E M E L ES İN

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

T Ü R K • a a a aa

K Ü L T Ü R Ü Yayınlayan:

TÜRK KÜLTÜRÜN Ü ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ

•

İmtiyaz Sahibi

Prof. Dr. Şükrü ELÇİN

•

Yazı İşleri Müdürü

Prof. Dr. Talip YÜCEL

•

Fiatı: 2,5 T L .

Yıllık Abonesi: 30,— T L . Dış memleketlere iki

mislidir.

•

Dergideki yazılar, kay­nak gösterilerek alına­bilir. — Yazılardaki fi­kirler imza sahiplerine

aittir.

•

İdare ve yazışma adresi:

Tunus Cad. 16, Bakanlıklar

P.K. 14, Çankaya A N K A R A

•

Dizilip Basıldığı yer:

Ayyıldız Matbaası A.Ş. Ankara

İ Ç İ N D E K İ L E R

Eımenilerin hıyanetleri vc Erzurum'­daki cinayetler

Prof. Dr. Zeki Basar 321

Dr. Hâmid Zübeyr Koşay'ın eserleri hakkında düşünceler

Emel Esin 328

Kırım Türklerinin yurtlarına dönüşü hikâyesi ve gerçekler

T.K. 331

Kazan ve Kırım Türklerinin folklor ve musikisi

Altan Araslı 337

Albertus Bobovius acaba minyatür ressamı sarışın "Polonyalı Türk" Ali Bey mi?

Dr. Wilh. Jaeobo.vsky 361

Türk lehçe ve şiveleri sözlükleri

tlhan Çeneli 368

Bibliyografya:

Azerbaycan Bibliyografyası (İs­met Binark - Nejat Sefercioğlu) 372

Haberler:

Cumhuriyet tarihimizde süreli yayınlara kısa bir bakış (Mah­mut H. Şakiroğlu) 379

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Dr.Emel Esin K Ü T Ü P H A N E S İ

Damirb. ( JÜÛ23 ne:

T * 3 n " E S İ N - E no: OR

\9T-5

DR. HAMtD ZÜBEYR KOŞAY'IN ESERLERİ HAKKINDA DÜŞÜNCELER

Emel Esin

Atatürk devri büyük Türk âlimleri arasında, fikrî verim bakımından en cömert ve kendisine çok medyûn olduğumuz şahsiyetlerden biri Dr. Hâmid Zübeyr Koşay'dır. Dr. Koşay'm "arkeolog tarafını milletlerarası ilim dünyası 1930 yıllarından beri bilmektedir. Alaca -höyük, Güllü-cek, Karaz, Pulur kazüarı raporları gibi yirmibeşi aşkın eser, Anadolu arkeolojisine şekü vermiş vesikalardandır.

Arkeoloji Dr. Koşay'm şahsiyetinin ancak bir cephesini teşkil eder. Türkler, Dr. Koşayü Türk fikrî hayâtma, Türkiye sınırları içinde ve dı­şında, yeni ufuklar açan şahsiyetlerden biri olarak da tanırlar. Dr, Koşay, "Atatürk târih görüşü" (önasya 23, Ankara 1967) makalesinde anlattığı gibi, Türk târihini, Atatürk anlayışında, kültür bakımından bir bütün ola­rak görmüşdür. Târihimizi kronolojik bir çerçeve içine oturtmuş ve Türk kültür târihini, büyük ve heyhât mühmel bir sâhâ olarak, Türk araştırı­cılarına göstermişdir. Dr. Koşay'm kitap ve makalelerden müteşekkil otuz kadar eseri de bu sâhada öncülük vazifesini gördü. Bu eserlerinde, Dr. Ko­şay, Türk boylarının kültürünün gelişmesini, târih öncesinin karanlıkların­dan günümüze kadar takib ederek, Türklerin Eski Çağ Anadolu medeni­yetleri ile bağları üzerinde de durmuşdu. Yalnız kültür târihi değil, dil açısından da, Dr. Koşay'm araştırmaları vardır. Dr. Koşay, Îdü-Oral Türkleri, Türk protu-Bulgarlar ye Oğuzlara ise monografiler hasretmiş-dir.

Sanat târihçesi cephesile, Dr. Koşay, arkeoloji çalışmalarında meyda­na çıkardığı Anadolu eserleri üzerinde durmak ile iktifâ etmemiş, onla­rı Orta Asya sanatı ile de mukayeseli incelemelere tâbi tutmuşdur. Ayrı­ca, Macaristan'daki Hun ve Avar kalıntıları ile Osmanlı âbideleri hakkında da tedkiklerde bulunmuşdur.

