tcmb finansal İstikrar raporu kasim 2011

Finansal stikrar RaporuKasm 2011 Say: 13

TRKYE CUMHURYET MERKEZ BANKASI dare Merkezi stikll Cad. 10 Ulus, 06100 Ankara, Trkiye Telefon: (90 312) 507 50 00 Faks: (90 312) 507 56 40 Teleks: 44033 mrbrt tr; 44031 mbd tr World Wide Web Home Page: http://www.tcmb.gov.tr E-mail: [email protected], [email protected] ISSN 1305-8584 (Basl) ISSN 1305-8576 (Online)

Kamuoyunu bilgilendirme amal olarak hazrlanan bu rapor esas olarak Eyll 2011 verilerine dayanarak hazrlanmakla beraber, raporun yaymland tarihe kadar yaanan gelime ve deerlendirmeleri de iermekte olup, tm ierii ile TCMB internet sayfasnda yer almaktadr. Bu raporda yer alan bilgi ve verilere dayanarak verilecek kararlarn sonularndan Bankamz sorumlu tutulamaz.

NSZBir nceki Finansal stikrar Raporumuzun yaymlanmasndan bu yana, Avrupada kamu maliyesi ve bankaclk sektrlerine ynelik olarak kalc zm salayacak tedbirlerin halen alnamam olmas, kresel iktisadi faaliyet ve finansal piyasalar nemli lde tehdit eder hale gelmitir. Gelimekte olan lkeler, bu durumdan oynakl artan uluslararas sermaye akmlar ile beklenti ve ticaret kanallarndan etkilenmektedir. Grev alanlarnda finansal istikrara dne gre bugn ok daha fazla nem atfeden gelimekte olan lke merkez bankalar, bu durumun lke ekonomilerinde yaratabilecei olas sorunlar en aza indirmek amacyla dengeleyici bir para politikas uygulamaktadrlar. lkemizde de uygulanmakta olan dengeleyici para ve finansal sektr politikalar sonucunda, kredi byme orannn ngrler dorultusunda makul seviyelerde seyretmeye balamas olumlu bir gelimedir. Kredi byme orannn bu seviyelerde istikrar kazanmas, yukarda belirtilen dsal faktrlerin zellikle cari ak zerindeki olumsuz etkileri ile fiyat istikrarna ynelik risklerin snrlandrlmasnn n koullarndan biri olarak grlmektedir. Bunun yannda disiplinli maliye politikas finansal istikrarn vazgeilmez unsurlarndandr. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas gerek salkl bilano yaps gerek gl politika aralar sayesinde, kresel olumsuzluklarn lkemiz ekonomisi zerindeki etkisini en aza indirecek esneklie sahip bulunmaktadr. Daha nce olduu gibi, nmzdeki dnemlerde de ihtiya duyulmas halinde bu aralar zamannda ve etkili bir biimde kullanmaya devam edecektir. Raporda yer verilen finansal istikrara ilikin deerlendirmelerin tm okuyuculara katk salamasn dilerim.

Erdem BAI Bakan

TRKYE CUMHURYET MERKEZ BANKASI

NDEKLERindekiler Genel Deerlendirme I. Uluslararas Gelimeler II. Ulusal Ekonomik Grnm III. Bankaclk Sektr Gelimeleri ve Riskler IV. zel Konular IV.1. Bireysel Emeklilik Sistemi ve Finansal stikrar Asndan nemi IV.2. Kaldra ve Dngsellik IV.3. Tezgahst Trev Piyasalar - Uluslararas Dzenlemeler IV.4. Makro Riskleri Azaltc Politikalarn Yaplanmasnda Yeni Eilimler ve Trkiyede Finansal stikrar Komitesi IV.5. Finansal Piyasalarn Reformuna likin Gelimeler IV.6. Sistemik Likidite Analizi IV.7. Piyasalarn leyii ve Teknolojik Gelimeler IV.8. Trkiyenin Yabanc Para Pozisyonu IV.9. Finansal Tketicinin Korunmas IV.10. Finansal stikrarn Makro Gsterimi 70 75 82 85 89 91 93 i iii 1 9 29 55 55 59 65

Finansal stikrar Raporu Kasm 2011

________________________________________________________ i


________________________________________________________ ii



GENEL DEERLENDRMEKresel finansal kriz, kapsam ve etkisi bakmndan daha nce tecrbe edilmemi bir boyuta ulamtr. Kresel krizin balangcnda, sorunlarn kaynanda bulunan finansal ve reel sektr destekleyici bir rol olan kamu kesimi, krizin bu aamasnda ana risk unsuru olmu ve lke riski kavram n plana kmtr. Avrupa Birliine ye baz lkelerin mali yaplarndaki sorunlara ynelik olarak salanan kamu destekleri ve alnan politika tedbirleri piyasalarda oluan olumsuz algy deitirememitir. Getiimiz Rapor dneminden bu yana sorun yaayan lkelerin mali yaplarndaki bozulma daha da derinlemitir. Artan lke riskine bal olarak zellikle riskli lke tahvillerindeki ar deer kayplar, portfylerinde bulundurduklar kamu katlar dolaysyla lke bankaclk sektrlerini de etkilemeye balamtr. Finansal piyasalarn iie gemi yapsna bal olarak Avrupa geneline yaylan sorunlarla birlikte, kresel risk itah nemli lde azalmtr. Bu kapsamda pek ok gelimi lke merkez bankas geleneksel olmayan para politikalar uygulamaya ynelmitir. Bankalarn para piyasalar yoluyla fon salama imknlarnn byk lde azalmasna bal olarak, merkez bankalar bankalarn borlanma maliyetlerini drebilmek ve likidite skntlarn giderebilmek amacyla fon salamaya ynelik tedbirler almtr. Ayrca, bankaclk sektrnn sermaye yapsnn glendirilmesine ynelik olarak alnan yapsal tedbirler, halihazrda riske kar duyarl olan bankalarn kredi arzn olumsuz etkilemi ve bilanolarn kltmeleri ynnde bir bask oluturmutur. te yandan, krizin etkilerini azaltmak amacyla otoritelerce alnan tedbirlerin, kapsam ve byklk olarak yeterli olmadna ilikin endieler nedeniyle riskli lkelere ynelik oluan gvensizlik algs dier lkelere de yaylmaya balamtr. nmzdeki dnemde belirsizlik ortamnn devam edecei ngrlmekte olup, sorunlarn kresel finansal sistem zerindeki etkilerinin artmas nemli bir risk unsurudur. Dolaysyla, temel bulama kanallarnn tespit edilerek yakndan takip edilmesi, ilgili otoritelerce politika aralarnn makro riskleri azaltmaya ynelik endieler de gz nne alnarak etkin ve koordineli olarak uygulanmas nem arz etmektedir. Gelimi lkelerin byme performanslarnda grlen ktleme, gelimekte olan lkelere finansman, beklenti ve ticaret kanallar ile yansmaktadr. Gelimi lkelerin kamu borlarndaki ve para miktarlarndaki ar art, gelimekte olan lkelere ynelik sermaye akmlarndaki oynakl da artrmaktadr. Dolaysyla, nceki Rapor dneminde alt izilen gelimekte olan lke ekonomilerinde para politikasnn dengeleyici ynde kullanlabilmesi nem tamaktadr. lkemizde ise 2011 ylnn ilk yarsnda sermaye giriinin devam etmesi, salam makroekonomik temeller ve uygun piyasa koullar sonucunda yksek bir byme performans yakalanmtr. Kredi bymesini snrlamaya ynelik alnan tedbirler paralelinde, yln ikinci eyreinden itibaren byme hznda yavalama gzlenmi ve i ve d talep arasnda dengelenme balamtr. Kresel ekonomiye dair belirsizliklerdeki arta ve risk itahndaki bozulmaya paralel olarak yln nc eyreinde dier gelimekte olan lkelerde olduu gibi lkemizden sermaye klar yaanm, sz konusu lkelere kyasla oynakl snrl olmakla birlikte Trk liras deer kaybetmitir. Bunun yan sra, yurt ii talepteki yavalamann da etkisiyle ithalat son dnemde zayflamaya devam etmi, ihracat snrl bir art


________________________________________________________ iii


gstermi, bu durum cari aktaki hzl art eiliminin kontrol altna alnmasna katkda bulunmutur. te yandan, cari an finansmannda uzun vadeli borlanmalarn paynn art gstermesi finansman kalitesini artrmtr. Kredi art yln nc eyreinden itibaren hz kesmi olup, makul seviyelere inmitir. Cari aktaki iyilemenin kalc olabilmesi iin kredilerin makul seviyelerde bymeye devam etmesi nem arz etmektedir. zellikle tketici kredilerinde grlen yavalamann nmzdeki dnemde lkemizde zel tasarruf eiliminin artmasn salayarak cari aktaki iyilemenin hzlanmasna katkda bulunaca deerlendirilmektedir. Alnan tedbirler neticesinde hanehalk ykmllklerinin art hz 2011 yl ierisinde kademeli olarak yavalamaktadr. Tketici kredilerinin tad kur ve faiz riski ise olduka snrldr. Firma borluluundaki art devam etmekte olup, firmalarn maruz olduklar riskin farknda olmalar ve riskleri etkin olarak ynetmeleri finansal istikrar asndan nem arz etmektedir. ktisadi faaliyetteki gl seyre bal olarak artan vergi gelirleri ve kontrol altnda tutulan kamu harcamalar sonucunda bte dengesindeki ve kamu bor stoku gstergelerindeki iyileme srmektedir. te yandan, dviz kurundaki art ve ynetilen/ynlendirilen fiyat ayarlamalar enflasyon gstergelerini olumsuz etkilemitir. Bankamz dviz piyasasndaki dalgalanmalar ile kresel ekonomideki gelimelerin yurt ii iktisadi faaliyet zerindeki olumsuz etkilerinin snrlandrlmas ve enflasyon beklentilerinin ykselmesinin nne geilmesi amacyla bir dizi nlem almtr. Ayrca, 26 Ekim 2011 tarihinde Trk lirasnn deerini nemli lde glendirecek fiyat istikrar, faiz politikas, dviz rezerv politikas, zorunlu karlk politikas ve finansal istikrardan oluan be maddelik bir eylem plan kamuoyu ile paylalmtr. Kredilerin art hznn finansal istikrar asndan makul seviyelere ekilebilmesi iin otoritelerce alnan tedbirlerin etkisiyle bankalar artan likidite ihtiyalarn ncelikle repo ilemlerinden, yurt d borlanmalardan ve menkul kymet satndan karlamtr. Ancak, bankaclk sisteminin temel fonlama kayna olarak mevduat arln srdrmektedir. Bankalarn likidite oranlar da yasal oranlarn zerinde seyretmeye devam etmektedir. Bankamzca tannan dviz depo piyasasnda borlanma limitleri, dviz ve altn cinsinden tesis edilen zorunlu karlklarla birlikte dikkate alndnda, bankalarmzn nmzdeki yl boyunca yurt d ykmllklerini karlama konusunda bir sorun yaamayacaklar dnlmektedir. Son dnemde net faiz mrjnn daralmas ve faiz d giderlerin artmas sonucu bankaclk sektr krllnn gerilemesine ramen, karllk performans gstergeleri dier lkelerle karlatrldnda salkl yapsn korumaktadr. te yandan, esas olarak kredilerdeki arta bal olarak gerileme gzlenmesine karn, sektrn sermaye yeterlilik rasyosu asgari ve hedef rasyolarn zerinde seyretmektedir. Sermaye kalitesinin uluslararas standartlarda ngrlen seviyelerin zerinde olmas, sektrn sermaye yapsnn salamlna iaret etmektedir. Ayrca, bankaclk sektrnn aktif kalitesi gl seyrini korumaktadr. Finansal istikrarn belirleyici unsurlarnn toplu halde gsteriminden de izlenebilecei zere, genel olarak kresel piyasalarda yaanan olumsuz gelimelere bal olarak, hanehalk ve kamu kesimi

________________________________________________________ iv



dnda kalan alanlarda 2011 yl Eyll ay itibaryla geen Rapor dnemine gre zellikle kresel risklilik dzeyinde art olduu grlmektedir.Finansal stikrarn Makro Gsterimi1,2Kresel Ekonomi

1,0Bankaclk Kresel Piyasalar

0,5

Hanehalk

Yurt i Ekonomi

0,0

Firmalar

Yurt i Piyasalar

Kamu Kesimi

demeler Dengesi

12-08

03-11

09-11

(1) Merkeze yaknlamak ilgili sektrn finansal istikrara yapt katknn olumlu ynde arttn ifade etmektedir. Analiz her bir alt sektrn kendi iinde tarihsel olarak karlatrlmasna yneliktir. Sektrler aras karlatrma, yalnzca merkeze gre bulunulan konumda meydana gelen deiimin yn erevesinde yaplabilir. (2) Finansal istikrarn makro gsteriminde kullanlan deiken seti ve metodoloji iin bkz. zel Konu IV.10.

nmzdeki dnemde, kresel ekonomiye dair olumsuz gelimeler tm dnya lkeleri iin olduu gibi lkemiz asndan da nemli bir risk unsuru olarak ortaya kmaktadr. Bankamz gerek salkl bilano yaps gerek gl politika aralar sayesinde, kresel olumsuzluklarn lkemiz ekonomisi zerindeki etkisini en aza indirecek esneklie sahip bulunmaktadr. Bankamz kresel likidite koullarnn daha da ktlemesi durumunda yurt ii piyasaya ihtiyac olan likiditenin, zamannda kontroll ve etkili bir ekilde salanabilmesi iin gerekli politika tedbirlerini almaya devam edecektir. Bu erevede, gerekletirilmekte olan gnlk dviz satm ihalelerinin ngrlebilirliini artrmak amacyla takip eden iki i gn ierisinde ihaleler yoluyla satlmas planlanan toplam dviz miktarnn st snr gnlk olarak kamuoyunun bilgisine sunulacaktr. Ayrca, Orta Vadeli Programda ngrlen mali erevenin uygulanmas ve cari aa kalc bir zm salanmas amacyla lkemizde tasarruf oranlarn artrc ve enerjide da bamll azaltc yapsal reformlarn gerekletirilmesi de byk nem arz etmektedir.


