studiedag csz - superdiversiteit in zorg en welzijn 23/05/2014
DESCRIPTION
Superdiversiteit groeit, het sterkste in onze steden, maar ook in vele andere gemeenten. Dirk Geldof gaat in op de vraag hoe deze transitie de nood aan cultuursensitieve zorg versterkt. Dirk Geldof, socioloog en auteur Meer info over dit thema op www.pigmentzorg.be.TRANSCRIPT
Superdiversiteit in zorg en welzijn
Over de groeiende nood aan divers-sensitieve zorg
Dirk Geldof Socioloog & Lector
Faculteit Ontwerpwetenschappen UASociaal Werk Karel de Grote-Hogeschool
& Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen
SchaarbeekStudiedag Cultuursensitieve zorg
23 mei 2014
1
Waarom versterkt de transitie naar superdiversiteit de nood aan
divers-sensitieve zorg?
• De groeiende superdiversiteit
• De uitdagingen ervan voor de samenleving
• Én voor de zorg
2
Waarom spreken we vandaag van superdiversiteit?
• Superdiversiteit
– Is meer dan een synoniem voor diversiteit of multiculturaliteit
– nieuwe fase in migratie & demografie• Term Steven Vertovec (2007)
• Zie ook Jan Blommaert, Maurice Crul, Stijn Oosterlynck, …
• Op amper een halve eeuw van een samenleving met beperkte etnisch-culturele diversiteit naar een immigratiesamenleving
– Om dit te begrijpen, moeten we de geschiedenis van migratie kennen
3
Onze migratiegeschiedenisin een notedop
• 1945: aantrekken contingenten Polen en Italianen voor heropbouw
• 1956-1969: golden sixties– Actief aantrekken gastarbeiders
• Italië, Spanje & Griekenland in jaren ‘50 • Marokko & Turkije in jaren ’60
• 1974: ‘immigratiestop’– poort voor arbeidsmigratie van buiten EU
(deels) gesloten– Verschuiving naar gezinshereniging &
asiel
• Jaren ’70-80: ondanks de ‘tijdelijkheidsgedachte’ worden vele gastarbeiders migranten– Maar geen écht beleid…
4
De jaren 1990: Scharnier-moment naar superdiversiteit
• Sterke stijging instroom in jaren ’90
• én groeiende diversiteit van landen van oorsprong:
– Verdere gezinshereniging
– Globalisering
– asielaanvragen
• Crisissen Bosnië en Kosovo,
• eerste Golfoorlog (Irak/Koeweit)
– En vooral 1989: Val IJzeren Gordijn
• migratie uit Oost-Europa
• Uitbreiding EU met nieuwe lidstaten
5
Na-oorlogse migratiegeschiedenis: immigratie én emigratie
6
De superdiversiteit van de 21ste eeuw
• resultaat van deze opeen-volgende migratiegolven is een veel complexere sociale realiteit, zeker in onze steden.
• Superdiversiteit wijst op kwantitatieve en kwalitatieve verschillen tegenover de migratie in de 20ste eeuw
7
Superdiversiteit vooral – maar niet alleen – in de grote steden
8
Een kwantitieve breuk: majority-minority cities
• ‘majority-minority cities’:
– steden waar de meerderheid van de bewoners uit een brede waaier van minderheden bestaat.
• Wereldsteden als New York, Sao Paolo, Toronto of Sydney
• Vandaag ook Brussel, Rotterdam & Amsterdam
• morgen ook Genk en Antwerpen
– Overmorgen Gent, …
9
Kinderen kleuren de stedenAntwerpen, aandeel allochtonen
per leeftijdsgroep 2013
• 42% bewoners van allochtone origine> 50% bij -40-ers
> 60% bij kinderen
• herkomst ouders inbegrepen
=> Ook zonder nieuwe migratie wordt Antwerpen een majority-minority-city
10
Personen van vreemde herkomst in het Vlaamse Gewest (links), per urbanisatiegraad (midden) en per centrumstad (rechts), in %
van de bevolking, 2011.Bron: Lodewijckx, 2013, p. 21, op basis van Rijksregister 2011, SVR-bewerking.
- p.11
0
10
20
30
40
50
VG GS SB CS KP SS OG GR PL RS An Gt Gk M L T S H O K Aa B R
% p
ers
one
n v
an v
reem
de h
erk
om
st
niet-westerse herkomst westerse herkomst
Superdiversiteit: een kwalitatieve breuk
• basispatroon van migratie veranderde– van mensen uit een klein
aantal landen van herkomst naar een klein aantal gastlanden
– naar mensen uit een zeer groot aantal landen van herkomst naar zeer groot aantal gastlanden
=> diversiteit in de diversiteit
12
Diversiteit in de diversiteit: wat betekent dat?
