Përmbajtja

Kapitulli i Parë

Hyrje…………………………………………….4

Vështrim i përgjithshëm …………………..6

Kapitulli i Dytë

Lindja dhe zhvillimi i Bonove të Thesarit në

realitetin

shqiptar...................................................................

........11

Qëllimi i përdorimit………………………………..12

Ndikimi në ekonomin e vendit

………………….14

Kapitulli i Tretë

Sistemi Bankar dhe Tregu Financiar

Sistemi Bankar dhe Tregu

Financiar…………………..15

Tregu i kapitaleve dhe trasaksionet

financiare…………………………………………….18

Elementët e tregut financiar………………………

20

1

Kapitulli i Katërt

Bonot e thesarit emëtimi e tregtimi

Emëtimi i bonove, kushtet dhe

interesat……............................................

……22

Bonot, fitim më të lartë se

depozitat…………..24

Kriteret dhe dokumentimi……………………….25

Ankandet e bonove të thesarit dhe

proçedurat e zhvillimit të bonove të

tyre……………………….28

Kapitulli i Pestë

Tregu i bonove të thesarit

Pjesmarrja e individëve e personave

juridik...30

Interesat ,llogaritja dhe niveli i

fitimit..............33

Detyrimet

tatimore..........................................35

2

Investimi në bonot e thesarit dhe matja e

riskut që i

shoqëron………………………………………………36

Bonot e thesarit dhe ndikimi në kostot e

kreditimit………………………………………………37

Kapitulli i gjashtë

Pse i përdor qeveria bonot e

thesarit………………………………………………

349

Kërkesa e qeverisë………………………………41

Borxhi i qeverisë…………………………………42

Strategjia e re e ndjekur nga

Qeveria...........44

Konkluzione ,Përfundime,Rekomandime.........................

.47

Referencat…………………………………………………………51

3

Kapitulli i parë

Hyrje

Tema e punimit të diplomës është ”Zhvillimi i tregut të bonove të thesarit në

Shqipëri”. Është një temë që mbart ndikimin e madh të bonove të thesarit në ekonominë e

vendit tonë, pasi ato përdoren gjerësisht nga Qeveria dhe Banka Qëndrore në realizimin e

4

politikave ekonomike të zhvillimit të vendit. Punimi paraqet ecurinë dhe zhvillimin

ekonomik të vendit tonë -Si i përdor qeveria bonot e thesarit, sa ndikojnë individët në

blerjen e këtyre bonove. Një rol të rëndësishëm luajnë edhe normat e interesit të këtyre

bonove, sa është luhatja e tyre. Bonot e thesarit janë një nga instrumentet më të

rëndësishëm të tregut monetar. Një nga karakteristikat kryesore të tregut monetar është

transferimi nëpërmjet huadhënies të fondeve të individëve, të njësive ekonomike dhe të

sistemit bankar për plotësimin e nevojave të huamarrësve.

Qëllimi i kësaj teme është të tregojë rëndësinë dhe vlerën e përdorimit të këtij

instrumenti (bono thesari) në ekonominë e vendit dhe tregun financiar. Punimi i diplomës

i referohet treguesëve të bonove të thesarit në Shqipëri, duke grumbulluar informacione

nga bankat e nivelit të dytë lidhur me metodikat kriteret e vlerësimit si dhe materiale të

tjera studimore lidhur me këtë fushë të rëndësishme të tregut monetar.

Tema e diplomës do të ndahet në kapituj të veçantë, ku secili prej tyre do të përmbajë

të dhëna sintetike dhe analitike mbi bonot e thesarit. Punimi përbëhet nga 6 kapituj shumë

të rëndësishëm të cilat trajtojnë çështjet e sipërpërmendura.

Kapitulli i parë përmban abstraktin dhe hyrjen për çfarë do flasë tema;

Kapitulli i dytë do ketë si çështje lindjen dhe zhvillimin e bonove të thesarit, qëllimin e

përdorimit dhe ndikimin në ekonominë e vendit, për të kaluar në kapitullin e tretë, që: do

të ketë si çështje sistemin bankar dhe tregun financiar, sa ndikim kanë bonot e thesarit në

këto sisteme të sipërpërmendura;

Kapitulli i katër hyn në thellësi të të dhënave mbi bonot e thesarit. Ky kapitull përmban

bonot e thesarit si një instrument të rëndësishëm, emëtimin dhe kushtet e interesave të

bonove të thesarit. Në këtë kapitull do shohim një krahasim midis fitimit të bonove të

thesarit dhe depozitave.

5

Kapitulli i pestë është një kapitull shumë i rëndësishëm, pasi tregon tregun e bonove të

thesarit. Gjithashtu, në këtë pjesë trajtohet pjesëmarrja e individëve në blerjen e bonove të

thesarit, detyrimet e bonove të thesarit, investimin dhe riskun, që bartin bonot e thesarit.

Kapitulli i gjashtë dhe i fundit, jep një rezultat tepër të rëndësishëm mbi bonot e thesarit

nga njëra anë dhe qeverinë nga ana tjetër, ku shohim sa dhe si i përdor qeveria këto

instrumente. Çfarë roli luan qeveria dhe sa është borxhi, që qeveria ka marrë. Ky

informacion është bazuar tek ndikimi inflacionist që po pëson ekonomia në vendin tonë

dhe çfarë po bën qeveria për të mbuluar krizën në vend.

Punimi mbyllet me përfundimet dhe rekomandimet. Si përfundim mund të them se

bonot e thesarit luajnë një rol të rëndësishëm në Shqipëri, pasi janë letra me vlerë që e

ndihmojë Qeverinë për likuiditet.

Vështrim i përgjithshëm

Çfarë janë bonot e thesarit?

Bonot e thesarit janë instrumenta borxhi nëpërmjet të cilave qeveritë marrin hua, mjete të

lira monetare (para) nga publiku. Ato nuk kanë pamje apo formë fizike , përfaqësojnë

një instrument për huamarrje afatshkurtër të emëtuara nga thesari i shtetit (Ministria e

6

Financave) dhe të tregëtuara nëpërmjet Bankës Qëndrore për mbulimin e defiçiteve

afatshkurtra të buxhetit, të lindura nga mospërputhja e përkoshme e arkëtimit të të ardhurave

dhe e kryerjes të shpenzimeve buxhetore, si dhe për rifinancimin e gjëndjes së borxhit

shtetëror.

Bonot e Thesarit të Qeverisë Shqiptare janë një instrument i negociueshëm borxhi me

maturim deri në një vit, që emetohet dhe garantohet nga Qeveria e Republikës së Shqipërisë.

Bonot e Thesarit emëtohen në monedhë kombëtare (Lek) dhe kanë afate maturimi 3, 6 dhe 12

– mujore. Bonot e thesarit emëtohen (nxirren për shitje) nga qeveria nëpërmjet ankandit. Kjo

formë nënkupton që investitorët duhet të konkurrojnë për blerjen e këtij instrumenti.

Konkurrenca realizohet nëpërmjet vendosjes së normës së interesit që quhet yield i bonove të

thesarit. Yield-i i bonove të thesarit është bazë për llogaritjen e çmimit të blerjes së bonos të

thesarit, nëpërmjet formulës së mëposhtme:

çb= vn/ 1+y/ 365* D

ku :

Çb - çmimi i blerjes

Vn - vlera nominale

y - yield (norma e interesit) i shprehur në

bazë vjetore

D - ditët deri në maturim

Interesi i përfituar nga investimi në bono thesari llogaritet si diferencë e çmimit të blerjes së

bonos me vlerën nominale të saj. Raporti i kësaj diference me çmimin e blerjes i llogaritur në

bazë vjetore shpreh normën e kthimit të përfituar nga investimi.

Afati i maturimit është diferenca në kohë midis datës së investimit dhe datës së kthimit të

investimit.

7

Bonot e Thesarit janë të tregtueshme, pasi mund të shiten/blihen para afatit të

maturimit. Tregtimi i një bonoje thesari mund të bëhet deri në 7 ditë para maturimit. Tregtimi

mund të bëhet me subjektet e liçencuara nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF), ku

bëjnë pjesë edhe bankat tregtare. Në datën e maturimit të bonos së thesarit, aplikohet tatimi

mbi interesin e përfituar nga investimi. Aktualisht, tatimi është 10 për qind.

Bonot e thesarit përdoren më shumë nga Banka Qëndrore si një instrument i rëndësishëm

për zbatimin e politikës monetare nëpërmjet komisionit të veprimeve të tregut të hapur. Si

çdo huamarrje kuptohet që edhe kjo formë krijon një raport dypalësh: qeveria nga njëra anë

dhe publiku nga ana tjetër. Në çdo raport secili nga palët realizon interesat e veta. Qeveria

siguron fonde (krijon borxh) me të cilat kryen një pjesë të shpenzimeve të nevojshme, si dhe

për huadhënësit, të cilët për huan që japin marrin një interes të caktuar. Blerësit më të

mëdhenj të bonove të thesarit në Shqipëri jane bankat e nivelit të dytë, ndër të cilat veçohet

Banka Raiffeisen. Po ashtu blerëse është edhe Banka e Shqipërisë.

Bonot e thesarit emëtohen (nxirren për shitje) nga qeveria nëpërmjet ankandit. Kjo formë

nënkupton që, investitorët duhet të konkurrojnë për blerjen e këtij instrumenti. Konkurrenca

realizohet nëpërmjet vendosjes së normës së interesit, që quhet yield i bonove të thesarit.

Qeveria siguron fonde (krijon borxh) me të cilat kryen një pjesë të shpenzimeve të

nevojshme dhe huadhënësit të cilët për huanë që japin , marrin një interes të caktuar.

Një nga blerësit më të mëdhenj, të bankave të nivelit të dytë, është Banka Raiffeisen. Kjo

bankë ofron online informacionin e nevojshëm për të investuar në bono thesari. Raiffeisen

Bank ofron interesa atraktive për klientët e saj. Duke pasur edhe portofolin më të madh të

letrave me vlerë të qeverisë, kjo bankë ofron mundësi të mira investimi për individët.

Po ashtu blerëse është edhe Banka e Shqipërisë. Kjo bankë i mban bonot e thesarit në

formën e regjistrimit në llogari, i cili mbron investitorët e bonove të thesarit nga humbjet,

vjedhjet, dhe lehtëson kalimin automatik të pagesës nga banka te investitori. Banka e

8

Shqipërisë kryen tregun primar të letrave me vlerë, ajo shet për llogari të Ministrisë së

Financave bono thesari me afat maturimi për individë të ndryshëm, biznese apo banka

tregtare.

Bonot në përgjithsi janë mundësi për investim e zhvillim, pasi -ato paraqesin interes

për çdo individ e njësi, që dëshiron të investojë kursimet e veta me një maturim 3-6 e 12

mujor, duke patur interesa gjithnje e më të larta. Garancia e bonove është e lartë, risku nuk

ekziston për faktin e thjeshte se ato emetohen dhe garantohen nga Qeveria e Republikës së

Shqipërisë, e shiten nëpërmjet ankandeve të organizuara nga Banka e Shqipërisë.

Tregu i bonove të thesarit

Instrument i rëndësishëm, i tregut monetar, janë bonot e thesarit, të cilat luajnë një

rol të rëndësishëm në zhvillimin e ekonomisë, mbasi ato përdoren nga Qeveria me ndikim

të drejtpërdrejtë në buxhetin e shtetit. Kjo lloj huamarrje në rradhë të parë, e mbi të gjitha,

mbulon në çdo moment një lloj defiçiti afat shkurtër të buxhetit, pra çdo mospërputhje të

përkohëshme të hartimit të të ardhurave dhe të kryerjes së shpenzimeve buxhetore. Bonot e

thesarit janë letra me vlerë, që tregtohen në tregjet e mëposhtme:

1.Tregu Primar, i cili përfaqëson tregun e emëtimeve të reja të letrave me vlerë. Letrat

me vlerë blihen nga Banka e Shqipërisë, bankat e nivelit të dytë, institucione financiare dhe

individë. Në tregun primar të bonove të thesarit mund të marrë pjesë çdo person juridik ose

fizik, vendas ose i huaj. Shuma minimale e lejuar për pjesëmarrje, që mund të konsiderohet

si barrierë për hyrjen në treg, është 300 mijë lekë

9

2.Tregu Sekondar është tregu ku një investitor blen një letër me vlerë nga një

investitor tjetër i ndryshëm nga emëtuesi. Ai organizohet për transaksionet e letrave me

vlerë nëpërmjet telefonit, REUTERS dhe rrjeteve kompjuterike të komunikimit të  “dealer”-

ve. Tregu sekondar: për të qenë pjesë e tregut sekondar me pakicë, bankat ose subjektet e

tjera duhet të marrin një liçencë nga Autoriteti Mbikqyrës Financiar (AMF), e cila jo vetëm

jep liçenca për tregun sekondar me pakicë, por edhe e mbikëqyr atë. Gjithashtu për të marrë

liçencën për tregun sekondar me pakicë bankat duhet të trajtojnë stafet, që do të ofrojnë

këtë produkt dhe duhet të mbajnë llogari ditore që raportohen në AMF, duke përbërë në

këtë mënyrë kosto shtesë. Ndërsa për sa u përket individëve, ata mund të marrin pjesë në

tregun sekondar me pakicë, duke blerë ose shitur bono thesari, mjafton që të kenë 10 000

lekë. Duhet që banka, e cila shet bono në tregun sekondar me pakicë, të pajisë blerësin me

një vërtetim shpallje fitues për veprimet e tregut primar dhe me një vërtetim blerjeje për

veprimet e shitjes nga portofoli i tij.