________________________________________________________ v


________________________________________________________ vi



I. ULUSLARARASI GELMELERKresel kriz sonras bymeyi destekleyici nlemlere ve finansal sektre salanan kamu desteklerine bal olarak Avrupa Birliine (AB) ye baz lkelerin mali yaplarndaki sorunlar derinlemitir. lke risklerindeki art, zellikle bilanolarnda bulundurduklar kamu ktlar nedeniyle bankaclk sektrlerine de sirayet etmi, bankaclk sektr fonlama kanalnda sknt yaamaya balamtr. Uluslararas piyasalarn i ie gemi yaps dolaysyla dier lkelere de yansyan sorunlarla birlikte kresel risk itah nemli lde azalm, kresel iktisadi faaliyet olumsuz etkilenmitir. Bu gelimeler paralelinde, gelimekte olan lke ekonomilerinde ar snma endieleri azalmakla birlikte fiyat istikrar ve finansal istikrarn koordineli bir biimde ele alnmas nemini halen korumaktadr. AB ve lke otoritelerince krizin etkilerinin azaltlmas ve yaylma hznn drlmesine ynelik bir takm tedbirler alnm olsa da, bu tedbirler endielerin giderilmesini salamakta yetersiz kalmtr. Bu erevede, politika yapclarca hzla alnacak ve kararllkla uygulanacak politika kararlar bymenin desteklenmesi ve borlarn srdrlebilirliine ilikin endielerin giderilmesi asndan nemlidir.Baz Avrupa lkelerindeki yksek bor stoku ve bte a ile dk byme performanslar sz konusu lkelerdeki borlarn evrilebilirliine ilikin endieleri daha da artrmtr. Yunanistann kamu borcunun ve bte performansnn sanlandan olumsuz olduunun anlalmasyla balayan ve artan sosyal gvenlik harcamalarnn daha da azaltt dk tasarruf oranlar dolaysyla giderek derinleen kriz, salksz bankaclk sektrleri yoluyla dier AB lkelerine de yaylmtr. zellikle son yllarda yksek bte a veren ve yapsal bte aklar bulunan lkeler piyasalar tarafndan daha riskli grlerek tahvil getirileri ok daha fazla ykselmi, dier bir ifadeyle tahvil getirilerinin faiz d fazla ve bte gelimelerine olan duyarll artmtr. Bunun sonucunda AB lkeleri bnyesinde riskli ve gvenli lke ayrm belirginlemitir (Grafik I.1, Grafik I.2).Grafik I.1. Seilmi Euro Blgesi lkelerinde1 Faiz d Fazla (FDF) ve Tahvil Getirisi Fark2Tahvil Getirisi Fark (%) 30 25 20 15 10 5 0 -30 -20 -10 FDF/GSYH (%) 2006-2009 2010Kaynak: IMF

Grafik I.2. Seilmi lkelerin 2010 Yl Brt Bor Stoku ve Bte Dengesi (% GSYH)150 135 120 105 90 75 60 45 30 15 0 -15

Brt Bor Stoku/GSYH

Bte Dengesi/GSYH

Yunanistan talya Belika rlanda ABD Portekiz Almanya Fransa ngiltere Avusturya spanya

0

Kaynak: IMF, Bloomberg (1) Avusturya, Belika, Finlandiya, Fransa, rlanda, talya, Hollanda, Portekiz, Slovakya, Slovenya, spanya, Yunanistan. (2) Tahvil getirisi fark lkelerin 10 yllk tahvilleri ile Alman tahvilleri arasndaki fark gstermektedir.


________________________________________________________ 1

Yunanistan Portekiz rlanda ngiltere spanya ABD Fransa Avusturya talya Belika Almanya


Borlarn evrilebilirliine ilikin piyasalarda oluan olumsuz algy dzeltmek amacyla, AB bnyesinde ve AB lkelerinde eitli nlemler devreye sokulmutur. 26 Ekim 2011 tarihinde Euro blgesi liderlerince finansal piyasalarda oluan gerilimin azaltlmas ve gvenin tekrar salanmas iin be maddelik bir plan ortaya konulmutur (Kutu I.1). Piyasalarda artan temerrt endielerini giderebilmek ve AB genelinde bor evirmekte zorlanan lkelere kaynak salamak zere oluturulan Avrupa Finansal stikrar Fonunun (EFSF) kapasitesinin artrlmasn da ieren tedbirlerin yeterli olmad ynnde kayglar bulunmaktadr. Ayrca, lkeler de tasarruf paketleri aklayarak bte aklarn azaltma ynnde adm atmak suretiyle borlarn srdrlebilirlii ynndeki endieleri azaltmaya almaktadrlar. Ancak, riskli AB lkelerinin Alman tahvilleriyle arasndaki yksek getiri farkndan da grlecei zere, CDSlerdeki ve borlanma maliyetlerindeki hzl bozulmalar ile ileriye dnk beklentilere ilikin olumsuz tablo dolaysyla, alnan tedbirler piyasalar rahatlatmada etkili olamamaktadr. Bu gelimeler, tasarruf paketlerinin ne ekilmesi ve geniletilmesi gereini dourmaktadr (Grafik I.3 ve Tablo I.1).Grafik I.3. Seilmi AB lkelerinin Alman Tahvilleriyle Getiri Fark (baz puan)1.400 1.200 1.000 800 1.500 600 400 200 005.10 07.10 09.10 11.10 01.11 03.11 05.11 07.11 09.11 11.11Yunanistan Portekiz r landa

Tablo I.1. Seilmi AB lkeleri Bor ve Bte Beklentileri (2011-2016)3.000 2.500 2.000Or talama Reel Faiz - O rtalama Byme FDF (% GSYH ) (far k) 2.5 2.0 0.8 1.0 2.2 0.0 -0.3 0.5 3.0 1.5 -1.2 -2.2 3.5 0.1 -0.8 1.4 2 01 1 Yl Beklenen Bor Stoku (% GSYH) 165.6 106 109.3 67.4 121.1 94.6 86.8 82.6 2 01 6 Yl Beklenen Bor Stoku (% GSYH) 162.8 110.5 114.3 77.4 114.1 93 87.7 75

1.000 500

spanya

0

talya Belika Fr ansa A lmanyaKaynak: IMF

talya Portekiz FransaKaynak: Bloomberg

spanya rlanda Yunanistan (sa eksen)

Kutu I.1. Avrupa Birliince Piyasalarda Gvenin Tesis Edilmesine Ynelik Olarak Ortaya Konulan Plan 26 Ekim 2011 tarihinde bir araya gelen Euro blgesi liderleri finansal piyasalarda oluan gerilimin azaltlmas ve gvenin tekrar salanmas iin be maddelik bir plan zerinde anlamlardr. Sz konusu plan aadaki hususlar iermektedir: Yunanistann borcunun 2020 ylna kadar GSYHnin yzde 120si dzeyine ekilmesi. (zel yatrmclarca gnll olarak Yunanistan borlarna uygulanacak yzde 50lik indirim bu ynde atlan bir admdr). Yl sonuna kadar 100 milyar Euroya kadar yeni bir AB-IMF finansman program uygulamaya konulmas. EFSFnin kapasitesi artrlarak kredi verme, bankalara yeniden finansman salama ve birincil ve ikincil

piyasalarda bono satn alabilme imknnn artrlmas. (Bu anlama ile henz detaylar tam olarak belirlenmemiolmakla birlikte EFSFnin borlanma kapasitesi 4-5 katna karlmak suretiyle, kaynak salama imknnn artrlmas planlanmaktadr). 2012 Haziran ayna kadar bankalarn ana sermaye rasyolarnn yzde 9a ykseltilmesi taahhd ve AB

dzeyinde banka ykmllklerine garantilere ilikin koordineli bir yaklamla dnemsel fonlama imknnn kolaylatrlmas.

________________________________________________________ 2



Ekonomik ve mali koordinasyonun ve gzetimin glendirilmesi, ekonomik ynetime ilikin mevcut

paketin tesinde yeni nlemler ortaya konulmas taahhd.Detaylar tam olarak netlememi olan sz konusu plan, piyasalarda amalanan etkiyi brakmam, ngrlen tedbirlerin sorunlar amada yeterli olmayaca kanaati olumutur.

Avrupada yaanan sorunlar sonucu baz lke tahvillerindeki ar deer kayplar ve artan kredi riski sz konusu lke bankaclk sektrlerine ynelik risklerin de artmasna yol amtr. Bankaclk sektrnn elinde bulundurduu riskli lkelere ait tahviller nedeniyle oluan zararlar, finansal sektrn i ie gemi yaps dolaysyla Avrupa genelinde bankalarn mali yaplarnda bozulmalara sebep olmutur. Ayrca, riskli lkelerin iktisadi faaliyetlerindeki yavalamaya paralel olarak bankalarn bu lkelerden kaynakl kredi riskindeki art sz konusu bozulmay daha da derinletirme potansiyeli tamaktadr (Grafik I.4).Grafik I.4. Seilmi ke Bankaclk Sektrlerinin Sorun Yaayan Avrupa lkelerinden Alacaklar (Milyar ABD dolar)300 250 200 150 100 50 0 K B BD K B BD K B BD K B BD K B BD K B BD K B BD

488,1

Belika1

Fransa

Almanyaspany a, taly a, Belika

talya

spanya

ngiltere

ABD1

Yunanistan, rlanda, P ortekiz

Kaynak: BIS Konsolide Bankaclk statistikleri, Haziran 2011 (1) Sz konusu veriler geicidir. K=Kamu, B=Bankaclk Sektr, BD=Banka D Kesim

lke

risklerinden

kaynakl

olarak

piyasalarda

yaanan

sorunlar,

bankaclk

sektrlerinin fon kaynaklarnn daralmasna ve fonlama maliyetlerinin artmasna neden olmutur. Oluan gvensizlik ortamnda bankalarn para piyasalar yoluyla fon salama imkanlar azalm, ksa vadeli kaynaklara ynelen bankaclk sektrlerinin bilanolarnda vade uyumsuzluu riski ortaya kmaya balamtr. Avrupa bankalar zellikle toptan fonlama kanalnda sknt yaamaktadrlar. Nitekim, Avrupa bankalarnn nemli bir fon salaycs konumunda olan ABD para piyasas fonlar (MMF) sz konusu bankalara saladklar fonlar nemli lde azaltmlardr. Ayrca, vadesi gelen tahvillerin yenilenmesi konusunda da skntlar yaanmaktadr (Grafik I.5). Toptan fonlama piyasasnda yaanan bu skntlara ek olarak, mevduat kanal da sz konusu fonlama ihtiyacn karlayacak dzeyde artmamaktadr (Grafik I.6).


________________________________________________________ 3


Grafik I.5. Bankaclk Sektr Tahvil Yenileme Oranlar (Austos 2011 tibaryla) (%)100

Grafik I.6. Seilmi lkelerde Yllk Mevduat Art ve Mevduat Faiz Oranlar1 (%)15 10 7 6 5 4 3 2 1Yunanistan Portekiz Belika rlanda06.11

75

5 0

50

-5 -10 -15

25

0Almanya talya Lksemburg ngiltere Portekiz spanya Avusturya ABD Yunanistan Belika rlanda

2008

2009

2010

2008-06.2011 Mevduat Faiz Oranlar (Sa Eksen)

Kaynak: IMF

Kaynak: AMB (1) Hanehalk ve finansal olmayan mevduatlar iermektedir.

Merkez bankalar fonlama sknts yaayan bankalara eitli aralar yoluyla kaynak salayarak, piyasalarn ileyiindeki bozulmay nlemeye almlardr. Avrupa Merkez Bankas (AMB) gerek sorunlu lkelerin borlanma maliyetlerini drebilmek gerekse bankalarn likidite skntsn giderebilmek amacyla bono almlarn hzlandrm ve bankalara salad likidite imknlarn geniletmitir. Amerika Merkez Bankas (Fed) ise uzun vadeli faiz oranlarn aa ekerek bankalarn fonlama maliyetini azaltmak ve likiditeyi artrmak amacyla bilanosunda yer alan ksa vadeli ktlar yerine uzun vadeli kat almna balamtr. Dier lke merkez bankalar da benzer ekilde bankalarna fon salamaya ynelik tedbirler almtr (Grafik I.7 ve Grafik I.8). Uluslararas Para Fonu (IMF) da 21 Kasm 2011 tarihinde sorun yaayan lkelere daha etkin likidite ve acil kaynak salayabilmek zere, kulland aralarn esnekliini ve kapsamn artracak bir takm nlemler aklamtr.Grafik I.7. Euro Blgesi ve ABD Para Piyasalar Stres Gstergeleri (baz puan)375 325 275 225 175 125 75 25 -25 -75 -125 -17501.07 06.07 12.07 05.08 10.08 03.09 09.09 02.10 07.10 12.10 06.11 11.11

Grafik I.8. AMBce Salanan Fonlar (Milyar Euro)1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 001.07 04.07 07.07 10.07 01.08 04.08 07.08 10.08 01.09 04.09 07.09 10.09 01.10 04.10 07.10 10.10 01.11 04.11 07.11 10.11

EURIBOR-EONIA (Euro Blgesi) LIBOR-OIS (ABD) FarkKaynak: Bloomberg

Menkul Kymet PortfyKaynak: Bloomberg

Bankalara Salanan Likidite

Merkez bankalarnca alnan tedbirlerin yan sra, yapsal bir takm nlemlerle bankaclk sektrnn glendirilmesi amalanmtr. Basel III ile birlikte bankalarn bulundurmak zorunda olduklar ana sermaye orannn 2019 ylnda tam olarak uygulanacak ekilde kademeli olarak ykseltilmesi ngrlm, asgari likidite ve net istikrarl fonlama rasyosu (NSFR) belirlenmitir. Ayrca, kresel sistemik neme sahip kurululara ek sermaye ykmll getirilmitir (Bkz. IV.5). AB ise 26 Ekim 2011 tarihinde ortaya koyduu piyasalarda gvenin tesis edilmesine ynelik plan kapsamnda bankaclk sektrnn sermaye dzeyini glendirmek zere asgari ana________________________________________________________ 4 Finansal stikrar Raporu Kasm 2011


sermaye oran uygulamasnn 2012 yl Haziran ay sonunda yrrle girmek zere ne ekilmesine karar vermi ve sz konusu oran yzde 9 olarak belirlemitir. Bu kapsamda, bankalarn ellerinde bulundurduklar lke ktlarn piyasa fiyatlarndan deerlemek suretiyle sermaye tamponu oluturmalar beklenmektedir. Buna gre, yeni dzenleme sonucu oluacak sermaye gereksinimi 106 milyar Euro olarak hesaplanmtr (Grafik I.9).Grafik I.9. AB Yeni Sermaye Dzenlemesi Sonucu Bankalarn Sermaye Gereksinimi1 (Milyar Euro)30 25 20 15 10 5 0Portekiz spanya Yunanistan Gney Kbrs Avusturya Almanya Norve Belika talya Fransa sve

Hedef Sermaye Gereksinimi

lke Riski Dolaysyla Oluan Sermaye Gereksinimi

Kaynak: Avrupa Bankaclk Otoritesi (1) Toplam sermaye gereksinimleri 1 milyar Euronun altnda bulunan lkeler grafikte gsterilmemi olup, toplam sermaye tamponu tutar 106 milyar Euro olarak hesaplanmtr.

