thai democracy tale handout
TRANSCRIPT
6/20/12
1
นิทานประชาธิปไตยไทย:-
ตำนานฐานรากของระบอบประชาธิปไตย-
อันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข-
ปาฐกถานํา โดย
เกษียร เตชะพีระ และ ปฤณ เทพนรินทร์
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 1
กาพยกลอนสะทอนมรดกสมบูรณาญาสิทธิราชยของนายผี-
• ในกาพยกลอนเรื่อง “ความเปลี่ยนแปลง” (๒๔๙๕) ของนายผี (อัศนี พลจันทร, ๒๔๖๑-๒๕๓๐) ธรรมศาสตรบัณฑิตและกวีศรีสยามแหงพคท. ตอนที่วาดวยการอภิวัฒน ๒๔๗๕ เขาไดบรรยายแนวทางการจัดการมรดกจากระบอบสมบูรณาญา สิทธิราชยที่ปรากฏภายหลัง ๒๔๗๕ วา: W
• ฝายหนึ่งเฝาปลุกผี จะใหโลดกำแหงหาญ >
ฝายหนึ่งขนาบศาล สำหรับลอใหคนหลง W
• กลาวไดวาขณะที่ ๒ วรรคหลังสะทอนสภาพจาก พ.ศ. ๒๔๗๕ - ๒๕๑๖W
• ๒ วรรคแรกก็สะทอนสภาพของมันจาก พ.ศ. ๒๕๑๖ - ปจจุบัน W
• โดยมีชวง ๒๕๐๑ - ๒๕๑๖ เปนระยะเปลี่ยนผานสำคัญW
• “นิทานประชาธิปไตยไทย”เปนปจจัยหลักทางอุดมการณของการเปลี่ยนผานดังกลาวW
6/20/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 2
6/20/12
2
ฐานะทางประวัติศาสตร์���ของนิทานประชาธิปไตยไทย
• ปญหาหลักของสถาบันกษัตริยเครือขาย (network monarchy) หลังการอภิวัฒน ๒๔๗๕:
จะบริหารจัดการการสูญเสียอำนาจอธิปไตยไปอยางไร?>
• คำตอบ: การโตอภิวัฒนทางการเมืองวัฒนธรรมเพื่อสถาปนาพระราชอำนาจนำ
(a cultural political counter-revolution for the establishment of royal hegemony)W
• นำไปสูภาวะเสมือนสมบูรณาญาสิทธิราชย (virtual absolutism): ระเบียบกฎเกณฑกติกาและ
โครงสรางทางกฎหมายและการเมืองทางการเปนไปตามระบอบรัฐธรรมนูญประชาธิปไตย,
ทวาความคิดความเขาใจพฤติกรรมของคนจำนวนมากรวมทั้งสัมพันธภาพทางอำนาจอยางไม
เปนทางการกลับเสมอเสมือนหนึ่งยังอยูในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยW
• นิทานประชาธิปไตยไทยมีฐานะเปนตำนานฐานรากของภาวะเสมือนสมบูรณาญาสิทธิราชย
(the foundational myth of virtual absolutism) W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 3
อะไรคือตํานานฐานราก? • ตำนาน/นิยายฐานราก (Foundational Myth/Fiction) คือเรื่องเลาที่ใหความชอบธรรมอันติมะ
แกรัฐหรือระเบียบอำนาจสถาปนาหนึ่ง ๆW
• ไมจำตองจริง แตเปนที่เชื่อถือยึดม่ันถือม่ันเสมือน “จริง” อยางสัมบูรณ จนกลายเปนฐานคติรวมกันรองรับค้ำจุนใหความหมายความถูกตองสมจริงแกการคิดและการปฏิบัติของคนทั่วไป ดุจเปนสามัญสำนึกหรือกระทั่งจิตใตสำนึก ซ่ึงยากยิ่งจะขามพนไปไดW