3.Tregu me Pakice është tregu në të cilin banka shet direkt për individët. Pra,

zotëruesi i bonove të thesarit duhet t”ia shesë ato tërësisht ose pjesërisht, një banke

tregëtare para datës së maturimit.

4.Tregjet financiare përfaqësojnë hapësirat më funksionale të kryerjes së veprimeve e

të shërbimit të bonove të thesarit me anë të pjesëmarrjes në to të institucioneve, subjekteve

e individëve të veçantë. Në këtë kuptim tregjet financiare shërbejnë për të kryer veprime të

rëndësishme të këmbimit të mekanizmave të llojeve të ndryshme në njësitë ekonomike dhe

vetë shtetin në tërësi. Nga pikëpamja e kryerjes së shkëmbimeve dhe të likujdimit të tyre, në

funksion të interesave, aktualisht dallohen tregje me dorëzim dhe likujdim të menjëhershëm

të objekteve të shkëmbyera, dhe tregje me dorëzim dhe likujdim të ardhëshëm të objekteve

10

të shkëmbyera. Dallimi midis tyre konsiston në ndryshimet monetare të mënyrës së

dorëzimit të likujditeteve dhe të likujdimit të objekteve të shkëmbyera.

Objekti i këtij studimi janë veprimet dhe tregtimi i bonove të thesarit . Mund të themi

se interesat e ofruara për vendosjen e depozitave janë më të larta se ato të kërkuara.

Pavarësisht nga kjo, themi se tregu i bonove të thesarit mbetet një treg i rëndësishëm si për

qeverinë dhe për individët që i kërkojnë ato. Por interesat e larta nuk janë një faktor i

rëndësishëm, pasi sa më shumë qeveria të kërkojë borxh, aq më shumë rriten interesat e

bonove të thesarit.

Pse blejnë bankat shqiptare bono thesari?

Një bankë orienton një pjesë të caktuar të fondeve të saj në bono thesari. Kjo është një

mënyrë e mire për të pasur një investim të sigurtë, si dhe për të përfituar një normë interesi në

një periudhë të shkurtër. Yieldi që sigurohet prej bonove, në një ekonomi me një sistem

financiar të konsoliduar, është më e ulët se sa norma e interesit e depozitave. Bankat

investojnë në bono një pjesë të caktuar të portofolit të tyre të investimeve. Bankat Shqiptare

kanë një arsye më shumë për të investuar në bono thesari. Bonot e thesarit në Shqipëri kanë

një normë interesi më të lartë se sa norma e interesit e depozitave.

Një bankë, paratë që mbledh nëpërmjet depozitave i investon në bono thesari me një normë

më të lartë . Rritja e interesave të bonove në treg rezulton e tillë nga dy shkaqe:

E para ka të bëjë me kërkesën e lartë të qeverisë për borxh.

E dyta ka të bëjë me presionin ,që sjell në tregun e brendshëm financiar,

kriza botërore e likuditetit.

11

___________________________________________________

Kapitulli i Dytë

Lindja dhe zhvillimi i Bonove të Thesarit, në realitetin shqiptar

Në aspektin historik, në vendin tonë bonot e thesarit kanë filluar nga korriku i vitit 1994,

duke qenë një instrument i rëndësishëm financiar në lidhje me veprimtarinë financiare. Bonot

e Thesarit janë të tregtueshme, pasi mund të shiten/blihen para afatit të maturimit. Tregtimi i

një bonoje thesari mund të bëhet deri në 7 ditë para maturimit. Tregtimi mund të bëhet me

subjektet e liçencuara nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF), ku bëjnë pjesë edhe

bankat tregtare.

Bonot e thesarit si instrumenta të rëndësishme, nëpërmjet të cilave, shfrytëzohen mjetet e

lira monetare ( paratë ) nga subjektet dhe publiku, në këtë kuptim si çdo huamarrje krijojnë

raportet dhe interesat dy palëshe. Nga njëra anë Qeveria dhe Banka Qëndrore dhe nga ana

tjetër publiku pjesmarrës në to.

Kuptimi i kësaj marrëdhënie dy palëshe,- konsiston në interesat e palëve, si dhe në

raportet kontraktore midis tyre. Për një kuptim më të gjerë, qeveria siguron fonde, me të

cilën kryen një pjesë të shpenzimeve të saj, kryesisht për financimin e investimeve, ndërsa

blerësit e bonove, të konceptuar ndryshe huadhënësit, të cilët për huatë e dhëna marrin

interesa të kënaqshme për veprimtarinë e tyre.

12

Në kushtet e vendit tone, blerësit më të mëdhenj të bonove të thesarit, janë bankat e

nivelit të dytë, si institucione të rëndësishme financiare nëpërmjet ankandeve, që eventualisht

zhvillohen.

Rritja e normës së interesit të bonove të thesarit nuk ndikon vetëm tek rritja e kredive për

qytetarët, por edhe tek qeveria. Qeverisë i duhet të paguajë një borxh akoma më të shtrenjtë.

Nevoja për më shumë para në fund të vitit e kushtëzon qeverinë të blejë borxh më të

shtrenjtë, nga bankat e nivelit të dytë, të cilat zotërojnë mbi 60 për qind të stokut të borxhit të

brendshëm.

Qëllimi i përdorimit

Bonot e thesarit janë një nga instrumentat më të rëndësishëm, që ka përdorur qeveria ndër

vite. Kushtet ekonomike e kanë detyruar qeverinë të ofroj në ankand bonot e thesarit.

Pra, qëllimi i përdorimit të bonove të thesarit nga qeveria është të nxjerri vendin nga

ekonomia e keqe që ka pushtuar vendin tonë. Qëllimi i përdorimit të bonove të thesarit është

nevoja për sigurimin e financimeve të mjaftueshme të bizneseve të shumta të plotësimit të

nevojave të qeverisë për para, e cila realizohet nëpërmjet emëtimit të bonove të thesarit.

Bonot e thesarit realizohen në afate të ndryshme maturimi 3muaj, 6 muaj, 12 muaj dhe që

shiten me vlerë nominale, duke përfaqësuar interes më likuidë, ku fitimi i investitorit

llogaritet si diferencë midis çmimit të paguar dhe vlerës nominale të maturimit.

Qeveria shqiptare në vitin 2009 mbajti një vëllim të lartë të investimeve publike në

nivelin 10 për qind të PBB, ose afro 1/3 e buxhetit, u shpenzua për investimet publike,

13

kryesisht në infrastrukturë dhe për të mbajtur gjallë dhe lartë kërkesën e brendshme të

qeverisë.

Konkretisht u realizua rritja e pagave dhe e pensioneve dy muaj më parë se në vitet e

zakonshme, nga data 1 Maj 2010, me të njëjtin program rritje sikurse edhe më parë, për të

mbajtur gjallë kërkesën e brendshme. Gjithashtu ulje pati në kërkesën e qeverisë për fonde

në tregun e brendshëm financiar duke e zëvendësuar me një kredi 200 milionë euro për

shërbimin e defiçitit buxhetor dhe të borxhit publik, marrë në tregun ndërkombëtar, sigurisht

me interesa që reflektojnë zhvillimet e këtij tregu. Gjatë 6-mujorit të parë të vitit 2009 dhe në

vazhdim u përdorën të ardhurat nga privatizimet strategjike me një vlerë 250 milionë euro për

të mbështetur investimet publike dhe për të nxitur kërkesën e brendshme.

Fondi i Qeverisë, që përdoret për raste emergjente të paparashikuara në buxhet, është prekur

35 herë, përmes vendimeve të ndryshme të vitit 2009. Ministria e Financave konfirmon

shifrën, duke saktësuar se janë shpenzuar për katër muajt e parë të vitit 2010 rreth 10 milionë

dollarë, ku një pjesë i takon përmbytjeve, tërmeteve, si dhe disa dëmtimeve në lumenj.

Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorëve ka shpenzuar 244 milionë

lekë ose rreth 23.7 për qind, për ndërhyrjet emergjente në objektet e mbrojtjes. Në sektorin e

shëndetësisë, është akorduar rreth 42.8 milionë lekë, ose rreth 4.2 për qind e totalit të fondit

rezervë të Këshillit të Ministrave.

Ndikimi në ekonominë e vendit

14

Përdorimi i burimeve të financimit në ekonominë e një vendi nuk mund të jenë efektive

pa përdorimin e instrumentit të bonove të thesarit. Në këto kushte, roli dhe ndikimi i tyre

është i rëndësishëm. Duke e trajtuar problemin në këtë këndvështrim, nuk mundet të

kuptohen burimet e financimit, pa veprimtarinë dhe operimin e tregjeve financiare, të cilat në

një aspekt më të gjerë përfshijnë bursat e titujve, tregjet zyrtare e jo zyrtare, kuotimi i

aksioneve në bursë, bankat e investimeve dhe roli i tyre, normat e interesit, kostoja e titujve

etj.

Çdo ekonomi që dëshiron të zhvillojë një sistem financiar modern, së pari duhet të krijojë

një treg funksional të bonove të thesarit. Një treg i tille varet nga dy faktorë kryesorë:

Shitje në intervale të rregullta të bonove dhe

Një treg dytësor i rishitjes me shumë likuiditet, pra shitblerje në sasi të mëdha.

Faktori i parë, i cili siguron konfidencë dhe thellësi depërtimi në treg, është realizuar në

mënyrë efektive nga Banka e Shqipërisë, kurse tregu dytësor mund të ndihmohet nga

zhvillimi i bursës kombëtare dhe nga rritja e pjesëmarrjes në të. Ndikim të konsiderueshëm

në ekonominë e vendit kanë bonot e thesarit për faktin e thjeshtë sepse fondet e siguruara

nga emëtimi i tyre kthehen në financuese të investimeve.

Qeveria me politikat afatmesme dhe afatgjata, duhet të fillojnë të kuptojnë akoma më

mirë se çfare ka vlerë në ekonomi për periudha mesatare dhe afatgjata. Ekonomia Shqiptare

për momentin mund të funksionojë mjaft mirë duke u mbështetur tek bankat për financim.

Ekonomia shqiptare, për shkak të nivelit shumë të lartë të përdorimit të parasë së gatshme, të

likujditetit, është ekonomi që ndodhet në fazën e parë të ciklit të jetës së një ekonomie tregu.

Kapitulli i tretë

15

Sistemi Bankar dhe Tregu Financiar

Banka e Shqipërisë organizon tregun primar të letrave me vlerë dhe- është agjente e

Qeverisë, e cila shet për llogari të Ministrisë së Financave bono thesari me afat maturimi 3-6-

12 mujore, për individë të ndryshëm, biznese apo banka tregtare. Në vitin 2007 Banka e

Shqipërisë i kërkoi Qeverisë që të organizonte tregun primar të bonove të thesarit, veprimtari

që e ka kryer dhe vazhdon të kryejë Banka e Shqipërisë.

Një element tjetër i rëndësishëm i historikut të organizimit të tregut të bonove të

thesarit është Bursa e Tiranës. Bursa e Tiranës u themelua për herë të parë në 2 Maj 1996 ,

dhe u krijua si departament i veçantë pranë Bankës së Shqipërisë. Në këtë treg, fillimisht u

mendua të tregtoheshin instrumente të ndryshme të tregut të kapitaleve dhe atij të parasë si

p.sh. aksionet e shoqërive të ndryshme, bonot e thesarit dhe obligacionet, bonot e privatizimit

etj. Në vitet e para të jetës së saj, kjo bursë pati një nivel relativisht të kënaqshëm

transaksionesh, por kryesisht në bono thesari të emëtuara nga qeveria. Fillimisht

Bursa e Tiranës u organizua si treg ankandi i organizuar për blerje dhe shitje.Instrumentet e

tregtueshme ishin vetëm bonot e thesarit me afat 12 mujor. Bursa e Tiranës ka vepruar vetëm

për tregun monetar.

