the movement background of chiang saen yuan people and the ... ·...

วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ปท 8 ฉบบพเศษธนวาคม 2560 อาเซยน: แรงงานกบการพฒนา

ภมหลงการเคลอนยายประชากรชาวยวนเชยงแสน

และการตงถนฐานในบรเวณตอนกลางของประเทศไทย

The Movement Background of Chiang Saen Yuan People

and the Settlement in the Central part of Thailand

นราธป ทบทน1* และ ชนศกด ตณฑกล2 1นกศกษาหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมพนถน

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

*Email: [email protected]

บทคดยอ

บทความนมงศกษาภมหลงการเคลอนยายถนฐานของกลมประชากรชาวยวนจาก

เมองเชยงแสน และการตงถนฐานใหมนอกเขตวฒนธรรมดงเดม มจดประสงคเพออธบายภมหลง

การตงถนฐานและสรางฐานขอมลชมชนชาวยวนเชยงแสนในบรเวณตอนกลางของประเทศไทย

การศกษาใชวธการสบคนขอมลจากหลกฐานทางประวตศาสตร เทยบเคยงกบขอมลสารสนเทศ

ทางวชาการ ขอมลจากหนวยงานราชการหรอชมชน การสมภาษณ และการสารวจภาคสนาม

ผลการศกษาพบวา ประชากรชาวยวนเชยงแสนไดเคลอนยายเขาสเมองสระบรและ

เมองราชบรในสมยรตนโกสนทรตอนตนดวยเหตผลจากสงครามและการเมอง จากนนกลม

ประชากรดงกลาวไดเคลอนยายออกไปในพนทตางๆ ในบรเวณตอนกลางของประเทศไทย ตาม

ปจจยทางเศรษฐกจและการดารงชพ ปจจบนพบชมชนของชาวยวนกลมเชยงแสนตงถนฐานอย

ในเขตจงหวดสระบรอยางนอย 114 หมบาน จงหวดราชบรอยางนอย 77 หมบาน จงหวด

กาญจนบรอยางนอย 5 หมบาน จงหวดนครปฐมอยางนอย 12 หมบาน จงหวดลพบรอยางนอย

51 หมบาน จงหวดพจตรอยางนอย 8 หมบาน จงหวดพษณโลกอยางนอย 20 หมบาน จงหวด

อตรดตถอยางนอย 6 หมบาน จงหวดสระแกวอยางนอย 12 หมบาน และจงหวดนครราชสมา

อยางนอย 9 หมบาน ทงน ชมชนชาวยวนเชยงแสนทเกาแกทสดในตอนกลางของประเทศไทย

ซงมอายมากกวา 200 ป อยในบรเวณอาเภอเสาไห จงหวดสระบร และอาเภอเมองราชบร

จงหวดราชบร

คาสาคญ: ยวน ยวนเชยงแสน การตงถนฐาน ชมชน หมบาน ประวตศาสตร

- 10 -


Abstract

This article addresses the movement background of Yuan people from Chiang

Saen and the settlement outside the traditional culture area. To explain the background

and settlement of Chiang Saen Yuan people in the central part of Thailand, and to create

the database, this study draws upon historical source investigation compared to academic

sources, government and public archives, interview, and field survey.

The findings show that the population of Chiang Saen Yuan had migrated to

Saraburi and Ratchaburi in early Rattanakosin period due to war and political issue, and

relocated to other regions in the central Thailand according to economic factors and their

ways of life. At the present time, there are at least 114 villages of Chiang Saen Yuan

people in Saraburi, 77 villages in Ratchaburi, 5 villages in Kanchanaburi, 12 villages in

Nakhon Pathom, 51 villages in Lop Buri, 8 villages in Phichit, 20 villages in Phitsanulok,

6 villages in Uttaradit, 12 villages in Sa Kaeo, and up to 9 villages in Nakhon Ratchasima.

The oldest Chiang Saen Yuan community in central Thailand has inhabited for more than

200 years in Sao Hai district in Saraburi and Mueang Ratchaburi district in Ratchaburi.

Keywords: Yuan; Chiang Saen Yuan; Settlement; Community; Village; History

บทนา

กลมชาตพนธยวน (Yuan ; ไตยวน ไทยวน ยน โยน โยนก คนเมอง ไทยเหนอ หรอ

ไทยลานนา และในอดตเคยถกเรยกวา ลาว ลาวยวน ลาวพงดา และ ลาวเฉยง) เปนกลมชาต

พนธไทกลมหนงทพดภาษาตระกลไท-กะได กลมภาษาเชยงแสน ใชภาษาถนภาคพายพ (ไทย

ถนเหนอ-คาเมอง) ตามตานานและหลกฐานทางประวตศาสตรสนบสนนวาอาจเปนกลมคนทพด

ภาษาตระกลไทกลมแรกทเขามาตงถนฐานและสรางบานแปงเมองในเขตแดนประเทศไทย โดยม

การตงถนฐานกระจายอยทางตอนใตของประเทศจนมาแตโบราณ และเปนชนกลมใหญของ

แควนโยนกและอาณาจกรลานนาในอดต (กอนทประชากรกลมใหญในภาคเหนอของไทยจะเรยก

ตนเองวา “คนเมอง” ดงทรบรกนโดยทวไปในปจจบนนน ประชากรกลมใหญในสมยแควนโยนก

และอาณาจกรลานนาไดเคยเรยกตนเองหรอถกเรยกวา “ยวน” มากอน)

นอกเหนอจากบรเวณภาคเหนอของประเทศไทยและพนทเกยวเนอง อนเปนเขต

วฒนธรรมดงเดมของชาวยวนแลว ยงพบการตงถนฐานของกลมชาวยวนเชยงแสนพลดถนอยใน

บรเวณตอนกลางของประเทศไทย ซงอยหางไกลจากถนฐานเดมและมบรบทแวดลอมทแตกตาง

อนเปนประเดนใหเกดความสนใจในการศกษาการแสดงออกและปรากฏการณทางสงคมของกลม

ชาตพนธดงกลาวในหลากหลายมต ดงนน การศกษาภมหลงการเคลอนยายและการตงถนฐาน

- 11 -


ใหมของชมชนชาวยวนกลมเชยงแสน จะเปนฐานขอมลสาคญสาหรบใชอางองในการศกษาระดบ

ถดไป

วตถประสงคในการศกษา

1. เพอศกษาภมหลงการตงถนฐานและบรบททสมพนธกบการเคลอนยายของชาว

ยวนเชยงแสน

2. เพอสารวจและระบถนฐานของกลมชาวยวนเชยงแสนในบรเวณตอนกลางของ

ประเทศไทย

พนทกรณศกษา

บทความนมงศกษาถนฐานใหมของชาวยวนเชยงแสนในประเทศไทยนอกเขต

วฒนธรรมดงเดม อนหมายถง บรเวณภาคตะวนตก ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ

ภาคตะวนออกของประเทศไทย (ซงจะเรยกโดยรวมวา “บรเวณตอนกลางของประเทศไทย” อน

หมายรวมถงพนทในบรเวณภาคตะวนตก ภาคกลาง และภาคตะวนออก รวมไปถงพนทชายขอบ

ของภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงมอาณาเขตตดตอกบภาคกลางดวย) โดย

บทความนจะใหความหมายเขตวฒนธรรมดงเดมของชาวยวน คอ บรเวณภาคเหนอของประเทศ

ไทย ไดแก จงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน พะเยา ลาพน ลาปาง แพร และนาน ซงเคย

