TARİH VE TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI 1Tarih ve Özellikleri Tarihe Yardımcı Bilimler ve Tarihte Zaman

Geçmişte yaşamış olan toplulukları belgeleredayanarak, yer ve zaman göstererek, sebep-sonuçilişkisi içerisinde izleyen ve objektif olarak açıklayanbir bilimdir.Tarihin Özellikleri :1- Geçmiş olayları inceler.2- Belgelere dayanmalı ve objektif olunmalıdır.3- Yer ve zaman belirtilmelidir.4- Sebep sonuç ilişkisi olmalıdır.5- İnsanlar tarafından meydana getirilirler.6-Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Deney ve gözlemyapılamaz.7- Olayın meydana geldiği devrin şartları ve değeryargıları iyi bilinmelidir.8- Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiğiyerde yapılmalıdır.

Coğrafya : Yer bilimiArkeoloji : Kazı bilimiEtnoğrafya : Öz kültür bilimiPaleografya : Yazı bilimiNümizmatik (Meskukat) : Para bilimiSosyoloji : Toplum bilimiKronoloji : Takvim bilimiFiloloji : Dil bilimiHeraldik : Arma bilimiSigilografya : Mühür bilimiAntropoloji : Irk BilimiTarihte Zaman▪ Tarih biliminde olayların oluş sırasınıbelirleme ihtiyacı belli zaman dilimlerininoluşturulmasında etkili olmuştur.▪ Tarihin yüzer yıllık bölümlereayrılmasıyla yapılan bölümlenmeye yüzyıldenmiştir.

▪ Tüm insanlığı etkileyip önemli bir olay ile başlayıp yine önemli bir olayla biten,siyasi, sosyal, ekonomik yönden benzerlikler gösteren dönemlere ise çağ denmiştir.▪ Olayların oluş sırasını belirleyen çizelgelere takvim denmiştir. Güneş yılı ve ayyılı olmak üzere iki çeşit takvim vardır.

Türklerin Kullandığı Takvim Çeşitleri :1-12 Hayvanlı Takvim : Güneş yılı esaslıdır. Her yıla bir hayvan ismi verilir. 12aydan oluşur.2- Hicri Takvim : Ay yılı esaslıdır. İlk kez Hz. Ömer zamanın da kullanılmayabaşlanmıştır. Hicret başlangıçlıdır.3- Celali Takvim : Büyük Selçuklu Devleti’nde Melikşah zamanında ayrıcaHarzemşahlar ve Babürler tarafından da kullanılmıştır. Güneş yılı esaslıdır. İrankökenlidir.4- Rumi (Mali) Takvim : Güneş yılı esaslı bir takvimdir. Osmanlılarda IV. Mehmetzamanında kullanılmaya başlanmıştır. Sadece ekonomik alanda kullanılmıştır. Hicretbaşlangıçlıdır.5- Miladi Takvim : 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Mısırlılarve Romalılar geliştirmiştir. Hz. İsa’nın doğumu (Milad-0) başlangıç kabul edilmiştir.

TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI

Tarih Öncesi Devirler Tarihi Çağlar

Taş Devri Maden Devri İlkçağ Ortaçağ Yeniçağ Yakınçağ(MÖ 3000 – MS 375)Başlangıç:Yazının bulunmasıBitiş :Kavimler GöçüÇağlar içerisinde enuzun olanıdır.

( MS 375 - 1453)Başlangıç:Kavimler GöçüBitiş :İstanbul’un Fethi

(1453 – 1789 )Başlangıç:İstanbul’unFethiBitiş :Fransız İhtilali

( 1789 - ? )Başlangıç:Fransız İhtilaliBitiş :Günümüzdehala devamediyor.

Üç devre ayrılır:a-Kabataş : Araç gereç yapımı yoktur. İnsanlartoplayıcılıkla geçinmektedir. En ilkel ve en uzundönemdir.b-Yontmataş : Ağaç-gereç yapımı başlamıştır.Avcılık başlamış, insanlar mağaralara çekilmiş-lerdir. Mağara duvarlarındaki resimlere ilkdefa rastlanmıştır. Devrin sonlarına doğru ateşbulunmuştur.c- Cilalıtaş : Topraktan araç-gereç yapımıbaşlamış seramik sanatının temeli atılmıştırÜreticilikle birlikte yerleşik hayat başla-mıştır. Hayvanlar evcilleştirilmiştir. Bitkiliflerinden elbiseler yapılmış. Ticaretin temelleriatılmıştır.Not: Cilalıtaş ile Bakır Dönemi arasındaki geçişdönemine Kalkolitik Dönem denir.

Üç devre ayrılır :a-Bakır Dönemi : İnsanlığın ilk kullandığı maden Ba-kırdır. Bakırın kullanılması ile maden devri başlamıştır.b-Tunç Dönemi : İnsanlar bakır ve kalayı karıştırıptunç elde etmişlerdir. Devlet düşüncesi ortaya çıktı veilk site devletleri, arkasından büyük devletler kuruldu.c-Demir Dönemi : Devrin sonlarına doğru yazı bulun-muştur.Tarih Öncesi Devirlerin Özellikleri :1- Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında, kullanılan araç ve gereçlere dikkat edilir.2- Tarih öncesi dönemlere Karanlık Dönemlerde denir.3- Devirler tüm toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.4- Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır.5- İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır.

Tarihi Çağları Özellikleri1- Yazının bulunuşundan günümüze kadar geçen süreyi kapsar.2- Tarih, öğrenmeyi ve araştırmayı kolaylaştırmak içindir çağlara ayrılmıştır.3- Önemli toplumsal olaylar çağ başlangıcı olarak kabul edilmektedir.4- Bütün devirler tüm toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.

İLK ÇAĞDA ANADOLU UYGARLIKLARI ÇEVRE UYGARLIKLARIN ANADOLU’YAETKİSİ

HİTİTLER (ETİLER)►M.Ö. 2000 yılında Kızılırmak çevresine yerleştiler.►İlk Çağ’da Anadolu’da kurulan devletler krallıkla yönetilmekteydi. Krallarıngeniş yetkileri vardı.Hititlerde kral başrahip olarak ayinleri yönetir, başyargıçolarak adaleti uygular, başkomutan olarak orduyu komuta ederdi.►Hititlerde Tavananna denilen kraliçe’de yönetimde söz sahibi idi. Kralolmadığı zaman ayinleri yönetirdi. Başkentleri Hattuşaş’dır.►Hititlerde asillerden oluşan Pankuş Meclisi vardı. Önemli konular bumecliste görüşülürdü. Kral meclise karşı sorumluydu.►Hititliler, Suriye için Mısırlılarla 16 yıl savaş yaptılar. Bu savaşlar sonundatarihte ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması imzalandı (M.Ö. 1280).Hititliler bu antlaşma ile Kuzey Suriye’ye egemen oldular.►Hititliler Anadolu medeniyetinin temelini oluşturur.►Anadolu’da demir çağını başlatmışlardır.►M.Ö. 1800 yıllarında Hititler, Asurlu tüccarlardan öğrendikleri Çivi Yazısınıkullanarak, Anadolu da Tarih Çağlarını başlatmışlardır. Anadolu’da ki ilkyazılı belgeler Asurlu tüccarlar tarafından Kayseri Kültepe’ye getirilentabletlerdir. Hititliler Hiyeroglif (resim) yazısını da kullanmışlardır.► Hititlerin geçim kaynağı tarım ve hayvancılık idi.►Halk soysal sınıflara ayrılmıştı. Kral, ailesi ve soylular en geniş yetkileresahipti. Kölelerin hakları ise yok denecek kadar azdı. Yalnız Hititlerdekölelere bedelini ödeyerek özgürlüklerini elde etmelerine izin verilmiştir.►Hitit kralları öldükten sonra Tanrıya hesap vereceklerine inandıkları içinyaptıkları işleri Anal adı verilen yıllıklara yazdırmışlardır. Böylece ilk tarihyazıcılığı başlamıştır.►Çok tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu’ya “Bin Tanrı İli” denidi.►Frigler, Hitit Devleti’ne son verdiler.

LİDYALILAR►Bugün ki Küçük Menderes ile Gediz nehri arasındaki bölgeye İlk Çağ’daLidya denmekteydi. M.Ö. 7. yy’da Frigler yıkılınca bağımsız hale geldiler.►Lidyalıların başkentleri Sard şehriydi.►Lidyalılar, başkentleri Sard’dan başlayarak Mezopotamya’da Ninovaşehrine kadar uzanan Kral Yolunu yaptılar. Bu yolun güvenliğini sağlayaraktüccarların güvenliğini korudular. Ticaret, Lidyalıların kısa süredezenginleşmesini sağlamıştır.►Lidyalılar Fenike Alfabesini kullanmışlardır.►Lidyalılar tarihte ilk kez altın para kullanmaya başladılar (M.Ö. 700). Budurum ticarette takas usulünün kalkmasına ticaretin kolaylaşmasına yol açtı.►Paralı askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarındaetkendir. Lidya Devleti, Pers saldırıları sonunda yıkıldı (M.Ö.546).

FRİGLER►Hitit Devleti’ni yıkıp Orta ve Batı Anadolu’ya egemenoldular.►Ankara yakındaki Gordion başkentleridir.►Frigler tarıma büyük önem verirlerdi. Toprak tanrısı Kibeleen büyük tanrı olarak kabul edilirdi. Öküz öldürmenin vesaban kırmanın cezası çok ağırdı.►Dokumacılık başta Frigler olmak üzere tüm Anadoluuygarlıklarında gelişmişti.►Frigler, Fenike alfabesini kullanmışlardır►Frig Krallarına Midas ünvanı verilirdi.►Frig Devleti, Kimmerlerin saldırıları sonunda yıkıldı.

URARTULAR►M.Ö. 9. yy’da Van ve çevresinde kurulmuşlardır.►Başkentleri Tuşpa (Van) dır.►Tarım ve Hayvancılık gelişmiştir. Sulama kanallarıyapmışlardır. İlk barajları yaptılar.►Madencilk gelişmiştir.►Uratular öldükten sonra yaşamın devam ettiğineinanırlardı. Bu nedenle mezarlarını ev şeklinde yaparlar,ölünün yanına yiyecek, içecek ve çeşitli eşyalar koyarlardı.►Urartular resim ve çivi yazısını kullanmışlardır.►Urartular Medler tarafından yıkılmışlardır.

İYONYALILAR►İlk çağda Foça ve Milet arasında kalan bölgeye İyonyadenmekteydi. İyonyalılar M.Ö 11. yüzyılda Ege üzerindenburalara gelip yerleşmiş denizci bir toplumdu.►İyonya’da her şehir bir devlet durumundaydı. Bu nedenlearalarında siyasi birlik yoktu. (Efes, Milet, Foça, İzmir )İyonyalılarda hür olanların yönetime katılma hakkı vardı.►Denizcilik ve deniz ticaretine önem veren İyonyalılar busayede oldukça zenginleştiler.►Akdeniz, Karadeniz ve Ege kıyılarında koloniler kurdular.► İyonyalılar Fenike Alfabesini kullanmışlardır►İyonyalılar Yunan tanrılarına da taparlardı. Tanrılar yarıinsan şeklinde düşünülüyordu.►Bilim, sanat ve edebiyata büyük önem vermişlerdir.

■ Anadolu’daki uygarlıklar, Mezopotamya, Mısır,Yunanistan’daki uygarlıklardan etkilenmişlerdir.■ İlk Çağda Fırat ve Dicle nehirlerinin arasındaki kalan bölgeyeMezopotamya denmekteydi.■ Mezopotamya da uygarlığın temeli Sümerlere dayanmaktadırİlk yazı, ilk yazılı hukuk kuralları, ilk takvim, ilk matematikbilgileri Sümerlere aittir. Daha sonra bölgeye hakim olanAkadlar, Asurlular ve Babilliler Sümer uygarlığını daha dageliştirmişlerdir. Göç, istila, ticaret yoluyla çevre ülkelerdeyaymışlardır. Bu durumdan en çok Anadolu uygarlıklarıetkilenmişlerdir.■ Yazı Asurlu tüccarlar tarafından Anadolu’ya getirilmiştir.Anadolu da ki bilimsel çalışmaların, hukuk kurallarının veedebiyat ürünlerinin kaynağını büyük ölçüde Mezopotamyaoluşturur.■ Anadolu’da kullanılan hiyeroglif yazısıyla tıp ve ezacılıkalanında ki gelişmelerin kaynağı ise Mısır uygarlığıdır.■ Yunanlılar daha çok batı Anadolu’da kurulmuş olanİyonyalılar, Frigler ve Lidyalılar üzerinde etkili olmuştur. Buuygarlıkların kullandıkları yazılar din ve inançları üzerindeyunan uygarlığının etkisi oldukça fazladır.■ Anadolu da iki yüzyıl kadar hakim olan Perslerin Anadoluuygarlıkları üzerinde fazla bir etkisi olmamıştır. Çünkü Perslerkültürel alanda Anadolu uygarlıklarından daha geridir.■ MÖ 4. yüzyılda İskender Persleri yenerek Anadolu, Mısır,Mezopotamya, İran ve Hindistan’ı ele geçirmiştir. İskender’in bufaaliyetleri ilk çağın en önemli uygarlık merkezlerininbirleşmesine doğu batı uygarlıklarının birbirlerini etkilemelerineyol açmış, bu durum uygarlık alanındaki ilerlemelerihızlandırmıştır. ■ Batı Anadolu da kurulmuş olan Bergama Krallığı, dünyada ilksağlık evini kurmuşlar, parşömen kağıdını icat etmişler ve çoksayıda mimari eser yapmışlardır.■ M.Ö. 753 yılında İtalya’da kurulmuş olan Roma imparatorluğuAnadolu’ya egemen oldular. Romalılar Anadolu’ya yollar,köprüler, su kemerleri, hamamlar, tapınaklar, tiyatrolaryaptırmışlardır. Bu eserlerden bir kısmı günümüze kadargelmiştir. Bunlardan en önemlileri, Ankara’daki Ogüst Mabedive Roma Hamamı, İstanbul’daki Çemberlitaş ve BozdoğanSukemeri, Antalya’daki Aspendos Tiyatrosudur. Bizanslılardöneminde Anadolu’daki kültürel faaliyetler devam etmiştir.

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ 3GÖÇLER ASYA HUN DEVLETİ (M.Ö. 220 M.S. 216) GÖKTÜRK DEVLETİ (552-659) DİĞER TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYET

İlk Türk Göçleri▪Türklerin ilk yurdu Orta Asya dır.▪Orta Asya doğuda Kingan dağları,batıda Hazar denizi, kuzeyde Altaydağları ve Baykal gölü, güneydeHindikuş dağları arasında yer alır.▪Türklerin bir kısmı anayurtlarınıterk ederek göç etmişlerdir.Göçlerin nedenleri:►İklimin elverişsiz olması►Nüfusun hızla artması ve Türkboyları arasındaki mücadeleler►Hayvanlardaki salgın hastalıklar►Yeni topraklar elde etme arzusu►Otlakların yetersiz hale gelmesi►Komşu devletlerin baskısıGöçlerin sonuçları:►Türkler, gittikleri yerlere hayvanevcilleştirmeyi, madenciliği öğretti.►Orta Asya, Türk Kültürü dünya-nın çeşitli yerlerine yayılmıştır.►Orta Asya da nüfus azalmıştır.►Türkler gittikleri yerlerdeki nüfu-su artırmışlardır.►Yeni Türk devletleri kurulmuştur►Kalabalık nüfuslarla ve farklıdinler ile karşılaşan bazı Türkboyları benliklerini kaybetmişlerdir.

▪ Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.▪ Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır.▪ Çin, Hun akınlarından korunmak için ÇinSeddini yapmıştır(M.Ö. 214)▪ Teoman dan sonra yerine Mete geçti.▪ Mete zamanı devletin en parlak zamanıdır.▪ Mete orduda onlu sistemi kurmuştur.▪ Tarihte ilk kez Türkleri bir bayrak altındatoplamıştır.▪ M.S. 48 de Kuzey ve Güney Hunları olmaküzere ikiye ayrılmışlardır.▪ Güney Hunları Çinlilerin denetimine girdiler.▪ Kuzey Hunlarının bir kısmı batıya çekilerekkavimler göçüne neden oldular.

Kavimler Göçü (375)Kuzey Hunları batıya göç ederken, önlerineçıkan Barbar kavimleri (Süevler, Ostrogotlar,vizizgotlar,Frenkler, Saksonlar) batıya doğrusürmüşlerdir. Bu olaya kavimler göçü denir.Kavimler Göçünün Sonuçları:▪ Roma İmparatorluğu doğu ve batı diye ikiyeayrıldı (395)▪ Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı. (476)▪ Avrupa da feodalite rejimi ortaya çıktı.▪ İlk Çağ bitti. Orta çağ başladı.▪ Avrupa da, Avrupa Hun Devleti kurulmuştur.▪ Skolastik düşünce yayılmıştır. (Skolastikdüşünce belli bir fikre belli bir inanışa körükörüne bağlı olmaktır.)▪ Avrupa 100 yıl karışıklık içinde kalmıştır.▪ Avrupa’nın bugün ki milletleri meydana geldi▪ Barbar kavimler arasında Hristiyanlık yayıldı

AVRUPA HUN DEVLETİ (375-469)▪ Avrupa da kurulan ilk Türk devletidir. DevletiBalamir , Orta Macaristan da kurmuştur.▪ En güçlü hükümdarı Attila dır.▪ Attila, Doğu Roma’yı vergiye bağladı.▪ Attila, Batı Roma üzerine iki sefer yaptı.▪ Attila dan sonra yerine geçenler bütünlüğükoruyamadılar ve devlet yıkıldı.▪ Avrupa da kalan Hunlar buradaki kavimlerlekaynaşarak Türklüklerini kaybettiler.

▪ Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir▪ Bumin Kağan, Avarlara karşı isyanederek merkezi Ötüğen olan devletikurmuştur.▪ Devletin batı kısımlarını, İstemi Yabguyönetmiştir.▪ İstemi Kağan, Akhun devletine son verdive İpek yolunu ele geçirdi.▪ Bumin Kağan dan sonra yerine MukanKağan geçmiştir.▪ En güçlü hükümdarı Mukan Kağan dır.▪ Devlet Doğu ve Batı Göktürkleri diye ikiyeayrıldı. Bu kollar daha sonra Çin’inegemenliğini kabul etmişlerdir.

II.GÖKTÜRK DEVLETİ (Kutluk Devleti)

▪ Kutluk, Çin hakimiyetinden kurtularakÖtüğen de devleti kurmuştur. Kutluk’aderleyip toparlayan manasında “İlteriş”ünvanı verilmiştir.▪ İlterişten sonra yerine Kapkan Kağangeçti.▪ Bilge Kağan, devleti kardeşi Kültiğin veVezir Tonyukuk’un yardımıyla yönetti.Devletin en parlak zamanı bu devirdeyaşandı.▪ Tonyukuk, Kültiğin, Bilğe Kağan adlarınaOrhun Yazıtları dikilmiştir.▪ Basmil, Karluk, ve Uygurlar birleşerek II.Göktürk Devletine son verdiler.

UYGURLAR (745-840)▪ II. Göktürk Devletine son veren, KutlukKül Bilğe Kağan tarafından kurulmuştur.▪ İlk yerleşim yerleri Karabalasagun dur.▪ Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türktopluluğudur. Bu nedenle tarım, sanat veticarette ilerlemişlerdir. Su kanallarıyapmışlar. Kasaba ve kentler kurmuşlardır.▪ Siyasi tarihlerinin en önemli olayı Talassavaşıdır(751). Bu savaşta TürklerÇinlilere karşı Arapları desteklemişlerdir.▪ Uygurlar matbaayı ve kağıdı kullanan ilkTürk devletidir.▪ Mani dini Uygurların içinde yayıldı. Budinin, hayvansal gıda yemeyi ve savaşmayıyasaklayıcı özellikleri, Uygurların millibenliklerini yitirmelerine yol açtı.▪ Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.

KIRGIZLAR▪Uygurları yıkarak merkezi Ötüğen olandevleti kurdular.▪Manas destanı ünlüdür.AVARLAR (562-805)▪ Orta Asya da kurdukları devletGöktürkler tarafından yıkılınca, batıyagöç edip Orta Avrupa’da devlet kurdular.▪Türk tarihinde ilk kez İstanbul’ukuşatmışlardır.▪ Benliklerini yitirip Hıristiyanlaştılar.▪ Franklar tarafından yıkılmışlardır.TÜRĞİŞLER▪ Isık gölü civarın da yaşadılar. Türk tari-hinde ilk kez parayı kullandılar.▪ Yerleşik hayat sürdüler.▪ İslamiyet’in Orta Asya da yayılmasınıönlediler.HAZARLAR▪ Karadeniz, Hazar denizi arasında ya-şadılar ve Museviliği benimsediler.▪ İslamiyet’in Kafkaslarda yayılmasınıönlediler.▪ Rus Prensliği tarafından ortadankaldırıldı.BULGARLAR▪ Orta Asya dan göç eden BulgarlarKafkasya da bir devlet kurdular.▪ Hıristiyanlaşarak yada SlavlaşarakTürklüklerini kaybettiler.KUMANLAR (Kıpçaklar)▪ Balkaş-İrtiş dolaylarında yaşadılar.▪ Bizans ile anlaşıp Peçenekleri yendiler▪ Moğollar tarafın dan yıkılan Kumanlardaha sonra Türklüklerini kaybettiler .OĞUZLAR (Uzlar)▪ Batıya gelerek Balkanlara yerleştiler.▪ Bir kısmı Bizans hizmetine girmişlerdir.Bizans ordusundaki Uzlar, Malazgirt sa-vaşında Selçuklu saflarına geçmişlerdir.PEÇENEKLER▪ Volga ve Tuna arasına yerleştiler.▪ Ruslarla 150 yıl mücadele ettiler.▪ Bizans ile ittifak yapan Kumanlar tara-fından yıkıldılar.

Devlet Yönetimi▪ Devletin başında Hakan, Kağan, Han ünvanlarınıtaşıyan hükümdarlar vardı. Yabgu, Han dan sonragelen en büyük makamdır.▪Türk hükümdarlarına yönetme hakkının Tanrıtarafından verildiğine inanılıyordu. Bu inanışa Kutdenilmekteydi.▪ Devlet işleri Kurultay denilen mecliste görüşülürkarara bağlanırdı.▪ Ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılırdı.(Osmanlıya kadar) Bu gelenek Türk devletlerinin kısasürede yıkılmasına neden olmuştur.

Sosyal ve Ekonomik Yaşam▪ Türkler göçebe bir hayat yaşarlardı.▪ Geçim kaynakları hayvancılıktır.▪ İlk yerleşik hayata geçen Türkler, Uygurlar dır.Yerleşik hayata geçişle beraber ticaret, tarım, mimarive sanatta gelişmeler meydana geldi.▪ Türkler pantolon, çizme, iç çamaşır giymişler vebunları Avrupalılara öğretmişlerdir.

Dil, Edebiyat ve Yazı▪ Eski Türklerde dil Türkçe idi. Asya Hunlarının OğuzKağan, Göktürklerin Ergenekon, Uygurların Türeyiş veGöç, Kırgızların Manas destanları vardı.▪ Kıpçak - Oğuz Türklerinin mücadelelerini konu alanDede Korkut Hikayeleri de Türklerin önemli biredebiyat ürünüdür.▪ Türkler, Göktürk, Uygur, Arap, Latin alfabelerinikullanmışlardır. Orhun abideleri ilk yazılı eserlerdir.Bu yazıtlar Türk adının ilk geçtiği metinlerdir.

Din , Hukuk, Bilim ve Sanat▪ Göktanrı inancı çok yaygındı.Din adamlarına Kamve Şaman, dini törenlerine Yuğ denirdi. Türkler ölüyleberaber eşyalarını da gömerler, mezarlarının başınada Balbal adı verilen taşları dikerlerdi. MezarlarınaKurgan denilirdi. Maniheizm, Budizm, Musevilik, Hıris-tiyanlık ve Müslümanlık dinleri Türkler arasında yayıldı▪ Yazılı hukuk gelişmemiş, buna karşılık yazısızhukuk (töre) gelişmiştir.▪ Türklerin Astronomi alanında geniş bilgi birikimivardı. Bir yılı 365 gün ve 5 saatten biraz fazla olarakbulmaları, On İki Hayvanlı Türk Takvimi bununkanıtıdır.▪ Demircilik, maden işlemeciliği, süs eşyaları,dokumacılık san atları gelişmiştir.