Sermaye yapsn glendirmeye ynelik alnan tedbirler dolaysyla ortaya kan sermaye gereksinimi, aktiflerin riskliliindeki artlar ve yazlan zararlar, bankalarn kredi verme kapasitesini olumsuz etkilemektedir. zellikle AB tarafndan sermaye yeterlilii dzenlemesinin ne ekilmesi, bankalarn ksa sre ierisinde sermaye artrmna gitmelerini ya da riskli varlklarn azaltmalarn gerektirmektedir. Buna ek olarak, Yunanistan bata olmak zere dier AB lkelerinden alacaklarn zarar kaydedilmesinin yarataca sermaye azal ve yeni sermaye artrmna gitmenin maliyetli oluu, bankalar zerinde bilanolarn kltme ynnde bask yaratmaktadr. Bu durumun, zaten zayf olan kredi piyasalarndaki toparlanmaya sekte vurmas beklenmektedir (Grafik I.10 ve Grafik I.11).Grafik I.10. AB ve ABDde Yllk Kredi Bymesi (%)14 12 10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -801.05 05.05 09.05 01.06 05.06 09.06 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 01.09 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11

Grafik I.11. AB ve ABDde Kredi Koullar Anketi1 (Endeks)90 70 50 30 10 -10 -3003.07 06.07 09.07 12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11 12.11

14 12 10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8

ABKaynak: Fed ve AMB

ABD

ABD

Euro Blgesi

Kaynak: Fed ve AMB (1) Pozitif deerler kredi standartlarnn bir nceki dneme gre sklatn gstermektedir.


________________________________________________________ 5


Kredi piyasalarndaki skntlar gelimi lkelerin byme performansn olumsuz etkilemektedir. Alnan tedbirlerle toparlanmaya balayan kredi piyasalarnn ileyiinin, bankalarn mali yaplarndaki ve lke finansal sektrlerinin salamlna dair artan riskler nedeniyle yeniden aksamaya balamas, zellikle gelimi lkelerin byme performanslarnda dlere yol amtr. Gelimi lkelerin byme performansndaki ktleme finansman, beklenti ve ticaret kanallar ile kresel bymeyi snrlandrmaktadr (Grafik I.12 ve Grafik I.13).Grafik I.12. Gelimi lkelerde Yllk Byme (%)6 4 2 0 -2 -4 -6 -82004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012*

Grafik I.13. Kresel Byme Tahminlerindeki Yllk Deiim6 4 2 0 -2 -4 -6 -8 -1,5Dnya Gelimi lkeler AB lkeleri Gelimekte Olan lkeler Orta ve Dou Avrupa lkeleri

1 0,5 0 -0,5 -1

Euro Alan ABDKaynak: IMF * ngr

ngiltere JaponyaKaynak: IMF

2011

2012

2013

Yavalayan iktisadi faaliyet, bozulan kamu maliyesi ve finansal istikrar, isizlik oranlarnn yksek dzeylerde seyretmesine neden olmakta ve merkez bankalarn yeni politika araylar ierisine sokmaktadr. Gelimi lke merkez bankalar para politikalarn olutururken finansal istikrar kaygsn daha n plana karmaya balamlardr. Nitekim enflasyondaki snrl arta karn sz konusu merkez bankalar faiz oranlarn halen dk dzeyde tutmaktadrlar (Grafik I.14). Ayrca, bozulan kresel iktisadi grnme paralel olarak kresel risk itahndaki azal, gvenli liman olarak grlen para birimlerine olan yatrmlar artrmtr. Bu durum, sz konusu lkelerin merkez bankalarn ulusal para birimlerindeki ar deerlenmeyi nlemek zere dviz piyasalarna mdahale etmeye yneltmitir (Grafik I.15).Grafik I.14. Gelimi lkelerde Tketici Enflasyonu, Politika Faizleri ve sizlik Oranlar (%)15 13 11 9 7 5 3 1 -1 -3 ABD Japonya Euro Blgesi ngiltere 15 13 11 9 7 5 3 1 -1 -3 0,8 0,612.06 04.07 08.07 12.07 04.08 08.08 12.08 04.09 07.09 11.09 03.10 07.10 11.10 03.11 07.11 11.11

Grafik I.15. Gelimi lke Dviz Kurlarnn ABD Dolar Karsndaki Deeri1 (Endeks, 31 Aralk 2006=100)1,6 1,4 1,2 1 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6

2007-2011 sizlik O ran

2007-2011 E nflasy on O ran

12.07-11.11 P olitika F aiz O ran

Euro svire frang

Japon yeni ngiliz sterlini

Kaynak: IMF ve lke Merkez Bankalar

Kaynak: Bloomberg (1) Endeksin art kurun deer kaybetmesini, azalmas ise deerlenmeyi ifade etmektedir.

________________________________________________________ 6



Gelimi lke piyasalarnda yaanan sorunlar ve alnan politika tedbirleri gelimekte olan lkeleri de etkilemektedir. Gelimi lkelerin kamu borlarndaki ve para miktarlarndaki ar art, gelimekte olan lkelere ynelik sermaye akmlarndaki oynakl artrmaktadr. Son dnemde sermaye klar ile birlikte gelimekte olan lkelerin para birimlerinde deer kayplar gereklemitir (Grafik I.16 ve Grafik I.17).Grafik I.16. Gelimekte Olan lkelere Ynelik Fon Akmlar1 (Milyar ABD Dolar)60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30Yunanistan'a ilikin Endieler rlanda Krizi

Grafik I.17. Gelimekte Olan lke Para Birimlerinin ABD Dolar Karsndaki Deeri (Endeks, 11 Kasm 2010=1)1,21,4 1,3 1,2 1,1

20 15 10 5 0 -5 -10

1 0,911.10 12.10 01.11 02.11 03.11 04.11 05.11 06.11 07.11 08.11 09.11 10.11

03.10 04.10 05.10 06.10 07.10 08.10 09.10 10.10 11.10 12.10 01.11 02.11 03.11 04.11 05.11 06.11 07.11 08.11 09.11 10.11

Tahvil

Hisse Senedi (Sa Eksen)

Trk Liras

Gelimekte Olan lkeler Ortalamas

Kaynak: EPFR, IMF (1) Veriler nceki aylk toplamlar ifade etmektedir.

Kaynak: TCMB, Bloomberg (1) Gelimekte olan lkeler ortalamasna Brezilya, ili, ek Cumhuriyeti, Macaristan, Meksika, Polonya, G. Afrika, Endonezya, G. Kore ve Kolombiya dahil edilmitir. (2) Endeksin art kurun deer kaybetmesini, azalmas ise deerlenmeyi ifade etmektedir.

Yabanc pay yksek olan ve/veya yurt d fon kaynaklarna gereksinim duyan gelimekte olan lke bankaclk sektrleri, AB bankalarnn finansal yaplarndaki bozulmadan byk lde etkilenebilecektir. Yabanc banka sahiplii yksek olan lke bankalar nmzdeki dnemde merkez lkedeki kaynaktan fon salamakta glk ekebilecek, yurt dndan toptan fonlama yoluyla yabanc kaynak salayanlar ise sz konusu kanaln daralmas dolaysyla kredi arzn ksmak durumunda kalabilecektir. Gelimekte olan lke ekonomilerinde ar snma endieleri azalmakla birlikte fiyat istikrar ve finansal istikrarn koordineli bir biimde ele alnmas nemini halen korumaktadr. Kresel iktisadi faaliyetteki yavalamaya ilikin endielerin yeniden ortaya kmas ve emtia fiyatlarndaki azala bal olarak enflasyona ilikin kayglarn azalmas dolaysyla gelimekte olan lke faiz oranlar yatay seyretmitir. Bu erevede, baz gelimekte olan lkelerce zorunlu karlk oranlar geniletici ynde uygulanmakta, dier makro riskleri azaltc tedbirler de aktif olarak kullanlmaya devam edilmektedir (Grafik I.18 ve Grafik I.19).


________________________________________________________ 7


Grafik I.18. Gelimekte Olan lkelerde Politika Faiz Oranlar ve Yllk Tketici Fiyat Enflasyonu12 10 8 6 4 201.08 05.08 09.08 01.09 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11

Grafik I.19. Gelimekte Olan lkelerde Zorunlu Karlk Oranlar (%)40 35 30 25 20 15 10 5 0Peru in Brezilya Arjantin Venezuella Romanya Msr Hrvatistan Trkiye Filipinler Endonezya Pakistan Hindistan Tayland ili Kolombiya Rusya Malezya Polonya Gney Afrika

Politika Faiz Oran Yllk Tketici Fiyat EnflasyonuKaynak: Bloomberg ve TCMB Hesaplamalar

Yerel ParaKaynak: lke Merkez Bankalar

Yabanc Para

Sonu olarak, riskli AB lkelerinden kaynaklanmak suretiyle tm AByi etkileyen sorunlar alnan tedbirlere ramen halen ciddiyetini korumaktadr. Bymeyi desteklemek suretiyle borlarn srdrlebilirliine ilikin endielerin azaltlmas, birbirini besleyen lke riski ve bankaclk risklerinin kontrol altna alnabilmesi asndan nem arz etmektedir. Bu durum piyasalarn ihtiya duyduu gven ortamnn salanmas iin zellikle Avrupa Birliince gerekli politik kararlarn bir an nce alnmas ve bu erevede atlmas gereken admlarn otoritelerce kararllkla uygulanmasn gerektirmektedir. Krizin, riskli lkelerden dier lkelere doru yaylmak suretiyle kresel finansal sistem zerindeki etkilerinin artmas nemli bir risk unsurudur. Bu erevede, temel bulama kanallarnn tespit edilerek yakndan takip edilmesi nem arz etmektedir. Kresel iktisadi faaliyetteki yavalamadan tm lke finansal sektrlerinin etkilenmeleri kanlmaz olmakla birlikte, sz konusu etkilerin snrlandrlmas amacyla lke otoritelerinin para politikas, maliye ve finansal istikrar politika aralarn etkin bir ekilde kullanmaya devam etmeleri gerekecektir.

________________________________________________________ 8



II. ULUSAL EKONOMK GRNMSalam makroekonomik temeller, sermaye giriinin devam etmesi, faiz oranlarnn dk seviyelerde kalmas ve kredi genilemesi sonucunda Trkiye ekonomisi 2011 ylnn ilk yarsnda yksek bir byme performans yakalamtr. Alnan tedbirler paralelinde i talebin yavalamasna bal olarak yln ikinci eyreinden itibaren byme hznda yavalama gzlenmi, talep bileenlerinde dengelenme balamtr. Kresel ekonomiye dair belirsizliklerdeki arta ve risk itahndaki bozulmaya paralel olarak yln nc eyreinde lkemizden sermaye klar yaanm, Trk liras deer kaybetmitir. Bunun yan sra yurt ii talepteki yavalamaya da bal olarak ithalat nc eyrekte de zayflamaya devam etmi, ihracat bir miktar art gstermitir. Bu durum yln nc eyreinde cari aktaki hzl art eiliminin kontrol altna alnmasna katkda bulunmu, cari an finansmannda uzun vadeli borlanmalarn paynn art gstermesi de finansman kalitesini artrmtr. Kur etkisinden arndrlm kredi art yln nc eyreinde hz kesmitir. Hanehalk ykmllklerinin art hz yavalamaya balam olup, firma borluluundaki art devam etmektedir. ktisadi faaliyetteki gl seyre bal olarak artan vergi gelirleri ve kontrol altnda tutulan kamu harcamalar sonucunda bte dengesindeki iyileme srmtr. Ancak, dviz kurundaki ve ynetilen/ynlendirilen rnlerdeki fiyat artlar enflasyon gstergelerini olumsuz etkilemitir. Bu erevede, Bankamz dviz piyasasndaki dalgalanmalar ile kresel ekonomideki gelimelerin yurt ii iktisadi faaliyet zerindeki olumsuz etkilerinin snrlandrlmas ve enflasyon beklentilerinin ykselmesinin nne geilmesi amacyla bir dizi nlem almtr. nmzdeki dnemde de Bankamz fiyat istikrarn ve finansal istikrar salamak amacyla gereken her trl tedbiri almaya devam edecektir.ktisadi faaliyet, art hz yavalamakla birlikte, gl seyrini korumakta, i talebin yavalamas talep bileenlerinin dengelenmesine katkda bulunmaktadr. GSYH, 2011 ylnn birinci eyreinde yllk yzde 11,6, ikinci eyreinde yllk yzde 8,8 artmtr (Grafik II.1). Yln ikinci eyreinde iktisadi faaliyet bir nceki eyree kyasla art hz yavalamakla birlikte gl seyrini korumutur. Bylece 2010 ylnn ilk yarsnda yzde 11,2 byyen milli gelir, 2011 ylnn ayn dneminde yzde 10,2 art gstermitir. GSYH bymesinin nihai yurt ii talepten kaynakland grlmektedir. 2011 ylnn ilk yarsnda GSYH bymesine; zel tketim harcamalar 7,6 yatrm harcamalar 7,1, kamu tketimi 0,7 puan olmak zere yurt ii nihai talep 15,5 puan katkda bulunurken, net ihracatn katks -5,3, stok deiimlerinin katks ise sfr puan olarak gereklemitir. Mevsimsellikten arndrlm verilere gre ise 2011 ylnn ikinci eyreinde kresel ekonomideki gelimelere bal olarak ihracat zayf seyrederken, alnan tedbirler sonrasnda i talepteki yavalamann etkisiyle ithalatta gerileme gzlenmektedir (Grafik II.2). Buna bal olarak, 2011 ylnn ikinci eyreinde mevsimsellikten arndrlm verilerle net ihracatn eyreklik bymeye katks pozitif olmu, bylelikle talep bileenlerinde dengelenme balamtr.