Në funksion të qëllimeve kryesore për të cilat shërben një Bursë, ajo organizohet si :

Treg Primar, duke krijuar një mekanizëm për Qeveritë dhe shoqëritë aksionere, për

të emëtuar letra me vlerë me qëllim rritjen e fondeve të tyre. Tregu primar është tregu

ku letrat me vlerë emëtohen për herë të parë nga qeveria (bonot e thesarit dhe

obligacionet qeveritare) dhe nga shoqëritë aksionere.

Treg Sekondar, duke u krijuar investitorëve mundësinë të blejnë dhe të shesin letra

me vlerë të emëtuara më parë në tregun primar d.m.th të kthejnë në likuide investimet

16

e tyre. Tregu sekondar u krijon mundësinë investitorëve, të cilët kanë blerë më parë

letra me vlerë në Bursë, të kthejnë në likuide (cash) investimet e tyre në rast nevoje

me çmimin e tregut që ajo letër ka aktualisht. Në anën tjetër, tregu sekondar i letrave

me vlerë të borxhit publik (bono thesari dhe obligacione shtetërore) ka mbetur i

pazhvilluar, kryesisht për shkak të shkallës së lartë të likuiditetit që kanë operatorët

kryesorë, bankat tregtare, të cilat i mbajnë këto instrumente në portofolin e tyre deri

në fund të datës së maturimit. Pavarësisht përpjekjeve të Bankës së Shqipërisë për të

rritur pjesëmarrjen në këtë treg të investitorëve individuale, një veprim i tillë nuk ka

sjellë asnjë efekt pozitiv në aktivizimin e tregut sekondar të letrave me vlerë të borxhit

publik.

Që nga 1 gushti i vitit 1998, Bursës së Tiranës ju hoq edhe kryerja e ankandeve për

emëtimin e bonove të thesarit në tregun primar. Viti 2002, pati një kthesë në zhvillimet për

“ringjalljen” e Bursës së Tiranës si një treg i letrave me vlerë. Në Bursë, letrat me vlerë shiten

dhe blihen me një çmim të caktuar për secilën. Çmimet e letrave me vlerë pësojnë luhatje të

shpeshta, që vijnë si pasojë e ecurisë ekonomike dhe planeve të zhvillimit të shoqërive të

kuotuara në Bursë. Sipas kësaj metode, të gjithë transaksionet në një letër me vlerë të caktuar

kryhen vetëm me një çmim të caktuar i cili arrihet gjatë seancave të tregtimit si pasojë e

përputhjes së kërkesës dhe ofertës për atë letër me vlerë. Nëse nuk arrihet një çmim i tillë (si

pasojë e kërkesave dhe ofertave të ndryshme), atëherë në këtë letër me vlerë, nuk kryhet asnjë

transaksion.

Bursa e Tiranës sh.a., për çdo transaksion të kryer në këtë treg aplikon komisione

(pagesa) të ndryshme të përcaktuara në Rregulloren “Mbi Procedurën e Tregtimit në Bursën e

Tiranës sh.a.”. Këto komisione paguhen nga ana e blerësve, shitësve dhe tregtarëve të

liçencuar të cilët operojnë në treg. Komisionet që aplikohen për transaksionet e kryera në

tregun primar mbahen sipas termave dhe kushteve të bankës. Shuma në komision është 300

17

mijë lekë. Çdo individ duhet të paraqesë dokumentet e nevojshme për bontot e thesarit. Çdo

sesion tregtimi zhvillohet në dy raunde. I organizuar si treg ankandi, Bursa e Tiranës llogarit

një çmim të vetëm për çdo letër me vlerë të tregtuar, në fund të çdo dite tregëtimi.

Ndërsa për transaksionet për tregun sekondar të bonove të thesarit komisionet janë

çështje e negociatave dhe marrëveshjes përfundimtare me Departamentin e Thesarit. Ekziston

një minimum oferte individuale për blerje, që banka mund të bëjë në emër dhe për llogari të

klientit, me vlerë 300000 lek për bono thesari. Përfaqësuesit e liçencuar të tregtarëve të

letrave me vlerë duhet të paraqiten fizikisht në sesionet e tregëtimit.

. Bursa e Tiranës është e liçencuar për organizimin e tregut primar të bonove të

thesarit ,po aktualisht ajo nuk funksionon.

Në vitin 1998 pushon së ekzistuari si treg primar i bonove të thesarit, pasi në

momentin mbikqyrës organi i ankandeve të bonove të thesarit kaloi tek departamenti i

operacioneve monetare në Bankën e Shqipërisë.

Bursa e Tiranës është liçencuar edhe si treg sekondar i bonove të thesarit por

aktualisht ky treg nuk funksionon për arsye të ekzistencës të tregut ndërbankar të bonove të

thesarit, kjo do të thotë se bankat e nivelit të dytë apo individët i plotësojnë nevojat e tyre

qoftë për investim, qoftë për likuiditet nëpërmjet pjesëmarrjes në tregun ndërbankar, pa qenë

e nevojshme të shfrytëzojnë dyshemenë e tregëtimit të bonove të thesarit.

Tregu ndërbankar ofron mundësinë e rifinancimit të pozicioneve afatshkurtra dhe

afatmesme, si dhe ndihmon në zbutjen e rrezikut të likuiditetit. Sistemi bankar dhe tregu

ndërbankar përbëjnë mjedisin ekskluziv në të cilin operon politika monetare. Një treg

ndërbankar i zhvilluar, aktiv dhe efiçient, rrit efektivitetin e politikës sonë monetare, duke

transmetuar më mirë impulset e saj në ekonomi.

Në këtë mënyrë, zhvillimi i tregut ndërbankar është një ndihmesë e madhe në

aktivitetin e ndërmjetësimit financiar dhe në nxitjen e kreditimit të ekonomisë, duke

18

kontribuar mirëqënien ekonomike e sociale të vendit. Ne besojme se nuk mund të ketë një

ekonomi të zhvilluar dhe të integruar mirë pa pasur tregje të hapura, të integruara, efiçiente,

transparente dhe të mirërregulluara. Përsa thame më sipër, kuptohet qartë se zhvillimi i tregut

ndërbankar është në interesin e të gjithë palëve: të vetë sistemit bankar, të Bankës së

Shqipërisë dhe të ekonomisë në tërësi.

Bursa e Tiranës aktualisht nuk funksionon. Bursa e Tiranës u shkëput përfundimisht

nga Banka e Shqipërisë në 1 korrik 2002, për të vijuar me organizimin dhe funksionimin e saj

si shoqëri aksionere. Ajo mori liçencën përfundimtare si treg letrash me vlerë në 1 korik

2003, nga Komisioni i Letrave me Vlerë. Kjo liçencë u rinovua përsëri në vitin 2005 për një

afat 2-vjeçar. Bursës së Tiranës nuk iu dha mundësia e tregëtimit të valutave, e cila mund të

shihej si një instrument i rëndësushëm për shitjen dhe blerjen e monedhave.Në të ardhmen

Bursa nëpërmjet ndërmjetësve financiarë apo brokerave të saj mund të kryejë tregun

sekondar, të cilin akoma nuk ka filluar ta bëjë. Tregu sekondar është ai treg ku bursa ose

ndërmjetësit e saj blejnë ose shesin për llogari të klientëve të bursës

Sidoqoftë një nga çelsat e suksesit të mundshëm të këtij zhvillimi mbetet kontributi

më i madh i shtetit. Kërkohet një vullnet dhe vendimarrje për angazhimin e bursës në tregun

parësor të bonove të thesarit por edhe në tregun dytësor, për zhvillimin e tregut të letrave me

vlerë. Edhe 14 vjet pas hapjes së Bursës së Tiranës ende nuk është kryer asnjë transaksion me

aksione, por vetëm me bono thesarit.

Bankat dhe sistemi financiar në vendin tonë.

Zhvillimit i tregjeve të bonove të thesarit në vendin tonë ka ecur me ritme të larta, ku

në to përveç individëve marrin pjesë dhe dy kategori kryesore të institucioneve financiare, që

janë Banka Qëndrore dhe Institucionet Financiare të specializuara.

19

Veprimtaria e bankave ka një rëndësi të madhe në zhvillimin e vendit, ato luajnë një

rol thelbësor në zhvillimin ekonomik kjo është një nga arsyet që ritmet e larta të zhvillimit në

vendin tonë këto vitet e fundit reflektojnë qartë rolin e bankave në tregun financiar e cila ka

siguruar garanci e siguri të lartë dhe siguri të sistemit financiar duke garantuar të gjithë

klientët që operojnë në tregun financiar. Por një rol tjetër i tregut efiçent të bonove të thesarit

është edhe rritja e konfidencës së investuesve në sistemin financiar, ku fitimet janë më të

larta. Çdo ekonomi që dëshiron të zhvillojë një sistem financiar modern, së pari duhet të

krijojë një treg funksional të bonove të thesarit. Një treg i tillë varet nga dy faktorë kryesorë:

shitje në intervale të rregullta të bonove të thesarit dhe një treg dytësor i rishitjes më shumë

likuiditet. Faktori i parë është realizuar nga Banka e Shqipërisë, kurse i dytë nga Bursa.

Tregu Financiar, tregjet e parasë, dhe e kapitaleve

Tregjet financiare në kuptimin më të përgjithëshëm të tyre janë tregjet, që mundësojnë

transferimin e aseteve likuide ndërmjet pjesmarrsëve në treg.

Tiparet karakteristike që klasifikojnë tregjet financiare kanë të bëjnë me afatin e

huadhënjes, pra periudha që i referohet huadhënies apo huamarrjes e cila mund të jetë një vit

ose mbi një vit.

Në kuptimin e mësipërm tregjet financiare përfaqësojnë tërësinë e strukturave

institucionale të cilët nëpërmjet mobilizimit të instrumentave të posaçme financiare sigurojnë

mobilizimin e fondeve të lira të popullsisë dhe njësive ekonomike dhe të individëve për

plotësimin e huamarrjes qeveritare, këto tregje grupohen: Tregjet monetare (të parasë), tregje

të kapitaleve, tregjet valutore dhe tregjet e derivativave financiare.

20

Tregjet monetare përfaqësojnë letrat me vlerë me afat maturimi më të vogël se një vit që

kanë një çmim dhe sigurojnë një interes të caktuar. Ky treg është tregu më i rëndësishëm që

ekziston në vendin tonë.

Tregjet e kapitaleve përfaqsojnë strukturat institucionale dhe instrumentat e veçanta që

përdoren për mobilizimin e fondeve të lira të popullsisë dhe njësive ekonomike.

____________________________________________

Tregjet valutore, ku këto tregje realizohen me një kurs të caktuar të gjitha llojet e

këmbimeve ndërmjet monedhave të ndryshme kombëtare të cilat lidhen me import-eksportin

e letrave me vlerë.

Tregu i fundit, tregu i derivativave financiare, kryhen veprimet e tregtimit të letrave me

vlerë, të cilat përdoren për përballimin e rreziqeve që vijnë nga luhatja e çmimeve të letrave

me vlerë - të kurseve të këmbimit dhe normave të interesit.

Tregu i bonove të thesarit është një nga tregjet e rëndësishme të sektorit financiar, për

shkak të funksionit që kryen në plotësimin e kërkesave të qeverisë për mbulimin e borxhit të

brendshëm afatshkurtër. Qeveria del në treg, duke kërkuar borxhe me anë të letrave me vlerë

(bono), interesat e të cilave caktohen nga kërkesa dhe oferta në treg. Sa më shumë kërkon

qeveria para në treg, aq më tepër rritet presioni për interesa të larta, për pasojë bankat e

zhvendosin vëmendjen nga klienti, pasi fitimin më të madh e nxjerrin nga bonot.

Elementët e tregut financiar

Në veprimet e tregjeve financiare, përveç individëve të veçantë marrin pjesë dhe dy

kategori kryesore të institucioneve financiare, që janë Banka Qëndrore e çdo vendi dhe

21

institucionet financiare. Tregu me pakicë (tregu sekondar) i bonove të thesarit të emëtuara

nga Qeveria në emër të Republikës së Shqipërisë, kryhet në sportelet e bankave të nivelit të

dytë, që operojnë në vend. Ky hap kaq i rëndësishëm në zhvillimin e sistemit financiar

shqiptar ishte një iniciativë e përbashkët e Ministrisë së Financave, Bankës së Shqipërisë dhe

Komisionit të Letrave me Vlerë në vitin 2005.