เปนสวนหนงของรฐหรออาณาจกรลานนา รวมถงพนทบางสวนของจงหวดตาก สโขทย และ

อตรดตถ ซงเปนพนทชายขอบทเกยวเนองกบเขตวฒนธรรมดงกลาว

ความเปนมาโดยสงเขปของกลมชาตพนธยวน

ความเปนมาของกลมชาตพนธยวนยงคลมเครอและไมมความชดเจน หากแตใน

ตานานพงศาวดารลานนาหลายเรอง อาท พงศาวดารเมองเงนยางเชยงแสน ตานานสงหนวต

กมาร และตานานเมองสวรรณโคมคา ไดกลาวถงการอพยพเขาสทราบลมแมนาโขงตอนกลาง

(บรเวณทราบลมในเขตจงหวดเชยงราย) ของกลมคนทพดภาษาตระกลไท ตงแตยคกอน

ประวตศาสตร โดยพระเจาสงหนวตกมารไดนาผคนเขามาสรางบานแปงเมองในดนแดนดงกลาว

พรอมกบนาวฒนธรรมการทานาทดนาเขามา โดยสามารถแยงชงดนแดนมาจากชนพนเมองเดม

พรอมกบรวบรวมกลมชาตพนธตางๆ เขามาอยใตปกครอง จนสามารถสถาปนาเมองโยนกนคร

ไชยบรศรชางแสนในแถบลมแมนาโขงตอนกลาง อนเปนจดเรมตนของวฒนธรรมและการหลอม

รวมชาตพนธยวน ตอมาเมองโยนก-นครฯ ลมสลาย ไดมกลมคนทเชอวาเคลอนยายลงมาจาก

เทอกเขาบรเวณดอยตง โดยผนาในราชวงศลวจงกราชไดสรางเมองหรญนครเงนยางเชยงแสน

ขนในบรเวณใกลเคยงกน และมผปกครองสบทอดตอมาหลายชวคนจนถงราชวงศมงราย จงได

เขาสยคประวตศาสตรไทในดนแดนภาคเหนอ เมอมบนทกกลาวถงการรวบรวมดนแดน (แควน

- 12 -


โยน) ในบรเวณทราบลมแมนากก แมนาลาว และแมนาอง โดยพญามงราย จากนนไดขยาย

อานาจไปสลมแมนาปง (แควนหรภญชยหรอแควนพงค) และพนทโดยรอบ มศนยกลางอานาจ

อยทเมองเชยงราย เวยงฝาง เวยงกมกาม และเชยงใหม ตามลาดบ (สวนทางตอนบนของ

อาณาจกรนนยงมเมองเชยงราย-เชยงแสนเปนเมองใหญหรอเมองหลวงอกแหงหนงควบคกบ

เมองเชยงใหม) ในเวลาตอมาเปนทรจกในชออาณาจกรลานนา ซงหลอมรวมประชากรในเขต

อานาจและวฒนธรรมเดยวกน โดยม “ชาวยวน” เปนชนกลมใหญทมภาษาและวฒนธรรมเปน

ของตนเอง หลงจากสถาปนาอาณาจกรไดสองรอยปเศษ อาณาจกรลานนาเรมเสอมอานาจลง

และถกปกครองในฐานะรฐบรรณาการของอาณาจกรอนจนสนฐานะความเปนอาณาจกรในเวลา

ตอมา

สงทสบทอดมาจนถงปจจบน คอภาษาและวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของชาวไทยใน

ภาคเหนอ โดยยงพบการใชชอของอาณาจกรเดมคอ “ลานนา” เปนตวแทนในการแสดงขอบเขต

ของภมภาคหรอบงชวฒนธรรมของภมภาคดงกลาว (เชน วฒนธรรมลานนา) ทวา ประชากรกลม

ใหญของภาคเหนอในปจจบนมไดเรยกตนเองวา “คนยวน” แลว แตนยมเรยกตนเองวา “คน

เมอง” สวนกลมประชากรชาวยวนทต งถนฐานอยนอกเขตภาคเหนอของประเทศไทย โดยเฉพาะ

กลมชาวยวนเชยงแสนนนยงคงเรยกตนเองวา “คนยวน” อยเชนเดม

การตงถนฐานของกลมชาตพนธยวน

ชาวภาคเหนอหรอชาวลานนา (อนหมายรวมถงชาวยวน) สวนใหญจะตงถนฐาน

บรเวณทราบลมในหบเขา ตามลานา ดวยมอาชพทานา ลกษณะการขยายตวของชมชนจะ

เคลอนยายเขาไปหกรางถางพงตามหบเขาทรกราง จนกระทงในปจจบนแทบไมพบหบเขาใดใน

ภาคเหนอทวางจากการตงถนฐานของผคน การตงถนฐานในลกษณะดงกลาวสงผลใหชมชนหรอ

บานเมองตางๆ ตงอยกระจายและแยกออกจากกน ในอดตจะมความสมพนธกนทางการเมอง

และวฒนธรรม โดยชมชนและเมองในแตละหบเขาจะเปนเครอขายในการปกครองของเมองทเปน

ศนยกลาง มการประกอบพธกรรมและขนบธรรมเนยมประเพณบางอยางรวมกน สวนในดาน

สงคมและเศรษฐกจจะจากดอยในกลมแตละกลมเปนสาคญ (ศรศกร วลลโภดม, 2534 อางถงใน

โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ, 2556)

ชมชนในภาคเหนอสวนใหญตงเปนกระจกเลกๆ โดยมวดเปนศนยกลาง วดแตละแหง

จะมขนาดไมใหญโตมากนก โดยกระจายอยตามพนทในแตละหบเขาหรอทองถนใหญๆ ทม

หลายชมชนอยรวมกน มกจะสรางวดหรอสถปเจดยข นตามไหลเขาหรอบนเขาทสามารถมองเหน

แตไกลเพอใหผคนไดกราบไหวและประกอบพธกรรมทางศาสนา รวมทงจดงานประเพณรนเรง

รวมกน ลกษณะเดนชดทางสงคมและวฒนธรรมของชมชนในภาคเหนอกคอ บรรดาชมชน

หมบานตางๆ ทอยในหบเขาเดยวกนจะมความสมพนธกนทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม

- 13 -


อยางใกลชด เหนไดจากความรวมมอกนในการทาชลประทานเหมองฝาย โดยแตละชมชนจะตอง

มารวมกนลงแขกทาฝายหรอเขอนกนนาและขดลอกลาเหมองเพอระบายนาจากฝายทก นลานา

ไปเลยงทนาของแตละชมชน ทงนเนองจากในแตละหบเขามลกษณะภมประเทศเปนทลาดลงส

บรเวณทเปนแองกระทะตอนกลางทมลานาไหลผาน ลานาดงกลาวเกดจากลาธารหรอลานาสาขา

ทไหลลงจากทสงโดยรอบขางหบเขามาสมทบดวย ซงลานาเหลานมกมปรมาณจากดและไม

เพยงพอแกการเพาะปลกของชมชน จงจาเปนตองทาฝายทดนา และขดเหมองจากบรเวณลานา

หรอธารนานนเขาไปเลยงทนาและใชสอยในชมชน จงตองมการออกแรงรวมกน เกดเปน

กฎเกณฑและแบบแผนในการรวมแรงกนทาเหมองฝายมาแตโบราณ (โครงการสารานกรมไทย

สาหรบเยาวชนฯ, 2537)