________________________________________________________ 9


Grafik II.1. GSYH ve Bileenleri (%, Yllk Katk)20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 -2503.07 06.07 09.07 12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11

Grafik II.2. Mal ve Hizmet hracat ve thalat (Milyar TL) 1,29,0 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,003.05 06.05 09.05 12.05 03.06 06.06 09.06 12.06 03.07 06.07 09.07 12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

Nihai Yurt i Talep Net hracatKaynak: TK

Stok GSYH

hracat

thalat

Kaynak: TK, TCMB (1) Mevsimsellikten arndrlm, 1998 sabit fiyatlaryla ulusal hesaplar kullanlmtr. (2) Eyll 2011 verisi tahmindir.

Yln nc eyreine ilikin veriler, iktisadi faaliyetteki yavalamann devam ettiine iaret etmektedir. Sklatrc zorunlu karlk ve likidite politikalar ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun (BDDK) ald ihtiyati tedbirlerin ve maliye politikasndaki sk duruun da katksyla 2011 ylnn nc eyreinde i talep bymesi kontrol altna alnm, bir miktar art gstermekle birlikte kresel ekonomideki gelimeler nedeniyle d talep zayf seyrini srdrmtr. 2011 ylnn nc eyrek dnemine ait sanayi retim ve kapasite kullanm verileri, ekonomik faaliyetteki yavalamann nc eyrekte de devam ettiini gstermektedir. 2011 yl ikinci eyreinde bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 7,9 artan sanayi retimi yln nc eyreinde yzde 7,5 art gstermitir. Kapasite kullanm oran ise ikinci eyrekte geen yln ayn dnemine gre 2,5, nc eyrekte ise 2,3 puan artmtr (Grafik II.3). Kur etkisinden arndrlm kredilerin yllk art eilimi 2011 yl ilk yarsnda 2006-2010 dnemi ortalamasnn zerinde seyrederken, bu dnemden sonra gemi dnem ortalamalarnn altna dm, tketici kredilerindeki art ivme kaybetmitir (Grafik II.4). Tketici gven endeksi de 2011 yl Haziran ayndaki 96,4lk seviyesinden 2011 yl Ekim ay itibaryla 89,7 seviyesine gerilemi olup, tketim talebinde yavalamaya iaret etmektedir. Ekim aynda aklanan OVPde kresel lekte giderek artan belirsizlikler nedeniyle 2011 ylnn ikinci yarsndan itibaren byme hznn nispi olarak yavalamas ngrlmekte, bu yavalamaya ramen 2011 ylnda Trkiye ekonomisinin yzde 7,5 bymesi beklenmektedir.

________________________________________________________ 10



Grafik II.3. Sanayi retimi ve Kapasite Kullanm20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 -2503.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

Grafik II.4. Kredilerin GeliimiKredilerin Yllklandrlm Art Hz (%)1 Tketici Kredileri Art/GSYH2

40 35 30 25 20 15 10 5 0

4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk

Sanayi retim Endeksi (Yllk % Deiim) Kapasite Kullanm Oran (Yllk Deiim)Kaynak: TK, TCMB

2006-2010 Ortalama 2011

Kaynak: BDDK-TCMB (1) Kur etkisinden arndrlmtr. (2) 2011 yl nc eyrei iin GSYH verisi tahmindir.

Kresel ekonomiye dair belirsizliklerdeki arta ve risk itahndaki bozulmaya paralel olarak lkemizden sermaye klar yaanm, Trk liras deer kaybetmitir. Euro Blgesi lkelerindeki kamu bor sorunlarna ilikin endieler kresel risk alglamalarnn bozulmasna yol am, aa ynl risklerin belirginlemesi gelimekte olan lke risk primlerinde artlarn gzlenmesine neden olurken, Trkiyenin risk primi gstergeleri de dier gelimekte olan lkelerle birlikte hareket etmitir. (Grafik II.5). Kresel risk alglamalarndaki olumsuz seyir lkemize portfy yatrm biiminde giren sermaye akmlarn olumsuz etkilemi, 2011 yl Austos ve Eyll aylarnda zellikle DBS piyasasndan k gzlenmitir (Grafik II.6). Sermaye klarna paralel olarak Trk lirasnn zellikle ABD dolar karsndaki deeri de d gstermitir (Grafik II.5).Grafik II.5. EMBI Endeksleri 1 ve Nominal Dviz Kuru600 500 400 300 200 100 001.11 02.11 03.11 04.11 05.11 06.11 07.11 08.11 09.11 10.11 11.11

Grafik II.6. Yurt d Yerleiklerin Net Portfy Hareketleri (Aylk, Milyon ABD Dolar)5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 -1.000 -2.000 -3.000 -4.000 -5.00001.10 03.10 05.10 07.10 09.10 11.10 01.11 03.11 05.11 07.11 09.11

2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0

Nominal Kur (Sa eksen) (USD/TRY) EMBI Trkiye EMBI Asya EMBI Avrupa EMBI Latin AmerikaKaynak: Bloomberg ,TCMB (1) Latin Amerika: Peru, Kolombiya, Meksika, Brezilya, ili Asya: Endonezya, Tayland, Gney Kore, Malezya, Filipinler Avrupa: Romanya, Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Bulgaristan

Hisse Senedi Net HareketlerKaynak: TCMB

ve d talebin dengelenmeye balamas, cari ilemler andaki hzl art eiliminin kontrol altna alnmasna katkda bulunmutur. Mevsimsellikten arndrlm verilere gre Trk lirasndaki deer kayb, kredilerin yavalamas ve yurt ii talepteki yavalamaya bal olarak ithalat nc eyrekte de zayf seyrini srdrm, ihracat bir miktar art gstermitir (Grafik II.7). Bylece mevsimsellikten arndrlm verilere gre 2011 yl ikinci eyreinde 20,5 milyar ABD dolar olan cari ilemler a 2011 yl nc eyreinde 18,6 milyar ABD dolarna gerilemitir. Enerji hari


________________________________________________________ 11

12.07 06.08 12.08 06.09 12.09 06.10 12.10 06.11 09.11DBS Net Hareketler


cari ilemler a ise ayn dnemde 8,9 milyar ABD dolarndan 6 milyar ABD dolarna gerilemitir (Grafik II.8). OVPde program dneminde yurt ii tasarruflar artrmaya ve ekonominin retim yapsnn ithalata olan yksek bamlln azaltmaya ynelik politikalarn hayata geirilmesi ngrlmekte, bylelikle 2011 ylsonu itibaryla GSYHnin yzde 9,4 olarak gereklemesi beklenen cari ilemler ann 2014 yl itibaryla yzde 7ye gerilemesi hedeflenmektedir.Grafik II.7. hracat ve thalat ( Aylk, Milyar ABD Dolar)170 60 50 40 -10 30 20 1003.03 09.03 03.04 09.04 03.05 09.05 03.06 09.06 03.07 09.07 03.08 09.08 03.09 09.09 03.10 09.10 03.11 09.11

Grafik II.8. Cari lemler Dengesi ( Aylk, Milyar ABD dolar) 110 5 0 -5

-15 -20 -2503.03 09.03 03.04 09.04 03.05 09.05 03.06 09.06 03.07 09.07 03.08 09.08 03.09 09.09 03.10 09.10 03.11 09.11

ithalat

ihracat

Cari Denge

Cari Denge (Enerji Hari)

Kaynak: TK, TCMB (1) Mevsimsellikten arndrlm veriler kullanlmtr.

Kaynak: TCMB (1) Mevsimsellikten arndrlm veriler kullanlmtr.

Cari an finansmannda uzun vadeli borlanmalarn pay art gstermektedir. 2010 yl sonu itibaryla milli gelirin yzde 6,4 olan sermaye girileri 2011 ylnn ikinci yarsnda yzde 7,2ye ykselmitir. 2011 yl Haziran ay itibaryla 56,4 milyar ABD dolar olan net sermaye girileri kresel ekonomide yaanan sorunlar nedeniyle lkemizden sermaye k yaanmasna bal olarak 2011 yl Eyll ay itibaryla 55,2 milyar ABD dolarna gerilemitir (Grafik II.9). Sz konusu sermaye girilerinin 12,7 milyar ABD dolar dorudan yatrmlardan, 17,4 milyar ABD dolar portfy yatrmlarndan, 25,1 milyar ABD dolar ise dier yatrmlardan olumaktadr. 2011 yl Haziran ay ile kyaslandnda 2011 yl Eyll ay itibaryla net sermaye girileri iinde portfy yatrmlarnn paynn yzde 44,8den yzde 31,5e geriledii, dier yatrmlarn paynn yzde 36,5ten yzde 45,6ya, dorudan yatrmlarn paynn ise yzde 18,8den yzde 23e ykseldii grlmektedir. Bu durum sz konusu dnemde cari an finansman kalitesinin arttn, uzun vadeli sermaye girileri lehine bir deiim olduunu gstermektedir.

________________________________________________________ 12



Grafik II.9. Cari An Finansman Yaps Sermaye Girii Tutar (Yllk, Milyar ABD dolar)1 Sermaye Girii (Yllk, % GSYH)180 70 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -3012.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

10 8 6 4 2 0 -2 -412.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11

Dorudan Yatrm Dier

Portfy Sermaye Girii

Dorudan Yatrm Dier

Portfy Sermaye Girii

Kaynak: TCMB (1) Sermaye girii, net dorudan yatrm, net portfy yatrmlar ve net dier yatrmlardan olumaktadr. Dier yatrmlarda banka ve dier sektrlerin dviz varlklar hari tutulmutur.

Trk lirasnda yaanan deer kayb ve ynetilen/ynlendirilen rnlerdeki fiyat artlar enflasyon gstergelerini olumsuz etkilemi, enflasyon beklentilerinde ise Kasm aynda snrl bir art yaanmtr. Yln ikinci eyreinde gda enflasyonundaki art, Trk liras cinsinden ithalat fiyatlarndaki birikimli artlarn gecikmeli yansmalar ve baz etkisine bal olarak yllk TFE art yzde 6,2 olarak gereklemitir. H ve I endeksleri ile llen ekirdek enflasyon gstergeleri ise temel mal enflasyonundaki artn etkisiyle ykselerek srasyla yzde 5,7 ve yzde 5,3 seviyesinde gereklemitir. 2011 yl Ekim ay itibaryla ise yllk TFE art yzde 7,7ye, H ve I endekslerindeki yllk art ise srasyla yzde 8 ve yzde 7,7ye ykselmitir (Grafik II.10). Sz konusu dnemde ilenmemi gda fiyatlarndaki baz etkisine bal olarak gda grubunun yllk enflasyonunda yaanan gerilemeye ramen, temelde Trk lirasndaki1

deer

kaybna

bal

olarak

ve

ynetilen/ynlendirilen fiyat ayarlamalarnn da etkisiyle enflasyon gstergeleri ykselmi, temel mal fiyatlar dviz kuru gelimelerinden olumsuz etkilenirken, hizmet fiyatlar lml seyrini korumutur. 2011 ylnn ilk yarsnda art gsteren enflasyon beklentileri, yln nc eyreinde yatay seyretmi, ynetilen/ynlendirilen rnlerdeki fiyat artlarna bal olarak 12 ve 24 ay sonraki yllk enflasyon beklentileri Kasm aynda snrl bir oranda art gstermitir (Grafik II.11).