Një hap të rëndësishëm në zhvillimin e bonove të thesarit, ka qenë Komisioni i

Letrave me Vlerë, që sot është AMF, me iniciativën e Bankës së Shqipërisë për

deçentralizimin e mbajtjes së regjistrit të Bonove të Thesarit, me vendimin Nr. 5/3 datë

27.05.2005 miratoi disa ndryshime në Rregulloren nr.9/1 datë 30.10.2006 “Mbi liçencimin e

regjistruesve të letrave me vlerë” si dhe miratoi Rregulloren Nr.8/2, datë 28.09.2005 “Mbi

tregun me pakicë të bonove të thesarit të qeverisë së Republikes së Shqipërise”. Në këtë

proçes, AMF merr nën juridiksion tregtimin e Bonove të Thesarit në “tregun me pakicë” të

zhvilluar në sportelet e bankave, si dhe liçencon të gjitha ato banka, të cilat dëshirojnë të

mbajnë regjistrin e transaksioneve në bono thesari.   

Rregullorja synon të rregullojë marrëdhëniet mes bankave, që operojnë në tregun

sekondar të letrave me vlerë të borxhit qeveritar. Ndërkohë që Banka e Shqipërisë “u çlirua”

nga veprimtaria e mbikëqyrjes së “tregut me pakicë” dhe përqendrohet vetëm në tregun

primar dhe ndërbankar të bonove të thesarit. Gjithashtu në këtë kuadër, Banka e Shqipërisë,

miratoi rregulloren nr.84, datë të 16.11.2005 “Mbi tregun sekondar ndërbankar të letrave me

vlerë të qeverisë të Republikës së Shqipërisë”. Me anë të kësaj rregulloreje synohej të

rregullohen marrëdhëniet mes bankave që operojnë në tregun sekondar të letrave me vlerë të

borxhit qeveritar. 

22

Kapitulli i katërt

Bonot e thesarit emetimi dhe tregtimi

Emetimi i bonove kushte dhe interesat

Më poshtë trajtohet niveli i interesave, që kanë aktualisht bonot e thesarit. Bankat japin të

dhëna mbi emetimin dhe interesat e bonove të thesarit. Sipas ekspertëve të bankave mënyra

më e mirë për të investuar në kursime më të larta  është nëse investohet në bono thesari.

Ekspertët e bankave shpjegojnë se, "nëse do të marrësh kursime më të larta, investo në bono

thesari, pasi risku është zero dhe fitimi është më i vogël".

Kjo është një çështje që të le një përshtypje pozitive, pasi bonot e thesarit kanë risk

zero, për këtë dhe fitimi është më të madh. Kjo do të thotë se bonot e thesarit janë letra me

vlerë të tregëtueshme, pasi kanë risk zero.

Por çfarë ka ndoshur në ekonominë Shqiptare, së fundmi?

Blerja e bonove të thesarit, në kushtet e e ekonomisë shqiptare, është shoqëruar me

rritje të interesit të bonove të thesarit, e cila është vlerësuar nga ekspertët mjaft e

leverdisshme në këtë moment, si për individët ashtu edhe për institucionet financiare, që nuk

kanë një alternativë më të mirë investimi. Sipas tyre, norma e interesit të bonove është

ndjeshëm më e lartë se e depozitave të kursimit. Në të gjitha bankat, interesi i depozitave në

lekë mund të arrijë maksimumin në 7 për qind për depozitat tremujore, ndërkohë që për të

njëjta afate bonot e thesarit arrijnë deri në 9.2 për qind. Interesi i bonove të thesarit me afat 12

mujor ka arritur në 9.28 per qind. Borxhi që merr qeveria në letra me vlerë, të njohura si bono

thesari ka nisur sërish të shtrenjtohet gjatë muajve të fundit.

23

Rritja e interesit të borxhit që merr Qeveria, kryesisht atij me afat maturimi 12 muaj,

është diktuar nga:

Një kërkesë në rritje e qeverisë për para, e diktuar kjo nga shpenzimet e larta

të saj;

si dhe nga një rënie në të ardhurat tatimore.

Rritja e interesave të bonove të thesarit nuk ndikon vetëm në shtrenjtimin e borxhit që blen

qeveria, por edhe në rritjen e interesave të kredive për bizneset dhe qytetarët. Bankat japin

kredi për bizneset dhe qytetarët në varësi të interesit të bonove të thesarit.

Kryesisht interesat e kredive që bankat e nivelit të dytë japin për klientët ndjekin trendën e

interesit të bonove të thesarit. Kryesisht interesat e kredive që jepen nga bankat llogariten si

interes i bonove të thesarit plus 5-7 për qind.

Për t'i investuar kursimet në bono thesari, ekspertët shpjegojnë se ato mund të blihen

në tregun primar e në atë sekondar. Tregu primar përfaqësohet nga shitja e këtyre

instrumenteve të borxhit në ankandet e radhës të Bankës së Shqipërisë. Vështirësia e

individëve për të marrë pjesë në këtë treg është reale, pasi edhe për vetë strukturën e këtij

tregu pjesëmarrja në tregun primar mbart kosto për individët. Kështu që mundësia më e mirë

për të investuar në bono thesari mbetet tregu sekondar, që në Shqipëri përfaqësohet në pjesën

dërrmuese nga bankat e nivelit të dytë.

Shërbimi ofrohet nga të gjitha bankat si dhe në të gjitha degët e tyre në rrethe, duke u

bërë kështu më atraktiv edhe për blerësit e mundshëm të bonove të thesarit. Njëkohësisht,

bankat e nivelit të dytë ofrojnë edhe blerjen e këtyre instrumenteve të borxhit, para afatit të

maturimit.

Bonot e Thesarit, fitim më të lartë se depozitat

24

Sipas eksperteve të bankave mënyra më e mirë për të investuar në kursime më të larta 

është nëse investohet në bono thesari, pasi risk nuk ka. Blerja e bonove të thesarit, në kushtet

e rritjes së interesit të tyre, është vlerësuar nga ekspertë mjaft e leverdishme në këtë moment,

si për individët ashtu edhe për institucionet financiare, që nuk kanë një alternativë më të mirë

investimi.

Sipas tyre, norma e interesit të bonove është ndjeshëm më e lartë se e depozitave të

kursimit. Në të gjitha bankat, interesi i depozitave në lekë mund të arrijë maksimumi në 7 për

qind për depozitat tremujore, ndërkohë që për të njëjta afate bonot e thesarit arrijnë deri në

9.2 për qind. Bonot e thesarit kanë një normë interesi rreth 1.5 deri në 2 për qind më të lartë

se depozitat. Vlera më e lartë e përfitimit. Dhe lehtësimi i proçesit për blerjen e bonove të

thesarit i ka bërë qytetarët më të interesuar.

Për t'i investuar kursimet në bono thesari, ekspertët shpjegojnë se ato mund të blihen

në tregun primar e në atë sekondar. Tregu primar përfaqësohet nga shitja e këtyre

instrumenteve të borxhit në ankandet e radhës të Bankës së Shqipëri

Vështirësia e individëve për të marrë pjesë në këtë treg është reale, pasi edhe për vetë

strukturën e këtij tregu pjesëmarrja në tregun primar mbart kosto për individët. Kështu që

mundësia më e mirë për të investuar në bono thesari mbetet tregu sekondar, që në Shqipëri

përfaqësohet në pjesën dërrmuese nga bankat e nivelit të dytë. Shërbimi ofrohet nga të gjitha

bankat si dhe në të gjitha degët e tyre në rrethe, duke u bërë kështu më atraktiv edhe për

blerësit e mundshëm të bonove të thesarit. Njëkohësisht, bankat e nivelit të dytë ofrojnë edhe

blerjen e këtyre instrumenteve të borxhit, para afatit të maturimit

Kriteret dhe dokumentacioni i tregut te bonove

25

Dokumentacioni

Që një individ apo një institucion të marrë pjesë në ankandin e bonove të thesarit

duhet që të paraqesë një vërtetim nga banka apo edhe institucione të tjera të lejuara me ligj,

ku të shprehet se subjekti ka bllokuar një shumë të caktuar fondesh për blerje të bonove të

thesarit (minimumi 300 mijë lekë). Me këtë vërtetim subjekti mund të paraqitet pranë

sporteleve të bankave të nivelit të dytë që operojnë në Shqipëri ose pranë sporteleve të

Bankës së Shqipërisë për të marrë pjesë në ankandet e bonove të thesarit. Kur personi nuk ka

njohuri lidhur me bonot e thesarit, pranë sporteleve të bankave mundet të marrë edhe

asistencën e nevojshme që kërkohet për të marrë pjesë në ankand. Aty individi plotëson edhe

një kërkesë, në të cilën specifikohet periudha e kohës për maturim të bonos së thesarit. I

gjithë procesi i shitjes së bonove të thesarit është i hapur dhe publiku informohet për datën e

zhvillimit të ankandeve, shumat për të cilat ka nevojë qeveria, periudhat e maturimeve të

bonove të thesarit etj.

Ankandet dhe proçedurat e zhvillimit të tyre.

Si rregull ankandet për shitjen e bonove të thesarit zhvillohen çdo ditë të martë; për bonot

e thesarit me maturim 3-mujor çdo javë; për afatet 6- dhe 12- çdo dy javë. Afati maksimal i

dorëzimit të kërkesave është ora 9.00. Kërkesat merren në shqyrtim nga një komision i

përbashkët me specialistë nga Banka e Shqipërisë dhe Ministria e Financave.

Si një mjet investimi apo si një nevojë për fonde, bonot e thesarit mbartin një periudhë

plotësisht të përcaktuar. Bonot e thesarti mund të mbahen deri në maturim, mund të

riinvestohen ose mund të shiten para dates së maturimit. Pra, bonot e thesarit janë të

riinvestueshme në momentin e maturimit, para datës së ankandit bëhet riinvestimi duke

paraqitur një kërkesë të re së bashku me dokumentin zotërues së saj. Pjesëmarrës në

26

ankandet për bonot e thesarit mund të jenë bankat, institucionet financiare ose jofinanciare, si

dhe individë vendase ose të huaj. Zotëruesi i bonove të thesarit, bankë apo individ, mund t'i

riinvestojë ato duke paraqitur një kërkesë, pa qenë nevoja për vërtetim bankar mbi bllokimin

e shumës, kur fondet për financimin e riinvestimit mbulohen me bonot e thesarit që

maturohen. Në qoftë se një investitor do të rrisë investimin e tij, atëherë duhet të depozitojë

një shumë shtesë dhe të marrë vërtetim nga banka tregtare. Interesi i fituar nga bonot e

thesarit është subjekt i mbajtjes së tatimit.

__________________________________________

Dokumentet e nevojshme për pjesëmarrje në ankand

Personat juridikë, të cilët kanë llogari pranë Bankës së Shqipërisë, mund të marrin

pjesë në ankand duke paraqitur personalisht vetëm formularin “Kërkesë”. Subjektet, të cilëve

iu mundësohet pjesëmarrja në ankand nëpërmjet kërkesës në formë elektronike, nuk

paraqesin në ankand formularin “Kërkesë”. Mënyra e dorëzimit të kërkesave në formë

elektronike rregullohet nëpërmjet udhëzimeve të nxjerra nga Palët. Vetëm bankat mund të

paraqesin kërkesat për pjesëmarrje në ankand jo vetem për llogari të tyre, por edhe në emër të

personave juridikë ose fizikë, vendas ose të huaj. Marrëdhëniet e bankave me personat

juridikë ose fizikë rregullohen me marrëveshje midis tyre. Komisioni i Ankandit pranon

kërkesat e paraqitura në emër të personave fizikë ose juridikë, vendas ose të huaj, vetëm nga

ato banka të cilat përmbushin kërkesat për kryerjen e aktivitetit në tregun e letrave me vlerë të

27

Qeverisë, siç përcaktohen në Ligjin “Për letrat me Vlerë” AMF, dhe rregulloret përkatëse të

nxjerra në zbatim të tij.

Një subjekt mund të paraqesë në ankand, në emër të tij, jo më shumë se 5 kërkesa

konkurruese. Për çdo kërkesë paraqitet një formular “Kërkesë” i veçantë. Kërkesat duhet

të ndryshojnë nga njëra-tjetra vetëm nga niveli i yield-it të kërkuar. Kërkesat e bankës për të

marrë pjesë në ankand për llogari të saj paraqiten në formularë të veçantë nga kërkesat për të

marrë pjesë në ankand në emër dhe për llogari të personave juridikë ose fizikë, vendas ose të

huaj. Formulari “Kërkesë”, në rastin e paraqitjes së kërkesës në emër të personave fizikë ose

personave juridikë, vendas ose të huaj, duhet të specifikojë:

a) numrin total të personave fizikë ose juridikë vendas ose të huaj, të cilat kanë pranuar

të paraqesin kërkesën e tyre nëpërmjet bankës;

b) yield-in. Në rastin e kërkesave jokonkurruese kjo pjesë nuk plotësohet.

c) shumën totale të fondeve për blerje të bonove të thesarit për secilin nivel yield-i.