• ประดุจส่ิงศักด์ิสิทธ์ิ หามทา-หามถาม ดีกวานั้น ทุกคนถือวามัน “จริง”, “ถูกตอง” และ “ธรรมชาติธรรมดา” เสียจนไมมีใครคิดวานาทา-นาถามดวยซ้ำไปW
• เปนจุดที่ความแตกตางในหมูประชากรทั้งหมดไมวาทางชนชั้น ชนชาติ ศาสนา อุดมการณ เพศ ฯลฯ สูญสลาย และขณะเดียวกันความเหมือนกันประดามีในหมูประชากรก็ไมมีความหมาย ถาแตกตางไมยอมรับกันเรื่องนี้ W
• เชื่อมรอยรูรักสามัคคี กำจัดศัตรู ปองกันตนเอง ระดมกำลังทั้งหมดมาทำเรื่องยากลำบาก กระทั่งเสียสละไดแมเลือดเนื้อชีวิตของตนเองW
• ทำใหคนฆากันได (๖ ตุลาฯ ๒๕๑๙) ทำใหคนหยุดฆากันได (๑๔ ตุลาฯ ๒๕๑๖)W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 4
6/20/12
3
ตัวอย่างตํานานฐานราก • ต๊ิงตางวาคุณอยูกับแฟนสองตอสองในหอง แฟนมอยหลับไป ต่ืนข้ึนมาแลว
เธอ/เขาความจำเส่ือมหมด ระล่ำระลักถามคุณดวยความพิศวงงงงวยวา ฉันเปนใคร? เธอเปนใคร? ทำไมฉันถึงมาอยูที่นี่กับเธอสองตอสองได? เกิดอะไรข้ึน?W
• คุณจะเลานิทานบอกเธอวาอยางไร?.... ฉันใด>
• ผูปกครองอยูกับประชาชนสองตอสองในหอง ประชาชนหลับไป ต่ืนข้ึนมาแลว ประชาชนความจำเส่ือมหมด ระล่ำระลักถามดวยความพิศวงงงงวยวา เราเปนใคร? ทานเปนใคร? ทำไมเราถึงมาอยูที่นี่กับทานสองตอสองได? เกิดอะไรข้ึน?W
• ผูปกครองจะเลานิทานบอกประชาชนวาอยางไร?.... ฉันนั้น>
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 5
ที่มาและบริบทของนิทานประชาธิปไตยไทย
• เปนผลงานรวมหมูของปญญาชนอนุรักษนิยม-กษัตริยนิยมที่สืบทอดตอเนื่องจากหลัง WWII ถึงปจจุบัน ที่สำคัญไดแกพระองคเจาธานีนิวัต, ม.ร.ว.เสนีย & คึกฤทธ์ิ ปราโมช, กรมหม่ืนนราธิปพงศประพันธ, จำนงค ทองประเสริฐ, ธานินทร กรัยวิเชียร, บวรศักด์ิ อุวรรณโณ, คำนูณ สิทธิสมาน เปนตนW
• ตัวบทตนแบบคือ “The Old Siamese Conception of the Monarchy” by Prince Dhani (1946)W
• บริบท: การสูญเสียความชอบธรรมของระบอบการเมืองทุกแบบที่สังคมไทยไดใชมาจนถึงส้ิน WWII i.e. สมบูรณาญาสิทธิราชย, อำนาจนิยมทหาร,ประชาธิปไตยพลเรือน, และความเปนไปไมได, พนยุคผิดสมัยและเส่ียงภัยที่จะฟนระบอบเกากอน ๒๔๗๕W
• ปรับ [ประชาธิปไตย] ใหไปกันไดกับ [อำนาจความเปนไทยแหงธรรมราชาตามอุดมการณราชาชาตินิยม] à [ประชาธิปไตยแบบไทย] อันมีนิทานประชาธิปไตยไทยเปนตำนานฐานรากW
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 6
6/20/12
4
โครงเรื่องและฉากตอนสำคัญของนิทานประชาธิปไตยไทย-
