Ástríður stefánsdóttir hvers vegna beina læknar í auknum...

1

Netla Veftmarit um uppeldi og menntunSrrit 2016 Menntun, mannvit og margbreytileiki. Greinar fr MenntakvikuMenntavsindasvi Hskli slands

Yfirlit greinaRitrnd grein birt 31. desember 2016

Um hfund Efnisor

Hvers vegna beina lknar auknum mli sjnum a feitu flki? Um sjkdmsvingu offitu

strur Stefnsdttir

essari grein verur fjalla um spurningu hvers vegna offita er sauknum mli vi-fang heilbrigissttta og hvort s run s til hagsbta fyrir feitt flk. tt Aljaheil-brigismlastofnunin hafi lst v yfir a offita s meal alvarlegustu heilbrigisvanda-mla sem mannkyni glmir n vi er ekki augljst a nlgun lknisfrinnar veri til ess a auka lfsgi hj feitu flki. Faraldursfrilegar rannsknir og langtmarann-sknir rangri meferar gegn offitu sna a hn skilar litlum rangri. essari grein mun g lsa hinni hefbundnu raunvsindalegu orru um offitu en jafnframt varpa ljsi sjkdmsvingu (e. medicalization) feits flks. g mun fjalla um au gildi og flagslegu fl sem gtu tskrt hvers vegna offita er sauknum mli vifang lkna rtt fyrir ltinn rangur almennra lknismefera. g byggi hr greiningu Sadler, Jotterland, Lee og Ingrig (2009) sem hafa skilgreint hugtaki sjkdmsvingu (e. medicalization) og bent hvernig vi getum lagt mat hana innan lfssifrinnar. lokin ri g holdafarsfordma samflaginu og hvernig eir hafa kni feitt flk til a tj sig um lf sitt. Me v a lta til rannskna feits flks eigin lfi og stu m varpa enn betra ljsi sjkdmsvingu offitu og f betri sn a hvort hn s til hagsbta fyrir feitt flk eur ei.

Why are fat people increasingly the focus of medical attention? On the medicalization of obesity: Medicalizing obesity

About the author Key words

In this article the focus will be on the questions: Why are fat people increasingly su-bject to medical interventions? Do such interventions provide long-term health bene-fits? Although the World Health Organization (WHO) classifies obesity among the most serious health threats we are facing, it is not obvious that medical intervention benefits those who are labelled obese. Epidemiological and long-term treatment re-sults suggest that the medical approach to obesity is neither improving the health of the obese in the long run nor lowering the prevalence of obesity. This begs the ques-tion why obesity is medicalized and whether medicalization is beneficial to the fat person? In this article the mainstream approach to obesity will be outlined, both what could be labelled the clinical approach and the public health approach. The latter approach has increasingly centred on the obesogenic environment. The obesogeni-city of an environment has been defined in terms of the surroundings, opportunities, or conditions of life which promote obesity in individuals or populations. It can refer to the design of schools and workplaces, public transport and more general factors

http://netla.hi.is/http://netla.hi.is/greinar-fra-menntakviku-2016/


2

such as the food industry, the culture regarding food and recreation. Both phrases, the obese patient and the obesogenic environment, are medical in nature, resting on the premise that being fat is a disease, problematic and damaging to the fat persons health. Hence, since the prevalence of obesity is rising we do have a serious health problem on our hands that has been labelled the obesity epidemic. By describing obesity as a disease, healthcare professionals and medical scientists become the specialists in handling the lives of fat people. The article draws attention to social forces that might partly explain why bodily appearance is increasingly the subject of medical attention. In doing so it draws on the works of Sadler et al. (2009) who desc-ribe forces and societal values that drive medicalization in general. By using this in-sight and applying it to the obesity debate it is possible to speculate on the forces that drive the medicalization of obesity. Issues discussed will include: the promise of cure, healthcare as a commodity, desire for power, eudaimonia, individualism vs. comm-unalism, depoliticizing politically difficult social problems, technological values and finally medicalization as a drive to transcend human-existential limitations. These fac-tors help to explain the social forces at play in the medicalization of obesity. There are reasons for rejecting the medicalization of obesity: Firstly, as already mentioned, the long-term benefits of medical treatments of obesity are poor. Secondly, fat people are stigmatized and marginalized in todays societies. Medicalization has marginalized them even further. Medicalization could, therefore, harm fat people by putting them in ever more oppressive situations in society. There are those who protest the medica-lization of the fat person. Critical voices like health at every size and proponents of fat studies add new, critical perspectives on the medicalization of obesity. They claim that appearance is not problematic per se and trying to change the way people look should not be the aim of health care providers. The focus should rather be on healthy lifestyles and acceptance of people in all body sizes. When addressing BMI figures instead of people, health scientists and medical professionals are not focusing on the core of the real problem. The real problem is not the BMI of the fat person but rather societal responses to those who are fat. These critical voices harmonize with the vo-ices of gay people, people with disability and people with mental illnesses. Like gays and the disabled, fat people increasingly reject the view that scientists are experts in their lives and that they need to be corrected to become accepted in todays society. They want their own voices to be heard and to be accepted as they are.

InngangurHin almenna umra um ofyngd og offitu hverfist um sn a hr s um a ra alvarlegt vandaml. v er lst sem heilsufarsvanda sem arf srekkingu til a takast vi. Heilbrigis-kerfi og heilbrigisstarfsflk hafi fyrst og fremst ekkingu og getu sem urfi til a leysa vandann. eir sem jst af honum eigi v a reia sig ekkingu flks heilbrigisvsindum og leita til heilbrigisstarfsflks sem muni lkna a. Hin mikla hersla a hr s um heilbrigis-vanda a ra er fyrst og fremst tilkomin sustu ratugum og eim tma hefur krafan um a sj og skilgreina offitu sem sjkdm fari vaxandi. Til a minna breytt vihorf til feits flks m benda ekkt flk ntjndu ld og fyrri hluta tuttugustu aldar sem var feitt, til dmis Vikt-oru drottningu (18191901), Winston Churchill (18741965) og heimspekinginn C.K. Chesterton (18741936). Chesterton var einkar mevitaur um holdafar sitt, ekki sem sjkdm ea lst heldur sem uppsprettu kmni og glavrar. Sagt er a hann hafi einhvern tma sagst vera ein-staklega kurteis maur eins og sj mtti af v a egar hann sti upp fyrir konum almennings-vgnum gtu vallt a.m.k. rjr fengi sti (Ahlquist, 2003). tt mnnum hafi ori trtt um holdafar essa heiursflks var a ekki undir eim formerkjum a a vri sjklingar. Fremur tengdist umran velmegun ess, rkidmi og lfsglei. essi dmi sanni engan veginn a vihorf okkar til lkamstlits hafi breyst minna au okkur ara tma. Markmi greinarinnar er ekki heldur a sna fram a essar breytingar hafi ori, enda hafa arir gert a (Brown, 2015; Eknoyan, 2006; Sobal, 1995).

essari umfjllun verur gengi t fr v a hugmyndin um offitusjklinginn s dmi um sjk-dmsvingu hins feita einstaklings. Sjkdmsving er slensk ing hugtakinu medicaliza-tion. etta hugtak kom fyrst fram skrifum Ivans Illich bkinni Medical Nemesis: The Expropri-

3

Netla Veftmarit um uppeldi og menntun:Srrit 2016 Menntun, mannvit og margbreytileiki. Greinar fr Menntakviku

ation of Health. Hugtaki vsar til ess a: lknisfrilegur hugsunarhttur ni ftfestu njum svium (Stefn Hjrleifsson, 2004, 7). egar gengi er t fr v a umfjllun um offitu s dmi um sjkdmsvingu vsar a til ess a stand sem ur var ekki tali sjklegt s n fyrst og fremst rtt undir eim formerkjum a a s sjkdmur og heilbrigisvandi. etta leiir lka til ess a a teljist vera hlutverk heilbrigisstarfsflks a vinna me vandann enda bi a yfir vsindalegri ekkingu honum.