Personat juridikë vendas ose të huaj, si dhe personat fizikë, vendas ose të huaj në çdo rast që

paraqesin kërkesa konkurruese personalisht në Bankën e Shqipërisë, duhet të dorëzojnë

dokumentat e mëposhtme :

a) formularin “Kërkesë” i cili duhet të përmbajë detyrimisht sipas rastit, nënshkrimin e

personit fizik ose nënshkrimin përkatës të përfaqësuesit dhe

b) një dokument bankar i cili vërteton bllokimin e shumës për pjesëmarrje në ankand.

Bankat, të cilat lëshojnë dokumentin bankar për bllokimin e shumës për pjesëmarrje

në ankand, marrin njëkohësisht përsipër detyrimin për të mbuluar këtë shumë në ditën

e emetimit të bonove të thesarit.

Shuma e kërkuar për pjesëmarrje në ankand në formularin “Kërkesë” nuk duhet të jetë më e

madhe se shuma e vërtetuar në dokumentin e lëshuar nga bankat për bllokimin e

shumës për pjesëmarrje në ankand. Nëqoftëse shumat e paraqitura në të dyja dokumentet

28

nuk përputhen, Komisioni i Ankandit konsideron të vlefshme kërkesën dhe regjistron

shumën më të vogël. Shuma minimale e lejuar për pjesëmarrje në ankand është 300,000.00

(treqind mijë) Lekë. Kjo shumë mund të shtohet vetëm me shumëfisha të 10,000.00 (dhjetë

mijë) Lekë-ve. Çdo kërkesë, vlera e së cilës kapërcen shumën 30,000,000.00 (tridhjetë

milion) Lekë, klasifikohet si kërkesë konkurruese pavarësisht subjektit pjesëmarrës në

ankand.

___________________________________

Ankandet e bonove të thesarit dhe pjesëmarrja e individëve

Kalendari i ankandeve të emetimit të bonove të thesarit përcaktohet nga Qeveria e

Republikës së Shqipërisë. Normalisht, ankandet për emetimin e bonove të thesarit me afat

maturimi 3 dhe 6-mujor, organizohen një herë në muaj, ndërsa ankandet për emetimin e

bonove me afat maturimi 12–mujor organizohen çdo dy javë. Ankandet normalisht

zhvillohen ditën e martë, ndërsa emëtimi i letrës bëhet dy ditë më vonë, ditën e enjte.

Zhvillimi i ankandit njoftohet paraprakisht nga Ministria e Financave dhe Banka e Shqipërisë

nëpërmjet publikimit të informacionit në faqet respektive të internetit.

Pjesëmarrja direkte e individëve luan një rol shumë të rëndësishëm, pasi ajnë ata që

blejnë bono thesari. Individët mund të marrin pjesë në ankandet e emetimit të bonove të

thesarit me kërkesa konkurruese ose jokonkurruese. Pjesëmarrja me kërkesë konkurruese

nënkupton vendosjen e një interesi (yield-i) mbi bazën e të cilit do të llogaritet çmimi që

investitori preferon të paguajë për blerjen e bonos së thesarit. Pjesëmarrja me kërkesë

jokonkurruese nënkupton pranimin e yield-it mesatar të ponderuar, i cili do të llogaritet si

mesatare e ponderuar e yield-eve të kërkesave konkurruese të shpallura fituese. Në ankand,

29

kërkesat konkurruese renditen nga yield-i më i ulët i kërkuar deri tek yield-i më i lartë deri sa

shuma e shpallur nga qeveria për emetimin e bonove, të plotësohet. Kjo do të thotë që në rast

se kërkesa e pjesëmarrësve për blerjen e bonove është më e lartë se shuma e emetuar nga

qeveria, kërkesat konkurruese me yield-in më të lartë, nuk do të pranohen nga qeveria dhe

për rrjedhojë investitorët nuk do të mund të blejnë bono thesari në ankandin përkatës.

Shuma e shpallur për emëtimin e bonove të thesarit nga qeveria pas plotësimit të

pjesëmarrjes së Bankës së Shqipërisë, ka një ndarje të barabartë ku jo më shumë se 50 për

qind emetohet për kërkesat jokonkurruese dhe pjesa e mbetur për kërkesat konkurruese.

_________________________________________

Kjo nënkupton që në rast se shuma totale e kërkesave jokonkurruese është më e lartë se

hapësira në dispozicion e shpjeguar më sipër, atëherë aplikohet prorata, në mënyrë që të

llogaritet pjesa e fondeve që do të pranohen për investim në bonot e thesarit. Prorata është

raporti i shumës në dispozicion për kërkesat jokonkurruese kundrejt shumës totale të

kërkesave jokonkurruese të individëve pjesëmarrës, e shprehur në përqindje.

Shuma minimale e nevojshme për të marrë pjesë në blerjen e bonove të thesarit është

300.000 lekë. Kjo shumë mund të rritet me shumëfisha të 10.000 lekëve. Shuma maksimale

e lejuar për të marrë pjesë në ankand me kërkesë jokonkurruese është deri në 30 milionë lekë.

Kërkesa me një shumë më të madhe se 30 milionë lekë konsiderohet automatikisht si kërkesë

konkurruese.

Rezultatet për ankandin e bonove të thesarit shpallen në të njëjtën ditë të organizimit

të tij dhe publikohen në faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë. Për fituesit në ankand jepet

dokumenti “Vërtetim për shpalljen fitues”, i cili përmban informacionin përkatës për

rezultatin e investimit në bonon e thesarit.

30

Shembull:

Shuma në dispozicion për kërkesat jokonkurruese është 3 miliardë lekë. Shuma e

kërkuar nga individët me kërkesa jokonkurruese është 4.5 miliardë lekë. Në këtë rast, prorata

është 66 për qind. Pra, individi do të investojë 66 për qind të shumës së kërkuar, ndërsa pjesa

tjetër do t’i rikthehet.

____________________________________________

Kapitulli i pestë

Pjesëmarrja e individëve në ankandet e bonove të thesarit .

Individët mund të marrin pjesë në ankandet për blerjen e Bonove të Thesarit nëpërmjet

bankave tregtare të licencuara për tregtimin e letrave me vlerë nga AMF, si dhe nëpërmjet

sporteleve të Bankës së Shqipërisë në Tiranë, Shkodër, Elbasan, Korçë, Lushnjë dhe

Gjirokastër. Për të marrë pjesë në ankandin e bonove të thesarit nëpërmjet sporteleve të

Bankës së Shqipërisë, individi duhet që përpara organizimit të ankandit të ketë përfunduar

proçedurën e mëposhtme:

a). Të çelë një llogari Eskrow pranë Zyrës së Bonove të Thesarit. Kjo llogari është personale

(pra nuk mund të jetë për më shumë se një person).

b). Nëpërmjet bankave tregtare, të urdhërojë transfertën e fondeve që do të investojë, për në

llogarinë Eskroë në Bankën e Shqipërisë.

31

c). Të paraqitet me një kopje të Urdhërtransfertës pranë Zyrës së Bonove të Thesarit, në

Bankën e Shqipërisë, për të plotësuar kërkesën për pjesëmarrje në ankandin e bonove të

thesarit. Komisioni për pjesëmarrjen në ankandet e bonove të thesarit nëpërmjet sporteleve të

Bankës së Shqipërisë është 1,000 lekë.

Në ditën e emëtimit të bonos së thesarit ose në çdo kohë pas saj, individi ka të drejtë të

tërheqë pranë sporteleve të Bankës së Shqipërisë, “Vërtetimin mbi shpalljen fitues” si dhe

diferencën midis çmimit të blerjes dhe vlerës nominale (të llogaritur sipas përshkrimit në

pikën 1) të paguar në cash. Nëse, shuma e kërkuar për investim nuk është pranuar e plotë (kur

aplikohet prorata), mbetja i paguhet në sportelet e Bankës së Shqipërisë në cash. Në

momentin e maturimit të bonos së thesarit dhe në rastet kur kërkesa konkurruese e individit

nuk është shpallur fituese, individi duhet të vendosë se çfarë do të bëjë me fondet.

Nëse do të kërkojë t’i tërheqë fondet, ato do t’i paguhen nëpërmjet transferimit të tyre, në

llogarinë e tij në bankat tregtare. Për këtë transfertë, Banka e Shqipërisë nuk aplikon

komisione. Në rast të riinvestimit të tyre duhet të plotësojë një kërkesë për pjesëmarrjen në

ankandin që dëshiron të marrë pjesë. Për të kryer veprimet për bonon e maturuar, individi

duhet të paraqesë “Vërtetimin mbi shpalljen fitues”

Aktualisht trasaksionet e Tregut me pakicë të letrave me vlerë shitje blerje grupohen

në dy grupe:

-Trasaksione të llojit B « Blerje nga individë para afatit të maturimit » gjatë

periudhës Janar-Mars ka patur një rritje prej 1,011 million lekë ose 40,17 për qind krahasuar

me vitin 2009, shoqëruar me një rritje 4,97 për qind të numrit të trasaksioneve.

-Trasaksione të llojit C « Blerje nga individë para afatit të maturimit » gjatë periudhës

Janar-Mars ka patur një rritje prej 496 million lekë ose 252,72 për qind krahasuar me vitin

2009, shoqëruar me një rritje 166,67 për qind të numrit të trasaksioneve.

Në tregues absolut dhe relativ është si më poshtë

32

Lloji i Trasaksionit Vlera nominale Ndryshimi %

Ll.Tr. Emërtimi Vlera nominale

2009 në mijë

lekë

Vlera nominale

2010 në mijë

lekë

Ndryshim në

përqindje

2010/2009

B Ndërmjetsit finc. 2,516,83 3,527,92 40,17

-Individë 2,379,21 2,329,37 -2,09

Persona Juridik 137,63 1198,55 770,85

C Indiv.para af.matu 196,26 692,25 252,72

-Individë 194,36 332,34 70,99

Persona Juridik 1,89 359,91 18942,7

Grafikisht treguesit e mësipërm paraqiten si më poshtë

2010 2009

B-individe 2330 2379 NaN NaN

B-P.Juridik 1198 137.63 NaN NaN

C-Individe NaN NaN 332.34 194.36

C-P.Juridik NaN NaN 2.89 359.91

250

750

1250

1750

2250

B-individe

B-P.Juridik

C-Individe

C-P.Juridik

33

Duke u bazuar tek grafiku dhe të dhënat e mëposhtme, veme re ndryshime përsa i përket

vlerës nominale dhe ndryshimit në përqindje. Krahasuar me vitin 2009 (e njëjta periudhë

krahasuse) në vitin 2010 vihet re një rritje e konsiderushme në vlerë absolute e vlerës

nominale nga njëra anë, dhe individëve dhe personave juridikë nga ana tjetër, kundrejt totalit

të trasaksioneve të marra së bashku B dhe C me rreth 1,507 milion lekë. Gjithashtu, edhe

vlerat nominale në vitin 2010 janë më të larta se në vitin 2009. Kjo tregon se në vitin 2010

gjendja e pjesëmarrjes së individëve në ankandet e bonove të thesarit është rritur. Kjo është

një hap pozitiv për ekonominë, pasi sa më shumë kërkohen bonot e thesarit, aq më pozitive

rezilton ekonomia e vendit.

Interesat, llogaritja dhe niveli i fitimit.

Bonot e thesarit emëtohen dhe garantohen nga Qeveria e Republikës së

Shqipërisë. Ato shiten nëpërmjet ankandeve të organizuara nga Banka e

Shqipërisë. Bonot janë emëtuar për herë të parë në korrik të vitit 1994 dhe

janë një nga instrumentet e borxhit të brendshëm të Qeverisë. Bonot e

thesarit emëtohen në monedhë kombëtare (Lek) dhe kanë afate maturimi

3, 6 dhe 12-mujore. Rënia e kërkesës për kredi dhe rritja e rreziqeve në

kredhënie ka bërë që vëmendja e bankave të drejtohet në tregun e bonove,

si një investim i sigurt, në një moment kur ekonomia po kalon një fazë

delikate.

Duke filluar në vitin 2010, në krahasim me vitin 2009, interesi i bonove

te thesarit është rritur me një tendencë të dukshme. Kështu për bonot me

afat maturimi 1 vjeçar norma e interesit në dy vitet e fundit është rritur

me gati 2 për qind. Kjo për shkak se, Banka e Shqipërisë gjatë këtij harku

34

kohor ka shtrënguar politikën monetare duke rritur çmimin e monedhës

vendase, çka reflekton menjëhere në rritjen e interesave të letrave me

vlerë të qeverisë.

