứngtừtàichínhmàngânhàngđangchàomời,Weilsẽcâuconmồigiàucóthíchhợp.Ôngsẽđưaconmồiđếnngânhàngvàđòigặpchủtịch.Cánbộngânhàngbảohaingườiphảichờ,điềucànglàmchomànkịchthêmphầntrungthực–muốngặpchủtịchaicũngphảichờ.Trongkhichờ,conmồibịmêhoặcbởisinhhoạtnhộnnhịpxungquanh,kháchhàngravàotớitấp,nhânviênnháonhàotớilui,kháchravềcòngậtđầuchàoanhbảovệlựclưỡng.Quátintưởng,conmồikýgửihàngchụcngànđôlamàkhôngviệcgìphảilongại.

SauđóWeilcònchơitrònàyvớimộtcâulạcbộduthuyềnkhôngngười,mộttrụsởmôigiớibỏhoang,mộtvănphòngbấtđộngsảntrongthờikỳdichuyểnvàmộtsòngbạchoàntoàncóthật.

Diễngiải

Việcphảnchiếuthựctạicungcấpchotanhiềukhảnănglừabịp.Conngườicónhucầuphảitinvàođiềugìđó,vàbảnnăngđầutiêncủahọlàtincậymộtmặttiềnđượcchămchútkỹ.Nóichocùngthìchúngtakhôngthểđilòngvòngtrongxãhộinàyđểnghingờhếtđiềunàyđếnđiềunọ,vìnhưthếmấtsứclắm.Tathườngchấpnhậnvẻbềngoài,vàđólàsựcảtindễbịthaotúng.

Ởtròchơinày,giâyphútđầutiênlàquantrọngnhất.Nếuthoạtnhìnquagươngmàconmồikhôngchútnghingờthìhắnsẽkhôngnghingờnữa.Mộtkhiđãbướcchânvàongôinhànhữngchiếcgươngsoidotadựnglên,họsẽkhôngcònkhảnăngphânbiệtthựchư,vàtacàngdễlừahọ.

Hìnhảnh:

TấmkhiêncủaPerseus.Đượcđánhbóngnhưmặtgương,nóchekhôngchoquáithúMedusathấyvịanhhùng,nhưnganhhùnglạinhìnvàođấyđểratay.Nấpsaugươngsoiđó,tacóthểlừabịp,bắtchướcvàchọctức.ChỉmộtpháttachặtphăngcáiđầumấtcảnhgiáccủaMedusa.

Ýkiếnchuyêngia:

Nhiệmvụcủachiếndịchquânsựlàgiảtrangphùhợpvớichủđíchcủađịch…trướctiênlàlàmđiềuchúngmuốn,tinhviđónýchúng.Giữvữngkỷluậtvàthíchnghivớikẻthù…Dođóthoạttiêntagiốngnhưthiếunữđểđịchchịumởcửathành,kếtiếptalạilàconthỏxổngchuồng,nênđịchkhôngthểchặnchânta.

(TônTử,thếkỷIVtrướccôngnguyên)

CẢNHGIÁCVỚINHỮNGTÌNHHUỐNGBỊSOINGƯỢC

Gươngsoichứanhiềusứcmạnhnhưngcũngđựnglắmmốinguy,trongđócótìnhhuốngbịsoingược–loạitìnhhuốngdườngnhưphảnchiếumộthoàncảnhtrướcđó,hoặcrấtgiốngmộthoàncảnhtrướcđó,nhấtlàởbềmặt.Talâmvàotìnhthếtươngtựmàkhônghoàntoànhiểuhếtvềnó,trongkhinhữngngườixungquanhlạiamtường,sosánhnóvàtavớibấtcứviệcgìxảyratrướcđó.Tronghầuhếtmọitrườnghợptabịthiệthạibởisựsosánhđó,vìthiênhạthấytacóvẻdởhơnngườitiềnnhiệm,hoặcgiảtabịhoenốbởinhữngđiềuliêntưởngmàngườitiềnnhiệmđãđểlạisaulưng.

Năm1864nhàsoạnnhạcRichardWagnerdọnđếnMunichởtheolệnhvuaLudwigIIcủaxứBavaria(naylàbangmiềnNamcủaĐức).LudwiglàngườihâmmộWagnersâuđậmnhất,đồngthờilàngườingườiđỡđầurộngrãinhất.ChínhsựủnghộđặcbiệtnàylàmWagnertrởnênngôngcuồng.KhiđếngụtạiMunichdướisựbảohộcủanhàvua,Wagnermuốnởđâuvàlàmgìtùyý.

Ôngtathíchởtrongngôinhàxahoa,nhàvuamuatặngngay.NgôinhànàygầnnhàcũcủaLolaMontez,mộtkỹnữnổitiếngtừnglàmchoôngnộicủaLudwigIIthấtđiênbátđảođếnđộphảithoáivị.MọingườicảnhbáoWagnercoichừngảnhhưởngbởinhữngsuynghĩmangtínhliêntưởngkhôngtốt,nhưngôngchỉphìcười.TuynhiênkhônglâusaunhândânMunichbắtđầubựcbộivớitấtcảnhữngânsủngvàtiềntàicủavuadànhchoWagner,vàhọgọiônglà„Lolahai“hoặc„Lolotte“.Cólẽôngvôtìnhbướcvàovếtxeđổcủanàngkỹnữ-némtiềnquacửasổ,canthiệpvàonhữnglĩnhvựcvượtngoàichuyênmôncủamình,thậmchíxenvàochínhtrịvàcốvấnnhàvuabổnhiệmnộicác.TrongkhiđótìnhthươngmàLudwigdànhchoWagnercóvẻquánóngbỏngvàkhôngtươngxứngvớimộtvịvua–cũnggiốngnhưthứtìnhcảmmàngườiôngnộiđãdànhchoLolaMontez.

CuốicùngcácbộtrưởngđànhphảiviếtchoLudwigmộttốihậuthư:„Bệhạđangđứngtrướcngãbađườngđịnhmệnh:Bệhạphảilựachọngiữamộtbên

làtìnhyêuvàlòngtônkínhcủanhândântrungthành,cònbênkialà‚tìnhbạn‘vớiRichardWagner“.

ThángMườihainăm1865,Ludwigphảiâncầnyêucầubạnmìnhrađivàđừngbaogiờtrởlại.WagnerđãvôtìnhđặtmìnhvàotầmphảnchiếucủaLolaMontez.MọihànhđộngcủaôngđềulàmchongườidânlãnhđạmvùngBavarianhớtớingườiđànbàđángsợkia.

Hãytránhđừngđểbịdínhvàokiểuliêntưởngnhưvậy.Nếubịphảnchiếutasẽmấtbớthoặcmấthẳnquyềnkiểmsoátđốivớinhữnggìbịsoingược,nhữnghoàiniệmvàmọingườigắnkếtvàota.Vàbấtcứtìnhhuốngnàongoàitầmkiểmsoátđềugâynguyhiểm.Chodùcánhânhoặctìnhhuốngđượcsoirọicónhữngliênhệtíchcựcthìtavẫnthiệtthòivìkhôngthểsánhbằngvớihọ,bởivìquákhứthườngcóvẻvĩđạihơnhiệntại.Nếutìnhcờthấymọingườiliênhệmìnhvớimộtconngườihaysựkiệncủaquákhứ,tahãycốhếtsứcmìnhđểtáchkhỏikýứcđóvàđậpvụngươngphảnchiếu.

NGUYÊNTẮC45

NGỤYTRANGSỰĐỔIMỚIDƯỚIVỎBỌCTRUYỀNTHỐNG

Nóichung,mọingườiđềuhiểubiếtlàcầnphảiđổimới,nhưngchỉhiểumộtcáchtrừutượng,còntrongcuộcsốnghàngngày,tấtcảmọingườiđềulàsinhvậtcủathóiquen.Đổimớiquánhiềusẽgâychấnđộngvàdẫnđếnnổiloạn.Nếubạnvừavươntớivịtríquyềnlựchoặcbạnlàkẻngoạiđạocốdựngxâycơsởquyềnlực,bạnhãytỏrõchomọingườithấyrằngmìnhkiêngnểcáchlàmtruyềnthống.Nếuthậtsựcầnthayđổi,bạnhãylàmsaođểmọingườicảmthấyquákhứđượccảithiệnmộtcáchdễchịu.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Vàođầuthậpniên1520,VuaHenryVIIIcủanướcAnhquyếtđịnhlydịvợlàCartherinexứAragonvìbàkhôngsinhđượcchoôngmộtmụncontrainào,vàngoàiraônglạiphảilòngngườiđẹpAnneBoleyn.GiáohoàngClementVIIkhôngchophéplydịvàđedọarútphépthôngcôngđốivớiHenry.BộtrưởngquyềnthếnhấtnộicáclúcđólàHồngyWolseycũngkhôngtánđồnglydịnênchỉậmừ,sauđóôngbịtruấtphếvàmấtmạng.

MộtthànhviênnộicáclàThomasCromwellkhôngchỉủnghộvua,màcònđềraýtưởngđểthựchiệnlydị:đoạntuyệtvớiquákhứ.ÔngthuyếtphụcnhàvuacắtđứtquanhệvớiLaMãđểtrởthànhngườiđứngđầuGiáohộiAnhQuốctânlập,sauđóthahồlydịCatherinevàcướiAnne.HenrynghetheovàthưởngcôngCromwellbằngcáchbiếnngườiconcủathợrènthànhcốvấnhoànggia.

Năm1534Cromwellđượcbổnhiệmlàthưkýriêngcủavua,vàvớitưcáchlàquyềnlựcphíasaungaivàng,ôngtrởthànhngườihùngmạnhnhấtAnhQuốc.Nhưngvớiông,việcđoạntuyệtvớiLaMãcòncóýnghĩaquantrọnghơnlàsựthỏamãnthúvuivớiLaMãcòncóýnghĩaquantrọnghơnlàsựthỏamãnthúvuitrầnthếcủađứcvua:CromwellmuốnthiếtlậpmộthệthốngTinLànhởAnh,đánhđổthếlựccủaGiáohộiCônggiáovàgomthucủacảitàisảncủaGiáohộivềchovuavàchínhphủ.Ngaytrongnămđóôngphátđộngcuộckhảosátđạitràcácnhàthờvàtuviện,vàpháthiệnrằngtiềnbạcvàtàisảnmàcácnhàthờtíchtrữquabaothếkỷcònnhiềuhơnôngtưởng.

Đểchứngminhchokếhoạchcủamình,Cromwellloantruyềntinđồnvềviệccáctuviệnthamnhũng,lạmdụngquyềnhành,bóclộtdânchúng.ĐượcphépcủaNghịviện,ônglầnlượtphávỡ,tịchthutàisảnvàkhaitửtừngtuviện.Songsongvớiđó,CromwellbuộcmọingườitheođạoTinLành,đưanhiềucảicáchvàotrongnghithứctôngiáovàtrừngphạtnhữngaicònbámlấyCônggiáo.GầnnhưchỉđầuhômsớmmailàcảnướcAnhđềuchuyểnsangtôngiáochínhthứcmới.

Cảnướcchìmtrongsợhãi.NhiềungườituycũngtừngrênxiếtdướisựthốngtrịtrướcđâycủaGiáohộiCônggiáo,nhưngdùsaohầuhếtdânAnhcũngcóràngbuộcchặtchẽvớinghithứcvàđườnglốiCônggiáo.Họsữngsờchứngkiếncảnhcácnhàthờbịđậpbỏ,thánhtượngbịpháhủy,củacảibịtịchthu.Trướcđâynhữngngườinghèođượctuviệncưumang,giờhọphảitrànrađường.Cộngvớisốlượngtusĩbịđuổikhỏituviện,hàngngũgiớiănxincàngđôngđảo.Hơnnữa,Cromwellcòntăngthuếđểcótiềntrangtrảichoviệccảicáchtôngiáo.

Năm1536nhiềucuộcnổiloạnkhốcliệtởmiềnBắcnướcAnhsuýtnữađãlậtđổđượcHenry.TuyđãdẹpđượcloạnnhưnggiờđâynhàvuabắtđầuphảitrảgiáchonhữngcảicáchcủaCromwell.Bảnthânôngcũngkhôngmuốnđixađếnthế-điềuôngcầnchỉlàlydị.GiờđâyđếnphiênCromwellbấtanchứngkiếnnhàvuatừtừcảntrởnhữnggìôngtađãthayđổi,phụchồicácbítíchCônggiáocùngvớinhữngnghilễkhácmàôngtừngđặtrangoàivòngphápluật.

Cảmthấymìnhđangbịthấtsủng,Cromwellquyếtlấylòngchủnhânbằngmộtnướccờtáobạo:Tìmvợmớichovua.VợthứbacủaHenrylàJaneSeymourđãchếttrướcđóvàinămvànhàvuamònmỏitìmkiếmmộthoànghậumới.CromwellgiớithiệuvớivuamộtcôngchúanướcĐứclàAnnexứCleves,màlạilàngườitheođạoTinLành.CromwelllệnhchohọasĩHolbeinthựchiệnbứcchândungcủanàng,chỉnhsửathêmthắtsaochovuamêtít.Ngắmtranh,Henrygậtđầungayvàralệnhtổchứclễcưới.Cromwellđượcvuachiếucốtrởlại.

Rủithay,vìbứctranhđượcHolbeinvẽtheosựchỉđạocủaCromwellvớitínhlýtưởnghóarấtcaonênkhigặpngườithậtviệcthậtthìHenryhếtsứcnãolòng.SựcămghétcủavuađốivớiCromwell–thoạttiênvìnhữngcảicáchcựcđoan,giờlạicòncápmìnhvớimộtcôvợkhôngđẹpvàtheoTinLành–khôngthểnàokiềmchếđượcnữa.ThángSáunăm1540,CromwellbịbắtvàkếtánlàtênTinLànhcựcđoanvàdịgiáo,đểrồisauđóbịxửtrảmtrướcđámđônghòreotởmở.

Diễngiải

ThomasCromwellsuynghĩrấtđơngiản:Đậptanthếlựcvàtàisảncủagiáohội,sauđóthiếtlậpđạoTinLành.Vàôngsẽcấptậptiếnhànhkhôngthươngtiếctrongthờigianngắn.Tuybiếtrằngviệccảicáchnhanhchóngnhưthếsẽtạorađauthươngvàcămphẫn,songôngnghĩlànhữngcảmgiácấysẽphôiphatheonămtháng.Quantrọnghơn,khitựđồngnhấtvớicảicách,ôngsẽtrởthànhngườilãnhđạotrậttựmới,khiếnnhàvuaphảiphụthuộcôngta.Nhưngchiếnlượccủaôngcóvấnđề:Tựanhưquảcầubi-davaquámạnhvàomépbàn,côngcuộccảicáchcónhiềucúgiậtvà„ca-rôm“màôngkhônghềngờtới.

Ngườiphátđộngcảicáchthườngtrởthànhvậtbungxungchođủloạibấtmãn.Vàcuốicùngphảnứngđốivớicảicáchsẽquaylạiđậplênlưnganhta,bởivìconngườithườngbấtantrướcđổithay,chodùthayđổiđểđượctốthơn.Vìthếgiớinàyluônđầydẫybấtổnvàđedọa,chúngtabámlấynhữnggìquenthuộc,tạorathóiquenvànghithứcđểcảmthấyđượcantoànhơn.Nếuvẫncòntrừutượng,sựđổithaycóthểdễchịuvàthậmchíđượcmongước.Nhưngkhitrởthànhcụthể,vàhơnnữalạithayđổiquánhiềuthìsẽphátsinhloâu,âmỉdướibềmặt,rồicuốicùngsẽbùngnổ.

Bạnđừngbaogiờđánhgiáthấptínhbảothủcủanhữngngườixungquanh.Tínhbảothủấyrấthùngmạnhvàẩnnấptronghầm.Bạnđừngđểmộtýtưởnghấpdẫnlàmmờlýtrí:Bạnkhôngthểbuộcngườikháccócùngthếgiớiquanvớimìnhthìbạncũngkhôngthểlôikéohọvàomộttươnglaicóquánhiềuthayđổigâyđauđớn.Họsẽnổiloạn.Nếucầnphảiđổimới,bạnhãylườngtrướcmọiphảnứngđểtìmcáchnghitrangmọithayđổivàlàmcholiềuthuốcđắngấyđỡđắnghơn.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Hồithậpniên1920,MaoTrạchĐôngbiếtrõhơnaihếtviệcCộngsảnchiếnthắngởTrungQuốclàđiềugầnnhưlàkhôngthể.Quânsốnhỏ,ngânquỹhạnchế,thiếukinhnghiệmquânsự,khítàiít,đảngCộngsảnkhôngthểnàothànhcôngtrừkhilấylòngđượcthànhphầnnôngdânđôngmênhmôngcủaTrungQuốc.Nhưngtrênthếgiớinày,cònaibảothủhơn,bámchặthơnvàogốcrễhơnlànôngdânTrungQuốc?Nềnvănminhcổxưanhấthànhtinhnàycómộtlịchsửkhôngbaogiờchịunớilỏngquyềnlựcchodùcuộccáchmạngcótànbạocáchmấy.Đếnthậpniên1920rồimànhữngquanniệmcủaKhổngTửvẫncòntươimớinhưhồithếkỷthứVItrướccôngnguyên,thờivịthầynàysinhtiền.Liệunhữngđànápcủachếđộđươngthờicóđủsức

làmchonôngdântừbỏcácgiátrịđạođứcthâmcăncốđếcủaquákhứđểtánthànhmộtchủnghĩaCộngsảnvĩđạinhưngcònxalạ?

Maochọngiảipháp:Khoácchiếcáoquákhứlênbảnthâncuộccáchmạng,khiếnchonhândânthấynódễthởvàchínhđáng.MộttrongnhữngquyểnsáchmàMaothíchnhấtlàcuốntiểuthuyếtThủyHửrấtphổbiến,kểlạikỳtíchcủa108anhhùngLươngSơnBạcchốnglạitriềuđìnhthamnhũngquanliêu.Vàothờiniênthiếucủamao,thuyếtgiáocủaKhổngTửthốnglĩnhnhấnmạnhvàoquanhệvàtôntitrậttựcủagiađình.NhưngThủyHửlạiđềcaotinhthầnhuynhđệtrongbăngnhóm,vàđạinghĩaquytụtấtcảmọithànhphầnxãhội,vượtquaquanhệhuyếtthống.QuyểntiểuthuyếtnàygâycảmxúcrộngsâuđềukhắptrongnhândânTrungQuốc,vốncảmkhảikẻdướicơ.VìvậythỉnhthoảngMaolàmchohọliêntưởngquânđộicáchmạngcủamìnhvớinhữngngườianhemLươngSơntrongThủyHử.Maomuốnmọingườithấycuộcchiếncủamìnhgiốngnhưsựxungđộtmuônđờigiữagiaicấpnôngdânbịápbứcvớivịhoàngđếxấuxa.ÔnglàmchongườidânthấydườngnhưquákhứđãbaotrùmvàchínhthốnghóađạinghĩaCộngsản.Nôngdânsẽantâm,thậmchíủnghộđoànthểnàocónguồngốcgắnliềnvớiquákhứ.

Ngaycảkhiđãcầmquyền,Maovẫntiếptụcgắnliềnđảngvớiquákhứ.Vớiđámđôngquầnchúng,MaochothấymìnhkhôngphảilàmộtLeninTrungQuốc,màlàmộtGiaCátLượngtânthời,vịquânsưlừngdanhtrongquyểnTamQuốcchí.Cònhơnlàmộtvịtướngtài,Lượngcònlànhàthơ,triếtgiavàgươngmặtđạođứccứngrắn.VìvậyMaocũngtỏramìnhlàmộtnhàthơ-chiếnsĩnhưLượng,ngườibiếtkếthợpchiếnlượcvớitriếthọcvàraogiảngnhữngchuẩnmựcđạođứcmới.ÔngmuốnnhândânthấymìnhhiệnranhưmộtanhhùngtừtruyềnthốngTrungQuốcvĩđạicủacácchínhkháchchiếnbinh.

