tıbbın geleceğine dair.. - sasdersasder.org/content/docs/sunumlar/4/3_8_aysin sermen.pdf ·...
TRANSCRIPT
Tıbbın Geleceğine dair.. Genetik Testler ve Kişiselleşmiş Tıp Anlayışı
B. Aysin Sermen
Daha güçlü..
Daha atletik..
Daha genç..
Daha huzurlu..
Daha mutlu..
Daha akıllı..
Daha sağlıklı..
Daha akıllı ve sağlıklı çocuklar..
Daha zengin olmak..
İhtiyaçlar..
• Sevdiklerimizle daha uzun süre birlikte olmak.
• Bu uzun sürede onlara daha az yük olmak.
• Son günümüze kadar daha sağlıklı kalmak.
• Sevdiklerimizle daha kaliteli vakit geçirmek.
• Daha güzel anılarla gitmek.
İnsan..
Özel olmak
Farklı olmak
Fark yaratmak
«Birey»..
«Birey» olarak özelliklerimizin oluşması için gereken faktörler:
– Genetik temelimiz
– Çevresel faktörler
• Yaşam tarzı
• Beslenme içeriği
• 5N1K
Kişiselleştirilmiş Yaşam..
Yaşamı konusunda pek çok tercihte bulunabilir: • Yaşadığı yer, • Dostları, • İşi, • Mesleği, Ancak tüm yaşam tarzını her gün, her dakika etkileyen iki önemli unsur: • Genetik yapı • Çevresel Faktörler
Neden farklıyız? Genetik Yapımız ve Epigenetik
Epigenetik: DNA dizisinden kaynaklanmayan ancak kalıtsal olarak aktarılabilen, gen ekspresyonundaki değişikliklere sebep olan faktörleri inceleyen bilim dalı. Genomunuzdaki hayaletler..
Neden farklıyız? Mikrobiyom konsepti..
• İnsan vücudu kendi hücrelerinden 10 kat fazla sayıda mikroorganizma barındırır.
• Oto-immün pek çok hastalık ve hatta kanserlerin hem ortaya çıkışında hem de tedavisinde microbiyomun etkisi tartışılıyor.
• Floramızı oluşturan mikroorganizmalarla genomik yapımızın uyumu. – Sindirim
Ya genlerimiz?
Yaşamdan daha fazlasını alabilmek ve yaşama daha fazlasını verebilmek için genlerimizde yer alan bilgiyi bilmek gerek..
MY ONLY LIMIT IS ME
Yaşarken problem çözmeye çalışmaktansa
– Problemi ortaya çıkmadan önce teşhis etmek
– Olası çözüm önerilerini araştırmak
Genler ve Genetik
• İnsan vücudu yaklaşık 100 trilyon hücreden oluşuyor
• Her hücrede 23 çift kromozom yer alıyor (tamamı genom olarak adlandırılıyor).
• Kromozomlar • Neredeyse tüm
hücrelerde aynı genetik içerik mevcuttur.
• DNA-> RNA-> Protein
Neden Farklıyız? Single nucleotide polymorphisms (SNP’s) ve Variations
• İki farklı bireyin genomları ~ 97 % oranında benzerlik gösterir
• Farklılıkların ~ 1%’i tek
nükleotidlik farklılıklardan (SNPs)
• ~2%’si diğer değişikliklerden, kopya sayısı değişimleri ve delesyonlar
• 11-12 milyon SNP
tanımlanmıştır • Fenotipik değişimler ya da
ürün protein yapısında değişiklikler (fonksiyon veya üretim miktarı)
• Sistemsel biyoloji
Farklarımız, + ve –’ler
• Hepimiz «insan» olduğumuz için fiziksel ve kimyasal olarak aynı ya da çok benzer mekanizmalarla işleyen bir sistemimiz var..
• Bu SNP’leri ve varyantları bireylerin tıbbi geçmişleri ile ilişkilendirerek anlamlı istatistiksel verilere ulaşabilir miyiz?
Bugünün tıbbı..
• Tedavi yaklaşımlarındaki gelişmeler. – Kesin tedavisi, tedavi sürecinin en kısa ve en etkin şekilde
planlanması – Hasta ve hasta yakınlarının hayat kalitesini çok daha yüksek
tutma hedefi.