İSLAM TARİHİ 4İslamiyet’ten Önceki Durum Hz. Muhammed Dönemi Savaş ve Seferleri Dört Halife Devri (632-661) Emeviler Dönemi(661-750) İslam Kültür ve Uygarlığı▪ İslamiyet’ten önce Ortadoğu da Bizans veSasani İmparatorluğu olmak üzere iki devletvardı.▪Arap yarımadası, Yukarı Arabistan, Hicaz veYemen (Güney Arabistan ) olmak üzere üçBölgeye ayrılırdı. Mekke, Medine, Hayber veTaif Hicaz bölgesinin önemli şehirlerindendi.▪ Arapların kutsal saydığı Kabe Mekke’deydi.▪ Halk Bedevi ve Şehirli diye ikiye ayrılırdı.▪ Arapların taptığı putlar Kabe de bulunuyordu.▪ Kölelik gelişmişti.▪ Ayrı ayrı kabileler halinde yaşarlardı. Kabilelerarasında kan davaları yaygındı. Kadınlara önemverilmezdi. Kız çocukları diri diri gömülürlerdi.▪ Şiir ve Edebiyat gelişmişti.

İslamiyet’in Doğuşu▪ Annesi Amine, babası Abdullah dır.Hz.Muhammed Mekke de 571 yılında doğdu.Doğmadan önce babasını kaybeden Hz.Muhammed, altı yaşına kadar süt annesiHalime’nin yanında kaldı. Altı yaşında ikenannesini kaybetmiştir. Annesinden sonra dedesiAbdülmüttalib’in yanında kalmıştır. Dedesi deölünce amcası Ebu Talip’in himayesine girdi.Ticaretle uğraşan amcasının yanında, ticaretyapmaya başladı.▪ Doğruluğu ve dürüstlüğü ile ün kazandı.“Muhammed-ül Emin” ismiyle anılmaya başladı▪ 25 yaşında iken Hz. Hatice ile evlendi.▪ İlk vahiy 40 yaşın da iken, Nur dağının Hıramağarasında Cebrail tarafından getirildi(610).Bu olay Hz. Muhammed’in Peygamberliğinin veİslam dininin başlangıcı oldu. Hz. Muhammed ilkönce yakınlarını İslam’a davet etmeye başladı.▪ İlk Müslüman olanlar Hz. Hatice, Hz.Ebubekir, Hz. Ali ve Hz. Zeyd’dir.▪ İslamiyet’in insanları eşit kabul edip köleliğekarşı çıkması, putlara karşı çıkması üzerineMekkeli müşrikler, Müslümanlara baskı yapmayabaşladılar. Hz. Muhammed, Müslümanlaraeziyet edilmesi üzerine bir kısmınınHabeşistan’a hicretine izin verdi.▪Akabe biatlarını gerçekleştiren MedineliMüslümanlar, Hz. Muhammed’i Medine’ye davetetmişlerdir.▪Akabe Biatlarından sonra bir kısımMüslümanlar da Mekke’den Medine’ye hicretetti(622).Hicretin Önemi▪Medine’de İlk İslam Devleti kurulmuş, Hz.Muhammed bu devletin başkanı olmuştur.▪ Hicri takvimin başlangıcı oldu.▪ Muhacir ve Ensar kardeş ilan edildi.▪İslamiyet’in yayılışı hızlandı.

Hz. Muhammed’in katıldığı savaşlara “Gazve” katılmadığı savaşlarada “Seriye” denir.1-Bedir Savaşı (624) Hicretten sonra Müslümanların Mekke dekalan mallarının yağmalanması üzerine savaş başladı.Sonuçları:▪Müslümanlıların Mekkelilere karşı kazandığı ilk zaferdir.▪Esir alınan Mekkeliler on müslümana okuma yazma öğretmesikarşılığında serbest bırakıldı.▪Şam ticaret yollarının egemenliği, kısmen Müslümanların eline geçti.Uhut savaşına neden oldu.2-Uhut Savaşı (625): Mekkelilerin Bedir savaşının intikamını almakistemesinden dolayı savaş yapılmıştır. Hz. Muhammed’in emirlerineuymayan okçular yenilgiye yol açtı. Böylelikle peygambere itaatinönemi ortaya çıktı. Savaş sonunda Yahudilerin bir kısmı Medine’nindışına çıkarıldılar.3-Hendek Savaşı (627): Mekkelileri Müslümanları yok etmekistemelerinden dolayı savaş çıkıyor. Müslümanlar Selman-ı Farisi’ninönerisi ile çevrelerine hendek kazarak savunma savaşı yapıyorlar.Savaş sonunda müşrikler yenilmişler ve böylece Müslümanları yokedemiyeceklerini anlamışlardır. Bu savaş Mekkelilerin Müslümanlarüzerine son seferidir. Bu savaştan sonra, Müslümanlar taarruzageçmiştir. Ayrıca savaştan sonra ilk İslam Hastahanesi kurulmuştur.4-Hudeybiye Anlaşması (628): Hz. Muhammed hac vazifesiniyapmak için Mekke’ye doğru hareket eder. Müşrikler peygamberimiziMekke’ye almayarak Hudeybiye antlaşmasını imzaladılar. Buanlaşmanın önemi şudur :▪Bu anlaşma ile Mekkeliler ilk kez Müslümanları hukukentanıdılar. Müslümanların aleyhine gözükse de sonra Müslümanlarınlehine sonuçlanmıştır.5-Hayber’in Fethi (629): Medine den gönderilen Yahudilerinolumsuz faaliyetleri üzerine Hayber alınmıştır. Böylece Şam ticaretyolunun güvenliği sağlandı. Ayrıca Hayber Müslümanların ilk fethidir.İlk kez haraç alınmıştır.6- Mute Savaşı(629): Bizansa karşı yapılan ilk savaştır.7-Mekke’nin Fethi (630): Hz. Muhammed MekkelilerinHudeybiye Anlaşmasını bozması üzerine Mekke’yi fethetti. BöyleceMekke Müslümanların eline geçti. Kabe putlardan temizlendi.Mekke’nin fethi Arap Yarımadasında olacak fetihlerikolaylaştırmıştır.8-Huneyn Savaşı (630): Mekke’den kaçan putperestlerin TaifYahudileri ile birleşip Mekke’yi geri almak istemeleri sonucundayapıldı. Savaşı sonunda Taif kuşatılmış ise de alınamamıştır. Ancakbir yıl sonra kendiliğinden teslim olmuştur.9-Tebük Seferi(631): Bizans İmparatorunun Arabistan üzerinesefere çıktığı haberinin alınması üzerine bu sefer düzenlendi. Fakatasılsız olduğunu öğrenerek geri dönmüştür.Bu sefer Peygamberi-mizin son seferidir.10-Veda Haccı ve Hutbesi (632) : Hz. Muhammed son kezMekke’ye giderek onlara bir hutbe okumuştur. Arkasından Medine’yedönen hz. Muhammed hayatını kaybetmiştir. Böylece dört halifedönemi başlamıştır.

Hz. Ebubekir Dönemi (632-634) :▪ Yalancı Peygamberlerle, dinden dönenlerle,zekat vermeyenlerle mücadele edildi.▪ Halifeye, devlet memurlarına maaş bağlandı.▪ Kuran-ı Kerim kitap haline getirildi.▪İlk kez Arap yarımadası dışında fetihlerebaşlandı. Suriye ve Irak üzerine bir ordugönderildi. Bizans ile Yermük Savaşını yaparakBizans’ı yendi(634). Bu sefer Suriye’nin fethineortam hazırladı.Hz. Ömer Dönemi (634-644):▪Ecnadin Savaşıyla Suriye’nin Fethitamamlandı. İran ile Kadisiye ve NihavendSavaşları yapılarak İran alınmıştır. Dört halifedönemi içerisinde en çok fetihlerin yapıldığıdönemdir.▪Topraklar yönetim birimlerine ayrıldı.▪İlk kez divan kuruldu ve Kadılık sistemioluşturuldu.▪İlk düzenli ordu kuruldu. “Ordugah” şehirlerikuruldu. İkta sistemi kuruldu.▪Devlet Hazinesi (Beytül Mal) oluşturuldu.▪Hicri Takvim ilk kez kullanılmaya başlandı.▪Hz. Ömer İranlı bir köle tarafından şehit edildi.Hz. Osman Devri (644-656):▪Libya, Tunus fethedildi. Türkler ile savaşlarbaşladı. Kıbrıs vergiye bağlandı. İlk İslamDonan- ması Suriye valisi Muaviye tarafındankuruldu Bizans donanması ile ilk savaşyapılmıştır.▪İlk kez Kuran-ı Kerim çoğaltılmıştır.▪Hz. Osman’ın memurlukları kendi soyundanolan Emevilere vermesi üzerine, İslam dinidekiilk karışıklıklar ortaya çıkmıştır.▪Hz. Osman şehit edilmiştir.Hz. Ali Dönemi(656-661) :Cemel Vakası (Deve Olayı) : Hz. Talha,Zübeyir, Ayşe, Muaviye, Hz. Osman’ınkatillerinin bulunmasında gevşek davranan Hz.Ali’nin halifeliğini tanımadılar. İki grup arasındakimücadeleyi Hz. Ali kazandı. Mücadeleyikazanan Hz. Ali Küfe’yi başkent yaptı.Sıffın Savaşı ve Hakem Olayı : Hz. Muaviye,Hz. Osman’ın katillerini yakalama bahanesi ileharekete geçmiş bu olay Sıffın Savaşına nedenolmuştur. Hz. Ali galip gelecekken mızraklarınucuna Kuran-ı Kerim yapraklarının takılmasısavaşın durmasına ve Hakem olayına nedenolmuştur. Hakem olayından sonra Müslümanlar,Hz. Ali taraftarları, Hz. Muaviye taraftarları veHariciler olmak üzere üçe ayrılmıştır.▪Hariciler 661’de Hz.Ali’yi şehit etmişlerdir. Budönemde iç karışıklıklar çok olduğu için yapılanfetihler durmuştur. Böylece dört halife dönemibitmiş Emeviler dönemi başlamıştır.

▪Hz.Ali’nin ölümü ile Muaviye’nin halifeliğikesinleşmiştir.▪Hz. Muaviye ölmeden önce oğluYezid’i halife ilan etmiştir. Böylecehalifelik babadan oğla geçen bir saltanathaline dönüşmüştür.▪Yezid kendisinin halifeliğini tanımayanHz.Muhammed’in torunu Hz.Hüseyin’iKerbela’da öldürdü. Böylece Hz.Osmanzamanında başlayan ilk karışıklık, Hz. Alizamanında ilk ayrılıklara, Yezid döne-minde kesin ayrılıklara döndü.▪Halife Abdülmelik döneminde, ilk İslamparası bastırılmış ve Arapça resmi dilolarak ilan edilmiştir.▪ Tarık bin Ziyad tarafından KadiksSavaşıyla İspanya fethedilmiştir(711).Müslümanların Avrupa da ilerleyişiPuvatya Savaşında Franklara yenilmeleriile durmuştur(732).▪Emeviler Arap milliyetçiliği yapmaları,halifelerin saraya kapanmaları, peygambersoyuna iyi davranmamaları yüzündenyıkılmışlardır.

Abbasiler Devri (750-1258)▪İlk Abbasi halifesi Ebul Abbas Abdullahtır. Bu dönemde Çinliler ile Talas Savaşıyapıldı(751). Bu savaşta Türkler Araplarıtutmuşlardır. Bu savaştan sonra TürklerMüslüman olmaya başladılar.▪Abbasiler, Emevilerin izlemiş olduğuArap milliyetçilik politikasını terk ederekbaşka milletlere de devlet kademesindeyer vermeye başladılar. Özellikle Türklerleilişkiler kurdular.▪Abbasilerin en parlak dönemi, HarunReşit zamanıdır. Bu dönemde başkentBağdat, Ortadoğu’nun en önemli kültürmerkezi haline geldi.▪Harun Reşit’in oğullarından Me’mun veMu’tasım zamanlarında Türkler ile olanilişkiler gelişti. Memun zamanında Türklerdevlet kademesinde yer almayabaşlamışlardır.▪Me’mun, Bağdat’ı koruma amacı ile Türk-lerden oluşan Semerra şehrini kurmuştur.▪Bizans sınırına yakın yerlerde Avasımşehirleri kurularak Türkler buralarayerleştirildi.▪Moğolların saldırıları sonucunda yıkıldılar

Endülüs Emevi Devleti:▪ İspanyada kurulmuştur. BaşkentiKurtuba en önemli ilim merkezidir. Bilim vekültür alanındaki gelişmelere çok önemvermişlerdir.

Devlet Yönetimi▪Medine de kurulan İslam devletininbaşkanı Hz. Muhammed idi.▪Hz.Muhammed den sonra“Halifelik”makamı ortaya çıktı. Dört halife dev-rinde halifeler seçimle iş başına gel-diklerinden, bir nevi cumhuriyet vardı.▪Hz. Ömer zamanında ülke illereayrılarak, illere valiler ve kadılaratandı.Hz. Ömer Divan Teşkilatınıntemellerini attı.▪Merkez önce Medine, Hz. Alidöneminde Kufe, Emeviler dönemindeŞam, Abbasiler döneminde Bağdatolmuştur.▪Emeviler döneminde halifelik baba-dan oğula geçerek saltanat halini aldı.▪Emeviler, muhafız ve posta teşkilatıkurdular.▪Abbasiler döneminde vezirlik teşkilatıkuruldu.

Sosyal ve Ekonomik Hayat▪Hz. Ömer ilk defa devlet hazinesinikurdu(Beytül Mal). Hazinenin başlıcagelir kaynakları: Öşür, Haraç, Cizyevergileri, Zekat ve Sadaka, Ganimet,Hayvan sayısına göre alınanvergilerdir.▪İnsanların en önemli geçim kaynağıtarım, hayvancılık ve ticaretti.

Din ve İnanış▪İslam dininin temeli Kuran-ı Kerim’dir.▪Hz. Ebubekir Kuran-ı Kerim’i kitaphaline getirmiştir.▪Hz. Osman Kuran-ı Kerim’içoğaltmıştır.

Yazı, Dil-Edebiyat, Bilim-Sanat▪ Emevi halifesi Abdülmelik Arapçayıresmi dil ilan etti. Arapça zamanlagelişerek bilim ve kültür dili halinegeldi. Mimari en çok Emevilerdöneminde gelişti.▪Cabir İbn-i Hayyam, modernkimyanın kurucusu oldu. İbn-i Sina’nınKanun adlı tıp kitabı yüzyıllarcaAvrupa da ders kitabı olarak okutuldu.▪ Eğitimde en önemli gelişme Abbasi-ler döneminde oldu. Halife Me’mun’unBağdat’ta açtırdığı Beyt’ül ikme ilkyüksek öğretim kurumu oldu. EndülüsEmevileri’nde Kurtuba MedresesiHıristiyan öğrencilerinde eğitimgördüğü bir yerdi.

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ 5TÜRKLERİN İSLAMİYET’E GİRİŞi KARAHANLILAR (840-1212) BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157) KÜLTÜR VE UYGARLIK▪Hz.Ömer’in Sasani Devletini yıkmasıylaberaber Türkler ile Araplar komşu oldu.▪Hz.Osman zamanında Türkler ileAraplar ilk mücadelelerini etmişlerdir.▪Emevilerin Arap milliyetçiliği politikasıizlemeleri, İslamiyet’in Müslümanlararasında yayılmasını önlemiştir.▪Abbasilerin Türklere değer vermesi ileArap ve Türkler arasındaki ilişkiler dahada gelişmeye başladı.▪Talas savaşında (751) Türkler, Çinlilerekarşı Arapları desteklemişlerdir.Talas Savaşının Önemi:▪Orta Asya Çin egemenliğine girmektenkurtuldu.▪İslamiyet Türkler arasında yayılmayabaşladı.▪Bu olay Türk İslam Tarihinin başlangıcıoldu.▪Müslümanlığı kabul eden ilk Türk boyuKarluklardır. Bunu Yağma ve ÇiğilTürkleri takip etmiştir.▪Talas savaşı kağıt, matbaa, barut vepusula gibi teknik buluşların dünyayayayılmasında etkili oldu.Türklerin İslamiyet’e GirmelerininNedenleri:▪Eski Türk dini ile Müslümanlık arasın-daki benzerlik,▪Türk toplumu yapısının İslamiyet ilebağdaşması,▪İslam Medeniyetinden Türklerin etkilen-mesi,▪Çin ve Müslümanların arasında kalanTürklerin, tarihi düşmanlarına karşılıkMüslümanları tercih etmeleri,▪ Türklerin Müslüman tüccarlar ile ticaretyapması,▪ Abbasiler’in ırkçı bir politika takipetmemesi,Türklerin İslamiyet’e Hizmetleri:▪İslamiyet’in yayılmasında etkili oldular.▪Haçlı seferlerine başarıyla karşıkoydular.▪Halifeliği dış tehlikelere karşı korudular▪İslam ülkelerinde bilimin gelişmesinisağladılar.

▪Karahanlı Devleti, Karluk, Yağma ve Çiğiladlı Türk boylarından meydana gelmekteydi.▪Bilge Kül Kadir Han tarafından BatıTürkistan da kurulmuştur.▪Satuk Buğra Han zamanın da İslamiyet’ikabul ettiler. Karahanlılar ilk Türk Müslümandevletidir.▪Karahanlılar, Gazneliler ile birleşerekSamanoğullarına son verdiler. Gazneliler ilede mücadele etmişlerse de yenilmişlerdir.▪ İlk ticari amaçlı kervansaraylar Karahanlılartarafından yapılmıştır.▪ Resmi dil olarak Türkçe’yi kullanmışlardır.▪Türk İslam Tarihine ait ilk edebi eserler, budönemde ortaya çıkmıştır. Eser Yazarı-Kutadgu Bilig -------------Yusuf Has Hacip-Divan-ı Hikmet -----------Ahmet Yesevi-Divan-ı Lügat-i Türk -----Kaşgarlı Mahmut-Atabet-ül Hakayık --------Edip Ahmet Yükneki▪Devletin en parlak zamanı, Yusuf Kadir Hanzamanıdır.▪Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra devletDoğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.▪Doğu Karahanlılara Karahitaylar, BatıKarahanlılara ise Harzemşahlar son vermiştir.

GAZNELİLER (963-1187)▪ Samanoğullarının Horasan Valisi Alp Tekin,bu devletin zayıflamasından yararlanarakAfkanistan’da ki Gazne şehrine egemenolarak devletini kurmuştur.En parlak dönemiGazneli Mahmut zamanıdır.▪Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer yaptı.Bu seferlerde büyük başarı kazandı veHindistan da İslamiyet yayılmaya başladı.▪Gazneli Mahmut, Karahanlılar ile birleşerekSamanoğulları’na son verdi.▪Gazneli Mahmut Abbasi Halifesini, ŞiiBüveyhioğullarının baskısından kurtardığı içinhalife, Mahmut’a “Sultan” ünvanını verdi.Böylece Gazneli Mahmut, Sultan ünvanınıkullanan ilk Türk hükümdarı olmuştur.▪Sultan Mesut dönemin de, Tuğrul ve ÇağrıBey komutasındaki Selçuklular ileDandanakan Savaşı yapıldı(1040).Gaznelilerbu savaştaki yenilgiden sonra, bir dahatoparlanamayarak yıkılışa geçtiler.▪Gazneliler, Gurlular tarafından yıkıldı.

A-Kuruluş Devri▪Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun, Kınık Boyu’namensuptur.▪Selçukların atası kabul edilen Dukak, Oğuz YabğuDevletinde Subaşıydı. Dukak’ın ölümünden sonra yerineSelçuk Bey geçti.▪Selçuk Bey, Oğuz Yabğusu ile arası açılınca, kendine bağlıkuvvetlerle Cent şehrine yerleşti. Burada İslam dinini kabul etti.▪Selçuk Bey’den sonra yerine oğlu Arslan Yabğu ğeçti.Gazneli Mahmut, Arslan Yabğu’yu yakalatarak hapsettirdi.▪Arslan Yabğu’nun ölümünden sonra Selçukluların başınaSelçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Bey geçti.▪Tuğrul ve Çağrı Bey Gazneliler ile Dandanakan Savaşınıyaptılar(1040).Dandanakan Savaşı’nın Sonuçları:1-Gazneliler yıkılış dönemine girerken Selçuklularda yükselmedönemi başladı.2-Devletin merkezi Nişabur dan Rey’e taşındı.3-Tuğrul Bey sultan ilan edildi ve Selçuklu Devleti resmenkuruldu.▪Bu dönemde Selçuklular Bizans ile Pasinler Savaşını yaptı(1048). Bu savaş Selçukluların Bizans ile yaptığı ilk savaş veilk zaferdir.B- Yükselme Devri▪Tuğrul Bey’in ölümünden sonra yerine Alp Arslan geçti.▪ Alp Arslan Kars, Gürcistan ve Ani Kalesini ele geçirdi.▪ Bizans ordusu Türk akınlarını durdurmak ve Türkleri Anadoludan atmak için Türkler ile Malazgirt Savaşını yaptı(1071).Malazgirt Savaşının Önemi :1-Anadolunun kapıları Türklere açıldı.2-Türkiye tarihi bu savaşla başladı.3-Bizans vergiye bağlandı .▪ Alp Arslan dan sonra oğlu Melikşah hükümdar oldu.▪ Melikşah zamanı Selçuklular’ın en parlak dönemidir.▪Vezir Nizam’ül Mülk, Nizamiye Medreselerini ve İktasistemini kurarak devletin yükselmesinde önemli rol oynadı.C- Yıkılma Devri▪Melikşah’ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı. Budurum merkezi otoritenin zayıflamasına neden oldu.▪Sultan Sancar’ın, Karahitaylılar ile yaptığı Katvan Savaşını(1141) kaybetmesi devletin zayıflamasına zemin hazırladı.▪Sultan Sancar’ın Oğuz isyanını bastıramaması ve ölmesiüzerine Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı.▪Devletin yıkılmasında: Haçlı seferleri, Türkmenlerin devleteküstürülmeside etkili olmuştur.▪Büyük Selçuklu Devletinin zayıflamasından sonra bu aileyemensup kişiler; Anadolu Selçukluları, Suriye Selçukluları,Kirman Selçukluları, Irak Selçuklularını kurdular.

1-Devlet Yönetimi▪Ülke hanedan üyelerinin ortak malı idi. Bu durum devletlerin kısasürede yıkılmasına neden olmuştur.▪Devletin başında Sultan,Han,Hakan ünvanlı bir hükümdar bulunurdu.▪Sultandan sonra en yetkili kişi Vezirdi. Sultanın eşi “Hatun” dayönetimde söz sahibi idi.▪Sultandan sonra yerine oğlu hükümdar olurdu. Para bastırmak, hutbeokutmak hükümdarlık simgelerindendi.▪Devlet işleri Divan adı verilen bir kurulda görüşülürdü.Divana Vezirbaşkanlık ederdi.▪Ülke yönetim bakımından eyaletlere ayrılmıştı. Eyaletleri yönetenŞehzadelerin yaşları küçük ise yanlarına Atabeyler gönderilirdi. Atabey,şehzadenin askerlik, yönetim ve eğitim bakımından yetişmesini sağlardı.▪Mahkeme, adalet ve hukuk işlerine Kadılar bakardı.2-Ordu▪Onlu sisteme göre ordularını teşkilatlandıran Karahanlılar da orduyuSubaşı denilen ordu komutanı idare ederdi. Savaşlarda en çok kullanılantaktik “Turan Taktiği” idi.▪Gazne ordusu farklı milletlerden oluşuyordu. Bu durum Gaznelilerin kısasürede yıkılmasına neden olmuştur.▪Selçuklu ordusu ise daha teşkilatlı idi. Büyük Selçuklular ordularını üçebölmüşlerdi:-Gulam Askerleri (Hassa Ordusu): Genellikle savaş sonunda esir edilengençlerden oluşuyordu.Hükümdarın yanında bulunan ve maaş alanaskerlerdi.-İkta Askerleri: Selçukluların askeri teşkilatta yaptığı en önemli yeniliktir.Komutan veya askerlere hizmet karşılığı verilen topraklara “İkta” denirdi.İkta sahipleri bu toprakların karşılığında asker beslerlerdi. Bu askerlere“İkta Askerleri” denirdi. Bu uygulama ile devlet hazineden paraharcamadan güçlü bir orduya sahip olmuş, üretimde süreklilik,topraklarda güvenlik sağlanmıştır.-Yardımcı Kuvvetler:Selçukluların egemenliğini tanımış devletlerin savaşsırasında gönderdiği kuvvetlerden oluşmaktaydı.