greininni skoa g nnar hugmyndir um sjkdmsvingu og hvers vegna gera m r fyrir a offita s dmi um sjkdmsvingu. g nefni kjlfari kvena samflagsstrauma og gildi sem lkleg eru til a leia til sjkdmsvingar og styrkja hana sessi. ann hluta umfjllunar minnar byggi g grein Sadler,Jotterland, Lee og Ingrig (2009) sem ber heiti: Can medicalization be good? Situating medicalization within bioethics. egar sjkdmsving offitu er skou verur s spurning leitin hvort hn hafi veri til gs. Erfitt er a sna fram merkjanlegan rangur af barttu heilbrigissttta gegn offitu sustu ratugi. Ekki verur heldur s a feitt flk hafi almennt noti gs af afskiptum heilbrigiskerfisins af lfi ess. lokahluta greinarinnar mun g rekja r gagnrnisraddir sem mest hafa veri berandi offituumrunni og ra hvers vegna hugsanlega vri rtt a af-sjkdmsva offitu.

Hin hefbundna sn Offitu er gjarnan lst sem einum alvarlegasta heilbrigisvanda samtmans (Dietz, Bland, Gortma-ker og Molloy, 2002). essi fullyring felur a sr a offita s stand sem leii til sjkdma, minnki lfsgi ea s sjkdmur sjlfu sr (American Medical Association, 2013; Blackburn, 2011; World Health Organization, 1999). eir sem eru of ungir1 eru v mist taldir vera aukinni httu alvarlegum sjkdmum ea eru jafnvel skilgreindir sem sjklingar sem urfi asto heilbrigiskerfisins a halda. undanfrnum ratugum hefur tni ofyngdar og offitu flestum vestrnum rkjum aukist hratt, rtt fyrir framlag lknavsindanna (Maziak, Ward og Stockton, 2008; NCD Risk Factor Collaboration, 2016; Nicholls, 2013; Ten Have, De Beaufort, Teixeira, Mackenbach og van der Heide, 2011). Langtmarannsknir mefer vi offitu sna a gera m r fyrir a nnast allir sem grennast veri aftur komnir smu yngd og ur innan nokkurra ra (Campos, Saguy, Ernsberger, Oliver og Gaesser, 2006; Katan, 2009; Nol og Pugh, 2002; Sjostrom og Sjostrom, 2012; Wilfley o.fl., 2007; Wooley og Garner, 1994). Lyfjamefer vi offitu hefur veri reynd og er notu en me takmrkuum rangri (Dombrowski, Knittle, Avenell, Arajo-Soares og Sniehotta, 14 May 2014/2014). Skuragerir sem lkning vi offitu hafa veri og eru enn umdeildar og eru einungis notaar sem meferarrri hj rngum hpi einstaklinga ar sem aukaverkanir geta veri mjg alvarlegar (Sjostrom og Sjostrom, 2012).

v miur hafa lknismeferir vi offitu ekki skila gum rangri, hvort sem afdrif meferar-ola ea tni offitu samflgum er skou (Kleinert og Horton, 2015; NCD Risk Factor Colla-boration, 2016). Ein lei til a bregast vi essum slaka rangri er a skoa mli vara samhengi. er horft t fyrir sjklinginn sjlfan og athuga hva umhverfi hans gti valdi v a hann safnar sig fitu. etta er byggt eirri sn a orkujafnvgi hinum feita einstaklingi raskist v hann innbyri meiri orku en hann urfi. Hr er vsa til ess a offita myndist egar orkujafnvgi einstaklingsins raskist, ess vegna s hann of feitur. Arir halda v fram a okkur s elislgt a vera lkum strum og v s rangt a skilgreina offitu sem rskun fyrirfram gefnu jafnvgi (Bacon, 2010). Ef vi teljum hinn bginn a einungis eir grnnu su elilegu orkujafnvgi, vaknar spurningin: hvers vegna innbyra flestir meiri orku en eir urfa? a leiir athyglina a umhverfi okkar og hvernig vi hegum okkur v. Me v a beina athyglinni a umhverfinu verur herslubreyting v hvernig liti er offitu sem vanda: sta ess a beina allri athyglinni a v hvernig breyta m matarlyst og efnaskiptum hins feita einstaklings me lyfjum, skuragerum ea atferlismefer hverfist herslan um tti eins og a hvort vi lifum umhverfi ar sem vi hfum gan agang a hollum mat og tkifri til a hreyfa okkur n hindrana. Hugmyndin um offituvaldandi umhverfi (e. obesogenic environment) hefur mjg va skrskotun. Hn vsar annars vegar til nrumhverfis einstaklingsins. Dmi um a vru vinnu-staur, samgngur, heimili og skli. Hins vegar vsar hn til opinbers umhverfis. Dmi um a vri inaarframleisla, tkniekking, stefnumrkun opinberra aila og flagsleg gildi. Saman hafa essir ttir mtandi hrif hegun okkar (Greener, Douglas og van Teijlingen, 2010). egar tengsl umhverfis og offitu eru skou kemur ljs a til a mynda opin svi og hnnun 1 Hugtaki ofyngd er nota yfir sem hafa lkamsyngdarstuul (LS), skilgreindur sem kg/m2, bilinu: 2529,9 og offita yfir sem eru me LS yfir 30.


4

bygginga virast hafa mtandi hrif yngd eirra sem ar ba (Brownell o.fl., 2010; Crawford, 2002; The Lancet, 2017). a er v tali lklegt a umhverfi tengist tni offitu.

essar tvr leiir sem lst er hr a ofan, annars vegar s sn a einstaklingurinn umgangist ekki fu og hreyfingu me elilegum htti, hins vegar a umhverfi hans s sjkdmsvaldandi, eiga a sameiginlegt a sj og skilgreina lf feits flks fyrst og fremst sem vanda sem m tj sem lfelisfrilegt frvik, heilsufarsv og sjkdmsfaraldur.

essari sn offitu og jafnframt lf feits flks hefur veri mtmlt. a gangast ekki allir vi v a offita s vandaml. v er hafna a offita sem slk s sjkdmur ea beinn orsakavaldur sjkdma. (Campos o.fl., 2006; Heshka og Allison, 2001). Verur viki nnar a eirri sn sar greininni.

essari flknu umru skiptir tungutak og nlgun miklu mli. Umra um offitu og ofyngd samt tilvsun til offitufaraldursins er eignu hinni lknisfrilegu nlgun. ar er snin hinn feita einstakling s a hann lifi vi jningu og a honum urfi a breyta. Umra innan flagsvsinda um hinn feita einstakling snst hinn bginn um stu hans samflaginu. Barttuflk gegn fitu-fordmum ks a tala um feitt flk og segist einfaldlega vera feitt. v er hafna a a s vandi sjlfu sr. Meginvandinn sem berjast urfi gegn s s sn sem samflagi hefur hinn feita ein-stakling ar sem honum s meinaur agangur a gum samflagsins jafnrttisgrunni vegna holdafars sns (Rothblum, 2012).

Sjkdmsving offitunnarA tala um sjklinga sem jst af offitu og um offituvaldandi umhverfi er ofureinfldun lfi og reynslu feits flks. fyrsta lagi er margt feitt flk hraust og getur mgulega liti sig sem ja sjklinga rtt fyrir holdafar sitt. ru lagi vri a einfldun a telja a allir feitir einstaklingar hafi ori a vegna hrifa umhverfisins lf eirra. Engu a sur hverfist nnast ll umra, og einkum vsindaleg umra, um essa sn feitt flk. r raddir sem gagnrna hana eru gerar tortryggilegar og ekki taldar eiga heima hinni eiginlegu frilegu umru. En hvers vegna er hin lknisfrilega sn og rfin fyrir a sj hinn feita einstakling sem sjkling ea afur offitu-valdandi umhverfis svona rk? Feitt flk hefur vallt veri til og skoanir fjldans holdafari flks hafa veri me msum htti (Eknoyan, 2006). Fyrr tmum tti a a vera feitur merki um vel-megun og farsld. Sar bar a a vera grannur vott um heilbrigi og fegur. Samfara v voru eir sem voru feitir sakair um a vera veikgeja og latir (Grogan, 2007). a var og er jafnvel liti siferilega mlisvert a vera feitur. etta tlit og hi lkamlega stand var a sk og byrg hins feita einstaklings (Sobal, 1995).

aldarair hafa lknar tengt offitu vi heilbrigan lfsstl, og jafnvel hafa eir lagt til msar me-ferir til a vinna bug offitunni. a var ekki fyrr en sari helmingi sustu aldar a a a vera feitur var a offituvanda sem flestir voru sammla um a best vri a fela heilbrigis-starfsflki a fst vi. Lknar tldu a verkefni sitt a breyta v standi me lknisfrilegum aferum. ar me var bi a sjkdmsva offituna (Sobal, 1995; Stefn Hjrleifsson, 2004). Stafesting ess a offita s vandi sem heilbrigisstarfsflk eigi a leysa birtist dag meal ann-ars yfirlsingu Bandarska lknaflagsins (American Medical Association, 2013), umfjllun Al-jaheilbrigismlastofnunarinnar um offitu (World Health Organization, 1999) og fjlda greina lknatmaritum, hj lknum sem srhfa sig essum vanda og meferarstofnunum sem hafa a markmi a lkna offitu (Sobal, 1995).

Einhverjir kynnu a tla a a a breyta hinum feita einstaklingi sjkling sem jist af offitu myndi draga r eirri skmm sem fylgir v a vera feitur. sta ess a saka manneskjuna um leti og kruleysi gagnvart eigin heilsu s viurkennt a etta stand s sjkdmur sem feitt flk ri ekki vi. Hinn feiti einstaklingur tti ar me a vera leystur undan skmm offitunnar. A lta hinn feita sem sjkling geti sem sagt dregi r fordmum gegn feitu flki og kgun ess. A lta offitu sem sjkdm hefur hinn bginn reynst hafa verfug hrif. Offitufordmar hafa aldrei veri meiri og eru, rtt fyrir etta, rkjandi mrgum svium samflagsins. Rannsknir sna a for-dmarnir eru einkar slmir meal heilbrigisstarfsflks. Puhl og Heuer, (2009) vsa til rannsknar ar sem rtt var vi 620 heimilislkna og eir spurir um afstu til feits flks. Yfir helmingur talai um a sjklingarnir vru srkennilegir, alaandi og ljtir og taldi ekki standa sig me-ferinni. Einn riji taldi feita sjklinga viljalausa, salega og lata. Lknarnir tldu ennfremur a

5


offita vri fyrst og fremst hegunarvandi sem stafai af hreyfingarleysi og ofti (Puhl og Heuer, 2009). Sambrilegar rannsknir hafa veri gerar holdafarsfordmum hr slandi og benda niurstur til ess a vihorfi hr s svipa og lst hefur veri rum lndum (Sigrn Danels-dttir og Stefn Hrafn Jnsson, 2015).

etta styrkir skoun a lknar kenni enn feitu flki um sllega tkomu meferar vi offitu og a hversu erfilega gengur a lkna hana (Wooley og Garner, 1994). Gagnsemi ess a offitan var sjkdmsvdd er, eins og ur sagi, me engu mti augljs. Sjklingarnir sjlfir (.e. hinir feitu einstaklingar) virast ekki betri stu, skunin og skmmin er enn til staar. Fr 1950 hefur tni offitu aukist jafnt og tt rtt fyrir afskipti heilbrigiskerfisins af standinu. Hefur hn frst svo aukana a n er rtt um offitufaraldur. rtt fyrir rraleysi heilbrigiskerfisins til a breyta standinu er feitt flk enn kalla sjklingar og v er haldi fram af sfellt meiri kef a afskipti heilbrigisstarfsflks af lfi ess su mjg mikilvg.

hrifavaldar sjkdmsvingar Til a reyna a skilja betur hvers vegna lknar beina vaxandi mli sjnum a feitu flki er gagn-legt a skoa greiningu Sadler, Jotterand, Lee og Inrig, (2009) v hva a er sem tir undir sjkdmsvingu samflgum. umfjllun eirra er sjkdmsvingu lst annig a hn s ferli ar sem vandaml eru skilgreind og mehndlu sem lknisfrilegur vandi ea sjkdmur (Sadler o.fl., 2009; Stefn Hjrleifsson, 2004). Hfundar nefna greiningu sinni dmi um sterk samflagsleg fl sem geta tt undir sjkdmsvingu. au eru: skylda heilbrigisstarfsflks til a lkna og lkna, markasving heilbrigisjnustu, r lkna eftir aui og vldum, hugmyndin um hi fullkomna samflag, vaxandi einstaklingshyggja og krafa um byrg einstaklinga eigin lfi, afneitun flagslegra vandamla, tr tknina, og rin eftir a sigrast mannlegum takmrk-unum. g mun hr nta mr hugmyndir eirra til a varpa ljsi a hvernig essi samflagslegu fl og gildi geta styrkt sjkdmsvingu feits flks.

Fyrst ber a nefna grunnskyldu heilbrigissttta a lkna og lkna. Sannarlega ba margir feitir einstaklingar vi erfileika sem hugsanlega m tengja yngd eirra. Leit a betra lfi hvetur til a leita til heilbrigisjnustunnar og ganga inn sjklingshlutverki. eir sem eru jir og leita eftir lknisasto ganga t fr v a heilbrigiskerfi hafi hag eirra a leiarljsi og hjlpi eim a n bata. samrmi vi a yfirlsta heilbrigismarkmi a draga r unga feits flks telur lknastttin sig rtt fyrir allt geta lagt feitu flki li. Sjklingurinn telur sig jafnframt geta vnst ess a f asto, bt ea linun eirra jninga sem hann rekur til offitunnar. Hr virist ekki skipta mli a langtma rangur lknismefera og lknisafskipta af lfi feits flks hafi ekki skila rangri. Bi lknar og feitt flk telja upp til hpa elilegt a vihalda essu meferarsambandi og lknar leitast jafnvel vi a styrkja a vileitni til a fyrirbyggja frekari sjkdma og n betri tkum offitufaraldrinum.

ru lagi m nefna hrif markasvingar heilbrigisjnustu. Hn hefur haft au hrif a sjkdmsving innan samflaga eykst. Sjkdmar og lkning eirra vera auknum mli a markastkifri og a sluvru. ar me er fari a lsa gri heilbrigisjnustu annig a hn eigi a vera skilvirk og hagkvm, og vi eigum a sj fjrhagslegan ga tengdan vel-lan og heilsu. essi sn leggur herslu a bta heilsu eins skmmum tma og hgt er og eins einfaldan htt og hgt er me aferum vsinda og tkni (Sadler o.fl., 2009). samrmi vi etta bur heilbrigisjnustan upp fljtvirkar og hagkvmar lausnir fyrir feitt flk, eins og lyf og skuragerir. Hvoru tveggja a skila rangri hratt og rugglega. Settir hafa veri ft einkasptalar sem hafa fjrhagslegan hagna sem markmi og sj hpa feits flks sem markas-tkifri . Lknisagerir gegn offitu vera annig hluti af hinni vestrnu kaptalsku vl sem knr sjkdmsvinguna (Sadler o.fl., 2009). Anna dmi um a feitt flk birtist sem markas-tkifri fyrir heilbrigisjnustu er megrunarinaurinn. ar er vsa til miss konar nttrulyfja, bka um heilbrigi kjryngd og alls konar jnustu lkamsrktarstva. Oft er boi upp skyndilausnir sem eiga a leysa vanda feits flks. essi inaur veltir grarlegum fjrhum (Eknoyan, 2006; Kwan, 2009) og er byggur eirri sn a a a vera feitur s alvarlegur sjk-dmur sem beri a lkna me llum tiltkum rum.