• een enorme hybriditeit in de achtergronden van migranten
• => samenspel van Meer nationaliteitenMeertaligheidReligieuze diversiteit groeitDiversiteit in migratiemotievenDiversiteit in verblijfsstatutenDiversiteit in sociaal-
economische positiesDiversiteit in & tussen
gemeenschappenMeer transnationalisme
13
Superdiversiteit instroom 2009 naar landen van herkomst
14
De superdiverse realiteit: uitdaging voor de 21ste eeuw
• Onze samenleving verandert sneller dan onze manier van kijken & denken
• Zoeken naar actuele denk-en beleidskaders
• Boek vertrekt vanuit realiteit en nuance
• Nu als prikkel 9 uitdagingen hyperkort in beeld
15
1. Geraken we eindelijk voorbij het wij-zij-denken?
• We blijven met zijn allen denken in wij-en-zij termen
• ‘wij’ zowel als ‘zij’…
• daardoor (h)erkennen we de complexe realiteit onvoldoende
• Voorbij het wij-zij-denken: – Naar een ‘wij zowel als zij’
• Van of/of-denken – Of Belg of migrant
• naar en/en-denken– Oog voor mengvormen & meervoudige
identiteiten– Afnemende bruikbaarheid van nationaliteit– aandacht voor ambivalentie
16
17
De kosmopolitische realiteit: meervoudige & gelaagde identiteiten
• Tussen wij-en-zij groeit de werkelijkheid in onze steden
• Steeds meer landgenoten zijn Belg én hebben een migratie-achtergrond– Zoals Fatima, Meyrem, Imade,
Mohammed, Karim, Pjotr, …
– Zoals Vincent Kompany, Stromae, …
– Ze combineren posities & identiteiten
• Klassieke assimilatietheorie verwerpt dubbele etnische identiteit
• Nochtans zien we toename van meervoudige en gelaagde identiteiten
2. Erken toenemend belang van transnationale realiteiten
• Migratie vandaag fundamenteel veranderd
• Van (bijna) definitief afscheid naar blijvend contact
• door de ontwikkeling van
– Communicatietechnologie
• Gsm, internet, skype, satelliettelevisie
– Snelle en relatief goedkope mobiliteit• Van enkele reis naar pendelmigratie
• Fysiek en/of mentaal
• transnationaliteit als basiskenmerk van superdiversiteit in tijden van globalisering
18
2. Erken toenemend belang van transnationale realiteiten
• Transnationaliteit is
– leven in één land én tegelijk ook elders
– Waarbij mensen
• intense contacten over grenzen heen onderhouden
• Verschillende leefwerelden & culturen combineren
• Indien mogelijk heen en weer reizen
– Fysiek en/of mentaal.
• steeds meer mensen leven over grenzen
– Groei van wereldfamilies en transmigratie• Wat betekent het om in verschillende werelden én over
grenzen heen te leven?
• Hoe moeten steden en sociaal werk er mee omgaan?
• Wat betekent dat voor (meervoudige) integratie?
19
3. Pak de (gekleurde) armoede (eindelijk) (écht) aan
• Migratie van hoog tot laag
• Eigen aan superdiversiteit is diversiteit binnen de diversiteit
– Ook sociaal-economisch
• Steeds meer migranten klimmen op de sociale ladder
– Groeiende etnische middenklasse
• Maar… onaanvaardbaar groot deel van de migranten leven in armoede en worstelen met sociale uitsluiting
=> toenemende ongelijkheid binnen migrantengemeenschappen
www.dirkgeldof.be20
Pak de (gekleurde) armoede (eindelijk) (écht) aan
• Pas het laatste decennium harde cijfers
– 12% autochtone Belgen onder armoedegrens
– 52% bij Marokkaanse gezinnen
– > 1/3 bij Turkse & Oost-Europese gezinnen
– Jeugdwerkloosheid, ongekwalificeerde uitstroom, …
• Hulpverlening wordt steeds diverser
– OCMW’s als integratiediensten• > 70% van de hulpvragers in Antwerpen
21
www.dirkgeldof.be22
Ook CAW’s zien hun doelgroep veranderen
• centra Algemeen welzijnswerk Antwerpen • Intake: onthaal in 2011
– 42-62% etnisch culturele minderheden• Vgl. 28% in 2004
• Begeleiding– > 40% etnisch culturele minderheden
• Vgl. 25% in 2004
• 2013: de kaap van de 50%– ook Brussel, Gent, Vilvoorde, Middenkust
(Oostende), …
• => Is de hulpverlening op maat & effectief voor de nieuwe cliëntgroepen?