3-Sosyal ve Kültürel Yaşam▪Halk göçebeler, köylüler ve şehirliler olmak üzere üçe ayrılırdı.Göçebeler hayvancılıkla, köylüler tarım ve hayvancılık ile, şehirliler iseticaret ve sanatla uğraşırlardı.▪Türk toplumunda ayrıcalıklı sınıflar yoktu. Toplumda sıkı bir yardımlaşmaduygusu hakim idi. Yardımsever insanlar bir araya gelerek vakıflarkuruyorlardı.4-Dil Edebiyat ve Bilim▪Türk İslam devletlerinde genel olarak resmi dil Farsça, bilim dili iseArapça idi. Yalnız Karahanlılarda Türkçe hem resmi dil hem de bilim diliolmuştur.▪Kaşgarlı Mahmut, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçeninüstünlüklerini göstermek amacıyla “Divan-ı Lügat it Türk” ü yazmıştır.▪Büyük Selçuklu veziri Nizam’ül Mülk , Alp Arslan’ın emri ile “NizamiyeMedreselerini” kurmuştur.

TÜRKİYE TARİHİ 6TÜRKLERİN ANADOLUYA AKINLARI ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ HAÇLI SEFERLERİ (1096-1270) İKİNCİ BEYLİKLER DÖNEMİ KÜLTÜR ve MEDENİYET▪Anadolu’ya ilk akınları Hunlar arkasından Sabarlar(Sabirler) yapmıştır. Selçuklu Türklerinin Anadolu’ya ilkakınlarını Çağrı Bey yapmıştır. Çağrı Bey akınlarındaAnadolu’nun Türkler için elverişli bir yurt olduğunuanlamış ve akınlara devam etmiştir▪ Anadolu’ya Selçuklu akınlarını durdurmak isteyenBizans, Selçuklular ile Pasinler Savaşını yapmıştır(1048). Bu savaş Selçukluların Bizans’a karşıkazandığı ilk savaş ve ilk zaferdir. Bu galibiyetAnadolu’ya akınları hızlandırmıştır.▪Tuğrul Bey den sonra yerine geçen Alp Arslan daAnadolu akınlarına devam etmiştir.Bunun üzerineBizans İmparatoru Romen Diyojen, Türkleri Anadoludan atmak için Alp Arslan ile Malazgirt Savaşını yaptı(1071).Malazgirt Savaşının Önemi:1. Türkiye tarihinin başlangıcı olmuştur.2. Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.3. Bizans vergiye bağlanmıştır.4.Alp Arslan’ın emri ile Anadolu da yeni fetihhareketleri başlamış ve ilk beylikler kurulmuştur.

ANADOLUDA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ1-Saltuklular▪Ebul Kasım tarafından Erzurum ve civarında kuruldu.Ermeni ve Gürcüler ile savaştılar.▪İzzeddin Saltuk beylin en güçlü hükümdarı olduğu içinbeyliğe onun adı verildi.▪Rükneddin Süleyman Şah tarafından AnadoluSelçuklu Devletine bağlandı.2-Mengücekler▪Mengücek Gazi tarafından Erzincan ve çevresindekurulmuştur.▪Ermeni ve Gürcüler ile savaşmışlar, Trabzon Rumİmparatorluğun güneye inmesini önlemişler.▪Alaaddin Keykubat beyliği Anadolu Selçuklu Devletinekatmıştır.3-Danişmentliler▪Danişment Gazi tarafından Amasya, Sivas, Tokat,Çorum, Yozgat ve Malatya civarında kurulmuştur.▪II. Kılıç Arslan tarafından Anadolu Selçuklu Devletinekatılmıştır.4-Artuklular▪Mardin ve civarında kurulmuştur. Haclılar ilemücadele ettiler.▪Karakoyunlular tarafından ortadan kaldırılmıştır.5-Çaka Beyliği▪Çaka Bey tarafından İzmir de kurulmuştur.▪Türk tarihinde denizcilik faaliyetlerini başlatan ilkbeyliktir.▪I. Kılıç Arslan bu beyliğe son vermiştir.Not: Anadolu da kurulan bu beylikler Anadolu’nunTürkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli rol oynadı.

a-Kuruluş Dönemi▪Kutalmışoğlu Süleymanşah, İznik’i fethedip devletinikurdu (1075). Süleymanşah Antalya, Çukurova’yıfethetti ve Halep’i kuşattı. Suriye Selçuklu SultanıTutuş ile yaptığı mücadeleyi kaybederek öldü. AnadoluSelçuklu Devleti bir süre hükümdarsız kaldı.▪I. Kılıç Arslan, I. Haçlı Seferi ile mücadele etti.Haçlıların İznik’i işgali üzerine devletin merkeziİznik’ten Konya’ya taşıdı.Emir Çavlı ile yaptığı savaşıkaybetti ve Habur ırmağında boğularak öldü.▪Sultan Mesut, II. Haçlı Seferi ile mücadele etti.▪II. Kılıç Arslan zamanında Bizans ile MiryakefalonSavaşını yaptı (1176).Miryakefalon Savaşının Sonuçları :1-Bizans yenilgiye uğratıldı.2-Anadolu’nun Türk yurdu olacağı ve böyle kalacağıkesinleşti3-Avrupalı tarihçiler Anadolu’dan Türkiye diyebahsetmeye başladılar4-Bizans, Türkleri Anadolu’dan atma ümidini kaybetti.

b-Yükseliş Dönemi▪I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Samsun ve Antalyalimanlarını fethetti. Venediklilerle ticaret anlaşmasıimzalandı.▪I.İzzeddin Keykavus, Sinop’u feth ederek burada birticaret filosu kurdu.▪I. Alaaddin Keykubat dönemi, Anadolu SelçukluDevletinin en parlak zamanı olmuştur.Alaaddin Keykubat’ın faaliyetleri:1-Moğol tehlikesine karşı önlemler aldı.2-Mengüceklileri ortadan kaldırarak, Anadolu dakiTürkmen birliğini sağladı.3-Yassı Çemen Savaşı ile Harzemşahları yendi.4-Suğdak limanını alarak Karadeniz deki ticaretgüvenliğini sağlamıştır.5-Kandelor’u feth ederek buraya Alaiye (Alanya) adınıverdi. Kervansaraylar inşa ettirdi. Anadolu da zararauğrayan tüccarların zararını ödeyeceğini açıkladı.

c-Dağılma Dönemi▪II.Gıyaseddin Keyhüsrev kötü yönetimi sonucu ülkedebirlik bozuldu. Baba İshak İsyanı çıktı.▪Türkmenleri küstürdü.▪II.Gıyaseddin Keyhüsrev, Moğollar ile yapılanKösedağ Savaşını kaybetti (1243). Bu savaşsonucunda, Anadolu Moğolların egemenliğine girmeyebaşladı ve Anadolu Beylikleri yeniden kuruldu.▪Moğol egemenliğine son vermesi için Memlük SultanıBaybars, Anadolu’ya çağrıldı. Baybars, Ayn-ı CelutSavaşı ile Moğolları mağlup etti (1260). Fakat Moğolegemenliğine son verilemedi ve Anadolu SelçukluDevleti yıkıldı.

Hristiyanların Papa öncülüğündebirleşerek, İslam dünyası üzerine yaptığıseferlere “Haçlı Seferleri” denir.a- Nedenleri:▪Hristiyanların kutsal sayılan Kudüs,Antakya ve İznik’i geri almak istemesi▪Papanın sefere katılanlara cennetvadetmesi▪İslamiyet’in batıya yayılmasına engelolmak▪Türklere karşı, Bizans’ın Papadan yardımistemesi▪Şövalyelerin ve asillerin macera arayışı▪Kralların topraklarını genişletmekistemesi▪Avrupa’nın fakirliği karşısında İslamdünyasının zenginliği▪Şövalyelerin ve asillerin zenginlikleriniartırma düşüncesi▪Fakir Hristiyan halkın bu seferlerle zenginolma düşüncesi Bu nedenlerden dolayı AvrupalılarMüslümanlar üzerine sekiz seferyapmıştır. Bunlardan ilk dördü önemlidir.I. Haçlı Seferi : I. Kılıç Arslan haçlılarakarşı koymuş ise de İznik’i kaybederekKonya’ya çekildi. Anadolu’yu geçenhaçlılar Urfa, Antep, Antakya ve Kudüs’üele geçirdiler.II. Haçlı Seferi: Musul Atabeyi İmameddinZengi’nin Urfa’yı Haçlılardan geri almasıüzerine yapıldı.III. Haçlı Seferi: Eyyubi SultanıSelahaddin Eyyübi’nin Hıttin Savaşıyla(1187) Kudüs’ü geri alınması sonucuyapılmış ise de haçlılar yenilmiştir.IV. Haçlı Seferi: Kudüs’ü geri almakisteyen haçlılar, hedef değiştirerekBizans’ı işgal ederek burada Latinİmparatorluğunu kurdu.Sonuçları:▪Kilise ve din adamlarına olan güven ilkdefa azaldı ve ilk defa güç kaybetmeyebaşladı.▪Seferlerde pek çok derebeyin ölmesiüzerine derebeylik ilk kez güç kaybetmeyebaşlarken, merkezi krallıklar ilk kezgüçlenmeye başladı.▪Anadolu da Türk ilerleyişi bir süre durdu.▪Akdeniz limanlarının önemini arttı.▪Barut, pusula, kağıt, matbaa gibi teknikbuluşlar Avrupa’ya taşındı▪Avrupa’daki hayat standartlarıyükseldi.Burjuva sınıfı güçlendi.

Karamanğulları▪Konya, Karaman civarında kurulmuştur.Beylikler içerisinde en güçlü olanıdır.▪Karamanoğlu Mehmet Bey ilk kezTürkçe’yi resmi dil ilan etti.▪Karamanoğulları kendilerini Selçuklununmirasçısı gibi gördüğü için Osmanlı Devletiile en çok mücadele eden beylik olmuştur.Germiyanoğulları▪Kütahya, Tavşanlı civarındaGermiyanoğlu Yakup Bey tarafındankurulmuştur.▪Yakup Bey’in vasiyeti üzerinesavaşmaksızın II. Murat dönemindeOsmanlı topraklarına katılmıştır.Karesioğulları▪Karesi Bey tarafından Balıkesir veÇanakkale civarında kurulmuştur.▪Orhan Bey döneminde Osmanlıya katıldı.Osmanlıya katılan ilk beyliktir. Beyliğindonanması Osmanlı donanmasınıntemelini oluşturur.Candaroğulları▪Batı Karadeniz de kurulmuştur.▪Venedik ve Cenevizler ile mücadele etti.Hamitoğulları▪Dündar Bey tarafından Isparta, Burdurcivarında kuruldu.▪I. Murat beyliğin bir kısım topraklarınısatın aldıAydınoğulları▪Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından Aydınve İzmir civarında kuruldu.Menteşeoğulları▪Menteşe Bey tarafından Muğla veFethiye civarında kuruldu.Saruhanoğulları▪Saruhan Bey tarafından Manisa veAkhisar çevresinde kurulmuştur.Dulkadiroğulları▪Karaca Bey tarafından Maraş, Elbistancivarında kurulmuştur▪Yavuz Sultan Selim tarafından 1515Turnadağ Savaşıyla Osmanlıya bağlandı.Osmanlıya bağlanan son beyliktir. BeyliğinOsmanlıya bağlanması ile Anadolu Türkbirliği sağlanmıştır.Osmanoğulları:Osman Bey tarafından Söğüt veDomaniç’te kuruldu.

a-Devlet Yönetimi▪Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük SelçukluDevletini örnek almıştır. Anadolu SelçukluDevletinde hükümdarlar “Sultan” ünvanınıkullanmışlardır.▪Hükümdarların çocukları (şehzadeler) “Melik”ünvanı ile Atabey’lerin gözetiminde eyaletlere valiolarak atanırdı.▪Devlet meseleleri “Divan-ı Saltanat” dagörüşülürdü. Sultandan sonra en yetkili devletadamına “Vezir” denirdi.▪Devletin başkenti önce İznik iken sonra Konyaolmuştur.▪İllerde emniyet ve güvenlik işlerine “Subaşılar”,adalet işlerine “Kadılar” bakardı.b-Toprak Yönetimi▪Anadolu Selçukluları’nda topraklar devlet malıolarak kabul edilir ve “Miri Arazi” olarakadlandırılırdı. Miri arazi, dörde ayrılırdı.1-Has Arazi: Gelirleri en yüksek olan, Sultan veailesine verilen topraklardır.2-Ikta Arazi: Hizmet karşılığı verilen topraklardır.3-Mülk Arazi: Görevlerinde başarı gösteren devletadamına verilirdi. Sahibi ister satabilir isterse mirasbırakabilirdi.4-Vakıf Arazi: Gelirleri sosyal kurumların giderleriiçin ayrılan topraklardır. Bu tür arazilerden devlet,vergi almazdı.c-Ordu▪Anadolu Selçuklularında ordu başlıca iki kısmaayrılıyordu.1-Kapıkulu (Hassa) Askerleri: Sultana bağlı aylıkalan askerlerdi. Genellikle esir gençlerden oluşurduve savaşta sultanın yanında yer alırlardı2-İkta Askerleri: İkta sahiplerinin yetiştirdiği Türkaskerlerden oluşurdu.d-Yazı, Dil, Edebiyat▪Anadolu Selçuklu devletinde bilim dili Arapça,edebiyat ve devletin resmi dili Farsça idi.▪Mevlana Celaleddin-i Rumi eserlerini Farsça,Yunus Emre Türkçe yazmıştır.▪Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçe’yi ilk kez resmidil ilan etmiştir.e-Sosyal ve Ekonomik Yaşam:▪Halk köylü, göçebe ve şehirli diye üçe ayrılırdı.▪Alaaddin Keykubat ticareti canlandırmak içinzarara uğrayan tüccarın zararını ödeyeceğiniaçıklamıştır.▪ Belirli meslek gruplarından esnaflar bir arayagelerek Lonca Teşkilatlarını oluştururlardı.loncateşkilatlarının bir çatı altında toplanmasıyla AhiTeşkilatları oluşurdu.

MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ 7 7TOLUNOĞULLARI (868-905)▪Ahmet bin Tolun tarafından Mısır’da kurulmuştur.▪İdarecileri Türk, halkı Arap olan Türk İslam devletiydi.Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir.▪Bu devleti Abbasiler yıktı.

AKŞİTLER (İHŞİTLER) (935-969)▪Muhammed bin Toğuç tarafından Mısır’da kuruldu.Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.▪Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk devletidir.▪Yöneticisi Türk halkı Kıpti olduğu için kısa süredeyıkılmışlardır.▪Bu devleti Fatimiler yıktı.

MOĞOLLAR (1196 -1227)▪Temuçin (Cengiz Han), Moğolistan’da devletinikurmuştur. Devletin başkenti, Karakurum’dur.▪Cengiz Han, Çin’e saldırı yaparak Pekin’i aldı.▪Moğolları bir bayrak altında toplamıştır.▪Cengiz Han, Harzemşahlar ve Karahitaylar ilesavaşarak onları ortadan kaldırmıştır.▪Cengiz Han, ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırdı.Cengiz Han’ın ölümünden sonra yerine Ögedey Kağangeçti. Oğulları devlet birliğini sağlayamadılar ve devletAltın Orda, İlhanlılar, Çağatay ve Kubilay Hanlığıolmak üzere dörde ayrıldı.Not: 1- Moğolların batı seferleri sırasında bir çokTürkmen Moğolların önünden kaçarak Anadolu’ya girdi.Bu durum Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmıştır.2- Moğolların yönetiminde Türkler önemli rol oynadığıiçin bu devlete Türk- Moğol Devleti de denir.

ALTIN ORDA DEVLETİ (1227-1502)▪Batu Han (Cengiz Han’ın torunu) tarafından,Karadeniz’in kuzey doğusunda kurulmuştur. BaşkentiSaray şehridir.▪Berke Han zamanında İslamiyet’i kabul ettiler.▪İlhanlılar ile mücadele etti.▪Özbek Han zamanında devlet en güçlü zamanınıyaşadığı gibi ülke tamamen Müslüman olmuştur.▪Rusya’nın güneye inmesini önlemişlerdir.▪Timur, Altın Orda üzerine sefer yaparak başa Kutluk’ugeçirmiştir. Bu olaydan sonra devlet; Kazan, Kırım,Nogay, Buhara, Hive, Kasım hanlıkları kurulmuştur.

MEMLÜKLÜLER (1250-1517)▪Kölemen emiri Aybey, Eyyubilere son vererek MemlükDevleti’ni kurdu.▪Memlük Sultanı Baybars, Anadolu’yu işgal ederekSuriye’ye giren Moğolları, Ayn-ı Calut Savaşı (1260) ileilk defa mağlup etmeyi başarmıştır. Bu yenilgi ileMoğolların ilerleyişi durdu. Baybars Haçlılarla damücadele etti.▪Baharat yoluna hakim olan Memlükler kısa süredezenginleştiler.▪Moğollardan kaçan Abbasi halifesini koruyarak,halifeliği devam ettirdiler.▪Memlükler, Hicaz su yolları meselesinden dolayı, fatihdöneminde Osmanlı Devleti ile ilk kez karşı karşıyageldiler. Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim,Mercidabık ve Ridaniye Savaşlarını yaparakMemlüklere son vermiştir.

EYYUBİLER (1174-1250)▪Haçlı saldırıları karşısında zor durumda kalanFatımiler, Nureddin Mahmut Zengi’den yardımistediler. Zengi, Şirkuh komutasında bir ordugöndererek Mısır’a hakim oldu. Şirkuh ölünce, buorduda bulunan Selahattin Eyyubi, Fatimiegemenliğine son vererek Mısır’da yönetimi ele aldı.Zengi ölünce de Mısır’da bağımsız bir devlet kurdu.▪Haçlılar ile Hıttin Savaşını (1187) yaparak, Kudüs,Suriye, Filistin, Musul’u ele geçirdi. Haçlıları ortadoğudan temizledi.▪Selahattin, sağlığında ülkeyi ailesi arasında paylaştırdı.Selahattin’in ölümünden sonra devlet küçüklü büyüklüdevletlere ayrıldı. Bunlardan en büyüğü Mısırda kurulanEyyubi Devleti dir.▪Kölemenlerin komutanı Aybey, Eyyubi devletini yıktı.Not: Eyyubiler ordularını Oğuz ve Kıpçak Türk’lerindenmeydana getirir ve bunlara Memlük (Kölemen) adınıverirlerdi.

AKKOYUNLULAR (1370-1502)▪Kara Yülük Osman Bey tarafından kurulmuştur.▪En güçlü zamanlarını Uzun Hasan zamanındayaşadılar.▪Uzun Hasan Osmanlı Devleti Padişahı Fatih ileOtlukbeli Savaşı’nı yaparak yenilmiştir (1473).▪Otlukbeli savaşından sonra zayıflayan AkkoyunluDevleti, Şah İsmail tarafından yıkıldı.

TİMURLULAR (1370-1507)▪Timur (Timurlenk - Aksak Timur), Orta Asya, İran, Hin-distan, Azerbeycan (Çağatay Devletinin topraklarında)devletini kurmuştur. Başkenti Semerkant’tır.▪Timur, Altın Orda Devleti’ni yıkmıştır. Bu durumRusların güçlenmesine yol açtığından Türk dünyası içinzararlı oldu.▪Timur, Osmanlı Devleti Sultanı, Yıldırım Bayezit ileAnkara Savaşını yaptı ve Osmanlı Devleti’ni ağır biryenilgiye uğratarak, Yıldırım’ı esir aldı (1402).▪Timur dan sonra Şahruh ve Uluğ Bey geçti. Uluğ Beymatematikçi ve Astronomdu.▪Özbekler, Timur Devleti’ni yıktılar.

KARAKOYUNLULAR (1380-1460)▪Bayram Hoca, Erzurum, Erciş ve Musul dolaylarınıalarak devletini kurdu.▪Karakoyunlular, Azerbeycan’ı Türkleştirdiler, Artuklula-ra son verdiler ve devlet teşkilatında İlhanlılarıkendilerine örnek aldılar▪En tanınmış hükümdarı Kara Yusuf’tur.▪Timur ile mücadele eden Karakoyunlular, Osmanlılarasığınarak Ankara Savaşına neden oldular.▪Akkoyunlular tarafından yıkıldı.

BABÜRLÜLER (1526-1858)▪Timur hanedanından Babür Şah, Kuzey Hindistan,Afganistan’da devletini kurdu. Başkenti Agra’dır.▪Babür Şah “Babürname” isimli eseri yazmıştır.▪Babür Devleti, medeniyet adına en parlak zamanınıŞah Cihan zamanında yaşamıştır. Şah Cihan,kaybettiği karısı Mümtaz Mahal adına Taç Mahal adlımimari yapıyı yaptırmıştır.▪İngilizler bu bölgeye hakim olarak, Babür Devleti’neson verdiler.

KÜLTÜR VE MEDENİYET1-Devlet Yönetimi▪Moğollar Türkler ile yaşadıkları için Türk kültür vemedeniyetinden etkilenmişlerdir.▪Moğollarda hükümdarlık babadan oğla geçer ve CengizHan’ın koyduğu yasalara göre yönetilirdi. (CengizYasaları)▪Moğollar da hükümdarın başkanlık yaptığı bir“Kurultay” isimli bir meclis vardı. Kurultay’da devlet işlerigörüşülür ve devletin başına geçecek kişinin hanlığıonaylanırdı.▪Timur Han soyundan olmadığı için Han yerine Emirünvanını kullanmıştır. Timur ordu teşkilatında da fillerdenyararlanmıştır. Babür Devleti’nin başındaki olanHükümdarlar, Padişah ünvanını kullanmışlardır.▪Memlüklerde hükümdarlık saltanat şeklinde değildi.Güçlü olan her komutan sultan olabilme hakkına sahipti.

2-Din ve İnanış▪Moğollarda birden çok din ve inanış anlayışı vardı.Totemizm, Şamanizm, Budizm ve Hristiyanlık bunlardanbirkaçıydı. Şamanizm de din adamlarına Şaman yadaKam denirdi. Bunlar dini törenleri yönetirdi.▪Berke Han zamanında, Altın Orda Devleti İslamiyet’ikabul etti.

3-Yazı Dil ve Edebiyat▪O dönemden kalma en ünlü eser Reşidüddin tarafındanyazılan “Moğolların Gizli Tarihi” isimli eserdir. Bueserde Moğolların yaşam biçimleri ile ilgili bilgilerverilmiştir.▪Altın Orda Devleti ve Çağatay hanlığı zamanında Türkçedaha da gelişmiştir. Doğu Türkçe’sine “Çağatayca”edebiyata da “Çağatay Edebiyatı” denilmiştir.▪Çağatay edebiyatının en önde gelen ismi Ali ŞirNevai’dir. Ali Şir Nevai, Türk dilinin Farsça’dan üstünolduğunu göstermek için “Muhakemetü’l Lügateyn” (ikidilin karşılaştırılması) adlı eserini yazdı.▪Babür, “Babürname” adlı eseri yazmıştır

4-Sosyal ve Ekonomik Yaşam, Bilim-Sanat▪Moğollar göçebe bir hayat yaşarlardı.▪Moğollarda sosyal yapı; Han ve ailesi, Noyanlar,askerler, halk ve köleler diye sınıflanırdı.▪Timur Devleti hükümdarı Ulug Bey, astronomi vematematikle uğraşmış, rasathane yaptırmıştır.▪ Şah Cihan, Taç Mahal’i yaptırmıştır.

OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) 8OSMAN BEY DÖNEMİ I. MURAT DÖNEMİ (Hüdavendigar) YILDIRIM BAYEZİT DÖNEMİ ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ

▪İlk olarak Karacahisar’ı arkasındanBilecik, Yarhisar, İnegöl, Köprühisar veYenişehir’i aldı.▪Osmanlı ilerleyişini durdurmak isteyenBizans ile Koyunhisar Savaşı’nı yaptı(1302). Bu savaş Osmanlı ile Bizansarasındaki ilk savaştır.Not 1: İlk para Osman Bey dönemindebasılmıştır. Osmanlı Beyliği bu dönemde birdevlet haline gelmiştir.2. Osman Bey’in, Şeyh Edebali’nin kızınıalması din adamları ve halkın Osmanlıyaolan desteğini artırmıştır.