riji tturinn sem stular mgulega a sjkdmsvingu feitra er r lkna eftir aui og vld-um. Hr er athyglinni beint a eiginhagsmunum lknastttarinnar og v hvernig eir hvetja til sjkdmsvingar. Hfundar bor vi Illich og Foucault hafa haldi v fram a lknar hafi


6

tilhneigingu til a lengja lista yfir sjkdma v augnamii a auka vld sn og hrif (Sadler o.fl., 2009). hr veri ekki reynt a fra snnur essa fullyringu, er hn umhugsunarver. essu sambandi m til dmis nefna a greinar hafa birst lknatmaritum ar sem settar eru fram hugmyndir um a mehndla eigi me lknisfrilegum aferum alla me lkamsyngdar-stuul sem vsar til ofyngdar ea offitu. a getur me rum orum tt a yfir helmingur ba Vesturlndum (NCD Risk Factor Collaboration, 2016) urfi mefer heilbrigisstarfsflks a halda vegna lkamsyngdar sinnar. Mehndlun flksins er enn fremur hugsu til langs tma, ekki daga ea vikna heldur fremur mnaa og ra (Lau o.fl., 2007; Wechsler og Leopold, 2003). mn-um huga2 er essi sn gnvekjandi og fyrir marga feita einstaklinga gti a veri kjsanlegra a ba frjls rki hinna heilbrigu en a lta aga og eftirliti lkna rki hinna sjku (Sontag, 1978).

fjra lagi m benda a skoanir okkar sjkdmsvingu mtast a einhverju leyti af skiln-ingi okkar v hva felist hinu farsla lfi. Sn hi farsla lf sem hampar tknivingu og einblnir mikilvgi ess a lengja lf og trma srsauka getur hvatt til sjkdmsvingar. Hi sama m segja um heilbrigisjnustu sem miar a v a tryggja heilbrigi sem ekki einungis felst v a vera ekki veikur heldur einnig lifa fullkominni andlegri, lkamlegri og flagslegri vellan (Constitution of the World Health Organization, 1948) og fellir ar me nnast allt lf einstaklingsins undir sitt hrifasvi. essi sn heilbrigi hefur veri gagnrnd fyrir a byggjast eirri villu a sl saman heilbrigi og hamingju (Vilhjlmur rnason, 2003). Ef hn er lg til grundvallar bera lknavsindin ekki einungis byrg v a tryggja heilbrigi okkar heldur einn-ig v a tryggja hamingju okkar. Vi etta btist a almennri umru virist iulega gengi t fr v a bein orsakatengsl su milli ess a vera feitur og a vera heilsulaus, tt a s umdeilt (Bacon, 2010; Berrigan, Troiano og Graubard, 2016; Campos o.fl., 2006). egar etta tvennt er dregi saman, annars vegar s hugmynd a a a vera feitur s merki um heilsuleysi og hins vegar s hugmynd a heilbrigi og hamingja s sami hluturinn, blasir s lyktun vi a feitur maur s ekki hamingjusamur maur. Af essu leiir a lf hins feita manns getur ekki veri farslt lf og a samflag feita flksins getur ekki veri gott samflag. Hi ga samflag er v samflag hinna grnnu. Vitanlega er s tlkun sem hr er lst gagnrniver. Hn er sett fram til a sna hvernig hugtkum er oft slegi saman og hvernig gagnrnin nlgun merkingu eirra getur mta jafnvel mevitaa afstu okkar og sjlfsmynd.

fimmta lagi m nefna vaxandi herslu rttindi og frelsi einstaklingsins og a sama skapi dvn-andi herslu byrg samflags og stjrnvalda almennri velfer. essi tilhneiging hefur styrkt sjkdmsvingu sessi. tt n su vissulega uppi sterkar raddir sem kalla eftir v a til a mynda matvlainaurinn og stjrnvld axli aukna byrg ttum umhverfinu sem auka tni offitu, eru einnig sterk fl sem leitast vi a gera lti r essari byrg. au hafa a sem barttuml sitt a auka frelsi einstaklingsins og einnig byrg hans eigin lfi. meal eirra sem boa essi vihorf eru samtk eins og Centre for Consumer Freedom. au eru fulltrar matvlainaarins Bandarkjunum og hafa teki tt almennri umru um offitu bandarsku samflagi (Kwan, 2009). Raddir af svipuum toga hr landi vru Samtk inaarins, sem hafa niurfellingu tolla og gjalda samt andstu vi sykurskatt sem eitt af snum mikilvgustu stefnumlum (Samtk inaarins). Eins og vnta m standa hvor tveggja essi samtk vr um frelsi neytandans og jafnframt frelsi framleienda til a auglsa og selja vrur snar. a er anda essarar afstu a lta svo a hver og einn beri fyrst og fremst sjlfur byrgina eigin offitu. etta vihorf er alls ekki einskora vi matvlainainn. Almenn lheilsuumra Bandarkjunum og Vestur-Evrpu ber essa einnig merki. ar er iulega vsa til ess a ein-staklingurinn sjlfur beri fyrst og fremst byrg eigin heilsu og ekki eigi a stra neyslu flks me almennum agerum heldur eigi hann a hafa frelsi til a velja og hafna n afskipta hins opinbera. tt vissulega taki ekki allir lheilsufringar undir essi sjnarmi eru au engu a sur berandi meal eirra sem taka stefumarkandi kvaranir heilbrigismlum (Callahan og Wasunna, 2006). anda essa hika stjrnmlamenn vi a beita agerum sem draga r frelsi einstaklingsins til a velja ttum er sna a lfsstl og heilbrigi. Jafnframt sj valdhafar essu tkifri til a spara opinber tgjld me v a thsa lheilsuagerum fr hinu opinbera til einkarekinna stofnana og gera einstaklingana sjlfa auknum mli byrga fyrir vali snu og heilsu (Callahan og Wasunna, 2006). essi tilfrsla byrgar dregur taum sjkdmsvingar. Helgast a af v a almennt eru sjkdmar og lkning eirra litin vera persnuleg ml sem sni a einstaklingnum sjlfum fremur en a hr s um a ra einhvers konar vanda sem samflagi heild a taka . slkum heimi er hinn feiti einstaklingur sjlfur byrgur fyrir fitu sinni og vanda snum, og a sem meira er, hann verur vandinn holdi klddur.

2 Rtt er a geta ess a ef sjnarmi af essu tagi yru ofan myndi hfundur essarar greinar falla hp eirra sem yrftu langvarandi mehndlun heilbrigisjnustunnar vegna yngdar sinnar.