ภมหลงการตงถนฐานใหมของชาวยวนเชยงแสน

ในชวงตอนปลายของยคสมยทพมาปกครองลานนา (ระหวางสมยธนบรจนถง

รตนโกสนทรตอนตน) ประชาชนชาวลานนาไดรบความเดอดรอนจากผปกครองชาวพมา อน

เนองมาจากการแสวงหาผลประโยชนจากการเกบสวยและภาษอากร รวมถงถกเกณฑแรงงาน

และผคนไปใชในสงคราม เปนปจจยทนาไปสการ “ฟนมาน” หรอการตอตานการปกครองจาก

พมาในดนแดนลานนา เมอพระยาจาบานเมองเชยงใหมและพระยากาวละเมองลาปางไดหนไป

รวมมอกบพระเจากรงธนบรเพอขบไลพมาออกไปจากเมองเชยงใหมและดนแดนใกลเคยง สงผล

ใหดนแดนภาคเหนอของประเทศไทยในชวงระหวางสมยธนบรจนถงรตนโกสนทรตอนตน

กลายเปนสมรภมแหงการชวงชงอานาจระหวางไทยกบพมา ถงแมวาทายทสดจะสามารถขบไล

พมาออกไปจากดนแดนลานนาไดสาเรจ หากแตสถานการณดงกลาวไดสงผลใหประชากรชาว

ลานนามากมายถกกวาดตอนไปเปนเชลยหรอตองอพยพหลบหนภยสงคราม บานเมองหลาย

แหงถกทงรกรางเนองจากมประชากรหลงเหลอไมเพยงพอจะรกษาเมองไดอยางมนคง ดง

เนอความในตานานสบหาราชวงศทกลาวถงสภาพบานเมองเชยงใหมซงเปนศนยกลางของ

วฒนธรรมลานนาวา “...ยามนนเมองเชยงใหมหมดสน เปนปารกอกหนาตนดวยคมไมเครอเขา

เถาวลย เปนทอยแรด ชาง เสอ หม ผคนกบหลายซอนกนอยเทาพอหมด รมชายคาแลทางเทยว

ไปมาหากนเหตวาบมโอกาสจกได...” หากแตวา เมองเชยงแสนซงเปนเมองใหญอยทางตอนบน

ของดนแดนลานนา ยงมประชากรชาวยวนอาศยอยจนถงการฟนมาน

ตามพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 ของเจาพระยาทพากรวงศ

(ขา บนนาค) ไดกลาวถงเหตการณทกองทพสยามเขาตเมองเชยงแสน (ในขณะนนหวเมอง

ลานนาสวนใหญไดเปนอสระจากพมาแลวตงแตสมยธนบร เหลอแตกลมเมองเชยงแสนซงเปน

เมองในดนแดนลานนากลมสดทายทยงอยในการปกครองของพมา) ซงเปนปฐมเหตทนาไปสการ

เคลอนยายและการตงถนฐานของชาวยวนพลดถนในทองทตางๆ ดงเนอความวา “...ลจลศกราช

- 14 -


1166 ปชวดฉศก (พ.ศ.2347) เปนปท 23 ในรชกาลท 1 เมอเดอน 5 กรมหลวงเทพหรรกษ พระ

ยายมราช นายทพ นายกอง ไทย ลาว (หมายถงยวนลานนา; ลาวพงดา และ ลาวลานชาง; ลาวพง

ขาว) กยกขนไปเมองเชยงแสน พมามไดออกสรบ เปนแตรกษาเมองมนอย กองทพเขาตงลอม

เมองอยเดอนเศษจะหกเอามได ดวยพมาอยประจารกษาหนาทและบนกาแพงเมองเปนสามารถ

และกองทพกขดเสบยงอาหาร แลวไดขาววากองทพเมององวะจะยกมาชวยเมองเชยงแสน ครน

เดอน 6 ขางแรมเปนเทศกาลฝนตกประปลายลงมาแผนดนกรอนขน ผคนในกองทพเจบปวยมาก

... ...กรมหลวงเทพหรรกษกใหลาทพลงมา ยงแตทพลาว พวกลาวในเมองเชยงแสน อดเสบยง

อาหาร ฆาโค กระบอ ชาง มา กนจนสน พวกลาวชาวเมอง (เชยงแสน) กยอมสวามภกดแก

กองทพเมองลาว... ...กองทพไดครอบครว 23,000 เศษ กรอกาแพงเผาบานเมองเสย แลวแบง

ครอบครวกนเปน 5 สวน ใหไปเมองเชยงใหมสวน 1 เมองนครลาปางสวน 1 เมองนานสวน 1

เมองเวยงจนทนสวน 1 อกสวน 1 ถวายลงมา ณ กรงเทพฯ โปรดใหตงบานเรอนอยเมองสระบร

บาง แบงไปอยเมองราชบรบาง...”

รปท 1 แสดงการเคลอนยายประชากรชาวยวนจากเมองเชยงแสนเขาสหวเมองลานนา

เวยงจนทน และตอนกลางของประเทศไทย

ผลจากการลมสลายของเมองเชยงแสน เปนปจจยหนงทชวยเตมเตมประชากรใหกบ

หวเมองอนๆ ในภาคเหนอของไทยซงกาลงขาดสมดลเชงประชากรและแรงงาน

ประชากรชาวเชยงแสนทถกเคลอนยายไปเมองเชยงใหม สวนหนงตงถนฐานอย

บรเวณประตทาแพดานใต ภายในกาแพงเมองชนนอก (กาแพงดน) เปนศรทธาของวดมหาวน

- 15 -


วดพนตอง (บานฮอม) วดลอยเคราะห (บานฮอม) และวดชางฆอง (บานชางฆอง) สวนทอยนอก

เมอง ตงบานเรอนอยเชงดอยสเทพบรเวณวดฝายหน และวดปาแดง (อรณรตน วเชยรเขยว,

2555)

สวนเมองลาปางตงถนฐานอยบรเวณวดปงสนก วดหวขวง และวดสชาดาราม ตาบล

เวยงเหนอ อาเภอเมองลาปาง สวนเมองนานตงถนฐานอยทบานดอนแกว อาเภอทาวงผา บาน

ดอนแทน อาเภอเชยงกลาง และบานผาขวาง บานสวนตาล บานนาครกใหม อาเภอเมองนาน

โดยถนฐานดงทกลาวมาขางตน ยงถอเปนเขตวฒนธรรมดงเดมของชาวยวน หากแตประชากร

ชาวเชยงแสนกลมทถกกวาดตอนไปยงกรงเทพฯและเวยงจนทนนน ตองกลายเปนชาวยวนพลด

ถนทต งถนฐานอยหางไกลจากถนฐานและเขตวฒนธรรมดงเดม

ชมชนชาวยวนเชยงแสนในถนฐานใหม

ผลจากสงครามเชยงแสนในป พ.ศ.2347 ไดมการกวาดตอนประชากรชาวยวนเชยง

แสนกลมใหญออกจากดนแดนลานนา โดยกลมประชากรทถกสงไปกรงเทพฯนน ไดไปตงถน

ฐานในเมองสระบรและเมองราชบรอนเปนหวเมองชนในของราชธานกรงรตนโกสนทร

สาเหตสาคญทกลมประชากรชาวลาว (รวมถงชาวยวนเชยงแสน; ลาวพงดา) ถกสงไป

หวเมองชนในในชวงตนกรงรตนโกสนทร เพราะเมองเหลานอยไกลจากแหลงทอยอาศยดงเดม

จงเปนการปองกนการหลบหน และเปนกาลงใหกบเมองชนในในการปองกนราชธานยามศก

สงคราม รวมถงเปนแรงงานในภาคเกษตรกรรม เปนกาลงคนในการฟนฟบานเมอง และการเกบ

เกยวผลประโยชนเขาแผนดน ซงรฐมกจะใหตงถนฐานอยรวมกนเปนกลมเปนกองตามเชอชาต

แยกออกจากกลมชาวไทยพนเมอง แตละกองหรอชมชนมหนาทสงสวยใหกบเมอง ซงมการ

ควบคมผานระบบไพรสงกดมลนายตางๆ (บงอร ปยะพนธ, 2541)

สวนประชากรชาวยวนเชยงแสนกลมทถกสงไปเมองเวยงจนทนนน ไมปรากฏ

หลกฐานการตงถนฐานทช ดเจน หากแตในภายหลงเชอวาถกกวาดตอนเขามายงเมอง

นครราชสมาและเมองสระบรพรอมกบประชากรชาวลาว หลงจากเหตการณปราบกบฏเจา

อนวงศแหงเวยงจนทนในชวงปลายสมยรชกาลท 3

กลมชาวยวนเชยงแสนเมองสระบร

สาหรบกลมชาวยวนทเคลอนยายเขาสเมองสระบร (ในขณะนนตวเมองตงอยในบรเวณ

อาเภอเสาไห) ปรากฏตานานวา ปคมภระ ปเจาฟา และหนานสบตะ เปนผนากลมคนยวนไปตง

บานเรอนอยบรเวณตาบลสวนดอกไมในเขตอาเภอเสาไห ปคมภระตงถนฐานอยทบานไผลอม ปเจา

ฟาตงถนฐานอยทบานเจาฟา และหนานสบตะตงถนฐานอยทบานสบตะ (ปจจบนคอบานสวน

ดอกไม) นอกจากนยงมชาวยวนบางกลมตงถนฐานอยบรเวณอนๆ ในเขตอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร

- 16 -


ประวตวดไผลอม (อาเภอเสาไห จงหวดสระบร) ไดกลาวถงชาวยวนเมองสระบรใน

สมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (รชกาลท 2) ความวา ปคมภระผนาชาวยวนบาน

ไผลอม ไดรบมอบหมายเปนหวหนากองโค มบรรดาศกดเปน พระยารตนกาษ มหนาทขนถาย

สนคาจากบานเมองทหางไกลไปยงกรงเทพฯ และคมกาลงเสบยงสาหรบสงกองทพในยามเกด

ศกสงคราม มการสงชาวยวนเปนกองออกไปตงเปนชมชนกระจายอยโดยรอบ มกองเลยงโคท

สาคญอยทบานโคกกลางและบานโคกแย (อาเภอหนองแค จงหวดสระบร) และบานสคว (อาเภอ

สคว จงหวดนครราชสมา) มกองมาอยทบานยาง (อาเภอเสาไห จงหวดสระบร) เปนหนวยคมกน

กองเสบยง (กองพทธสถาน, 2552 และ พระครวสทธสลาภวฒน, 2559)

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) ไดเกดเหตการณ

กบฏเจาอนวงศแหงลานชางเวยงจนทนในระหวางป พ.ศ.2369-2371 เปนเหตใหกองทพสยาม

เขาตเวยงจนทนและไดกวาดตอนประชากรจากเวยงจนทนเขาสหวเมองชนใน โดยมชาวยวน

สมทบมาดวย ซงชาวยวนกลมน มขอสนนษฐานวาอาจเปนชาวยวนทถกกวาดตอนไป

เวยงจนทนเมอคราวศกเชยงแสนในสมยรชกาลท 1 หรออาจจะเปนชาวยวนจากเมองสระบรซง

ถกทพหนาของเจาอนวงศเขามากวาดตอนไปยงเวยงจนทนในตอนททพลาวเคลอนมาถงเมอง

สระบรในป พ.ศ.2369 กเปนได

เมอกองเชลยผานมาถงเขตนครจนทก (ปจจบนคอพนทของอาเภอสควและอาเภอ

ปากชอง จงหวดนครราชสมา) ชาวยวนจากเวยงจนทนไดพบวาชาวยวนบานสควมเชอสาย

เดยวกบพวกตน จงขออนญาตลงหลกปกฐานอยรวมกบชาวยวนทบานสคว ตอมาภายหลงกอง

เลยงโคบานสควเรมแออดคบแคบ จงไดอพยพไปบกเบกททากนใหมและตงถนฐานทบานโนน

กม บานถนนคด บานโนนแต บานนาเมา บานโนนทอง และบานไกเสา (สรมน บญเตม และสนท

เมนะรตน, 2523)

ตามบนทกของคณะนกสารวจชาวฝรงเศสนาโดย เอเจยน แอมอนเย ทไดเดนทาง

จากเขมรไปลาวและบางกอกในชวงตนสมยรชกาลท 5 โดยไดเดนทางถงบานสคว ในป พ.ศ.