นิทานสัญญาประชาคมตะวันตก นิทานประชาธิปไตยไทย State of Nature อัคคัญญสูตร Social Contract อเนกนิกรสโมสรสมมุติ Constitution คัมภีร์พระธรรมศาสตร์ People ราชประชาสมาศัย
Sovereignty ราชาชาตยาธิปไตย Public Opinion ญาณทัศนะของชนชั้นนํา
History ประวัติชาติรวมศูนย์ที่ราชธานี Political Science พ่อปกครองลูก
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 7
Imaginary State of Nature = อัคคัญญสูตร
• “อัคคัญญสูตร” คัมภีรทีฆนิกาย แหงพระสุตตันตปฎก ที่ไดกลาวถึงมูลเหตุที่ทำใหเกิดมีกษัตริยหรือพระราชาข้ึนมาในโลกไววา เดิมทีเดียวมนุษยทุกคนตางก็เทาเทียมกัน แตในหมูมนุษยนั้นก็มีทั้งคนดี-คนชั่ว คนฉลาด-คนโง คนขยัน-คนเกียจคราน ฯลฯ ตอมา คนบางคนที่เกียจคราน ก็ไปลักขโมยทรัพยสินของผูอื่น เพราะข้ีเกียจทำมาหากิน ประชาชนจึงไดประชุมกัน แลวคัดเลือกบุคคลที่มีบุคลิกลักษณะดีที่สุด เฉลียวฉลาดและมีคุณธรรม ข้ึนเปนหัวหนา โดยมอบอำนาจในการตัดสินคดีตาง ๆ ไดเต็มที่ บุคคลผูนี้เรียกกันวา ผูที่ประชาชนสโมสรสมมุติใหเปนผูปกครองและมอบอำนาจของตนใหหัวหนาผูนี้ใชแทนตนไดอยางเด็ดขาด เม่ือบุคคลที่ประชาชนสโมสรสมมุติใหเปนหัวหนานี้ตัดสินคดีตาง ๆ ไดโดยชอบธรรมและยุติธรรมเปนที่ชื่นชมยินดีของประชาชน จึงไดรับนามวา “ราชา” แปลวา “ผูที่ทำใหประชาชนพอใจ” และมอบอำนาจใหดูแล จัดสรรที่ทำไรนาใหแกประชาชนโดยยุติธรรม ตอมาจึงไดนามวา “กษัตริย” คือเปน “เจาแหงเกษตร” ซ่ึงก็คือ “พระเจาแผนดิน” นั่นเอง.....>
• พระมหากษัตริยไทยทรงเปนผูที่ประชาชนไดถวายอำนาจของตนใหเปนสิทธ์ิขาด ดังนั้น อำนาจนั้นถึง “มาจาก” ปวงชนชาวไทย เพราะถาอำนาจอธิปไตยนั้นเปนของปวงชนชาวไทยพระมหากษัตริยจะทรงใชอำนาจของประชาชนโดยที่ประชาชนยังมิไดถวายใหไดอยางไร >
จำนงค ทองประเสริฐ (ราชบัณฑิต), “มาจาก-เปนของ”, ๒๕๔๐W
• Hobbesian social contract à absolutism แบบ Thomas HobbesW
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 8
6/20/12
5
Virtual Social Contract = อเนกนิกรสโมสรสมมุติ
• “ตามพระราชพิธีพระบรมราชาภิเษกที่ขาพเจากลาวอางมาขางตนนั้นเห็นไดชัดวา ประชาชนมอบเศวตฉัตรถวายพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ขอไดทรงรับแลว แผพระราชอาณาปกเกลาฯ ประชาชนเปนพระบรมนาถ จัดการคุมครองรักษาปองกันอันเปนธรรมสืบไป แลวพระมหากษัตริยก็ทรงรับตามนั้น ทั้งนี้แสดงใหเห็นวา เปนเสมือนสัญญาระหวางประชาชนผูอยูในความปกครองกับพระมหากษัตริยผูปกครอง” !