ORHAN BEY DÖNEMİ

▪Fetret devrinden sonra devleti tekrartopladı için I. Mehmet, OsmanlıDevleti’nin ikinci kurucusu sayılır.▪Anadolu Türk birliğini yeniden kurmayaçalıştı.▪Venedikliler ile ilk deniz savaşıyapılmış ve bu savaş kaybedilmiştir.▪Timur’un Semerkant’a götürdüğüŞehzade Mustafa, Timur’un ölümündensonra Anadolu’ya dönerek isyan etmiş isede kaybetmiş ve Bizans’a sığınmıştır.▪Dini nitelikli bir isyan olan ŞeyhBedrettin İsyanı çıkmış. Bu isyanbastırılmıştır.

II. MURAT DÖNEMİ

▪Saruhan, Aydın, Menteşe ve GermiyanBeyliklerini topraklarına kattı.▪Osmanlı tarihinde ilk kez İstanbul’ukuşatmıştır. Kuşatmayı kolaylaştırmak içinAnadolu Hisarını (Güzelce Hisarı) yaptırdı.Karamanoğulları saldırıları, Niğbolu Savaşıve Timur tehlikesi yüzünden kuşatmalara araverdi.▪Bizans’ın kışkırtmaları ve TürkleriBalkanlardan atmak için Fransa, İngiltere,İtalya, Almanya’nın da katıldığı büyük birHaçlı Ordusu Osmanlı Devleti ile NiğboluSavaşını yaptı (1396).Niğbolu Savaşının Sonuçları-Bulgar Krallığı ortadan kaldırıldı.-Haçlıların gücü kırıldı.-İstanbul kuşatmalarına tekrar başlandı.-Halife yıldırım’a “Sultan-ı İklimi Rum”(Anadolu Sultanı) ünvanını verdi.▪Karamanoğullarına son vererek AnadoluTürk Birliğini sağlamıştır.▪Timur ile Ankara savaşını yaptı(1402)Ankara Savaşının Nedenleri1-Timur’un Sivas’ı yağmalaması2-İki hükümdarın da cihan hükümdarı olmakistemesi3-İki hükümdar arası sert mektuplaşma4-Karakoyunlu Kara Yusuf’un Yıldırım’asığınması5-Beyliklerin Timur’u kışkırtmasıAnkara Savaşının Sonuçları1-İhanete uğrayan Osmanlı mağlup oldu2-Esir düşen Bayezit buna dayanamayarakölmüştür.3-Anadolu birliği dağılmış beylikler yenidenkuruldu.4-Kardeşler araları taht kavgaları başladı.(Fetret Devri)5-İstanbul’un alınması geçikti.

FETRET DEVRİ (1402-1413)

Anadolu’da Durum▪Kösedağ Savaşı ile Anadolu SelçukluDevleti’nin Moğol hakimiyetine girmesiyleAnadolu’da siyasi birlik bozulmuş ve pek çokbeylik kurulmuştu.▪Bu beylikler Anadolu Selçuklu Devleti’ninyerini almak için birbiri ile mücadele etmeyebaşladılar.▪Osmanlılar beylikler ile mücadele etmekyerine Bizans ve Balkan Devletleri ilemücadele ettiler.

Bizans ve Balkanlarda Durum▪Sırpların ve Bulgarların saldırıları Bizans’ıbüyük ölçüde yıpratmıştır.▪Bizans karışıklık içerisinde idi.▪Komutanlar imparator olmak için çeşitlientirikalar çeviriyorlardı.▪Bu dönemde Balkanlar karışıklık içinde idi.▪Balkan Devletleri arasındaki mezhepfarklılıkları karışıklıkların temel sebebinioluşturmaktaydı.

Osmanlı Beyliği’nin Büyüme Nedenleri1-Anadolu, Bizans ve Balkanların durumu2-Osmanlının kurulduğu coğrafi konum3-Beylikler arası mücadelelere girmemeleri4-Ahilerin, şeyhlerin desteğini almaları5-Takip ettikleri siyaset (İskan, tahrir vb.)6-Cihat politikası gütmeleri

Osmanlıların Anadolu’ya Yerleşmesi▪Osmanlı Beyliği, Oğuzların Kayıboyundandır. Kayılar Malazgirt Savaşındansonra Anadolu’ya geldiler.▪I. Alaaddin Keykubat, Kayıları Ankarayakınlarındaki Karacadağ yöresineyerleştirdiler. Daha sonra Kayılar, ErtuğrulGazi komutasında Bizans’tan Söğüt veDomaniç’i alarak burayı yurt edindiler.Böylece bir uç beyliği haline geldiler.(Düşman devletlerinin sınırlarındaki Selçuklutopraklarına uç beyliği denmekteydi.)▪Ertuğrul Gazi’nin ölümünden sonra uç beyliğigörevi oğlu Osman Bey’e geçti.

▪Bursa’yı alarak başkent yapmıştır.▪Orhan Bey’in İznik’i kuşatması Bizans ilePalekenon (Maltepe) Savaşı’na nedenolmuştur. Orhan Bey bu zafer ile İznik veİzmit’i almıştır. Böylece Bizans’ınAnadolu’daki tüm toprakları Osmanlılarageçmiştir.▪Orhan Bey, Karesi Beyliği’ne son verdi.Böylece Anadolu’da Türk birliği kurmaçalışmaları ilk kez bu dönemde başlamışoldu. Karesi donanması Osmanlılarageçmiştir. Bu donanma ile de OsmanlılarRumeli’ye geçmiştir.▪Orhan Bey, Bizans tahtını ele geçirmekisteyen Kantakuzen’e, oğlu Süleyman Paşakomutasında ordu göndererek, onunimparator olmasını sağladı. Buna karşılıkBizans’tan Çimpe Kalesini aldı. ÇimpeKalesi Osmanlıların Rumeli’de aldığı ilktopraktır.▪Süleyman Paşa Rumeli’de fetihhareketlerine devam ederek Marmarakıyılarını ele geçirdi.Süleyman Paşa Ankara’yı aldı.

Not :1. Yaya ve müsellem adında ilk düzenli vesürekli ordu kuruldu.2. Fethedilen yerlere Kadı ve subaşılaratandı.3. İznik’te ilk Osmanlı Medresesi açıldı.4. Osmanlı’da ilk divan teşkilatı budönemde kuruldu.5. Osmanlı’da ilk kez vezirlik teşkilatı budönemde kurulmuş ve Alaaddin paşa ilkOsmanlı veziri olmuştur.

▪Orhan Bey’in ölümü ile Ahiler’in eline geçenAnkara’yı geri aldı.▪Hamitoğulları Beyliğinden Akşehir veBeyşehir satın aldı.▪Germiyan Beyinin kızı ile oğlu Yıldırım’ıevlendirerek Kütahya-Tavşanlı gibi yerleriçeyiz olarak aldı.▪Karamanoğulları’na ilk kez sefer yaptı.▪Rumeli’de Rum ve Bulgar kuvvetleriniSazlıdere Savaşında yenerek Edirne’yi elegeçirdi (1363).▪Türklerin Edirne’yi almaları üzerine Sırplar,Bulgarlar, Macarlar, Eflaklılar birleşerek,Osmanlılar ile Sırpsındığı Savaşını yaptılar(1364). Bu savaş Osmanlı Devleti’ninHaçlılar ile yaptığı ilk savaş ve ilk zaferdir.Bu zafer sonucunda Bulgar KrallığıOsmanlı’ya vergi vermeyi kabul etti.▪Osmanlının Balkanlarda ilerlemeye devametmesi üzerine, Balkan Devletleri yenidenbirleşerek Osmanlı ile Çirmen Savaşınıyaptı (1371). Bu savaşı da Osmanlı kazandı.▪Osmanlının Ploşnik’te yenildi (İlk yenildi).Bu yenilgiden cesaret alan Haçlılar Osmanlıile I. Kosava Savaşını yaptı (1389). Osmanlıdevleti bu savaşı kazandı. I. Murat savaşmeydanında gezerken bir Sırp askeritarafından şehit edildi.

Not :1. İlk kez Yeniçeri Ocağı kuruldu.2.İlk kez Tımar Sistemi uygulanmayabaşlandı.3. Topçu Ocağı kuruldu.4.Rumeli Beylerbeyliği kuruldu veyönetime Lala şahin Paşa getirildi.5.Osmanlılar ilk kez topu, I. KosavaSavaşında düşmanı korkutmak içinkullandılar.6.Osmanlı devleti tam teşkilatlı halegelmiştir.7. Vezir-i azamlık, kazaskerlik ve defterdarlıkkuruldu.

▪Süleyman, İsa, Musa ve Mehmet kardeşlerarasında süren 11 yıllık mücadele döneminefetret devri denir.▪Mücadeleyi Çelebi Mehmet kazanarakdevleti yeniden kurmuştur.▪Bu dönemde Avrupa dan saldırıolmamasının sebebi Yüzyıl savaşları dır.▪Balkanlarda adil bir yönetim izlendiği içinBalkanlarda da isyan çıkmamıştır.

▪Bizans’ın kışkırttığı Şehzade Mustafaİsyanı bastırdı ve onu öldürdü. (DüzmeceMustafa Olayı)▪Aydınoğulları ve Menteşeoğullarıbeyliklerine tekrar son verildi.▪Karamanoğulları ve Candaroğulları ilemücadele edilmiştir.▪Germiyanoğulları toprağı II. YakupBey’in vasiyeti üzerine Osmanlılarakatıldı.▪II. Murat Haçlılar ile Edirne SegedinAntlaşmasını imzaladı (1444). Buanlaşma Osmanlının batılı devletler ileimzaladığı ilk anlaşmadır.▪Bu anlaşmadan sonra II.Murat tahtı oğluII. Mehmet’e bıraktı. Bu durumdanyararlanmak isteyen Haçlıların hareketegeçmesi üzerine II. Murat tekrar tahtageçmiştir. Yapılan Varna Savaşındahaçlılar büyük bozguna uğratıldı. (1444)▪Bizans’ın ve Papanın kışkırtmasıüzerine, Türkleri Balkanlardan atmakisteyen Haçlılar Osmanlılar ile II. KosovaSavaşını yaptı (1448).II. Kosova Savaşının Önemi1-Haçlıların son taarruzu Osmanlının sonsavunması (II. Viyana’ya kadar)2-Balkanların Türk yurdu olduğu veTürklerin Balkanlardan atılamıyacağıanlaşıldı.3-Bizans’ın Avrupa’dan yardım almaumudu sona erdi.

OSMANLI DEVLETİNDE YÜKSELME DÖNEMİ 1 9II. MEHMET DÖNEMİ (FATİH) II. BAYEZİD DÖNEMİ YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ

Osmanlı Devletinde İstanbul’un fethi ile başlayıp (1453),sokulu Mehmet Paşa’nın vefatı ile son bulan dönemeYükselme Dönemi denir. Bu dönem Osmanlının en parlakzamanıdır.Yükselme Devri Padişahları:1- II. Mehmet (1451-1481)2- II. Bayezit (1481-1512)3- I. Selim (1512-1520) (Yavuz)4- I. Süleyman (1520-1556) (Kanuni)5- II. Selim (1556-1574)6- III. Murat (1574-1595)

1-İSTANBUL’UN FETHİ (1453)A- Nedenleri:☼ İstanbul’un jeopolitik önemi☼ Bizans’ın Avrupa Devletlerini Osmanlıya karşı kışkırtması☼ Bizans’ın şehzadeleri ve Anadolu Beyliklerini Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması☼ Bizans’ın Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması☼ Hz. Muhammed’in hadisi şerifiB- Fetih İçin Osmanlının Yaptığı Hazırlıklar♣ Rumelihisarı (Boğazkesen) yaptırıldı.♣ Surları yıkabilecek toplar döktürüldü.♣ 400 parçalık donanma oluşturuldu♣ Karamanoğulları üzerine bir ordu gönderilerek gelebilecek tehlike önlendi.♣ Avrupa dan gelecek yardımları önlemek için Balkanlarakuvvet gönderildi.♣ İstanbul civarındaki Silivri ve Vize kaleleri alındı. Yoğun kuşatma neticesinde 29 Mayıs 1453’te salı günü,İstanbul fethedildi.C- Fethin Türk Tarihi Açısından Sonuçları☺ Osmanlının yükselme dönemi başladı.☺ İstanbul Osmanlı Devleti’nin başkenti oldu☺ Boğazlar ve boğaz ticareti Osmanlıya geçti.☺ II. Mehmet’e Fatih ünvanı verildi.☺ Osmanlı Devleti imparatorluk haline geldi.☺ Osmanlının Anadolu – Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı.D- Fethin Dünya Tarihi Açısından Sonuçları♥ Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı.♥ Bizans İmparatorluğu yıkıldı.♥ Avrupa’ya giden bilim adamları Rönesans’ın başlamasına neden oldu.♥ Topun güçlü surları yıktığını gören Avrupalı krallar, feodaliteyi yıktılar.♥ İpek yolu Osmanlıların eline geçti. Avrupalılar yeni yollar aramaya başladı buda Coğrafi Keşiflere neden oldu.♥ Ortodoks Patrikhanesi, Osmanlının koruyuculuğu altında varlığını devam ettirdi. Fatih bununla, Hristiyan birliğini parçalamayı, İslam dininin hoş görüsünü anlatmayı, Balkanlardaki fetihlerde Ortodoksların desteğini kazanmayı amaçladı.

2- ANADOLUDAKİ FETİHLER☻Cenevizlilerden Amasra alındı (1459).☻Candaroğullarından Sinop alındı (1460).☻Trabzon Rum İmparatorluğuna son verildi.☻Karamanoğullarından Konya ve Karaman alındı.☻Akkoyunlu Devleti Sultanı Uzun Hasan ile OtlukbeliSavaşı yapıldı (1473). Savaşı Osmanlı Devleti kazanmışve Akkoyunlu Devleti yıkılma dönemine girmiştir. AyrıcaOsmanlı Devleti doğu sınırlarını güvence altına almıştır.

3- BALKANLARDAKİ FETİHLER Sırbistan (1459), Mora (1460), Eflak (1462), Bosna–Hersek (1463-65), Boğdan (1476) ve Arnavutluk alınarakBalkanlar’ın fethi tamamlanmıştır.Not: Bosna-Hersek halkı, Osmanlıya bağlandıktan kısabir süre sonra İslamiyet’i kabul etti.

4- DENİZLERDEKİ FAALİYETLERa-Eğe adalarının fethi: Limni, Eğriboz, Taşoz,Semadirek, İmroz, Midilli adaları alındı.b-Yunan adalarının fethi: Kefalonya, Ayamavra, Zantaadaları alındı.c-Kırım’ın fethi: Gedik Ahmet Paşa komutasındakidonanma Kırım’ı Cenevizlilerden almıştır (1477). Böylece:* Karadeniz bir Türk gölü haline geldi.* Karadeniz ticaret yolu tamamen Osmanlı egemenliğine girdi.* Cenevizlilerin Karadeniz deki varlığına son verildid-Rodos kuşatılmış ama alınamamıştır.e-İtalya’nın Otranto kalesi fethedilmiş ise de Fatih’inölmesinden sonra gerekli yardım yapılamadığı için tekrarkaybedilmiştir. (1480)

5- OSMANLI - VENEDİK SAVAŞLARI Fatih Venedikliler ile 16 yıl savaş yapmış ve sonuçtaVenedikliler ile İmtiyazlar Anlaşmasını imzalamıştır(1479). Bu anlaşma ile Venedikliler Osmanlı sularındaserbestçe ticaret yapabilecek, Venedikliler Osmanlılaravergi vereceklerdi.Not: Bu anlaşma ile ilk ticari ayrıcalıklar ticaretigeliştirmek ve Hristiyan birliğini parçalamak için, Fatihtarafından Venediklilere verilmiştir.

6-DİĞER GELİŞMELER● Kanunname-i Osman ( Fatih Kanunnamesi ) çıkarıldı. Topkapı sarayı yapıldı.● Devletin geleceği için kardeş katline izin verilmiştir.● Divana padişah yerine sadrazam başkanlık yapmaya başladı.● Sahn-ı Seman medreseleri kuruldu.● İlk altın para bastırılmıştır.● Hicaz su yolları probleminden dolayı Osmanlı- Memlük ilişkileri ilk kez bu dönemde bozuldu.

Fatih’in ölümü üzerine Amasya Valisi olan oğlu Bayezidİstanbul’a gelerek tahta geçti. Bayezid’in zayıf karakterli olması, bu dönemde ortaya çıkan CemSultan Olayı ve taht kavgaları bu dönemin sönük geçmesine nedenolmuştur.

1-Cem Sultan Olayı Cem Sultan II. Bayezid’e karşı Memlükler’in de kışkırtması ilebirkaç kez taht mücadelesine girişmiş ise de mağlup olarak Rodosşovalyelerine sığınmış ve onlar tarafından papaya götürülmüştür.Böylece sorun uluslar arası bir sorun haline gelmiştir.Cem Sultan Olayının Osmanlıya Etkileri :a- Batıdaki seferler duraklamışb- Endülüs Emevilerine gerekli yardım götürülememişc- Safevi tehlikesi önlenememişd- II. Bayezid döneminin sönük geçmesine neden olmuşe- Papa ve Avrupa tarafından baskı unsuru olarak kullanılmıştır.

2-Karamanoğullarının Yıkılması (1483) Karamanoğulları II. Bayezid tarafından kesin olarak yıkılıştır.

3-Boğdan Fethinin Tamamlanması: Kili ve Akkerman alınarak Boğdan’ın fethi tamamlanmıştır.Böylece Kırım ile kara bağlantısı sağlanmış ve Lehistan ile ilkilişkiler başlamıştır.

4-Osmanlı-Memlük İlişkileri Fatih zamanında bozulan ilişkiler bu dönemde savaş halinedönüşmüştür.Nedenleri:a-Memlüklerin Cem Sultan’ı kışkırtmaları ve korumalarıb-Karamanoğullarını desteklemeleric-Fatih döneminden beri devam eden Hicaz u yolları sorunud-Dulkadiroğulları Beyliği’nin Memlüklere karşı Osmanlıdan yardımistemesi Bu savaşlar sırasında her iki tarafta bir sonuç elde edememiştir.

5-Osmanlı-Venedik Savaşları: Venediklilerden Modon, Koron, İnebahtı kaleleri ve Navarinlimanı alınmıştır. Otranto seferinden sonra, elimizden çıkan Ayamavra veKefalonya kaleleri geri alınmıştır.

6-Osmanlı İran İlişkileri Şah İsmail, Akkoyunlu Devletini yıkarak yerine Safevi Devletinikurdu.Şah İsmail Anadolu’yu ele geçirmek amacı ile Anadolu da Şiipropagandası yaparak, Şahkulu İsyanının çıkmasına neden oldu.Şahkulu yakalanarak idam edildi. II. Bayezid’in Şii faaliyetlerine karşı pasif davranması üzerineTrabzon Valisi Selim babasına karşı isyan etmiş ise de başarısızolmuştur. Daha sonra yeniçeri ve ordunun desteği ile başageçmiştir.

Babası ve kardeşlerine karşı mücadele eden Yavuz bumücadeleyi kazanarak tahta geçmiştir.

1-Osmanlı İran İlişkileri Kardeşleri ile yaptığı mücadeleyi kazanan Yavuz, büyük tehlikeolarak gördüğü şah İsmail’in üzerine yürümüştür.Nedenleri:☺Yavuz’un padişahlığını Şah İsmail’in tebrik etmemesi☺Şah İsmail’in Anadolu da ayaklanmalar çıkartması Bu nedenlerden dolayı Yavuz, Şah İsmail ile Çaldıran Savaşınıyaptı (1514).Sonuçları:☻Doğuda en büyük tehlike olan, Safevi Devleti tehlikesi uzuncabir süre etkisiz hale getirildi.☻Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri Osmanlı topraklarınakatıldı.☻Savaş dönüşü birçok sanatçı, bilgin ve şair İstanbul’a getirildi.☻Savaş dönüşünde Dulkadiroğulları Beyliği ile yapılan TurnadağSavaşı (1515) ile Dulkadiroğulları Beyliği Osmanlı Devletine katıldı.Not: Dulkadiroğulları Beyliğinin alınması ile Anadolu Türk birliğikesin olarak sağlanmıştır.

2-Osmanlı – Memlük İlişkileriNedenleri:◘ Şah İsmail ve Memlüklerin Osmanlıya karşı ittifak kurması◘ Dulkadiroğulların Osmanlıya katılmasına Memlüklerin itirazı◘ Fatih döneminde başlayan iki devlet arasındaki anlaşmazlıklar◘ Yavuz’un Müslümanları bir bayrak altında toplayarak İslam birliğini gerçekleştirmek istemesi◘ Yavuz’un baharat yolunu eline geçirmek istemesi Yavuz Sultan Selim, Kansu Gavri ile Mercidabık Savaşınıyaparak (1516) Suriye, Filistin bölgesini ele geçirdi. Savaşsırasında Kansu Gavri öldü. Yavuz, Memlük hükümdarı Tomanbay ile Ridaniye Savaşınıyaparak Memlükleri yıkmıştır (1517).Sonuçları:♠ Memlük Devleti ortadan kaldırılmıştır.♠ Mısır Osmanlı devletine katıldı.♠ Savaşılmadan Hicaz Osmanlı devletine katılmıştır.♠ Baharat yolu Osmanlının eline geçmiştir.♠ Mukaddes emanetler İstanbul’a getirildi.♠ Halifelik Osmanlı Devletine geçti.♠ Osmanlı hazinesi ağzına kadar dolmuştur.♠ Venedikliler Kıbrıs adası için Memlüklere ödedikleri vergiyi Osmanlı Devletine ödemeye başladılar.

Not: Yavuz Sultan Selim döneminde bütün mücadeleler doğuludevletler ile yapılmış, batılı devletler ile herhangi bir mücadeleolmamıştır. Bu dönem batılı devletler ile mücadelenin olmadığı tekdönemdir.

OSMANLI DEVLETİNDE YÜKSELME DÖNEMİ 2 10KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520-1566) SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ (1566-1579)

Yavuz’un ölümü üzerine, Yavuz’un tek oğlu olanKanuni, taht mücadelesi yapmadan tahta geçti. 46 yıllıksaltanatı boyunca, doğuya ve batıya 13 sefer düzenledi.

1-BATIDAKİ GELİŞMELER

A- Osmanlı-Macar İlişkileria- Belgrat’ın Fethi (1521):

Macarların Osmanlıya karşı saldırgan tavır almalarıüzerine Kanuni sefere çıkarak Belgrat’ı aldı. Osmanlı Devleti, Belgrat kalesini Avrupa seferlerindeüs olarak kullandı.b- Mohaç Meydan Muharebesi (1526): Belgrat fethinden sonra Osmanlı-Macar ilişkileri iyicebozuldu. Bu arada Alman Kralı Şarlken’e esir düşenFransız Kralı Fransuva, Kanuni den yardım istedi. Bununüzerine Kanuni, Macaristan üzerine yürüdü. Mohaçovasında yapılan savaşta, Osmanlı ordusu tarihinin enkısa zaferini aldı.Sonuçları:* Budin dahil Macaristan alınmıştır.* Fransa Kralı esaretten kurtulmuştur.* Osmanlının Orta Avrupa’daki egemenliği güçlendi.* Osmanlı – Avusturya komşu olmuş böylece Osmanlı-Avusturya ilişkileri başlamıştır.

B- Osmanlı-Avusturya İlişkileria- I.Viyana Kuşatması (1529):

Macar topraklarında hak iddia eden Avusturya kralıFerdinand’ın Budin’e saldırması üzerine, Kanuni, Budin’egirdi. Ancak Ferdinand Kanuni’nin karşısına çıkmayacesaret edemedi. Avusturya sorununu çözmek isteyenKanuni, Viyana Kalesini kuşattı. Ancak Viyana’nın güçlübir kale olması, kış mevsiminin gelmesi, ağır toplarıngötürülmemesi yüzünden Viyana alınamadı.b- Alman Seferi (1532):

Ferdinand, Alman İmparatoru Şarlken’e güvenerekBudin’i tekrar kuşattı. Bu olay üzerine Kanuni, Şarlken’isavaşa çağırarak Alman seferine çıktı. Ancak Şarlken,kanuni’ye karşı koyamadı. Avusturya’nın isteği üzerineİstanbul Anlaşması yapıldı.c- İstanbul Antlaşması (1533):Bu anlaşmaya göre:* Avusturya Kralı, Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak* Ferdinand, Yanoş’un Macar krallığını tanıyacak* Avusturya Osmanlıya vergi ödeyecekti. Bu antlaşma ile Avusturya Osmanlı Devletininüstünlüğünü kabul etmiş oldu.

d- Zigetvar Seferi (1566) Avusturya’nın vergisini ödememesiüzerine, Kanuni 13. ve son seferine çıktı.Zigetvar Kalesi kuşatıldı. Kanuni’ninvefatından bir gün sonra alındı.