• İlaçlardaki gelişmeler. – Recombinant DNA technologies – Semptom tedavisinden çok hastalığı tedaviye yönelik
yaklaşımlarla geliştirilmiş ilaçlar.
• Görüntüleme sistemlerindeki gelişmeler. – Erken teşhis ve tedavi olgusunun temeli
• Tanı sistemlerindeki gelişmeler. – Erken teşhis ve tedavi olgusunun temeli
Bugün bu sayede..
• İnsan hayatı 65-85 yıl sürüyor..
• Kanser tanı sonrası ilk 5 yıl içinde yaşam oranı yaklaşık %50’lerden %65’lere çıktı..
• Transplantasyonlarla diabet, kemik iliğine dayalı anemiler, lösemiler ve kalıtsal metabolik bozuklukların hatta bazı oto immün defektlerin tedavisi mümkün..
Ancak..
Daha fazlasına ihtiyacımız var..
Bu gelişmeler hayatımıza nasıl yansıyacak? Tıbbın geleceği nasıl şekillenecek?
Bireysel DNA testleri
• Hastalık Risk ve Yatkınlık Testleri
Bireysel DNA Testleri
• Hastalıkların erken tanısı, yatkınlık ve risklerin belirlenmesi
– Hasta olmadan yaşam tarzına yapılacak değişikliklerle hastalığa engel olmayı sağlar
– Hasta olsa bile yaşam kalitesini korumaya yönelik önlemler almaya olanak sağlar
– Hastalık sırasında kullanılabilecek ilaç ve dozajları belirlemek için kullanılabilir.
Bireysel DNA Testleri
• Anne-baba adaylarının genetik taşıyıcılık analizleri ile daha sağlıklı çocuklar
• Preimplantasyon Genetik Tanı- array CGH
• NIPD ile anne karnındayken teşhis
• Yeni Doğan taramaları
Bireysel DNA Testleri- Farmakogenomik Analizler
İlaçlara Cevap/Metabolizma Testleri – Kişiye Olumsuz etkisi olacak ilaçları belirlemek – İlaçların metabolizma sürelerini belirleyerek dozaj ayarlarını gerçekleştirmek
Eşlikçi Tanı – Companion Diagnostics Warfarin Duyarlılığı: CYP2C9 ve VKORC1 yan etkilerle ilişkili Statin-induced myopathy: SLCOB1 genindeki varyasyonlarda Tip –II Diabet: Metformin ATM geni SNP
Böyle bir test öncesi..
• Genetik Danışmanlık
– Sonuçların hayatınıza katacaklarının detaylıca konuşulması gerekir.
– Aile hikayesinin doğru şekilde analiz edilmesi şarttır. (Pedigree analysis)
• Test içeriğinin doğru şekilde sunulması
Test Nasıl Yapılacak?
Test Teknolojileri
NGS platformu: Yeni Jenerasyon Sekanslama
Test içerikleri
• Klinik olarak hastalıklarla ilişkilendirilmiş olan genetik değişiklikler
• «Risk» ve «yatkınlık» genetik alanında çok tehlikeli ifadelerdir..
Test Sonucu..
Bireysel Genetik Harita
Genetik Hastalıkların Yapısı
Monogenetik ve multifaktoriyel hastalıklar var.
Monogenetik
nadir ancak kuvvetli geçiş gösteren hastalıklar- bireyin şimdi ya da gelecekte sahip olacağı hastalıklar
Multifaktöriyel
daha sık rastlanan ve geçiş açısından çeşitli faktörlere bağlılık gösteren hastalıklar
Geri ödemeler
• Amerika’da farklı görüşler var.
• Avrupa’da farklı görüşler var.
• SGK SUT kapsamında genetik tanı ödemeleri
• Sigortalar kapsamında?
Genetik Tanı
• Nasdaq’a kote 4 farklı genetik tanı lab var.
– BRCA’lar ve diğer kanser genleri
• Türkiye’de yaklaşık 30 ruhsatlı genetik tanı merkezi var. (Ağırlıklı sitogenetik çalışmaları)
• 2012 Garanti Kadın Girişimci ödülü
• 2014 British Technology Summit Ödülü