กรมหม่ืนนราธิปพงศประพันธ, “ประชาธิปไตยแบบไทย”, ๒๕๐๘W
• อเนกนิกรสโมสรสมมุติ = ดวยความยินยอมของที่ประชุมชนหมูมาก by consent of the assembled multitudeW
• พระบรมราชาภิเษก = theoretical/indirect election W
• พระมหากษัตริย = มหาสมมุติ The Great Elect, elected by the people, by tacit consent/representation W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 9
Virtual Constitution = คัมภีร์พระธรรมศาสตร์
• ทศพิธราชธรรมและประพฤทธิธรรม = the rule of
lawW
• ธรรมราชา = limited monarchy/government W
• ราชาชาตินิยมแบบเสรีนิยม = virtue-based
self-limitation/self-governance W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 10
6/20/12
6
People = ราชประชาสมาศัย • ราชประชาสมาศัย (คึกฤทธ์ิ) = ราชา+ประชาชนพึ่งพาอาศัยกัน unbreakable,
indivisible, harmonious bonds between the King & the peopleW
• ราชประชารวมใชรวมถือครองอำนาจ (บวรศักด์ิ) = imputed common
holding of sovereignty ในทำนอง - ราชประชาธิปไตย (monodemocracy)W
• Mass embodiment of royal-nationalism รางทรงมหาชนของราชาชาตินิยม
รองรับ direct appeal, direct action, no institutional mediation (พธม.)W
• ม็อบพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย = อวตารของราชประชาสมาศัยW
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 11
National Sovereignty = ราชาชาตยาธิปไตย
• อำนาจอธิปไตยเปนของชาติ หรือ อำนาจอธิปไตยเปนของประชาชน?W
• ราชา (ในฐานะตัวแทนของชาติ) + ชาติ > ประชาชน (ตัวเปน ๆ) + ผูแทนราษฎร (จากการเลือกต้ัง)W
• “ชาติ” มีความหมายกวางกวา “ประชาชน” เพราะชาติไมเพียงแตหมายถึงผลรวมของคนทุกคนที่มีชีวิตอยูในปจจุบันเทานั้น แตหมายถึงบรรพชนที่ลวงลับไปแลวและอนุชนที่จะเกิดมา..... กรณีที่อำนาจอธิปไตยเปนของชาตินั้นเทากับเปนการเปดโอกาสใหองคกรทางการเมืองที่ข้ึนมามีอำนาจใชอางไดวาตนเปนผูพิทักษผลประโยชนของชาติ (การสรางสรรคของบรรพชน ความม่ันคงของคนในปจจุบันส่ิงที่เหมาะที่ควรสำหรับลูกหลานที่จะเกิดหรือเติบโตข้ึนในอนาคต ฯลฯ) ในยามที่ประชาชนขาดความพรอมที่จะใชอำนาจอธิปไตยดวยตนเองในภายภาคหนาอีกดวย” W
(คำอธิบายของสมเกียรติ วันทะนะ, ๒๕๓๔)>
• ราชาชาตยาธิปไตย royal-nationarchy W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 12
6/20/12
7
Intuited Public Opinion = ญาณทัศนะของชนชั้นนํา