7


etta dregur athyglina a sjtta ttinum sem nefndur var en a er hvernig sjkdmsving hvetur til ess a vandi sem er eli snu flagslegur og byrg samflagsins a leysa er gerur persnulegur og ar me a vanda einstaklingsins (Sadler o.fl., 2009). Margar rannsknir hafa dregi fram mislegt daglegu lfi okkar sem vi sem einstaklingar hfum litla sem enga stjrn en lklega mikinn tt aukinni tni offitu. M hr nefna rannsknir sem sna jkva fylgni milli samflagsstu og offitu, en eir sem ba vi ftkt og menntunarskort eru lklegri til a vera feitir. Hefur a veri tengt vi astur sem markast af v a flk hefur ekki agang a hollum mat og jafnframt erfileikum me a f nga hreyfingu (Maziak o.fl., 2008). egar vandaml sem tengjast lfsstl eirra sem ba vi ftkt og atvinnuleysi eru sjkdmsvdd, er byrinni af vandanum fyrst hnika af svii stjrnmla yfir hi lknisfrilega svi og loks er ein-staklingurinn gerur byrgur fyrir vandanum. Sjkdmsving offitu getur leitt til ess a mgu-legar lausnir vanda sem sr efnahagslegar og flagslegar rtur komi ekki til umru vegna ess a einblnt er a lkna sjklinginn fremur en a leirtta samflagslegt misrtti. Rann-sknir hafa einnig snt a samflg ar sem mikill jfnuur rkir hafa ha tni offitu (Wilkinson og Pickett, 2009). Me v a sjkdmsva offitu og horfa hana fyrst og fremst sem sjkdm einstaklingsins er augunum loka fyrir eim samflagsmeinum sem tengjast standinu beint. Ef niurstur essara rannskna vru teknar alvarlega er lklegt a bta mtti lfsgi flks me breytingum samflaginu sem myndu leia til betri lfsstls og lgri tni offitu. Niurstur essara rannskna benda til ess a agerir eins og a draga r ftkt og jfnui vru lklegri til a lkka tni offitu en a fara lei sjkdmsvingarinnar me tilheyrandi fjlda einkasjkra-hsa og meferarstva sem tla vri a lkna offitusjklinginn.

egar sjkdmsving og hersla einstaklingsbyrg eru grundvllur lheilsuagera lta eir sem sinna lheilsumlum gjarnan svo a eir eigi fyrst og fremst a efla heilsu srhvers einstaklings me frslu (Brownell o.fl., 2010). Almennar samflagslegar agerir sem hafa a a markmii a efla almannahag eru ekki lengur forgangi. essi hersla einstaklinginn birtir kvena versgn. Til a standa vr um frelsi einstaklingsins er herslan fremur frslu til einstaklinga. Ekki er lengur leyfilegt a stra neyslu, t.d. me skattlagningu. Lheilsuagerir birtast v vaxandi mli sem rur og auglsingar gegn offitu. etta hefur mikil hrif lf og upplifanir feits flks. Agerirnar leia til aukinna fordma gegn feitu flki og stra vibrgum ess og almennings me skunum og me v a ala skmm. Dmi um hvernig etta getur birst er til a mynda persna Sigga sta barnaefninu um Latab (Siggi sti). Hann er feitur, grugur og latur og lifir karamellum. Markmi ttanna er a auka vitund barna um hollan mat og mikilvgi hreyfingar en jafnframt tala ttirnir niur til feitra barna og gefa tilefni til a lykta a au su feit vegna leti sinnar og grgi. Lsingar sem essar grafa undan sjlfsviringu feits flks (feitra barna essu tilviki). Sjlfsviring er mikilvgur grundvllur persnulegs sjlfris. Agerir sem grafa undan sjlfsviringu geta ar me dregi r persnulegu sjlfri t.a.m. feitra barna og jafnvel frelsi eirra (Feinberg, 1973; Willett, Anderson og Meyers, 2016). a er v hgt a rkstyja a agerir nafni frelsis geti grafi undan raunverulegu frelsi einstaklingsins mean rum leium, eins og neysluskttum sem gtu hjlpa einstaklingnum a n betri stjrn lfi snu, er hafna.

Nst ber a nefna tr tknina sem hrifavald sjkdmsvingar (Sadler o.fl., 2009). Bent er a mikil eftirspurn s eftir tfralausnum og v geti skapast rstingur a sjkdmsva kvein vandaml til a hgt s a lkna au me skilvirkum og markasvddum lausnum (Sadler o.fl., 2009). Margar lausnir sem boi er upp vi offituvandanum bera keim af essari nlgun. Lyf, skuragerir og n sast magaslngur (Klinikkin rmla, mefer vi offitu) eru g dmi um tknilegar lausnir offitu sem vanda. Margar essara leia eru umdeildar og hafa miklar aukaverkanir sem gjarnan er ekki lst. Ef skuragerir eru til a mynda skoaar, hafa inngrip lkamann sem eiga a draga r neyslu ea hindra upptku funnar veri reynd me misjfnum rangri marga ratugi. Jafnvel njustu tfrslur skuragera gegn offitu eru umdeildar og hafa alvarlegar og sumum tilvikum lfshtandi aukaverkanir (Gletsu-Miller og Wright, 2013; Sjostrom og Sjostrom, 2012).

A lokum m nefna r mannsins eftir v a sigrast mannlegum takmrkunum. Me v a sjkdmsva tilteki mannlegt stand m hugsanlega sigrast hindrunum mannlegrar nttru (Sadler o.fl., 2009). essi sn virist gefa lknisfrinni takmarkalaust vald til a auka mann-lega getu. Augljs dmi essa veru eru til a mynda leiir ar sem konum sem komnar eru r barneign er gert kleift a eiga og ganga me barn me lknisfrilegum agerum. Ef vi heim-frum essa tilhneigingu yfir hugmyndir um offitu m sj fyrir sr a tlitsdrkun og hugmyndir


8

um fegur veri markmi lknisfrinnar og hn taki a lta a sem hlutverk sitt a gera manninn grannan og ar me fullkomnari. Hugmyndir af essum toga eru andsnnar eirri sn a hvert og eitt okkar hafi endanlegt gildi sem s h tliti og ar me yngd.

g hef hr raki stuttu mli og gagnrnt au fl sem bent hefur veri a einkenni sjkdm-svingu samflgum (Sadler o.fl., 2009). g hef lst v hvernig m sj fyrir sr a au drfi fram sjkdmsvingu offitunnar. Aukinn ungi hinnar lknisfrilegu umru bendir til ess a kef sjkdmsvingarinnar fari vaxandi. Samfara v heyrast gagnrnisraddir sem draga efa gagnsemi sjkdmsvingar fyrir feitt flk. g sn mr a eirri gagnrni nsta hluta greinarinnar.

Andf gegn sjkdmsvingu Fram til essa hef g fyrst og fremst rtt og gagnrnt umruna um offitu fr sjnarhli lknis-frinnar og lheilsuvsinda samt v a skoa hvaa gildi og fl samflaginu geta hvatt til ess a vi skilgreinum a a vera feit(ur) sem sjkdm. allri essari umru er liti hinn feita einstakling sem sjkling sem jist af offitu. S tgangspunktur er engan veginn um-deildur. msir lknar hafi frt fyrir v rk a offita s sjkdmsstand (American Medical As-sociation, 2013; Blackburn, 2011)2013; Blackburn, 2011 hafa margir einnig bent a sjkdms-hugtaki s flki og ekki ljst a offita rmist innan eirrar skilgreiningar (Hofmann, 2016). eir eru einnig til sem ganga lengra og hafna alfari sjkdmsvingu feits flks eim forsendum a hn geri feitu flki meira gagn en gagn. eir sem halda essu fram telja a meginvandinn sem tengist holdafari endurspeglist eim fordmum sem feitt flk mtir samflaginu. Fordmarnir jaarsetji feitt flk og hindri a a njta fullra lfsga og n markmium snum lfinu (Puhl og Heuer, 2009). Me v a a sjkdmsva jaarsettan hp megi bast vi v a hann urfi a ola enn meiri kgun og kjlfar hennar auki heilsuleysi (Garry, 2001; Hofmann, 2016; Matthias-dottir, Jonsson og Kristjansson, 2012). Heilbrigiskerfi auki v vanda feits flks sta ess a leysa hann. essar raddir lkja hinum meinta offitufaraldri vi ofstki gegn feitu flki fremur en sjkdmsfaraldur sem gni velfer mannkyns (Campos o.fl., 2006; Nicholls, 2013; Patterson og Johnston, 2012). eir sem tala fyrir essari sn leggja herslu a offita sem sjkdmshugtak hafi ori til flagslegu samhengi. a s lei til a stimpla flk og saka a fyrir a vera latt, siferilega veikgeja og ar me minni manneskjur en flk kjryngd. Hafa essar raddir vaki athygli eim fitufordmum sem rfast samflaginu og hvernig s mynd sem dregin er upp af offitu sem sjkdmi hefur tt undir fordma (Puhl og Heuer, 2009; Rothblum, 2012; Throsby, 2007).