SauđónhữnggìMaonóilênhayviếtrađềuthamchiếuđếngiaiđoạnquákhứhàohùngcủađấtnước.ChẳnghạnnhưôngnhắclạiviệcTầnThủyHoàngthốngnhấtlãnhthổhồithếkỷthứIIItrướccôngnguyên.VịhoàngđếnàytừngđốtsáchKhổngTử,củngcốvàhoàntấtviệcxâydựngVạnlýTrườngthành.CũngnhưTầnThủyHoàng,Maođãthốngnhấtđấtnước,đãtheođuổinhữngcảicáchtáobạo.TrướcnayngườidânvẫnxemTầnThủyHoànglàbạochúavớitriềuđạingắnngủi.Maođãkhônngoantránhnéviệcđó,đồngthờithểhiệnlạivaitròcủaTầnThủyHoàng,làmchongườidânTrungQuốcngàynaythấychuyệnônglàmlàchínhđáng.

TrongnộibộđảngCộngsảnnổracuộcđốiđầugiữaMaovàLâmBưu.Để

chodânchúngthấyrõđiểmdịbiệtgiữatriếtlýcủamìnhvớicủaLâm,mộtlầnnữaMaolạikhaithácquákhứ:ÔnghìnhtượnghóaLâmnhưlàmộtKhổngTử,ngườimàLâmhaytríchdẫn.NgượclạiMaotựliênhệmìnhvớiphongtràotuânthủphápquyềnxưakiacủaHànPhiTử.MônđồcủatriếtgianàykhôngphụcKhổngTửmàchủtrươngdùngbạolựcđểtạoratrậttựmới.Họsùngbáiquyềnlực.Đểtăngthêmtrọnglượng,MaophátđộngtuyêntruyềntrêntoànquốcchốngKhổngTử,dùngsựđốiđầugiữahọcthuyếtKhổngTửvàchủtrươngphápquyềnđểcổxúythanhniêndấnthânvàomộtloạinổiloạnđiêncuồngchốnglạithếhệđitrước.Toàncảnhhùngvĩđóthậtracheđậymộtsựtranhgiànhquyềnlựctầmthường,vàmộtlầnnữaMaolạitranhthủđượclòngquầnchúng,đồngthờichiếnthắngkẻthù.[11]

Diễngiải

NhândânTrungQuốcrấtgắnbóvớiquákhứ.Đứngtrướccảnngạilớnlaođó,Maođềrachiếnlượckháđơngiản:Thayvìchốnglại,ôngtalạilợidụngquákhứ,gắnliềncácđảngviênCộngsảnvớicáchìnhảnhtronglịchsửTrungQuốc.MangchiếntrậnthờiTamquốclồngvàocuộctranhđấugiữaMỹ,LiênXôvàTrungQuốc,MaotựxemnhưmộtGiaCátLượngtânthời.Nhưnhữngbậcđếvươngtừnglàm,Maohoannghênhviệcquầnchúngtônsùngmộtgươngmặtnổibậtnàođó,vìônghiểurằngđấylàđiềukhôngthểthiếuđểxãhộihoạtđộngtốt.SaukhisailầmtrầmtrọngcủacúĐạinhảyvọtvớiýđịnhápđặtcảnướcphảihiệnđạihóarồisauđóthấtbạithảmhại,Maokhôngbaogiờlặplạilỗilầm:Từđóvềsau,nhữngthayđổitriệtđểphảiđượcbọctronglớpáoanlànhcủaquákhứ.

Taphảinhớrằngquákhứcósứcmạnhđánggờm,vìnhữnggìđãquađềucóvẻvĩđạihơnhiệntại.Tụclệvàlịchsửtạotrọnglượngchocáchànhđộngquákhứ.Tahãytậndụngđiềuđóđểthủlợi.Khipháhủyđiềugìđómàthiênhạđãquenthuộc,xemnhưtavừatạorakhoảngtrốngvàthiênhạrấtsợsựhỗnloạnsắpùavàođểlấpđầykhoảngtrốngđó.Nhấtđịnhtakhôngđượcđểsựlosợấyxảyra.Hãymượnsứcnặngvàtínhchínhđángcủaquákhứ,chodùquákhứxahaygầncũngđược,miễnlàmsaonótạorađượcmộtcảmgiácthânthươngvàanủi.Sựvaymượnnàycũngcungcấpchotanhiềuliênhệlãngmạn,củngcốsựhiệndiệncủata,vàtrênhếtlàcheđậyđượcnhữngđổithaymàtatạora.

Phảiquanniệmrằngkhôngcógìkhóhơn,khôngcógìlàm

chothànhcôngxavờihơn,khôngcógìnguyhiểmhơn,

làviệckhởiđộngmộttrậttựmớichomọiviệc.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Tâmlýconngườicónhiềutínhlưỡngdiện,chẳnghạnnhưtrongkhiýthứcđượcsựcầnthiếtphảithayđổi,rằngcáccánhânvàđịnhchếthỉnhthoảngphảiđổimới,nhưngconngườivẫncảmthấykhóchịuvàbấtankhinhữngthayđổiấyảnhhưởngđếncánhânhọ.Tuybiếtthayđổilàcầnthiết,songsâuthẳmbêntrong,họvẫnbámlấyquákhứ.Nhữngđổithaytrừutượnghoặchờihợtsẽđượchoannghênh,nhưngnếulàmxáotrộntậpquánhoặcthóithườngsẽbịhọphảnđối.

Khôngcócuộccáchmạngnàoquađimàkhôngcónhữngphảnứngmạnhvềsau,bởivìvềlâuvềdàicáikhoảngtrốngdonótạorasẽlàmchoconngườibịbấtan,vàtrongvôthứchọgắnkếtsựbấtannàyvớicáichếtvàsựhỗnloạn.Cơhộithayđổivàđổimớicámdỗngườitađitheocáchmạng,nhưngmộtkhilòngnhiệtthànhlắngxuống,họởlạivớimộtcõivắngtrongtâmhồn.Hoàiniệmquákhứ,họmởcánhcửachoquákhứtrởvề.

Machiavellichorằngngườiragiảngvàthựchiệnđổimớichỉcóthểsốngsótmộtkhitaycócầmvũkhí:Trướcsaugìquầnchúngcũnghoàicổ,vàlúcđótaphảisẵnsàngdùngvũlực.Nhưngngườiraogiảngđósẽkhôngthểtồntại,trừkhilàphảitạoramộthệthốnggiátrịvànghithứcmớiđểthaythếhệthốngcũ,đểvỗanâulocủanhữngthànhphầnsợthayđổi.Sẽdễdàngvàítđổmáuhơnnếutathựchiệnmộtloạitròlừa.Bạnmuốncổxúythayđổiđếnmứcnàocũngđược,vàthậmchícứthựchiệnđổimới,nhưngphảilàmmọingườianlòngbằngcáchphủlênnhữngthayđổiđómộtlớpáocốsựvàtruyềnthống.

VươngMãng,vịhoàngđếtrịvìtrênđấtTrungHoatừnăm8đến23,nổilêntừmộtthờikỳlịchsửbiếnđộngdữdội,vàdânchúngkhaokháttrậttựxãhội,loạitrậttựmàKhổngTửmangđếnchohọ.TuynhiênhaithếkỷtrướcđóTầnThủyHoàngđãralệnhthiêuhủytoànbộcáctácphẩmKhổnggiáo.ÍtlâusaucótinđồnrằngvàibộsáchvẫnsốngsótvìđượcgiấudướinềnnhàKhổngTử.Cóthểnhữngbộsáchấykhôngphảilànguyêntác,songVươngMãngđãnắmđượccơhội:Trướctiênôngralệnhtịchthu,sauđósaingườichènthêmvàovàiđoạnthíchhợpvớinhữngthayđổimàôngđangápdụngchođấtnước.KhiđượcphổbiếnracôngchúngthìdườngnhưnhữnggìKhổngTửviếtđềuphùhợpvớinhữngcảicáchcủaVươngMãng,nhờđó

nhândâncảmthấyanlòngvàchấpnhậnchúngdễdànghơn.

Bạnnênnhớrằngchínhvìquákhứđãchếtvàđượcchônvùinênbạntựdodiễngiảinó.Bạnchỉnhsửachắpvàđôichútchophùhợpvớisựnghiệpcủamình.Quákhứlàvănbảnmàbạntùynghiviếtthêmnhữngdòngcầnthiết.

Mộtcửchỉđơngiảnnhưsửdụngmộtchứcvịxưa,hoặcnhómngườicủatacócùngsốthànhviênvớimộtnhómnổitiếngtronglịchsửsẽnốikếttavớiquákhứvànângđỡtabằngthẩmquyềncủalịchsử.NhưMachiavelliđãghinhận,ngườiLaMãtừngdùngmẹođókhichuyểnđổitừchếđộquânchủsangcộnghòa.Đànhrằnghọđãthiệtlậprahaithượngquanchấpchínhthayvàochỗcủavua,nhưngvìtrướcđâyvuađượcmộtnhóm12hìnhsửviênphụcvụnênhọvẫngiữnguyênconsốđóđểphụcvụcácquanchấpchính.Trướcđâyvuatừngtựtaycửhànhnghithứcthứctếhyhàngnăm,trongmộtlễhộihoànhtránglàmnứclòngdânchúng,bâygiờnềncộnghòavẫnlưudụngtậptụcđó,chỉthayđổichútđỉnhlàchuyểnviệctếlễchomộtchủlễmàhọgọilàVuabuổitếlễ.Nhữnghànhđộnggiốngnhauđólàmdânchúnghàilòng,đểchohọkhỏiyêucầuphụchồinềnquânchủ.

Mộtchiếnlượckhácđểnghitrangthayđổilàtuyênbốcôngkhaivàrìnhrangsựủnghộđốivớicácchuẩnmựcquákhứ.Hãytỏramìnhcúccungtậntụyvớitruyềnthống,vàsẽítaichúýthấytachẳngtruyềnthốngchútnào.ThànhphốFlorencethờiPhụchưngtựhòavềnềncộnghòamấytrămnămtuổi,dođórấtnghikỵnhữngaikhôngtôntrọngtruyềnthốngấy.CosimodeMedicikhoatrươngsựủnghộnhiệttìnhđốivớinềncộnghòa,trongkhithậtraôngâmthầmxoayxởđểgiatộcquyềnthếcủamìnhnắmhếtFlorence.Vềhìnhthức,họMediciduytrìcáivẻbềngoàicủanêncộnghòa,nhưngbêntronghọtướchếtquyềnlựccủađịnhchếấy.

Khoahọctựchomìnhlàtiênphongtrongviệcđitìmsựthật,chốnglạimọihìnhthứcbảothủvàphilýcủatậpquán.Đólànềnvănhóacủasựđổimới.Thếnhưngkhitrìnhbàynhữngýtưởngvềsựtiếnhóa,CharlesDarwingặpphảisựchốngđốiquyếtliệtcủachínhcácđồngnghiệpkhoahọcgiahơnlàtừthẩmquyềntôngiáo.Cáclýthuyếtcủaôngtháchthứcquánhiềuđịnhkiến.JonasSalkcũngđâmđầuvàocùngmộtloạiváchtườngnhưvậykhiôngthuyếttrìnhvềnhữngđổimớicấptiếntronglĩnhvựcmiễndịchhọc.MaxPlanckcũngkhôngdễdànggìhơnvớicôngcuộccáchmạnghóamônvậtlý.Viếtvềsựchốngđốidữdộiấy,Planckchuaxót:„Mộtsựthậtmớivềkhoahọckhôngchiếnthắngbằngcáchthuyếtphụcnhữngngườiphảnđốivàgiúpchohọthấyđượcánhsáng,nhưngchiếnthắngkhinhữngngườiphảnđốiđóchếtgià,vàmộtthếhệtrẻlớnlêndầndàquenthuộcvớisựthậtấy“.

Giảiphápchotháiđộbảothủđólàtaphảiđóngvaingườivậnđộngkhôngkhéo,nóixuôichiềutruyềnthống.Trongcuộccáchmạngcủamình,tahãysuytìmnhữngyếutốcóthểnhàonặnđểchúngcóvẻliênhệvớiquákhứ.Hãynóiđúngđiềucầnnói,khoatrươngsựtuânthủ,trongkhivẫnđểchonhữnglýthuyếtthựchiệncôngviệccấptiếncủachúng.Hãyđóngthậtgiỏimànkịchcungkínhlễnghiquákhứ.

Điềucuốicùngcầnnhắcnhởlàngườitàibaluônchúýđếntâmtrạngchungcủathờiđại.Nếucôngcuộcđổimớiđitrướcthờiđạiquáxathìsẽítaihiểuđược,vìvậysẽdấylênloâuvàbịhiểulầm.Tínhđổimớicủanhữngthayđổimàtađịnhcổxúysẽbịđánhgiáthấphơnlàthựctế.CuốicùngAnhQuốccũngtrởthànhmộtnướctheođạoTinLànhnhưCromwellmongmuốn,nhưngphảimấtđếnmộtthếkỷchonóchuyểnmìnhdần.

Vậytahãyđểýđếnthờithế.Nếuphảihànhđộngtrongbuổinhiễunhương,tahãycabàitrởvềvớitruyềnthốngdântộc,vềvớiquákhứhàohùng,vớinghithứccốhữu,vớisựantâmấmcúng.Ngượclại,trongthờiđìnhtrệtahãychơinướccờđổimớivàcáchmạng–nhưnghãydèchừngnhữnggìmìnhkhuấyđộng.Ítkhinàonhữngkẻkếtthúccuộccáchmạnglạichínhlàngườitừngkhởiđộngnó.Tasẽkhôngthànhcôngvớitròchơinguyhiểmấynếukhôngchặnđứngđượcphảnứngắtcó.Chặnđứngbằngcáivỏbọcvềvớicộinguồn.

Hìnhảnh:

Conmèo.Làsinhvậtcủathóiquen,mèothíchsựấmcúngquenthuộc.Hãylàmxáotrộnthóithườngcủanó,phávỡkhônggiancủanó,mèosẽloạnthầnkinhvàkhôngthểsaikhiến.Mangnótrởvềnhữnglệthườnglànósẽdịungaythôi.Nếucầnthiếtphảithayđổi,bạnlừamèobằngcáchchonóngửimùihươngcủaquákhứ,đặtnhữngvậtdụngthânquenvàonhữngchỗđãtừngcónó.

Ýkiếnchuyêngia:

AicóýmuốnhoặcýđịnhđổimớichínhquyềncủamộtNhànước,mongnhữngđổimớiấyđượcchấpnhận,thìngườiđóítraphảiđượcvẻtươngđồngvớinhữnghìnhtháicũ;saochonhândânthấyđịnhchếkhôngcógìthayđổi,mặcdùthựctếchúnghoàntoànkhácxưa.Bởivìđạiđasốloàingườiđềuhàilòngvớivẻbềngoài,chừngnhưcáivẻấylàthựctế.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

Quákhứlàmộtthâymamàtatùycơdùngnhưthếnàochothíchhợp.Nếunhữngsựkiệnvừadiễnratrongquákhứgầnđâylạiquáđauthươngvàkhắcnghiệtthìtađừngliênhệtítigìđếnmình,nếukhôngsẽlàtựsát.KhiNapoléonlênnắmquyền,cuộccáchmạngPhápvẫncònnónghỏitrongtâmtưởngmọingười.NếucáitriềuđìnhôngvừathiếtlậplạigiốngtriềuđìnhxahoacủaLouisXVIvàMarieAntoinettehẳntriềuthầnsuốtngàyngaingáilochocáicổcủahọ.Ngượclại,Napoléonlậpramộttriềuđìnhđặcbiệtđiềuđộvàkhôngchútphôtrương.Đólàtriềuđìnhcủamộtngườitừngcangợiđạođứclaođộngvàquânsự.Hìnhthứcmớinàycóvẻthíchhợpvàtrấnan.

Nóicáchkhác,taluônphảiđểýđếnthờithế.Nhưngphảinhớlànếuthựchiệnmộtthayđổitáobạosovớiquákhứ,takhôngđượctạoramộtkhoảngtrốnghoặcđiềugìđógiốngnhưkhoảngtrống;nếukhông,tasẽgieorắckinhhoàng.Thậmchínếuphảichọnthìmọingườichẳngthàchọnnhữngsựkiệnlịchsửđaulòngmớixảyragầnđâythôi,cònhơnlàmộtkhoảngtrốnghunhút.Nếulỡcókhoảngtrốngthìtahãylấpđầynóbằngnhữnghìnhthểvànghithứcmới.Dầndàchúngsẽxoadịuvàtrởthànhthânquen,từđócủngcốvịtrícủatagiữaquầnchúng.

Cuốicùng,nghệthuật,thờitrangvàcôngnghệcóvẻlànhữngcáibệphóngchoquyềnlực,bằngcáchđoạntuyệtdứtkhoátvớiquákhứvàthểhiệnmìnhlàkẻtiênphong.Thậtraloạichiếnlượcnhưthếcókhảnăngtạonênsứcmạnhtolớn,nhưngcũngđikèmnhiềurủiro.Trướcsaugìnhữngđổimớicủatacũngbịmộtngườikháclàmchocũ.Ngườiđótươitrẻhơn,sẽchọnmộthướngđộtngộtmới,làmchosựcáchtâncủatamớivừahômquathìhômnayđãtrôngmệtmỏivàvôvị.Xemnhưmuônthuởtachơitròđuổibắt,quyềnlựccủatamongmanhvàngắnngủi.Tanênchuộngloạiquyềnlựcxâydựngtrênđiềugìđóvữngchãihơn.Sửdụngquákhứ,chắpvàtruyềnthống,hílộngvớiđiềuquyướcđểlũngđoạn,côngtrìnhcủatasẽnhậnđượcđiềugìđótốthơnlàsựhấpdẫnnhấtthời.Cácgiaiđoạnđổimớiđầysaymêcheđậysựthậtrằngtrướcsaugìngườitacũnghoàicốsự.Rốtcuộcthìviệcsửdụngquákhứsẽcóíchchotahơnlàđoạntuyệthoàntoànvớinhữnggìđãqua.

NGUYÊNTẮC46

ĐỪNGTỎRAQUÁHOÀNHẢO

Tỏragiỏigianghơnngườilàmộtđiềunguyhiểm,nhưngnguyhiểmnhấtlàchứngtỏmìnhkhôngcólỗilầmhaynhượcđiểm.Sựđốkỵsẽsinhrakẻthùthầmlặng.Biếtkhôn,bạnnênthỉnhthoảnggiảvờphạmlỗihoặcthúnhậnmộtvàithóixấuvôhại,nhưthếđểngườikháckhôngđốkỵ,vàbạnsẽcóvẻphàmphuhơn,dễgầngũihơn.Chỉcóthầnthánhvàngườichếtmớicóvẻhoànhảomàkhôngbịtrừngphạt.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

JoeOrtongặpKennethHalliwelltạiHọcviệnHoànggiaKịchnghệLondonnăm1953,khihọcùngđăngkýtheohọc.Họnhanhchóngtrởthànhtìnhnhânvàdọnvềởchung.NămđóHalliwell25tuổi,lớnhơnOrtonbảytuổivàcũngtựtinhơn.Nhưngvìcảhaiđềukhôngcótàidiễnxuất,nênsaukhitốtnghiệp,họquyếtbỏnghềdiễnvàcộngtácvớinhauđểviếtvăn.GiatàidoHalliwellthừahưởngcóthểđủchohaingườisốngmộtvàinămmàkhôngphảivấtvảtìmviệc,vàtronggiaiđoạnđầu,anhtalàđầutàuchocáctruyệnngắnvàtiểuthuyết.Halliwellđọc,Ortonđánhmáy,thỉnhthoảngthêmthắtvàovàidòngýtưởng.Nhữngnỗlựcbanđầucủahọcũngthuhútđượcvàiđạilývănhọc,nhưngkhôngđượclâu.

Cuốicùnggiasảncũngcạnkiệtvàcảhaicùngphảiđitìmviệc.Họcộngtácíthồhởi,ítthườngxuyênhơn.Tươnglaithậtảmđạm.

Năm1957Ortonbắtđầuviếtriêng,nhưngphảimất5nămnữathìanhtamớicótiếngnói.Lúcđócảhaichàngđềuvừangồitùsáuthángvềtộibôibẩnmộtsốsáchtrongcửahàng.Ratù,OrtonquyếtsángtáckịchbiếmđểtỏrõsựkhinhmiệtđốivớixãhộiAnhQuốc.Nhưnglúcấyhaingườiđổivainhau:OrtonsángtácvàHalliwellthêmmắmmuối.