C- Osmanlı-Fransız İlişkileri Kanuni’nin Fransız Kralı Fransuva’yıkurtarması üzerine Osmanlı-Fransız ilişkileribaşladı. Kanuni, Avrupa Hristiyan birliğiniparçalamak, Akdeniz ticaretini yenidencanlandırmak ve Fransız limanlarındanyararlanmak için Fransızlara kapitülasyonlarıverdi (1535). 1740’ta kapitülasyonlar sürekli hale getirildi.Başlangıçta Osmanlı için faydalı olankapitülasyonlar daha sonraları Osmanlıekonomisinin bozulmasına neden oldu.

2-DOĞUDAKİ GELİŞMELER

Yavuz döneminde İran ile yapılan savaşlarbu dönemde de devam etmiştir.Nedenleri:-Osmanlının batı seferlerini fırsat bilen İran’ınsık sık arkadan saldırması-İran’ın Avusturya ile ittifak kurmayaçalışması. Kanuni İran üzerine üç sefer düzenlemiştir.Zor durumda kalan Şah Tahmasb, Kanuni ileAmasya Anlaşmasını imzaladı. (1555)Amasya Anlaşmasının Sonuçları:* Doğu Anadolu, Irak, Tebriz ve Bağdat Osmanlıya bırakıldı.* Osmanlı Devleti ile İran arasındaki ilk anlaşmadır.* Osmanlı - İran arasındaki mücadelelere uzunca bir süre ara verilmiştir.

3-DENİZLERDEKİ GELİŞMELER

a- Rodos Adasının Fethi (1522) Kanuni, Rodos ta ki şövalyelerin Osmanlıticaret gemilerine zarar vermeleri ve Rodosun önemli bir konumda bulunmasından dolayıbu adayı fethetmiştir.b-Cezayir’in Osmanlı Yönetimine Girmesi(1533) Kanuni, Cezayir Beyi olan Hızır Reis’iİstanbul’a çağırarak ona Kaptan-ı Deryalıkteklif etti. Kendisine de Hayrettin adını verdi.Böylece Cezayir Osmanlıya katılmış veBeylerbeyiliği’ne de Hayrettin Paşa getirildi.

c- Preveze Deniz Savaşı (1538) Nedenleri:* Osmanlıların Ege Denizi’ni egemenlik altına almaları* Osmanlıların Korfu adasını kuşatması Andrea Doria komutasındaki Haçlıdonanması ile Barboros arasında yapılanPreveze Deniz Savaşında, Haçlılar ağır biryenilgiye uğradı. Bu savaş sonucundaAkdeniz bir Türk gölü haline geldi.

d- Trablusgarp’ın Fethi (1551) Turgut Reis tarafından alınmıştır. TurgutReis Trablusgarp Beylerbeyiliği’ne getirildi.

e- Cerbe Deniz Savaşı (1559) Turgut Reis’in Cerbe Adasını kuşatmasıüzerine, Haçlılar Turgut Reis ile Cerbesavaşını yaptılar. Bu savaşta Haçlılar bir kezdaha yenilmişlerdir. Bu galibiyet ile BatıAkdeniz deki Türk üstünlüğü tartışılmaz halegeldi.

f- Hint Deniz Seferleri (1538-1553)Nedenleri:* Portekizlilerin, Müslüman tüccarların ticaretini engellemesi* Portekizlerin Basra Körfezi ve Kızıldeniz de hakim olma çabaları* Hindistan’daki Gücerat hükümdarının Kanuni’den yardım istemesi* Kanuni’nin Baharat Yolu’nun güvenliğini sağlamak istemesi Kanuni’nin isteği ile Hindistan’a dört seferyapıldı. Seferler genellikle Osmanlınınbaşarısızlığı ile sonuçlandı. Bu seferleriHadım Süleyman Paşa, Piri Reis, Murat Reisve Seydi Ali Reis yaptılar.Başarısızlığın Nedenleri:1-Seferlere gereken önemin verilmemesi2-Osmanlı gemilerinin okyanuslara dayanıklıolmaması3-Hindistan’daki Müslüman devletlerinOsmanlılara gereken yardımı yapmamalarıSonuçları:●Yemen, Sudan sahilleri ve Habeşistan’ın birkısmı Osmanlıya katıldı.●Arap Yarımadası tamamen Osmanlıdenetimine girdi.●Kızıldeniz ve Basra Körfezi Osmanlıdenetimine girdi.●Portekiz’in Hindistan faaliyetleriengellenemedi.

Devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa, Kanuni’nin sonzamanlarında sadrazam olmuştur. Kanuni’den sonra tahtageçen II. Selim ve III. Murat zamanlarında devlet işleriniyürüten asıl kişi Sokullu Mehmet Paşa olduğundan budöneme Sokullu Mehmet Paşa Dönemi denir.1- Sakız Adasının Alınması (1568): Cenevizlerin elinde bulunan ada Sokullu döneminde,Kaptan-ı Derya Piyale Paşa tarafından alınmıştır. BöyleceEge Denizindeki Türk hakimiyeti pekişmiştir.

2- Kıbrıs Adası’nın Fethi (1571) Kıbrıs Adası Venediklilerin elinde bulunuyordu.Venedikliler Mısır’ın fethinden sonra bu ada için Osmanlıyavergi ödemeye başladılar.Nedenleri:☺ Kıbrıs’ın jeopolitik olarak önemli bir konumda bulunması☺ Kıbrıs’taki korsanların Osmanlı ticaret gemilerine zarar vermesi☺Venediklerin Kıbrıs için ödedikleri vergiyi kesmeleri II. Selim adanın fethini istemesine rağmen Sokullu, bunakarşı çıktı. Adanın alınması halinde Osmanlılara karşı büyükbir haçlı seferinin düzenleneceğini ileri sürmüştür. Vezir LalaMustafa Paşa komutasındaki donanma Kıbrıs Adasınıfethetmiştir (1571).Sonuçları:- Doğu Akdeniz tamamen Osmanlı egemenliği altına girdi. Böylece Mısır yolunun güvenliği sağlandı.- Türk aileleri Kıbrıs’a yerleştirildi.- İnebahtı Deniz Savaşına neden olmuştur.

3- İnebahtı Deniz Savaşı (1571):Nedenleri:♦ Avrupalıların Kıbrıs Adasını geri almak istemeleri♦ Papa’nın kışkırtmaları Oluşturulan haçlı donanması, Osmanlı donanmasınıİnebahtı körfezinde yaktı. Yalnızca Uluç Ali Reis bir kısımgemileri alarak İstanbul’a dönebildi.Sonuçları:● Uluç Ali Reis’in adı, Kılıç Ali Reis olarak değiştirilmiş ve Kaptan-ı Deryalığa getirilmiştir.● Osmanlı Devletinin aldığı ilk büyük deniz yenilgisidir.● Bu yenilgi,Türklerin yenilmezliği inancını yıkmıştır.● Osmanlı Devleti kısa sürede daha güçlü bir donanma hazırlayarak denizlere tekrar açıldı.

4- Tunus’un Fethi (1574): Yeni oluşturulan donanma ilk iş olarak İspanyollarınelindeki Tunus seferine çıktı. Tunus kolayca alınarakBeylerbeyilik haline getirilmiştir.

Not: Tunus’un fethi hem İspanyol-Osmanlı savaşlarını, hemde İspanyolların Kuzey Afrika da ki işgal politikalarını sonaerdirmiştir.

5- Fas Sultanlığının OsmanlıHimayesine Alınması

Fas’ta taç kavgaları başlamıştı. Birkısım Faslılar Portekiz kralından, birkısmı da Osmanlı Padişahından yardımistediler. Sokullu, Cezayir BeylerbeyiRamazan Paşa’yı Fas üzerinegönderdi. Portekizliler ile yapılan Vadi-üs Sebil Savaşı’yla Portekizlilere çokağır bir darbe vurularak Fas Osmanlıhimayesine alındı. (1577)

6- Sokullu’nun Kanal Projeleria- Don -Volga Kanal Projesi’ninAmaçları:- Orta Asya Türkleri ile ilişki kurmak- Rusya’nın güneye inmesini vebüyümesini önlemek- Donanmayı Hazar denizinegeçirerek İran’ı doğudan sıkıştırmak- İpek yolunun canlanmasını sağlamak Don ve Volga nehirlerinin birbirlerineyaklaştığı yerde 10 km lik kanalaçılması için çalışmalar başladı (1569).Ancak Rusya’nın saldırıları, Kırımhanının projeye destek vermemesiyüzünden proje yarım kalmıştır.

b- Süveyş Kanalı ProjesininAmaçları● Akdeniz ticaretini canlandırmak● Portekiz’in Hint Okyanusundakifaaliyetlerini önlemek● Güney Asya’daki Müslümanlarüzerinde Avrupalı devletlerin baskısınıkaldırmak İlk kez Yavuz döneminde, gündemegelen Akdeniz ile Kızıl Deniz’inbirleştirilmesi projesi yenidendüşünülmüş amagerçekleştirilememiştir.

7-Sokullu’nun Ölümü (1579) Sokullu, III. Murat döneminde eskiitibarını kaybetti ve öldürüldü.Not: Sokullu’nun ölümü ile OsmanlıDevletin de Yükselme Dönemi sonaermiş ve Duraklama Dönemibaşlamıştır.

AVRUPA’DA YENİLİKLER 11YENİ BULUŞLAR VE SONUÇLARI COĞRAFİ KEŞİFLER VE SONUÇLARI RÖNESANS REFORM AYDINLANMA ÇAĞI

Avrupa’da 18. yüzyılda ortaya çıkmış,bilim ve düşünce alanında meydanagelen bir atılım dönemidir.

Sonuçları☼Newton fizik ve matematik alanındaçalışmalar yaptı.☼Kopernik Dünya’nın Güneş etrafındadolaştığını ispatlamıştır.☼Galile Dünya’nın yuvarlak olduğunuispatladı.☼Dekart geometriyi geliştirmiştir.☼Mozart, Bah gibi ünlü bestecileryetişmiştir.☼Jan Jak Russo baskıcı düşüncelerekarşı çıkarak demokrasinin doğmasındakatkıda bulunmuştur.☼Pek çok düşünce sistemi değişmişyerini akılcı düşünce almıştır.☼Aydınlanma Çağı’ndaki bilimsel veteknolojik gelişmeler Sanayi İnkılabınıntemellerini oluşturmuştur.

SANAYİ İNKILABI

1-Barutun ve Top Barut ilk olarak Çinliler tarafındaneğlencelerde havai fişek olarakkullanılmıştır. Sonra Türkler ve Araplartarafından kullanılan barut, Haçlı Seferlerisırasında Müslümanlardan öğrenilerekAvrupa’ya taşındı. Fatih’in yaptırdığıtopların gücünü gören Avrupalı krallar,topları derebeylerine karşı kullandılar.Böylece feodalite rejimi (Derebeylik)ortadan kaldırılmış, mutlak krallıklargüçlenmiştir.2-Kağıt ve Matbaa Çinliler ve Türkler ipek ve pamuktankağıt yapıyorlardı. Avrupa da ipek vepamuk az olduğu için kağıt yapımıpahalıya patlıyordu. Avrupalıların paçavrave selülozdan kağıt yapmaları üzerine,kağıt ucuzlamıştır. Matbaaya benzeyen aletleri ilk olarakÇinliler ve Uygur Türkleri kullanmıştır.Ancak modern matbaanın ilk mucidiAlman Jan Gutenberg’dir.

Avrupa’da ucuz kağıt yapılması vematbaanın bulunması şu yeniliklere nedenolmuştur:a-Kitaplar ucuzladı halk kitap okumaimkanı elde etti.b-Avrupa’da okuma yazma oranı yükseldi.c-Bilim ve kültür yayıldı.d-İnsanların kültür seviyelerinin artmasıhayata bakış açılarını olumlu yöndedeğiştirdi.e-Rönesans, Reform’un başlamasınaneden oldu.3-Pusulaİlk olarak Çinliler tarafından kullanılanpusula Haçlı Seferleri sırasındaMüslümanlardan alınarak Avrupa’yagötürülmüştür. Kriskof Kolomb’un,pusulanın sapma açısını düzeltmesi ileokyanuslarda seyahat daha güvenli halegeldi. Bunun sonucunda Avrupalıdenizcilerin korkmadan denizlere açılmasıüzerine, Coğrafi Keşifler olmuştur.

XV. yüzyıl sonlarında Avrupalılarınbilinmeyen ülkeleri bulmak için yaptıklarıgezilere “Coğrafi Keşifler” adı verilir.A- Nedenleri☺İpek ve baharat yollarının Müslümanlarınelinde bulunması☺Coğrafya bilgisinin ilerlemesi☺Pusulanın kullanılması☺Okyanusa dayanıklı gemilerin yapılması☺Cesur gemicilerin yetişmesiB- Yapılan Keşiflera-Ümit Burnu’nun Keşfi (1487)Portekizli Bartelmi Diyaz tarafından bulundu.b-Hint Deniz Yollarının Keşfi (1498)Portekizli denizci Vasko dö Gama ÜmitBurnu’nu geçerek Hindistan’a ulaştı ve HintDeniz Yolu’nu keşfetti.c-Amerika’nın Keşfi (1506)Kristof Kolomb, Amerika’nın Bahama adalarınaulaşmış ise de burayı Hindistan da ki adalarzannetti (1492). İtalyan denizci AmerikoVespuçi, buranın yeni bir kıta olduğunudünyaya ilan etti. Bu kıtaya Amerika adı verildi.d-Dünya’nın Dolaşılması (1522)Portekizli denizciler Macellan ve Del Kano,dünya turuna çıktılar. Macellan’ın ölmesiüzerine Del Kano Dünya turunu tamamlayarakDünya’nın yuvarlak olduğunu kanıtladı.C- Sonuçları☼Avrupa’nın ekonomik seviyesi yükseldi budurum Rönesans’ın başlamasına neden oldu.☼Avrupalılar keşfedilen yerlerde sömürgeimparatorlukları kurdular.☼Yeni ticaret yolları bulunduğu için Doğuticaret yolları ve Akdeniz limanları öneminikaybetti.☼Ticaretle uğraşan burjuvalar zenginleştiler.☼Hristiyanlık dini yayıldı.☼Dünyanın yuvarlak olduğu anlaşıldı.☼Din adamlarına olan güven azaldı.☼Yeni bitki ve hayvan türleri Avrupa’ya taşındı.☼Amerika’nın eski medeniyet merkezi olduğuanlaşıldı.☼Sömürgecilik başlamıştır (İspanyol vePortekizliler ilk sömürgeleri kurdular)

XV. ve XVI. Yüzyıllarda Avrupa’da edebiyat,sanat ve bilim alanındaki gelişmelere“Rönesans” denir.

A-Nedenleri☺Kağıt ve matbaanın kullanılması ile düşünceiletişim ve haberleşmenin kolaylaşması☺Coğrafi keşiflerden sonra Avrupa’da zenginve sanattan zevk alan bir sınıfın ortaya çıkması☺Sanatçıları koruyan kişilerin ortaya çıkması(Mesen)☺İstanbul’un fethinden sonra bir çok bilimadamının İtalya’ya giderek orada çalışmalardabulunması

Rönesans ilk olarak İtalya’da edebiyatalanında başlamış, Mikelanjelo, Leonardo daVinci gibi büyük sanatçılar yetişmiştir.Rönesansın İtalya’da başlamasında, İtalya’nıncoğrafi önemi, ekonomik durumunun iyi olmasıve İtalya’nın tarihsel önemi etkili olmuştur.İngiltere’de Shakesper, İspanya’da Servantes,Almanya’da Röklen, Erasmus eserler vermiştir.

B-Sonuçları☼Küçük kan dolaşımı bulundu.☼Çağdaş Avrupa’nın temelleri atıldı.☼Reform ve sanayi inkılabına zemin hazırladı.☼Rönesans mimarisi adı verilen yeni birmimari tarz ortaya çıkmıştır.☼Skolastik düşünce etkisini iyice azalttı.Deney ve gözleme dayalı pozitif düşünceninortaya çıkmasına zemin hazırladı.☼Bilim ve teknikteki gelişmeler hızlandı.

Not 1- Bu döneme kadar bilim, sanat vemedeniyet alanlarında İslam ülkeleri öncülükyaparken Rönesans hareketi ile Avrupa ülkeleriön plana çıkmıştır.2- Eski Roma, Yunan ve Latin edebiyatınınincelenmesi sonucu, bu edebiyat kolu ileuğraşan gruba “hümanist”, bu edebi akıma da“hümanizma” adı verilmiştir.

XVI. yüzyılda Hristiyanlığın Katolikmezhebinde yapılan bazı düzenlemeler vedeğişikliklerdir.

A-Nedenleri☺Katolik kilisesinin bozulması☺Hümanistlerin kiliseyi ve din adamlarınıeleştirmeleri☺Endülüjans sorunu (papazların halktangünahlarından kurtulması için paraalması)☺Kağıt ve matbaanın etkisi☺İncil’in değişik dillere çevrilmesi☺Rönesans ile doğan özgür düşünceortamının etkisi☺Halkın yokluk çekerken din adamlarınınlüks içinde yaşaması

Martin Luther, Katolik kilisesininyanlışlıklarını 95 maddelik eleştiri metniyayınlayarak ortaya koydu. Böylece ilkolarak Reform Almanya’da başlamıştır.Papa X. Leon tarafından aforoz edildi.Alman İmparatoru V. Karl ile Protestanlararasında 25 yıl süren mezhep savaşlarıyapıldı. 1555 Ogsburg Anlaşması ileProtestan kilisesi Alman İmparatorutarafından tanındı. Fransa kralınınyayınladığı Nant Fermanı ile Kalvenizm,Fransa’da resmen tanınmıştır (1598).

B-Sonuçları☼Kilise otoritesi zayıfladı☼Papaya duyulan güven azaldı☼Katolik kilisesi kendini yenilemekzorunda kaldı☼Skolastik düşünce tamamen yıkıldı.☼Din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı.☼Almanya’da Protestanlık, Fransa’daKalvenizm, İngiltere’de Anglikanizmmezhepleri ortaya çıktı.☼İlk kez laik eğitim kurumları açılmayabaşlandı.☼Mezhep kavgaları başlamıştır.☼Engizisyon mahkemeleri kuruldu.

18. yüzyılın sonlarında ilk olarakİngiltere’de başlayıp, tüm dünyayayayılan teknolojik gelişmelere “Sanayiİnkılabı” denir.Sonuçları☼İnsan gücünün yerini makine gücüalmış, küçük imalathaneler yerlerinibüyük fabrikalara bıraktı☼Üretim arttı ve işçi sınıfı ortaya çıktı.☼Hammadde ve Pazar arayışı başlamışbuda sömürgeciliği daha dahızlandırmıştır.☼Pazar ve hammadde arayışı, devletlerarası rekabete, bu rekabet bloklaşmaya,neticede I. ve II. Dünya savaşlarınaneden olmuştur.☼Sanayileşmeye paralel olarak yenidüşünce akımları ortaya çıktı.(Kapitalizm, sosyalizm, Liberalizm)☼Yeni kanalların açılması (Panama veSüveyş Kanalı) ticareti canlandırdı.☼Köylerden şehirlere nüfus akınıbaşladı.

17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 12OSMANLI - İRAN İLİŞKİLERİ OSMANLI - AVUSTURYA İLİŞKİLERİ OSMANLI – LEHİSTAN İLİŞKİLERİ II. VİYANA KUŞATMASI (1683-1699)

1) II. Osman Dönemindeki İlişkiler Lehistan’ın Osmanlı Devleti’ne bağlı Boğdan’ın iç işlerinekarışması üzerine sefere çıkan II. Osman Hotin Kalesi’ni kuşattı.Ancak yeniçerilerin disiplinsizliği yüzünden alınamadı veAvusturya ile Hotin Antlaşması imzalandı .Hotin Antlaşması (1621)Maddeleri:● İki taraf birbirinin topraklarına saldırmayacak● Lehistan, Osmanlı’ya bağlı Kırım Hanlığı’na vergi vermeyedevam edecekNot: II. Osman Hotin Seferi’nden sonra Yeniçeri Ocağı’nıkaldırma fikrini ilk kez ortaya atmıştır. II. Osman bu fikri duyanyeniçeriler tarafından öldürülmüştür.

2) IV. Mehmet Dönemindeki İlişkilerLehlilerin Osmanlı’ya bağlı Ukrayna Kazaklarına saldırmaları

üzerine savaşlar tekrar başladı. IV. Mehmet ve Fazıl AhmetPaşa ordunun başında sefere çıkarak Leh ordusunu yenmiştir.Bunun üzerine Lehliler ile Bucaş Antlaşması imzalandı.Bucaş Antlaşması (1672)Maddeleri:● Podolya Osmanlı’ya bırakılacak● Lehistan Osmanlı’ya vergi verecek● Lehistan Ukrayna dan çekilecekÖnemi:● Bu antlaşma, Osmanlı Devletinin topraklarına toprak kattığı son antlaşmadır.● Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlara ulaştı.

OSMANLI – VENEDİK İLİŞKİLERİ

Fatih, Akkoyunlular ile Otlukbeli Savaşı’nı yaparakAkkoyunluları yenmişti. Bu yenilgiden sonra zayıflayan Akkoyunlutopraklarında Safevi Devleti kuruldu. Yavuz Sultan Selim ÇaldıranSavaşı ile Safevi Devletine büyük bir darbe vurdu. Kanuni deSafeviler üzerine üç sefer düzenleyerek Amasya Antlaşması’nıimzaladı ve iki devlet arasında barış dönemi başladı. 1577 yılındatekrar başlayan savaşlar, Kasr-ı Şirin Antlaşması’nınimzalanmasına kadar devam etti.

1) III. Murat Dönemi Osmanlı- İran İlişkisi İran’daki karışıklardan yararlanmak isteyen III. Murat, SokulluMehmet Paşa’nın karşı çıkmasına rağmen Lala Mustafa Paşa’yıİran üzerine gönderdi. Mustafa Paşa, Tebriz, Gürcistan,Azerbeycan’ı aldı. Zor durumda kalan İran ile İstanbul (FerhatPaşa) Antlaşması imzalandı (1590).İstanbul Antlaşması’nın Önemi :● Azerbeycan, Gürcistan, Dağıstan Osmanlı Devleti’nde kaldı. Böylece Osmanlı sınırı doğuda Hazar Denizi’ne kadar genişledi.● Osmanlı Devleti, doğuda en geniş sınırlara ulaştı.

2) 1603 - 1611 Osmanlı - İran Savaşları İran Şahı Şah Abbas, Ferhat Paşa Antlaşması ile kaybettiğiyerleri geri almak için Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. ŞahAbbas kaybettiği yerleri geri aldı. Celali isyanları ile uğraşanOsmanlı Devleti, İran ile Nasuh Paşa Antlaşmasını imzaladı(1611). Bu antlaşma ile İran, Osmanlıya her yıl 200 deve yüküipek verecekti.Nasuh Paşa Antlaşmasının Önemi :● Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri geri kaybetmiştir.

3) 1617- 1618 Osmanlı - İran Savaşlarıİran’ın vaat ettiği ipeği vermemesi üzerine savaş tekrar başladı.

İran’ın isteği ile Serav Antlaşması imzalandı (1618). Buantlaşmaya göre İran, Osmanlıya her yıl 100 deve yükü ipeködemeyi kabul etti.

4) 1622-1639 Osmanlı – İran Savaşları Bu savaşlar İran’ın Bağdat’ı işgal etmesi üzerine başladı. İran,Irak’ı ele geçirip Mardin’e kadar ilerledi. IV. Murat İran üzerine ikisefer düzenledi. Bunlardan ilki olan Revan Seferi ile DoğuAnadolu, Bağdat Seferi ile Irak geri alınmıştır. Bu arada ŞahAbbas’ın ölmesi üzerine, İranlılar barış istediler. İki devletarasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı.Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639)Maddeleri:● Azerbeycan ve Revan İran’a bırakıldı.● Bağdat Osmanlı Devleti’nde kaldı.● Zağros Dağları iki ülke arasında sınır kabul edildi.Önemi:● Bu antlaşma ile bugünkü Türkiye – İran sınırı büyük ölçüde çizilmiştir.