N egar hafa nokkrir hsklar sett stofn nmslnur og rannsknarsetur fitufrum sem beina sjnum a eim samflagsflum sem stra fitufordmum. Uppruna essarar umru m rekja til hreyfinga feitra kvenna sem spruttu upp runum 1960 til 1970. Upphaflega beindu r sjnum snum einkum a lknastttinni og a kgun hennar feitu flki (Rothblum, 2012). Rannsknir fitufrum runum 19801990 beindust a v a lta rdd feits flks heyrast innan heilbrigis-kerfisins. Sndu r einnig fram takmarkanir miss konar megrunarkra og fuahaldsme-fera gegn offitu. dag eru fitufri verfagleg frigrein ar sem herslan er ekki sur lf og upplifanir feits flks. Lg er hersla a smtta feitt flk ekki niur feita lkama heldur er lf ess skoa flagslegu, andlegu og menningarlegu tilliti (Rothblum, 2012). essar rannsknir eru meal annars grunnurinn a samtkum sem kennd eru vi heilsu h holdafari (Health at every size), og hr slandi a vettvangi um lkamsviringu sem beinir sjnum a almennu heil-brigi allra h lkamsstr. herslan er hr heilbrigan lfsstl fremur en a lttast. v veri ekki neita a tlfrilegt samband s milli offitu og sjkdma og hugsanlega orsakasam-band einhverjum tilvikum, er v hafna a yngdartap s gagnlegt markmi heilsueflingu. Beina eigi sjnum a rum ttum, eins og mikilvgi ess a vera sttur eigin lkama og herslu gott og heilsusamlegt matari og jkva hreyfingu. Lagt er upp r heilbrigu sam-bandi vi mat og hreyfingu sta ess a leggja ofurherslu srstakt matari og kvein hrey-fiprgrmm (Bacon, 2010; Bacon, Stern, Van Loan og Keim, 2005). Flagslegar herslur, eins og a berjast gegn fitufordmum, eru kjarninn hugmyndum bi eirra sem leggja stund fitufri og eirra sem ahyllast nlgun gegnum heilsu h holdafari og lkamsviringu.

essar hugmyndir um feitt flk draga athyglina a eirri stareynd a vi erum ll fyrst og fremst manneskjur. Lfi okkar verur ekki lst ann veg a vi sum orkuvlar sem einkennast af

9


orkuinntku annars vegar og orkueyslu hins vegar. v sur verur okkur lst sem umhverfis-lkmum sem mtast fyrst og fremst af v umhverfi sem vi bum (Rich og Evans, 2005). Allar slkar tilraunir til a smtta lf manneskjunnar gefa ranga mynd af lfi okkar. Vi viljum ll vera samykkt sem r manneskjur sem vi erum, h yngd og tliti. r raddir sem g lsti hr gagnrna sjkdmsvingu hinnar feitu manneskju. Erfitt er a lta alfari fram hj essari gagn-rni ar sem lknum hefur enn ekki tekist a sna sannfrandi htt fram tvr orsaka-tengsl milli ess a vera feitur og tmabrs daua (Berrigan o.fl., 2016). hefur s mefer sem boi hefur veri upp til a vinna bug offitu hvorki gagnast feitum einstaklingum til langs tma n hefur tekist me aferum lknavsinda a lkka tni offitu samflgum (Dombrowski o.fl., 14 May 2014/2014; NCD Risk Factor Collaboration, 2016). Auk essa er umhugsunarver s gagnrni a lknisfrilegar rannsknir su ekki hlutlausar heldur s eim innbygg nei-kvni gagnvart v standi a vera feitur (Patterson og Johnston, 2012). a er einnig hyggju-efni fyrir lkna a feitt flk skuli hafa fundi hj sr rf til a mynda samtk bor vi National Association to Advance Fat Acceptance (Naafa, 2016) Bandarkjunum. slandi m nefna sem hlistu vettvanginn Lkamsviringu sem hefur a a markmii a: vilja breytt samflags-vihorf varandi tlit, heilsu og holdafar (Lkamsviring). Hvor tveggja hafa a a markmii a bregast vi samflagslegum fordmum sem iulega eru studdir orru lkna og vsunum til lknisfrilegra rannskna. Heilbrigisstttir urfa v a huga alvarlega hvort r su a nlgast feitt flk rangan og jafnvel skalegan htt.

Einn alvarlegur vandi vi sjkdmsvingu er a me henni eykst herslan manneskjuna sem vifang vsinda og tkni. Manneskjan httir a vera sjlf srfringur eigin lfi og ar me a hafa fullt vald yfir lfi snu. vibrgum feits flks vi sjkdmsvingu offitunnar m sj hli-stu vi barttu samkynhneigra sem hfnuu algerlega eirri fullyringu a samkynhneig vri sjkdmur. Sama m segja um fatla flk. a hefur barist gegn v a vera fyrst og fremst skilgreint forsendum skeringar sem heilbrigiskerfi a breyta. Ftlunin sjlf s ekki sur vegna astna umhverfinu sem geri ekki r fyrir ftluu flki. Einnig m nefna vakningu eirra sem greinst hafa me gesjkdma og kalla eftir v a hlusta s eirra eigin rdd um eigi lf (LeFranois, Menzies og Reaume, 2013). Allir essir hpar eiga a sameiginlegt a hafa rf fyrir a tj sig sjlfir um stand sitt og berjast gegn eirri mynd sem dregin er upp af lfi eirra frigreinum sem lsa veruleika eirra vallt riju persnu. eirra eigin upplifanir og lfssn virast ekki rmast innan frilegrar umru og eru v einhverjum skilningi minni sannleikur og minni veruleiki en hin frilega greining vsindamannsins.

Kjarni lknisstarfsins felst hlutverkinu a lkna og lkna. Mikilvgur ttur ess er a sna sam og skilning jningu. essi or byggjast siferilegum grunni. Svo notu su or Irish Murdoch um kjarna sifrinnar, felst hn v a skilja raun og veru a anna flk er til (Murdoch, 1999). ar skiptir mli a hlusta og meta a verleikum a sem flk segir um lf sitt. Lknar ttu rum fremur a vera mevitair um stareynd a tt hgt s a vita margt um feita lkama frir s ekking ekki endilega nr v a skilja lf feitrar manneskju. essi mevitund um mennsku annarra er grunnur eirrar skyldu a draga r srsauka og jningu egar a er mgulegt, en jafnframt a vita hvenr beri a halda a sr hndum.

Niurstaa essari grein hef g tekist vi spurningarnar: hvers vegna eru ofyngd og offita vaxandi mli vifng heilbrigiskerfisins og er s tilhneiging til hagsbta fyrir feitt flk? Til a svara essu hef g lst hinni hefbundnu nlgun umru um offitu og skoa hvaa ttir samflagi okkar eru lklegir til a ta undir sjkdmsvingu feitu flki. g hef einnig dregi fram r stareyndir a lkning vi offitu og geta lkna til a lkka tni offitu me rrum heilbrigisvsinda er besta falli takmrku og versta falli skaleg. Jafnframt eru har raddir meal feits flks sem hafa mtmlt eirri run a lta offitu sem sjkdm og neita a lta skilgreina sig sem sjklinga vegna yngdar sinnar. essi sjnarmi grafa undan eirri sn a offita s verkahring heilbrigis-kerfisins og verksvii heilbrigisstarfsflks. au vekja jafnframt efasemdir um a heilbrigis-vsindin hafi rttan skilning hinum raunverulega vanda: Hann felist ekki hinum feita einstaklingi heldur vibrgum umhverfisins vi honum. essar raddir benda til ess a sjkdmsving offitu gagnist ekki feitu flki.


