TUKUY SANTUS RAYMIN UNCÍA LLAQTAPI

Qillqaq: Victoria Arratia Torrez

QALLARIYNIN

Umanchakusqaymanjinaqa kay iskay kaq qhutuchakuy diplumado nisqamanta

kamachiwanchik kay yachakuy tukunapaqa imatachus riqsisqanchik llamk´ayta,

ruwananchik tiyan chayrayku, ñuqa kay llaqtaymanta riqsisqayta akllarqani ,

imatachus ayamarq´ay killpapi ruwayku, ajinallatataq, kay rimayninchikta riqsichiyta

munani, ajinamanta qhichwa qallunchik mana chinkananpaq wiñaypaq

wiñayninkama kawsananpaq.

IMATACHUS LLAMK´ASUNCHIK

Sapa wata ayamarq´ay killapi, tukuy munasqanchik kutimunku, ñañakunanchik,

turakunanchik, tatanchik, mamanchik, tukuy riqsisqanchik nuna nisqakuna

kutimunku, imaraykuchus paykunaqa wañurqankuña, kay llamk´aypiqa

imatachus Uncía llaqtaypiqa ruwayku chayta riqsisunchik.

TARIPAY KUNA

JATUN TARIPAY

Imaynatachus ayamarq´ay killapi, tukuy santus rayminpi runa wañusqakunata

Suyanku, chayta riqsisunchik.

JUCH´UY TARIPAYNIN

Tukuy ruwanata qhawarisuntaq riqsisuntaq

Jatun runap wañuynimantawan, juch´uykunapmantawan riqsisunchik.

1 - 11

YUYAY QILLQA

Ichas wakin raphikuna kanman, ñuqaqa riqsisqaymanta q´illqasaq,

imaraykuchus chay astawan ch´uyataq chiqantaq.

RIQSISQAY

Sapa juk p´unchaw ayamarq´ay killapi chawpi p´unchaw kachkaptin ayakuna

urqukunanta, munasqankunawan kanankupaq jamunkunin, tatakunawan,

mamakunawan wawqikunawan khuska kanankupaq, kutimunku, paykunataq

kayjina wakichispa suyanku:

Phichqa p´unchaw ñawpaqtaqa, tukuy llaqtapi tiyakuqqa imaymana laya t

´antawawata ruwaspa yanapanakunchik, tukuy tantakuytawan pichus musuq

almayuqta watukamunchik, ajinamanta tukuy wawa kuraqkunawan maypichus

t´antanawasiman rispa yanapanchik, chaypi tukunakama kanchik kay ruwanaqa

aynilla, imaraykuchus paykunaqa kikillantataq ajina llakiypi rikhuriptinchik

ruwaysiwansunchik.

2 - 11

Wakinqa iskay p´unchaw kachkaptin ruwanku, imaynatachus musuq almayuq

umanchakusqanmanjina ñuqanchik yanapanchik.

Sapa tuta turakunayqa t´anta ruwana wasiman riq kanku, chaypi wiskuchuwilus

ruwanapaq thalaq kanku, imaraykuchus chayananpaqqa p´ukuruqa as pisillata

q´uñichinanku tiyan, paykunaqa sapa ch´isiyayta mita purakuna riq kanku, sut

´iyaytataq kutimuq kanku, tukuy tuta ruwaysispa, achkha misk´i wiskuchuwiluta

apamuq kanku.

Chay t´anta wawata sumaq jatuchiqta ruwanchik: killata, intita, wicharinata,

chakataytawan ruwanchik , janaq pachaman alma chayananpaq maypichus

tata apuwan kananpaq ruwakun.

Llaqtamanta llaqta kay ruwanaqa mana kikinchu.

Pawqarwara killamanta kimsa chunka p´unchawta, tuta pusaq ñiqi kachkpjtinqa

tukuy yawar masikuna, llaqtamasikuna, kantumanta iñinapaq tantakunchik tukuy

wañusqamanta yuyarispa, wañuq ñawpa wañusqanqamantapacha, musuq

almaman chayanakama iñirinchik, manaraq imata churachkaspa yana

thantawan jamp´arata qhatana; sapa imata jamp´araman churaptinchik,

allinllawan pisimanta pisi wakichinchik sumaqta churaytawantaq, chantapis

mana sayanachu jamp´arata junt´achinakama iñinallapuni, sumaqta junt

´aykuchiytawan k´achituta wakichina.

Tukuy t´anta wawata tukunakama qhawarispapuni churana imatachus

anchata alma munaq chayta churapuna, ama ni imata ch´ullata churanachu

manataq mayqin mikhunata, manataq ima puquykunata sapanta churanachu,

iskay, iskaykamapuni kanan tiyan, sapa imatapis churaspaqa tukuy iñinapuni

tiyan.