1

Baz motorlu tatlar, cep telefonu, alkoll iecekler ve ttn mamullerinde TV oranlar artrlmtr. ________________________________________________________ 13



Grafik II.10. Enflasyon (Yllk, %)14 12 10 8 6 4 2 0

Grafik II.11. 12 ve 24 Ay Sonrasndaki TFE Beklentileri (%)11 10 9 8 7 6

12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11

10.11

5

06.08

09.08

12.08

03.09

06.09

09.09

12.09

03.10

06.10

09.10

12.10

03.11

06.11

TFEKaynak: TK

H Endeksi

I EndeksiKaynak: TCMB

12 Ay

24 Ay

TCMB dviz piyasasndaki dalgalanmalar ile kresel ekonomideki gelimelerin yurt ii iktisadi faaliyet zerindeki olumsuz etkilerinin snrlandrlmas ve enflasyon beklentilerinin ykselmesinin nne geilmesi amacyla nlemler almtr. Kresel ekonomide yaanan skntlarn yurt ii iktisadi faaliyet zerinde durgunlua yol ama riskinin azaltlmas amacyla 4 Austos 2011 tarihinde dzenlenen PPK ara toplantsnda politika faizi 50 baz puan drlm, ksa vadeli faizlerde oluabilecek aa ynl oynakl azaltmak amacyla gecelik borlanma faizi 350 baz puan artrlarak faiz koridoru daraltlmtr (Grafik II.12). Ayrca, TemmuzAustos aylarnda dviz kurlarnda gzlenen ar oynakln ekonomik ve finansal istikrar asndan olumsuz etkilerini azaltmak amacyla dviz satm ihalelerine balanm, dviz ve efektif piyasasnda TCMB tarafl ilemlerde bor verme faiz oran hem ABD dolar hem de Euro iin drlmtr. 2011 yl Ekim aynda ise, Trk lirasnda yaanan deer kaybnn orta vadeli enflasyon beklentileri ve grnmn olumsuz etkilemesini engellemek amacyla TCMB gecelik bor verme faiz oran 350 baz puan artrlmtr (Grafik II.12). Ayrca, bankalararas dviz piyasasnda dviz likiditesinin akkanlnn artrlmasna katkda bulunmak amacyla uluslararas piyasalarda artan belirsizliklerin ortadan kalkmasna kadar geecek srede Bankamzn dviz ve efektif piyasalar dviz depo piyasasndaki araclk faaliyetine 10 Kasm 2011 tarihinden itibaren yeniden balamasna karar verilmitir. Alnan nlemlerin etkisiyle son dnemde Trk lirasndaki deer kayb ve kur oynakl dier gelimekte olan lkelere gre snrl kalmtr (Grafik II.13).

________________________________________________________ 14


09.11 11.11


Grafik II.12. TCMB Faiz Oranlar (%)25 20 15

Grafik II.13. Kur Oynakl (%, Opsiyonlarn ma Ettii Kur Oynakl, 12 ay vadeli)30

25

20 10 5 0 15

Gelimekte Olan lkelerde Kur Oynakl Trkiye

01.08 04.08 07.08 10.08 01.09 04.09 07.09 10.09 01.10 04.10 07.10 10.10 01.11 04.11 07.11 10.11

10

5 Gecelik Bor Alma Gecelik Bor Verme 1 hafta vadeli repo faiz oranKaynak: TCMB

10.10

11.10

12.10

01.11

02.11

03.11

04.11

05.11

06.11

07.11

08.11

09.11

Kaynak: Bloomberg, TCMB

Trk liras ve yabanc para likiditenin ynetilmesi ve rezervlerin glendirilmesine ynelik olarak zorunlu karlklar da aktif bir politika arac olarak kullanlmaya devam edilmitir. Piyasaya dviz likiditesi salamak ve yabanc para ykmllklerin vadelerinin uzamasn tevik etmek amacyla yabanc para zorunlu karlk oranlar Temmuz, Austos ve Ekim aylarnda indirilmi (Grafik II.14) ve piyasaya yaklak 2,8 milyar ABD dolar likidite salanmtr. Trk liras likidite ihtiyacnn daha kalc bir yntemle ve daha dk bir maliyetle karlanmas amacyla Trk liras zorunlu karlk oranlarnda Ekim aynda iki kez indirime gidilmitir. Bylece arlkl ortalama Trk liras zorunlu karlk oran yzde 10,5 olarak gereklemi (Grafik II.14) ve piyasaya 14,2 milyar TL likidite salanmtr. Ayrca Trk liras zorunlu karlk oran, mevduat/katlm fonu d dier ykmllklerin, zellikle yeni bir finansman kayna olarak bankalarca ihra edilen Trk liras cinsinden tahvillerin vadelerinin uzamasn tevik edecek ekilde belirlenmitir. Bankaclk sisteminin gerek Trk liras likidite ihtiyacnn daha kalc bir yntemle ve daha dk bir maliyetle karlanmas, gerek dviz rezervlerinin desteklenmesi amacyla, Eyll aynda, Trk liras ykmllkler iin tesis edilmesi gereken zorunlu karlklarn yzde 10una kadar olan ksmnn yabanc para olarak tutulmasna izin verilmitir. Sz konusu st snr Ekim aynda yzde 20ye, Kasm aynda yzde 40a karlmtr. Son dnemlerde hzl art gsteren altn depo hesaplar da Eyll aynda zorunlu karla tabi ykmllklere dahil edilmitir. Kymetli maden depo hesaplar iin tutulmas gereken zorunlu karlklarn tamamna kadar olan ksm ile bu hesaplar hari yabanc para ykmllkler iin tesis edilmesi gereken zorunlu karlklarn yzde 10una kadar olan ksmnn standart altn olarak tutulabilmesine imkn salanmtr. Ayrca, Ekim aynda, Trk liras zorunlu karlklarn yzde 10una kadar olan ksmnn da altn olarak tutulmasna imkn verilmitir.


________________________________________________________ 15

10.11


Grafik II.14. Zorunlu Karlk Oranlar (%) TLZorunlu Karlk Aral Arlkl Ortalama Zorunlu Karlklar 18 16 14 12 10 8 6 4 2 007.10 10.10 01.11 04.11 07.11 10.11

YPZorunlu Karlk Aral Arlkl Ortalama Zorunlu Karlklar

14 12 10 8 6 4 2 010.10 01.11

04.11

07.11

Kaynak: TCMB

Uygulanan politikalar paralelinde TCMB altn rezervleri art gsterirken, altn dahil dviz rezervleri ise Kasm aynda yeniden arta gemitir. Zorunlu karlk uygulamalarnda yaplan deiiklikler (Kutu III.6) sonucunda TCMB dviz rezervleri arta geerek, 18 Kasm itibaryla 94 milyar ABD dolarna ulamtr (Grafik II.15). TCMB altn rezervleri ise Eyll-Kasm dneminde 2,7 milyar ABD dolar art gstererek 8,8 milyar ABD dolar olarak gereklemitir (Grafik II.16). te yandan, 2011 yl Eyll aynda Reeskont ve Avans Ynetmelii yeniden dzenlenmi, ihracat reeskont kredilerinde ihracat taahhdn gerekletirme sresi 4 aydan 6 aya karlm, kredi limiti 3 milyar ABD dolarna ykseltilmitir. Sz konusu krediler Trk liras cinsinden verilmekte ancak dviz cinsinden tahsil edilmekte olduundan, bu kredilerin kullanmndaki art ayn zamanda TCMB dviz rezervlerini artrc ynde etki yapmaktadr.Grafik II.15. TCMB Dviz Rezervi (Altn Dahil, Milyar ABD Dolar)100 90 80 70 60 50

Grafik II.16.TCMB Altn Rezervi (Milyar ABD Dolar)10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

11.11

Kaynak: TCMB

Kaynak: TCMB

ktisadi faaliyetteki gl seyir, kontrol altnda tutulan kamu harcamalar ve faiz giderlerindeki de bal olarak kamu maliyesi dengelerindeki olumlu grnm srmektedir. 2011 ylnn ilk on aynda 2010 ylnn ayn dnemine kyasla bte gelirleri vergi gelirlerindeki arta bal olarak ykselmi, faiz giderleri azalm ve faiz d harcamalar grece snrl dzeyde artmtr. Ayrca, Kamu Alacaklarnn Yeniden Yaplandrlmas Yasas kapsamnda tahsil edilen ek bte geliri de 2011 yl Ekim ay itibaryla 11,7 milyar TL tutarnda olup, kamu maliyesi________________________________________________________ 16 Finansal stikrar Raporu Kasm 2011

01.06 04.06 07.06 10.06 01.07 04.07 07.07 10.07 01.08 04.08 07.08 10.08 01.09 04.09 07.09 10.09 01.10 04.10 07.10 10.10 01.11 04.11 07.11 10.11 11.11

01.06 05.06 09.06 01.07 05.07 09.07 01.08 05.08 09.08 01.09 05.09 09.09 01.10 05.10 09.10 01.11 05.11 09.11

10.11


dengelerine olumlu katkda bulunmutur. Bu gelimeler sonucunda bte performans olumlu bir seyir izlemi ve 2010 yl sonunda 8,2 milyar TL olan merkezi ynetim faiz d bte fazlas, 2011 yl Ekim ay itibaryla yllk 25,6 milyar TLye ykselmitir (Grafik II.17). Merkezi ynetim bte a ise 2010 yl sonunda 40,1 milyar TL tutarndayken, 2011 yl Ekim ay itibaryla yllk 18,7 milyar TLye gerilemitir. 2010 yl sonunda milli gelirin yzde 3,6s olan bte a, 2011 yl Haziran ay itibaryla milli gelirin yzde 1,8ine dmtr (Grafik II.18).Grafik II.17. Faiz D Bte Dengesi45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

Grafik II.18. Bte Dengesi0 -10 -20 -30 -40 -50 -6012.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 10.11

0 -1 -2 -3 -4 -5 -6

Faiz Hari Bte Dengesi (Yllk, Milyar TL) Faiz Hari Bte Dengesi / GSYH (%) (Sa Eksen)Kaynak: Maliye Bakanl, TK

Bte Dengesi (Yllk, Milyar TL) Bte Dengesi / GSYH (%) (Sa Eksen)Kaynak: Maliye Bakanl, TK

Kamu bor stoku gstergelerindeki olumlu seyir devam etmektedir. 2010 ylnda yzde 7,3 artarak 474 milyar TLye ulaan merkezi ynetim bor stoku, 2011 yl Ekim ay itibaryla yllk bazda yzde 11,1lik artla 511 milyar TL tutarnda gereklemitir. 2010 ylnda yzde 42,9 olan bor stokunun milli gelire oran ise 2011 yl Haziran ay itibaryla yzde 41,3e gerilemitir (Grafik II.19). 2011 yl Ekim ay itibaryla, merkezi ynetim bor stokunun yzde 72si i borlardan olumaktadr. bor stokunun yapsna bakldnda, Trk liras cinsinden sabit faizli borlar ile TFEye endeksli borlarn paynn 2011 ylnda 2010 ylna kyasla artt grlmektedir. 2011 yl Ekim aynda 2010 yl sonuna gre Trk liras cinsinden sabit faizli borlarn i bor stoku iindeki pay 3,1 puan artarak yzde 51,4e, TFEye endeksli borlarn pay 2,1 puan artarak yzde 17,1e ykselmitir. Ayrca i bor stokunun vadesi uzamakta olup, 2010 yl sonunda 31 ay iken 2011 yl Ekim aynda 32,3 aya ykselmitir (Grafik II.20). Dviz cinsi ve dvize endeksli bor stokunun paynn azalmas kur riskine, sabit getirili kymetlerin paynn artmas ve vadenin uzamas ise faiz ykselilerine duyarlln azalmas asndan olumlu deerlendirilmektedir.


________________________________________________________ 17


Grafik II.19. Merkezi Ynetim Bor Stoku600 500 400 300 200 100 0 47 45 43 41 39

Grafik II.20. Bor Stokunun Yaps (%)100 80 60 25 40 20 37 35 0 12.07 12.08 12.09 12.10 10.11 15 20 35

30

12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 10.11

TL Sabit faizli TFE'ye Endeksli Vade (Ay) (Sa Eksen)Kaynak: Hazine Mstearl

TL Deiken faizli Dviz Cinsi/Dvize Endeksli

Milyar TLKaynak: Hazine Mstearl, TK

% GSYH (Sa Eksen)

Kamunun borlanma maliyetleri dk seviyelerde olup, OVPde nmzdeki dnemde kamu maliyesinde sklatrma ngrlmektedir. Hazine iskontolu ihale faiz oran, 2009 yl bandan itibaren d eiliminde olup, 2011 ylnda bir miktar art gstermekle birlikte halen dk seviyelerdedir. 2011 yl Ekim ay itibaryla yzde 8,3 olarak gerekleen faiz orannn, 12 aylk enflasyon beklentilerinden arndrldnda yzde 1,4 dzeyinde olduu grlmektedir (Grafik II.21). Kamu maliyesine ilikin olarak OVPde sunulan ereveye gre Program dnemi boyunca faiz d bte harcamalar kademeli olarak azaltlacaktr. Ayrca, yasal ve idari dzenlemelerle vergi gelirlerinin ve toplam kamu faiz d fazlasnn ykseltilmesi, bor stokunun GSYHye orannn ise drlmesi hedeflenmektedir (Tablo II.1).Grafik II.21. Hazine skontolu haleler Faiz Oran (%)25 20 15 10 5 0

Tablo II.1. Kamu Finansmanna likin Temel Byklkler (GSYHye Oran, %)

Merkezi Yn. Bte Dengesi Merkezi Yn. Bte Gelirleri Merkezi Yn. Bte Harcamalar Toplam Kamu Faiz D Fazlas (Program Tanml) Merkezi Yn. Faiz D Fazlas (Program Tanml) Merkezi Yn. Gelirleri (Program Tanml) Merkezi Yn. Faiz D Harc. (Program Tanml) AB Tanml Nominal Bor Stoku

2011* 2012** 2013** 2014** -1,7 -1,5 -1,4 -1,0 22,7 23,1 22,9 22,5 24,4 24,6 24,2 23,6 1,2 0,9 22,0 21,1 39,8 1,1 1,0 22,1 21,1 37,0 1,3 1,2 22,0 20,9 35,0 1,5 1,4 21,8 20,4 32,0