Giữathậpniên1960JoeOrtonbắtđầuthànhcôngrựcrỡ.Đơnđặthàngtừmọiphíađổvề,kểcảtừnhómBeatles.

Mọithứđềucóvẻđilên,chỉtrừquanhệgiữahaingười.Tuyvẫnsốngchung,nhưngtrongkhiOrtonthànhcôngthìHalliwelllạituộtdốc.Nhìntìnhnhântrởthànhtâmđiểmchúý,anhtacảmthấytủithânkhichỉlàtrợlýriêngchonhàbiênkịch.Vaitròđồngcộngtácngàynàogiờđâycàngnhỏnhoidần.Vàothậpniêntrước,anhtadùngtiềnthừakếđểnuôiOrton,còn

bâygiờthìOrtonnuôilạianhta.Ởnhữngbữatiệchoặcgặpgỡbạnbè,mọingườitựnhiênvâyquanhOrtonvìchàngtađẹptrai,duyêndángvàhầunhưluônsôinổi.TráilạiHalliwelllạihóivàvụngvề,hơnnữasựcocụmcủaanhtalàmmọingườixalánh.

Ortoncàngthànhcôngthìvấnđềgiữahaingườicàngtrầmtrọng.TháiđộcủaHalliwellkhiếncuộcsốngchungtrởthànhkhôngthể.Ortonchobiếtmuốnchiatay,vàtuycónhiềumốitìnhkhácsongcuốicùngvẫntrởvềvớingườibạnvàngườitìnhcũ.AnhtarángiúpHalliwellkhởimộtsựnghiệpmới,làmhọasĩ,thậmchíthươnglượngvớimộttriểnlãmđểtrưngbàytranhcủaHalliwell.NhưngcuộctrưngbàythấtbạivànhưthếlạicànglàmchoHalliwellthêmtựti.

Năm1967,chỉvàingàysaukhigiúpOrtonhoànchỉnhkiệttácWhattheButlerSaw,HalliwelldùngbúađậpvàođầuOrtonchođếnchết,sauđóuống21viênthuốcngủtựtử.

Diễngiải

MặcdùHalliwellmuốnmọingườitinrằngsựsuysụptinhthầnkialàdobệnhtâmthần,nhưngquanhữngghichépđểlạicủahaingườithìchínhsựganhtỵthuầntúyvàđơngiảnmớilàtácnhânchính.Nhậtkýcủahaingườichothấyrõđiềuđó.

OrtoncàngthànhcôngthìHalliwellcàngcayđắng.CuốicùngcólẽđiềumàHalliwellmuốnnhấtchínhlàsựthấtbạicủaOrton,saochohaingườiđồngcamcộngkhổnhưhồinhữngngàyxưathânái.Khisựthậttráingượchẳn–Ortonlạicàngthànhcôngvàđượclòngcôngchúng–Halliwellthựchiệnđiềuduynhấtcóthểlàlàmchocảhaingangbằngnhưcũ.

JoeOrtonchỉhiểuđượcmộtphầnsựsuysụpcủangườibạntình.ViệcanhtagiúpbạnkhởinghiệphọasĩđượcHalliwellghinhậnnhưlàhànhđộngtừthiệnđểkhỏalấpsựcắnrứt.VềcơbảnOrtoncóhaigiảiphápchovấnđề.Hoặchạbớtmứcđộthànhcôngcủamình,cốtìnhphạmphảivàilỗi,làmlệchhướngcơnghentỵcủaHalliwell.Hoặcgiảnếuđánhgiáđúngthựcchấtvấnđề,Ortonphảilánhxa,nhưthểHalliwelllàconrắnđộc.MàthựctếHalliwelllàconrắnđộccủalòngđốkỵ.Mộtkhitínhxấunàyđãnhiễmvàongườinàođóthìbấtkỳnhữnggìtalàmđềukhiếnngườiấythêmđốkỵ,mỗingàymưngmủthêm.Cuốicùngngườiganhtỵcũngsẽratay.

Chỉmộtthiểusốmớithànhcôngtrongváncờcủacuộcđời,vànhấtthiết

thiểusốấysẽlàmchongườikhácganhtỵ.Mộtkhitađãthànhcôngthìthànhphầnđángsợnhấtlànhữngngườiởgầntanhất,nhữngbạnbèvàngườiquenmàtavừavượtqua.Cảmgiáctựtigặmnhấmhọ,càngnghĩđếnthànhcôngcủata,họcàngcảmthấymìnhbếtắc.SựganhtỵmàtriếtgiaKierkegaardgọilà“lòngthánphụcbấthạnh”sẽbámchặt.Cóthểtakhôngtrôngthấynó,nhưngmộtngàynàođótasẽnếmmùi–trừkhitabiếtcáchđánhlạchướngbằngnhữnghysinh,“vậttế”nhonhỏchonhữngvịthầncủathànhcông.Hoặclàthỉnhthoảngtatiếtchếbớtnhữngthànhcông,cốtìnhđểlộramộthỏnghóc,nhượcđiểmhoặcloâu,haylàbảorằngmìnhthànhcôngchỉvìnhờmaymắn.Hoặcđơngiảnlànêntìmbạnkhácmàchơi.Đừngbaogiờđánhgiáthấpsứcmạnhcủalòngganhtị.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Giaicấpthươnggiavàcácphườnghộithủcông,nhữngthànhphầnđãlàmgiàuchothànhFlorencethờiTrungcổcũngđãtạoranềncộnghòađểbảovệhọđốivớisựápbứccủagiớiquýtộc.Vìnhữngchứcvụcaocấpchỉcónhiệmkỳvàitháng,khôngaicóthểthốngtrịlâudài,khôngsợđộctàihaybạochúa.GiatộcMedicisốngnhiềuthếkỷdướichếđộđómàkhônglàmđiềugìquánổibật.Họxuấtthântừnghềbàochếthuốcrấtkhiêmnhường,vàlànhữngcôngdântrunglưuđặctrưng.PhảiđếncuốithếkỷXIV,khiGiovannideMedicidànhdụmđượcmộtgiasảnnhonhỏnhờkinhdoanhngânhàngthìhọMedicimớilódạngnhưlàmộtthếlựcmàmọingườiphảitínhđến.

GiovanniquađờiđểlạicơnghiệpchongườicontraiCosimo.Làthươngnhântàiba,CosimopháttriểndoanhnghiệpgiađìnhvàtừđómọingườibiếtđếnMedicinhưlàmộttrongnhữngdònghọkinhdoanhtàichínhhàngđầutạichâuÂu.NhưngtạiFlorencehọcómộtkìnhđịch:ChodùFlorencetheothểchếcộnghòa,nhưngquanămthánggiatộcAlbizziđãkhéoxoayxởđểthaotúngchínhquyền.CosimokhôngchốnglạigiađìnhAlbizzimàcònủnghộhọ.

GiađìnhAlbizzibắtđầuphôtrươngquyềnlực,trongkhiCosimovẫnđiềmđạmngồiyênởhậutrường.NhưngAlbizzilosợvềthựclựctàichínhcủagiađìnhMedicinênhọchụpCosimocáimũlàmưutoanlậtđổnềncộnghòa,vàhọgiậtdâychínhquyềnbắtgiamCosimo.Khibịxửphảilưuđàybiệtxứ,Cosimokhôngkhángánmàchỉlặnglẽgiãtừ.

MộtthờigiansauthếlựcAlbizziquámạnhvàdânchúnglosợmộtchếđộđộctàiđanglódạng.Trongkhiđó,mặcdùởxanhưngCosimovẫnâmthầm

làmgiàuvàdùngtiềncủađểtácđộngđếnnộibộthànhFlorence.Khinộichiếnxảyra,trongcơnbiếnđộngAlbizzibịlậtđổvàlưuđày.CosimotrởlạiFlorencenhưnglạiđốidiệntìnhthếlưỡngnan:Nếubắttayvàolàmnhữngviệclớn,mọingườilạisẽbấtanvàganhtỵ.Ngượclại,nếuđứngngoàilề,khoảngtrốngquyềnlựcsẽbịchiếmbởimộtgiatộckhác,rồihọsẽtìmcáchhãmhạihọMedici.

Cosimogiảiquyếtvấnđềbằnghaimũigiápcông:Mộtmặtôngbímậtdùngtiềnmuachuộcnhữngngườicóthếlựcnhất,mặtkhácôngcàiđồngminhthuộctầnglớptrunglưuvàochínhquyền.Cosimocònliênkếtvớicácngânhàngđểâmthầmmualạihếttàisảncủanhữngkẻhaykêurêu.NhưthếFlorencechỉlànềncộnghòatrêndanhnghĩa,thậtraCosimođãnắmquyềnđiềukhiển.

TuyquyềnlựcnhưvậynhưngCosimovẫnsắmmộtvẻbềngoàirấtbìnhdân.Ôngănmặckhiêmtốn,thayvìrìnhrangxecộthìônglạilộibộtrênnhữngđườngphốcủaFlorencechỉvớimộttùytùngduynhất,cungkínhcúichàocácthẩmphánhoặcnhữngcôngdâncaotuổi.Suốt30nămđiềukhiểnmọivấnđềngoạigiaocủaFlorencenhưngCosimochưabaogiờcôngkhainhắctớinhữngvụviệccôngcộng.Ôngsẵnsànglàmtừthiện,trongkhivẫngiữliênlạcvớigiớithươngbuôn.Ôngtàitrợxâydựngnhữngloạicôngsởnàolàmchocưdâncảmthấytựhàovềthànhphốcủahọ.Khixâycungđiện,ôngkhônkhéochọnvùngngoạiôchứkhôngphôtrươngthanhthếởtrungtâmFlorence.LúchọasĩtàidanhBrunelleschigợiýphácthảocácchitiếttrangtrí,Cosimolịchsựtừchốivàsửdụngbảnvẽmộtmôhìnhkhiêmnhườnghơn,củamộthọasĩítnổitiếnghơn,xuấtthântừtầnglớptrungbìnhởFlorence.CóxemcungđiệnđómớiđánhgiáđượcchiếnlượccủaCosimo–bềngoàihếtsứcđơngiản,bêntrongthậtthanhlịchvàtránglệ.

Cosimoquađờisaubamươitrịvì.CưdânFlorenceđịnhxâylăngvàtổchứclễtanglongtrọng,nhưngkhihấphốiôngvẫnyêucầuđượcchôncấtđơngiảnvàkhôngphôtrươngphùphiếm.Khoảngsáumươinămsau,MachiavellicangợiCosimonhưlàngườikhônngoannhấttrongsốnhữnghoàngthân.

Diễngiải

LàbạnthâncủaCosimo,cólầnngườibánsáchtênVespasianodaBisticciviết:“Mỗikhimuốnthànhtựuđiềugì,Cosimololiệuđểcàngítbịganhtỵcàngtốt,đểthiênhạthấyrằngsángkiếnlàcủangườikhácchứkhôngphảicủaanhta”.MộttrongnhữngcâunóiưathíchcủaCosimolà“Lòngganhtỵ

làthứcỏdạimàtakhôngnêntướinước”.Biếtrõsứcmạnhcủalòngganhtỵtrongmôitrườngdânchủ,Cosimokhôngđểchongườikhácthấymìnhquábềthế.Điềunàykhôngcónghĩalàtaphảibópnghẹttínhcáchcaonhã,chỉđểlạinhữngcáinếtxoàngxĩnh,màvấnđềlàphảiđóngkịchchokhéo,đểchongườixungquanhthấytacũngcócùngphongcáchvàchuẩnmựcđạođứcvớihọ.Taliênminhvớicấpdưới,rồiđưahọlênvịtríquyềnlựcđểsaunàytranhthủsựủnghộcủahọlúccầnthiết.Hãyđểchothiênhạthấyrằngtalàmtheoýhọ,nhưthểhọmạnhhơnta.

Đừngdạidộtnghĩrằngmọingườisẽkínhnểkhitakhoeranhữngphẩmchấtđãgiúptavượttrộihọ.Làmchokẻkhácnhậnthứcvịtríthấpkémcủahọ,tachỉdấylên“lòngthánphụcbấthạnh”,haylòngganhtỵ,vốnsẽcắnrứtvàdầndàgiụchọhạita.

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Conngườirấtkhótiêuhóamặccảmthuakémđồngloại.Đứngtrướcngườinàogiỏihơn,khéohơn,mạnhhơn,tathườngbốirốivàkhóchịu.Nhưthếbởivìchúngtathườngđánhgiábảnthânquácao,đểrồikhichạmtránnhữngngườigiỏigianghơntamớivỡlẽrarằngmìnhxoàngxĩnhquá,hoặcítnhấtcũngkhônggiỏigiangnhưvẫntưởng.Sựbốirốiấysẽdấylênnhiềucảmxúckhôngtốt.Thoạttiêntaganhtỵ:Phảichitagiỏitamạnhnhưgãkia,chắcchắntasẽhạnhphúclắm.Lòngganhtỵkhôngvỗanđượctâmta,cũngkhônggiúptagiỏibằngkẻnọ.Tuynhiêntacũngkhôngdámthúnhậnlàmìnhganhtỵ,bởivìxãhộichêbaiđiềuđó–ganhtỵcónghĩalànhìnnhậnmìnhthuakém.Vớibạnbèthânthiếtcóthểtatâmsựvềnhữngướcmơkhôngtròn,nhưngkhôngbaogiờtadámbảolàtaganhtỵ.Vìvậycáitìnhcảmxấuxíấynằmâmỉdướibềmặt.Tangụytrangnóbằngnhiềucách,chẳnghạnnhưtìmcáchchỉtríchkẻđãlàmtaganhtỵ:Tabảorằnghắncótàinhưngkhôngcóđức,hoặchắnthànhđạtlànhờăngian.Ngượclại,nếukhôngchêbaithìtacũngkhenhắnquátrớn–đócũnglàmộtcáchđểnghitranglòngganhtỵ.

Cónhiềucáchđểxửlýloạitìnhcảmâmthầmtànphánày.Thứnhất,taphảichấpnhậnrằngkẻgiỏihơn,khôngởmặtnàycũngởmặtkhácvàtacũngphảichấpnhậnrằngquảthựcmìnhđangganhtỵ.Sauđótadùngtìnhcảmnàylàmđộngcơrènluyệnđểtrongtươnglaisẽbằnghoặchơnngườikia.Nếuđểthấmvàotrong,sựganhtỵsẽnhiễmđộctâmhồn,nhưngnếuhướngrangoài,nósẽđưatalêntầmcaomới.

Thứhai,nênnhớrằngmỗikhitađạtđượcthànhtựugìthìnhữngngườidưới

cơsẽganhtỵta.Tuykhôngđểlộra,songđiềuđólàchắcchắn.Tathửsuytìmnhữnggìnấpphíasaulờichỉtrích,câunhậnxétmỉamai,nhữngdấuhiệuđâmsaulưng,lờingợikhentháiquáđangrắpranhxôtavàobẫy,hoặccặpmắtđenvìuấtức.Mộtnửavấnđềliênquanđếnganhtỵphátsinhvìtanhậnthứcquátrễ.

Cuốicùng,phảitínhđếnkhảnăngnhữngngườiganhtatrướcsaugìcũngâmthầmhạita.Họsẽđặtchướngngạivậttrênlộtrìnhtađi,nhữngvậtcảnmàtakhôngthấyhoặckhôngbiếtxuấtxứ.Nhưvừanói,đếnkhinhậnthứcđượcthìđãmuộn:Lúcnàynếutaxinlỗi,rabộhènkém,hànhđộngtựvệthìchỉtổlàmráchviệcthêmmàthôi.Tránhtạoralòngganhtỵthìdễhơnnhiều,nếusovớiviệcđểnóphátsinhrồimờitìmcáchgiảiquyết,vìvậytaphảitìmcáchngănchặnđừngchonósinhravàtăngtrưởng.Thôngthường,chínhnhữnghànhđộngvôtìnhmớilàmchongườikhácganhtỵ.Dođótaphảitậpýthứcnhữnghànhđộnghoặctínhchấtnàokhảdĩdấylòngganhtỵđểdậptắtchúngtừtrongtrứngnước.

TheoKierkegaard,cóloạingườicốtìnhtạorasựganhtỵ.Loạidễthấynhấtlànhữngngườinổtíaliakhivừathànhtựuđượcđiềugìđó.Họkhoáilàmchongườikháccảmthấythuakém.Loạinàyxemnhưhếtthuốcchữa.Cònloạingườikhácthìlàmchothiênhạganhmộtcáchtinhvihơn,vôthứchơnvàchỉđángtráchmộtphần.Vídụnhưnhữngtàinăngthiênbẩm.

SirWalterRaleighlàmộttrongnhữnggươngmặtsángchóinhấtcủatriềuđìnhNữhoàngElizabethnướcAnh.Ôngtagiỏigiangởnhiềulĩnhvựcnhưkhoahọc,thơca,lãnhđạo,kinhdoanh,hànghải,vàtrênhếtlàngườiđẹptrai,bạodạn,nóinăngduyêndángđượcnữhoàngsủngái.Tuynhiênđiđếnđâuôngcũngbịngườikháccảntrở.Cuốicùngôngbịthấtsủngtrầmtrọng,thậmchíđitùvàbịxửtrảm.

Raleighlànạnnhâncủasựganhtỵtừnhữngtriềuthầnkhác.Nhưthếbởivìôngtakhônglàmgìđểcheđậybớttàinăngvàphẩmchất,ngượclạicònđểchúngbaotrùmkhắpmọingười,tưởngrằngnhưthếngườitasẽthấymìnhuyênbácmàkínhphục.Ngượclại,tháiđộđóchỉlàmngườitaghétthầm,nhữngngườicảmthấythuakémsẵnsànglàmmọithứđểhạbệôngngaykhiôngvấpngãhoặcphạmphảisailầmnhỏnhất.

SựganhtỵmàSirWalterRaleighlàmdấylênlàloạixấuxanhất:Nólóelênkhicáctriềuthầnkhácđốidiệnvớitàinăngthiênphúđangđộnởhoacủaôngta.Tiềnbạccóthểkiếmra,quyềnlựccóthểđạttới,nhưngtríthôngminh,ngoạihìnhduyêndáng,sứcquyếnrũtựnhiên–nhữngphẩmchấtnày

làmsaođạtđược?

Nhữngaitựnhiênmàhoànhảothìhãycốchegiấubớttinhhoa,thỉnhthoảngnhớvờphôramộtvàilỗinhỏđểlòngganhtỵcủangườikháckhôngcóchỗbám.Cómộtsailầmrấtvôtưvàphổbiếnlàtưởngsẽlấylòngthiênhạbằngtàinăngtựnhiêncủamình,nhưngthựctếchỉlàmthiênhạghét.

Trênlĩnhvựcquyềnlực,nguyhiểmxuấthiệncùnglúcvớivậnmaybấtchợt–mộtthăngtiếnbấtngờ,mộtthànhcônghaythắnglợitừtrêntrờirơixuống.Chắcchắnvậnmaynàysẽlàmchocácđồngliêuganhtỵ.

Năm1651khiđượcđềbạtlênchứchồngy,TổnggiámmụcRetzbiếtrõlànhiềucựuđồngsựsẽganhtỵmình.Ônglàmđủcáchđểgiảmthiểucônglaovàbảođóchỉnhờmaymắn.Đểchomọingườivừalòng,ôngcưxửkhiêmcungnhưthểkhôngcógìthayđổi.Ôngghichéprằngcungcáchấy“cóhiệuquảtốtvìđãgiảmthiểusựganhtỵquanhtôi”.BạnhãytheogươngđứchồngyRetz.Hãytinhtếlàmchomọingườibiếtrằngbạnchỉmaymắn,đểhọthấylàhọcũngcóthểmaymắnnhưbạnvàtừđósẽbớtganhtỵ.Hãycẩnthậnđừngđểthiênhạđánhgiálàbạngiảbộkhiêmnhường,nếukhônghọsẽganhvàghétbạnnhiềuthêm.Vànênnhớrằng,chodùbạnđanggiữvịtrícao,nhưngviệclàmchongườikhácghéthoàntoànkhônglợilộcgìcả.Quyềnlựccầncónềntảngủnghộkiêncốvàrộngkhắp,điềumàlòngganhtỵcóthểâmthầmpháhủy.