3 - 11

Juk p´unchaw ayamarq´ay killamanta tukuy riqsisqanchikta plateada nisqata

ruwanchik, sumaq wakisqa kanan tiyan, chayqa kayjina: juk juch´uy ch´uwapi

imatachus t´anta ruwana wasipi ruwarqanchikta wakichina chaypiqa tukuy laya

juch´uy t´anta kanqa, chawpinpitaq vinitu churanchik, chay wakichisqataqa

tukuy riqsisqaman jaywarikuna, chayqa niyta munan jamunkipuni watukuq

musuq almayuq kani, mana jamuptinkuqa waqyarikamuna tiyan, chawpi p

´unchawta, tukuy yaykuqkunaman qurinapaq allin wakichispa kana tyan;

wañuq kuraq runa kaptinqa, uchuyuqtapuni wayk´una, wakinqa, jirius uchuta,

alwirja uchuta, wakintaq kíwuna uchuta, tukuy laya uchuta chay p´unchawqa

wakichina, musuq almayuqqa tukuy riqsisqa mana riqsisqa runamasinchikman

qurina tiyan, ajinamanta wañuqqa sumaq kusisqa ripunankupaq jaywarisunchik.

Unay pacha juch´uy kachkaspa uyariq kani; jatun mamayqa niq: Unayqa juk

turay wañurqa nin , tukuy santus rayminpiqa achkha alma, chawpi p´unchawta

jamunku nin, wañuqpata musuq alma kaspaqa pasantijina kaq nin, payqa tukuy

almata mink´akusqa nin, nisqataq wasiypiqa tukuy suyachkawanchik,

konwiramusqaykichik jaku jaku nispa tukuy almata pusakamusqa; wasinpitaq

mana pi ni imata ruwasqankuchu, mana imata wakichipusqankuchu, chaypi

4 - 11

almaqa rumi pataman chukuykusqa, chukuytawantaq unayta waqarikusqa nin,

sayariytawan nisqa: Nuqa kawsachkaspaqa warmiyman, wawakunaman tukuy

imata qurqani, ajina kasqa, ñuqamanqa mana yakullatapis

suyachiwankumanchu kasqa, nispa unayta waqasqa, pikunachus paywan

kaqkunataq pusakapusqanku, sayariytawan ririkapusqa nin, ch´aqwalla

chinkarisqanku nin. Runaqa wak musuq almap wasiman risqanku nin, tukuy

musuq almata, tukunankukama chay iskay p´unchawta watukamunku.

Chanta jatun mamayqa sapa chay raymi chayamuptinqa jampárapi wakichispa

suyachiqpuni, payqa ñiq wañusqataqa suyana, chay p´unchawqa yakullatapis

churapunapuni, mana suyaptinchikqa almaqa mana janaq pachamanta

qhawamuwanchikchu nin, chayraykutaq awatisiyun qhatiykachawanchik nin,

qhasi imatapis ruwasunman mana mayk´aq runayayta atisunmanchu nin.

Musuq wañuq wawa kaptinqa kikillantataq wakichinchik, yuraq tantita p´acha

patapi wakichina tiyan, tukuy wañuqpaq iñispapuni yuyarina chaypiqa

yuyasqa, mana yuyasqa almakuna nina, q´ayantin tutamanta wawakunata

tantaspa apita wuñuyilustawan qurina, anjilitukunapaqqa, iñinapis wakjina, chay

5 - 11

pasaptinqa tukuy llaqtamasi wañusqap wasinta, wasimanta wasi musuq

wañuqkunayuqta watukamunku.

Wakin lluqallakuna ajinata iñinku:

Wakichikuy q´ara k´anka ,

Tuqtu wallpa mask´asunki

Q´alitun chillwinwan

Wikch´uykusaq nichkasunki.

Alabadus santus, sacramintu

Del altar y la virgen concibida

Sin pikaru original.

Chaypis, mana allinchu, imaraykuchus almawan pukllakuspa kaspajinan, kay juk

p´unchaw ayamarqa killa tukukuy sukhayayta, tukuy tutayanankama

riqsisqanchikta watukamunchik.

Q´ayantin chawpi p´unchawtaqa watiqmanta watukamuna tiyan chaypi

wasiyuqkunaqa wallpa kankata wakichinku, watukuqmantaq kantumanta

quriwanchik, almayuqqa juk riqsisqanta jamp´arata phaskarananpaq

mañarikun allinllawan mikhuytawantaq, tukuy watukuqkunawan ; tukuy

wañuqta yuyarispa iñirinku, jukmanta juktaq tukuy wakichisqata urqhunchik,

tukunakama iñispallapuni kanchik, chanta jamp´arata tikrarparinchik, chantaqa

maypichus wañusqanchikta p´amparqanchik chayman tukuy ima

suyachisqanchikta llikllapi wakichispa apanchik, maykunachus kanku: t´ikas

mikhuykuna, t´anta wawakuna, wiskuchuwilu, tukuy misk´i puquy ima rin,

maypichus p´amparqanchik chayman apanchik, chaypitaq t´anta wawatawan,

tukuy ima apasqanchikta thanta yana p´achapi chukuchina, chayman crucifijo

nisqataraq churana, chantaqa, tukuy runa, wawakuna, kuraqkuna

6 - 11

chimpamuqman q´alata iñichipuna, tukukunankama tukuy apasqanchikta

jaywapuna, tukuytawanqa wasiman kutipuna, chaypiqa allinllawan kutipunanchik

tiyan, tukuy riqsisqanchikwan wasiman kutina, sapa chiqapi, samarina, chaypiqa

watiqmanta iñispa tukuy wañusqanchikta yuyakuspallapuni, aqhitata ch

´allariqpallapuni, allinllawan q´ayantinpaq tukuy runata mink´akunchik.

Kimsa p´unchaw ayamarq´a killapi tukuy riqsisqa runaqa, chawpi p´unchawta

pichus wañuqpa wasinman watukuq jamunqanku, chayqa turuchiku p´unchaw

sutinku, chantapis misk´i kanka mikhuykunata wakichinku, wallpa, khuchi ima

kanman, chantapis uwijata ima ruwanku, chaypiqa tukuy almayuqqa aqhata,

kuktilata wakichinku, chaytataq, pichus wasiman yaykuqman upyachinku,

turuchikuqa kayjinata ruwakun:

Juk jatun runa sumaq kallpayuq tinku p´achata churakun, chanta waskhata

warkhuykukun, chay qayllapi runa pasachkaptin, waskhawan kantumanta

lasuykun, chantaqa runa yaykuspari qullqita wiyuraman manaqa wiyuruman,

manachayqa tataman mamaman t´ipaykunku, chantaqa juk jatun chuwa

chawpinpi iskay turuyuqwan sarawan ima kaqman aschkha aqhawan junt

´achina, chay wakichisqataqa upyaspa tukunanchik tiyan, mana tukuptinchiri,

turumanta ruwaqqa t´uksiwanchik, karqa mulliwan, t´ikawan, puntanpi jatun

yawriyuqwan wakichisqa, chay yawriqa t´ika chawpipi pakasqa, mana

upyaptinchikqa, maymanchus nanachinawanchikta yachallanchikña, sapa chay

yachaytaqa maypichus musuq almayuq wasipi riqsinchik, imaraykuchus

chaykunaqa tradiciones y costumbres nisunmanjina, chantapis tukuy imaymana

takiykuna, tonadas nisqa runa sumaq kusikunankupaq kallantaq, chay p

´unchawqa tukuy puriqkuna turuchikuwanqa, kantumanta macharanku, mana

upyay munaspaqa, musuq almayuq wasikunata mana purinachu.

Llaqtaypiqa ajina tukuy santus raymiqa, tukuy chayta ruwallaspapuni kayku,

mana mayk´aq qhasi chinkananta munaymanchu.

Chay raymimanta yuyarispallapuniqa mamaypa juk willariwasqaykuta riqsini,

mamayqa manaraq puñuchkaspa sapa ch´isi, kayjina niwarqayku:

7 - 11

KUNTINARUMANTA

Juk llaqtapi iskay munanakuq kasqa juk sipas imillawan wayna lluqalla kasqa,

kay waynaqa, manchay qhapaq kasqa, chayrayku mana mayqinpata

mamakunan ni tatakunan kasaranankuta munasqankuchu, chay chhika

munanakuspaqa iskayninku, pakaymanta tantaykukusqanku, juk jant´itaman

tiyaq risqanku, chaypiqa mana ni ima mikhunankupaq kasqachu, ni mayqin

llamk´asqachu, chay munanakuqqa llakiyta kachkasqanku, chanta lluqallaqa

umanchakuspa imillata nisqa, kunan ch´isi wasiyman risaq, chaypiqa tukuy ima

mikhuna tiyan, ajinataq chay ch´isiqa risqa, pakaymanta yaykusqa, mikhuy

waqaychana wasi ukhuman yaykurparispa tukuy ima mikhunata urqhuspa

apasqa, jant´api, kusallataña kachkasqanku, chanta watiqmanta mikhuykuna

tukukapusqallataq, chanta tatanpa wasinmanqa watiqmanta rillasqataq, q

´ayantinqa tatan riparakusqa, warminta nisqa:

- Qaninpaña kay wasi ukhumanta mikhuykuna chinkarisqanta riparani.