10

Heimildir:Ahlquist, D. (2003). G. K. Chesterton: Apostle of Common Sense. San Francisco: Ignatius Press.

American Medical Association. (2013). Obesity as a Disease. Stt af http://www.ama-assn.org/ama/pub/news/news/2013/2013-06-18-new-ama-policies-annual-meeting.page

Bacon, L. (2010). Health at every size: the surprising truth about your weight. Dallas, TX: Ben-bella Books.

Bacon, L., Stern, J. S., Van Loan, M. D. og Keim, N. L. (2005). Size acceptance and intuitive eating improve health for obese, female chronic dieters. J Am Diet Assoc, 105(6), 929-936.

Berrigan, D., Troiano, R. P. og Graubard, B. I. (2016). BMI and mortality: the limits of epidemi-ological evidence. The Lancet, 388(10046), 734-736. doi:10.1016/S0140-6736(16)30949-7

Blackburn, G. L. (2011). Medicalizing obesity: individual, economic, and medical consequences. Virtual Mentor, 13(12), 890.

Brown, H. (2015). How Obesity Became a Disease and, as a consequence, how weight loss became an industry. Stt af http://www.theatlantic.com/health/archive/2015/03/how-obesity-be-came-a-disease/388300/

Brownell, K. D., Kersh, R., Ludwig, D. S., Post, R. C., Puhl, R. M., Schwartz, M. B. og Willett, W. C. (2010). Personal responsibility and obesity: a constructive approach to a controversial issue. Health Aff (Millwood), 29(3), 379-387. doi:10.1377/hlthaff.2009.0739

Callahan, D. og Wasunna, A. A. (2006). Medicine and the Market: Equity vs. Choice. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Campos, P., Saguy, A., Ernsberger, P., Oliver, E. og Gaesser, G. (2006). The epidemiology of overweight and obesity: public health crisis or moral panic? International Journal of epidemiology, 35(1), 55-60. Stt af http://ije.oxfordjournals.org/content/35/1/55.full.pdf

World Health Organization. Constitution of the World Health Organization. (1948). Stt af http://www.who.int/about/definition/en/print.html

Crawford, D. (2002). Population strategies to prevent obesity. BMJ, 325(7367), 728-729.

Dietz, W. H., Bland, M. G., Gortmaker, S. L. og Molloy, M. (2002). Policy tools for the childhood obesity epidemic. JL Med. & Ethics, 30, 83.

Dombrowski, S. U., Knittle, K., Avenell, A., Arajo-Soares, V. og Sniehotta, F. F. (2014). Long term maintenance of weight loss with non-surgical interventions in obese adults: systematic re-view and meta-analyses of randomised controlled trials. BMJ 348(g2646), 1-12. doi:http://dx.doi.org/10.1136/bmj.g2646

Eknoyan, G. (2006). A History of Obesity, or How What Was Good Became Ugly and Then Bad. Advances in Chronic Kidney Disease, 13(4), 421-427. doi:10.1053/j.ackd.2006.07.002

Feinberg, J. (1973). Social Philosophy. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.,

Garry, A. (2001). Medicine and medicalization: A response to Purdy. Bioethics, 15(3), 262-269.

Gletsu-Miller, N. og Wright, B. N. (2013). Mineral malnutrition following bariatric surgery. Advan-ces in nutrition (Bethesda, Md.), 4(5), 506.

Greener, J., Douglas, F. og van Teijlingen, E. (2010). More of the same? Conflicting perspecti-ves of obesity causation and intervention amongst overweight people, health professionals and policy makers. Social science & medicine, 70(7), 1042-1049. Stt af http://ac.els-cdn.com/S0277953609008120/1-s2.0-S0277953609008120-main.pdf?_tid=0f24475e-4ee8-11e4-9f2f-00000aab0f6c&acdnat=1412772112_428297c190ebf34be2c60d1ff342a4e1

http://netla.hi.is/greinar/2014/ryn/001.pdfhttp://netla.hi.is/greinar/2014/ryn/001.pdfhttp://netla.hi.is/greinar/2004/003/index.htmhttp://netla.hi.is/greinar/2004/003/index.htmhttp://netla.hi.is/greinar/2004/007/index.htmhttps://ugla.unak.is/kennsluskra/index.php?tab=nam&chapter=namsleid&id=640082_20156&namskra=1https://ugla.unak.is/kennsluskra/index.php?tab=nam&chapter=namsleid&id=640082_20156&namskra=1http://search.proquest.com/docview/862490043http://search.proquest.com/docview/862490043http://hdl.handle.net/1946/5891http://hdl.handle.net/1946/5891http://hdl.handle.net/1946/5891

11


Grogan, S. (2007). Body image: Understanding body dissatisfaction in men, women and children. New York: Routledge.

Heshka, S. og Allison, D. B. (2001). Is obesity a disease? International journal of obesity and rela-ted metabolic disorders: journal of the International Association for the Study of Obesity, 25(10), 1401-1404. Stt af http://www.nature.com/ijo/journal/v25/n10/pdf/0801790a.pdf

Hofmann, B. (2016). Obesity as a Socially Defined Disease: Philosophical Considerations and Implications for Policy and Care. Health Care Analysis, 24(1), 86-100. Stt af http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10728-015-0291-1

Katan, M. B. (2009). Weight-loss diets for the prevention and treatment of obesity. New England Jo-urnal of Medicine, 360(9), 923-925. Stt af http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJMe0810291

Kleinert, S. og Horton, R. (2015). Rethinking and reframing obesity. The Lancet, 385(9985), 2326-2328. doi:10.1016/S0140-6736(15)60163-5

Klinikin rmla, mefer vi offitu. Stt af http://www.klinikin.is/magaslanga/

Kwan, S. (2009). Framing the Fat Body: Contested Meanings between Government, Activists, and Industry*. Sociological Inquiry, 79(1), 25-50.

Lau, D. C., Douketis, J. D., Morrison, K. M., Hramiak, I. M., Sharma, A. M. og Ur, E. (2007). 2006 Canadian clinical practice guidelines on the management and prevention of obesity in adults and children [summary]. Canadian Medical Association Journal, 176(8), S1-S13. Stt af http://www.cmaj.ca/content/176/8/S1.full.pdf

LeFranois, B. A., Menzies, R. og Reaume, G. (2013). Mad matters: A critical reader in Canadian mad studies. Toronto, Ontario: Canadian Scholars Press.

Pressan. Lkamsviring. Stt af http://blog.pressan.is/likamsvirding/

Matthiasdottir, E., Jonsson, S. H. og Kristjansson, A. L. (2012). Body weight dissatisfaction in the Icelandic adult population: a normative discontent? Eur J Public Health, 22(1), 116-121. doi:10.1093/eurpub/ckq178

Maziak, W., Ward, K. og Stockton, M. (2008). Childhood obesity: are we missing the big picture? Obesity Reviews, 9(1), 35-42.

Murdoch, I. (1999). The Sublime and the Beautiful Revisited. Existentialists and Mystics. New York: Penguin Books.

Naafa. (2016). Stt af http://www.naafaonline.com/dev2/

NCD Risk Factor Collaboration. (2016). Trends in adult body-mass index in 200 countries from 1975 to 2014: a pooled analysis of 1698 population-based measurement studies with 19,2 million participants. The Lancet, 387(10026), 1377-1396. doi:10.1016/S0140-6736(16)30054-X

Nicholls, S. G. (2013). Standards and classification: A perspective on the obesity epidemic. Social Science & Medicine, 87, 9-15.