Bấtkỳloạiquyềnlựcchínhtrịnàocũngdấylênsựganhtỵ,vàđểphòngtránh,tanêntỏralàngườikhôngcóthamvọng.KhiIvanBạochúaquađời,BorisGodunovbiếtrằngmìnhlàngườiduynhấtcònlạitrênsânkhấuchínhtrịcókhảnănglèoláiđấtnước.Nhưngnếuquáhămhởlaovàovịtrínàythìcácboyarsẽganhghét,vìvậyôngtatừchốivươngmiện,khôngchỉmộtmànhiềuphen.Ôngđợinhândânyêucầunhiềulần.

GeorgeWashingtoncũngdùngchiếnlượcnàythậthiệuquả,lầnđầulàkhôngnhậnchứctổngtưlệnhquânđộiHoaKỳ,lầnthứhailàkhướctừchiếcghếtổngthống.Cảhailầnôngđềuđượclòngthiênhạ,vìhọkhôngthểganhtỵcáiquyềnlựcmàchínhhọđãkhăngkhănggiaochongườitừngtừchối.

TheoSirFrancisBacon,mộtcâybútđồngthờilàchínhkháchthờinữhoàngElizabeth,ngườitàibanênlàmchomọingườithươngcảmkhithấytráchnhiệmcủahọgiốngnhưmộtgánhnặngmàhọphảihysinhđảmnhận.Lòngdạnàođiganhtỵvớimộtngườighévaiđỡlấytrọngtráchvìlợiíchcông

cộng?Hãyngụytrangquyềnlựccủabạnthànhmộtsựhysinhthayvìlànguồnhạnhphúc.Hãyphóngđạinhữngnỗinhọcnhằn,đểchuyểnmộtnguyhiểmtiềmtàng(ganhtỵ)thànhsựđồngcảm(tộinghiệp).

Ngoàiratanêngợiýchomọingườibiếtrằngvậnmaycủatasẽcólợichohọ.Muốnvậytaphảimởhầubao,nhưCimon,mộtvịtướnggiàucóởthànhAthenscổ,ngườiđãtungtiềnratứphíađểdânchúngkhôngganhtỵvớiảnhhưởngchínhtrịcủaông.Ôngtốnkémkhánhiềuvàoviệcnày,nhưngcuốicùngđãthoátđượcsựtẩychayvàánlưuđày.

HọasĩTurnerlạinghĩracáchkhácđểphòngchốngsựganhtỵcủacácđồngnghiệpmàôngcholàtrởngạilớnnhấtđốivớisựthànhđạtcủaông.Turnerbiếttàibốtrímàusắccủatranhmìnhlàmchocácđồngnghiệpngạikhôngdámtreotranhcủahọkềbên.Ôngbiếtsựengạiđósẽbiếnthànhganhtỵ,khiếnsaunàyôngkhólòngtìmđượcgalleryđểtrưngbày.Vìvậythỉnhthoảngôngdùngmuộikhóilàmmàusắcxỉnđiđểcácđồngnghiệpantâmhơn.

Muốnđánhlạchướngsựganhtỵ,Graciánkhuyênkẻquyềnlựcnênphôbàyramộttậtvôhạinàođó,mộthớhênhnhonhỏvềmặtxãhội,mộtđiểmyếudễthương.Hãyquăngchobọnganhtỵchútgìđóđểxơitái,đểhọkhôngphanhphuinhữnggìthựctếmớiquantrọng.Đãđànhtaphảiđóngtròvớivẻbềngoài,nhưngcuốicùngtavẫnđượcđiềumìnhmuốn:quyềnlựcthậtsự.TạivàiquốcgiaẢRập,ngườitalàmgiốngnhưCosimodeMediciđểtránhbịganhtỵ:Sựgiàucóchỉđượcphôtrươngbêntrongcănnhà.

Ngoàiraracònnêncẩnthậnvớiloạiganhtỵđượcngụytrang.Aikhentatháiquá,chắcchắnngườiđóđangganhtỵvớita.Hoặclàhọđangdàndựngkịchbảnđểlậtđổta–vìtakhôngthểnàovươntớitầmcaocủanhữnglờikhenphóngđạiấy–hoặchọđangmàidaosaulưngta.

Mặtkhác,nhữngaicôngkíchtatháiquá,luôncôngkhaichỉtríchtacókhảnăngcũngđangganhtỵ.Vậytahãycốgắngnhậnrarằngnhữnglốingụytrangkểtrênchỉlàlòngganhtỵtráhình,đểkhônglọtvàotrậnđồbôitrotráttrấulẫnnhau,đểkhôngbịtrúngđònchỉtríchcủađịchrồisauđólạiômhậnkhổsở.Cáchbáothùhaynhấtlàcứphớtlờ,xemnhưchúngkhônghềcómặttrênđời.

Bạnđừngthửgiúphoặcchiếucốkẻganhtỵ,kẻohọlạinghĩlàbạntrịchthượng.KhitìmgiúpHalliwellmộtgalleryđểtrưngbàytranh,Ortonchỉlàmchongườitìnhthêmmặccảmvàganhghét.Mộtkhiganhtỵđãlộbộmặt

thậtrarồi,giảiphápduynhấtthườnglàtránhnébọnganhghét,bỏmặcchúngnungnấutrongchínhcáiđịangụcdochúngtạora.

Điềucuốicùngcầnlưuýlàcónhữngmôitrườngthuậnlợichoganhtỵphátsinhhơnmôitrườngkhác.Thóixấuấytrầmtrọnghơngiữacácđồngnghiệpvàđồngliêu,nơingườitathườngdựnglênbứcbìnhphongbìnhđẳng.Sựganhtỵcũnghếtsứcnguyhạiởnhữngmôitrườngdânchủ,nơimọingườikhôngthíchsựphôtrươngquyềnlực.Bạnphảihếtsứcnhạybéntrongnhữngmôitrườngnhưvậy.NhàlàmphimIngmarBergmanbịgiớithẩmquyềnthuếmáThụyĐiểnsănđuổivìôngquánổitrộiởmộtđấtnướcmàmọingườixétnétsựnổitrộihơnhẳn.Ởnhữngtrườnghợpnhưvậyhầunhưkhôngthểnàothoátkhỏisựganhtỵ,dođótakhôngthểlàmgìhơnlàchấpnhậnnómộtcáchtaonhãvàđừngxemđólàchuyệncánhân.Thoreautừngviếtrằng“Ganhtỵlàthứthuếmámàmọisựưutúnàocũngphảitrả”.

Hìnhảnh:

Vườnđầycỏdại.Cóthểlàbạnkhôngnuôitrồngchúng,nhưngchúngvẫnpháttriểnnhờlượngnướcmàbạntướikiểng.Cóthểbạnkhôngbiếtchúngbànhtrướngbằngcáchnào,nhưngchúngvẫnbànhtrướng,caokềuvàxấuxí,làmchonhữnggìtươiđẹpkhôngđơmhoađược.Vậybạnđừngtướibừabãi,nếukhôngsẽquámuộn.Hãyhủydiệtmớcỏdạicủalòngganhtỵbằngcáchcúpnguồnsốngcủachúng.

Ýkiếnchuyêngia:

Thỉnhthoảngbạnnênhélộmộtkhuyếtđiểmvôhạicủaconngườimình.Vìbọnganhtỵnhấtsẽbảocáitộicủangườihoànhảonhấtlàkhôngcótội.HọtrởthànhmộtloạithầnArgus,mởtotrămmắtsoimóichoracáilỗinằmtrongsựhoànchỉnh–đólàniềmaiủiduynhấtcủahọ.Đừngđểlòngganhtỵòavỡnọcđộc–hãyvờhélộnhữnglỗhổngtrongsựdũngcảmhoặctrítuệ,xemnhưngănchặntrướclòngganhtỵ.NhưthếbạnvungvẩychiếcáochoàngđỏtrướcCặpsừngcủaGanhtỵ,nhằmcứuvãnsựbấttửcủamình.

(BaltasarGracián,1601-1658)

NGHỊCHĐẢO

Lýdotaphảidèchừngbọnganhtỵlàvìchúngquátiểunhânvàsẽtìmravôsốcáchđểpháhoạita.Nhưngnếuràođónquanhchúngquákỹlưỡngnhiềukhilạilàmchúngcàngthêmganhtỵ.Chúngcótrigiácrằngtađangcẩntrọngvàxemđólàmộtdấuhiệukháccủaviệctahơnchúng.Chínhvìthế

màtaphảihànhđộngtrướckhilòngganhtỵbámrễ.

Tuynhiênmộtkhiganhtỵđãphátsinhrồi,chodùcóphảidotahaykhôngthìđôilúctốthơntanêncócáchtiếpcậnngượclại:Bàytỏtháiđộxemthườngcaođộđốivớibọnhayganhtỵ.Thayvìcheđậynhữngphẩmchấtcủamình,tacàngchochúnghiểnnhiênhơn.Cứmỗilầnthànhcông,talạilàmcholòngbọnganhghétphảiquặnlênvìđauđớn.Vậnmaycủatatrởthànhđịangụctrầngiancủachúng.Nếutađạtđượcmộtđịavịbấtkhảlunglay,lòngganhtỵsẽhoàntoànvôhiệu.

ĐólàcáchmàMichelangelođãchiếnthắngtênkiếntrúcsưBramanteđộcđịa.TênnàyganhtàinghệtuyệtluâncủaMichelangelo,nênkhiôngthiếtkếnhàmồchochínhmình,hắnbịachuyệnvớiGiáohoàngJuliusđểchụpmũMichelangelokhiếndựánkhôngthành.Thâmđộchơn,hắncònxuigiáohoànggiaoMichelangelophảinhậnmộtcôngtrìnhkhôngthểnàothựchiệnnổi,hễaidâyvàochỉcómàthânbạidanhliệt:vẽnhữngbứcbíchhọacủanhànguyệnSistine.CôngtrìnhnàychắcchắnsẽngốnmấtnhiềunămquýbáucủaMichelangelo,vàtrongthờigianđóôngsẽchẳnglàmđượcviệcgìkhác.Hơnnữa,BramantechorằngMichelangelochỉgiỏiđiêukhắcchứkhônggiỏivẽ,vìvậycôngtrìnhSistinesẽlàmôngsụpđổ.

Pháthiệnracáibẫy,Michelangelothoáithácnhưnggiáohoàngcứkhăngkhăng,vìvậyôngimlặngchấphành.QuyếtkhôngđểlòngganhtỵcủaBramantechiếnthắng,Michelangelotrổhếttàinăng,vàkếtquảlàcôngtrìnhSistineđãlưudanhhậuthế.

NGUYÊNTẮC47

BIẾTCHIẾNTHẮNGVÀBIẾTDỪNGLẠI

Thờiđiểmvinhquangthườnglàthờiđiểmnguyhiểmnhất.Trongcơnsốtchiếnthắng,lòngngạomạnvàsựtựtinquálốsẽthúcđẩytavượtquámụctiêubanđầu,vàkhiđótasẽcòntạoranhiềukẻthùhơnlàsốmàtavừađánhbại.Đừngđểthànhcônglàmđầuóctaquaycuồng.Khôngcógìthaythếđượcchiếnlượcvàcókếhoạchkỹlưỡng.Tahãyđặtramộtmụctiêu,vàkhiđạtđượcrồithìnêndừnglại.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

Năm559TCN,chàngthanhniêntênCyrustậphợpmộtđạoquânkhổnglồtừnhữngbộlạcsốngrảiráckhắpPersia,rồitiếncôngchínhôngnộimìnhlàAstyages,vuaxứMedea.CyrusdễdàngchiếnthắngAstyages,tựphongvuaxứMedeavàPersia,vàbắtđầudựnglênđếchếPersia.Chiếnthắngnhanhchóngtiếpnốichiếnthắng.CyrushạCroesusvuaLydia,chinhphụcquầnđảoIoniacùngcácvươngquốcnhỏkhác.SauđódẫnquânnghiềnnátBabylon.GiờđâymọingườigọiônglàĐạiđế,VuacủaHoàncầu.

SaukhichiếmđoạtcủacảithànhBabylon,CyrusghémắtvềphíaĐông,vềhướngcácbộlạcMassagetai,dònggiốngchiếnbinhdonữhoàngTomyriscầmđầu.NhữngbộlạcnàykhôngcónhiềucủacảinhưBabylon,nhưngCyrusvẫnquyếttâmtấncôngvìtinrằngminhlàsiêunhânbấtbại.Massagetaisẽđạibại,đếchếcủaôngtasẽrộngthêm.

CyrusđóngquânbêndòngsôngAraxes,cửangõdẫnvàovươngquốcMassagetai.NữhoàngTomyrispháisứgiảđếntraothư,đềnghịcảđôibênđềurútquânđểtránhmộtcuộcchiếntươngtàn.Đểtỏthiệnchí,nữhoàngchoquânmìnhrúttrước.Cyrusvẫnchoquântiếnsangbờbênkia,hạtrại,saiquândựngnhiềubàntiệcdài,đầyắpnhữngcaolươngmỹvịcùngvớirượungon,nhữngthứmàcácbộlạcbánsơkhaiMassagetaichưabaogiờbiếttới.Chỉđểlạimộttoánquânnhỏcanhphòng,Cyruslệnhđạiquânrútvềphíabờsông.Chẳngmấychốc,đôngđảoquânMassagetaitấncôngvàgiếthếttoánquânnhỏPersia,rồisẵnrượuthịt,họchèchénmộtbữanosay,sauđólănđùngrangủ.ĐạiquânPersiaquaylạitấncông,thahồchémgiếtvàbắtsốngtướngsoáiSpargapises,contraicủanữhoàngTomyris.

Nghetinnày,nữhoànglậptứcsaisứgiảđếndângthưcầuhòavàcốngnạpmộtphầnbalãnhthổMassagetai,vớiđiềukiệnCyrustraotrảtựdolạicho

conbàvàlậptứcluiquân,nếukhôngbàthềsẽlàmchomáuđổnhiềuđếnnỗiquânPersiauốngkhônghết.Cyruscảcười,từchốitraotrảngườiconvàquyếtđịnhnghiềnnátquânMassagetai.

Biếtrằngsẽkhôngđượcthả,hoàngtửSpargapisestựsátvìkhôngchấpnhậnnỗinhụcbịgiamcầm.Tinnàyvừatớitai,nữhoàngnổitrậnlôiđình,quytụtấtcảlựclượngtrênkhắpvươngquốc,vàxuấtquântrongkhíthếcămhờn.Sautrậnchiếnkhốcliệtvàđẫmmáu,sựphẫnuấtđãthúcgiụcquânMassagetaichiếnđấu,vàcuốicùnghọtànsátquânPersia,giếtchếtCyrus.

SaukhiCyrusquađời,đếchếPersiatanrã.Chỉmộthànhđộngngạomạnđãhủyhoạihếttấtcảcôngtrạngcủamộtđạivương.

Diễngiải

Khôngcógìlàmrasayhơnlàmenchiếnthắng,thậtkhôngcógìnguyhiểmhơn.

Cyrusđãdựngxâycơđồtrênnềntảnghoangtàncủađếchếcũ.Mộtthếkỷtrướcđó,đếchếAssyriahùngmạnhđãhoàntoànbịhủydiệt,cũngchỉvìđiquáxađếnquênmấtcảmụctiêubanđầuđãđặtra.Saymenchiếnthắng,ngườiAssyriatànphátấtcảđôthịnằmtrênđườnghọđi,tạoravôsốkẻthù,nhữngngườisaunàyđãđoànkếtlạiđểđánhbạihọ.

CyrusđãquênhaykhôngbiếtbàihọcAssyria?Chodùmọingườikhuyêncan,ôngtavẫnkhôngngạixúcphạmđếnmộtnữhoàng.Chiếnthắngnốitiếpchiếnthắngđãkhiếnôngmấttrí,chemờhếtlươngtri.Thayvìcủngcốmộtđếchếtrênthựctếđãquárộnglớn,ôngvẫnmuốntiếptụcchinhphụcvìtinvàokhảnăngbấtbạicủamình.

Bạnnênnhớ:Tronglĩnhvựcquyềnlực,hãyđểlýtríhướngdẫnhànhđộng.Đừngđểmộtphútgiâyphấnkhíchpháhoạicảmộtcôngtrình.Khiđãđạtđếnthànhcôngrồi,bạnhãylùilạimộtbước.Hãythậntrọng.Trongchiếnthắngcóphầnkhôngnhỏcủanhữngđiềukiệnvàhoàncảnhđặcbiệt,vìvậybạnđừngchỉđơnthuầnlặpđilặplạinhữngđộngtáccũ.Lịchsửvẫncònđầyrađónhữngtàntíchcủacácđếchếliệtoanh,nhữngthâymacủacáclãnhđạokhôngbiếtdừngđúnglúcvàcủngcốnhữnggìmìnhchiếmhữu.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

Tronglịchsử,vịtrímongmanhvàbấpbênhnhấtthuộcvềvươngphi.Vươngphikhôngcónềntảngquyềnlựcthậtsựhoặcchínhthốngnàođểlui

vềnươngtựakhigặprắcrối.Chungquanhnànglàhàngtátriềuthầnganhtỵnónglònglàmchonàngthấtsủng.Vàcuốicùng,vìnguồnquyềnlựccủanàngthườnglàvẻđẹpthểxác,chonênvớihầuhếtcácvươngphi,sựxuốngdốcấylàkhôngtránhkhỏi.

Vàogiaiđoạnđầutiênkhimớilênngôi,VuaLouisXVnướcPhápđãcónhiềuvươngphi,vàmỗingườichỉđượcchiếucốchừngvàinăm.RồiđếnphiênMadamedePompadour,mộtcôgáitrunglưutênthậtlàJeannePoisson,màkhimớilênchíntuổi,đãđượcthầybóibáotrướclàsẽtrởthànhđệnhấtvươngphi.Đâychừngnhưlàđiềukhôngtưởng,bởivìhầuhếtcácvươngphiđềuxuấtthântừgiađìnhquýtộc.TuynhiênJeannevẫntinlờithầybói,vàniềmtintrởthànhnỗiámảnh.Côgáibắtđầuhọchỏinhữnggìmàmộtvươngphicầnphảibiết-âmnhạc,khiêuvũ,kịchnghệ,cưỡingựa-vàởmônnàocôcũngxuấtsắc.Đếntuổitrưởngthành,Jeannelậpgiađìnhvớimộtngườiquýtộccấpthấp,nhờđónàngmớicóquyềnbướcchânvàonhữngsalonsangtrọngcủaParis.Nétđẹp,tàinăng,duyêndáng,vàtríthôngminhcủanàngbỗngchốcđượcđồnxa.

TrởthànhbạnthâncủaVoltaire,Montesquieu,vànhữngbộócvĩđạikháccủathờiấy,nhưngJeannekhôngbaogiờquêncáimụctiêumànàngđãvạchratừhồicòncongái:chiếmđoạttráitimhoàngthượng.Chồngnàngcómộtlâuđàitrongrừngnơinhàvuathườngluitớisănbắn,vànàngcũngthườngxuyênlưulạiđókhálâu.Quansátđườngđinướcbướccủavuanhưdiềuhâurìnhmồi,nàngquyếttạođiềukiệnđểchovua“tìnhcờ”gặp,khinàngđangbáchbộvớichiếcváyđẹpnhất,hoặcdạochơitrongcỗxelộnglẫynhất.Sauđónhàvuađểýnàng,tặngnàngnhữngthúrừngvừasănđược.

KhivươngphitạivịlànữcôngtướcChâtearouxvừaquađời,Jeannetăngnhịptấncông.Nhàvuađếnđâucũnggặpnàng:TrongvũhộihóatrangởVersailles,tạinhàhátopéra,bấtcứnơinàomà“địnhmệnh”đãrunrủihaingườigặpnhau,nàngđềuphôbàytàinghệphongphú.Nhàvuakhôngcưỡngnổivàcôgáitrunglưu24tuổitrởthànhđệnhấtvươngphi.Vàvìmộtsốtriềuthầntứctốitạisaovualạichọnmộtthiếuphụtầnglớpthấpkémnhưvậy,nênngàiphongchonàngchứchầutước.Từđóvềsau,mọingườigọinànglàMadamedePompadour.