2427 ซงพบวาในขณะนน บานสควเปนหมบานขนาดใหญและมบานเรอนราว 200-300 หลงคา

เรอนแลว (Étienne Aymonier, 2000)

สวนในเมองสระบรนน ประชากรชาวยวนไดเพมขนตามลาดบและไดอพยพออกไป

บกเบกททากนในแทบทกอาเภอของจงหวดสระบร จากการสบคนสารสนเทศและการสารวจ

ภาคสนาม พบวาชาวยวนในจงหวดสระบรตงถนฐานอยมากบรเวณทราบลมตอนกลางของ

จงหวด โดยเฉพาะอาเภอเสาไห อาเภอเฉลมพระเกยรต และอาเภอเมองสระบร ในระยะหลงยงม

การเคลอนยายออกไปตงถนฐานบรเวณลมนาภาคกลางตอเนองไปจนถงภาคเหนอของประเทศ

ไทย โดยเฉพาะในจงหวดลพบร พจตร และพษณโลก (และอาจตอเนองไปถงบางพนทของ

จงหวดเพชรบรณ อตรดตถ และสโขทย ซงมการสารวจพบประชากรทใชภาษาไทยถนเหนอ

- 17 -


จานวนหนง หากแตยงไมพบหลกฐานทอางองถงการเคลอนยายประชากรระดบชมชนจาก

จงหวดสระบรไปยงจงหวดดงกลาว) จากนนในชวงป พ.ศ.2512-2520 ไดมชาวยวนจานวนมาก

จากจงหวดสระบรและพนทใกลเคยง ไดอพยพไปบกเบกททากนและตงถนฐานในบรเวณอาเภอ

วงนาเยน จงหวดสระแกว โดยพบขอสงเกตวา การตงชมชนชาวยวนทวงนาเยนน เกดขน

พรอมๆ กบการตดถนนสายจนทบร-สระแกว (ทางหลวงแผนดนหมายเลข 317) ซงเปนการ

พฒนาเสนทางคมนาคมและเปดการเขาถงพนทบรเวณดงกลาว

ปจจบนสามารถสบคน “ชมชนชาวยวนเชยงแสนกลมสระบร” ในพนทตางๆ ไดดง

ตารางตอไปน

ตารางท 1 แสดงชมชนชาวยวนเชยงแสนในจงหวดสระบร (จานวนรวม 114 หมบาน ในเขตการ

ปกครอง 122 หม และ 3 ชมชน)

อาเภอ ตาบล หม - หมบาน จานวน

เมอง

สระบร

ปากเพรยว บานแกงขนน (ชมชนแกงขนน 1 และชมชนแกงขนน 2) บาน

เขาคบา (ชมชนเขาคบา)

28 หมบาน

(รวม 25 หม

และ 3 ชมชน

ในเขต

เทศบาลเมอง

สระบร)

ดาวเรอง หม 1 บานแพะโคก หม 2 บานดาวเรอง หม 3 บานหวยนอย

หม 4 บานปาสก หม 5 บานดาวเรองใต หม 6 บานโตนด

หม 7 บานหวยแร

นาโฉง หม 1 บานหงสา หม 2 บานเจดยงาม หม 3 บานบง

โคกสวาง หม 1 บานโคกสวาง หม 4 บานหนองหลอด หม 5 บานบานหว

ถนน หม 6 บานสนมะพลบ หม 7 บานหนองปรอ หม 8 บาน

ถนนเหลก หม 9 บานทง หม 10 บานหนองตาไทย หม 11

บานเขาดน

หนองโน หม 2 บานนารอง หม 4 บานใหม หม 5 บานโคกกระตาย

หม 6 บานหนองโนใต หม 7 บานแถว หม 11 บานดอนจอง

หนองยาว หม 3 บานหนองเขอนชาง

เฉลมพระ

เกยรต

เขาดน

พฒนา

หม 1 บานเขาดน หม 2 บานเขาดนพฒนา หม 3 บานใหม

มงคล หม 4 บานใหมมงคล หม 5 บานโนนเดอ หม 6 บาน

เขาปน หม 7 บานเขาปน

23 หมบาน

ผงรวง หม 1 บานเพลยขวา หม 2 บานหวยหนขาว หม 4 บานแพะ

โคก หม 5 บานแพะโคก

พแค หม 2 บานบอหน หม 3 บานโคกดนแดง หม 4 บานวงเลน

หม 5 บานวงเลน หม 6 บานหวยบง

หวยบง หม 2 บานหวยบง หม 3 บานหวยบง หม 4 บานใหญมงคล

หม 5 บานหวยบง หม 6 บานหวยบง หม 8 บานปาคา

หนาพระ

ลาน

หมท 9 บานหนาพระลาน

- 18 -


อาเภอ ตาบล หม - หมบาน จานวน

แกงคอย สองคอน หม 10 บานพระบาทนอย 4 หมบาน ทาตม หม 4 บานโปรงคา

เตาปน หม 2 บานหนองจอก

ชาผกแพว หม 14 บานธารนาตก

หนองแค บวลอย หม 5 บานสนมะคา หม 6 บานโคกแย หม 7 บานดงเมอง หม 8

บานบกนอย หม 9 บานหนองปลอง หม 10 บานดงหวาย

16 หมบาน

หนองจก หม 1 บานไผ หม 2 บานเดอ หม 3 บานไร หม 4 บานไร

กลางนา หม 5 บานหวยสระ หม 6 บานหนองเลา หม 7

บานหนองจกเหนอ หม 8 บานหนองจกใต หม 9 บานโนน

แดง หม 100 บานดอนมะโจก

หนองแซง มวงหวาน หม 5 บานบกใต 2 หมบาน เขาดน หม 1 บานเขาดน

เสาไห เสาไห หม 3 บานเสาไห 32 หมบาน

(รวม 43 หม) สวนดอกไม หม 1 บานโบราณ หม 2 บานเจาฟาเหนอ หม 3 บานเจาฟา

ใต

หม 4,5,6 บานสวนดอก หม 8 บานไผลอม หม 9 บานถนน

เหลก หม 10 บานทงกวาง หม 11 บานแพะแขกแดง

ตนตาล หม 1,2 บานหวหน หม 3,4,5 บานตนตาล หม 6 บานทาราบ

หม 8 บานงามลอม

พระยาทด หม 1,2,3 บานพระยาทด หม 4 บานหนองจก หม 5 บาน

หนองไฮ หม 6 บานหวยบงใต

ทาชาง หม 5 บานทาชาง หม 7,8 บานหวยบญ

ศาลารไทย หม 1 บานพระเยาว หม 3,4 บานโรงเหลา หม 5 บานศาลาร

งวงาม หม 1 บานปากบาง หม 6 บานโคกกระพ

หวปลวก หม 1 บานโคกกระพ หม 3 บานหวปลวก หม 4,5,7 บาน

แพะ หม 8 บานหนองไผ หม 9 บานหวยใหญ หม 11 บาน

หวหวาย

บานยาง หม 1 บานยาง หม 5 บานสนประด

พระพทธ

บาท

หวยปา

หวาย

หม 2 บานหวยศาลเจา หม 9 บานบง หม 12 บานหนอง

สทธะ หม 13 บานดอยหนปน

7 หมบาน

เขาวง หม 1 บานหวยมะเดอ หม 2 บานซบบอน

หม 7 บานหนองกอง

มวกเหลก วงมวง หม 6 บานปาลานหนดาด หม 8 บานหนองมะคา 2 หมบาน ทมา: (1) อางองขอมลหมบานภาษาเดยว คอหมบานทมการใชภาษาไทยวนตงแตรอยละ 70 ขนไป

(ประภสสร มลวลย, 2530)

(2) การสารวจภาคสนาม (2557-2559)

- 19 -


ตารางท 2 แสดงชมชนชาวยวนใน 5 จงหวดทเคลอนยายมาจากจงหวดสระบร (จานวน 81

หมบาน ในเขตการปกครอง 87 หม และ 5 ชมชน)

จงหวด อาเภอ ตาบล หมท – หมบาน จานวน

นครราชสมา สคว สคว บานสคว (ชมชนบานเหนอ ชมชนบาน

กลาง และชมชนบานใต) หม 11 บานถนน

คด

9 หมบาน

(รวม 7 หม

และ 5 ชมชน

ในเขต

เทศบาลเมอง

สคว)

มตรภาพ บานโนนกม (ชมชนโนนกมเหนอ และ

ชมชนโนนกมใต)