Kanuni döneminde yapılan Mohaç Meydan Savaşısonucunda Osmanlı – Avusturya sınır komşusu olmuş veböylece iki ülke arasında ilişkiler başlamıştı.

1) 1593-1606 Osmanlı –Avusturya SavaşlarıNedenleri:● Avusturya’nın, Osmanlı Devleti’ne vermesi gereken vergiyi,ödememesi,● Avusturya’nın Erdel, Eflak ve Boğdan’ı Osmanlıya karşıkışkırtması III. Murat zamanında başlayan savaşlar III. Mehmetdöneminde de devam etti. III. Mehmet ordunun başındasefere çıktı. Avusturya ile yapılan Haçova Meydan Savaşı ileAvusturya ordusu bozguna uğratıldı (1596). Osmanlı ordusuEğri, Kanije, Estergon’u ele geçirdi. Avusturyalılar Kanije’yi geri almak için harekete geçtiler.Kale, Tiryaki Hasan Paşa tarafından savunuldu. Hasan PaşaAvusturya’yı bozguna uğrattı. Avusturya’ya yardım eden eflak Boğdan beyleri tekraritaat altına alındı. I. Ahmet döneminde İran tehlikesi ve Celali isyanlarıdevleti güç durumda bıraktı. Bunun üzerine Avusturya ileZitvatoruk Antlaşması imzalandı .Zitvatoruk Antlaşması (1606)Maddeleri:● Eğri, Estergon, Kanije kaleleri Osmanlı da kalacak● Avusturya artık Osmanlıya vergi ödemeyecek● Avusturya Kralı, protokol bakımından Osmanlı padişahına eşit sayılacakÖnemi:● Bu antlaşma ile Osmanlı Devletinin İstanbul Antlaşması ile Avusturya üzerinde kurduğu üstünlüğü sona erdi.

2) 1662-1664 Osmanlı – Avusturya Savaşları Avusturya’nın Osmanlı’ya isyan eden Erdel Beyine yardımetmesi üzerine Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, Avusturya’yasavaş açtı. Fazıl Ahmet Paşa, Uyvar Kalesini alarakAvusturya ile Vasvar Antlaşması’nı imzaladıVasvar Antlaşması (1664)Maddeleri:● Uyvar Osmanlı’ya bırakılacak● Avusturya Erdel’in iç işlerine karışmıyacak● Avusturya, Osmanlı’ya savaş tazminatı ödeyecekÖnemi:

● Avusturya’dan toprak kazanılan son anlaşmadır. Son kez savaş tazminatı alınmıştır.

Osmanlı-Venedik ilişkileri 17. yüzyılda Girit adası yüzündenbozuldu.Nedenleri:● Girit teki korsanların Osmanlı gemilerine saldırması● Girit’in önemli bir konumda bulunması Osmanlı Devleti Venedik’e savaş açarak adayı kuşattı (1645).Girit’in Hanya Kalesi ele geçirildi. Arkasından Kandiye kuşatıldı.Kalenin kuşatılması uzun süre devam etti. Nihayet Fazıl AhmetPaşa, Kandiye Kalesi’ni de ele geçirdi. Böylece Girit’in fethitamamlanmış oldu (1669). Böylece Doğu Akdeniz ve ÇanakkaleBoğazının güvenliği sağlandı.Not 1: Girit adası kuşatması, Osmanlı Devleti’nin en uzun sürelideniz kuşatmasıdır.Not 2: Girit fethinin uzaması Osmanlı donanmasının ne kadargerilediğini gösterdi.

Katolik Avusturya Kralı I. Leopold, Protestan Macarlarımezhep değiştirmeye zorluyordu. Macarlar Tököli İmreönderliğinde isyan ederek Osmanlı Devleti’nden yardımistediler. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, padişah IV. Mehmet’i iknaederek Avusturya meselesini halletmek için Avusturyaüzerine sefere çıktı ve Viyana’yı kuşattı (1683). Viyana kuşatmasının uzun sürmesi üzerine Papa’nındesteği ile Avusturya, Almanya ve Lehistan’dan oluşan birordu oluşturuldu. Bu ordu, Tuna nehrini tutmakla görevliKırım Hanı’nın ihaneti üzerine, Osmanlı ordusunu arkadanvurdu. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Alamandağı MeydanSavaşı’nı kaybederek Belgrad’a çekildi. Merzifonlu,padişahın emri ile burada idam edildi.Kutsal İttifak’ın Kurulması

Bu durumdan yararlanmak isteyen Papa’nın gayretleriyleAvusturya, Lehistan, Venedik, Rusya ve Malta kuvvetlerindenoluşan “Kutsal İttifak” kuruldu. Bu ittifak karşısında Osmanlıordusu başarısız oldu. Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa’nın padişahı iknaetmesi sonucu, Osmanlı Devleti Karlofça Antlaşmasınıimzaladı.Karlofça Antlaşması (1699)Maddeleri:● Temeşvar ve Belgrad hariç tüm Macaristan ve Erdel Avusturya’ya bırakılacak● Podolya, Ukrayna Lehistan’a bırakılacak● Mora, Dalmaçya kıyıları Venedik’e bırakılacak● Antlaşma 25 yıl geçerli olacak Rusya ile de Karlofça Antlaşmasını tamamlayıcı İstanbulAntlaşması imzalandı.İstanbul Antlaşması (1700)Maddeleri:● Azak kalesi Rusya’ya bırakılacak● Rusya, İstanbul’da daimi elçi bulundurabilecek● Rus Hristiyanları kutsal yerleri serbestçe ziyaret edebilecek.Sonuçları:● Türklerin Avrupa karşısında Malazgirt Savaşı ile başlayan ilerleyişi durmuş, Sakarya Meydan Savaşı’na kadar süren geri çekilme süreci başladı.● Osmanlı Devleti ilk defa toprak kaybetti.● Rusya, Azak kalesini alarak Karadeniz’e inme fırsatı buldu.● Osmanlı Devletinde duraklama dönemi sona erdi, gerileme dönemi başladı.● Osmanlıların Orta Avrupa egemenliği sona erdi.

Not: Rusya ile yapılan ilk resmi antlaşma BahçesarayAntlaşmasıdır (1681).

17. YÜZYILDAKİ İÇ İSYANLAR 131- Merkez (İstanbul) İsyanları 2- Celali İsyanları 3- Eyalet İsyanları

Bu isyanlar genellikle kapıkulu ve yeniçeriler tarafından çıkarılmıştır.İstanbul’da çıkan bu isyanlara bazen halk ve ulema da katılmıştır.Nedenleri:● Cülus bahşişlerinin ödenmemesi● Yeniçerilere üç ayda bir ödenen ulufenin geciktirilmesi ve ayarı düşükakçe ile ödenmesi.● Kapıkulu teşkilatının bozulması● Kapıkullarının menfaatlerine ters düşen padişah ve devlet adamlarınıgörevlerinde uzaklaştırmak istemeleriSonuçları:○ Bu isyanlar devlet merkezinde huzur ve güvenin bozulmasına yolaçmıştır.○ Devlet adamları devlet otoritesinin sağlanabilmesi için sert önlemleralmışlardır.○ Askeri isyanlar sonucunda ilk defa bir Osmanlı padişahı öldürülmüştür.Bu durum yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmış, padişahlarınyönetimdeki etkinliğini azaltmıştır.

Yavuz döneminde Anadolu’da Bozoklu Celal isimli birisi isyan etti. Bu isyan Yavuz tarafındanbastırıldı. Bundan sonrada Anadolu’da çıkan isyanlara Celali İsyanları denmiştir.Nedenleri:● Tımar sisteminin bozulması,● Halktan alınan vergilerin artırılması,● Ekonomik durumun bozulması● Merkezi otoritenin zayıflaması ve devlet adamlarının yetersizliği● Haçova Meydan Savaşı’ndan kaçan askerlerin Anadolu’ya gitmesiSonuçları:○ Anadolu’da huzur ve güven bozuldu. Köyden kente göçler oldu.○ Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı. Halkın devlete güveni azaldı.○ Anadolu’da ekonomik hayat durgunlaşmış, üretim azalmıştır. Vergiler toplanamadığı için devletingelirleri azalmıştır.○ Osmanlı Devleti, Avusturya ve İran ile yaptığı savaşlarda zor duruma düştü.Not: Celali isyanlarının dini bir yönü olmadığı gibi isyancılar devlet düzenini değiştirmeyi deamaçlamamışlardır.

XVII. yüzyılda devlet otoritesinin zayıflaması bazıeyaletlerde isyanların çıkmasına neden oldu. Buisyanlar bazen eyaletlerin başındaki yöneticiler, bazende bu yöneticilerin tutumu üzerine reaya tarafındançıkarıldı. Ayrıca Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Erdel, Boğdaneyaletlerinde çıkan isyanlar da devleti uzun süreuğraştırmıştır.

17. YÜZYILDAKİ ISLAHAT (YENİLİK) HAREKETLERİII. Osman (Genç Osman) IV. Murat Islahatçı Sadrazamlar Islahatların Özellikleri

17. yüzyılda ıslahat yolunda ilk ciddiadımı Genç Osman atmıştır. GençOsman’ın ıslahatları şunlardır:1- Şeyhülislam’ın fetva vermekdışındaki yetkilerini elinden aldı.Böylece ilmiye sınıfının devletişlerine karışmasını önlemiştir.2- Maliyeye önem verdi. Dinadamlarına ve askerlere fazladanverilen paraları kesti.3- Genç Osman, saray dışı evlilikyaparak sarayı halka açmayaçalışmıştır. Genç Osman bu yönü ilesosyal alanda ıslahat yapan ilkpadişahtır.4- İlk kez Yeniçeri Ocağınıkaldırmayı düşünmüştür. Bunuhaber alan yeniçeriler Genç Osman’ıöldürmüşlerdir.

1- İçki, tütün, gece sokağa çıkmayasağı getirmiştir.2- Koçi Bey’e duraklamanın nedenlerive çareleri ile ilgili Koçi BeyRisalesi’ni hazırlattı.3- Kuvvet ve şiddet yoluyla devletotoritesini yeniden sağlamıştır.4- Yeniçeri ve sipahi zorbalarınıortadan kaldırdı. Bu durumİstanbul’da asayiş ve güvenliğinyeniden kurulmasını sağladı.5- İran üzerine iki sefer düzenledi. Buseferler sırasında Anadolu’dakiCelaliler ortadan kaldırılmış, emniyetve güvenlik sağlanmıştır.6- Tımarlar eskiden olduğu gibisavaşlarda yararlılık gösterenlereverilmiştir.

a-Kuyucu Murat Paşa I. Ahmet devrinde sadrazamolmuştur. Celali isyanlarına karşısert tedbirler aldı. Bunun için birçok isyancıyı idam ettirdi.b-Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet zamanındasadrazam oldu. Tarhuncu AhmetPaşa’nın ıslahatları şunlardır:1- Hazineye borcu olan kişilerdenbu borçları tahsil etti.2- Bütçe açığının saraymasraflarının çokluğundan velüzumsuz harcamalardankaynaklandığını görerek bunlarıazaltmaya çalıştı.3- Osmanlıda ilk defa resmi devletbütçesini hazırladı.4- Divan üyeleri ve bazıyöneticilerden hazineye paraaktardı. Çıkarı elden giden kimselerinfaaliyetleri sonucunda, TarhuncuAhmet Paşa idam edilmiştir.

c- Köprülü Mehmet Paşa Valide Turhan Sultan’ın teklifi üzerine,Köprülü Mehmet Paşa bazı şartlarkarşılığında sadrazam olmayı kabuletmiştir. Böylece şart koşarak sadrazamolan ilk kişi olmuştur. Faaliyetleri:1- İlk iş olarak ilmiye sınıfı ile uğraştı.Ulemaya nasihatlarda bulundu.2- Devletten haksız yere alınan paraları kesti.3- Erdel’deki isyanı bastırdı.4- Savaştan kaçan yeniçerilericezalandırdı.5- Devletin gelir ve giderlerinidengeleyerek maliyeyi düzenledi.6- Devlet kadrolarına işin ehli olankişileri atadı.7-Çanakkale Boğazındaki Venedikablukasını kaldırdı.8-Venedikliler tarafından işgal edilenİmroz, Limni’yi geri aldı.

d- Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Babası Köprülü Mehmet Paşa’dansonra sadrazam oldu.1- Maliyeye önem vererek bütçeaçığını kapattı.2- Orduyu disiplin altına aldı.3- Venediklilerden Girit adasını aldı.4- Avusturya’dan Uyvar kalesini alıp,Vasvar Antlaşmasını imzaladı.5- IV. Mehmet ile Lehistan seferineçıkarak Bucaş Antlaşmasını imzaladı. 17. yüzyılda köprülüler ailesindensadrazamlık makamına getirilen diğerdevlet adamları şunlardır:e- Merzifonlu Kara Mustafa Pş. II. Viyana kuşatmasındakibaşarısızlığı yüzünden idam edildi.f- Köprülü Fazıl Mustafa Paşa

ğ- Amcazade Hüseyin Paşa Kutsal İttifak savaşlarına sonvererek Karlofça ve İstanbulAntlaşmalarını imzaladı.

1- Bu dönem ıslahatlarıgelişme aşaması bulamamışdüşünce aşamasındakalmıştır.2- Kuvvet ve şiddet yolu ileülkede asayişin sağlanmasıyoluna gidilmiştir.3- Islahatlarda Avrupa örnekalınmamıştır.4- Yeniçeri, ulema ve halkıntepkisi ile karşılaşmıştır.5- Yönetim, hukuk ve teknikalanlarda ıslahatyapılmamıştır.6- Duraklamaya çözümolmadı.7- Islahatların ağırlıknoktasını ordu ve ekonomioluşturur.8- Islahatların öncülüğünüpadişah ve devlet adamlarıyapmış ve ıslahatlarşahıslara bağlı kalmıştır.

18. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 14Osmanlı-Rus Savaşı ve Prut Antlaşması (1711)

Osmanlı-Venedik-Avusturya SavaşlarıPasorofça Antlaşması (1715-1718)

Osmanlı-Rusya-Avusturya Savaşları veBelgrat Antlaşması (1736-1739)

Osmanlı-Rus Savaşı ve Küçük KaynarcaAntlaşması (1768-1774)

Osmanlı-Rusya-Avusturya SavaşlarıZiştovi-Yaş Antlaşmaları (1787-1792)

Nedenleri:1-Gizli antlaşma yapan Rusya veAvusturya’nın, Osmanlı topraklarını kendiaralarında paylaşması2-Rus Çariçesi II. Katerina bağımsız olanRusya’ya girerek burayı işgal ettiğini duyurdu. Bu nedenler ile I. Abdülhamit Rusya’yasavaş ilan etti. Avusturya Rusya’nın yanındasavaşa girdi. Fransa’da ihtilal çıkması üzerineAvusturya, Osmanlı Devleti ile ZiştoviAntlaşmasını imzalayarak savaştan çekildi(1791). Bu antlaşma ile Avusturya aldığıyerleri geri vermiştir.Ziştovi Antlaşmasının Önemi:

●Kanuni Devri’nde başlayan Osmanlı-Avusturya Savaşları kesin olarak sonaermiştir. Ziştovi Antlaşmasından sonra yalnız kalanRusya, Osmanlı Devleti ile Yaş Antlaşmasınıimzalamıştır (1792).Yaş Antlaşmasının Maddeleri:1-Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya aitolduğunu kabul edecek,2-Dinyester Irmağı iki ülke arasında sınırolacakYaş Antlaşmasının Önemi:●Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti’nin YıkılışDönemi başladı.●Osmanlı Devleti, Kırım’ın Rusya’ya aitolduğunu resmen kabul etti.

Osmanlı-İran Savaşları

Nedenleri:1-Kuzeyde Batlık Denizi’ne açılmakisteyen Rus Çarı I. Petro, İsveç Kralı XII.Şarl’ı Poltova Savaşı’nda yendi. Rusyakaçan İsveç kralını yakalama bahanesi ileOsmanlı topraklarına girdi.2-Petro’nun Osmanlıya bağlı Eflak veBoğdan beylerini Osmanlıya karşıkışkırtması3-İsveç Kralı Şarl’ın Osmanlı padişahınıRusya’ya karşı kışkırtması4-Osmanlı Devleti’nin İstanbul Antlaşmasıile Rusya’ya kaptırdığı yerleri geri almakistemesi

Bu nedenler ile Osmanlı DevletiRusya’ya savaş açtı (1711). SadrazamBaltacı Mehmet Paşa, Rus ordusunu Prutnehrinde kıstırdı. Zor durumda kalanPetro barış istemek zorunda kaldı.Yeniçeri askerlerine güvenemeyen BaltacıMehmet Paşa, Rus ordusunu yok etmekyerine, onlar ile Prut Antlaşması’nıimzaladı (1711).

Prut Antlaşmasının Maddeleri :1-İstanbul Antlaşması ile Rusya’yabırakılan Azak kalesi ve çevresi OsmanlıDevleti’ne geri iade edilecek,2-Rusya, İstanbul’da daimi bir elçibulunduramayacak,3-Rusya, Lehistan’ın iç işlerinekarışmayacak4-İsveç kralı serbestçe ülkesinedönebilecek,

Prut Antlaşmasının Önemi:●Osmanlı Devleti İstanbul Antlaşması ileRusya’ya kaptırdığı yerleri geri aldı.●Prut Antlaşmasındaki başarı, KarlofçaAntlaşması ile kaybedilen yerlerin gerialınabileceği umudunu artırmıştır.

Nedenleri:1-Osmanlı Devleti’nin KarlofçaAntlaşması ile Venedik’e kaptırdığıyerleri, geri almak istemesi,2-Venediklerin baskısı altında ezilenMora halkının Osmanlıdan yardımistemesi,3-Venediklilerin Osmanlı ticaretgemilerine saldırmaları,

Osmanlı Devleti Venedik’e savaşilan etti. Sadrazam Silahtar Ali Paşa kısasürede Mora’yı Venediklilerden geri aldı.Osmanlı Devleti’nin bu başarısındankorkan Avusturya, Osmanlı Devleti’nesavaş ilan etti. Osmanlı Devleti,yeniçerilerin disiplinsizliği yüzündenAvusturya karşısında başarılı olamadı.Avusturya Belgrat’ı ele geçirerekSırbistan üzerine yürüdü. Yenisadrazam Damat İbrahim Paşa,Avusturya ve Venedik ile PasarofçaAntlaşması imzalandı (1718).

Pasarofça Antlaşmasının Maddeleri:1-Eflak’ın batısı, Belgrat, Sırbistan’ınkuzeyi Avusturya’ya bırakılacak2-Mora Yarımadası, Osmanlılarabırakılacak3-Arnavutluk, Hersek ve Dalmaçyakıyıları Venedik’e bırakılacak,Pasarofça Antlaşmasının Önemi :● Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti’ndeLale Devri başladı.●İlk kez Çelebi Mehmet zamanındabaşlayan Osmanlı-Venedik Savaşlarıkesin olarak sona erdi.●Karlofça Anlaşmasında kaybedilenMora geri alındı. Ancak BelgratAvusturya’ya bırakıldı. Yeni topraklarınkaybedilmesi üzerine Osmanlı Devletidış politikasını değiştirmiş savunmayayönelik bir politika izlemeye başlamıştır.

Nedenleri:1-Rusya’nın Lehistan’ın iç işlerinekarışması2-Pasarofça Antlaşmasından sonra Rusyaile Avusturya arasında gizli bir ittifakkurulması3-Rusların Kırım’a girmeleri veBahçesaray’ı yakıp yıkmaları,4-Osmanlı-İran Savaşlarında Kırım HanınınOsmanlıya göndereceği yardımın Rusyatarafından engellenmesi

Bu nedenler ile savaş başladı. OsmanlıDevleti, Rusya ve Avusturya’ya karşıbaşarılar kazandı. Fransa’nın daarabuluculuk etmesi sonucunda Avusturyave Rusya ile ayrı ayrı Belgrat Antlaşmasıimzalandı (1739).

Belgrat Antlaşmasının Maddeleri:1-Ruslar savaşta aldıkları yerleri geriverecek2-Azak kalesi Ruslarda kalacak ancakRuslar bu kaleyi yıkacak3-Rusya, Karadeniz ve Azak Denizindesavaş gemisi ve tersanebulunduramayacak4-Avusturya, Pasarofça Antlaşması ilealdığı yerleri geri verecek (Banat hariç)

Belgrat Antlaşmasının Önemi :●Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıldaimzaladığı son kazançlı antlaşmadır.● Karadeniz’in Türk gölü olduğu son kezkabul edilmiştir.●Fransızları arabuluculuğundan dolayıFransızlara verilen kapitülasyonlar süreklihale getirildi (1740).● Bu başarıda Humbaracı Ahmet Paşa’nınaskeri alandaki ıslahatları etkili olmuştur.● Osmanlı Devleti, Pasarofça Antlaşmasıile Avusturya’ya kaptırdığı yerleri (Banathariç) geri aldı.

Nedenleri:1-Rus Çariçesi II. Katerina’nın Kırım’ı, Kafkaslarıele geçirmek istemesi,2-Rus Çariçesi Katerina’nın Lehistan’dakitaht mücadelelerine karışması üzerine, LehlilerinOsmanlıdan yardım istemesi,

Baltık Denizi ve İngilizlerin de yardımı ileCebelitarık’tan Akdeniz’e gelen Rus donanmasıÇeşme önlerinde Osmanlı donanmasınıyakmıştır (Çeşme Bozgunu 1770). KartalMeydan Muharebesinde 180 bin kişilik OsmanlıOrdusu, 30 bin kişilik Rus Ordusu karşısındaağır bir yenilgi aldı. Bu olayları duyan III. Mustafakederinden ölmüştür. Tahta geçen I. Abdülhamitbarış istemiş, Küçük Kaynarca Antlaşmasıimzalanmıştır (1774).

Küçük Kaynarcanın Maddeleri:1-Kırım bağımsız olacak2-Rusya, Karadeniz’de donanmabulundurabilecek ve Rus ticaret gemileriboğazlardan serbestçe geçebilecek,3- Ruslara da kapitülasyonlar verilecek,4-Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatıverilecek5-Rusya, Osmanlı Devletindeki Ortodokslarınhaklarını koruyacak

Küçük Kaynarca Antlaşmasının Önemi :●Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda imzaladığı enağır antlaşmadır.●Ortodoksları himaye hakkını elde eden Rusya,Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatıbulmuştur.● İlk defa halkı Müslüman olan bir ülke OsmanlıDevleti’nden ayrılmıştır. (Kırım)● Osmanlı Devleti ilk defa savaş tazminatı ödedi● Karadeniz Türk gölü olmaktan çıkmıştır.●Ruslar ilk kez kapitülasyonlardan yararlanmayabaşladı.● Balkanlar ve Boğazlar Rus tehdidine açık halegelmiştir.

İran’daki karışıklardan yararlanmak isteyenRusya İran’a saldırınca, Osmanlı Devleti deİran’a girdi. Fransa’nın araya girmesi sonucu,Rusya ile İstanbul Antlaşması (1724)imzalandı. Buna göre, İran’ın kuzeyiRusya’ya, batısı Osmanlı Devleti’nebırakılmıştır. Bu durumu kabul etmeyen İranOsmanlıya savaş açtı. Sonuçta Kerden (II.Kasr-ı Şirin Antlaşması) imzalandı (1746).Buna göre I. Kasr-ı Şirin Antlaşması esasalınmış ve Zağros Dağları sınır kabul edildi.Böylece günümüze kadar süren dostlukdönemi başlamıştır.