Nhàvualàloạingườidễdàngcảmthấyngộtngạtbựcbộikhibuồnchán,vìvậybàPompadourhiểurằngmuốnquyếnrũngàilàphảigiảikhuây.Bàtổchứcnàolàdạtiệc,sănbắn,sânkhấu,vàtấtcảnhữngthứnàolàmđẹplòngvuakhingàibướcrakhỏigiường.Bàtrởthànhmạnhthườngquân,đồngthờilàngườicầmcânnảymựcchomọithờitrangvàphongvịtoànnướcPháp.

Vớikẻganhtỵ,bàvuốtvebằngcungcáchlịchsự,duyêndáng,vàquyếnrũ.Điềubấtngờlàbàkếtthânvớihoànghậu,yêucầuLouisXVnăngchămsócvàđốixửtửtếhơnvớivợmình.NgaycảhoàngtộccũngphảimiễncưỡngủnghộbàPompadour.Đượcnhàvuaphongchứccôngtước,ảnhhưởngcủabàcànglớn.Ảnhhưởngấylanrộngsanglĩnhvựcchínhtrị,nơibàthựcsựlàmộtbộtrưởngngoạigiaokhôngdanhnghĩa.

Năm1751khiđạtđếnđỉnhcaoquyềnlực,bàPompadourbịcơnkhủnghoảngtrầmtrọngđầutiên.Cơthểbịsuyyếubởigánhnặngcủavịtrí,càngngàybàcàngcảmthấykhókhăntrongviệcđápứngnhucầuphòngthe.Thôngthường,đâylàthờiđiểmmàmộtvươngphibắtđầukếtthúcsựnghiệp.NhưngbàPompadourcóchiếnlượckhác:Khuyếnkhíchvualậpramộtdạngnhàchứa,gọilàParcauxCerfs,ngaytrênkhuđấthoàngcungVersailles.Ởđónhàvuatrungniêncóthểquanhệvớinhữnggiainhânxuấtsắcnhấtvùng.

BàPompadourkhônkhéobiếtrằngvuakhôngthểnàothiếunétquyếnrũvàsựnhạybénchínhtrịcủabà.Vìvậybàkhôngsợgìmộtmỹnhân16tuổihoàntoànkhôngchútquyềnlực,kinhnghiệmvàsứchấpdẫnnhưmình.Bàkhôngsợbịsoánmấtvịtrítrongphòngngủ,khivàvẫnlàngườiphụnữquyềnlựcnhấtnướcPháp.Đểcủngcốvịtríđó,bàcàngthânthiếthơnnữavớihoànghậu,cùngđidựthánhlễvớihậu.TuynhữngkẻganhtỵtrongcungmuốnhấtchânbàPompadour,songnhàvuavẫnduytrìvịthếchobà,vìngàicầnđếntàivỗanmọisựcủabà.

Diễngiải

Ýthứctínhphùducủakhảnăngquyếnrũ,mộtvươngphithườngkhitấttảthựchiệnmưuđồsaukhiđượcvuasủngái:Trướchếtcốgắngvơvéttiềncủacàngnhiềucàngtốtđểlohậuvận,sauđóthẳngtaytrừngtrịcácđốithủtrongcung,nhằmbànhtrướngquymôquyềnlực.Nóitómlại,vịtríbấpbênhđóthườngbuộcvươngphiphảihànhđộngtheolòngthamvàoánhận,vốnthườnglàđộngcơkhiếnnàngthấtsủng.MadamedePompadourthànhcôngngaychỗkẻkhácthấtbại,vìbàkhôngthúcépvậnmay.Thayvìtrùdậptriềuthần,bàlạitìmcáchlấylònghọ.Bàkhôngbaogiờđểlộtílòngthamhayngạomạn.Khikhôngcònkhảnănglàmtrònbổnphậnphòngthe,bàhoàntoànkhôngphiềnkhicóngườithaythế.Ngượclạibàtuyểnnhữngthônnữđẹpnhấtvùngvàohậucungchovuagiảitrí,biếtrằngtrướcsaugìngàicũngchánvìcácảkiaquêmùakémtrí.

Thànhcôngthườnglàmlumờlýtrí.Nólàmtatưởngchừngmìnhbấtbại,

khiếntaquánhạycảmvàkhóthânthiệnkhicóngườitháchthứcquyềnlực.Thànhcônglàmtabớtđikhảnăngthíchnghivớitìnhthế.Dầndàtasẽnghĩrằngthànhcônglànhờnghịlựccủamình,chứkhôngdochiếnlượcvàkếhoạch.Đólàđiềusailầm.

HãybắtchướcMadamedePompadour,cầnnhớrằngkhoảnhkhắcvinhquanglàkhoảnhkhắcmàtacầnvậndụngsựkhônngoanvàchiếnlượcnhiềunhất,nhằmcủngcốcơsởquyềnlực,nhìnnhậnvaitròcủamaymắnvàhoàncảnhđốivớithànhcông,đồngthờicảnhgiáctrướcmọiđổithaytrongthờivận.Chínhlúcvinhquanglàlúctacầnápdụngtròchơicủatriềuthần,đồngthờichúýhơnnữađếnnhữngnguyêntắccủaquyềnlực.

Mốinguytolớnnhấtxuấthiệnvàokhoảngkhắcvinhquang.

(NapoléonBonaparte,1769-1821)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Quyềnlựccónhịpđiệuvàkhuônmẫucủariêngmình.Chiếnthắngtrongcuộcchơinàylànhữngaikiểmsoátđượcnhữngkhuônmẫuvàtùynghibiếnđổichúng,vàhọvẫngiữvữngnhịpđiệutrongkhikẻkháclạilạcbước.Cốtlõicủachiếnlượclàkiểmsoátđượcđiềusắpxảyra,trongkhicơnphấnchấncủavinhquangsẽlàmtamấtquyềnkiểmsoáttheohaicách.Thứnhất,tathànhcônglànhờmộtkhuônmẫu,màtalạicókhuynhhướnglặplạikhuônmẫuấy.Tasẽcốchuyểnđộngtheocùnghướngcũmàkhôngthèmdừnglạixemđócònlàhướngtốtnhấtvớitahaykhông.

Thứhai,thànhcôngsẽcóchiềuhướnglàmmờtâmtrí,vàtabịtìnhcảmđiềukhiển.Tựchorằngmìnhbấtbại,tasẽhànhđộnghunghănghơn,cókhảnănglàmđổvỡtấtcảsựvinhquangvừađạttới.

Bàihọcởđâylà:Ngườitàibaphảithayđổinhịpđiệuvàkhuônmẫu,chỉnhsửalộtrình,thíchnghitìnhthế,tùycơứngbiến.Thayvìđểchocáitrớntiếptụcđẩymìnhđitới,ngườitàibasẽbiếtdừnglạiquansáttìnhhình.Họtựtrấntĩnh,tạomộtkhoảnglùiđểsuyxéttậntườngmọidiễnbiến,xemxétvaitròcủahoàncảnhvàvậnmayđốivớithànhcông.Tạicáctrườngdạycưỡingựa,câunóiđượclặpđilặplạilàtaphảicókhảnăngtựđiềukhiểntrướckhiđiềukhiểnđượcconngựa.

Trongcuộcchơiquyềnlực,vậnđỏvàhoàncảnhluôncóvaitròkhôngnhỏ.Điềunàylàtấtyếuvàlàmchocuộcchơithúvịhơn.Nhưngchodùtacónghĩnhưthếnào,thìvậnmayvẫnnguyhiểmhơnvậnrủi.Vậnrủisẽdạyta

nhiềubàihọcvềtâmkiênnhẫn,phốihợpthờibiểu,vàchuẩnbịtinhthầnchotìnhhuốngxấunhất.Vậnmaylàmtalạcvàolốingượclại,khiếntatựhàochorằngsựgiỏigiangsẽgiúpmìnhchiếnthắng.Chắcchắnthờivậnsẽđổithay,vàkhiđiềuđóxảyrarasẽhoàntoànhụthẫng.

Ngườinàoliêntiếpthànhcôngcóthểbịnhiễmmộtloạisốt,vàngaykhicảhọcốtrấntĩnhthìcấpdướilạiéphọvượtquámụctiêu,sachânvàovùngnướcxoáy.Vớidạngcấpdướihayxúigiụcnhưvậy,bạnphảicócáchxửlý.Chứnếuchỉđơngiảncabàitiếtchếthìhọsẽbảomìnhyếuđuốivàkhôngbiếtnhìnxatrôngrộng.Quyềnlựccủabạncóthểgiảmnếuhọthấybạnthắngrồimàkhôngdámđánhnữa.

KhithủyquâncủatướngPericlesliêntụcchiếnthắngtrênvùngBiểnĐenvàonăm436TCN,nhândânthànhAthensvôcùngphấnkhởivàthúcgiụcôngtiếptụcđánhnhanhđánhmạnh.HọmơướcchinhphụcAiCập,nghiềnnátPersia,tiếnchiếmSicily.Mộtmặt,Periclesđiềutiếtbớtcáccảmxúcnguyhiểmcủadânchúngbằngcáchcảnhbáovềmốinguykhinhđịch.Mặtkhácôngthỏalònghọbằngnhữngchiếntrậnnhỏmàôngbiếtchắcchiếnthắngdễdàng,đồngthờiravẻnhưđểdànhtổnglựcchochiếndịchtolớnsaucùng.Hậuthếchỉbiếtđượctàikhéoléocủaôngtrongcuộcchơinày,saukhiôngquađời,khinhữngkẻmịdânkháclêncầmquyền,thúcđẩyAthenstiếncôngSicily,vàchỉtrongthờigianngắnđãhủydiệtnguyêncảđếchế.

Nhịpđiệuquyềnnăngthườngkhiđòihỏitaphảiluânphiênsửdụngsứcmạnhvàmánhkhóe.Quánhiềubạolựcsẽtạoraphảnứng,quánhiềumánhkhóe,chodùquỷquyệtcáchmấy,cuốicùngcũnglòiđuôi.TạiNhậtBảnhồithếkỷXVI,vânglệnhsứquânOdaNobunaga,vịtướng(vàlàNhậthoàngtươnglai)HideyoshixuấtquânvàmangvềchiếnthắngvangdộikhiđánhbạibạoquânvĩđạicủatướngYoshimoto.LúcấysứquânmuốnHideyoshithừathắngxônglênnghiềnnátthêmmộtkẻthùhùngmạnh,nhưngHideyoshinhắcsứquânnhớmộtthànhngữxưa:“Khivừathắngmộttrậnđánh,nhớthắtchặtdâybuộcnóntrận”.Hideyoshichorằngđâylàlúcmàsứquânnênchuyểntừsứcmạnhsangmưukếvànghibinh,tạoramộtloạtliênminhhỏamùđẻđâmbịthócthọcbịgạo.

Nhữngngườivượtquámụctiêubanđầuthườnglàđểlàmđẹplòngchủnhân.Nhưngkhinỗlựctháiquá,chínhchủnhânsẽnghingờbạn.Đãnhiềulần,mộtsốtướnglãnhdướiquyềnvuaPhilipxứMacedonbịthấtsủngvàgiángchứcngaysaukhichiếnthắngvinhquang.Philiperằngchỉcầnmộtvinhquangnhưthếnữathôi,thìvịtướngkiasẽtrởthànhkìnhđịchcủa

mình.

Khiphụcvụchochủ,bạnnênkhônngoangiớihạncácchiếnthắngcủamình,đểchochủcônghưởnghếtvinhquang,đừnglàmhắntachộtdạ.Vàbạncũngnênlậpramộtkhuônphépphụctùngnghiêmchỉnhđểđượchắntindùng.VàothếkỷIVtrướccôngnguyên,mộtvịtiểutướngdướitrướngthốngsoáiNgôKhởi[12]bỗngdưnghăngtiếtlên,thúcngựaxungphongkhichưacópháolệnh,vàlúcquayvềkhoáitránémxuốngđấtmấycáiđầucủatướngđịch.Anhtatựhàovềtàichémtướngtrongchớpmắt,nhưngNgôKhởituyệtnhiênkhôngấntượng.“Đúnglàmộtvịtướngtài,”ôngthởdàikhilệnhchobinhsĩmangtiểutướngkiarachémđầu,“nhưngbấttuânquânlệnh”.

Cònmộttìnhhuốngkhácmàmộtthànhcôngnhỏcóthểlàmhỏngcơmaychomộtthànhcônglớnhơn,đólàkhichủnhânchiếucốta:Lúcấycóthểlàdạidộtnếutađòihỏithêm.Tasẽbịđánhgiálàdễdaođộng-tacảmthấynhưthếlàchưađủ,vàcốgắngvơvétcàngnhiềucàngtốtkhicódịp,mộtdịpmaycóthểkhônglặplại.Cáchhaynhấtlàtalịchsựđónnhậnânhuệđórồiluibước.Nhữngđặcânkhácsaunàysẽtựđếnmàtakhôngphảiđòihỏi.

Cuốicùng,điềuquantrọnglàbiếtchọnthờiđiểmđểdừng.Điềugìđếnsaucùngsẽkhiếnmọingườighinhớnhưmộtloạidấuchấmthan.Lúctốtnhấtđểdừnglạivàrađilàsaukhichiếnthắng.Chứcòntiếptụcthìhiệuquảsẽgiảmthiểu,thậmchíbiếtđâusauđótabạitrận.Đốivớicôngtácthẩmvấn,giớiluậtsưthườngkhuyên“Luôndừnglạisaukhichiếnthắng.”

Hìnhảnh:

Icarusrơitừtrờicao.ÔngchaDedalusđãdùngsápdánlôngvũvàonhauđểchếranhữngcặpcánhgiúphaichaconbaythoátkhỏimêcungcóquáithúMinotaur.Saysưabaylượn,Icarusbaycànglúccàngcao,chođếnkhitianắngmặttrờilàmchảysáprớtlông,vàanhrarơitòmchítử.

Ýkiếnchuyêngia:

Cácvươngtônvànhữngnềncộnghòanênhàilòngvớivinhquang,bởikhimuốnđượcthêm,họthườngthấtbại.Việcsửdụngngônngữsỉnhụcnhắmvàokẻthủphátxuấttừsựngạomạncủavinhquang,hoặctừảovọngchiếnthắng,vốncuốicùngsẽlàmngườitasailầmcảtronglờinóivàhànhđộng,bởivìkhiảovọngnàylàmlýtrílumờ,nócũngkhiếnhọđiquámụctiêu,vàxuihọhysinhmộtgiátrịchắcchắnđểđổilấyđiềuđượctinlàgiátrịhơn,nhưngthậtbấpbênh.

(NiccolòMachiavelli,1469-1527)

NGHỊCHĐẢO

NhưMachiavellitừngkhuyên:hoặclàtatậndiệtkẻthù,hoặclàthachonótoànmạng.Trừngphạtnửavờichỉlàmhắntănglòngcămhậnvàtìmcáchbáothù.Vìvậyhễđánhđịchlàđánhchotannátkhôngthểtồntại.Tanêndằnlòngtronggiâyphútchiếnthắng,nhưngnhưthếkhôngphảiđểkhôngnghiềnnátkẻthù,màđểđừngtiếncôngnhữngđốithủkhácmộtcáchvôích.Takhôngkhoandungvớikẻthù,nhưngcũngđừngtạorakẻthùmớibằnghànhđộngtháiquá.

Saukhichiếnthắng,nhiềungườităngcườngcảnhgiácvìhọthấylàchiếnthắngđãmanglạichohọthêmnhiềucủacảiđểcanhchừngvàbảovệ.Tacũngnêncảnhgiác,nhưngđừngđểsựcảnhgiácnàylàmmìnhdodự,hoặcmấtkhíthế,màchỉdùngsựcảnhgiáclàmdâycươnghãmbớttínhnôngnổi.Cáikhíthếnàythườngđượcđánhgiáquácao.Thànhcônglàdota,vànếuthànhcôngnốitiếpthànhcông,thìđólàkếtquảviệccủatalàm.Chứnếutinvàokhíthế,tasẽbịxúccảmtácđộng,làmchậmcácđộngtácchiếnlược,vàcókhuynhhướnglặplạinhữngphươngphápcũ.Hãynhườngcáikhíthếđóchonhữngaikhôngthểtincậyvàođiềugìtốthơn.

NGUYÊNTẮC48

THIÊNHÌNHVẠNTRẠNG

Nếubạnchọnchomìnhmộthìnhthểcốđịnh,mộtkếhoạchhiểnnhiên,xemnhưbạnvạcháochongườitaxemlưng.Tráilại,bạnnênluônchuyểnđộngvàthayhìnhđổidạng.Hãychấpnhậnthựctếrằngkhôngcógìcốđịnhvàkhôngnguyêntắcnàobấtdibấtdịch.Cáchphòngthủtốtnhấtlàphảilinhhoạtnhưnước,khôngcóhìnhthùnhấtđịnh.Đừngbaogiờỷlạivàotínhổnđịnhhoặctrậttựlâubên.Mọithứđềuthayđổi.

VIPHẠMNGUYÊNTẮC

VàothếkỷXVIIItrướccôngnguyên,cácthànhbangởHyLạplớnmạnhđếnmứckhôngcònđủđấtđaichodânsốngàymộtgiatăng.Họbènnhìnrabiển,đithiếtlậpthuộcđịaởvùngTiểuÁ,Sicily,bánđảoItalia,ngaycảchâuPhi.NhưngthànhSpartalạibịnúinonvâyquanh,khôngcólốitrổraĐịaTrungHải,nêndânchúngSpartakhôngphảilàdânđibiển.Vìvậyhọbuộclòngphảigâyhấnvớinhữngthànhbangchungquanh,trongmộtchuỗinhữngxungđộtdữdộikéodàihơntrămnăm,vớikếtquảlàhọthugomđượcmộtvùngđấtrộnglớnchocưdâncanhtác.Tuynhiêngiảiphápnàylạitạorabàitoánmới:Làmsaogiữvữngvàduytrìtrậttựởnhữngvùngchiếmđóng?DânsốnhữngvùngấyđônggấpmườidânSparta,chắcchắnngàynàođósẽdiễnratrậnphụcthùkhủngkhiếp.

Đốicùng,Spartaphảihìnhthànhmộtxãhộihướngvềthuậtchiếntranh.DânSpartaphảimạnhhơn,cứngrắnhơn,hunghãnhơnnhữngngườilánggiềng.Chỉcócáchnàyhọmớitiếptụcsốngcònvàổnđịnh.

Khivừalênbảy,đứabétraithànhSpartasẽbịbắtkhỏigiađìnhđểđưavàomộtloạicâulạcbộquânsự,nơihuấnluyệnnóchiếnđấuvàsinhhoạttheokỷluậtsắt.Ngủtrêngiườngcứnglótsậy,chỉđượcphátchomộtbộáongoàimặcsuốtcảnăm,khôngđượchọchỏihaythựchànhbấtkỳbộmônvănhóanghệthuậtnào.TấtnhiêncưdânthànhSpartakhôngđượcbiếtđếnâmnhạc,vàchỉchophépbọnnôlệsảnxuấtranhữngsảnphẩmtiểuthủcôngnàotốicầnchosinhhoạt.Nhữngkỹnăngduynhấtđượcdạylàkỹnăngquânsự.Đứabénàotrôngyếuớtsẽbịbỏchochếtđóitronghangđộngtrênnúi.Spartakhôngchophépbấtkỳhìnhthứcmậudịchhaytiềntệnào,vìhọtinrằngtiềntàichỉgâyrachiarẽvàíchkỷ,làmsuyyếukỷluậtchiếnbinh.Nguồnthunhậpduynhấtđượcchophéplànôngnghiệp,hầuhếttrênnhững

cánhđồngthuộcsởhữunhànước.

ĐầuócđơngiảncủacưdânthànhSpartagiúphọhìnhthànhbinhchủngbộbinhhùngmạnhnhấtthờibấygiờ.Họđánhđâuthắngđó,vinhquangnốitiếpvinhquangnhưngchưabaogiờnghĩđếnviệclậprađếchế.Họchỉmuốngiữvữngnhữnggìđãchiếmđược,vàbảovệnhữngvùngđấtấychốngngoạixâm.HàngchụcnămcóthểquađimàkhôngxảyrachútthayđổinàotrongchếđộđãduytrìthànhcôngnguyêntrạngcủaSparta.