ลาดบวขาว หม 6 บานนาเมา หม 7 บานโนนแต หม 8

บานโนนนา หม 9 บานโนนทอง หม 11

บานโนนสวาง

กดนอย หม 10 บานไกเสา

ลพบร เมองลพบร เขาพระงาม หม 4 บานไผขวาง 51 หมบาน

(รวม 56 หม) ทาแค หม 8 บานปากลวย

ทายตลาด หม 3 บานทาควาย

โพธตร หม 2 บานบางบาหร หม 3 บานโรงหนอง

หม 4 บานหนองแขม หม 5 บานไผแตร

หม 6 บานสามบาท หม 7 บานไผหนา

กระดาน

ชยบาดาล ชยนารายณ หม 1 บานศรบรรพต

ทาหลวง ทาหลวง หม 8 บานดอนเจรญ

หนอง

ผกแวน

หม 6 บานเนนสวอง

ซบจาปา หม 2 บานทรพยเจรญ หม 5 บานซบเรอ

ทาวง ทาวง หม 3 บานทาวง หม 9 บานวดเกต

บานเบก หม 7 บานมวง

บางล หม 1 บานไผวงษ หม 12 บานหนองหลวง

หม 13 บานหนองระแหง หม 14 บาน

หนองกอไผ

บางงา

บางค

หม 1,2,4,5 บานโพธศร

หม 3 บานไทรยอย หม 4 บานทาราบ หม

7 บานคลองตาขบ หม 13,15 บานหมอ

ลาดสาล หม 1,2 บานลาดสาล หม 3 บานลาอาย

ดวน หม 4 บานไผตลอม หม 5 บาน

กระทมสง

โคกสาโรง โคกสาโรง หม 7 บานหนองพมาน หม 9 บาน

สาโรง

- 20 -


จงหวด อาเภอ ตาบล หมท – หมบาน จานวน

หวยโปง หม 4 บานหนองหอย หม 7,8 บานสะ

พรานนาค

ดงมะรม หม 11 บานนอยนาโสม

คลองเกต หม 1 บานมะขามเฒา หม 2 บานคลอง

เกต

เกาะแกว หม 6 บานหนาพระ หม 7 บานชอนอดม

หลมขาว หม 6,7 บานหลมขาว

ถลงเหลก หม 1 บานหนองบวหง

บานหม บางพง หม 9 บานวดชนไก

หนองมวง ยางโทน หม 2 บานเตาถาน

พฒนานคม พฒนานคม หม 3 บานหวยบง

ชองสารกา หม 1 บานสารกาพฒนา

หวยขนราม หม 2 บานมะขามค หม 3 บานซบโศก หม

4 บานสวนมะเดอ หม 5 บานโปงเกต

ลาสนธ หนองร หม 5 บานนอยพฒนา หม 12 บานสน

เจรญ

พจตร ตะพานหน วงหวา หม 1, 2, 6 บานวงหวา หม 3 บานยางคล 8 หมบาน

(รวม 11

หม)

คลองคน หม 1,6 บานวงไคร

บางมลนาก ลาประดา หม 1 บานลาประดาใต หม 3 บานหนอง

สะเดา หม 6 บานหวยหลว หม 8 บานได

โสน

ดงเจรญ หวยรวม หม 4 บานหนองสองหอง

พษณโลก วงทอง หนองพระ หม 5 บานเจรญผล 1 หมบาน

สระแกว วงนาเยน วงนาเยน หม 3 บานสวนปา หม 8 บานซบพล 12 หมบาน

ตาหลงใน หม 2 บานหนองปรอ หม 3 บานทาตาส

หม 6 บานวงไทร หม 9 บานโนนทอง หม

18 บานโนนทองพฒนา

ทงมหาเจรญ หม 2 บานวงศรทอง หม 6 บานคลองใหญ

วงสมบรณ วงทอง หม 5 บานวงดารา

คลองหาด ไทยอดม หม 2 บานซบนอย หม 4 บานหนอง

ตะเคยน ทมา: (1) จงหวดนครราชสมา (การสารวจภาคสนาม, 2557-2559), (2) จงหวดลพบร อางองขอมลหมบานภาษาเดยว โดยเลอกเฉพาะ

หมบานทมการใชภาษาไทยวนตงแตรอยละ 65 ขนไป จานวน 51 หมบานในเขตปกครอง 56 หม จากหมบานทมการใชภาษายวน

ทงหมด 112 หมบาน (พเยาว เจรญฉาย. 2551. หนา 145-171), (3) จงหวดพจตร อางองจากขอมลชมชนไทยวน ต.วงหวา

อ.ตะพานหน จพจตร (นนทพฒน เพงแดง. 2550) และการสารวจภาคสนาม, (4) จงหวดพษณโลก สมภาษณ นายสนน เอยมสาย

(ปราชญชาวยวน ต.สมอแข อ.เมอง จ.พษณโลก) วนท 8 มนาคม 2559, (5) จ งหวดสระแกว สมภาษณ นายชยแดน สยง

(ผใหญบานวงไทร ต.ตาหลงใน อ.วงนาเยน) และนายหนวง โรจนส (อดตผใหญบานโนนทอง ต.ตาหลงใน อ.วงนาเยน) วนท 17

มนาคม 2559 และ สมภาษณ นายมลฑล นอยจนทร (กานนตาบลวงนาเยน อ.วงนาเยน) วนท 27 มนาคม 2559

- 21 -


รปท 2 แผนทแสดงถนฐานใหมและการเคลอนยายของชาวยวนเชยงแสนกลมเมองสระบร

กลมชาวยวนเชยงแสนเมองราชบร

สาหรบกลมชาวยวนทเคลอนยายเขาสเมองราชบร แรกเรมไดตงถนฐานอยทบานไร

นท หางจากตวเมองราชบรทางทศตะวนออกบรเวณรมฝ งแมนาแมกลอง

- 22 -


ดวยเหตวาทตงของบานไรนทในบรเวณรมแมนาแมกลองนนมพนทจากด ไมพอ

เพาะปลก ชาวยวนบางสวนจงไดอพยพออกไปบกเบกททากนพนทบรเวณใกลเคยง เชน ท

ตาบลคบวมผนาสองพนองชอหนานฟาและหนานขน หนานฟาผพ เหนวาทลมรมหวย (บรเวณค

เมองโบราณคบว) เปนทาเลทดจงตงบานเรอนอยเหนอลาหวย มลกหลานสบตอมา หมบานนชอ

วา “บานปฟา” สวนหนานขนผนองไดพาครอบครวสวนหนงขามไปยงทศใตของหวย ตง

บานเรอนอยทนน เรยกวา “บานปขน” ตอมาเมอชมชนไดมประชากรมากขน ยงไดขยาย

ครวเรอนออกไปตงถนฐานหางออกไปจากบานปฟาและบานปขน ชมชนทอยกอนเรยกตวเองวา

“บานใน” สวนชมชนทขยายออกไปเรยกวา “บานนอก” (สมคด จานงคศร, 2552)

ชาวยวนเชยงแสนกลมทต งถนฐานในเขตเมองราชบรไดมการขยายชมชนออกไปตง

บานเรอนหาแหลงทากนอกหลายพนทในบรเวณลมนาแมกลองในเขตจงหวดราชบรตอเนองไป

จนถงจงหวดกาญจนบรและนครปฐม ตอมาในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 ในพนทจงหวดราชบร

และนครปฐมประสบปญหาภยแลง ชาวยวนหลายครอบครวไดอพยพไปตงถนฐานใหมในจงหวด

พษณโลก และอาจเคลอนยายตอเนองไปจนถงเขตจงหวดอตรดตถ ปจจบนสามารถสบคน

“ชมชนชาวยวนเชยงแสนกลมราชบร” ในพนทตางๆ ไดดงตารางตอไปน

ตารางท 3 แสดงชมชนชาวยวนเชยงแสนในจงหวดราชบร (จานวนรวม 77 หมบาน ในเขต

ปกครอง 79 หม)