• Idem voor ouderenzorg, gehandicapten, gezondheidszorg, …
4. Maak van integratie opnieuw een positief burgerschap-verhaal
• Integratie in majority-minority-citieskrijgt een ander karakter– Is er nog een meerderheidscultuur?– Diversiteit als basiskenmerk van stedelijkheid
• Stop het open/verdoken assimilatie-beleid– Heb oog voor de (on)bedoelde neveneffecten
van het integratiediscours/beleid• Shadid, Willem Schinkel, Jan Blommaert, …
– Kan je integratie van bovenaf opleggen?– Is het niet vruchtbaarder positief te appeleren
aan de dynamiek bij vele migranten?• Maurice Crul over sociale stijging
• Parekh over sociale cohesie: Vertrek van en erken de pluriformiteit
23
5. Stimuleer Nederlands vanuit erkenning van meertaligheid
• We leven in meertalige steden
• Brussel: Van 72 talen in 2000 naar 104 in 2011– Frans best gekend (89%)
– Dan Engels (30%), Nederlands (23%) en Arabisch (18%)
• Toename taalgemengde gezinnen– Ééntalig Franstalig of Nederlandstalig al
minder dan 40% van de Brusselaars
– Één op drie groeide op in gezin waar géén Nederlands of Frans werd gesproken
– Een meertalig en-en-verhaal
24
Overgang naar meertalige steden: Antwerpen
• Geen taalbarometer• 37% van de kinderen in het
lager onderwijs in Antwerpen sprak in 2011 thuis een andere taal dan het Nederlands
• Meertaligheid noodzakelijk in frontlinieberoepen– sociaal werk, OCMW, …– Om sociaal werk op maat te
kunnen leveren
• Politiek zeer gevoelig…
www.dirkgeldof.be
Stimuleer Nederlands vanuit erkenning van meertaligheid
• In plaats van meertaligheid te koesteren & vanuit de erkenning ervan Nederlands aan te leren, kiezen we te vaak voor een scenario dat mensen wil dwingen
– Wachtlijsten, te schoolse settings, verschuiving naar resultaatsverbintenissen
– Taal steeds vaker een excuus voor uitsluiting i.p.v. een hefboom voor emancipatie
• (Thuis)zorg vereist steeds vaker meertaligheid
26
6. Sociaal werk is werken aan herverdeling én erkenning
• Te vaak plaatsen we herverdeling en erkenning tegenover elkaar– Herverdeling= versterking sociaal-economische
positie, vanuit een benadering van de andere als (potentieel) gelijk
– Erkenning = waardering van verschil in (etnisch-) culturele posities, erkenning van fundamentele verschillen• Vb. vrouwenbeweging, holebirechten, hoofddoek…
• Nancy Fraser: let op dat erkenning de herverdeling niet verdringt
• Ulrich Beck: inherent spanningsveld– De ander als gelijke versus recht op verschil
• Omgaan met superdiversiteit als een en/en-verhaal– Actief pluralisme als basishouding
27
28
7. Sociaal werk is werken aanstructuur én cultuur
• Werken aan structuur– bestrijden van structurele achterstelling
• armoede, arbeidsmarkt, onderwijs, racisme
• én werken aan cultuur – Zonder te culturaliseren
• Geen cultureel schuldmodel• Niet alles vanuit cultuur te ‘verklaren’• Maar ook geen taboe rond cultuur
– erken etnisch-culturele elementen• Als kracht, maar ook als drempel
• Krachtgericht werken aan structurele achterstelling, met aandacht voor cultuur en leefwereld van mensen van andere etnisch-culturele origine– Van cultuur-sensitief naar divers-sensitief
8. Superdiversiteit vraagt interculturalisering van
alle maatschappelijke sectoren
• de 21ste eeuw is meer dan ooit werken in en met diversiteit
• Nood aan verdere interculturalisering– Van interculturele communicatie tot
intercultureel maatwerk & interculturalisering van opleidingen• Niet alleen studenten, ook docenten
• Het sterkst in frontlinieberoepen– sociaal werk, onderwijs, gezondheidszorg,
arbeidsmarkt, beleid, …
=> Empowerend & divers-sensitief werken
29
9. Superdiversiteit. Welke toekomstscenario’s?
• Superdiversiteit is – een feitelijke ontwikkeling– Op zichzelf niet goed of slecht– hangt er van af hoe we er mee
omgaan– Wel een scharniermoment
• wat nieuwe vragen oproept• Of oude vragen over migratie en
integratie in een nieuw context plaatst
• Maurice Crul e.a. schetsen twee toekomstscenarios
30
Een scenario van angst en vernedering?
• Waarin wij-zij-denken wederzijds dominant blijft
• Met groeiende gekleurde armoede, werkloosheid en ongelijkheid– sociaal kapitaal van 2de en 3de
generatie gaat deels verloren
• Met wederzijdse polarisering– Rond symbooldossiers als het
hoofddoekenverbod– Waarbij men racisme ‘relatief’ noemt– Van eigen volk tot eigen
fundamentalisme eerst
• Superdiversiteit als sociale tijdbom
31
Of een scenario van hoop en empowerment
• Waar superdiversiteit uitgroeit tot een evidente realiteit
• Met ruimte voor en erkenning van meervoudige identiteiten
• Met ruimte voor emancipatie & sociale stijging
– Een beleid dat hierop inzet
– Dat emancipatie binnen gemeen-schappen ondersteunt & stimuleert
– vanuit een beleid van herverdeling én erkenning
– En vanuit een actief pluralisme
32
Besluit: Naar een scenario van hoop & empowerment, want…
… de toekomst van onze steden ligt niet in (verdere)
polarisatie, maar in de mobilisatie van de
superdiversiteit van alle bewoners.
…de toekomst van onze zorg ligt in
interculturalisering en cultuur en/of divers-
sensitieve zorg.
33
Meer lezen?
Boek vanmiddag verkrijgbaar op HIG
aan 16 euro (i.p.v. 22 euro)
Reacties welkom op [email protected]
Zie ook www.dirkgeldof.be
34