TrongkhiđómộtthànhbangkháccũnglớnmạnhkhôngkémSparta:Athens.Thànhbangnàyđượclợithếbờbiển,chủyếulàđểgiaothươnghơnlàtạolậpthuộcđịa,vìvậydânAthenstrởthànhthươngnhântàiba.KhôngcứngnhắcnhưSparta,họđápứngvớitìnhthếthậtsángtạo,thíchnghivớiđiềukiệnphátsinh,nhanhchóngtạoranhiềuhìnhthứcxãhộivànghệthuậtmới.Cộngđồngcủahọnhưdòngchảytriềnmiên,vàkhiquyềnlựccàngtăngthìhọcàngtrởthànhmốinguychothànhSparta.

Năm431TCN,cuộcchiếnâmỉtừlâugiữahaithànhbanggiờbùngramãnhliệt.Sau27nămácchiến,bộmáychiếntranhSpartathắngtrận.GiờđâySpartacócảmộtđếchế,vàhọkhôngthểnàonằmyêntrongvỏsònữa.

Sauchiếntranh,tiềncủatừAthensđổvàoSparta.Nhữngchiếnbinhnàychỉbiếtcầmgươmchứkhônghềcótíýniệmgìvềchínhtrịhaykinhtế.Sựgiàusangvàphongcáchsốnggiàusangápđảohọ.NhữngthốngđốcSpartađượccửđicaiquảncácvùngđấttừngthuộcquyềnAthensđềugụcngãtrướcnhữnghìnhthứcthamnhũngthốinátnhất.TuySpartađãđánhthắngAthens,nhưngcáchsốnglinhđộngcủaAthensđãdầnxóimònkỷcươngvàtrậttựnghiêmkhắccủaSparta.TrongkhiđóAthenslạithíchnghivớitìnhhìnhmới,xoayxởpháttriểnthànhmộttrungtâmvănhóavàkinhtế.

Lúngtúngtrướcsựthayđổilớnlao,Spartangàycàngyếuđi.Chỉchừng30nămsaukhithắngAthens,SpartathấtbạitrongmộttrậnchítửvớithànhThebes.Hầuhếtchỉđầuhômsớmmai,thànhbanghùngmạnhnàysụpđổđểkhôngbaogiờgượngdậynữa.

Diễngiải

Trongsựtiếnhóacủamuônloài,hầunhưcáivỏgiápbảovệluôngâyrataihọa.Mặcdùvẫncóvàitrườnghợpngoạilệ,songgầnnhưlúcnàocáivỏcũngtrởthànhcáingõcụtchítửchoconvậtnàoẩnmìnhtrongđó.Vỏbọclàmchochủnhânnódichuyểnchậmchạp,đikiếmănvấtvảhơn,vàlạitrở

thànhmồingonchothúsănmồinhanhnhẹn.Loàithúnàohướnglêntrờihayrabiển,loàinàodichuyểnmaulẹvàbấtthầnđềuhùngmạnhvàantoànhơn.

Khiphảigiảiquyếtbàitoánkhólàkiểmsoátđượcdânsốđônghơn,Spartaphảnứngnhưmộtconthúđanghìnhthànhmộtcáimaibảovệ.Giốngnhưloàirùa,Spartađànhhysinhtínhlinhhoạtchosựantoàn.Họcốgắngxoayxởđểgiữvữngổnđịnhsuốtbatrămnăm,nhưngvớicáigiánào?Ngoàivănhóachiếntranhrahọkhôngcònloạivănhóanàokhác,khôngcónghệthuậtđểxoadịucăngthẳngvàloâuvềhiệntrạngđấtnước.Thắngtrậnđồngnghĩavớiviệcphảiquảnlýthêmnhiềuđấtđai,điềumàhọkhôngmuốn.Thuatrậnlàphảichấmdứtbộmáyquânsự,điềumàhọcũngkhôngmuốnnốt.Chỉcótìnhtrạngbấtdibấtdịchmớigiúphọsốngcòn.Nhưngtrênthếgiớinàykhôngcógìổnđịnhmãi,vàcáivỏsòhoặcchếđộmàbạntriểnkhaiđểtựbảovệ,đếnmộtngàynàođósẽgâytaihọa.

TrongtrườnghợpSparta,họkhôngthuabinhđộicủaAthens,màthuatiềnbạccủaAthens.Tiềnbạcsẽchảyvềbấtcứnơinàothuhútnóvàgieorắchỗnloạn.Vềlâuvềdài,tiềnbạcbiếnAthensthànhngườichinhphục,bằngcáchxâmnhậpchếđộSpartavàxóimònchiếcáogiápbảovệ.Trongcuộcchiếngiữahaichếđộ,Athensđủlinhhoạtvàsángtạođểthayhìnhđổidạng,trongkhiSpartachỉcànglúccàngcứngrắnchođếnkhirạnnứt.

Đólàcáchmàthếgiớinàyvậnhành,chodùđólàloàivật,vănhóa,haycánhânconngười.Đốimặtvớisựkhắcnghiệtvànhữnghiểmnguycủathếgiới,loàisinhvậtnàocũngpháttriểnhệthốngbảovệ-mộtlớpgiáp,mộtchếđộcứngrắn,mộtnghithứcvỗan.Tuycóthểhiệuquảtrướcmắt,songvềlâuvềdàisẽgâytaihọa.Nhândânđangcònglưngdướiáchmộtchếđộvànhữngphươngcáchvậnhànhcứngrắnsẽkhôngthểchuyểnđộngnhanhnhạy,khôngthểcảmnhậnhoặcthíchnghivớiđổithay.Họsẽìạchlòngvòngngàycàngchậmdầnchođếnkhibướcvàolốimòntựdiệtcủaloàikhủnglong.Hãyhọccáchthíchnghivàlinhđộng,nếukhôngbạnsẽkhôngthểsốngsót.

Cáchhaynhấtlàphảibiếnthiênhìnhvạntrạng.Khôngcóloàisănmồinàocóthểtấncôngnếuchúngkhôngthểpháthiệnrata.

TUÂNTHỦNGUYÊNTẮC

KhiThếchiếnIIkếtthúcvàquânNhậtbịđánhđuổikhỏiTrungQuốc,TưởngGiớiThạchlãnhđạopheDânquốcquyếttâmtiêudiệtpheCộngsản.

Vàonăm1935họgầnnhưthànhcôngkhidồnpheCộngsảnvàocuộcTrườngchinhđầygianlao.TuyphụchồiđượcphầnnàotronglúcthờikỳchốngNhật,nhưnglựclượngCộngsảnvẫncònrấtyếu.Họchỉkiểmsoátvàivùnghẻolánhmiềnquê,vũkhícủahọthôsơ,khôngđượchuấnluyệnquânsựchínhquy,khônglàmchủđượcphầnlãnhthổquantrọngnàongoàivùngMãnChâusaukhiquânNhậtrútlui.ChínhnơinàymàTưởngquyếttậptrunglựclượngưutúnhấtđểtấncông.Ôngdựđịnhtiếnchiếmcácđôthịchủchốt,rồitừđóbànhtrướngkhắpvùngcôngnghiệpphíaBắc,quétsạchquânCộngsản.MấtMãnChâu,Cộngsảnsẽsụpđổ.

Tronghainăm1945và1946kếhoạchvậnhànhhoànhảo:PheDânquốcdễdàngchiếmđóngcácthànhphốchủchốtởMãnChâu.QuânCộngsảntháoluivềnhữngvùngsâuvùngxakhóvươntới.Nhưngtừđó,nhiềutoánlínhnhỏcủahọlạiliêntụcquấynhiễuquânđộiDânquốc,phụckíchlẻtẻ,nhanhchóngrútlui,khôngbaogiờliênkếtlạithànhmộtđoànquânđôngđảonênrấtkhótiếnđánh.QuânCộngsảnchiếmmộtthịtrấnnàođóchỉvàituầnrồilạibỏngỏ.Khôngcótiềnquânlẫnhậuquân,họchuyểnđộngnhưthểthủyngân,khôngbaogiờởlâumộtchỗ,thoạtẩnthoạthiện.

PheDânquốcquytháiđộđóchohaiviệc:Hènnhátkhôngdámđươngđầuvớiđạiquânvàkhôngcókinhnghiệmchiếnlược.LãnhtụCộngsảnMaoTrạchĐônghìnhnhưlàmthơvàtriếtlýgiỏihơnđiềubinhkhiểntướng,trongkhiTưởng[13]đãtốtnghiệpkhoaquânsựtạiphươngTây,đồngthờilàmônđồthuầnthànhcủanhàtưtưởngquânsựlừngdanhCarlvonClausewitz.

TuynhiêndầndàcáchđánhcủaMaocũngthànhhình.SaukhipheDânquốcchiếmđôthịvàđểchoquânCộngsảngiữvùngđượcxemlàvôdụngcủaMãnChâu,thìngườiCộngsảnlạibắtđầusửdụngkhônggianrộnglớnấyđểbaovâyđôthị.NếuTưởngpháimộtđộiquândichuyểntừthịtrấnnàysangtăngviệnthịtrấnkhác,pheCộngsảnsẽchọcsườnđộiquânấy.LựclượngDânquốcdầndàbịmanhmúnthànhkhúcnhỏvàcôlập,bịcắtđứtquânnhuvàliênlạc.HỏalựcDânquốcvẫncònrấtmạnh,nhưngnếukhôngdichuyểnđượcthìíchlợigì?

QuânDânquốcbắtđầulosợ.NhữngngườichỉhuyhọđangantoàncáchxamặttrậncóthểcườinhạoMao,nhưngbảnthânhọtừngtrựctiếpđốiđầuvớiquânCộngsảntrênnúinênbiếtsợtàixuấtquỷnhậpthần.Giờđâyhọlạibịkẹtcứngtrongthànhphố,thấyrõquânthùdichuyểnnhưchớp,linhđộngnhưnhữngdòngnướctừmọiphíatrànvề.Hìnhnhưhọđôngcảtriệungười.HơnnữapheCộngsảncònvâyhãmtinhthầnpheDânquốcbằnghìnhthức

tuyêntruyền,kêugọihọđàongũ.

Từtrongtâmtrí,pheDânquốcđãmuốnđầuhàngrồi.Nhiềuđôthịbịbaovâyvàcôlậpđãsụpđổtrướckhibịtấncôngtrựctiếpnênnhanhchóngthấtthủ.Tháng11năm1948,quânđộiDânquốcđầuhàngpheCộngsản-mộtđònnhụcnhãchođộiquânmạnhhơnhẳnvềmặtkỹthuật,mộtđònmangtínhquyếtđịnhtrongcuộcchiếntayđôiđó.Sangnămsau,pheCộngsảnkiểmsoáttoànbộTrungQuốc.

Diễngiải

Hailoạicờgầngiốngchiếnlượcquânsựnhấtlàcờvuavàcờvây[14]Áchâu.Bàncờvuathìnhỏ,vànếusovớicờvâythìcờvuatấncôngtươngđốinhanhhơn,buộchaibênphảirađònquyếtđoán.Cờvâychơitrênbànlớnhơn,với361đườnggiaonhau,vớivịthếgầngấpsáulầnsovớicờvua.Haibênluânphiênđặtnhữngquâncờđenvàtrắngởnhữngchỗgiaonhau,vớimụcđíchlàcôlậpquâncờđốiphương.

ĐượcTrungQuốcgọilàcờvây,mộtváncờvâycóthểcóđến300bướcdichuyển,vớichiếnlượclinhđộngvàtinhvihơncờvua,chầmchậmtriểnkhai.Đườngthếbanđầudoquâncờcủatatạoracàngphứctạpthìđốiphươngcàngkhóđoánchiếnlược.Giànhquyềnkiểmsoátmộtkhuvựctrênbàncờlàchuyệnkhôngđáng,tráilạitaphảibiếtnghĩtrênbìnhdiệnrộnghơn,sẵnsànghysinhcontépđểbắthếtmẻcá.Điềutacầnkhôngphảilàcốthủmàphảilàtínhlưuđộng.Nhữngquâncờdiđộngsẽcôlậpđốiphươngvàotừngvùngnhỏ.Mụctiêukhôngphảilàtrựctiếpgiếtquânđốiphươngnhưởcờvua,màgàiđốiphươngvàothếtêliệtđểhắnchếtcứng.Cờvuathìtuyếntính,chuộngvịtrí,tấncônghunghăng.Cờvâythìphituyếntínhvàlinhhoạt,tấncônggiántiếpchođếncuốiváncờ,khingườichiếnthắngsẽbaovâycácquâncờcủađốithủbằngmộtnhịpđộtăngdần.

CácnhàchiếnlượcquânsựTrungQuốcchịuảnhhưởngcờvâytừnhiềuthếkỷnay.MaoTrạchĐôngthườngchơimôncờnàyvàvậndụngýniệmcờvàochiếnlược.Chẳnghạnmộtýniệmchủchốtlàbànhtrướnghếtdiệntíchcủabàncờtheonhiềuhướng,đểđốithủkhôngthểlườnghếtđượcýđồcủatatheokiểutuyếntính.

Maokhuyếnkhíchcácbinhđoàncủaôngđánhtheokiểucờvây,saochiđịchkhôngthểđoántrướcýđịnhhoặchướngđiềubinh.Địchsẽmấtthìgiờtruyđuổi,hoặcnhưTưởngGiớiThạch,ôngtađánhgiáthấpđốiphươngnênlơilỏngphòngvệ.VànếulàmtheohọcthuyếtTâyphươnglàtậptrungvào

từngvùngduynhất,ôngtasẽtrởthànhcáibiabấtđộngđểđốiphươngbaovây.Cáchđánhtheokiểucờvâylàvâyhãmđầuócđốithủ,dùngchiếntranhtâmlý,tuyêntruyềnvậnđộng,cùngvớicácchiếnthuậtkhiêukhíchđểlàmđốiphươngrốirenmàxuốngtinhthần.QuânđộiCộngsảncủaMaocũngápdụngchiếnlượcnhưthế-thiênhìnhvạntrạng,khiếnđốiphươngrốitrívàkinhhãi.

Trongkhicờvuathìtuyếntínhvàtrựctiếp,cờvâygắnvớiloạichiếnlượcthíchnghivớithếgiớitađangsống,nơinhữngtrậnđánhđượcthựchiệngiántiếphơn,trênnhữngbìnhdiệnrộnglớnvàkếtnốilỏnglẻovớinhau.Nơiđó,cácchiếnlượctrừutượngvàđachiều,hoạtđộngởquymôngoàikhônggianvàthờigian:Quymôtrínãocủanhàchiếnlược.Hìnhthứcchiếnđấulinhhoạtnàyưutiênchosựchuyểnđộnghơnlàvịtrí.Tốcđộvàsựuyểnchuyểnkhiếnđốithủkhônglườngtrướcbướcdichuyểncủata.Vàkhikhôngthểnắmđượcýđồ,địchsẽkhôngđềrađượcchiếnlượcnàođểchốnglại.Vậytacứbiếnthiênnhưsươngkhói,khôngchừamộtkhíacạnhcụthểnàochođịchđánh.Trongkhicốgắngtruyđuổivàsuyđoánđểthíchnghivơitínhchấtbảnglảngcủata,địchsẽtừtừsuykiệt.

Khingươimuốnđánh,takhôngchừacơhộivàngươikhôngtìmthấyta.Nhưngkhimuốnđánhngươi,tađãchắcrằngngươikhôngthểlảngtránhvàtađánhdứtkhoát…cànquétngươi…Địchtiếnthìtalùi,địchhạtrạithìtaquấynhiễu,địchsuyyếutatấncông,địchtháoluitatruyđuổi.

(MaoTrạchĐông,1893-1976)

CỐTTỦYCỦANGUYÊNTẮC

Độngvậtngườikhácvớiloàithúnhờluônsángtạoranhiềuhìnhthứcmới.Ítkhibiểuhiệncảmxúcmộtcáchtrựctiếp,loàingườidiễntảquangônngữ,hoặcquanhữngnghithứcxãhộiđượcchấpnhận.Chúngtakhôngthểchiasẻcảmxúcmàkhôngthôngquamộthìnhthức.

Songcáchìnhthứcmàtatạoralạiluônthayđổi-trongthờitrang,phongcách,ởnhữngnơinàothểhiệntâmtrạngđươngđại.Chúngtaluônthayđổinhữnghìnhthứcthừahưởngđượctừcácthếhệtrước,vàđólàdấuhiệucủasựsốngvàsứcsống.Tấtnhiênnhữngthứnàokhôngthayđổi,nhữnghìnhthứcnàohóaxơcứng,tacócảmgiácnhưchúngđãchếtvàtadiệtbỏchúng.Giớitrẻbiểulộđiềuđórõrệtnhất:Khôngchấpnhậnnhữnghìnhthứcmàxãhộiápđặt,tínhcáchcủahọlạichưahìnhthành,giớitrẻthửnghiệmvớinhữngđặcđiểmcủariêngmình,quamộtsốmặtnạvàtưthếđểtựkhẳng

định.Đóchínhlàsứcsốngvậnhànhđộngcơcủahìnhthức,tạoranhữngthayđổithườngxuyêntrongphongcách.

Hồicòntrẻ,ngườitàibathườngbộclộsángtạokhisửdụngmộthìnhthứcmớiđểbiểulộmộtcáimới.Xãhộixemhọlàkẻquyềnlựcbởivìxãhộicầncócáimớivàtưởngthưởngcáimới.Vấnđềchỉphátsinhsaunày,khinhữngngườitàibađólớntuổihơn,trởnênbảothủvàíchkỷ.Lúcấyhọkhôngcònmơướctạoracáimới,tínhcáchhọđãhìnhthành,thóiquenđãđóngbăng,vàsựxơcứngbiếnhọthànhnhữngmụctiêudễtriệthạ.Aicũngđoánđượcnướccờhọsắpthựchiện.Thayvìđượcnểphụchọlạikhiếnmọingườinhàmchán:Bướcxuốngsânkhấuđi!Mọingườibảo,nhườngchỗchongườikhác,choaiđótrẻhơn.Khibịquákhứgiữchân,kẻquyềnlựctrôngkhôihàilàmsao-họlànhữngtráiquảchín,chựcchờrơirụng.

Quyềnlựcchỉcóthểpháttriểnquacáchìnhthứclinhđộng.Chươngnàykhuyênbạnkhôngnêngiữmãimộthìnhdạngrõrệt,nhưthếkhôngcónghĩalàbạnphảicómộthìnhdạngnhấtđịnh,bởicáigìcũngcóhìnhdángcả,khôngthểnàokhông.Ởđây,takhẳngđịnhrằngsựvôđịnhhìnhcủaquyềnlựctrônggiốngnhưnước,hoặcthủyngân,sẽmangdángvóccủavậtchứa.Luônthayđổinênluônbấtngờ.Ngườiquyềnlựcluôntạorahìnhthểmới,vàquyềnlựchọphátxuấttừtốcđộthayđổi.Vôđịnhhìnhlàvôđịnhhìnhđốivớisựquansátcủakẻthù,đểchúngkhôngthểthấybấtkỳđiềugìnhấtđịnhmànhắmvào.Đólàtưthếđầutiêncủaquyềnlực:Địchkhôngthểlường,khôngthểnắmbắt,vìtavôđịnhvàchớpnhoángnhưthầnMercury,vịthầncókhảnăngthiênhìnhvạntrạngvàsửdụngkhảnăngnàyđểđạináothiênđìnhtrênđỉnhOlympus.

Conngườitiếnhóavềhướngtrừutượng,ngàycàngthiênvềtinhthầnhơnvậtchất.Hướngtiếnhóanàyrõrệtởlĩnhvựcnghệthuật,vàcũngcóthểthấyởbìnhdiệnchínhtrị,vốncànglúccàngbớthungbạocôngkhai,nhưngtăngtínhphứctạp,giántiếpvàđầuóc.Chiếntranhvàchiếnlượccũngphảitheokhuynhhướngnày.Chiếnlượcngàynaykhôngcònlàđiềubinhkhiểntướngtrongkhônggianquyướcnữa,màtậndụngnhữngngõngáchcủabộócconngười.