18. YÜZYIL ISLAHATLARI 15Lale Devri Islahatları

(1718-1730)I. Mahmut’un Islahatları III. Mustafa’nın Islahatları I. Abdülhamit’in

IslahatlarıIII. Selim’in Islahatları 18. Yüzyıl

Islahatlarının GenelÖzellikleri

1718 PasarofçaAntlaşması ile başlayıp,1730 Patrona Halil İsyanıile sona eren devire LaleDevri denir. DevrinPadişahı III. Ahmet,sadrazamı ise NevşehirliDamat İbrahim Paşa’dır.Lale Devri Islahatları:●Avrupa’ya ilk kez geçicielçiler gönderildi.●Sait Efendi ve İbrahimMüteferrika ilk kez Türkmatbaasını kurdu (1727).●Yalova’da bir kağıtfabrikası kuruldu.●Tulumbacılar Bölüğü adıile ilk kez bir itfaiye bölüğükuruldu.●İstanbul’da bir kumaşfabrikası ve çini atölyesikuruldu.●İlk kez çiçek aşısıuygulandı.●İstanbul’un çeşitliyerlerinde pek çokkütüphane açıldı.●Pek çok doğu klasiğiTürkçe’ye çevrildi.

Not 1: Lale Devri OsmanlıDevleti’nde, batınınüstünlüğünün kabuledildiği ve batının örnekalınarak ıslahatlaryapıldığı ilk dönemdir.

Not 2: Lale Devri, budönemde devam edenOsmanlı-İran Savaşlarıhariç genelde barışçı birpolitikanın benimsendiğidevir olmuştur.

III. Ahmet’ten sonratahta geçen I. Mahmut ilkiş olarak İstanbul’unasayişini yeniden sağladı.Patrona Halil vearkadaşları yakalanarakidam edildi.Islahatları:● Aslen bir Fransızolan Humbaracı AhmetPaşa, Topçu veHumbaracı ocaklarınımodern usullere göreyeniden bir düzenesoktu.

● Humbaracı AhmetPaşa orduda bölük, alay,tabur sistemini kurdu.

● Avrupai tarzdasubay yetiştirmek amacıile “Kara Mühendishanesi”kuruldu.

● Maliyeyi düzeltmekamacı ile çalışmalaryapıldı.

●Fransız Baron dö Totttopçu ve istihkamaskerlerini düzenlemeyeçalıştı. Hafif ve hızlı toplardöküldü.● “Sürat topçuları Ocağı”kuruldu.●Haliç’te “Hendeshane”adıyla denizcilik vetopçuluk öğretimi yapılanyeni bir okul açıldı.●Deniz subayı yetiştirmekamacıyla “DenizMühendishanesi” kuruldu.●Maliye alanında daçalışmalar yapıldı. III.Mustafa devri 18. yüzyıldamaliyenin en iyi durumdaolduğu devirdir. Budönemde maliye açıkvermemiştir.

●Sürat TopçularıOcağını geliştirdi.

●Karadeniz ve Eğekıyılarında yenitersaneler kuruldu.

●Ordunun subayihtiyacını karşılamakiçin “İstihkam Okulu”açıldı.

●Askerlikle ilgili batıdillerindeki eserlerTürkçe’ye çevrildi.

●Mali alanda daçalışmalar yapıldı.Temelde iç borçlanmaesasına dayana“Esham Sistemi”kuruldu.

● Avrupai tarzda “Nizam-ı CeditOcağı” adı ile bir ordu kurdu.

●III. Selim Nizam-ı CeditOcağı’nın ihtiyacını karşılamakiçin “İrad-ı Cedit” adıyla ayrı birhazine kurdurdu.

●Kara ve Deniz Mühendishanesigeliştirlerek, Mühendishane-iBerr-i Hümayun veMühendishane-i Bahr-ı Hümayunadı verildi.

●Batıdaki bilim, teknik ve siyasialandaki gelişmeleri takipedebilmek amacıyla Londra-Paris-Viyana-Berlin gibimerkezlerde daimi elçiliklerkuruldu.

●Fransızca okullarda ilk kezyabancı dil olarak okutulmayabaşlandı.

●Yerli malı kullanımı için çabaharcandı.

●İlk devlet matbaası kuruldu.

1806-1812 Osmanlı RusSavaşı’nın devam ettiği bir sırada,Nizam-ı Cedit Ordusununİstanbul’da olmamasını fırsatbilen bazı yeniçeriler, ıslahatlarınönemini kavrayamayan halkkitlesini de yanlarına alarakKabakçı Mustafa önderliğindeayaklandılar. İsyancılar Nizam-ıCedit kışlalarına basarak ocağıdağıttılar. III. Selim’i tahttanindirerek yerine IV. Mustafa’yıpadişah ilan ettiler.

●17.yüzyılıslahatlarından farklıolarak Avrupa örnekalınmıştır.● 18. yüzyıl ıslahatları17. yüzyıl ıslahatlarınagöre daha köklüdür.●Askeri alandaağırlıklıdır.●Islahatlar, yapankişilerin dönemindegeçerli olmuş bir devletpolitikası halinegelememiştir.● Islahatlar,yeniçerilerin, halkın veulemanın tepkisiylekarşılaşmıştır.●Yönetim ve hukukalanında ıslahatyapılmamıştır.● 17. yüzyılıslahatlarına göre dahabaşarılıdır ama devletinçöküşü önlenememiştir.●Devlet adamlarıtarafından yapılmıştır.

19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ 16Fransız İhtilali ve Sonuçları Sırp ve Yunan İsyanları Mısır ve Boğazlar Sorunu Kırım Savaşı (1853-1856) 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)

Nedenleri:1-Krallık rejiminin baskısı ve yönetimdekibozukluk2-Halkın; soylular, rahipler, burjuvalar veköylüler olmak üzere sınıflara ayrılması3-Fransız aydınlarından Monteskiyö, J.J.Russo, Volteir gibi filozofların etkisi4-Amerika’da bağımsızlık mücadelesininsonunda insan haklarıyla ilgili bir bildiriyayınlanası5-İngiltere’de Manga Carta ile başlayandemokratikleşme sürecinin sonunda pek çokhak ve özgürlüklerin elde edilmesi6-İngiltere ile yapılan Yedi Yıl Savaşlarınınmaliyeyi olumsuz yönde etkilemesi7-Sarayda aşırı israf ve lüksün hükümsürmesi8-Giderleri karşılamak için halka ağırvergilerin konulması 1789’da Etajenaro Meclisi’nde halk,meclisin kontrolünü ele geçirdi. Kral meclisibasmak isteyince halk ayaklanmış. BastilHapishanesi’ni basarak siyasi suçlularıserbest bırakmışlardır.Sonuçları:1-Eşitlik, hürriyet, adalet, egemenlik,demokrasi gibi kavramlar ortaya çıktı.2-Yeni Çağ sona erdi, Yakın Çağ başladı.3-Mutlak Monarşi yerine egemenliğinhalktan geldiği ilkesi kabul edildi.4-İnsan Hakları Evrensel Beyannamesiyayınlandı.5-Avrupa devletleri Fransız İhtilali ile yayılanfikirlerin ülkelerine de sıçramaması içinFransa ile mücadele ettiler. (İhtilal Savaşları)6-Milliyetçilik fikrinin yayılması sonucu çokuluslu imparatorluklar parçalandı.

Fransız İhtilali’nin Osmanlı DevletineEtkileri İhtilal sonucunda yapılan milliyetçilikakımının etkisi ile Balkanlar’da önce Sırplardaha sonra Rumlar olmak üzere bir çokmillet ayaklanma başlattı. Bunun sonucundabütün Balkan ülkeleri Osmanlıdan koptu. Fransız İhtilalinin Osmanlı Devleti’neolumlu etkileri de olmuştur. En büyük etkisidemokratikleşme ve anayasacılıkhareketlerinin Osmanlı toplumundayayılmaya başlamasıdır. Yargı güvencesi,eşitlik, vatandaşlık hakları gibi demokrasinintemel ilkeleri önce Osmanlı aydınları dahasonra ise toplum arasında yayılmayabaşladı. Osmanlıda fermanların ilanında vemeşrutiyetin kabulünde etkili olmuştur.

A- Sırp İsyanıNedenleri:1-Gerileme ve dağılma dönemindeAvrupa’ya yapılan seferlerde Sırptopraklarının savaş alanı haline dönmesi2-Osmanlı Devleti’nin merkezi idaresininzayıflaması3-Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik vebağımsızlık ilkelerinin etkisi,4-Avusturya ve Rusya’nın Balkanlarıkontrol altına almak için buradakiazınlıkları Osmanlı’ya karşı kışkırtması5-Sırbistan’da görev yapan yeniçerilerinhalka kötü davranması, Bunların sonucunda 1804’te Kara Yorgiöncülüğünde ilk isyan çıkmıştır.Sonuçları:1-Sırplar Edirne Antlaşması ile iç işlerindeserbest, dış işlerinde Osmanlıya bağımlıoldular (1829).2-Berlin Antlaşması ile Sırbistan tambağımsızlığını kazandı (1878).Not: Osmanlı Devleti’nde milliyetçilikakımlarından etkilenerek bağımsızlık içinilk isyan eden ilk toplum Sırplardır.

B-Yunan İsyanıNedenleri:1-Milliyetçilik akımının etkisi2-Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin kurulması(1814)3-Rusya, Fransa ve İngiltere’nin Rumlarıkışkırtması4-Osmanlı Devleti’nin zayıflamış olması Rusya’nın desteğini alan Etnik’i Eterya,Eflak ve Boğdan da isyanı başlattı (1820).Osmanlı Devleti Mısır Valisi Mehmet AliPaşa’nın yardımı ile isyanı bastırdı. Fransa, İngiltere, Rusya birleşerekYunanistan’a bağımsızlık verilmesiniistediler. II. Mahmut’un bunu kabuletmemesi üzerine üç devletin donanması,Navarin Limanı’nda Osmanlı donanmasınıyaktılar (Navarin Baskını 1827). Rusya’nında doğu ve batıda ilerlemesi üzerine zordurumda kalan Osmanlı Devleti EdirneAntlaşması’nı imzaladı (1829).Edirne Antlaşmasının Maddeleri:1-Osmanlı Devleti, Yunanistan’ınbağımsızlığını tanıyacak2-Sırbistan iç işlerinde bağımsız, dışişlerinde Osmanlıya bağlı olacakNot:Rumlar Osmanlı Devletinden ayrılarakbağımsız olan ilk millet olmuştur.

II. Mahmut, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Paşa’ya Moraisyanını bastırsa Mora ve Girit valiliklerini vaat etmişti. AncakYunanistan’ın Edirne Antlaşması ile bağımsız olması üzerine,Mora valiliği Mehmet Ali Paşa’ya verilememiştir. Bununüzerine Mehmet Ali Paşa, II. Mahmut’tan Mora valiliğinekarşılık Suriye valiliğini istemiştir. II. Mahmut’un bunu kabuletmemesi üzerine Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir. Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındakiMısır Ordusu, Suriye’yi ele geçirmiş ve Kütahya’ya kadarilerlemiştir. Zor durumda kalan II. Mahmut, Rusya’dan yardım istemekzorunda kalmıştır. Rus ordu ve donanması İstanbul önlerinegelince, bu durumdan İngiltere ve Fransa rahatsız olmuştur.Bunun üzerine İngiltere ve Fransa harekete geçerek, II.Mahmut ile Mehmet Ali Paşa arasında KütahyaAntlaşması’nın imzalanmasını sağlamışlardır.Kütahya Antlaşması (1833) Bu antlaşmayla, Mehmet Ali Paşa’ya Suriye ve Girit valiliği,oğlu İbrahim Paşa’ya da Adana valiliği, ek olarak verilmiştir. Antlaşmaya rağmen Mehmet Ali Paşa’ya güvenemeyen II.Mahmut, Rusya’nın desteğini sağlamak için Rusya ileHünkar İskelesi Antlaşması’nı yaptı (1833).Hünkar İskelesi Antlaşması’nın Maddeleri:1-Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya, asker yardımıyapacak fakat masraflarını Osmanlı karşılayacak2-Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlılar, Boğazlar’ı kapatacak3-Antlaşma 8 yıl yürürlükte kalacakNot: Böylece ilk kez boğazlar sorunu ortaya çıkmıştır. Rusya’nın desteğini alan II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’yahaddini bildirmek için Mehmet Paşa’ya savaş açtı. YapılanNizip Savaşı’nı (1839), Osmanlı ordusu kaybetti. Bu arada II.Mahmut ölmüş yerine oğlu Abdülmecit tahta geçmiştir. Hünkar iskelesi Antlaşması’na göre Rusya’nın yardımetmesinden çekinen İngiltere, Mısır sorununu uluslar arası birkonferansa çekti. Fransa hariç Avrupa’nın büyük devletlerininkatıldığı, Londra Protokolü imzalandı (1840).Londra Protokolü Maddeleri:1-Suriye, Adana, Girit, Cidde, Osmanlı’ya geri verilecek2-Mısır Osmanlıya yıllık vergi verecek3-Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak, yönetimiMehmet Ali Paşa’ya verilecekNot: Böylece Mısır Sorunu halledilmiş oldu. Mısır Sorununu halleden Avrupalı Devletler tekrar biraraya gelerek Londra Boğazlar Sözleşmesi’ni (Londraantlaşması 1841) imzaladılar.Londra Boğazlar Sözleşmesinin Önemi:1-Boğazlar uluslar arası bir statü kazandı2-Boğazlar sorunu çözüldü.3-Boğazların savaş gemilerine kapatılması ile Rusya’nınAkdeniz’e inmesi önlendi.Not: Mısır Sorunu başlangıçta bir iç sorun iken sonraları dışsorun haline dönüştü.Not: Osmanlı Devleti’nin kendi valisi ile bile başaçıkamayacak güçte olduğu ortaya çıktı.

Nedenleri:1-Rusların, İstanbul ve Boğazlara yerleşmek veBalkanlarda kendisine bağlı devletler kurmakistemesi2-Rusların, kutsal yerlerde Ortodokslar lehinebazı haklar elde etmek istemesi3-Rusya’nın isteklerini Osmanlı Devleti’ne kabulettirebilmek için Prens Menkiçof’u olağanüstüyetkiler ile İstanbul’a göndermesi Rus ordularının Osmanlı topraklarına girmesiile savaş başladı. Rus donanması, SinopLimanına baskın yaparak Osmanlı donanmasınıYaktı (Sinop Baskını 1853). Rusya’nın Boğazlar ve Akdeniz üzerindeoluşturduğu tehdit, İngiltere ve Fransa’yıharekete geçirdi. İki devlet Osmanlının yanındasavaşa katıldılar. İtalyan birliğini kurmak için Fransa’nındesteğine ihtiyaç duyan Piyomento (Sardunya),Fransa’nın yanında savaşa girdi. Bu ittifak karşısında, Rusya zor durumdakalarak Paris Antlaşması’nı imzalamıştır.Paris Antlaşmasının Maddeleri:1-Osmanlı Devleti bir Avrupa Devleti sayılacak,toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin garantisialtında olacak ve Avrupa devletleri hukukundanyararlanacak2-Karadeniz tarafsız hale getirilecek sadeceticaret gemilerine açık tutulacak3-Rusya ve Osmanlı Devleti Karadeniz’de savaşgemisi ve tersane bulunduramayacaktır.4-Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerinekarışmayacak, alınan topraklar taraflara geriverilecekParis Antlaşmasının Önemi:●Osmanlı Devleti, Avrupa Devleti sayıldı.●Osmanlı Devleti’nin dağılma dönemindeimzaladığı en karlı anlaşma oldu.●Osmanlı toprak bütünlüğünün Avrupalıdevletlerinin garantisi altında bulunması,Osmanlı Devleti’nin kendi topraklarını koru-yamayacak kadar güçsüz olduğunu gösterdi.●Osmanlı Devleti bu savaştan galip çıkmasınarağmen “Karadeniz’de donanmabulunduramayacak” maddesi ile yenik devletdurumuna düşmüştür.●Bu antlaşma ile İngiltere ve Fransa Akdeniz’degüvenliklerini sağlamışlardır.●Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emelleribir süre engellenmiştir.Not: Kırım savaşı sırasında Osmanlı padişahıAbdülmecit, ilk kez İngiltere’den borç paraalmıştır.Not: Osmanlı Devleti, yabancıların ParisAntlaşmasında, iç işlerimize karışmasınıengellemek için Islahat Fermanı’nı ilan etti.

Nedenleri:1-Almanya ve İtalya’nın siyasi birliğini kurmasıylaAvrupa’da meydana gelen gelişmelerden Rusya’nınfaydalanmak istemesi2-Rusya’nın Kırım Savaşı’yla kaybettiği hakları eldeetmek istemesi3-Karadeniz kıyılarını silahlandırmak istemesi4-Rusya’nın Balkan devletlerini kışkırtması. Bununüzerine Hersek, Sırbistan, Karadağ veBulgaristan’da isyanlar çıktı. Yeni bir Osmanlı-Rus Savaşını istemeyenAvrupalı devletler İstanbul’da bir konferanstopladılar (İstanbul Konferansı 1878). Bukonferansta Sırbistan ve Karadağ’dan Osmanlıaskerlerinin çekilmesini, Bosna Hersek veBulgaristan’a da özerklik verilmesini istediler.Osmanlı bu istekleri iç işlerine müdahale sayarakreddetti. Bunun üzerine Rusya Osmanlı Devleti’ne savaşilan etti. Ruslar Kafkaslarda Gazi Ahmet MuhtarPaşa’yı, Balkanlar’da ise Gazi Osman Paşa’yıyenerek, Osmanlı Devleti ile Ayestefanos(Yeşilköy) Antlaşmasını imzaladı.Ayestefanos Antlaşması (1878) Bu Antlaşma ile Ruslar tarihi emellerine ulaşmayolunda önemli bir adım atmıştır. Rusya’nınbüyümesini istemeyen İngiltere ve Avusturyayanlarına Almanya’yı da alarak savaşa itirazetmiştir. Rusya bu devletler ile savaşı gözealamadığından Berlin Antlaşmasını hazırlamakzorunda kalmıştır (1878).Berlin Antlaşmasının Maddeleri:1-Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak2-Batum, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya’da, DoğuBeyazıt ve Eleşkirt Osmanlıda kalacak3-Bulgaristan üçe ayrılacak4-Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatıödeyecek5-Yunanistan’a Teselya Bölgesi verilecek6-Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar verilecek7-Bosna-Hersek Osmanlıya ait olacak fakatyönetimi Avusturya’ya bırakılacakBerlin Antlaşmasının Önemi:●19. yüzyılda imzalanan en ağır antlaşmadır.●Ermeni meselesi ilk defa Berlin Antlaşması ilegündeme gelmiştir.●Bulgaristan’ın parçalanması ile Rusların Akdeniz’einmesi önlenmiştir.●Osmanlı Devleti’nin Berlin antlaşmasındaki enönemli karı Doğu Beyazıt’ın geri alınmasıdır. Bunakarşılık Kıbrıs İngilizlere üs olarak verildi.Not: Ayestefanos Antlaşması, Avrupalı devletlerinmüdahalesi ile uygulanamamıştır. Bu nedenle ölüdoğmuş bir antlaşmadır. Bu yönü ile SevrAntlaşması’na benzer.

19. YÜZYILDAKİ YENİLİK HAREKETLERİ 17II. Mahmut Devrindeki Yenilikler Tanzimat Fermanı Islahat Fermanı I. Meşrutiyet II. Meşrutiyet

Bu dönemde askeri, yönetim, mali, kültürel veeğitim alanında ıslahatlar yapılmıştır.

A-Askeri Alandaki Islahatlar1. Sekban-ı Cedit ve Eşkinci ocaklarını kurdu.2. 1826 yılında Yeniçeri Ocağını kaldırdı (Vakay-ıHayriye). Yerine Asakir-i Mansure-iMuhammediye ordusunu kurdu.Not:Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla padişahınotoritesi yeniden sağlanmıştır. Ayrıca yapılacakolan ıslahatların önündeki en büyük engelkaldırılmıştır.

B-Yönetim Alanındaki İnkılaplar1. II.Mahmut ayanlar ile Sened-i İttifak’ı imzaladı.Bu antlaşmaya göre ayanlar devlet otoritesinitanıyacak ve ıslahatları benimseyecek bunakarşılık ayanlar bulundukları yerde vergi toplamayetkisine sahip olacaklardı. Sened-i İttifak,padişahın yetkilerini sınırlayan ilk belgedir.Ayrıca devlet ayanların varlığını bu belgeyleresmen tanımıştır.2. Divan teşkilatı kaldırılarak nazırlıklar (bakanlık- lar) kuruldu.3. Dirlik sistemi kaldırıldı. Bunun yerine devletmemurlarına maaş bağlandı.4. Posta, polis ve karantina teşkilatı kuruldu.5. Müsadere usulü kaldırılarak özel mülkiyet vemiras hakkı tanındı.6. Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.7. Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluğugetirildi.8. Memurlar iç işleri ve dış işleri olmak üzereikiye ayrıldı.

C- Eğitim ve Kültür Alanındaki İnkılaplar1. İstanbul’da ilköğretim’in zorunlu olması kabuledildi. Fakat uygulanamadı.2. Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek amacı ilerüştiye okulları açıldı.3. Enderun Mektebi kaldırılarak yerine devletmemurluğu için Mekteb-i Maarif-i Adliye okulukuruldu.4. Orduya subay yetiştirmek için Harp Okuluaçıldı.5. İlk resmi gazete olan Takvim-i Vakayi çıkarıldı.6. İlk kez Avrupa’ya öğrenciler gönderildi.7. Mekteb-i Tıbbıye ve Mızıkay-ı Hümayun gibiyüksek okullar açıldı.8. II.Mahmut resmini yaptırarak devlet dairelerineastırdı.9. Yabancı müzik serbest bırakıldı.

D) Ekonomik Alandaki Islahatları1. İngilizler ile Balta Limanı Antlaşması imzalandı2. Yerli malı kullanımı teşvik edildi.

Tanzimat Fermanı Padişah Abdülmecitzamanında, Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı)Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlandı.

Nedenleri:1. Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışması- na engel olmak2. Avrupalı devletlere yakınlık sağlamak3. Mısır meselesinin halledilmesinde Avrupalı devletlerinin yardımını sağlamak Mustafa Reşit Paşa hazırladığı programı 3Kasım 1839 tarihinde Gülhane Parkı’ndahalk huzurunda okudu. Bunun için bufermana “Gülhane Hattı Hümayunu” dadenir.

Tanzimat Fermanı’nın Maddeleri:1. Müslüman, Hıristiyan ve Musevi bütünhalkın, can, mal ve namus güvenliğisağlanacaktır.2. Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak- tır.3. Askere alma ve terhis işlemleri bellikurallara bağlanacaktır.4. Herkes kanun önünde eşit olacak, hergücün üstünde kanun gücünün olduğu kabuledilecek5. Hiç kimse yargılanmadan haksız yereidam edilmeyecektir.6. Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek,isterse satabilecek veya miras bırakabilecek.

Tanzimat Fermanı’nın Önemi:● Osmanlı Devleti’nde ilk kez kanun gücününüstünlüğü kabul edilmiştir.● Padişah ilk kez kendi gücünün de üstündekanun gücü olduğunu kabul etti.● Ömür boyu olan askerlik 5 yıla indirildi.Önce sadece Müslümanların yaptığı askerliktüm halka yaygınlaştırıldı.● Tanzimat Fermanı ile Osmanlı Devleti’ndeMüslümanlar ve gayrimüslimler kanunönünde eşitlendi.● Osmanlı tarihinde batılı hukuk kurallarınageçişin ilk aşamasını oluşturur.● Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesindeAvrupalı devletlerinin baskısı olmamıştır.

Not:Osmanlı tarihinde Tanzimat Fermanı ilebaşlayıp (1839), I.Meşrutiyet Dönemi’ne(1876) kadar geçen döneme “TanzimatDönemi” denir.

Kırım Savaşı sırasında İngiltere veFransa, Osmanlı Devleti’ne yapmışoldukları yardım karşılığındaHıristiyanlara bazı haklar verilmesiniistemişlerdi. Bunun üzerine Osmanlıpadişahı Abdülmecit, ParisAntlaşması’na Hıristiyanları koruyucubir madde konulmasını engellemek içinIslahat Fermanını ilan etmiştir.

Islahat Fermanı’nın Maddeleri:1- Herkes dil, din ve mezhep özgürlüğü-ne sahip olacak,2-Karma mahkemeler oluşturulacakherkes kendi dinine göre yeminedebilecek3-Azınlıklar il meclisine üye olabilecek4-Azınlıklara, hakaret ifade edensözcükler kullanılmayacak5-Azınlıklarda devlet memuru olabilecekve istedikleri okula girebilecekler6-Müslüman olmayanlardan alınancizye vergisi kaldırılacak

Islahat Fermanı’nın Önemi:●Bu ferman Tanzimat Fermanı’nıngenişletilmiş şeklidir.●Avrupalı devletlerin baskısı sonucundailan edilmiştir.●Bu ferman ile azınlıklar, Müslümanhalktan daha ayrıcalıklı hale geldiler.●Avrupalı devletler Islahat Fermanı’nınilan edilmesine rağmen azınlık haklarınıbahane ederek Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmaya devam ettiler.

Mithat Paşa, Namık Kemal, ZiyaPaşa gibi bazı aydınlar devletiniçine düştüğü kötü durumdankurtulması için, Meşrutiyet’in ilanedilmesi gerektiğini savunuyorlardıBu aydınların bulunduğu bu grubaGenç Osmanlılar ( Yeni Osmanlı-lar) veya Jön Türkler deniyordu. Jön Türkler, meşrutiyeti ilanetme yanlısı olmayan padişahAbdülaziz’i tahttan indirerek yerineV. Murat’ı çıkardılar. Jön Türkler,sağlığı bozuk olan V.Murat üç aysonra tahttan indirerek, meşrutiyetiilan edeceğine söz verenII.Abdülhamit’i tahta geçirdiler. II. Abdülhamit, sözünü yerinegetirmek için Mithat Paşa’yısadrazamlığa getirerek meşrutiyetiilan etti (23 Aralık 1876).Meşrutiyet’in İlanının Önemi:●Meşrutiyet’in ilanı ile ilk kez halk,padişahın yanında yönetime ortakolmuştur.●Halk ilk defa seçme-seçilme vetemsil hakkını kullanmıştır.●Osmanlı Devleti’nde Mutlakiyetolan yönetim şekli sona ermiş,Meşrutiyet yönetimi başlamıştır.●Osmanlı tarihinin aynı zamandaTürk tarihinin ilk anayasası olan,Kanun-ı Esasi ilan edilmiştir.●Meclis-i Mebusan ve Meclis’iAyan olmak üzere iki meclis açıldı.Meclis-i Mebusan’ın üyelerini halk,Meclis-i Ayan’ın üyelerini padişahseçti. II. Abdülhamit, 1877-78 OsmanlıRus Savaşını (93 Harbi) bahaneederek meclisi kapattı. Böylecemeşrutiyet sona erdi. Tekrarmutlakiyet başladı.

Mutlakiyet: Hükümdarın kayıtsızşartsız yönetimi elindebulundurması.Meşrutiyet: Monarşi ile yönetilendevletlerde hükümdarın başkanlığıaltındaki parlamento (meclis)yönetimi.

I. Meşrutiyet’in kapatılmasıüzerine harekete geçen JönTürkler, İttihat ve TerakkiÖrgütü’nü kurdular (1889). Örgüt,II. Abdülhamit’e meşrutiyeti tekrarilan etmesi için baskı yaptı.Padişah meşrutiyeti ilanetmeyince, İttihat ve TerakkiÖrgütü’ne bağlı bulunan NiyaziBey ve Enver Bey birlikleriyleBalkanlarda ayaklandı.Ayaklanmanın büyümesiniistemeyen II.Abdülhamit, ikinci kezmeşrutiyeti ilan etmiştir (1908).Böylece II.Meşrutiyet dönemibaşlamıştır.31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) Meşrutiyet karşıtları İstanbul’dabir isyan çıkarttılar. Bu isyana “31Mart Olayı” denir.İsyanıSelanik’ten yola çıkan, kurmaybaşkanlığını Mustafa Kemal’inyaptığı Hareket Ordusubastırmıştır.Sonuçları:●1876 Anayasası tekrar yürürlüğegirdi.●Anayasa değişikliği ile padişahınmeclisi kapatması zorlaştırılmıştır.●İttihat ve Terakki buayaklanmadan II.Abdülhamit’isorumlu tutarak onu tahttanindirmiş, yerine V. Mehmet Reşatpadişah yapılmıştır.●Karışıklıklardan yararlanmakisteyen Avrupalı devletler bazıyerleri işgal etti. -Yunanistan, Girit’i işgal etti(1908) -Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek’i işgal etti. -Bulgaristan, bağımsızlığını ilanetti.●Bu dönemde ülkeyi İttihat veTerakki Cemiyeti yönetti.İttihatçılar yönetimde Türkçülükfikrine önem verdiler.●Basına uygulanan sansürkaldırıldı.

Not: “31 Mart Olayı” Osmanlıtarihinde rejime yönelik ilk isyanhareketidir.

OSMANLI KÜLTÜR VE UYGARLIĞI 1 18DEVLET YÖNETİMİ ORDU

Osmanlılar, kuruluş döneminde devletteşkilatını oluştururken, Türk-İslam devletlerinive Anadolu Selçuklularını örnek aldılar. Ancakülke sınırlarının genişlemesine paralel olarakdevlet teşkilatlarını genişlettiler. OsmanlıDevleti’nin uzun süre varlığını devamettirebilmesinin en önemli nedeni iyi bir devletyönetimine sahip olmasıdır. Osmanlılardan önce kurulan Türkdevletlerinde “ ülke toprakları hanedanın ortakmalıdır” anlayışı vardı. Bu anlayış Osmanlılardadeğişmiş, “ülke toprakları devletin malıdır”anlayışı hakim olmuştur. Bu da merkeziotoriteyi daha da güçlendirmiştir. Osmanlılara sırasıyla Söğüt, Bilecik,Yenişehir, İznik, Bursa, Edirne, İstanbulşehirleri başkentlik yapmıştır.

PadişahDevletin başında Osman Bey’in soyundan٭gelen bir padişah bulunurdu.Tahta çıkan padişahlar, tören ile kılıç٭kuşanırlardı. Bu törene Cülus Töreni denirdi.Tahta çıkan padişah kendi adına para bastırırve hutbe okuturdu. Bunlar hükümdarlıkalameti sayılırdı. Padişahın koyduğu kurallarkapsamındaki hükümlere “ferman” denirdi.,Padişahlar٭ Bey, Gazi, Han, Hakan, Sultan,Hünkar, Halife gibi sıfatlar kullanmışlardır.Padişahlar geniş yetkilere sahipti. Fakat onlar٭yetkilerini kanun ve törelere uygun olarakkullanırlardı.Padişahın çocuklarına Şehzade denirdi.Şehzadeler küçük yaşlarda “Lala” denileneğitmenlerin yanında sancaklara yönetici olarakgönderilirlerdi. Sancaklarda devlet yönetimi,askerlik, ilmi yönden yetiştirilirlerdi..Padişahlık babadan oğla geçerdi٭ Fatih, tahtkavgalarını önlemek için, kardeş katlini yasalhale getirdi. Kardeşlerin öldürülmesiniengellemek için I.Ahmet döneminden sonrasancağa çıkma yasaklandı, ailenin enbüyüğünün ve sağlıklısının tahta çıkması usulügetirildi (Kafes Usulü veya Ekber ve ErşedSistemi)

Divan-ı HümayunDivan Orhan Bey zamanında kurulmuştur. Divan toplantıları

Topkapı Sarayı’nda Kubbe Altı denilen yerde toplanırdı. Divandadevlet işleri görüşülerek karara bağlanırdı. Ayrıca Divan’da şikayet vedavalarda karara bağlanırdı. Ancak son söz yine padişaha aitti.Bugünkü manada Bakanlar Kurulu’na benzerdi.

Fatih dönemine kadar Divan her gün toplanırken, Fatih’ten itibarenhaftada dört gün ve sadrazam başkanlığında toplanmayabaşlanmıştır. Divan’da alınan kararlar Arz Odası’nda padişaha bildirilirdi. II.Mahmut tarafından kaldırılarak yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar)kuruldu.

Divan’ın Üyeleri ve Görevleri1-Padişah: Başlangıçta divan’a başkanlık ederek Divan’ı yönetirdi.Ancak padişahlar Fatih’ten itibaren Divan’a katılmayı bırakmışlar

2-Sadrazam (Vezir-i Azam): Bugünkü anlamda Başbakankonumundadır. Padişahtan sonra en yetkili kişi ve en üst derecelidevlet memurudur. Padişah sefere çıkmadığı zamanlarda Serdar-ıEkrem ünvanıyla onun yerine sefere katılırdı. Padişahın mührüsadrazamda bulunurdu.

3-Vezirler: Bugünkü anlamda Devlet Bakanları konumunda idiler.Sadrazamın yardımcıları olup, onun verdiği işleri yaparlardı.

4-Defterdarlar: Bugünkü anlamda Maliye Bakanı’dır. Maliye işlerinebakarlar, gelir ve giderleri hesaplayarak yıllık bütçeyi hazırlarlardı.Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiye ayrılırlar.

5-Kazaskerler: Bugünkü anlamda Milli Eğitim ve Adalet Bakanlarıkonumunda idiler. Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiyeayrılırlardı. Bölgelerindeki kadıların ve müderrislerin atama, terfi vegörevden alma işlerine bakarlardı. Divan’da hukuki konularabakarlar, ayrıca normal kadıların verdiği kararlara itiraz edenlerindavalarını tekrar incelerdi.

6-Nişancı: Kanunları çok iyi bilir, gerektiğinde Divan’da açıklamalardabulunurdu. Ayrıca ülke içi ve dışı yazışmaları düzenlemek,toprakların dirliklere dağıtımını yapmak, has-zeamet ve tımardefterlerini tutmak, padişah fermanlarına tuğra çekmek yinenişancının görevidir.

7-Şeyhülislam: Bugünkü anlamda Diyanet İşleri Başkanı’dır. Kanunizamanında Divan üyesi olmuştur. Divan’da verilen kararların dineuygun olup olmadığını onaylardı. Şeyhülislam’ın verdiği karara“fetva” denirdi.

8-Kaptan-ı Derya (Kaptan Paşa): Deniz kuvvetleri komutanıdır.Yükselme döneminden itibaren Divan üyesi olmuştur.

Osmanlı ordusu Kara Kuvvetleri ve Deniz Kuvvetleri olmaküzere iki ana bölüme ayrılırdı.A-Kara Kuvvetleri

Osman Bey devrinde düzenli bir ordu yoktu. İlk düzenliordusu, Orhan Bey zamanında Yayalar (piyadeler) veMüsellemler (atlılar) adıyla kurulmuştur. I.Murat Kapıkulu Ocaklarını kurdu.

Osmanlı Kara Ordusu

Kapıkulu Askerleri Yardımcı Kuvvetler Eyalet Askerleri-Tımarlı Sipahiler

-AkıncılarPiyadeler Süvariler -Azaplar

-Acemi Oğlanlar -Sipah -Yörükler-Yeniçeriler -Silahtar -Sakalar-Cebeciler -Sağ Ulufeciler -Deliler-Topçular -Sol Ulufeciler-Top Arabacıları -Sağ Garipler-Humbaracılar -Sol Garipler-Lağımcılar

1-Kapıkulu Askerleri: Başlangıçta savaş esirleri arasından seçilenlerden oluşurdu(Pençik Sistemi). Ancak I. Mehmet zamanında hazırlanan“Devşirme Kanunu” ile Hıristiyan halk arasından seçilengençlerden oluşturulmaya başlanmıştır. Kapıkulu askerleri padişaha bağlı olup üç ayda bir “ulufe”denen maaşı alırlardı. Bu askerler özel olarak yetiştirilirlerdi. Kapıkulu Askerleri Piyade (yaya) ve Süvari (atlı) olmaküzere ikiye ayrılırlardı.a-Kapıkulu Piyadeleri●Acemi Oğlanlar Ocağı: Devşirme kanununa göre toplananHıristiyan çocukları bu ocakta eğitilir ve kabiliyetlerine görediğer ocaklara gönderilirdi.●Yeniçeri Ocağı: Ocaklar içerisinde en önemlisi idi.Yeniçerilerin komutanı Yeniçeri Ağası idi. Yeniçeriler savaştapadişahın otağının yanında bulunurlardı. Barış zamanındaİstanbul’da şehrin güvenliğini sağlarlardı. Ayrıca yangınsöndürme gibi işlere de bakarlardı.●Topçu Ocağı: Top döken, topçulukla ilgili malzemelerihazırlayan ve savaşlarda topları kullanan sınıftır.●Top Arabacıları Ocağı: Sefer sırasında topları savaşbölgesine götüren sınıftır.●Humbaracı Ocağı: Havan topları (Humbara) ve el bombasıyapımı ile uğraşılardı. Komutanlarına Humbaracıbaşı denirdi.●Cebeci Ocağı: Ordunun silahlarını hazırlayan ve savaşalanına taşıyan sınıftır. Komutanlarına Cebecibaşı denirdi.●Lağımcı Ocağı: Kuşatma sırasında tüneller kazarak kaleduvarlarını çökertmekle görevli olan sınıftır

b- Kapıkulu Süvarileri●Sipah-Silahtar: Savaşta hükümdarınsağında ve solunda bulunarak hükümdarıkorurlardı.●Ulufeciler: Savaşta saltanat sancaklarınıkorurlardı.●Garipler: Savaşta ordunun ağırlıklarını vehazineyi korurlardı.

2-Yardımcı Kuvvetler Yardımcı kuvvetlerin en önemli kısmınabağlı beylik ve eyaletlerden gönderilenaskerler oluştururdu.

3-Eyalet Askerleri●Tımarlı Sipahiler: Merkeze bağlıeyaletlerde dirlik sahiplerinin besledikleri atlıaskerlerdir. Bu sınıf tamamen Türklerdenoluşup, Osmanlı ordusunun asıl gücünüoluştururdu. Tımarlı sipahiler barışzamanında bulundukları sancaklarıngüvenliklerini sağlar, savaş zamanında isebağlı bulundukları sancakbeyi vebeylerbeyinin emrinde savaşa katılırlardı.●Akıncılar: Sınırda otururlardı. Sınırlarıkorumak, düşman topraklarına akınlardüzenler ve düşman hakkında bilgi toplar.●Azaplar: Ordunun ön saflarında bulunurve ilk hücumu karşılarlardı.●Yörükler:Yol ve köprü yapımındansorumludur●Sakalar: Su dağıtımından sorumludur.●Deliler: Sınır ve sınıra yakın yerlerdeotururlardı. Düşmana korkusuzcasaldırmaları nedeni ile, deli olarakadlandırılmışlardır.

B- Donanma● Osmanlı Devleti’nde ilk donanmafaaliyetleri Orhan Bey zamanında KaresiBeyliği’nin alınması ile başlamıştır.● İlk Osmanlı tersanesi, Yıldırım Bayezidzamanında Gelibolu’da kurulmuştur.●Osmanlı donanması, Kanuni zamanındaaltın çağını yaşamıştır.●Donanmanın başkomutanına “Kaptan-ıDerya” veya Kaptan Paşa denirdi.Donanmanın diğer komutanlarına “Reis”askerlerine ise “Levent” denirdi.

OSMANLI KÜLTÜR VE UYGARLIĞI 2 19TOPRAK YÖNETİMİ MALİYE EĞİTİM- ÖĞRETİM VE BİLİM SANAT HUKUK SİSTEMİ TAŞRA YÖNETİMİ

Osmanlı Devleti’nde topraklar; Miri topraklar,Mülk topraklar ve Vakıf topraklar olmaküzere başlıca üç bölüme ayrılırdı.A-Miri Topraklar:Fetih yolu ile devlet mülkiyetine geçenarazilerdir. Fethedilen topraklar Nişancıtarafından devlet malı olarak kaydedilirdi. Butopraklar ekilmek şartı ile yine eskisahiplerine bırakılırdı. Bu araziler devlete aitolduğu için devredilemez, satılamaz idi. Miritoprakların başlıcaları şunlardır:1-Dirlik Arazi:Devlet, bu toprakları vergigelirine göre kısımlara ayırır ve hizmetkarşılığı olarak devlet memurlarına verirdi.Dirlik sahipleri aldıkları bu toprak karşılığıdevlete asker (Tımarlı Sipahi) yetiştirirlerdi. Dirlik arazi gelirlerinin büyüklüğüne göreüçe ayrılırdı:● Has:Yıllık geliri 100 bin akçe ve üzerindekitopraklardır. Hanedan mensuplarına, Divanüyelerine, beylerbeylerine verilirdi.● Zeamet:Yıllık geliri 20-100 bin arasındaolan topraklardır. Kadı, subaşı gibi ortadereceli memurlara verilirdi.● Tımar:Yıllık geliri 3-20 bin akçe arasındaolan topraklardır. Genellikle savaşlardayararlılık gösterenlere verilirdi.2-Mukataa Arazi:Gelirleri doğrudan doğruyahazineye aktarılan arazilerdir.3-Ocaklık Arazi:Gelirleri kale muhafızlarınave tersane giderlerine ayrılan sınırboylarındaki arazilerdir.4-Yurtluk Arazi:Gelirleri, sınırları korumakamacıyla Türkmen boylarına verilen sınırarazileridir.5-Paşmaklık Arazi: Gelirleri padişahkızlarına ve ailelerine bırakılan topraklardı.

B- Mülk TopraklarPadişah tarafından üstün hizmetlerkarşılığında kişilere özel olarak verilenarazilerdir. Bu arazi sahipleri toprağıistedikleri gibi kullanabilirlerdi. Satabilir,devredebilir veya miras bırakabilirdi.

C-Vakıf TopraklarGelirleri cami, medrese, hastane, aşevi gibiişlere harcanan topraklardır. Bu türtopraklardan devlet vergi almazdı.

Osmanlı Devleti’nde maliyenin başındaDefterdar bulunuyordu. Devlet hazinesineHazine-i Amire denirdi. Osmanlı Devleti’nde ilk para Osman Beytarafından bastırılmıştır. Para birimi Akçeidi. Fatih zamanında ise ilk altın parabastırılmıştır. İlk kağıt parayı iseAbdülmecit bastırmıştır. Kağıt paraya daKaime denmiştir.

Osmanlı Hazinesinin Gelir Kaynakları :1-Halktan alınan vergiler. Bunların başındaMüslüman olanlardan alınan öşür vergisiile gayri Müslim halktan alınan haraç vecizye vergileri vardı.2-Gümrük, maden, orman ve tuzla gelirleri3-Savaşlardan elde edilen ganimetlerinbeşte biri,4-Bağlı beylik ve yabancı devletlerdenalınan vergiler

Osmanlı Hazinesinin Başlıca Giderleri :1-Devlet memurlarına ödenen maaş2-Savaş masrafları ve ordu giderleri3-Askerlere ödenen ulufe ve cülus giderleri4-Bayındırlık ve imar harcamaları

Osmanlı Maliyesinin Bozulma Nedenleri:1-Coğrafi Keşifler sonucunda ticaretyollarının el değiştirerek Avrupalıların elinegeçmesi2-Uzun süren savaşların, devletiekonomik yönden zarara uğratması3-Celali İsyanları sonucunda çiftçilerintopraklarını terk ederek şehirlere göçetmeleri,4-Sanayi İnkılabı ve Kapitülasyonlar daOsmanlı maliyesini olumsuz etkilemiştir. Osmanlı Devleti, ilk kez borç parayıKırım Savaşı sırasında İngiltere’denalmıştır. Zamanla alınan paraları Osmanlıhazinesinin ödeyememesi üzerine, AvrupalıDevletler alacaklarını almak için, Duyun-ıUmumiye’yi (Genel Borçlar İdaresi)kurdular (1881).

A-Eğitim ve ÖğretimOsmanlı eğitim ve öğretiminin temelini

medreseler oluşturuyordu. İlk medrese OrhanBey zamanında İznik’te açıldı (1331).Müderris olarak ta Davud-u Kayserigetirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde eğitim veöğretim başlıca üç grupta ele alınıyordu:1-Sıbyan(çocuk) Mektepleri:Günümüzdekiilkokulların karşılığıdır. Çocuklara ilk okumave yazma bilgileri burada verilirdi.2-Medreseler:Orta, lise ve yüksek öğreniminverildiği kurumlardır. Burada ders verenhocalara “Müderris” denirdi. Zamanlamedreselere kütüphane, hamam, öğrenciyurtları da eklenerek geliştirilmiş ve “Külliye”adını almıştır. Medreselerde dini ve pozitifilimler okutuluyordu.3-Enderun Mektebi: Saray mektebidir.Topkapı sarayında bulunurdu. Buraya üstünyetenekli olanlar alınırdı. Burada öğrenimgörenler yüksek devlet memuriyetlerindegörev alırlardı.

B-Bilim●Osmanlı Devletinde edebiyat Divanedebiyatı ve Halk edebiyatı olmak üzere ikiyeayrılırdı. Divan edebiyatı saray ve çevresindeoluşturulan edebiyattır. Baki, Fuzuli, Nef’i buedebiyatın temsilcilerindendir. Halk edebiyatıhalkın oluşturduğu edebiyattır.●Padişah tarafından görevlendirilen resmitarihçilere “Vakanüvist” veya “Şahnameci”denirdi. Hoca Saadettin Efendi ilk resmitarihçidir.●Piri Reis’in yazdığı Kitab-ı Bahriye(Denizcilik Kitabı), Seydi Ali Reis’in yazdığıMir’at-ül Memalik (Ülkelerin Aynası), KatipÇelebi tarafından yazılan Cihannüma (DünyaCoğrafyası), Evliya Çelebi tarafından yazılanSeyahatname eserleri Osmanlı Devleti’ndeyazılmış olan önemli coğrafya kitaplarıdır.

C-Sanat●En çok gelişen sanat dalı mimari idi. Enünlü mimarı Mimar Sinan’dı.●Osmanlı Devleti’nde resim ve heykelcilikgelişmemiştir. Resim yerine özellikleminyatür, heykel yerinede oymacılık sanatıgelişmiştir. Ayrıca çinicilik önemli bir gelişmegöstermiştir.

Osmanlıda ayrım yapılmaksı-zın herkes kanun önünde eşitsayılmıştır. Osmanlı Devleti’ndeŞer’i ve Örfi olmak üzere iki türhukuk uygulanırdı:

a-Şer’i Hukuk: Kaynağını İslamdan alan şeriat kurullarıydı

b-Örfi Hukuk: Kaynağını Türkgelenek ve göreneklerindenalan hukuktur. Özellikle Fatihgeçmişte yayınlanan tümkanunları bir araya getirerek“Kanunname-i Ali Osman” ilkörfi Osmanlı kanunnamesinihazırlamıştır. Sultan Süleymanda birçok konuda kanunnamelerhazırlatmıştır. Bu yüzden kendi-sine “Kanuni” ünvanı verilmiştir. Osmanlı Devleti’nde normaldavalara Kadı’lar, yüksekdevlet görevlileri arasındakidavalara ise Kazasker bakardı.Yargı tam anlamı ile bağımsızdı.Kadıların verdiği kararlardanmemnun kalmayanların davala-rına Kazaskerler tarafındanDivan’da bakılırdı. Müslüman olmayanların dava-ları kendi kurallarına göreçözümlenirdi.

Ülke sınırları geniş olduğu için yönetimikolaylaştırmak için ülke eyaletlere bölünmüştür.Osmanlı Devleti’nde eyaletler üçe ayrılırdı:1-Merkeze Bağlı Eyaletler:

Tımar sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bueyaletler başlangıçta Anadolu ve Rumeli olmaküzere ikiye ayrılırken, kanuni zamanında sayıları30’u aşmıştır.Merkeze bağlı eyaletlerde idariteşkilatlanma şu şekilde gösterilebilir: PADİŞAH

Rumeli Beylerbeyliği Anadolu Beylerbeyliği

İdari Birim Yönetici Asayiş Adalet

Eyalet EyaletBeylerbeyi Subaşı Kadı

Sancak SancakBeyi Subaşı Kadı

Kaza Katı Subaşı Kadı

Köy KöyKethüdası Yiğitbaşı Kadı Naibi

2-Özel Yönetimi Olan Eyaletler:Merkezden uzak olan bu yüzden de üzerinde

Tımar Sistemi uygulanamayan eyaletlerdir. Bunlar;Mısır, Bağdat, Basra, Yemen, Trablusgarp, Tunusve Cezayir dir. Bu eyaletler merkezden gönderilen Beylerbeyileritarafından yönetilirlerdi. Buraların vergileri iltizamyolu ile mültezimler tarafından toplanırdı.3-Bağlı (İmtiyazlı) Eyaletler: İç işlerinde bağımsız, dış işlerinde OsmanlıDevleti’ne bağlı eyaletlerdir. Bu beylikler her yıldevlete vergi öderler ve gerektiği zamanlarda daasker gönderirlerdi. Kırım, Eflak, Boğdan bueyaletlerdendir.