12.07

03.08

06.08

09.08

12.08

03.09

06.09

09.09

12.09

03.10

06.10

09.10

12.10

03.11

06.11

Nominal

Reel

Kaynak: Hazine Mstearl, TCMB

10.11

Kaynak: Orta Vadeli Program (2012-2014) * Tahmin ** Hedef

Firmalarn borluluu artmaya devam etmekte, ancak yurt d kaynakl borlarn pay azalmaktadr. Firmalarn toplam finansal borlar 2009 ylnda nemli bir deiim gstermezken, 2010 yl bandan itibaren kademeli olarak artm, 2011 yl Eyll ay itibaryla 563 milyar TL seviyesinde gereklemitir. Firmalarn finansal borlarnn milli gelire oran da 2011 yl ilk yarsnda yl sonuna gre 3,4 puan artarak yzde 42,6ya ykselmitir (Grafik II.22). 2011 yl Eyll ay itibaryla firmalarn finansal borlarnn yzde 60,8i yabanc para cinsinden olmakla birlikte, yabanc para borlar arlkl olarak uzun vadelidir. Ayn dnemde yurt d kaynakl kredilerin (ubeler hari) toplam krediler________________________________________________________ 18 Finansal stikrar Raporu Kasm 2011


iindeki pay yzde 20 olup, Trk bankalarnn yurt ii ve yurt d ubeleri ile yurt d itiraklerince reel sektre kullandrdklar Trkiye kaynakl yabanc para kredilerin toplam krediler iindeki pay yl sonuna gre 3,3 puan artarak yzde 40,9a ulamtr. Reel sektr tarafndan kullanlan Trk liras krediler ise incelenen dnemde azalarak Eyll 2011 itibaryla yzde 39,2 seviyesinde gereklemitir (Grafik II.23).Grafik II.22. Reel Sektrn Finansal Borlar (Milyar TL, %)600 500 400 300 200 100 0 30 25 20 45 40 35

Grafik II.23. Finansal Borlarn Yaps (%)100 80 60 40 20 012.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.1103.11 06.11

12.09

03.10

06.10

09.10

12.10

03.11

06.11

09.11

Finansal Borlar (Milyar TL) Finansal Borlar/GSYH (%) (Sa Eksen)Kaynak: TCMB

TP BorKaynak: TCMB

Yurt i YP Bor

Yurt D YP Bor

2009 yl Haziran aynda 32 Sayl Kararda yaplan deiiklikten sonra firmalarn yurt iinden dviz kredisi kullanmn tercih ettikleri grlmekte olup, yurt d borlarn yenileme oran 2011 yl ikinci yarsnda azal eilimi sergilemektedir. 2010 yl sonundan 2011 yl Austos ayna kadar geen srede, reel sektrn Trkiyede kurulu bankalarn yurt d ube ve itiraklerinden kulland krediler 1,4 milyar ABD dolar azalrken, yabanc bankalardan kulland krediler 2,5 milyar ABD dolar, bankalarn yurt ii ubelerinden kulland yabanc para krediler ise 21,8 milyar ABD dolar art gstermitir (Grafik II.24). demeler dengesi verilerine gre, 2011 yl Eyll ay itibaryla banka d dier sektrn d bor yenileme oran yzde 107 iken, yurt ii yabanc para kredi hacmindeki art dikkate alndnda sz konusu oran yzde 112 olarak hesaplanmaktadr. 2011 yl Eyll aynda 2011 yl Mart ayna gre d bor yenileme oranndaki azal, uzun vadeli kredi kullanmlarndaki azaltan kaynaklanmtr (Grafik II.25).Grafik II.24. Banka D Kesimin Yabanc Para Net Kredi Kullanmlar (Milyar ABD dolar)4,5 3,5 2,5 1,5 150 0,5 -0,5 -1,5 -2,5 100 50 0

Grafik II.25. Banka D Kesimin D Bor Yenileme Oran (%)32 Sayl Karar de.300 250 200

12.09

03.10

06.10

09.10

12.10

03.11

06.11

09.11

03.10

06.10

09.10

12.10

09.1109.11

Yurt dndan net kredi kullanm Yurt iinden net kredi kullanmKaynak: TCMB (1) Reel sektrn yabanc para net kredi kullanmlar, ilgili aydaki kredi kullanmlarndan geri demelerin karlmasyla hesaplanmtr.

12.09

D bor yenileme oran Dzeltilmi d bor yenileme oranKaynak: TCMB (1) D bor yenileme oran, demeler dengesi istatistiklerinden banka d kesimin kredi kullanmlarnn geri demelerine oranlanmasyla hesaplanmaktadr. 32 sayl Kararda yaplan deiikliin etkisiyle azalan d bor yenileme oran banka d kesimin yurt iinden yabanc para kredi kullanmlar ile geri demelerindeki art dikkate alnarak yeniden hesaplanmtr.


________________________________________________________ 19


Firmalarn artan satlarna ramen, krlar azalmtr. MKBde ilem gren firmalarn sat gelirleri 2011 yl Eyll dneminde geen yla gre yzde 28, faaliyet krlar yzde 30 artarken, dnem krlar yzde 14 azalmtr. Firmalarn artan sat gelirleri ve faaliyet krlarna ramen kur fark giderlerindeki arta bal olarak artan finansal giderler dnem krndaki azalta etkili olmutur (Grafik II.26). Bu gelimeler sonucunda 2010 yl Eyll dneminde yzde 12 olan zkaynak krll, 2011 yl Eyll dneminde ylnda yzde 9,5e gerilemitir (Tablo II.1). Firmalarn gerileyen zkaynak krllnda zellikle kr marjndaki d etkili olmutur. Faaliyet kr dnda tutulan finansal giderlerdeki art firmalarn kr marjlarn olumsuz etkilemitir.Grafik II.26. 2011 Eyll itibaryla Firmalarn Sat ve Krll (Yllk % Deiim)135 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 Sat Gelirleri Faaliyet Kr Net KrNet Kr / Satlar (%) 7,8 5,3 Satlar / Aktif 0,7 0,8 Net Kr / Aktif (%) 5,9 4,2 Net Kr / zkaynaklar (%) 12,0 9,5

Tablo II.2. zkaynak Krll ve Bileenleri109.10 09.11

Aktif / zsermaye

2,1

2,2

Faaliyet Kr / Satlar (%)

9,2

9,4

Kaynak: KAP (1) MKBde ilem gren 224 adet firmann toplulatrlm verileridir.

Finansal Gelirler (Giderler) / Satlar (%) 0,3 -2,8 Kaynak: KAP (1) MKBde ilem gren 224 adet firmann toplulatrlm verileridir.

Firmalarn yabanc para varlk ve ykmllkleri incelendiinde, yabanc para net ak pozisyonunun artt ve kur riskinin firmalar iin nemini koruduu grlmektedir. Kresel krizden sonra azalma eilimine giren reel sektrn net ak pozisyonu, ekonomideki toparlanmayla birlikte artmaya balamtr. 2010 ylnda bir nceki yla gre yzde 16,4 artan yabanc para ak pozisyonu, 2011 ylnn ilk dokuz aynda yzde 35,7 artarak 123 milyar ABD dolarna ulamtr (Grafik II.27). 2011 yl Eyll aynda yabanc para varlklarn ykmllkleri karlama oran ise 2011 ylnn ilk eyreinden itibaren 3,8 puan azalarak yzde 40,7ye gerilemitir (Grafik II.28).Grafik II.27. Reel Sektrn Yabanc Para Pozisyonu (Milyar ABD Dolar)10 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -14012.07 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

Grafik II.28. Reel Sektrn YP Varlk / YP Ykmllk Oran (%)160 50 40 30 20 10 012.07 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

Kaynak: TCMB (1) Austos 2011 verisi geicidir.

Kaynak: TCMB (1) Austos 2011 verisi geicidir.

________________________________________________________ 20



Kredi bymesini snrlamaya ynelik alnan tedbirler neticesinde hanehalk ykmlklerinin art 2011 yl ierisinde kademeli olarak yavalamtr. Otoriteler tarafndan alnan tedbirler dnda, kresel risk itahndaki bozulmayla beraber Trk lirasnn deer kaybetmesi ve yurt dnda yaanan sorunlarn tketici gvenini zayflatmas hanehalk borluluundaki artn yavalamasnda etkili olmutur (Grafik II.29). Dier taraftan, bankalarn alnan nlemler sonucunda artan maliyetlerini ve yurt d risk gelimelerini kredi faizlerine yanstmalar neticesinde hanehalknn borlanma maliyetleri artm ve bu durum hanehalk faiz demelerine de yansmtr (Tablo II.3).Grafik II.29. Hanehalk Ykmllkleri (%, Milyar TL)1250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 12.07 12.08 12.09 12.10 06.11 09.11Bor/Hh. Harcanabilir Gelir(%) 36,0 41,2 44,7

Tablo II.3. Hanehalk Harcanabilir Geliri, Ykmll ve Faiz demeleri 1,2,3 (Milyar TL)20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0Faiz d./Hh.Harcanabilir Gelir(%) 5,2 4,4 4,2 Hanehalk Faiz demeleri 21,1 20,4 22,3 Hanehalk Ykmllkleri 147,1 191,1 236,6 Hanehalk Harcanabilir Geliri 408,9 463,4 529,7 12.09 12.10 09.11

Ykmllk (Milyar TL) Ykmllk/GSYH (sa eksen)

Kaynak: BDDK-TCMB, TUK (1) Hanehalk ykmllkleri, bankalar ve tketici finansman irketlerince kullandrlan krediler (TGA dahil) ve kredi kart bakiyeleri (TGA dahil) ile TOKnin vadeli konut satlar karl alacaklarndan olumaktadr.

Kaynak: BDDK-TCMB, TK, TCKB (1) Hanehalk ykmllkleri, bankalar ve tketici finansman irketlerince kullandrlan krediler (TGA dahil) ve kredi kart bakiyeleri (TGA dahil) ile TOKnin vadeli konut satlar karl borlardan olumaktadr. (2) TOKnin vadeli konut satlar karl borlara ilikin geri demeler memur maalarna endeksli olduundan faiz demelerine dahil edilmemitir. (3) 2010 yl ve 2011 yl Eyll ay hanehalk harcanabilir geliri tutarlar Gelir ve Yaam Koullar Anketi sonularna dayal olarak elde edilen 2009 yl hanehalk harcanabilir gelirinin, zel kesim harcanabilir gelirine orannn deimedii varsaym altnda, 2011 yl Programnda yer alan 2010 yl ve 2011 yl (gerekleme tahmini) zel kesim harcanabilir gelirleri kullanlarak hesaplanmtr.

Hanehalk ykmllkleri ierisinde en byk paya sahip olan konut kredileri, alnan nlemlerin ve konut talebindeki azaln etkisiyle 2011 ylnn nc eyreinde yerini ihtiya kredilerine brakmtr. Krizi takip eden dnemde faiz oranlarndaki dn ve iktisadi faaliyetteki toparlanmann etkisiyle konut kredileri ve konut sat adetleri art gstermitir. Ancak, BDDKnn kredi tutarn konutun deerinin yzde 75i ile snrlamasna ynelik ald karar2 ile kredi faiz oranlarnn artmasnn da etkisiyle konut kredilerindeki art yavalam ve 2011 yl Eyll aynda ihtiya kredileri hanehalk ykmllkleri ierisinde en byk paya sahip olmutur (Grafik II.30). 2009 yl sonunda 532 bin adede ulaan konut sat adedi, konut kredisi ve konut almna ynelik talepteki dle beraber 2011 yl Haziran aynda 380 bin adede dmtr (Grafik II.31).

2 Resmi Gazetenin 18/12/2010 tarih ve 27789 sayl nshasnda yaymlanan 16/12/2010 tarih ve 3980 sayl Kurul Karar ile 01/01/ 2011 tarihinden itibaren kredi tutarnn teminat olarak alnan konutun deerine orannn % 75 ile snrlandrlmasna karar verilmitir.


________________________________________________________ 21


Grafik II.30. Hanehalk Ykmllklerinin Dalm ve Trlerine Gre TGA Oranlar (%)1,2,3,440 35 30 25 20 15 10 5 0Konut Kredi Kart Tat htiya4,5 23,7 35,5 36,2

Grafik II.31. Konut Sat Adeti ve Yap Ruhsat (Bin Adet) 1900 800

12

9

700 600

6

500 400

3

300 200

0

100 012.08 03.09 06.09 09.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 12.09

Yap Ruhsat

Konut Sat Adedi

Kaynak: TCMB-BDDK (1) Hanehalk ykmllkleri, bankalar (TGA dahil) ve tketici finansman irketlerince kullandrlan krediler (TGA hari) ve kredi kart bakiyeleri (TGA dahil) ile TOKnin vadeli konut satlar karl alacaklarndan olumaktadr. (2) TOKnin vadeli konut satlar karl borlar da konut kredilerine dahil edilmitir. (3) htiya kredileri, konut ve tat kredisi dnda kalan dier tm tketici kredilerini iermektedir. (4) TGA oranlar hesaplanrken ykmllklere TOK kredileri ve tketici finansman irketlerince kullandrlan krediler dahi edilmemitir.

Kaynak: TK (1)Veriler ikamet amal binalar iin daire saylarnn son 12 aylk toplamn ifade etmektedir.

Konut fiyatlarnn artmas, hanehalknn daha yksek tutarl kredi kullanmasna yol aan etkenlerden biridir. Krizle birlikte den konut fiyatlarnn yllk art, 2009 ylnda konut stokundaki azalmaya bal olarak toparlanma gstermi, 2010 ylndan itibaren ise yap ruhsatndaki artla beraber oluan arz fazlasnn da etkisiyle yatay hareket etmitir (Grafik II.31 ve Grafik II.32). Konut fiyatlarndaki deiim hanehalknn kulland ortalama konut kredisi miktarn da etkilemektedir (Grafik II.32). Konut fiyatlarnda yaanan yksek artlar hanehalknn deme gcnden daha yksek tutarda kredi kullanp borlanmasna neden olabilmektedir. Ancak, dier seilmi lkelerle kyaslandnda lkemizde konut fiyatlarndaki artn makul dzeylerde olduu dnlmektedir (Grafik II.33).Grafik II.32. Ortalama Konut Kredisi Tutar ve Konut Fiyat Endeksi Yllk Deiimi (Bin TL, %)180 30

Grafik II.33. Seilmi lkelerde Konut Fiyatlarndaki Yllk Deiim (2011 Haziran, %)30 20

70

10

10 0

60

-10

-10 -20

5006.08 09.08 12.08 03.09 12.09 09.10 12.10 03.11 06.11 03.08 06.09 09.09 03.10 06.10

-30

Ortalama Konut Kredisi Tutar Konut Fiyat Endeksi Yllk Deiim (2007=100) (Sa Eksen)Kaynak: TBB, Reidin.com-GYODER (1) Ortalama konut kredisi tutarlar TBB tarafndan yaynlanan tketici kredileri ve konut kredileri verilerinde yer alan akm verilerle konut kredisi miktarnn konut kredisi kullanan kii saysna yllklandrldktan sonra blnmesi ile bulunmaktadr.