T.E.Lawrencecólẽlànhàchiếnlượchiệnđạiđầutiêntriểnkhailýthuyếttrừutượngtrongchiếntranhdukích.ÝtưởngcủaLawrenceđãảnhhưởngđếnMao.LawrencechungsứcvớingườiẢRậpđểchốnglạiThổNhĩKỳ.ÔngmuốnchiếnbinhẢRậpcókhảnănghòalẫnvàosamạcmênhmông,khôngtụtậpvềmộtđiểmnhấtđịnhđểtrởthànhmụctiêuchođạiquânThổ.KhipheThổvộivàngtiếnđánhđạoquânmaấy,họchỉtiêutốnsứclựclùng

sụckhắpnơi.Tuyhỏalựchọmạnhhơn,nhưngquânẢRậpchơitròmèovờnchuột,khiếnpheThổkhôngbiếtđườngnàomàlần,dầndàđâmhoangmang.“Hầuhếtcáccuộcchiếnđềumangtínhchạmtrán…Cuộcchiếncủachúngtaphảimangtínhhợptan,”Lawrenceviết.“Chúngtaphảingănchặnđịchbằngmốiđedọacâmlặngcủasamạcmênhmôngbíẩn,phảiđợiđếnlúctatiếncôngthìđịchmớibiếttaởchỗnào.”

Trongmộtthếgiớimàchiếntranhgiántiếpđangđượcthời,thìtínhvôđịnhhình,nghĩalàthiênhìnhvạntrạng,làđiềuchícốt.

Yêucầutâmlýđầutiênchotínhvôđịnhhìnhlàvớinhữngviệcxảyra,tađừngxemđólàxúcphạmcánhân.Đừngbaogiờđểchođịchthấybấtkỳdấuhiệuthủthếnào.Vìkhithủthế,tasẽđểlộcảmxúc,xemnhưhiệnnguyênhình.Lúcấyđốithủbiếthọđãđánhtrúngchỗnhượccủata,dạngnhưgótchâncủaAchilles,từđóvềsauhọcứnhắmvàođấymàđánhtiếp.Vìvậytahãyrènluyệntâmlýđừngxemviệcgìlàcánhâncả.Đừngbaogiờnổigiậnkhingườikháccốtìnhchọcgiận.Hãybiếngươngmặttathànhcáimặtnạnvôđịnh,lúcđóchínhđốiphươngmớinổiđóavàmấtphươnghướng.

NamtướcJamesRothschildđãsửdụngchiêunàyrấtxuấtsắc.LàngườiĐứcgốcDoTháisốngtrongmôitrườngbàingoạiởParis,ôngkhôngbaogiờxemsựxúcphạmnàođólàhướngvàocánhânmình,vàôngcũngkhôngbaogiờchothấylàôngbịxúcphạm.Ngoàiraôngcòntựthíchứngvớithờitiếtchínhtrị,chodùthờitiếtấyrasao–thờikỳPhụchồiquânchủcứngnhắccủaLouisXVIII,triềuđạimangtínhtưsảncủaLouis-Philippe,cáchmạngdânchủ1848,kẻmớiphấtLouis-Napoléonlênngôinăm1852.Rothschildđềuchấpnhậnhết,rồihòamìnhvàothờiđại.Ngườitabảoôngđạođứcgiảhoặccơhộicũngmặc,vìđiềukhiếnôngđượcưachuộnglàtàisảnchứkhôngphảiquanđiểmchínhtrị.Tàisảncủaôngđãtrởthànhthứtiềntệcủaquyềnlực.Ôngcứungdungthíchnghivàphátđạtmàkhôngbaogiờđểlộrabấtkỳhìnhthùgì,trongkhinhữnggiatộccaosangkhác,tuygiàunứtđốđổváchhồiđầuthếkỷ,nhưngsauđólàtángiabạisảnvìthờivậnthayđổithậtkhólường.Vìvẫnvấnvươngvớiquákhứnênhọđãítnhiềuhiệnramộthìnhthứcnhấtđịnh.

Xuyênsuốtchiềudàilịchsử,phongcáchvôđịnhhìnhđượcứngdụngnhiềuhơnhếtbởinhữngnữhoàngtrịvìmộtmình.Chứcvịnữhoàngkhácbiệtcơbảnvớimộtngaivua.Làmộtphụnữ,bàsẽbịquầnthầnnghingờkhảnăngcaitrịvàsứcmạnhtinhthần.Nếuchiếucốmộtphetrongcuộcchiếnýthứchệ,bàsẽbịchêlàhànhđộngtheocảmxúc.Nhưngnếuđènéncảmxúcđể

đóngtrọnvaiđộctàitheokiểuđànông,bàvẫnsẽbịchỉtrích.Vìvậycólẽdobảnchấthoặckinhnghiệm,cácnữhoàngcókhuynhhướngcaitrịmềmdẻo,màrốtcuộcđãchứngtỏlàhữuhiệuhơnhìnhthứctrịvìthẳngthừngvànamtính.

HaiđiểnhìnhcủaphongcáchtrịvìvôđịnhhìnhlàNữhoàngElizabethnướcAnhvàNữhoàngCatherineVĩđạinướcNga.KhinổracuộcchiếntànbạogiữahaipheTinLànhvàCônggiáo,Elizabethchọnlốitrungđạo.Bàkhôngliênminhvớiphenào,màchỉcốduytrìhòabìnhđếnkhiđấtnướcđủmạnhđểđươngđầuvớichiếntranh.Triềuđạicủabàlàmộttrongnhữngtriềuđạivinhquangnhấtlịchsửnhânloại,nhờkhảnăngthíchnghixuấtchúngvàýthứchệmềmdẻocủabà.

CatherinenướcNgacũngtriểnkhaimộtcáchcaitrịứnghóa.SaukhichồngbàlàHoàngđếPeterIIbịhạbệ,bànắmtoànquyềncaiquảnđấtnướcvàtấtcảmọingườichorằngbàkhôngthểnàosốngsót.Nhưngbàkhôngcótiênkiến,khôngdựavàotriếtlýhaylýthuyếtnàođểchỉđạocácchínhsách.Mặcdùlàkẻngoạibang(quêhươngởĐức)nhưngbànắmrõtâmtrạngngườiNga,biếtđượctâmtrạngấyđãthayđổinhưthếnàoquanămtháng.“Taphảitrịvìnhưthếnàođểchonhândânnghĩrằngchínhhọmuốnthựchiệnnhữnggìmàtabảohọthựchiện,”bànói,vàbàlàmđượcđiềuđóbằngcáchđóntrướcnhữngmongướccủanhândân,đồngthờithíchnghivớinhữnggìhọkhôngmuốn.Khôngbaogiờrataymạnhbạoépuổngđiềugì,CatherineVĩđạiđãcảicáchđượcnướcNgatrongthờigianvôcùngngắn.

Cáchcaitrịvôđịnhhìnhvànữtínhấycóthểlàcáchđểngườiquyềnlựcthànhcôngquanhữngthờikỳkhókhăn,vàlạirấtdễchịuvớinhữngthândândướichếđộấy.Vớicáchcaitrịmềmmỏng,thầndândễvânglời,vìcảmthấyítbịápbức,ítbịoéptheoýthứchệcủakẻtrịvì.Cáchcaitrịnhưthếcũngmởramộtsốtùychọn,vốnkhôngthểcónếuchếđộcứbámriếtmộthọcthuyết.Thoạtđầu,cácchínhphủcứngrắncóvẻhùngmạnh,nhưngvềlâuvềdàisựcứngrắnấysẽmàimònthầnkinh,khiếnnhândânsẽtìmcáchđuổicổchínhphủấy.Tuydễbịchỉtríchsongchínhphủmềmdẻovàvôđịnhhìnhsẽbềnvững,vàcuốicùngnhândânsẽthấychínhphủvớimìnhlàmột,bởivìchínhphủấythayđổitheoluồnggiómới,cởimởvớihoàncảnhmới.

Chodùcóphảichịuítnhiềuxáotrộnvàtrởngại,songcáchcầmquyềncởimởcuốicùngthườngvẫnthắnggiốngnhưAthenscuốicùngrồicũngthắngSpartabằngtàichínhvàvănhóa.Khilâmvàothếđốiđầuvớimộtđịchthủhùngmạnhvàcứngrắnhơn,tanênđểchúngtạmthắngvánđầu.Tahãyvờ

tuânthủsứcmạnhcủachúng.Sauđóbằngkhảnăngthíchnghivàvôđịnhhình,tadầnxâmnhậpvàotâmhồnchúng.Nhưvậytasẽrataykhichúngmấtcảnhgiác,bởikẻcứngnhắcluônsẵnsàngchốngđỡđượcnhữngđòntrựctiếpnhưnglạibấtlựctrướcnhữnggìtinhvivàngấmngầm.Muốnvậyraphảigiỏichơitròtắckèđổimàu-ngoàimặtthìtuânthủ,nhưngbêntronglạingấmngầmhủydiệt.

Suốtnhiềutrănnăm,ngườiNhậtchừngnhưchấpnhậnkẻngoạibangmộtcáchhòanhã,chừngnhưdễchấpnhậnảnhhưởngvănhóanướcngoài.JoaoRodriguez,mộttusĩBồĐàoNhatừngđếnvàsốngnhiềunămởNhậthồithếkỷXVIđãghitrongnhậtkýrằngônghếtsứcngạcnhiênkhithấyngườiNhậtcóthiệnchíthửnghiệmvàchấpnhậnbấtkỳđiềugìcủaBồĐàoNha.ÔngchứngkiếnngườiNhậtmặcquầnáokiểuBồĐàoNhadạophố,cổđeotrànghạtvàthậpgiábênhông.NềnvănhóaNhậtcóvẻnhưyếuđuốivàdễthayđổi,songkhảnăngthíchnghiấythậtrađãtránhchođấtnướckhôngbịápđặtmộtnềnvănhóaxalạ,đượcmangtớibởisựxâmlăngquânsự.ChínhtháiđộkhônngoanấylàmchoBồĐàoNhavàcácnướcTâyphươngkháctưởngrằngNhậtBảnkhuấtphụctrướcnềnvănhóakẻcả,trongkhithậtrangườiNhậtchỉxemđólàthứthờitrangđểchơiquarồibỏ.Bêndướilớpbềmặthòahợpđó,nềnvănhóaNhậtBảnvẫnpháttriểnmạnhmẽhơnbaogiờhết.NếutrướcđóngườiNhậtcótháiđộcứngnhắcđốivớiảnhhưởngngoạibangvàcốtẩychay,cóthểhọsẽphảigánhchịunhiềutổnthấtkiểunhưphươngTâyđãgiángchoTrungQuốc.Đómớilàsứcmạnhcủatínhvôđịnhhình-kẻxâmlượckhôngcóđiềuchicụthểđểvinvào,đểđánhđổ.

Ởlĩnhvựctiếnhóa,thườngkhichínhsựtoxáclạilàbướcđầudẫnđếndiệtchủng.Độngvậtnàotođùng,húphípthìkhônglinhhoạt,màlạiphảiluônnghĩđếnviệcthỏamãncáibaotử.Trongcuộcsống,ngườithiếusuynghĩthườnglầmtưởngrằngkíchcỡđồngnghĩavớiquyềnlực,càngtocàngmạnh.

Năm483TCN,vuaXerxescủaPersiaxâmlượcHyLạp,tinrằngmìnhdễdàngchinhphụcnướcnàychỉvớimộtchiếndịch.Suychocùngthìôngđanglãnhđạomộtđộiquânhùngmạnhnhấtchomộtlầnxâmlược–sửgiaHerodotusướclượngđạoquânđócóhơnnămtriệungười.XerxesdựđịnhxâymộtchiếccầubăngquavùngHellespontđểtừTiểuÁtrànquaHyLạp,songsong,lựclượnghảiquânPersiahùngmạnhsẽphongtỏatàubèHyLạpkhôngchothoátthân.Kếhoạchnghequáhay,nhưngkhinhậnđượcthôngtinnày,quânsưArtabanusđếnkhuyêncanXerxes:“Haithếlựcmạnhnhấtthếgiớinàyđangchốnglạibệhạ.”Xerxescảcười,hỏithếlựcnàodámđươngđầuvớiđạoquânnămtriệungườinhưthế?Artabanuscẩntrọngtâu

rằngđóchínhlàđấtliềnvàbiểncả.Theoquânsư,quanhvùnghoàntoànkhôngcómộtcảngnàođủlớnđểchứahếtđoànthủyquânđôngđảocủaPersia.Ngoàirahễchiếmcàngnhiềuđấtđaithìhệthốngquânnhuhậucầncàngcồngkềnhvàphứctạp,xácsuấtrủirotrongviệcnuôiquânsẽcàngtolớn.

Chorằngquânsưchỉlàthứhènnhát,Xerxesralệnhtiếncông.QuảnhiênnhưArtabanusđãtiênđoán,thờitiếtxấuđãquétsạchhảiquânPersia,vốnquálớnnênkhôngthểtrúbãotrongbấtkỳhảicảngnào.TrongkhiđótrênbộthìquânPersiađiđếnđâutànsátđếnđó,kểcảmùamànglươngthựcnênbộphậnhậucầnkhôngkịpnuôiquân.Ngoàirađạiđoànquâncồngkềnhchậmchạpấycònlàmộtmụctiêudễbịpháthiệnvàtriệthạ.NgườiHyLạpdùngđủmọimánhkhóekhiếnquânPersiamấtphươnghướng.CuốicùngXerxesbịquânđồngminhcủaHyLạpđánhtankhôngcònmanhgiáp.

Câuchuyệnvừakểlàđiểnhìnhcủanhữngngườichuộngkíchthướchơnlàtínhlinhhoạt.

Cànggiàđi,chúngtalạicầnphảităngcườngtínhvôđịnhhình,vìlúcđótacókhuynhhướngxơcứng.Ýnghĩvàhànhđộngcủatabịnhữngngườixungquanhđoántrước,vàđólàdấuhiệuđầutiêncủasựlụmkhụmgiànua.Vàchínhvìvậydướimắthọtacóvẻkhôihài.Mặcdùsựchếgiễuvàkhinhthườngcóthểchỉlàhìnhthứctấncôngnhẹnhàngthôi,nhưngthậtranhữngtháiđộđóđềulàvũkhísátthương,vàvềlâuvềdàisẽxóimònnềntảngquyềnlực.Mộtkẻthùdámcoithườngtarồithìsẽcàngtáobạohơn,vàtínhtáobạolàmchoconthúnhỏnhấtcũngtrởthànhnguyhiểm.

TriềuđìnhPháphồicuốithếkỷXVIII,màMarieAntoinettelàgươngmặtđiểnhình,đãbámquáchặtvàonhữngthủtụccứngnhắcvôphươngcứuchữa,đếnnỗinhândânPhápxemđólàthứditíchxấuxa.Tháiđộchêbaimộtđịnhchếhàngtrămnămtuổilàdấuhiệuđầutiêncủacănbệnhnanyđếnthờikỳcuối.TìnhhìnhcàngtệhạithìhaivợchồngMarieAntoinettevàLouisXVIlạicàngbámriếtquákhứ,vàdođóphảilênđoạnđầuđài.

VuaCharlesInướcAnhcũngphảnứngtươngtựtrướcđợttriềuđổimớidânchủhồithậpniên1630:ÔnggiảitánNghịviện,trongkhicácnghithứctrongtriềucànglúccàngmangtínhhìnhthứcvàxarờiquầnchúng.Chínhsựcứngnhắcnàycànglàmsôisụcquyếttâmthayđổicủanhândân.Khônglâusaunộichiếnxảyravàtấtnhiêncáiđầucủaôngkhôngthểnằmyênởvịtríquenthuộc.

Vìvậycànglớntuổithìtanênbớtdựavàoquákhứ.Hãycảnhgiác,nếukhông,tínhcáchcứngnhắcsẽkhiếntatrônggiốngnhưdihài.Khônghẳntaphảibắtchướcthờitranggiớitrẻ-vìnhưvậycũngthậtbuồncười.Thậtrađiềutanênlàmlàthườngxuyênthíchnghivớihoàncảnh,vớisựđổithaykhôngthểtránh:Taphảitránhquamộtbênnhườngchỗchogiớitrẻđanglên.Sựcứngnhắcchỉlàmtatrônggiốngnhưxácướp.

Tuyvậytacũngđừngquênrằngsựvôđịnhhìnhcũngchỉlàmộttưthếchiếnlượcmàthôi.Nhờđótacóđấtđểtạoranhiềuđiềubấtngờchiếnthuật,giữđượcquảbóngtrênsânta,đặtđốiphươngvàotìnhthếkhôngđượchànhđộngmàphảichờđợiđểđáptrả,xemnhưmọihoạtđộnggiánđiệphaytìnhbáocủahọlàvônghĩa.Vậybạnhãynhớ:Sựvôđịnhhìnhchỉlàdụngcụ.Đừngnhầmnóvớitháiđộtrôitheodòngđời,hoặcvớichữnhẫnmàtôngiáokhuyêntaápdụngkhivậnhộiđổithay.Tasửdụngtínhvôđịnhhìnhkhôngphảiđểđượcanhòanộitại,màbởivìnótăngcườngsứcmạnh.

Cuốicùng,tậpthíchnghivớimỗihoàncảnhnghĩalànhìncácsựkiệnxảyrabằngnhãnquancủamình,vàphớtlờnhữnglờikhuyênmàthiênhạhaythêmthắt.Nóicáchkhác,cuốicùngthìtaphảibỏngoàitaicácnguyêntắcmàngườikhácraogiảng,nhữngquyểnsáchmàhọviếtrađểdạytaphảilàmgì,bỏluônsựcốvấncủangườiđitrước.“Cácnguyêntắcchiphốitìnhhìnhđềubịbãibỏbởitìnhhìnhmới”,Napoléonviết,vàrõràngchínhtalàngườiđánhgiátìnhhuốngmớiphátsinh.Chứnếucứquantâmđếnnhữnggìngườikhácnói,thìcuốicùngtasẽhìnhthànhnênmộtthứkhôngphảidomìnhtạora.Quácảnểsựhiểubiếtcủangườikhácsẽlàmtaxemthườngsựhiểubiếtcủachínhmình.Tacứmạnhtayvớiquákhứ,đặcbiệtlàquákhứcủachínhta,vàcứphớtlờmọitriếtlýtừngoàithọcvào.

Hìnhảnh:

ThầnThủyngân.Ngườiđưatincócánh,vịthầncủathươngmại,ôngtổgiớiđạochích,cờbạc,vàthầylừanhanhtay.Ngayhômđượcsinhra,thầnThủyngânđãsángtạorađànlia,đếntốihômđóđãđánhcắptrâubòcủathầnApollo.ThầnThủyngânbiếnthiênhìnhvạntrạngđikhắpthếgian.Tựanhưthứchấtlỏngđặttheotênông,thầnThủyngânlàhiệnthâncủađiềukhôngthểnắmbắt–quyềnlựccủatínhvôđịnhhình.

Ýkiếnchuyêngia:

Vìvậyđỉnhcaocủaviệcdànquânlàđạttớitínhvôđịnhhình.Trongchiếntranh,chiếnthắngkhôngmangtínhlặpđilặplại,màphảivôtậnthíchứng…

Lựclượngquânsựkhôngcósựbốtríthườnghằng,nướckhôngcóhìnhthểbấtbiến:Khảnăngchiếnthắngbằngcáchthayđổivàthíchứngvớiđốiphươngđượcgọilàthiêntài.

(TônTử,thếkỷIVtrướccôngnguyên)

NGHỊCHĐẢO

Sửdụngkhônggianđểtạoravàdànmỏngmộtmôhìnhtrừutượngkhôngcónghĩalàbỏđisựtậptrungsứcmạnhđangcólợithếchota.Tínhvôđịnhhìnhlàmchođịchphảinhớnnháctìmxemtaởđâu,từđóphântánsứcmạnhcủachúngvềmặtvậtchấtlẫntinhthần.Nhưngmộtkhiđếnhồichạmtrán,taphảiđánhmộtđònthậttậptrungvàdũngmãnh.ĐólàcáchlàmcủaMaođểchiếnthắngpheDânquốc:Bẻgãylựclượngđịchthànhtừngđơnvịnhỏvàcôlập,dễdàngbịtiêudiệtbằngtiếncôngvũbão.Ởđâynguyêntắctậptrungchiếmưuthế.

Khiápdụngtínhthiênhìnhvạntrạng,taphảiquánxuyếntiếntrình,vàluônthamchiếuđếnchiếnlượcdàihơi.Đếnkhichọnđượcmộthìnhthứcđểtấncông,taphảisửdụngsứctậptrung,tốcđộvàsứcmạnh.

CHỈMỤC

A

AlCapone•171

Alcibiades•265,609

AlexanderĐạiđế•317,539,567

ánhđènsânkhấu•103

Antony,Marc•358

Arantino,Pietro•477

Aretino,Pietro•102,396,503,549

Aristotle•317

Augustus,GaiusJuliusCaesar•572

B

bạcnghĩa•41

Balboa,VascoNúñezde•121,403

BalchaSafo•63,66

Bardas•34

Barnum,PhineasTaylor•71,86,87,92,96,426

Basilius,hoàngđếByzantium•34

Bergman,Ingmar•653

Bernini,Pietro•578

bíẩn•73,76,78,80,81,82,89,95,105,106,108,109,110,366,425

biểutượng•144,513

Bismarck,Ottovon•51,53,123,130,160,283,407,463

bộdacừu•70

bộclộtàinăng•21,27

BonifaceVIII(BenedettoCaetani)•582

Borgia,Cesare•28,271,308,349,489,505

Borri,FrancescoGiuseppe•376

Bourbon,Antoinede•459

Bourbon,Louisde•459

boyar•394,429,615

Bragadino,Il•438,440

Bramante,Donato•655

Brecht,Bertolt•291,527

Brummell,George•322

Brunelleschi,Filippo•134

Brutus,MarcusJunius•154

Bruyère,Jeandela•189,230,317

bụidâygai•276

C

Caesar,Julius•154,333,357,358,572

cáichânmèo•367

Caligula,hoàngđếLaMã•529

Callisthenes•317

Campanella,Tommaso•521

cặpsừngcủabòmộng•435

Carmagnola,FrancescoBussoneda•159

Casanova•91,305,398

Cassius(GaiusCassiusLonginus)•154

Castiglione,Baldassare•94,100,423,426

Castracani,Castruccio•182,274

Catherine(EkaterinaII)•681

cầubậpbênh•145

CâuTiễn•296

Cavaignac,LouisEugène•412

câysồi•298

Cecil,Robert•586

chanoyu•417

CharlesI,vuaAnh•478,685

CharlesV•222

cheđậyýđồ•46,54,55,62,366

Chesterfield,Lord•258

chiasẻcôngtrạng•124

chiếmđoạtcôngsức•116,120,122,124

chiếnthuậtquyhàng•288

chimưng•491

chơitrội•32

chơitrộiquanthầy•21

chọnđúngthờicơ•480,484

chọnlựa•430

chồnopssum•286

ChosroesII,vuaBaTư•196

Christ,Jesus•528

Churchill,Winston•198,328

Cicero,MarcusTullius•85,242

Cimon•651

Clausewitz,Carlvon•209,304

Cleopatra•356,358

Coligny,Gaspardde•367

Columbus,Christopher•399,471

conchiênghẻ•528

condêvôtội•354

conhổ•400

cơnlốcxoáy•233

conmắtthứba•197

conmèo•638

conngựathànhTroy•178

conrắn•210

conthỏ•400

Concini,Concino•453

condottieri•159

Constantine,hoàngđếLaMã•514

Coriolanus,GaiusMarcius•74,75,76

Cortés,Hernando•588

Cromwell,Thomas•628

cuộcđuangựa•425

CyrusĐạiđế•657

D

DaVinci,Leonardo•77

Daizen,Kuriyama•362

đàncừu•588

dàntrảilựclượng•302

đánhlạchướng•47,48,50,53,56,62,68,174

đánhlừa•53,69

DanteAlighieri•583

Darwin,Charles•637

dâyleonhiềugai•168

DeLauzun(ArmandLouisdeGontaut)•101

DeRetz,hồngy•79,412,434,650

dêtếthần•367

Deioces,vuaMedea•217

đinhốccánhbướm•465

Disraeli,Benjamin•145

dodự•390

dothám•191,194,198

đổimớidướivỏbọctruyềnthống•627,632

dốitrá•57

dòngsông•561

đóngvaitriềuthần•312

Drew,Daniel•133

đụcnướcbéocò•530

dừnglạiđúnglúc•656,666

dùngtaysai•358,362,365

Duveen,Joseph•68,192,255,287,461,489

duytrìsựphụthuộc•158,163

E

Edison,Thomas•92,102,117,120

Eisenhower,DwightD.•571

ElizabethI,nữhoàngAnh•261

Erickson,MiltonHyland•432,515,585,619

Este,Isabellad'•269,272

F

Fisher,Bobby•226

Ford,Henry•256

Foreman,George•234

Fouché,Joseph•42,481,607

Fouquet,Nicolas•22

Francesco,Gretede•387

Freud,Sigmund•450,489

G

GalileoGalilei•24

gầnmựcthìđen,gầnđènthìsáng•156

ganhtỵ•27,648,654

Garbo,Greta•222

Gaulle,Charlesde•514

Ghiberti,Lorenzo•134

giảbộkhùkhờ•282

giảbộkhuấtphục•295

GiaCátLượng•84,85,365,594

giátrịcủađồngtiền•541,551

giảvờtheokhuynhhướngchung•529

giấugiếmsởtrường•30

giữđộclập•260,264

giữgìnuytín•83,89

giữnguyênhiệntrạng•501

giữsạchtay•365

giúpsưphụchóisáng•27

Godunov,Boris•651

Gonzaga,Gianfrancesco•269

Go-Saiin,Nhậthoàng•502

Gould,Jay•69,174

Gracián,Baltasar•17,31,44,51,104,113,124,157,168,223,268,277,286,307,344,355,367,466,478,576,654

Grant,Ulysses•589

Gugsa,Ras•534

Guise,dònghọ•368

H

Halliwell,Kenneth•642

hàmân•184,363,552

hầmmỏđầykimcươngđáquý•93

Hamlet•112

HànPhiTử•82,178

HạngVũ•201

hànhđộngcụthể•137,142

hànhđộngkhólường•232

hànhđộngngâyngô•30

hànhđộngnhânnghĩa•176

hànhđộngtáobạo•389,395

hànhxửkhólường•225,230

Hannibal,tướngCarthage•111

hàophóngchiếnlược•553

HạpLư•301

Harpending,Asbury•279

Hartzell,Oscar•445

hệthốngniềmtin•370

HenriII,vuaPháp•508

HenryVIII,vuaAnh•496,628

Hideyoshi,Nhậthoàng•29,665

hiệndiện•219

hiểuđốitượng•257

hiệuứnggươngsoi•315,602,614,618

hiệuứngkhátkhao•499

hìnhảnh•512

hòađồng•242,244

hỏamù•12,46,57,62,66,67,68

hoàicổ•635

Houdini,Harry•419,490

Hume,David•442

Huntington,CollisPotter•461

I

Iago•56

Icarusrơitừtrờicao•666

imlặng•79,82

Isabey,Jean-Baptiste•321

ítnói•78,82

IvanBạochúa•394,429,615

J

Jackson,Stonewall•231

Johnson,Andrew•589

Johnson,Lyndon•528

Johnson,Samuel•241

JosephII•577

K

Kautilya(Chanakya)•364

kềnkền•123

Kennedy,JohnFitzgerald•571

khámphátửhuyệt•449,462,464

khônlường•231

khôngcógìlàmiễnphí•541,562

KhổngTử•633,636

kiểmsoátthànhcông•663

kiểmsoáttìnhhình•131

kiểmsoáttùychọn•431,432,436

kiênnhẫn•485

Kierkegaard,Søren•71

Kissinger,Henry•42,67,91,124,144,166,266,267,399,432,501

Krushchev,Nikita•144

Kundera,Milan•297

L

LaRochefoucauld,Françoisde•196,216

Lacan,Jacques•489

làmchủcảmxúc•131,316,538

làmtheocáchriêng•564,567,573

langbăm•72,372

Lawrence,ThomasEdward•597,599,679

Lawson,JohnHowar•166

Lincoln,Abraham•40,341,448

linhđộng•672,675,678

Lippi,FraFilippo•325,513

lỗkhóa•601

Lorris,Guillaumede•562

LouisPhilippeI,vuaPháp•468

LouisXI•164

LouisXIII•454

LouisXIV•22,77,78,101,238,412,512,556,566,572,613

LouisXV•565

LouisXVI•591

lươngthiện•174

Lustig,Victor•109,146,171,173,179,392,394,456

LưuBang•201

lýluận•138,142

M

MacArthur,Douglas•574

Machiavelli,Niccolò•9,20,163,211,245,400,436,517,524,567,635,639,667

MadamedePompadour,(JeanneAntoinettePoisson)•659

Mancini,Marie•613

Manfredi,Astorre•28

màngche•113

MạnhHoạch•594

Mansart,JulesHardouin•319

MaoTrạchĐông•43,110,207,307,360,361,571,574,598,631,673,677

Marconi,Guglielmo•118

MariaTheresa•577

MarieAntoinette•591,684

Marlborough,côngtước•55,547

mậtong•135

mặttrăng•446

mặttrời•31,222

MataHari(MargarethaZelle)•105,107

McClellan,GeorgeBrinton•231

Médici,Catherinede•367,458

Medici,Cosimode•637

Medici,dònghọ•25,243,554,645

Médici,Mariede•453

Medusa•603

Meegeren,Hanvan•446

Mellon,Andrew•192

Mesmer,Franz•383

MichaelIII,hoàngđếByzantium•34

Michelangelo•140,165,655

Montaigne,Michelde•86,414

Montez,Lola•114,149,153,401

Moses•208,570

mụctiêunguyhiểm•248

Mucianus,PubliusLiciniusCrassusDives•138

Muhammad(Alaad-DinMuhammadII)•250

MuhammadAli•234

mũitên•307

mỹnhânkế•459

N

NapoléonBonaparte•9,41,127,399,413,482,531,607,639,663

NapoléonIII•577

Narcissus•604

Newton,Isaac•122

nghibinh•46,66,68,71

nghĩtheoýmình,làmnhưsốđông•518

NgũTửTư•301

ngườicha•576

ngụytrangtưtưởng•524

nhậnlỗi•368

nhìnxatrôngrộng•130,402,406,409,411,412

nhổcỏtậngốc•200,207

nhửbằnglợiích•181,187,600

nhửmồi•133

nhútnhát•398

NicholasI•80

niềmtin•371,382

Nietzsche,Friedrich•89,474

NinondeLenclos•47,49,70,220

Nixon,Richard•266

nóiít•73,78,79

nóinhiều•76,82

O

OaKhoátĐài•188

OracleởDelphi•81

Orton,Joe•642

Othello•56

P

Pausanias•519

Pedrarias(PedroAriasDávila)•405

Pericles•573,664

Perseus•603

phảngián•198

pháođài•245

PhilipII,vuaTâyBanNha•572

phongtháiquyếtđịnhcáchđượccưxử•467,473

phớtlờ•495,500,502,505

PhùSai•296

Picasso,Pablo•103,232,267

Pizarro,Francisco•406,588

Planck,Max•637

Plutarch•122

Poggio,dònghọ•182

Poggio,StefanoBandettiniDi•182

Poitiers,Dianede•508

Pontormo,Jacopoda•243

Psalmanazar,George•444

PtolemyXIIAuletes•356

PtolemyXIIITheosPhilopator•356

Q

quyluậttriềuchính•312

R

Raleigh,Walter•366,649

Rasputin,GrigoriYefimovich•587

Richelieu,hồngy•307,410,453,455

Robespierre,Maximilien•482

Rockefeller,JohnDavison•433

Rommel,ErwinJohannesEugen•94

Roosevelt,FranklinDelano•342,470,501

Rothschild,giatộc•303

Rothschild,JamesMayerde•67,553,680

Rothschild,MayerAmschel•303

Rubens,PeterPaul•121

Ryleyev,Kondraty•80

S

Salk,Jonas•526,637

Sand,George•336,502

saotrênbầutrời•31

Sauve,Charlottede(BeauneSemblançay)•459

Schopenhauer,Arthur•196

Schüppach,Michael•379

Selassie,Haile•63,65,66,476,533

SennoRikyu•29,362,417,419,621

Shakespeare,William•122,244,491

Sherman,WilliamTecumseh•435

Shuisky,Andrei•395

Simon,Saint•78

Socrates•609

sợidâyràngbuộc•189

Spassky,Boris•226

sprezzatura•423

Stalin,Joseph•144

sửdụngkẻthù•33,39,42,44

T

táitạohìnhảnh•332

Talleyrand(CharlesMauricedeTalleyrand-Périgord)•41,57,127,156,179,195,242,275,329,424,531

tấmkhiêncủaPerseus•624

tâmlýconngười•79,82,89,142,225,241,264,283,460,462,474,508,516,604,635,648

tâmlýđámđông•99,372,385

TầnThủyHoàng•237

táobạo•390,396,397,399,401

TàoTháo•347,537

tậptrungsứcmạnh•300,305

Tesla,Nikola•92,117,306

Testi,Fulvio•323

thầnThủyngân•686

thầntrênđỉnhOlympus•413

thậntrọngvớibạnbè•33

ThànhCátTưHãn•250

thanhdanh•90,91

thaotúng•133,165,358

thaotúngtìnhcảm•598

thậptựvàmặttrời•516

thiân•364

thíchnghi•313,682

thiênhìnhvạntrạng•668

Thiers,LouisAdolphe•412

thợsăn•258

thoátkhỏibóngtiềnnhân•564,569,571,625

thờigian•486

thỏinamchâm•386

thóiquen•230,474

thuhútmônđồ•371,377,387

thuhútsựchúý•96,100,103,105,109,113,313

thuphụcnhântâm•597

thuthậpthôngtin•191,192,196,613

Thurneisser,Leonhard•443

thủythầnProteus•344

tiếngtăm•85,89

tìmđiểmyếucủađốiphương•450,455,458

tinvàovẻbềngoài•56,69,258

Tomyris,nữhoàngMassagetai•657

TônTử•198,207,539,624,686

tránhkẻxấusố•148,153

tránhphôtrương•312,645

tránhsựhoànhảo•641,650

triệtkẻcầmđầu•579,581

TriệuKhuôngDận•37

TrùngNhĩ•254

trungthực•54

trungthựcgiảtạo•56

tựcôlập•236,241,588

tựdochọnlựa•432

TưMãÝ•84,85

TưởngGiớiThạch•208,360,361,672

Turner,JosephMallordWilliam•327,652

U

Uccello,Paolo•423

ungdung•313,416,417,420,423,425

Ủ

ủynhiệm•365

U

uyquyền•78,79

uytín•88,90,92

V

vắngmặt•212,215,220,223

Velázquez,DiegoRodríguezdeSilvay•340,573

vếtthươngnhỏ•504

Villa,Pancho•494

VirginQueen•268

virus•157

Visconti,FilippoMaria•231

vôơn•44

VõTắcThiên•204

Vollard,Ambroise•433

Voltaire•24,37

vườnđầycỏdại•653

vươngmiện•477

W

Wagner,Richard•625

Warhol,Andy•79

Washington,George•276,651

Weil,Joseph•56,58,62,513,563,622

WesternUnion•69

Wilde,Oscar•94,529

Williams,Tennessee•575

Wren,Christopher•143

X

xácđịnhđúngđốitượng•247,540

xácđịnhkẻcầmđầu•585

xácđịnhmụcđích•409,414

XerxesI,vuaBaTư•683

xunịnh•29,313

Y

Yeats,WilliamButler•422

Yorinobu,Tokugawa•418

Chúgiải

[1]Ởđâycụmtừ„tròchơiquyềnlực“đượcdiễntảnhưmộtýniệm„chạyđuaquyềnlực“hoặc„tranhgiànhảnhhưởng“.

[2]Ởđâyýniệm„triềuthần“đượcdùngchungchotấtcảnhữngaiđangmưucầuquyềnlực,chodùđólàquầnthầnthậtsựcủatriềuđìnhxưakia,hoặclànhữngkẻhiệnnayđangdùngmưuđồvàkếchướcđểtranhgiànhảnhhưởng,đểchạyđuaquyềnlực.

[3]Đâylàsựtích„Chénrượutướcbinhquyền“.(CTcủaBTV)

[4]Đâylà„Khôngthànhkế“củaGiaCátLượngởthànhDươngBình.(CTcủaBTV)

[5]NguyênTháiTôngOaKhoátĐài(1186-1241)làcontraithứ3củaThànhCátTưHãn.SaukhiThànhCátTưHãnchếtthìkếvịlàmNguyênTháiTông(1229).(CTcủaNXB)

[6]TầnThủyHoàngđãthốngnhấtTrungQuốcvàonăm221.Năm209TCNTầnThủyHoàngchết.ConlàTầnNhịđếlênngôi.Năm209TCNthìTrầnThắng(?-208TCN)vàNgôQuảng(?-208TCN)khởinghĩachốngTần.SaukhiTrầnThắngchếtthìPhạmTănghiếnkếchoHạngLương(chúHạngVũ)lậptônthấtcủaSởtênlàHùngTâmlàmSởHoàiVương(ôngnàylàcháuruộtcủaSởHoàiVươngthật–ngườiđãcáchchứcKhuấtNguyên)đểtậphọpquầnchúng.HạngVũtựphonglàTâySởBáVương,cònLưuBangtựphonglàHánVương;đâylàhaiđạoquânchủlựctrongviệclậtđổvươngtriềuTần(CTcủaNXB).

[7]Năm690,VõTắcThiênphếĐườnglậpChu,nhưngđếnnăm705bịTrươngGiảnđảochính,đứacontraithứ3củaVõTắcThiênlàLýHiển(656-710)lênlàmvua,hiệulàĐườngTrungTông,kếtthúcnhàChucủaVõTắcThiên.(CTcủaNXB).

[8]SựkiệnTâyAn:khiNhậtxâmlăngTrungQuốcthìTưởngvẫnthựchiệnchínhsách“Muốnđốiphóvớibênngoàithìtrướchếtphảiổnđịnhbêntrong”,chonênpháiTrươngHọcLươngđidiệtCộngsản,nhưngTrươngHọcLươnglạimuốnđemquânđiđánhquânxâmlượctrước,dođóđãbắtcócTưởngkhiTưởngđếnTâyAnthịsát,tạonênsựbiếnTâyAnvàongày12-4-1936,TrươngrađiềukiệnlàTưởngphảicùngbắttayhòahoãnvớiCộngsảnthìmớiđượcthamạng,đâycũnglàýkiếncủađasốquầnchúng,

nênsaukhiđượcthảra,TưởngbuộcphảihợptácvớiMaocùngkhángNhật:ÝtácgiảnóilàTưởngquênnguyêntắcnhổcỏtậngốclàchưađúng.(CTcủaNXB).

[9]VuađầutiêncủaTrungQuốclàHoàngĐế(hiệncònmộởtỉnhHàNam,TrungQuốc)sốngvàothếkỷ26TCN,trướccảvuaNghiêu,Thuấn.(CTcủaNXB)

[10]Xem“SựbiếnTâyAn”.ThậtrathìMaochủtrươnggiếtTưởng,nhưngStalinralệnhthảđểTrungQuốcđoànkếtchốngNhật,chứTrungQuốcmànộichiếnthìNhậtsẽngưôngđắclợi.Maocócáinhìnởtầmtrongnước,Stalincócáinhìntầmthếgiới(CTcủaBTV).

[11]TheoTrungQuốcthìCáchmạngVănhóadiễnratừ1966-1976(saukhiMaochết).MộtvàigiớichoLâmBưucónhữnghànhđộnglàmchoMaocảmthấyảnhhưởngđếnuyquyềncủamìnhnênhaingườimâuthuẫn.(CTcủaBTV)

[12]NgôKhởilàđạitướngnướcNgụythờiChiếnquốc

[13]TưởngGiớiThạchtốtnghiệptạihọcviệnquânsựNhậtBản,sauđótunghiệpquânsựtạiĐức.(CTcủaNXB)

[14]Cờvâycó19đạo,361điểmgiaonhau.Quânđenđitrước.CótừthờiChiếnquốc,đờiĐườngtruyềnsangNhật,thếkỷ19truyềnsangChâuÂu.LàcờtruyềnthốngcủaTrungQuốc.(CTcủaNXB)