Shuma e interesave të bonove të thesarit në vite :

VitetNormat einteresit

2005 6.7%2006 4.6%2007 7.90%2008 8.24%2009 7.79%2010 10.25%

Siç e shohim interesat e bonove të thesarit sa vjen dhe rriten në vite. Kjo luhatje e interesave

vjen për shkak të tregut të letrave me vlerë, pasi bonot e thesarit janë më të kërkuara pasi e

ndihmojnë Qeverinë për nevoja monetare. Por, për individët dhe institucionet bankare kjo

rezulton jo e kënaqeshme për sa i përket normave të interesit të bonove të thesarit.

Me afat maturimi kuptojmë diferencën në kohë midis datës së investimit dhe datës së

kthimit të investimit. Për bonot e thesarit me afat maturimi 3-mujor ankandet organizohen

çdo javë ditën e martë, ndërsa me afat maturimi 6 dhe 12-mujore organizohen çdo dy javë

po ditën e martë. Veprimet për pjesëmarrje të individëve në blerjen e bonove të thesarit

kryhen gjatë çdo ditë-pune. Individët mund të marrin pjesë në blerjen e bonove të thesarit me

paraqitjen e tyre nëpërmjet sporteleve të hapura nga Banka e Shqipërisë, si dhe nëpërmjet

bankave të nivelit të dytë. Individët duhet të paraqiten me një nga dokumentet identifikuese si

letër njoftim, pasaportë, çertefikatë personale me fotografi, për të kryer veprimet që lidhen

me bonot e thesarit. Bonot e thesarit ofrojnë më shumë mundësi fitimi në krahasim me

investimin në depozita bankare.

35

Bonot e thesarit janë të tregtueshme, pasi mund të shiten para afatit të maturimit.

Bankat tregtare mund të blejnë bono thesari deri në 7 ditë para datës së maturimit. Bonot e

thesarit janë të riinvestueshme, në momentin e maturimit, para datës së ankandit bëhet

riinvestimi duke paraqitur një kërkesë të re së bashku me dokumentin zotërues të saj.

Llogaritja e çmimit të interesit bëhet si më poshtë ku:

Llogaritja e interesit = ( Vlera nominale – Çmimi i Blerjes)

Detyrimet tatimore

Për vlerën e fitimit nga blerja e boneve të thesarit çdo indivit paguan detyrime

tatimore në mbështetje të ligjit të proçedurave tatimore për tatimin mbi fitimin e cila është në

masën 10 për qind, ky detyrim realizohet në momentin e llogaritjes së fitimit (interesave) nga

bonot e thesarit. Sikurse theksuam më lart interesi është diferenca ndërmjet çmimit të blerjes

me vlerën nominale të bonove dhe kjo diferencë është me 10 % tatim mbi te ardhurat

personale. Kurse për personat jorezidentë është 15 për qind. Ky tatim mbahet në maturim dhe

aplikohet mbi interesin që përfiton blerësi i bonos. Qeveria rrit taksat për të rregulluar paratë

që nevojiten për të shlyer blerësit e bonove të thesarit në afate të përcaktuara.

Çdo individ që i nënshtrohet proçedurës së blerjes së bonove të thesarit, është i

detyruar të paguajë detyrimet tatimore përkatëse. Ky tatim është i vendosur nga Qeveria

Shqipatre në bashkëpunim me Ministrinë e Financës.

____________________________________________

Bonot e thesarit, ku dhe si investohen për të fituar

36

Bonot e thesarit- janë elemente fitimprurëse për cilin çdo individ që mëson t’i përdorë dhe

investojë ato. Kështu, çdo individ madhor mundet të bëhet pronar i bonove të thesarit dhe më

pas t’i investojë ato. Individi, që kërkon të marrë pjesë në ankand, për të parë leverdishmërinë

mjafton që vetëm të krahasojë interesin e depozitave bankare me interesin e bonove të

thesarit dhe të vendosë se ku do t'i investojë paratë e tij.

Mundësitë janë të ndryshme si p.sh. t'i lësh parë në bankë në formën e depozitës dhe të

fitosh nga përqindja bankare, apo të blesh bono thesari dhe t’i qarkullosh në ankande.

Investitorët blejnë bono thesari me një çmim blerjeje që është më i vogël se vlera nominale.

Diferenca midis vlerës nominale dhe çmimit të blerjes është interesi i fituar. I gjithë proçesi i

shitjes së bonove të thesarit është i hapur dhe publiku informohet për datën e zhvillimit të

ankandeve, shumat për të cilat ka nevojë qeveria, periudhat e maturimeve të bonove të

thesarit nominale.

Bonot e thesarit mund të mbahen deri në maturim, mund të riinvestohen, ose mund të

shiten para datës së maturimit. Zotëruesi i bonove të thesarit, bankë apo individ, mund t'i

riinvestojë ato duke paraqitur një kërkesë, pa qenë nevoja për vërtetim bankar mbi bllokimin

e shumës, kur fondet për financimin e riinvestimit mbulohen me bonot e thesarit që

maturohen.

Në qoftë se një investitor do të rrisë investimin e tij, atëherë duhet të depozitojë një

shumë shtesë dhe të marrë vërtetim nga banka tregtare. Interesi i fituar nga bonot e thesarit

është subjekt i mbajtjes së tatimit.

_________________________________________

Investimi në bonot e thesarit, dhe matja e riskut që i shoqëron

37

Si për efekt të emëtuesve të këtyre bonove, ashtu edhe për efekt të afatit të tyre të

shkurtër, ato konsiderohen si instrumenta investimi pa rrezik përsa i përket shlyerjes së plotë

dhe në afat të vlerës dhe të interesave të tyre. Rrezikshmëria e investimit në bonot e thesarit

nuk ekziston, përgjithësisht ato shihen si letra me vlere me nje nivel risku pothuajse zero.

Bonot e thesarit kanë risk zero por kanë interesa më të larta, kjo sjell se bonot me risk zero

kanë fitim më të vogël. Kjo sjell tregëtueshmërinë e bonove të thesarit në vend. Kjo për

shkak se ato emëtohen nga qeveria e cila nuk falimenton asnjëherë. Nga ana tjetër, edhe anët

negative të inflacionit kanë ndikuar në riskun e bonove të thesarit.

Megjithatë përsëri bonot e thesarit paraqesin një risk më të reduktuar. Rreziku më real

për investitorët në Shqipëri vjen nga ulja e vlerës reale të fitimit nga rritja e inflacionit ose

rënia e vlerës së lekut kundrejt valutave të huaja. Bonot e thesarit janë një metodë e mirë për

të mbuluar defiçitin buxhetor të qeverisë.

Bonot e thesarit dhe ndikimi në kostot e kreditimit

Normat e larta të interesit nuk ndikojnë vetëm tek Qeveria, por edhe tek kreditë në

vend. Ajo që u intereson mijëra shqiptarëve, në këto kushte, është sa mund të ndikojë bonot

e thesari mbi këstet e kredive që paguajnë, apo do të paguajnë në rast se marrin kredi? Në

dukje, nuk ekziston një lidhje midis bonove të thesarit dhe interesit të kredisë. Por,

specialistët e dinë shumë mirë se të gjitha bankat kanë vendosur një raport direkt midis

normës së fitimit të bonove të thesarit dhe interesave të kredive. Në fakt, të gjitha bankat e

pranishme në vendin tonë kanë sanksionuar një rritje të çmimit të huasë në lekë, (në euro,

rritja është edhe më e ndjeshme), si pasojë e rritjes së "yield-it" të bonove të thesarit, por

edhe si pasojë e rritjes së riskut për shkak të shtrirjes së efekteve të krizës globale në disa

sektorë të ekonomisë.

38

Fillimi i vitit 2010 ka sjellë rritje për interesat e të gjitha kredive aktuale dhe atyre që

do të jepen nga ana e bankave të nivelit të dytë. Kreditë aktualisht rezultojnë 1-2 për qind më

të shtrenjta se më parë. Bonot e Thesarit kanë një ndikim të madh në interesat e lekut, duke

qenë se ato përbëjnë një nga investimet kryesore në portofolin e bankave vendase. Interesi i

bonove të thesarit me maturim 1-vjeçar kapi vlerën maksimale prej 9.14 për qindësh. Në fund

të marsit të vitit 2009, kjo shifër ishte 8,04 për qind. Kështu, rezulton se, si pasojë e krizës që

përjetojnë bankat, por edhe e rritjes së kërkesave qeveritare, në pamundësi për të arritur

objektivat financuese, për një vit norma e interesit të bonove është rritur 13.7 për qind.

Interesat rekord me të cilat qeveria vazhdon të marrë borxh në tregun e brendshëm

valutor bëjnë presion në mënyrë direkte, që kreditë për sipërmarrjen dhe individët të mbeten

tejet të shtrenjta. Një situatë e tillë, ku bankat shfrytëzojnë edhe faktorët që lidhen me

konkurrencën në këtë treg, vazhdon që të jetë e pranishme që prej fillimit të vitit 2010.

Rritja e interesave të borxhit qeveritar ka qenë një fenomen i vazhdueshëm gjatë vitit

2009 duke mbërritur në rekorde që i afroheshin një yeldi prej 10 përqindësh në shumicën e

kohës. Duke pasur parasysh këtë fakt, që nga njëra anë është dyshemeja e fundit për interesat

e kredive dhe nga ana tjetër nivelin tepër të ulët të normës bazë të interesit për euron dhe

dollarin, të gjitha bankat e nivelit të dytë janë duke rinovuar kontratat me klientët

Rritja e interesave për kreditë nga ana tjetër, po shoqërohet edhe me vështirësitë e

ardhura në shlyerjen e tyre për shkaqe që lidhen ne lëvizjet tashmë të shpeshta të kursit të

këmbimit, që në më të shumtën e rasteve janë në favor të valutës. Leku po zhvlerësohet ndaj

dollarit dhe euros, duke u bërë një pengesë serioze për të gjithë klientët e bankave që kanë

kredi në valutë dhe të ardhurat i kanë në monedhën vendase, lek. Kjo situatë e rritjes së

interesave në mënyrë të papritur ka qenë prezente kryesisht për kreditë e dhëna në monedhën

vendase, të cilat janë të zakonshme në pjesën dërrmuese të financimit për konsum.

39

Nga ana tjetër, mund të themi se kostoja tepër e ulët për euron dhe dollarin në tregjet

ndërkombëtare vazhdon të mos japë asnjë efekt në tregun vendas të parasë. Bankat e nivelit

të dytë vazhdojnë që të ndjekin një politikë krejtësisht të veçuar, duke mbajtur interesa tepër

të larta, të cilat sipas bankierëve, reflektojnë riskun që mbart tregu bankar. Por, rënia

ndjeshëm e kredisë së dhënë nga ana e sistemit bankar është shoqëruar edhe me rritjen e

shpejtë të interesave, duke mos përjashtuar nga politikat lehtësuese as ata klientë, të cilët

vlerësohen si të sigurt. Kostoja e ulët e depozitave nuk reflektohet në një kohë që sistemi

bankar është duke humbur shumicën e fitimeve, për shkak të provigjoneve që vijnë nga

kreditë e këqija. Viti 2009 është mbyllur me një normë të kredive të këqija, që kalon 10 për

qind të portofolit, duke mbarur edhe rrezikun kryesor për financat e vendit. 

Duke parë ecurinë në vend, shohim se normat e larta të interesit të bonove të thesarit

sjellin pasoaj negative dhe jo të mira. Kjo do të thotë se shqiptarët nuk do të jenë më të

prirur për të marrë kredi. Shkaku për këtë është dhe Qeveria, pasi sa më shumë që ajo të

kërkojë borxh, aq më shumë rriten normat e interesit të bonove të thesarit.

 

Kapitulli i gjashtë

Pse i përdor Qeveria bonot e thesarit

Bonot e thesarit janë instrumente borxhi, nëpërmjet të cilave qeveria merr hua nga

publiku dhe siguron të ardhurat e nevojshme për të financuar shpenzimet që nuk i mbulon dot

nga të ardhurat. Huamarrja nga publiku ndryshe do të kuptohej si shitja e letrave me vlerë të

qeverisë së publikut.

Bonot e thesarit tregëtohen për periudha 3, 6 dhe 12-mujore. Duke qenë se janë

detyrim i drejtpërdrejtë i qeverisë, ato njihen si letra me vlerë me rrezik zero. Një treg aktiv i

40

bonove të thesarit mund të luajë një rol kritik në stabilizimin e financave të qeverisë, në

funksionimin e politikave monetare, si dhe në zhvillimin e tregjeve bashkëkohore financiare

të kapitaleve. Nëpërmjet bonove të thesarit qeveria merr borxh.