Kaynak: Knight Frank Global House Price Index

________________________________________________________ 22

Hong Kong Tayvan Estonya srail Slovenya Singapur Norve in Endonezya Trkiye zlanda G. Afrika Letonya Portekiz Slovak Cumh. Hrvatistan ek Cumh. Bulgaristan Rusya rlanda



Banka ve kredi kart ile yaplan hanehalk harcamalar yllar itibaryla artn srdrrken, kredi kart ile yaplan harcamalarn krediye dnm oran azalmaktadr. Kredi kart kullanm alkanlnn yaygnlamas ile tketim harcamalarnn banka ve kredi kart ile yaplan ksm artmaktadr. Ekonominin kayt altna alnmasnda da nemli rol oynayan kartla yaplan harcamalarn kriz dneminde art yavalam, ancak sonraki dnemde yeniden hzlanmtr (Grafik II.34). Yllar itibaryla hanehalk ykmllkleri ierisindeki pay azalmakla birlikte, kredi kart bakiyelerindeki art devam etmektedir. Dier taraftan, ekonomideki olumlu grnmn srmesinin etkisiyle kredi kartlarnn krediye dnm oran azalmaktadr (Grafik II.35).Grafik II.34. Banka ve Kredi Kartlaryla Yaplan Harcamalar ile Yerleik Hanehalk Tketimi (Milyar TL, %)1400 350 300 250 200 150 100 50 012.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

Grafik II.35. Mevduat Bankalar Kredi Kart Bakiyeleri ve Krediye Dnm Oran 160 48 48 36 24 12 012.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

40 35 30 25 20 15 10 5 0

36 24 12 0

Banka ve kredi kart ile yap. harc.(Yllk) Banka ve Kredi Kart ile Yap. Harc.Yllk Art (Sa Eksen) Banka ve kredi kart ile yap.harc./Yerl. Hane. Tk (Sa Eksen)

Krediye Dnen Tutar Kredi Kartlar Oran (Sa Eksen)Kaynak: TCMB (1) Krediye dnen tutar faize tabi olan kredi kart bakiyesini gstermektedir.

Kaynak: TK, BKM (1) Banka ve kredi kartlar ile yaplan harcamalar, yerli banka ve kredi kartlarnn yurt ii alveri iin kullanmnn yllk hale getirilmesi ile hesaplanmaktadr.

stihdam piyasasnda yaanan toparlanma hanehalknn harcanabilir gelirinin artmasn ve kredilere daha rahat ulamn desteklemitir. Hanehalk asndan en byk risk unsuru olan isizlik, kriz sonras srete zelikle gelimi lkelerde ciddi bir sorun olmaya devam etmitir. lkemizde ise ekonomide grlen yksek byme performansnn etkisiyle artan istihdama bal olarak isizlik oran kriz ncesi ortalama dzeylerine geri dnmtr (Grafik II.36). stihdam piyasasnda yaanan bu toparlanma hanehalk harcanabilir gelirine de olumlu yansm, ancak ykmllklerin de artn beraberinde getirmitir. Buna bal olarak hanehalk ykmllklerinin harcanabilir gelire oran artmaya devam etmitir (Tablo II.3). Ancak, lkemizde 2011 yl Haziran ay itibaryla yzde 18,8 olan hanehalk ykmllklerinin GSYH orannn AB yesi lkelerle kyaslandnda hala dk seviyede olduu grlmektedir (Grafik II.37)


________________________________________________________ 23


Grafik II.36. Seilmi lkelerde Yllk Ortalama stihdam Art (2007-2010, % Byme)16 4 2 0 -2

Grafik II.37. Seilmi AB lkelerinde Hanehalk Ykmllklerinin GSYHye Oran (Haziran 2011, %)150

100

50-4 -6

rlanda spanya Amerika Portekiz Yunanistan Japonya talya ek Cumh. Fransa ngiltere sve Tayvan Avusturya Kanada Kore Almanya svire Avustralya srail Trkiye

(1) Doal logaritma farklar.

Kaynak: IMF WEO, TIK, TCMB

Kaynak: BDDK-TCMB, TK, TCKB, AMB

Tahsili gecikmi kredi kart ve tketici kredisi bulunan gerek kii says azalrken, tketici kredilerinin TGAya dnm oranlar gerilemektedir. Ekonomideki toparlanma ve istihdamdaki artla beraber tasfiye olunacak kredi kart ve tketici kredisi borcu bulunan gerek kii says azalmtr (Tablo II.4). Ayn geliim sorunlu kredi bakiyelerinde de grlm ve tketici kredilerinin TGAya dnm oranlar 2009 ylndan itibaren dmeye balamtr (Grafik II.30). Baz AB lkelerinde tketici kredilerinin tad kur ve faiz riski lkemizde olduka snrldr. zellikle dou ve merkez Avrupa lkelerinde yabanc para (YP) cinsinden kullandrlan ve genel olarak deiken faizli olan konut kredileri getiimiz dnemde hzl bir ekilde artmtr. ABde yaanan sorunlarla beraber konut kredilerinden kaynaklanan riskler ise bu nedenle ykseli gstermitir. Buna bal olarak baz lkelerin (Macaristan, Romanya vb.) finansal istikrar korumak iin YP cinsi kredilere ynelik nlemler ald grlmektedir. lkemizde ise dviz cinsinden borlanamayan hanehalknn, 2009 ylnn Haziran aynda 32 Sayl Kararda yaplan deiiklik ile dvize endeksli borlanmasnn da nne geilmi ve kur riski almas engellenmitir (Grafik II.38). Ayrca, konut kredilerinin ok dk bir ksmnn deiken faizli olmas, hanehalkn faiz riskinin de dk olmasn salamaktadr.

________________________________________________________ 24

Danimarka Hollanda rlanda ngiltere Portekiz spanya sve Finlandiya Yunanistan Almanya Fransa Avusturya Belika Estonya talya Macaristan Polonya ek Cumh. Slovenya Litvanya Slovakya Trkiye

0



Tablo II.4. Tasfiye Olunacak Kredi Kart ve Tketici Kredisi Borcu Bulunan Gerek Kii Says1

Grafik II.38. Dvize Endeksli Tketici Kredisi ve Konut Kredilerinin Geliimi (Milyar TL, %)15 4 10 9 8 7 3 6 5 4 3 1 2 1 0 12.07 12.08 12.09 12.10 09.11Dvize Endeksli Tketici Kredisi Dvize Endeksli Konut Kredisi

12.08 Bankalar Varlk Ynetim irketleri2 Finansman irketleri Toplam3 997.095

12.09 1.489.131

12.10 1.319.111

09.11 1.204.213

139.862

330.156

574.541

625.127

2

21.884

23.463

18.003

15.313

0

1.093.474

1.721.004

1.689.788

1.616.436

Dvize Endeksli Tk. Kred. / Toplam Tk. Kred. (Sa eksen) Dvize Endeksli Konut Kred. / Toplam Konut Kred. (Sa eksen)

Kaynak: TCMB (1) Her bir mali kurulu grubu iin birden fazla kredi kart ve tketici kredisi borcu olanlar tek kii olarak dikkate alnmtr. (2) Varlk Ynetim irketlerinin TMSF, bankalar ve finansman irketlerinden devraldklar donuk kredi borlarn gstermektedir. (3) Ayn kiinin farkl finansal kurulularda donuklam kredi kart ve tketici kredisi borcu olmas nedeniyle, kurulular itibaryla yer alan verilerin toplam ile toplam satrndaki veri farkllk gstermektedir.

Kaynak: BDDK-TCMB (1) Banka ve kredi kartlar ile yaplan harcama tutarlar iin yurt iinde ihra edilen banka ve kredi kartlarnn yurt ii ve yurt d kullanm tutarlar kullanlmtr.

Hanehalk ykmllklerin finansal

varlklara oran ykseli gstermektedir.

Hanehalk ykmllklerinin finansal varlklarna oran, ykmllklerin varlklardan daha hzl artmasna bal olarak ykselmektedir (Grafik II.39). 2011 yl Eyll ay itibaryla tasarruf mevduat hanehalk finansal varlklar iersinde en byk paya sahip olmaya devam etmitir. Sz konusu dnemde bir nceki ylsonuna gre kymetli maden depo hesab, repo ve emeklilik fonlarnn paylarnn artt, dier yatrm aralarnn paylarnn ise geriledii grlmektedir (Tablo II.5).Grafik II.39. Hanehalk Finansal Varlklarnn ve Ykmllklerinin Geliimi (Milyar TL, %)1550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 12.07 12.08 12.09 12.10 09.11 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5Emeklilik Yatrm Fonlar Repo Kymetli Maden Deposu Toplam Varlklar Yatrm Fonu Hisse Senedi Tasarruf Mevduat DTH

Tablo II.5. Hanehalk Finansal Varlklarnn Kompozisyonu (Milyar TL, %) 112.09 Milyar TL 209,6 98,2 Pay 49,9 23,4 12.10 Milyar TL 253,8 96,9 Pay 52,7 20,1 9,3 2,0 5,9 6,8 2,5 0,3 0,5 100 09.11 Milyar TL 280,4 106,9 Pay 52,1 19,9

- DTH (Milyar ABD Dolar)Dolamdaki Para DBS+Eurobond

65,235,4 14,1 26,1 24,6 9,0 2,3 1,1 420,4

8,4 3,3 6,2 5,9 2,1 0,5 0,3 100

62,744,6 9,4 28,5 32,6 12,1 1,5 2,3 481,7

58,052,1 8,8 28,3 32,4 14,1 2,2 12,5 537,7

9,7 1,6 5,3 6,0 2,6 0,4 2,3 100

Toplam Ykmllk Toplam Varlk Hanehalk Ykmllkleri/Varlklar (Sa Eksen)Kaynak: BDDK-TCMB, SPK, MKK (1) Hanehalk Varlklar = Tasarruf Mevduat+Dviz Tevdiat Hesab + Dolamdaki Para+DBS+ Eurobond+Hisse Senetleri+Repo + Emek. Yat. Fonlar + Yatrm Fonlar (Aralk 2006dan itibaren).Hanehalk Ykmllkleri, bankalar ve tketici finansman irketlerince kullandrlan krediler (TGA dahil) ve kredi kart bakiyeleri (TGA dahil) ile TOKnin vadeli konut satlar karl borlardan olumaktadr.

Kaynak: BDDK-TCMB, SPK, MKK (1) Tasarruf mevduat ve DTH, katlm fonlarn da iermektedir.

Hanehalknn portfy tercihleri, risk alglamalarna, gelecee ynelik beklentilere ve finansal varlklarn getirilerine gre ekillenmektedir. 2011 ylnn ilk eyreinde en iyi getiriyi reel olarak kle altn salarken, borsa endeksi en kt performans gstermitir. Bu gelime hanehalknn finansal varlklarnn kompozisyonuna da yansmtr (Grafik II.40 ve Tablo II.5). Dviz kurunun istikrarl seyri, ulusal para ve yabanc para cinsinden finansal varlklar arasndaki portfy


________________________________________________________ 25


tercihlerine de yansmaktadr. Kur etkisinden arndrldnda, TP yatrm aralarnn YP yatrm aralarna orannn yllar itibaryla artn srdrd grlmektedir (Grafik II.41).Grafik II. 40. Yatrm Aralarnn Trlerine Gre Reel Getirileri (%)1100 80 60 40 20 0 -20 12.08Borsa Endeksi

Grafik II. 41. Hanehalk TP Yatrm Aralarnn YP Yatrm Aralarna Oran14,8 4,4 4,0 3,6 3,2 2,8 2,4 2,0 1,612.06 03.07 06.07 09.07 12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11 09.11

12.09Kle Altn Euro

12.10Dolar

09.11Mevduat Faizi

(a)

(b)

Kaynak: TK (1) TFE ile reel hale getirilmitir.

Kaynak BDDK-TCMB, SPK, MKK (1) TP Aralar = Mevduat (TL katlm fonlar dahildir) + Repo + DBS + Hisse Senedi +Emeklilik Yatrm Fonlar + Yatrm Fonlar ; YP Aralar = DTH (YP katlm fonlar dahildir)+ DBS + Eurobond,(a) DTH ve Katlm Fonlarnn (YP) cari TL karldr. (b) DTH ve Katlm Fonlar (YP) iin 29.12.2006 kuru esas alnm ve parite etkisinden arndrlmtr.

Ekonomik birimlerin kur riskinin deerlendirilmesi asndan lkenin makro dviz pozisyonunun takibi nem arz etmektedir. 2011 yl Eyll ay itibaryla lkemizin yabanc para ak pozisyonu 59 milyar ABD dolardr. Yllar itibaryla incelendiinde Trkiyede kamu ve reel sektrn yabanc para ak pozisyon, TCMB ve hanehalknn fazla pozisyon, bankaclk sektr ve banka d mali kesimin ise sfra yakn pozisyon tad grlmektedir. Bu erevede, Trk lirasndaki deer kaybndan olumsuz etkilenecek sektrler kamu sektr ile reel sektrdr. 2011 yl Eyll ay itibaryla reel sektr 123 milyar ABD dolar, kamu sektr 48,6 milyar ABD dolar, bankaclk sektr 0,5 milyar ABD dolar ak verirken, hanehalk 59,1 milyar ABD dolar, TCMB 53,9 milyar ABD dolar, banka d mali kesim ise 0,1 milyar ABD dolar fazla pozisyon tamaktadr (Grafik II.42). GSYHye oran olarak bakldnda ise 2011 yl Eyll ay itibaryla Trkiyenin yabanc para ak pozisyonu GSYHnin3 yzde 7,5i olarak gereklemektedir (zel Konu IV.8). TCMB rezervleri art gsterirken, TCMB rezervlerinin yurt d ube ve itirakler hari kalan vadeye gre ksa vadeli d bor stokuna oran yzde 85,3dr. TCMB rezervlerinin yurt d ube ve itirakler hari kalan vadeye gre ksa vadeli d bor stokuna oran 2011 ylnn Haziran ayndaki yzde 96,2lik dzeyinden 2011 yl Eyll ay itibaryla yzde 85,3e gerilemitir (Grafik II.43). Alnan politika nlemleriyle artan rezerv miktarnn nmzdeki dnemde bu oran yukarya ekmesi beklenmektedir.