Nol, P. H. og Pugh, J. A. (2002). Management of overweight and obese adults. BMJ: British Medi-cal Journal, 325(7367), 757-761. Stt af http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1124275/

Patterson, M. og Johnston, J. (2012). Theorizing the obesity epidemic: Health crisis, moral pa-nic and emerging hybrids. Social Theory & Health, 10(3), 265-291. doi:http://dx.doi.org/10.1057/sth.2012.4

Puhl, R. M. og Heuer, C. A. (2009). The stigma of obesity: a review and update. Obesity, 17(5), 941-964.

Rich, E. og Evans, J. (2005). Fat ethicsthe obesity discourse and body politics. Social Theory & Health, 3(4), 341-358. Stt af http://www.palgrave-journals.com/sth/journal/v3/n4/pdf/8700057a.pdf

http://www.wallacefoundation.org/knowledge-center/Documents/Investigating-the-Links-to-Improved-Student-Learning.pdfhttp://www.wallacefoundation.org/knowledge-center/Documents/Improving-University-Principal-Preparation-Programs.pdfhttp://www.wallacefoundation.org/knowledge-center/Documents/Improving-University-Principal-Preparation-Programs.pdfhttps://www.gov.uk/guidance/national-professional-qualification-for-headship-npqhhttp://www.namsmat.is/vefur/rannsoknir/talis/talis_skyrsla_2014.pdfhttp://www.namsmat.is/vefur/eydublod/talis/1talis_island.pdfhttp://www.namsmat.is/vefur/eydublod/talis/1talis_island.pdfhttp://www.wallacefoundation.org/knowledge-center/Documents/The-School-Principal-as-Leader-Guiding-Schools-to-Better-Teaching-and-Learning-2nd-Ed.pdfhttp://hdl.handle.net/1946/12692http://netla.khi.is/http://netla.hi.ishttp://netla.hi.is


12

Rothblum, E. D. (2012). Why a Journal on Fat Studies? Fat Studies, 1(1), 3-5. doi:10.1080/21604851.2012.633469

Sadler, J. Z., Jotterand, F., Lee, S. C. og Inrig, S. (2009). Can medicalization be good? Situat-ing medicalization within bioethics. Theor Med Bioeth, 30(6), 411-425. doi:10.1007/s11017-009-9122-4

Samtk inaarins. Stt af http://www.si.is/frettasafn/alyktun-idnthings-2016

YouTube. Siggi sti. Stt af https://www.youtube.com/watch?v=Pzy4luWP5Nw

Sigrn Danelsdttir og Stefn Hrafn Jnsson. (2015). Fordmar grundvelli holdafars slensku samflagi (pp. 17). Reykjavk: Embtti landlknis.

Sjostrom, L. og Sjostrom, L. (2012). Review of the key results from the Swedish Obese Subjects (SOS) trial - a prospective controlled intervention study of bariatric surgery. Journal of Internal Medicine, 273(3), 219-234.

Sobal, J. (1995). The medicalization and demedicalization of obesity. J. S. Donna Maurer (ritstj.), Eating agendas: Food and nutrition as social problems (bls. 67-90). New York: Walter de Gruyter, Inc.,

Sontag, S. (1978). Illness as Metaphor and AIDS and Its Metaphors. New York: Anchor Books Doubleday.

Stefn Hjrleifsson. (2004). Inngangur. lafur Pll Jnsson og Andrea sk Jnsdttir (ritstj.), Sjkdmsving. Reykjavk: Frslunet Suurlands, Sifristofnun,Hsklatgfan.

Ten Have, M., De Beaufort, I., Teixeira, P., Mackenbach, J. og van der Heide, A. (2011). Ethics and prevention of overweight and obesity: an inventory. Obesity Reviews, 12(9), 669-679.

The Lancet. (2017). Obesity and diabetes in 2017: a new year. The Lancet, 389(10064), 1. doi:10.1016/S0140-6736(17)30004-1

Throsby, K. (2007). How could you let yourself get like that?: Stories of the origins of obesity in accounts of weight loss surgery. Social Science & Medicine, 65(8), 1561-1571.

Vilhjlmur rnason. (2003). Sifri lfs og daua; Erfiar kvaranir heilbrigisjnustu (2 t-gfa). Reykjavk: Hsklatgfan.

Wechsler, J. G. og Leopold, K. (2003). Medical management of obesity. Langenbecks Arch Surg, 388(6), 369-374.

Wilfley, D. E., Stein, R. I., Saelens, B. E., Mockus, D. S., Matt, G. E., Hayden-Wade, H. A., . . . Epstein, L. H. (2007). Efficacy of maintenance treatment approaches for childhood overweight: a randomized controlled trial. Jama, 298(14), 1661-1673. Stt af http://jama.jamanetwork.com/data/Journals/JAMA/5234/joc70104_1661_1673.pdf

Wilkinson, R. og Pickett, K. (2009). The spirit level: why more equal societies almost always do better. London, England: Penguin UK.

Willett, C., Anderson, E. og Meyers, D. (2016). Feminist perspectives on the self. E. N. Zalta (ritstj.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 tgfa). Stt af https://plato.stan-ford.edu/archives/win2016/entries/feminism-self/

Wooley, C. og Garner, D. M. (1994). Controversies in management: Dietary treatments for obesity are ineffective. Bmj, 309(6955), 655-656.

World Health Organization. (1999). Obesity: preventing and managing the global epidemic; re-port of a WHO consultation (nr. 9241208945). Geneva, Switzerland: World Health Organization. Stt af http://www.google.is/books?id=AvnqOsqv9doC&pg=PP4&lpg=PP1&focus=viewport&hl=-is&output=html_text

http://netla.hi.is/http://netla.hi.is/serrit2013/fagid_og_fraedinhttp://netla.hi.is/greinar/2014/ryn/001.pdfhttp://netla.hi.is/greinar/2014/ryn/001.pdfhttp://netla.hi.is/greinar/2004/003/index.htmhttp://netla.hi.is/greinar/2004/003/index.htmhttp://netla.hi.is/greinar/2004/007/index.htmhttp://netla.hi.is/greinar/2004/007/index.htm

13


Um hfundstrur Stefnsdttir ([email protected]) er dsent vi rtta- tmstunda og roska-jlfadeild Menntavsindasvis Hskla slands. Hn lauk prfi lknisfri fr Hskla slands 1987, B.A.-gru heimspeki fr sama skla 1992 og meistara-gru heimspeki fr Dalhousy-hskla Halifax Kanada 1993. Hsklakennari fr 1993. Aalkennslufag er hagntt sifri. Meginsvi rannsknum hafa veri lfssifri, sifri og lheilsa, sifri lknisfrinnar, sjlfri og minni-hlutahpar, samskipti og tlkun, fagmennska, sifri og ftlunarrannsknir og vsindasifri.

EfnisorOffita sjkdmsving lheilsa fitufordmar lkamsviring.

About the authorstrur Stefnsdttir ([email protected]) Associate Professor of The Faculty of Sport, Leisure Studies and Social Education, School of Education, University of Iceland. Finished medicine from the University of Iceland 1987. B.A.degree in Philosophy 1992 from the same school and M.A degree in Philosophy from Dalhousy Univer-sity in Halifax, Canada 1993. University teacher since 1990. Main subject is Applied Ethics. Fields of reasearch are bioethics, ethics and public health, medical ethics, autonomy and minority groups, communication and interpretation, professional-ism, ethics and disability studies and ethics of science.

Key wordsObesity medicalization public health fat stigma fat acceptance.

strur Stefnsdttir. (2016). Hvers vegna hafa lknar huga feitu flki?: Um sjkdmsvingur offitu.Netla Veftmarit um uppeldi og menntun: Srit 2016 Menntun, mannvit og margbreytileiki. Greinar fr Menntakviku.Menntavsindasvi Hskla slands.Stt af http://netla.hi.is/serrit/2016/menntun_mannvit_og_margbreytileiki_greinar_fra_menntakviku/001.pdf