Një treg aktiv i bonove të thesarit mund të luajë një rol kritik në stabilizimin e

financave të qeverisë, në funksionimin e politikave monetare, si dhe në zhvillimin e tregjeve

bashkëkohore financiare të kapitaleve. Hapësirat e përdorimit të tyre nuk mungojnë. Qeveria

mund i përdor bonot e thesarit për të financuar një pjesë të nevojave të saj financiare.

Tregu i bonove të thesarit është një nga tregjet e rëndësishme të sektorit financiar, për

shkak të funksionit që kryen në plotësimin e kërkesave të qeverisë për mbulimin e borxhit të

brendshëm afatshkurtër. Qeveria del në treg, duke kërkuar borxhe me anë të letrave me vlerë

(bono), interesat e të cilave caktohen nga kërkesa dhe oferta në treg (në këtë pikë ka shumë

dyshime). Sa më shumë kërkon qeveria para në treg, aq më tepër rritet presioni për interesa të

larta, për pasojë bankat e zhvendosin vëmendjen nga klienti, pasi fitimin më të madh e

nxjerrin nga bonot.

Qeveria nëpërmjet bonove të thesarit kryen shpenzime të caktuara për shërbimet

publike. Në të shumtën e rasteve, shpenzimet janë më të mëdha se të ardhurat e përfituara nga

buxheti i shtetit. Rrjedhimisht, qeveria emeton letra me vlerë me afat të shkurtër që janë

bonot e thesarit për të mbuluar këtë mungesë fondesh (defiçit buxhetor). Bonot e thesarit

emëtohen (nxirren për shitje) nga qeveria nëpërmjet ankandit.

______________________________________________

Nevoja për para ka detyruar qeverinë shqiptare të zhvillojë një superankand bonosh thesari.

Bonot e thesarit kanë mbetur e vetmja shpresë e qeverisë shqiptare për të grumbulluar para

kesh nga bankat dhe individët, për investime të ndryshme.

Mungesa e theksuar e likuiditetit, por edhe mosdhënia e kredive tregtare të pritura

nga bankat private për të cilat qeveria ka aplikuar, e kanë detyruar qeverinë që të përdorë

41

fondet dhe mjetet e Bankës së Shqipërisë. Shuma e fundit është e barabartë me 145 milionë

dollarë dhe përbën shifrën më të lartë të tërhequra nga qeveria në një ankand të vetëm.

Qeveria po përballet me vështirësi në financimin e shpenzimeve buxhetore të programuara, si

pasojë e rënies së të ardhurave fiskale.

Qeveria ka refuzuar një pjesë të kërkesës së bankave të nivelit të

dytë për të blerë borxhin. Në njoftimin e fundit të Bankës së Shqipërisë në

dhjetor 2009, e cila është tregtuesja e bonove të thesarit, thuhet se nga

kërkesa e bankave të nivelit të dytë është pranuar vetëm 95.66 për qind.

Pra, mund të themi se kërkesa për borxhin e qeverisë ka qenë më e vogël

se sa oferta e bankave. Në ankandin e zhvlilluar ne vitin 2009, edhe

kërkesa e individëve, të cilët marrin pjesë në ankand, nuk u pranua 100

për qind, por vetëm 84 për qind. Në këtë ankand, nga 40 kërkesa

konkurruese, pra të bankave, u pranuan vetëm 26 kërkesa.

Një situatë e tillë është parë edhe në vitin 2008-2009, kur kërkesa e

qeverisë për borxh ka qenë më e vogël se sa oferta e bankave dhe

individëve. Në fakt, duhet theksuar se një amendim i marrëveshjes mes

MF-së dhe BSH-së, ka ndryshuar përqindjen e ofertës së bonove. Kështu

në ankand 50 për qind e bonove i ofrohen individëve dhe 50 për qind

bankave të nivelit të dytë. Përmendim individët pasi janë ata që blejnë

bono thesari.

Nevoja për para ka detyruar qeverinë shqiptare të zhvillojë një

superankand të bonove të thesarit. Kanë qenë plot 14 miliardë lekë bono

thesari që Banka e Shqipërisë në bashkëpunim me Ministrinë e Financave

në këtë vit, hodhën për shitje në ankandin e kryer për këtë qëllim.

42

Kjo situatë është një kërkesë e ngutshme nga ana e qeverisë për të

mbledhur likuiditete, duke u futur kështu në borxhe me qytetarët. Në

krahasim me një vit më parë 2009, qeveria ka kërkuar të mbledhë plot 4

miliard lekë më tepër me anë të këtij ankandi. Bonot e thesarit kanë

mbetur e vetmja shpresë e qeverisë shqiptare për të grumbulluar para

kesh nga bankat dhe individët, për investimet e ndryshme.

Kërkesa e qeverisë

Në Shqipëri elementi kyç që përcakton ecurinë e interesave të

bonove të thesarit është kërkesa e qeverisë për borxh. Pasi në vetevete

bonot e thesarit janë instrumente përmes së cilave qeveria merr borxh

nga publiku dhe bankat. Nëse kërkesa e qeverisë për hua do të jetë e

lartë, atëherë edhe kostoja e huamarrjes shtetërore do të rritet. Por, kjo

mund të rrezikojë që edhe interest e kredive në lek për qytetarët dhe

bizneset të mbeten të larta, duke bërë që efekti i masës lehtësuese që

mori banka e Shqipërisë të mos sjellë përfitimet e pritshme për

ekonominë.

Borxhi i marrë nga Qeveria

Instrumenti kryesor i përdorur për të financuar borxhin e brendshëm janë bonot e

thesarit me afate 3.6 dhe 12 mujore. Mesatarje e ponderuar e maturimit të portofolit të borxhit

është afërsisht 242 ditë. Mbajtesit kryesor te borxhit te brendshem jane Banka e Shqiperise,

roli i te ciles ka ardhur ne renie, bankat e nivelit te dyte, institucionet financiare, dhe

individët. Sipas statistikave, mund të themi se borxhi i jashtëm përfaqëson 1/3 e stokut të

43

borxhit të përgjithshëm ndaj PBB. Pjesa kryesore e tij mbahet nga institucione multilaterale si

Banka Botërore, BERZH, BEI etj dhe ka një natyrë koncisionare.

Norma e interesit të borxhit ka qëndruar pothuajse poshte nivelit 2 për qind. Afati

mesatar i maturimit është 25 vjet. Kreditorët bilaterale mbajnë 40 për qind të borxhit të

jashtëm, dhe me një normë primare interesi të fiksuar.

Ndonëse mund të duket e çuditshme, qeveria detyrohet të marrë borxh edhe kur të

ardhurat janë njësoj me shpenzimet. Kjo për arsye se ajo vazhdimisht është e detyruar të

paguajë borxhet e mëparshme, domethënë edhe kur për momentin nuk i nevojitet të marrë

borxh, ajo shpenzon për borxhin që ka marrë në periudhat më përpara dhe që e shlyen tani.

Kështu, qeveria nuk mund t’i shlyejë të gjitha huatë e saj brenda një viti, pasi momenti i

shlyerjes së tyre përkon me periudha të ndryshme. Prandaj, ndryshe nga të ardhurat,

shpenzimet dhe deficiti buxhetor, që maten në periudha një vit fiskal, borxhi i qeverisë

përmbledh tërë huatë e papaguara ende nga qeveria në vite. Për të mbuluar deficitin buxhetor,

qeveria merr hua të brendshme dhe të jashtme ose ndryshe thuhet se financohet nga burime të

brendshme dhe të jashtme. Huamarrja e brendshme sigurohet nga subjekte të përcaktuara

paraprakisht që përfshijnë banka, institucione financiare dhe jofinanciare dhe individë. Kredia

që merr qeveria është në formën e letrave me vlerë të qeverisë ose siç quhen ndryshe, bono

thesari. Pra, qeveria emeton bono thesari me vlera të caktuara, të cilat blihen nga individë,

nga banka apo nga institucione të tjera financiare për një kohë të përcaktuar më parë. Pas

mbarimit të kësaj kohe (ose kur maturohen bonot e thesarit) qeveria i riblen letrat me vlerë

dhe së bashku me çmimin fillestar me të cilin i ka shitur, ajo I paguan edhe një interes

mbajtësit të tyre. Ky interes është shpenzim për qeverinë dhe fitim për atë që i kishte blerë

bonot e thesarit. Për qeverinë, kjo lloj marrëveshjeje është një formë për të marrë hua për një

periudhë të caktuar (koha e maturitetit të bonove), ndërsa për palën tjetër kjo është një formë

investimi, pasi për shumën e parave me të cilat blihen bonot, blerësi merr një interes.

44

______________________

Raporti vjetor i BSH 2009

Qeveria paguan interesa për 350 miliardë lekë borxh të brendshëm, (rreth 3.5 miliardë

euro). Rritja e interesit të bonove të thesarit me 100 pikë bazë nënkupton rritje të kostos së

financimit të borxhit me 35 milionë dollarë në vit. Gjatë vitit 2010, 36 miliardë lekë (277.2

milionë euro) shkuan për të mbuluar interesat e borxheve me një rritje prej 14 përqindësh në

krahasim me vitin 2009.Ky ishte vetem nje parashikim optimist ne rast se interesat e bonove

te thesaritdo te vijonin te mbeteshin ne nivele te tilla . Në vitin 2009, Shqipëria shpenzoi 2.9

për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto për interesa për borxhet, ndërsa ne vitin 2010,

interesat do të mbulojnë 3.1 për qind të PBB-së.

Ekspertë të bankave të nivelit të dytë e shpjegojnë këtë me faktin e tkurrjes së

likuiditeteve në bankat e nivelit të dytë dhe nga ana tjetër me kërkesën në rritje të qeverisë

për para cash, nëpërmjet emetimit të borxhit të brendshëm.

Ekspertët shpjegojnë se:

Se Qeverisë i duhet të paguajë më shumë interesa kundrejt bankave dhe

individëve për paratë që u merr hua.

Së dyti, bankat do të ofrojnë interesa më të larta për kreditë, për shkak se

kredia në lekë jepet duke pasur parasysh interesin 12-mujor të bonove të

thesarit, duke i shtuar dhe një përqindje shtesë që varion në varësi të bankës

Qeveria njoftoi se në vitin 2008 do të emëtonte për herë të parë bono thesari në valutë, por

kjo u shty për në vitin 2009 për shkak se buxheti i shtetit vitet e fundit ka rezultuar me sufiçit.

Nga ana tjetër, u rezultua se qeveria do të hedhë në tregun ndërkombëtar eurobonde me vlerë

150-300 milionë euro. Tregu i bonove të thesarit është një nga tregjet më të sukseshme në

krahasim me letrat e tjera me vlerë.

45

Rritja e interesit të bonove të thesarit implikon edhe buxhetin e shtetit, pasi qeveria do

të duhet të paguajë më shumë para për të kthyer borxhin. Por, për fat të mirë Shqipëria mbetet

një vend komod sa i takon treguesve të borxhit.

E meta e borxhit në Shqipëri është se pjesa dërrmuese e tij është i brendshëm dhe afat

shkurtër, çka bën që interesat të jenë të larta. Tre vitet e fundit qeveria është përpjekur ta

orientojë huamarrjen në tregun ndërbankar si dhe të uli koston.

Strategjia e re e ndjekur nga Qeveria.

Duke parë situatën e vështirë që ndodhet Qeveria në këtë kohë, mund të themi se një

element tjetër i rëndësishëm borxhi është Eurobondi. Eurobondi është një titull borxhi

shtetëror, i cili emëtohet në euro në tregjet financiare ndërkombëtare dhe mundëson listimin e

Shqipërisë në këto tregje. Qeveria do të shesë rreth 400 milionë eurobonde me një interes që

nuk do t’i kalojë 7 për qind të parashikuar në ligj. Emëtimi i eurobondit është i domosdoshëm

për dy arsye:

Së pari garanton financimin e kufirit ligjor të deficitit buxhetor dhe së dyti, ul koston e

financimit të buxhetit të shtetit. Financimi garantohet pasi burimeve financiare ekzistuese

brenda vendit u shtohet një burim i ri nga jashtë. Por emetimi i eurobondit ka edhe avantazhe

të tjera. Ai sjell euro nga jashtë dhe rrit likuiditetin në ekonominë dhe sistemin tonë bankar,

forcon lekun kundrejt euros dhe krijon hapësirë dhe presion mbi bankat për kreditimin e

sektorit privat.

Së dyti, Eurobondi është një obligacion shtetëror që emëtohet në euro në tregjet

financiare ndërkombëtare dhe si i tillë mundëson listimin e Shqipërisë në këto tregje. Ky

listim ka avantazhe financiare, sepse shton instrumentet e financimit të tregtueshme në tregjet

46

ndërkombëtare dhe konkurrueshmëria e instrumenteve dhe blerësve në një treg të madh ul

koston e financimit.