3

GSYH hesaplamasnda 2011 yl nc eyrei iin tahmin kullanlmtr. Finansal stikrar Raporu Kasm 2011

________________________________________________________ 26


Grafik II.42. Trkiyenin Yabanc Para Ak Pozisyonu (Milyar ABD Dolar) 1,280 60 40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140Kamu TCMB Bankaclk Banka D Mali Kesim Reel Hanehalk TOPLAM Sektr

Grafik II.43 TCMB Rezervlerinin Kalan Vadeye Gre Ksa Vadeli D Bor (KVDB) Stokuna Oran (%) 1110 100 90 80 70 60 50 12.09 12.10 03.11 06.11 07.11 08.11 09.11

12.08

12.09

12.10

09.11

TCMB Rezervleri/KVDB TCMB Rezervleri/Yurtd ube ve tirakler Hari KVDBKaynak TCMB (1) Orijinal vadesine baklmakszn vadesine bir yl ve daha ksa kalan d borlar gstermektedir.

Kaynak: TCMB-BDDK, Hazine Mstaarl (1) Kamu YP ykmllkleri Eyll 2011 iin merkezi ynetim d bor stoku verileri ile merkezi ynetim YP cinsinden ve dvize endeksli i bor stoku verilerinden olumaktadr. (2) Kamu varlk bilgileri 2011 yl Haziran ay sonras iin yeni sistemden elde edilmi, ncesi iin oluturulan veri seti ise eski sistem zerinden raporlanmtr. ki sistemin kod yaps arasnda farkllk vardr. Farkl kod yaplar nedeniyle iki sistemden elde edilen raporlamalar karlatrmak doru tespitlerde bulunmaya imkan vermemektedir.

nmzdeki dnemde, kresel ekonomiye dair belirsizlikler finansal istikrar asndan nemini korumaktadr. Kresel ekonomiye dair belirsizlikler nemini korumaya devam etmektedir. zellikle Euro Blgesi lkelerinin kamu borcuna ilikin sorunlar bankaclk sektrne sirayet ederek kresel ekonomiye dair aa ynl riskleri canl tutmaktadr. Kresel byme grnmndeki bozulmaya kar alnan politika tedbirlerinin yurt ii talep zerinde dengeleyici etkileri olmakla birlikte, kresel sorunlarn derinlemesi ihtimali lkemiz asndan da nemli bir risk unsuru olarak ortaya kmaktadr. Bankamz salkl bilano yaps ve gl politika aralar sayesinde, kresel olumsuzluklarn lkemiz ekonomisi zerindeki etkisini en aza indirecek esneklie sahip olup, ekonomideki gelimeleri yakndan izleyerek yurt ii piyasalarda istikrar salamak iin gerekli tedbirleri almaya devam edecektir. nmzdeki dnemde gerek finansal istikrarn desteklenmesi, gerekse lkemizin dier gelimekte olan ekonomilerden olumlu ynde ayrmas iin OVPde ngrlen mali erevenin uygulanmas ve kurumsal ve yapsal dzenlemelerin hayata geirilmesi de byk nem arz etmektedir. Ayrca, yine OVPde ortaya konulduu ekilde lkemizde tasarruf oranlarn artrc ve enerjide da bamll azaltc yapsal reformlarn gerekletirilmesi ve bu yolla cari aa kalc bir zm salanmas finansal istikrarn desteklenmesi asndan ok nemlidir.


________________________________________________________ 27


________________________________________________________ 28



III. BANKACILIK SEKTR GELMELER VE RSKLERAvrupa merkezli bor krizinin derinlemesi ve gelimi lke ekonomilerinde toparlanmann beklenenden daha yava gereklemesi nedeniyle kresel ekonomiye dair artan belirsizliklere paralel olarak iktisadi faaliyette ivme kayb gzlenmitir. Sz konusu kresel gelimelerin yan sra yurt ii iktisadi faaliyete ilikin gelimeler dikkate alnarak otoriteler tarafndan gerekli tedbirler alnm, TCMB tarafndan piyasaya ihtiyac olan likiditenin zamannda, kontroll ve etkili bir ekilde salanabilmesi iin etkin admlar atlmtr. lkemizde iktisadi faaliyette yln ikinci eyreinden bu yana gzlenen yavalamaya ve kredi artna ilikin alnan tedbirlerin etkisinin kredi faizlerine yansmasna bal olarak kredi art hz makul seviyelere gerilemitir. Ayrca, istihdam koullarndaki iyileme finansal istikrara olumlu katkda bulunmu, hanehalknn ve firmalarn bor deme kapasitesinin artmasyla sektrn aktif kalitesi glenmitir. Net faiz mrjndaki daralmann srmesi ve faiz d giderlerin artmas bankalarn krlln olumsuz etkilemitir. Ancak, lkemiz bankaclk sektrnn sermaye yeterlilii rasyosu, yasal ve hedef rasyolarn olduka zerinde gereklemekte ve gl sermaye yapsn korumaktadr.Arlkl olarak bankaclk sektrnden oluan Trk finans sektr bymesini srdrmektedir. 2009 yl sonundan bu yana bymesini srdren lkemiz finans sektrnn bilano tutar 2011 yl Haziran aynda yllk yzde 25,3 byyerek 1.337 milyar TLye ulam, bu tutarn GSYHye oran ise yzde 111,3 olarak gereklemitir. Sektr aktiflerinin yzde 85,7sini oluturan bankalarn pay geen yln ayn dnemine gre 0,5 puan artarken, dier finansal kurulularn paynda nemli bir deiim bulunmamaktadr (Grafik III.1). Finansal sektrde arln koruyan bankaclk sektrnn toplam varlklar, 2011 yl Eyll aynda 2010 yl sonuna gre nominal yzde 20,6, reel yzde 15,3 artarak 1.214 milyar TLye ykselmitir. Bylece 2010 yl sonunda yzde 91,2 olan bankaclk sektrnn bilano byklnn GSYHye oran ise 2011 ylnn ikinci eyreinde yzde 95,4e ykselmitir (Grafik III.2).Grafik III.1. Finansal Sektrn Bilano Byklnn Dalm (%)1100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0Bankalar3,0 2,9 2,5 1,3 1,2 1,1 1,0 0,7 0,5 0,1 0,1 0,0 85,7

Grafik III.2. Bankaclk Sektrnn Geliimi (Milyar TL, %)11.200 1.100 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Gayrimenk.YO

Men.K.Y.F.

Emek. Fon.

Tket. Fin. .

Port.Yn.ir.

Sigorta ir.

Fin.Kir.ir.

Men.K.YO

Faktoring ir.

Var.Yn.ir.

Gir.Ser.Yat.Ort.

Men.K.Ar.Kur.

Kaynak: BDDK TCMB, TSPAKB, SPK, TSRSB (1) Portfy ynetim irketleri verisi olarak, byklnn deeri kullanlmtr.

ynettikleri

portfy

Kaynak: BDDK TCMB,TK (1) Haziran 2011 itibaryladr.

Bankaclk sektrnde 2011 yl Eyll ay itibaryla faaliyet gsteren 48 bankadan aktif bykl bakmndan ilk 5inin pay yzde 58,8, ilk 10unun pay ise yzde 83,9dur (Grafik III.3). Konsantrasyon mevduatlarda youn olarak gzlenirken, kredilerde daha dktr. Sektrde denmi sermayedeki paylar esas alndnda, 2010 yl sonunda yzde 24,3 olan yabanc hissedarlarn aktif bykl


________________________________________________________ 29

12.07 03.08 06.08 09.08 12.08 03.09 06.09 09.09 12.09 03.10 06.10 09.10 12.10 03.11 06.11Aktifler Aktif/GSYH (Sa eksen)


iindeki pay, 2011 yl Eyll ay itibaryla yzde 25,8 olarak gereklemitir. te yandan, Merkezi Kayt Kuruluu verilerine gre, yzde 17,2 olan halka ak paylar iindeki yabanc paylar da eklendiinde bankaclk sektrndeki yabanc pay yzde 43e ulamaktadr (Grafik III.4).Grafik III.3. Trk Bankaclk Sektrnn Konsantrasyonu (%)100 90 80 70 60 50 40 3012.97 12.98 12.99 12.00 12.01 12.02 12.03 12.04 12.05 12.06 12.07 12.08 12.09 12.10 09.11

Grafik III.4. Bankaclk Sektr Aktif Toplamnn Hisse Yapsna Gre Dalm (%)1100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 12.05 12.06 12.07 12.08 12.09 12.10 09.11 Kamu zel Yabanc Halka Ak31,0 28,0 25,6 25,9 27,2 26,9 25,6 36,5 31,0 28,9 28,9 28,5 28,3 28,4 20,1 18,6 20,7 19,6 20,4 20,5 20,1

lk 10 Banka

12,4

22,4

lk 5 Banka

24,8

25,6

24,0

24,3

25,8

Aktif/Toplam Aktif Mevduat/Toplam Mevduat Kredi/Toplam KrediKaynak: BDDK TCMB

Kaynak: BDDK TCMB (1) Halka ak hisseler iindeki Trk ve yabanc pay ayrtrlmamtr.

Avrupa ekonomilerinde yaanan sorunlar nedeniyle kresel risk itahndaki gerilemenin etkisiyle gelimekte olan lkelere olan sermaye akmlar son dnemde yavalamakta ve kresel ekonomiye dair gvenin zayf seyrini korumas nedeniyle gelimi lke ekonomilerinde kredi talebindeki ivmelenmede yavalama gzlenmektedir. Avrupa ekonomisinde yaanan bor krizinin devam etmesi, ekonomide yaanan skntlarn sosyal ve siyasal yansmalar ile gelimi lkelerde sregelen finansal krlganlklarn zmnde yava kalnmas, kresel bymeye ilikin beklentilerin ktlemesine neden olmaktadr. Bu gelimelere bal olarak Avrupa lkelerindeki firma kredilerine ve bireysel kredilere ynelik talep zayf seyrini korumakta, kredi standartlarndaki sklama devam etmektedir (Grafik III.5). Yksek byme sergileyen gelimekte olan lkelerde, kresel ekonomiye dair belirsizliklerin artmas ve risk itahndaki bozulmaya paralel olarak sermaye akmlar yavalamaktadr. nmzdeki dnemde de sz konusu yavalamann bir sre daha devam edebilecei dikkate alndnda, krizin ardndan gelimekte olan ekonomilerde gzlenen hzl kredi artnda bir miktar yavalama olmas beklenmektedir (Grafik III.6).

________________________________________________________ 30



Grafik III.5. Euro Alanndaki Kredi Standartlar ve Talebi (Yzde)1,270 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 -60 -70 Firma Kredileri 70 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 -60 -70 Bireysel Krediler

Grafik III.6. Kredilerin Yllk Deiimi (%)45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10Arjantin Rusya srail Hindistan Japonya Brezilya Turkiye Msr in Endonezya ngiltere S. Arabistan G. Afrika ABD

01.03 01.04 01.05 01.06 01.07 01.08 01.09 01.10 01.11 10.11

Kredi Standartlar

01.03 01.04 01.05 01.06 01.07 01.08 01.09 01.10 01.11 10.11

Kredi Talebi

2010

2011 H1

Kaynak: AMB, Euro Area Bank Lending Survey, Ekim 2011 (1) Kredi standartlarnn negatif olmas standartlarn gevediine, kredi talebinin pozitif olmas ise kredi talebinin arttna iaret etmektedir. (2) Bireysel kredi talebi konut kredilerine ilikindir.

Kaynak: IMF, IFS 2011 H1 verisi, yln ilk yarsnndaki deiim ylllandrlarak bulunmutur. Japonya verisi yln ilk eyreindeki deiim yllklandrlarak bulunmutur

TCMB tarafndan uygulanan politika bileimi erevesinde alnan ihtiyati tedbirlerin yan sra, BDDK tarafndan son dnemde uygulanan nlemlerin de etkisiyle kredilerin art hznda yavalama gzlenmektedir. Ancak, kresel ekonomiye ilikin belirsizliklerin artmas ve gelimekte olan ekonomilerde sermaye klarnn gzlenmesi finansal istikrara ilikin kayglarn gndemde kalmasna neden olmaktadr. 2011 yl ilk yarsnda yatay seyrini koruyan kur etkisinden arndrlm kredilerdeki artn GSYHye oran yln nc eyreinde snrl bir yavalama gstermitir. Dier yandan, bankaclk sisteminin temel fon kayna olan mevduattaki artn snrl kalmas nedeniyle mevduat artnn GSYHye oran gerilemeye devam etmektedir. Ancak, bankalarca ihra edilen menkul kymetlerin 2011 ylnda kaydettii hzl artn nmzdeki dnemde de devam etmesi durumunda sektr, mevduatn, repo ilemlerinden elde edilen fonlarn ve yurt d bankalara borlarn yan sra yeni bir fonlama kaynana daha kavumu olacaktr. Ayrca, kredi ve mevduat artnn GSYHye oran arasndaki fark tasarruf ana iaret etmekte olup, banka menkul kymetlerinin te ikisinin yurt ii piyasada ihra edilmesi ve arlkl olarak yerli yatrmcnn portfynde bulunmas zel tasarruflarn artmas asndan olumlu olarak deerl

tcmb finansal İstikrar raporu kasim 2011

Documents