จงหวด อาเภอ ตาบล หม - หมบาน จานวน

ราชบร เมอง

ราชบร

คบว หม 1 บานตากแดด หม 3 บานหนองขนธ หม 4 บานใต

หม 5 บานตะโก หม 6 บานสระโบสถ หม 7 บานใหม หม

8 บานหนองยายแกว หม 9 บานฟากกลวย หม 12 บาน

หวนา

39

หมบาน

ดอนแร หม 1 บานดอนแร หม 2 บานหนองขาม หม 3 บานสระ

โลก หม 4 บานดอนขาด หม 5 บานดอนขาม หม 6 บาน

ดอนกอก หม 7 บานโมกปแกว หม 8 บานหนองโปง หม 9

บานหนองมะตม หม 10 บานหวย

เจดย

หก

หม 3 บานเจดยหก หม 8 บานทงตาล

ดอน

ตะโก

หม 5 บานใหม หม 6 บานนครบาล หม 7 บานเขาลอย-

เขาหลวง หม 8 บานเขาแงม-ทงพมาน

หวยไผ หม 1 บานเขาขวาง หม 3 บานรากมะขาม หม 4 บานหวย

ไผ หม 5 บานนครบาล หม 6 บานหนองหลวง หม 7 บาน

หนองดนแดง หม 8 บานหนองขาม

นาพ หม 5 บานหนองแชเสา

- 23 -



หนอง

กลาง

นา

หม 1 บานแมนา

อางทอง หม 1 บานใหญ หม 9 บานโพธดก

หนกอง หม 1 บานทงไลไก หม 3 บานหนองตาหลวง หม 9 บาน

ทงไลไกมน

โพ

ธาราม

หนอง

โพ

หม 1 บานใต หม 2 บานนอก หม 4 บานตนตาล หม 5

บานไร หม 6 บานหนองโพสอง หม 8 บานหวทง

7

หมบาน

(รวม 8

หม) บาน

สงห

หม 1,2 บานบางกะโด

จอมบง รางบว หม 1 บานรางดอกอาว หม 3 บานชฏใหญ หม 4 บาน

หนองนกกระเรยน หม 6 บานรางบว หม 7 บานทงกวาง

5

หมบาน บานโปง หนอง

ออ

หม 3 บานหวโปงใหญ หม 7 บานหนองออตะวนตก

หนอง

ปลา

หมอ

หม 1,2 บานหนองปลาหมอ หม 3 บานฟากหนอง หม 4

บานหนองทราย หม 5 บานดอนกระทอ หม 6 บานปอเจก

หม 7 บานดอนกระทอใต หม 8 บานโคกสง หม 11 บาน

หนองหน หม 12 บานหนองจกโพรง หม 16 บานแพะ

13

หมบาน

(รวม 14

หม)

เขาขลง หม 6 บานหนองอม

ปากทอ ทง

หลวง

หม 1 บานหนองไร หม 2 บานหนองขอย หม 6 บานหนอง

ไผ

8

หมบาน

อางหน หม 1 บานหวยนอย หม 2 บานหนองโก หม 3 บานโปง

หม 4 บานนาคอก หม 5 บานอางหน

สวนผง สวนผง หม 4 บานนาขนแสน 5

หมบาน ปา

หวาย

หม 6 บานโปงยอ หม 7 บานหวยลาดปลาเคา หม 9 บาน

หนองขาม

ทาเคย หม 6 บานทาเคย

ทมา: (1) สารวจภาคสนาม. 2558 และ (2) อางองจากขอมลหมบานภาษาเดยว โดยเลอกเฉพาะ

หมบานทมการใชภาษาไทยยวนตงแตรอยละ 60 ขนไป มจานวน 77 หมบานในเขตปกครอง 79

หม จากหมบานทมการใชภาษายวนทงหมด 99 หมบาน (สวฒนา เลยมประวต, 2545)

- 24 -


ตารางท 4 แสดงชมชนชาวยวนใน 3 จงหวดทเคลอนยายมาจากจงหวดราชบร (จานวนรวม 36

หมบาน ในเขตปกครอง 36 หม และ 1 ชมชน)


กาญจนบร ดานมะขามเตย กลอนโด หม 3 บานแหลมทอง หม 4 บาน

ดอนสวาง

5 หมบาน

ทามวง รางสาล หม 3 บานแปดหลง หม 12 บาน

หนองมะกอก หม 13 บานไทรงาม

นครปฐม

กาแพงแสน สระสมม หม 8 บานดอนเตาอฐ หม 9 บาน

ดอนใหญ หม 10 บานดอนเลก

12 หมบาน

หวยมวง หม 1 บานหวยมวง หม 11 บานทา

เสาเกา หม 7 บานทาเสาใหม

ดอนขอย หม 10 บานโพธศร หม 11 บาน

ใหมโพธศร หม 14 บานตนสาโรง

พฒนา

ทงกระพง

โหม

หม 11 บานทงเจรญทอง

ทงลกนก หม 2 บานหวยรางเกต หม 10 บาน

หนองจก

พษณโลก

เมองพษณโลก ในเมอง บานโคกมะตม (ชมชนศรวส

ทธาราม)

19 หมบาน

(รวม 19 หม

และ 1

ชมชนใน

เขตเทศบาล

นคร

พษณโลก)

บงพระ หม 2,3 บานบงพระ

สมอแข หม 2 บานลาดบวขาว หม 3 บาน

ดงประโดก หม 4 บานสมอแข หม 8

บานกรมธรรม-ฉตรแกว

วงทอง วงทอง หม 1 บานวงทอง หม 8 บานเขา

สมอแคลง หม 10 บานดอนมวง

แมระกา หม 1 บานแถว หม 2 บานแมระกา

หม 4 บานเขก หม 6 บานนาโคง

เหนอ หม 7 บานแหลมด หม 8

บานวงนาใส

พนชาล หม 5 บานหนองกาดา

พรหมพราม ดงประคา หม 1 บานโคกสมอ หม 6 บานทง

ตาเปรยว

บางกระทม ทาตาล หม 8 บานทงนอย

ทมา: (1) จงหวดกาญจนบร อางองจากขอมล “กลมชาตพนธไทยยวนในจงหวดกาญจนบร” (สมทรง บรษพฒน และคณะ.

2554. หนา 199), (2) จงหวดนครปฐม อางองจากขอมล “กลมชาตพนธไทยยวนในจงหวดนครปฐม” (สมทรง บรษ

พฒน และคณะ. 2554. หนา 237), (3) จงหวดพษณโลก สมภาษณ นายสนน เอยมสาย (ปราชญชาวยวน ต.สมอแข

อ.เมอง จ.พษณโลก) วนท 8 มนาคม 2559

- 25 -


รปท 3 แผนทแสดงถนฐานใหมและการเคลอนยายของชาวยวนเชยงแสนกลมเมองราชบร

- 26 -


กลมชาวยวนเชยงแสนในบรเวณตะวนออกเฉยงใตของจงหวดอตรดตถ

ถงแมวาในบรเวณดานตะวนตกเฉยงเหนอของจงหวดอตรดตถ ไดแก ตอนบนของ

อาเภอลบแล ตอนบนของอาเภอเมองอตรดตถ และอาเภอทาปลา จะมชาวยวนกลมใหญตงถน

ฐานอยมานาน เนองจากเปนพนทชายขอบของเขตวฒนธรรมลานนา อยางไรกตาม ยงพบชมชน

ชาวยวนอยอกจานวนหนงในบรเวณดานตะวนออกเฉยงใตของตวจงหวด ซงแยกออกจากเขต

วฒนธรรมยวนกลมใหญและมประวตความเปนมาของชมชนแตกตางไปอกทางหนง

ชมชนชาวยวนในตาบลนาอาง อาเภอตรอน จงหวดอตรดตถ มประวตความเปนมา

ของชมชนอางถงการเคลอนยายประชากรชาวยวนจากเหตการณทกองทพสยามเขาตเมองเชยง

แสนในป พ.ศ.2347 เชนเดยวกบกลมชาวยวนเมองสระบรและราชบร

ขอมลขององคการบรหารสวนตาบลนาอาง ไดกลาวถง “ขนผาเงบ” เปนผดแลกลม

ชาวยวนทเจบปวย รวมถงเดกและคนชรา ซงแวะพกอยบรเวณรมคลองตรอนและบงใหญ

ระหวางการอพยพไปยงเมองสระบรและราชบร เมอหายปวยจงไดเรมสรางบานเรอนขนบรเวณ

รมคลองตรอน ปจจบนคอบานหลวงปายางและไดชวยกนสรางวดหลวงปายาง จากนนไดสราง

วดดอยแกวในเขตบานไร ตอมาจงขยายบานเรอนมายงฝ งขวาของแมนาคลองตรอนและไดสราง

วดขนทบานคอกลาง ใหชอวาวดศรสะอาด ตอมาหมบานไดขยายขนไปทางเหนอจงไดสรางวด

ขนอกหนงแหงชอวดราษฎรสามคค ทบานมวงขว ปจจบนคอบานเหนอใหญ (องคการบรหาร

สวนตาบลนาอาง, มปป.)