Nga ana tjetër, listimi në tregjet ndërkombëtare është një presion për mbajtjen dhe

forcimin e stabilitetit makroekonomik, fiskal dhe politik. Dobësimi i tyre do të sillte uljen e

tregtueshmërisë së eurobondit shqiptar dhe rritjen e kostos së financimit nga tregjet

financiare.

Mendoj se është i nevojshëm listimi ndërkombëtar, pasi është perspektivë e të

ardhmes në këtë fushë të rëndësishme për zhvillimin e ekonomisë në tërësi. Nga ana tjetër

eurobondet do të përfaqësojnë një alternativë më shumë investimi për të gjitha kursimet e

brendshme dhe të jashtme në monedhën evropiane, përfshirë dhe thithjen e kursimeve të

emigrantëve, të cilët do të gjejnë në tregun shqiptar një rentabilitet më të lartë për investimet

e tyre, për shkak të një diferenciali pozitiv të interesave. 

Euribori, treguesi i mesatares së interesit të kredive që jepen nga bankat, ka shënuar

një normë prej 3.47 për qind. Kreditë e dhëna në euro kanë një interes euribor +3 deri në 3.5

për qind. Rënia e euribor-it ka ndikuar në rënien e interesit të kredive të dhëna në monedhën

euro në Shqipëri. Por bankat e nivelit të dytë nuk kanë reflektuar këtë tendencë në rënie.

Ka disa arsye pse kjo huamarrje është e domosdoshme dhe sa më parë huaja e

shtrenjtë që qeveria mori në vitet 2008 është një kosto e rëndë për buxhetin.

Njëkohësisht nga viti 2007 në 2010, shërbimi i borxhit publik është rritur nga 29 miliardë

lekë në 52 miliardë ose rreth 23 miliardë lekë më shumë.  Ndoshta disa përfaqësues të

mazhorancës duhen përgëzuar për kurajën e tyre profesionale, kur edhe publikisht pranojnë

se emëtimi i eurobondit në aspektin afatshkurtër është domosdoshmëri për t’i shpëtuar barrës

së rëndë të kredisë tregtare të dy viteve të fundit.

_______________________________________________

47

Një fakt duhet pranuar, që kostoja e kësaj huamarrjeje vlerësohet të jetë më e ulët se kredia

tregtaro-elektorale e viteve 2008-2009, në këtë këndvështrim, kjo huamarrje është e

domosdoshme për të reduktuar presionet e shërbimit të borxhit mbi defiçitin buxhetor. Në

këndvështrimin afatmesëm dhe afatgjatë, ristrukturimi i borxhit publik duhet të përfshijë dy

objektiva kryesore:

Së pari ndryshimin e strukturës nga borxh i brendshëm në borxh i jashtëm dhe

Së dyti kalimin nga borxh afatshkurtër në borxh afatmesëm dhe afatgjatë.

Zvogëlimi i huamarrjes së brendshme nga qeveria rrit mundësinë që të kemi më shumë

likuiditete në ekonomi. Do të kemi më shumë mundësi për të mbështetur me kosto më të lirë

sektorin privat. Ky ndryshim duhet të ndikojë edhe në cilësinë e zhvillimit ekonomik të

vendit, duke rritur produktivitetin e saj, pasi investimet private si rregull kanë efikasitet më të

lartë se shpenzimet qeveritare.

Përfitimi i objektivit të dytë do të duhet të jetë një skemë financimi më uniforme dhe

më efektive e investimeve publike. Duke parë sfidat konkrete të financave publike nuk duhet

nënvlerësuar fakti që edhe sikur të arrihen këto dy objektiva, është e rëndësishme të kemi një

përgjegjshmëri maksimale për uljen e defiçitit dhe të borxhit publik. Në rast të kundërt, duke

mbajtur parasysh defiçitin e lartë të llogarisë korrente, nivelin e lartë të kredive të individëve

dhe biznesit në monedhë të huaj dhe rritjen e borxhit publik po në monedhë të huaj, vendi

jonë mund të ndodhet në situata të vështira për të ruajtur stabilitetin e tij.

Kriza e borxheve në monedhë të huaj ka dëmtuar rëndë ekonomitë e shumë vendeve,

jo vetëm gjatë krizës globale. Kriza globale gjithashtu vërtetoi se vendet e ekspozuara me

nivele të larta të kredive në monedhë të huaj u prekën më rëndë se vendet e tjera.

shumë para për të kthyer borxhin. Ministria e Financës dhe Qeveria janë kryesorët që

vendosin se çfarë do të bëhet me bonot e thesarit. Të dhënat tregojnë se deri tani bonot e

48

thesarit kanë luajtur një rol të rëndësishëm, pasi ato janë të vetme letra me vlerë që janë të

tregëtueshme dhe kthehen në para.

Së fundi, dua të theksoj çështjen e qeverisë në futjen e Eurobondit në Shqipëri.

Eurobondi është një borxh i cili emëtohet në euro. Emëtimi i eurobondit është i

domosdoshëm për dy arsye: Së pari garanton financimin e kufirit ligjor të deficitit buxhetor

dhe së dyti, ul koston e financimit të buxhetit të shtetit. Qeveria thekson se rreth 80 për qind e

eurobondit do të jetë për ristrukturimin e kredisë 2008-2009.

Perfundimet

Si perfundim mund te themi se tema qe zgjodhem per punimin e diplomes

eshte shume interesante. Kemi trajtuar ceshtje te ndryshme per

perdorimin e bonove te thesarit . Sic e kemi permendur me larte , bonot e

thesarit jane letra me vlere qe emetohen dhe garantohen nga Qeveria e

Republikes se Shqiperise. Bonot jane te tregtueshme pasi mund te shiten

dhe blihen para afatit te maturimit . Emetohen ne monedhe kombetare

(Leke) dhe kane afate maturimi 3 , 6 , 12 – mujore . Interesat e bonove te

thesarit ndryshojne . Ne vitin 2009 ato kane qene 8.3 % , kurse ne vitin

2010 9% . Blerja e bonove te thesarit , ne kushtet e rritjes se interesit te

tyre , eshte e leverdisshme si per individet edhe per institucionet

financiare, te cilat nuk kane nje alternative me te mire investimi . Kemi

garanci te larte te bonove te thesarit , nuk kemi risk per faktin e vetem se

ato emetohen dhe garantohen nga Qeveria e Republikes se Shqiperise ,

49

shiten nepermjet ankandeve te organizuara nga Banka e Shqiperise .

Bonot e thesarit mund te tregetohen vetem te Banka e Shqiperise .

Tregjet me te rendesishem te bonove te thesarit jane :

1-Tregu primare

2- Tregu sekondare

3-Tregu nderbankare

Te tre keta tregje luajne nje rol te rendesishem per shitjen dhe blerjen e

bonove te thesarit . Qellimi i perdorimit te bonove te thesarit

eshte :nevoja per sigurimin e financimeve te mjaftueshme te bizneseve te

shumta qe realizohet nepermjet emetimit te bonove te thesarit .

Bonot e thesarit kane ndikim ne ekonomine e vendit tone . Ekonomia

Shqipetare per momentin mund te funksionoje shume mire duke u

mbeshtetur tek bankat per financim , per shkak te nivelit shume te larte

te perdorimit te parase se gatshme , te likujditetit .

Nje ceshtje tjeter e rendesishme e letrave me vlere eshte Bursa e

Tiranes . Ajo u themelua per here te pare ne 2Maj 1996 . Aktualisht ajo

nuk funksionon as si treg primar dhe as si treg sekondare .

Bonot e thesarit nxirren ne ankand nga qeveria . Te gjithe individet qe

blejne bono thesari duhet te jene paisur me dokumenta te vecanta . Si

rregull ankandet per shitjen e bonove te thesarit zhvillohen cdo dite te

marte ; per bonot e thesarit me maturim 3-mujor cdo jave ;per bonot e

thesarit me maturim 6-mujore dhe 12-mujore cdo dy jave . Individet mund

te marrin pjese ne ankandet per blerjen e bonove te thesarit nepermjet

bankave tregtare te licensuara nga AMF gjithashtu edhe nepermjet

sporteleve te Bankes se Shqiperise ne Tirane .

50

Mund te themi se bonot e thesarit kane nje detyrim prej 10% mbi te

ardhurat personale . Ato jane elemente fitimprures per cdo individ qe

meson ti perdore dhe investoje ato . Por nga ana yjeter eshte qeveria ajo

qe luan rolin kryesore per perdorimin e bonove te thesarit . Ajo i perdore

bonot e thesarit per ti shitur dhe per te perfituar para . Nepermjet tyre

qeveria merr hua nga publiku dhe siguron te ardhurat e nevojshme per te

financuar shpenzimet qe nuk i mbulon dot nga te ardhurat . Bonot e

thesarit emetohen ne monedhen vendase dhe shiten nepermjet

ankandeve te organizuara nga Banka e Shqiperise .

Kohet e fundit qeveria po perdore borxhin per te dale nga kjo situate e

keqe ekonomike . Ajo po paguan interesa per 350 miliarde leke borxh te

brendshem . Rritja e interesit te bonive implikon edhe buxhetin e shtetit ,

pasi qeverise do ti duhet te paguaje me shuem para per te shlyer

borxhin . Ministria e Finances dhe Qeveria jane kryesoret ne vendosjen

se cfare do te behet me bonot e thesarit . Te dhenat tregojne se deri tani

bonot kane luajtur nje rol te rendesishem pasi jane te vetmet letra me

vlere qe jane te tregtueshme dhe kthehen ne para .

Permendim edhe Eurobondin i cili eshte nje borxh qe emetohet ne euro .

Emetimi i tij eshte i rendesishem per dy arsye :

a-garanton financimin e kufirit ligjore te deficitit buxhetore

b-ul koston e financimit te buxhetit te shtetit .

Por mund te themi se vendi yne nuk eshte shume i pershtatshem per

zhvillimin e ketij tregu . Qeveria ne radhe te pare duhet te uli normat e

interesit e me pas te minimizoje krizen ekonomike . Normat e interesit te

bonove vijne nga kerkesa e larte e qeverise dhe nga kriza ekonomike

51

boterore . Meqenese normat e interesit te bonove kane rezultuar te larta

shume pak individe dhe institucione te ndryshme financiare kane

mundesine ti blejne . Kjo gje sjell pasoja edhe ne kredi , te cilat jane ulur .

Se fundi sistemi bankare mban informacione lidhur me bonot e thesarit te

cilat mund ti marrim me poste elektronike .

Rekomandimet

Me pare se te flasim per rekomandimet po japim disa nga karakteristikat e

bonove te thesarit te cilat jane :

-jane te tregetueshem

-nuk kane riske (risku i tyre eshte zero ) pasi emetohen nga qeveria e cila

nuk mund te falimentoje kurre

-jane instrumenta me likuide se letrat e tjera me vlere

-procedurat per blerjen dhe shitjen e bonove te thesarit nuk jane te

veshtira .

Rritja e bonove realizohet si rezultat i kerkeses se qeverise per borxh ,

para te cilat i investon ne ekonomine tone, gjithashtu duke pare se nder

vite normat e interesit te bonove jane rritur , kjo sjell pasoja negative edh

ne kredi .

Ndaj do i rekomandonim qeverise te ule normat e interesit te bonove te

thesarit , te cilat do te conin ne rritjen e kredive .

Nje rekomandim tjeter do te ishte per Bursen e Tiranes ( vertete nuk eshte

me ne treg , por mendojme se do te ishte e rendesishme qe te ekzistonte

nje e tille ,pasi Bursa eshte vendi ku tregetohen letrat me vlere .)

52

Nje tjeter verejtje do te ishte per kredi-dhenien e cila kohet e fundit eshte

ulur shume si rezultat i rritjes se normave te interesit . Nese normat e

interesit do te vazhdojne te rrijne ne kete nivel apo edhe nese rriten kjo

do te sjelle pasoja negative ne ekonimine e vendit .

Referencat

“Gazeta shqiptare”.info/bonot e thesarit-qeveria-blen-900-

min-euro-232.html-cached-Similar

Banka e Shqiperise,ligji 8365,02.07.2009

Gazeta “Koha jone Ekonomi” 03.03.2010

Gazeta :Pro biznes” , 16.02.2009, nr5

Investime , Edlira Luci , Dorina Kripa

Ministria e finances nga Ridvan Bode

Lajme.shqiperia.com/lajme/.../Bonot e thesarit – sa perfitojne-

individet

“Tregje financiare” Pano Aristotel, Gjoni Elisabeta

www.bankofalbania.org/web/pub/flete_pal_bono1_402_1.pdf-

Similar

www.financat.info/index.php?optior=com...task

www.raifeissen.al/default.aspx?idd=331&id=202 – Cached

53

54