kunanqa watiqmanta chinkarinllantaq ch´isiman watiqasaq –

Ajinataq chay ch´isiqa k´aspi uqharikuspa punku wasapi sayasqa,

tutaqa juk runa yaykuykamusqa, jukllata k´aspiwan waqtasqa, wila jap

´ichispataq qhawaykusqa wawallan kasqa, wañurpachisqa, sinchita

waqasqanku, khuyayta iskay p´uchaw vilasqanku, chanta p´ampamusqanku,

8 - 11

imillataq mana imata yachasqachu, juk, iskay, kimsa ch´isi tutata lluqallata

suyasqa, chayllaman uman watasqa as phiña jant´aman chayaykamusqa,

imillaqa maypi kasqanta tapusqa, paytaq nisqa:

- Ama parlachiwaychu, kayjinata umaytapis takakuni, ancha llakisqataq,

phiñasqataq kachkani, imaymanamanta tatakunanchikta, munanankuta mañani

manataq imaynata arí nichiyta atinichu, yachankijina tatakunanchik mana

khuska kananchikta munankuchu, chayrayku kunan ch´isipacha ripunanchik

tiyan, wakichikuy wakichikuy utqhayta ripunanchik tiyan nispa nisqa.

Yuyarisqaymanjina iskay munanakuq kasqanku, imillaqa wakcha kasqa,

yuqalltaq qhapaq yawar kasqa.

Chay ch´isi pacha llaqtaman ririkapusqanku, chayachkaptinkuqa kantumanta

tukuy allqu sinchita waqasqanku awaw, awaw nispa awllasqanku.

Juk riqsisqaman chimpasqanku, paytaq qarata mañasqa, chaypi puñusqanku,

lluqallaqa sut´iyayta puñuykusqa, imillataq chay riqsisqanwan parlasqa, tukuy

imata willaykusqa, chaymanqa nisqa:

Imaraykutaq p´unchaw qusayki puñunri nispa qhawaykusqanku umanmantaqa

achkha khuru t´akakuchkasqa, imilla mancharparikusqa, warmiqa nisqa:

-- Qusaykiqa mana kay kawsaymantachu payqa anchata munakususpa

Kuntinakamun, nisqataq mana saqisunqachu, kunitan tatakuraman utqhayta riy,

payqa yanapasunqa.-

Ajinataq imillaqa apuwasiman risqa chaypi tatakuraman tukuyninta willakusqa,

tatakuraqa nisqa:

- Kunan ch´isiqa pusasuq jamunqa qamqa manapuni ni imata nisusqanta

uyarinkichu, uyariwachkankicha.-

- Arí Tatay nisqa.

9 - 11

Ñapis ch´isiyaykuchkaptinña kuntinaruqa apuwasip punkuman risqa,

chaypiqa unayta waqasqa, chanta nisqa:

-Maríyaaa ñuqa anchata munakuyki mana qamwanqa, mana ñuqapichu kani,

Maríyaaaa, amapuni saqirakusunchu ni imarayku, ni pirayku nirqanchikqa,

Maryíaaa qampis munakuwankiqa, maypitaq chay munakuwasqayki Maríyaaa.

imillataq crucifiju nisqamanta mat´i jap´iykukuspa kachkasqa, kuntinarutaq

waqaspa, mañakuskallasqapuni:

- Maríyaaa, ni wañuspapis saqirakusunchu nirqanchikqa Maryiaaa, munasqitay

kasullaway ari, ni kaypi ni jaqaypi p´itinakusunchu nirqanchikqa Maríyaaa.

Ajinataq imillaqa, sumaqta muchuchkasqa, manapuni uyarichkarqachu.

crucifiju nisqa jap´irisqa sut´iyanankama muchunan kasqa , ñapis

sutíyamuchkarqaña, kuntinarutaj mañakuchkallasqapuni nispa

- Maryíaaa, nipunichu uyariwankiri, munasqitay ch´ulla ñawiykillawanpis

qhawariway a a.

Ajjinataq imillaqa manaña muchukuyta atispari jukta ch´ulla ñawinwan

qhawarparisqa, chayllapi juk jatun nina karrita, jukllata rikhurarparisqa imillataq

pampapi rikhurirparisqa kuntinarutaq nina karritaman churarparispa imillataqa

qhaparichkaqta pusakapusqa.

10 - 11

Ajinamanta kay qillqayniyta tukuni, imachus kawsaynin jaqay munasqa, mana

qunqasqa Uncia llaqtap karqa, chayta riqsichini.

Ajinallataq tukuy kay Diplomaduta ruwasqankumanta jatun pachis nini.

Umanchaq: Lic. Celestina Puyal

Yachachiq: Lic. Inocencio Flores

11 - 11