นอกจากน ปานตา นาคพนธวงศ (2530) ศกษาพบวา บานเหลา ตาบลนาอาง อาเภอ

นาอาง และบานนาลอก ตาบลบอทอง อาเภอทองแสนขน เปนชมชนทใชภาษาไทยถนเหนอดวย

ซงเชอมโยงกบขอมลของ พรพจน เรยงประพฒน (2556) ในประวตบานนาลอกอาเภอทองแสน

ขน ทกลาววาบรรพบรษของชาวบานนาลอกไดอพยพหนโรคระบาดมาจากบานหลวงปายาง

(อ.ตรอน) โดยไดจบจองททากนแหงใหมเมอราวป พ.ศ. 2442

จงเชอไดวาชาวบานนาลอกเปนชาวยวนกลมเดยวกนกบชาวยวนในตาบลนาอาง

อาเภอตรอน นอกจากน ยงพบความเชอมโยงระหวางชาวยวนทบานนาลอกกบกลมชาวยวน

สระบรจากขอมลประวตความเปนมาของตาบลนาอาง ซงกลาวถงชาวยวนบานนาลอกในอดตทม

ญาตอยทจงหวดสระบร ผเขยนคาดวาอาจมชาวยวนกลมสระบรหรอราชบรทไดเคลอนยายมาถง

บานนาลอกดวย โดยผานมาทางจงหวดพษณโลก

- 27 -


ตารางท 5 แสดงชมชนชาวยวนเชยงแสนในจงหวดอตรดตถ (จานวนรวม 6 หมบาน)


อตรดตถ ตรอน นาอาง หม 1 บานเหนอใหญ หม 2 บาน

หลวงปายาง หม 3 บานเหลา หม

4 บานคอกลาง หม 5 บานไร

6 หมบาน

ทองแสนขน บอทอง หม 4 บานนาลอก

ทมา; อางองจากขอมล “ประวตตาบลนาอาง” (องคการบรหารสวนตาบลนาอาง) และ ปานตา นาค

พนธวงศ (2530)

อนง ถงแมวาขอมลประวตความเปนมาของตาบลนาอางจะยงไมไดขอสรปในทาง

ประวตศาสตร แตกอาจเปนหลกฐานหนงในการยนยนเสนทางการเคลอนยายประชากรชาวยวน

เชยงแสนเขาสบรเวณตอนกลางของประเทศไทยไดอกทางหนง โดยการเคลอนยายจะตองใช

เสนทางจากเมองเชยงแสนลงมาทางเมองพะเยา-เมองแพรหรอทางเมองนาน-เมองแพรเทานน

จงจะมความเปนไปไดทจะผานบรเวณตาบลนาอาง และแวะพกในบรเวณดงกลาวตามความใน

ประวตความเปนมาของตาบลนาอางไดกลาวไว

ขอชแจงเพมเตม

ชมชนชาวยวนทแสดงในบทความน สวนทอางองจากขอมลทางภาษาศาสตร ผเขยน

ไดพจารณาเลอกเฉพาะ “หมบานภาษาเดยว” คอหมบานทพบการใชภาษาไทยวนตงแตรอยละ

60-700 ขนไป เพอนาเสนอชมชนทยงคงอตลกษณทางภาษาอนสอถงการเปนกลมชาตพนธทยง

ชดเจน อยางไรกตาม ยงมชมชนอกจานวนหนงทพบการใชภาษาไทยวนและภาษาอนปะปนกน

ไป (ใชภาษาไทยวนในสดสวนตากวารอยละ 60-70) ซงคาดวาอาจเปนชมชนทมชาวยวนตงถน

ฐานรวมกบชนกลมอน หรอเปนชมชนชาวยวนทรบวฒนธรรมจากชนกลมอนเขามามากแลว จง

มไดนาเสนอชมชนเหลานนในบทความน

การกระจายตวของชมชนชาวยวนในบรเวณตอนกลางของประเทศไทย

การตงชมชนชาวยวนในเมองราชบรและเมองสระบร ในระยะแรกคาดวามการขยาย

ชมชนอยในขอบเขตทกาหนดไว

เนองจากรฐในขณะนนมนโยบายทเขมงวดในการควบคมประชากรแตละเมองตาม

ระบบไพรทตองมสงกดมลนายและตองสงสวยใหกบเมองทสงกด และทางการมไดอนญาตใหไพร

ลาว (หมายรวมถงลาวยวน) ไปอยเมองตางๆ ไดตามใจชอบ อยางไรกตาม นายกองหรอผนา

ชมชนทสงกดเมองตางๆ จาเปนจะตองจดหาทรพยากรใหเพยงพอตอการสงสวย จงเลอกตงถน

- 28 -


ฐานในแหลงทมพ นททากนเพยงพอและมความเปนไปไดทจะตงชมชนในสถานทหางไกลออกไป

หากถนฐานเดมทมทรพยากรไมเพยงพอ (บงอร ปยะพนธ, 2541)

ชมชนขยายของชาวยวนในชวงตนรตนโกสนทรจงมกจะตงไมไกลจากชมชนดงเดม

มากนก ยกเวนในกรณกองโคของชาวยวนเมองสระบรทไปตงอยทบานสคว (อาเภอสคว จงหวด

นครราชสมา) เพอจดหากองเสบยงโคตามดาหรของเจาเมอง นอกเหนอจากบานสควแลว คาดวาม

ชมชนชาวยวนตงถนฐานอยเฉพาะในพนทเมองราชบร เมองสระบร และพนทชายขอบเทานน

ตอมาเมอระบบไพรคลคลายลงและยกเลกระบบไพรในสมยรชกาลท 5 การยายถนของชาวยวนไป

ยงพนทไกลออกไป จงสามารถทาไดอยางกวางขวางและมมากขน

ในสมยรชกาลท 5 ชาวยวนจากเมองสระบรไดอพยพออกไปตงชมชนไกลถงบานวง

หวา (อาเภอตะพานหน จงหวดพจตร) จากขอมลของ นนทพฒน เพงแดง (2550) ระบวาหมบาน

ดงกลาวตงขนในราวป พ.ศ. 2440

สวนชาวยวนเมองราชบรคาดวาไดเคลอนยายไปถงบานกลอนโด-บานรางสาล (จงหวด

กาญจนบร) และกาแพงแสน (จงหวดนครปฐม) แลว หลงจากนน ชาวยวนในจงหวดราชบรและ

นครปฐมไดมการเคลอนยายครงใหญอกครงในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 เนองจากสภาพททา

กนในจงหวดราชบรมความแหงแลง โดยไดอพยพไปบกเบกททากนในจงหวดพษณโลก และ

เคลอนยายออกไปโดยรอบจนอาจถงบางพนทของจงหวดอตรดตถ สวนชาวยวนในจงหวดสระบร

กไดอพยพไปบกเบกททากนทบานวงนาเยน (จงหวดสระแกว) การขยายและเคลอนยายถนฐาน

ใหมไดดาเนนตอมาจนถงชวงปฏรปทดน ซงทางราชการไดเรมเขามาจดการดานกรรมสทธและ

เอกสารสทธในการครอบครองทดน สงผลใหการยายถนฐานออกไปเพอบกเบกททากนใหมม

ขอจากด

พฒนาการของชมชนชาวยวนเชยงแสนพลดถนในบรเวณตอนกลางของประเทศไทย

เรมจากการตงถนฐานในเมองสระบรและราชบรตามเหตผลดานการเมองและการปกครอง

หลงจากนนชมชนเหลานไดมประชากรเพมขนและเรมขยายชมชน ดวยพนฐานเปนชมชน

เกษตรกรรมจงผลกดนใหเกดการแสวงหาพนทในการทากนและดารงชพทเพยงพอ สวนหนงยง

ไดเคลอนยายออกไปบกเบกททากนในพนทใหมตามเครอขายเสนทางคมนาคมทถกพฒนาขน

การขยายชมชนและเคลอนยายถนฐานของชาวยวนเชยงแสนพลดถนในสมยหลง จงเกดขน

ภายใตปจจยทางระบบเศรษฐกจและการดารงชพเปนหลก ซงสามารถดาเนนควบคกบเหตผล

ทางสงคมภายใตความผกพนทางเชอสายและกลมชน โดยพบวาประชากรเหลานมกมการ

เคลอนยายและตงถนฐานใหมรวมกนเปนกลมตามเครอญาตและกลมชาตพนธ อนเปนปจจย

สาคญทสงผลใหชมชนชาวยวนในบรเวณตอนกลางของประเทศไทยหลายแหงยงสามารถ

รกษาอตลกษณและวฒนธรรมของกลมชาตพนธเอาไว ซงเปนรองรอยสาคญททาใหสามารถ

สบคนและแยกแยะชมชนชาวยวนทเคลอนยายออกไปยงทองทตางๆ ได

- 29 -


รปท 4 แผนทแสดงถนฐานใหมและการเคลอนยายของชาวยวนเชยงแสนในบรเวณตอนกลางของ

ประเทศไทย

- 30 -


สรป

การศกษาบรบททส มพนธกบการเคลอนยายของชาวยวนเชยงแสน พบวาการ

เคลอนยายและตงถนฐานใหมของชาวยวนเชยงแสนเปนผลจากสงครามในชวงตนกรง

รตนโกสนทร เกดขนภายใตยทธศาสตรการตดกาลงประชากรของรฐอนและความตองการเตมเตม

ประชากรใหกบหวเมองชนในของกรงรตนโกสนทร เพอสรางความมนคงทางประชากรและแรงงาน

ในการฟนฟบานเมอง รวมถงสรางความมงคงจากการเกบเกยวผลประโยชนเขาแผนดนในรปแบบ

ของแรงงานและการเกบสวย ผลการศกษาถนฐานของกลมชาวยวนเชยงแสนในบรเวณตอนกลาง

ของประเทศไทย จากการทบทวนสารสนเทศและการสารวจภาคสนาม พบวาชมชนของชาวยวน

ในตอนกลางของประเทศไทยมจานวนไมนอย และมไดตงถนฐานอยเฉพาะในบรเวณจงหวด

สระบรและราชบรเทานน หากแตไดขยายชมชนและอพยพออกไปบกเบกททากนในพนทตางๆ

บรเวณลมนาปาสกและลมนาเจาพระยาในภาคกลาง ลมนาแมกลองในภาคตะวนตก ลมนาคลอง

พระสะทงในภาคตะวนออก รวมไปถงลมนานานในภาคเหนอและลมนาลาตะคองในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย โดยพบชมชนของชาวยวนเชยงแสนในเขตจงหวดสระบร