• “(ตามสำนักคิดประเพณี)... ผูปกครองเกิดมีข้ึนไดเพราะวามีคนหลากหลายฐานะอาชีพมาประชุมกัน และสมมติใหเปนผูปกครองโดยมีอาณัติสัญญาณของการยอมรับซ่ึงกันและกันอยูในวัฒนธรรมประเพณี ซ่ึงผูปกครองจำเปนตองสังเกตดวยญาณทัศนะ ไมใชดวยการนับจำนวนปริมาณอันเปนวิธีการของชาวตะวันตก..... เราจะทราบแนวคิดเรื่องมติมหาชนไดก็โดยผานวิธีการของไทยเอง กลาวคือมีอาณัติสัญญาณอยูในความผูกพันทางวัฒนธรรมประเพณี และในกรณีที่ทราบไดยากเพราะวามีคนมากมายและหลากหลาย กลุมคนที่เปนผูชุมนุมเลือกผูปกครองซ่ึงภาษาเกาคือ “ขุนนางสมณะชีพราหมณ” และภาษาใหมคือ “ขาราชการชั้นผูใหญและผูเชี่ยวชาญ” ก็ยอมแสดงออกรวมกันใหชุมชนการเมืองทราบไดวา “มติมหาชน” เปนอยางไร และตามตรรกะวิธีคิดเชนนี้ กลุมผูนำทหารและขาราชการจึงสามารถใชอำนาจคาดคะเนมติมหาชนไดตลอดเวลา”>
(คำอธิบายของนครินทร เมฆไตรรัตน, ๒๕๓๓) W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 13
Royal-Nationalist History = ประวัติชาติรวมศูนย์ที่ราชธานี
• ประวัติศาสตรนิพนธไทยสำนักดำรงราชานุภาพ = ประวัติศาสตรชาติพันธุไทยรวมศูนยเลาเรื่อง/ผานมุมมองของ [ราชธานี+พระมหากษัตริย]W
• สำนักดำรงราชานุภาพมีกำเนิดมาจากผูนำ ซ่ึงมีบทบาทในการสรางรัฐไทยใหม เม่ือสยามอยูภายใตการคุกคามของอาณานิคมเปนการนำเอาขนบการเขียนพระราชพงศาวดารเขามาผสมกับประวัติศาสตร ดังเชนประวัติศาสตรในตะวันตกในศตวรรษที่ 19 ซ่ึงเปนการสรางประวัติศาสตรแหงชาติของกษัตริย ทำหนาที่รับใชรัฐสมัยใหมภายใตระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ประวัติ ศาสตรดังกลาวไดทำหนาที่ตอบสนองวัตถุประสงคที่ต้ังไว แตก็ถึงเวลาแลวที่จะตองยุติประวัติศาสตรดังกลาวเสียทีW
(คำวิจารณของนิธิ เอียวศรีวงศ, ๒๕๒๒) W
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 14
6/20/12
8
Thai Political Science = พ่อปกครองลูก
• รัฐศาสตรแบบไทย ๆ ยึดกรุงสุโขทัยเปนตนแบบW
• “วิชารัฐศาสตรในสมัยใหมจะกาวหนาไปสักเพียงใดก็ตามทีหลักการอันหนึ่งในระบอบการปกครองแบบโบราณของไทย ยังมีคุณคาประเสริฐและควรใชอยูเสมอหลักการที่วานี้คือการเปน พอบานพอเมือง บานเมืองเปนเหมือนครอบครัวใหญ ผูวาราชการจังหวัด ปลัดจังหวัด นายอำเภอ เปนหัวหนาครอบครัวที่ลดหลั่นกันลงมา นักปกครองตองถือวาพลเมืองที่อยูในความปกครองนั้นไมใชคนอื่น แตเปนพี่นองลูกหลานในครอบ ครัวเดียวกัน” (จอมพลสฤษด์ิ ธนะรัชต, ๒๕๐๒)W
• Paternal Government/Paternal Democracy สัมพันธภาพทางอำนาจระหวางผูนำสูงสุดกับประชาชนเปนแบบพอปกครองลูกในครอบครัวเดียวกันW
• พอ = พอขุน = พระมหากษัตริย - ผูทรงเปนประมุขในปจจุบันW
• ลูก = ไพรราบ = ประชาชนพลเมือง - ผูควรมีอำนาจสูงสุดในปจจุบันW
• ความสัมพันธทางอำนาจในปจจุบันควรอิงตามตนแบบสุโขทัยW
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 15
6/24/12 ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕ 16
“ระบอบประชาธิปไตยแบบสมบูรณาญา
สิทธิราชย” สมัยสุโขทัย - ปฏิพจน
(oxymoron) ซ่ึงกลายเปนส่ิงที่คิดไปได เชื่อ
ไปได ตอบขอสอบเปนขาราชการฝายปก
ครองไดดวยอำนาจนิทานประชาธิปไตยไทยW
จากหัวขอ “ความรูหลักในวิชาการเมืองการ
ปกครอง”, คูมือเตรียมสอบปลัดอำเภอ โดย W
สมศักด์ิ จุฑาวงศกุล W