Türkiye müzelerinin kurucularından ve idârecilerden biri olarak Dr. Koşay'm müzeler ve arşivler hakkında onbeşden fazla eseri neşr edildi.

328 (8)

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

S A Y I 156 E . ESİN Y I L . X I I I

Bugün istifâdemize açılmış müzelerin bir kısmı Dr. Koşay'ın yıllar süren sabırlı çalışmalarının neticeleridir.

Kazılar esnâsmda, Anadolu'nun nice uzak köşelerinde seneler geçiren Dr. Koşay'ın Anadolu'ya karşı ilgisi ve sevgisi belki de fikrî faaliyetine yön veren başlıca sebeblerden biri olmuşdu. Böylece Dr. Koşay zengin istidadım Türk etnografya ve folkloru sâhalarına da çevirdi ve bu saha­ların yolunu da Türk araştırıcılarına açdı. Halli an'aneleriniıı tedkiki için rehber (istanbul 1926) ve "Folklor nedir?" (Muallimler Birliği Dergisi, 3, Eylül H. 1341) gibi yazılar ile açılârrtm konuya Dr. Koşay 18 kitap ve ri-sâle ile, 45 kadar makale hasretmişdir. Bu araştırmaların çoğu pek ya­kından tanıdığı ve hayatını adadığı Anadolu hakkında, bir kaçı da doğdu­ğu vatan olan Iç Asya Türk çevresi üzerinedir.

Dr. Koşay'ın eserlerini bulabilmek ve okuyabilmek bugün bizim için kolaylaşmış bulunmaktadır. Ayrı yerlerde neşr olunmuş elli kadar makale­si, Makaleler ve incelemeler adlı bir cildde toplanmış bulunmaktadır (An­kara 1974). Aynı cildde Dr. Koşay'ın eserlerinin tam listesi de verilmek­tedir. Dr. Koşay'ın eserlerinin bazısının toplandığı bu cildde, tanıtmalar arasında, Hüseyin Nâmık Orkun gibi bazı Türkologların biagrafiası ve müntahap bibliografiası da bulunmaktadır.

Dr. Koşay'ın belki en az bildiğimiz veçhesi edebî şahsiyetidir. Bu bü­yük âlimin bir de sanatkâr veçhesi bulunması şaşılacak bir hâl değildir. Muhayyele sâhibi bir edîp olmak temâyülü başka değerli arkeologlarda da, görülür. Nitekim, Türkistan'ı ve medeniyetini, ilmî ve edebî uslûbda, ta­nıtan A.von Le Coq ile Sven Hedin ve Sümer medeniyeti mütehassısı Le-onard Woolley, hem arkeolog, hem edîp idiler. Geçmiş medeneyetleri oku­yucunun tasavvurunda uyandırmak kabiliyeti G. Tucci'de de sezildi. Esâ-sen bir sâhada tezahür eden üstün bir istidâd başka sahalarda da kendini gösterir. Yazar Jean Cocteau ressam da olabilmekde ve ressam Salvator Dali, resimlerindeki sürrealist üslûba mümâsil tarzda, yazı da yazmak-dadır.

Âlim Dr. Koşay'ın sanatkâr veçhesi, Dokuz ötkünç, Yuvak taşı, Sus­muş saz ve başka ad altında yayınladığı, 1975'de A posther adı altında ingilizceye de tercüme olan Cincik gibi kitaplarında, sürreâlist uslûpda gözükmektedir. Sürrealist üslûp belki de arkeolojiye vakf edilmiş yılların alışkanlığından doğmuştu. Bir arkeolog için zaman sınırlarını indî say­mak kolay olsa gerek. Binlerce yıl önce yaşayanların izinde gitmek, bir bakıma, Goethe'nin kahramanı Faust gibi, zaman içinde istediği noktayı seyr edebilmek değü midir? İşte Dr. Koşay da bu sırra ermişdir. Cincik

(9) 329

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

S A Y I 156 T Ü R K K Ü L - T Ü R Ü Y I L x m

sabitelerinde, Hittit devri ile bugünki Anadolu'nun zaman plânları sanki şeffaf olmuş ve birinden öbürü gözükmektedir. Susmuş saz'da ise, 1980 yılının bir bahar sabahmdan Konya'mn mâzîsi temâşa ediliyor.

Dr. Koşay, Cincik'i müsteâr ad altında yazdığına göre sanatkâr şah­siyetini bir az da gizli tuttuğu düşünülebilir. Eğer böyle ise, bu satırları yazanın onun edebî şahsiyetine karşı duyduğu alâkayı saklayamamış ol­masını saygısızlık addetmemesini ve affetmesini dilerim.

330 (10)

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı