LAN DAU TIEN

TOI GAP CU DIEM • • •

Ton That Thien

L.T.S. Thdm thodt ba rmlOi nam, Tong thong Ngo Dinh Diem (1901-1963) mat. Tudng niem 30 nam vi khai sang nen De Nlidt Cong Hoa Viet Nam hi dm hai; ciing vdi Idi cdu nguyen Requiescat in Pace Unit hon J.B. Ngd Dinh Diem,titdng kien ky nhdn T.S.H. xin gidi thieu bai viet dudi day: Lan dan lien toi gap cu Diem, tdc gid: Ton That Thien.

Toi nghe noi den ong NgO Dinh Diem nam toi 10 tudi. Nam do la nam 1934. Luc do than sinh toi lam quan Trieu Dinh Hu£, vdi chflc ThitOng ThO Bo LI. Theo quy chi Trieu Dinh thdi do, ngUdi nam chic thUOng thO dUOc quyen co mot ngUdi hau co hoc thflc va cung la con quan, nhung nho. Ong ay ten Thuyen. Ong bie't ca chQ Han lSn chQ Quoc NgQ. Anh em chung t&i goi ong ay la "Cau Giao Thuyfin".

Theo thOng le, mua he, than sinh toi phai di Da Lat m0t hay hai thang gi do de' lam quan tuy vien cua Hoang D€ Bao Dai. Viec trOng coi anh em toi than sinh toi giao cho cau giao Thuyfin. He nam do la lan d&u tifin anh em chung t6i, toi nao cflng nghe

cau % ke' va binh luan nhQng gi xay ra trong xu" va nMt la tren the" gi6i ma cau ay bie"t dUOc nh6 doc bao. Va su6t th6i gian chung tdi gan cau ay, nghia la d in nam 1942, chung t6i lu6n luon dUOc hoc hoi nhit vay. Nhd do ma anh em chung toi co y thiic chinh tri, nh^t la chinh tri qu6c t6, kha s6m.

Cau giao Thuyen it ban d£n chinh tri Viet Nam, nhifng t6i kh6ng nh6 nhan dip gi cau ay noi de"n cu Ng6 Dinh Diem. Cau ay noi den ong Diem m0t each tit trong ne' va kinh phuc. Ten Ngo Dinh Diem in trong tri toi tit ngay do. Vai nam sau, toi m6i lai nghe noi d£n 6ng Diem, trong thdi gian Nhat chie"m dong D6ng Duong. Luc do, nhQng ngtfdi theo Nhat hay noi <l6n ong, va thudng gan lien ten 6ng v6i Qtdng De'. TrUOc do, luc Phap dang con quyen the' tri vi Viet Nam, it ai dam cong khai nhac de'n ten Ong Diem. Do do chi trong thdi gian Phap that the' toi m6i dUOc hieu tai sao cau Giao ThuyCn lai trong ne' va kinh phuc ong Diem khi de cap de'n Ong.

Thdi Viet Nam ton ch6 do quan chu, lam quan d6n chitc thUOng thO, dac biet la ThUOng ThO BO Lai (ngay nay la NOi Vu), la dat de'n tOt dinh cua quan trUdng, vi chitc nay ngang hang vdi chitc vi Thu Tudng sau nay. The" ma Ong Diem, nam 1933, chi vai thang sau khi dUOc b6 nhiem lam ThUOng ThO BO Lai, lai ru ao ra v0. Ong tit chitc ngay sau khi nhQng de nghi cai tO cua Ong nham canh tan va lam cho Chinh phu Nam Trifeu bdt le thuoc vao Phap hi Phap bac bo va Hoang de" Bao Dai bo tay khOng phu lUc Ong dUOc.

NhQng gi xay ra sau khi Ong Diem tQ chQc cho de'n khi Ong nam quyen nam 1954, va bi tudng lanh Viet Nam va chinh quyfen My lat dd va am hai nam 1963, moi ngUdi dfeu U6t TO, tudng khOng can noi de'n trong bai nay. TOi chi ke' nhQng gi li6n quan den sU gap mat lau dau tien giQa Ong DiOm va toi. Vi$c nay xay ra nam 1953.

Thang 10 nam do, nhan dip nghi he, toi tQ Geneve ve Paris chOi va tham ban be. Trong s6 nay co Tran Te Duong, trudc kia cung hoc mOt ldp vdi tOi d trUdng Thien HUu (Providence), H u d Luc do tOi hoc d Geneve va Duong hoc d Paris. MOt hOm ngOi quan ca phe 6 Montparnasse co m0t ngudi ban cua Duong, trudc kia cung hoc trUdng Thien HUu,

TSH 36

nhung 0 ldp cao hon. Anh ay la Tran Thuyen. Quen bie't nhau, anh ay ke* cho tOi nghe nhflnhg hoat dOng cua anh ay vdi anh V6 Van Hai liOn quan de'n Ong Diem. Ca hai ngUdi dOu la than can Ong Diem va da pho Ong Diem luc Ong ay 6 Saigon trong nhiing nam mat tham Phap lung bat (1944-1945), rbi viOc Ong Diem bi COng San bat 6 SOng Cau, trOn dUbng di tit Saigon ra Hue" khoang 15 hay 17 thang 8, 1945, va nhQng ngay 0 HOng KOng, nam 1945-1949.

Sau khi gap nhau ba bOn lan gi do, anh Thuyen hoi tai sao tOi khOng tim gap cu Diem. Gap Ong Diem thi ai ma chang muon gap! ThO he tOi la the-he con mang nang khai niem "tim minh chua". Sau khi da y thQc dUOc sQ luOng gat cua Ho Chi Minh thi ngoai Ong NgO Dinh DiOm ra, dau con ai! Nhung lam sao ma gap Ong Diem? Biet Ong 0 dau? Va chdc gi Ong cho minh gap?

Anh ThuyOn noi khoi lo vO nhQng die'm do. Cu Diem hiOn 6 Paris. Va muon gap Ong thi xin qua Ong NgO Dinh LuyOn, em cua Ong Diem, luc do cung 6 Paris. CQ di6n thoai cho Ong Luyen. Nhat dinh Ong se sap xep. Va anh Thuyen cho tOi sO dien thoai cua Ong Luyen.

TOi lam y nhu anh ThuyOn dan. Qua dien thoai, Ong Luyen rat tQ tO va noi se trinh vdi Ong Diem va se goi lai tOi 6 hotel. Sau m0t hai ngay gi do, Ong LuyOn diOn thoai bao cho tOi biet la "cu" se tiO'p tOi vao ngay... (tOi quen ngay chinh xac, chi nhd la vao khoang ha tuan thang 10), va 0 mOt dia chi 0 vung

jSenneaUliefs, 6 ngoai 0 mien Nam Paris. (J Dung ngay dung gid hen, tOi dOn dia chi Ong LuyOn cho. NgUOi md cQa cho tOi la Ong TOn Tha"t Can. Chung tOi vui mQng chao nhau, vi cung la dbng ho, va cho quen bie't (Ong Can la ban hoc cua mOt nguOi anh tOi 0 Paris trong nhQng nam 1930). Ong Can m6i tOi ngOi 0 phong khach, xong kin dao di vao nha trong.

Vai phut sau, Ong Diem tr6n lau budc xuong. TOi ngac nhiOn th3"y Ong dang ngUOi ra"t tre trung, bu6c di r£t nhe nhang. Ong mac mOt b0 d6 mau hat de ran trang, r£t gian di. Ong bat tay tOi rat nhiet tinh, vQa bat vQa noi: "Tui trO mOt chut vi ban phai viet cho xong mOt bQc thO de* kip nguOi cam vfe Saigon." (BQc thO do quan he de'n hOi nghi ma

Hoang than BQu LOc trieu tap. Ong Diem khOng dOng y v6i sU tri$u tap h0i nghi do).

Ong Diem m6i tOi ngOi, va cau dau Ong noi liOn quan de'n gia dinh tOi. Day la m0t dac diem ve Ong. Ong rSt thuOc va xi\h noi chuyOn v0 gia dinh cua ngUOi Ong gap, cung nhu \t gia dinh Ong. V0 gia dinh tOi, Ong noi: "Cu nha luc lam tuan vu Binh Thuan xQ an ra"t dang hoang." (Ong Diem la ngUOi ke" vi than sinh tOi 6 chQc vu Tu3n vu Binh Thuan nam 1930. Khen nhu vay la mOt trieu chQng Ong DiOm cha"p nhan nguOi Ong tiOp va mO duOng cho m0t sQ hop tac sau nay. Them vao do, Ong Diem noi Ong da nghe noi dOn tOi tQ luc Ong con b Hue (1940-1943). Luc do Ong hoi do Ong Ta Quang BQu trong gioi tre co ai "kha khOng" va co the' lam thO ky cho Ong khOng, thi Ong BQu co de cap den tOi. Nhu vay la them mOt trieu chQng nQa la Ong Diem chap nhan tOi!

Xong, Ong Diem noi qua tinh hinh quoc t0 va noi minh may hOn Dai Loan vi minh con co dat va cO hOi tranh da"u va hy vong khoi bi bo tay.

Ve phan tOi, tOi cung noi 10n nOi Uu tu cua thanh nien nhu tOi, muOn co lanh dao xQng dang, va tOi mong rang Ong DiOm dQng ra dd nhQng ngUOi muOn tranh da"u co the' da~u tranh mOt each hQu hiOu va khOng bi mac cam. TOi hoi Ong Diem Ong khuyOn chung tOi (nhQng ngUdi thanh nien) phai lam gi? Ong noi: "Cac anh phai ra lam vi6c trong cac cO quan hanh chanh hiOn tai d£ co kinh nghiOm sau nay."

Chin thang sau cu0c gap g5 noi trfin, Ong Diem dUOc cUu hoang Bao Dai bd nhiOm lam Thu Tudng. KhOng lau trudc do, cUu Hoang bd nhiOm Ong NgO Dinh LuyOn lam dai sQ lUu dOng de' theo doi tiOn triln HOi nghi Geneve, va do d£ nghi cua Tran TO Duong, Ong LuyOn mdi tOi vao v3n phong cua Ong de' lo vO bao chi va thOng dich Anh Van. GiQa thang Sau, luc Ong Luyfin vO Paris de' giup Ong Di6m thi Ong din tOi theo, va giao cho tOi phu trach v0 bao chi trong nhom cOng sU viOn dau tien cua Ong Diem (luc do d hotel Quai d'Orsay). Trong sO nay co cac anh V6 Hai va Vo Lang (em anh Hai) cung Tran TO Duong. TOi "dinh" Ong Diem va bao chi thdi Ong Diem la tQ do.

Ottawa, 28/7/93 Ton That Thien

T S H 3 7