อยางนอย 114 หมบาน จงหวดราชบรอยางนอย 77 หมบาน จงหวดกาญจนบรอยางนอย 5

หมบาน จงหวดนครปฐมอยางนอย 12 หมบาน จงหวดลพบรอยางนอย 51 หมบาน จงหวดพจตร

อยางนอย 8 หมบาน จงหวดพษณโลกอยางนอย 20 หมบาน จงหวดอตรดตถอยางนอย 6

หมบาน จงหวดสระแกวอยางนอย 12 หมบาน และจงหวดนครราชสมาอยางนอย 9 หมบาน ทงน

ชมชนชาวยวนเชยงแสนทเกาแกทสดมอายมากกวา 200 ป อยในบรเวณอาเภอเสาไห จงหวด

สระบร และอาเภอเมองราชบร จงหวดราชบร

ชมชนชาวยวนเชยงแสนนอกเขตวฒนธรรมดงเดมซงพบในบรเวณตอนกลางของ

ประเทศไทย มความสาคญตอการศกษาคนควาเกยวกบกลมชาตพนธยวนในฐานนะตวแทนของ

ประชากรชาวยวนกลมหนง ดวยถนฐานเดมเมองเชยงแสนเปนแหลงประชากรและเขต

วฒนธรรมของชาวยวนทเขมขน โดยคนกลมนไดเคลอนยายออกจากดนแดนภาคเหนอกอนท

ภมภาคดงกลาวจะมการเปลยนแปลงเชงประชากรครงใหญในสมย “เกบผกใสซาเกบขาใสเมอง”

(เปนเหตการณทเกดขนในสมยรตนโกสนทรตอนตน จากการเคลอนยายประชากรกลมใหญจาก

ดนแดนลมนาโขงและลมนาสาละวน อาท กระเหรยง ไทใหญ ไทลอ ไทยอง และไทเขน เขามา

เตมเตมในดนแดนภาคเหนอ ซงเปนปจจยสาคญทสงผลตอพฒนาการทางสงคมและวฒนธรรม

ของภมภาคดงกลาวในยคสมยตอมา) ทงน ชมชนชาวยวนเชยงแสนในบรเวณตอนกลางของ

ประเทศไทยหลายแหงยงสามารถรกษามรดกและสมภาระทางวฒนธรรมบางประการของกลม

ชาตพนธยวนเอาไว ดงเชนการคนพบกฎหมายโบราณของลานนาทเรยกวา “มงรายศาสตร” ณ

วดเสาไห อาเภอเสาไห จงหวดสระบร ซงเปนฉบบทเกาแกทสดทยงหลงเหลออยในปจจบน อน

เปนหลกฐานเบองตนในการยนยนคณคาของชมชนชาวยวนกลมน

- 31 -


เอกสารอางอง

กองพทธสถาน สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต. 2552. “วดไผลอม”. ประวตวดทว

ราชอาณาจกร เลม 4. กรงเทพฯ: สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว.

2537. “เรองท 1 สภาพแวดลอมกบการตงถนฐานของมนษยในประเทศไทย” .

สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหว เลมท 18. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน

โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว.

โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว.

2556. “เรองท 1 สภาพแวดลอมกบการตงถนฐานของมนษยในประเทศไทย” .

สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหว เลมท 18. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: โครงการสารานกรมไทยสาหรบ

เยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว.

เจาพระยาทพากรวงศ (ขา บนนาค) เรยบเรยง ; สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงรา

ชานภาพ ทรงตรวจชาระและทรงพระนพนธอธบาย. 2531. พระราชพงศาวดารกรง

รตนโกสนทร รชกาลท ๑. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: กองวรรณคดและประวตศาสตร

กรมศลปากร.

นนทพฒน เพงแดง. 2550. การปนของภาษาในภาษาไทยยวนบานวงหวา ตาบลวงหวา

อาเภอตะพานหน จงหวดพจตร : กรณศกษาคาศพท. วทยานพนธ ปรญญา

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยนเรศวร.

บงอร ปยะพนธ. 2541. ลาวในกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการ

วจย.

ประภสสร มลวลย. 2530. ภมศาสตรภาษาไทยถนในจงหวดสระบร : การศกษาโดยใช

คาศพท. วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาศาสตรและ

ภาษาอาเซยอาคเนย : สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพ อพฒนาชนบท

มหาวทยาลยมหดล.

ปานตา นาคพนธวงศ. 2530. ภมศาสตรภาษาจงหวดอตรดตถ: การศกษาโดยใชคาศพท.

วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต: ภาควชาภาษาตะวนออก คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร.

- 32 -


พเยาว เจรญฉาย. 2551. การศกษาคาศพทภาษาตระกลไทในจงหวดลพบรและอทธพล

ของเทคโนโลยตอการเปลยนแปลงคาศพท. รายงานวจย: ภาควชาภาษาตะวนออก

คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

พ ร พ จ น เ ร ย ง ป ร ะ พ ฒ น . 2556. น า ล อ ก เ ส น ห เ ม อ ง เ ห น อ ( ต อ น ล า ง ) .

https://www.gotoknow.org/posts/553615. สบคนเมอ 23 มนาคม 2559.

ศรศกร วลลโภดม. 2534. “สยามประเทศ : ภมหลงของประเทศไทยตงแตยคดกดาบรรพ จนถง

สมยกรงศรอยธยาราชอาณาจกรสยาม”. ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ. กรงเทพฯ:

มตชน.

สมคด จานงคศร. 2552. การพฒนาพพธภณฑทองถนวดนาหนองเปนศนยการเรยนรวถ

ชวตชมชนไทยยวน ตาบลดอนแร อาเภอเมอง จงหวดราชบร. วทยานพนธ

ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศกษา: สถาบนวจยภาษาและ

วฒนธรรมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล.

สมทรง บรษพฒน, สจรตลกษณ ดผดง, สมตรา สรรตนเดชา, ณรงค อาจสมต, ปทมา พฒนพงษ

และพเชฐ สตะพงศ. 2554. การใชภาษาและทศนคตตอภาษาและการทองเทยวเชง

ชาตพนธของกลมชาตพนธในภมภาคตะวนตกของประเทศไทย. นครปฐม:

สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท มหาวทยาลยมหดล.

สรมน บญเตม และสนท เมนะรตน. 2523. ปรศนาคาทายเพลงกลอมเดกและผะหยายอย

ของชาวยวนสคว. รายงานการศกษาคนควาระดบปรญญาตร วชาเอกภาษาไทย:

วทยาลยครนครราชสมา.

สวฒนา เลยมประวต. 2545. แผนทภาษาศาสตรจงหวดราชบร. รายงานวจย: ภาควชา

ภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

องคการบรหารสวนตาบลนาอาง. มปป. ประวตความเปนมา องคการบรหารสวนตาบลนา

อาง. http://www.namang.go.th. สบคนเมอ 22 มนาคม 2559.

อรณรตน วเชยรเขยว. 2555. “คนเมองในประวตศาสตร/ประวตศาสตรของผคนลานนา”. ตวตน

คนเมอง 100 ป ชาตการ ไกรศร นมมานเหมนท. เชยงใหม: คณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม.

Étienne Aymonier. ( Translated by Walter E.J. Tips) 2000. Isan Travels: Norteast

Thailand's Economy in 1883-1884. (first English trans. of 1895, 1897). Bangkok:

White Lotus.

- 33 -


สมภาษณ

ชยแดน สยง. ผใหญบานวงไทร ต.ตาหลงใน อ.วงนาเยน วนท 17 มนาคม 2559

มลฑล นอยจนทร. กานนตาบลวงนาเยน อ.วงนาเยน จ.สระแกว วนท 27 มนาคม 2559

เมธาภวฒน ฐตโก (พระครวสทธสลาภวฒน). เจาอาวาสวดไผลอมและเจาคณะตาบลสวนดอกไม

อ.เสาไห จ.สระบร วนท 17 มนาคม 2559

สนน เอยมสาย. ปราชญชาวยวน ต.สมอแข อ.เมอง จ.พษณโลก วนท 8 มนาคม 2559

หนวง โรจนส. อดตผใหญบานโนนทอง ต.ตาหลงใน อ.วงนาเยน วนท 17 มนาคม 2559

- 34 -

the movement background of chiang saen yuan people and the ... ·...

Documents