SKŁADNIOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE

ŚRODKI STYLISTYCZNE

FONETYCZNE

SKŁADNIOWE

SŁOWNIKOWE

POWTÓRZENIE – wielokrotne wystąpienie tego samego elementu językowego w obrębie określonego

odcinka wypowiedzi.

Wyróżnia się powtórzenia leksykalne: anafora, epifora, refren i powtórzenia brzmieniowe: aliteracja, instrumentacja

głoskowa, rym.

POWTÓRZENIE

ANAFORA

EPIFORA

REFREN

ANAFORA – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi,

np. „Usłyszałem cichy szelest godzin nieżywych. Usłyszałem cichy krok rozpaczy idącej ku mnie.” (S. Żeromski, Popioły).

EPIFORA – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi, np.

"Nie idzie, ale skrada się przez życie,Czołga się przez życie, sunie przez życieŚlimaczym, śliskim śladem". (A.Kamieńska, Iść przez życie)

REFREN – powtórzenie dosłowne lub z niewielkimi zmianami części wersu, całego wersu lub całej strofy w tych samych, stałych miejscach. Refren występuje zwykle w utworach o charakterze pieśniowym. Powtarzany element może służyć wyłącznie czystej ekspresji, np. „oj, da dana…” lub może zawierać motyw przewodni utworu.

APOSTROFA – bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, zjawiska lub upersonifikowanego przedmiotu, np.

„Luno! Ty córo niebios wysoka, Boskiej podobna Temirze!” (F.D. Kniaźnin, Do księżyca).

INWOKACJA rozwinięta apostrofa, rozpoczynająca poemat epicki, w której autor zwraca się do muzy lub istoty boskiej z prośbą o coś (zwykle o natchnienie i roztoczenie opieki nad powstającym dziełem), np.

„Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi zburzywszy, długo błądził…” (Homer, Odyseja)

PYTANIE RETORYCZNE pytanie, na które nie wymagana jest odpowiedź. Stawia się go nie dla uzyskania informacji, tylko dla wyeksponowania celu wypowiedzi i jej sproblematyzowania, np.

„Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie, / Że ci ze złota statuę lud niesie, / Otruwszy pierwej?...” (C.K. Norwid, Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie)

PRZERZUTNIA rozbieżność między granicą wersu a granicą jednostki składniowej. Łączy

sąsiadujące wersy, urozmaica tok rytmiczny wiersza, uwydatnia ciężar

znaczeniowy pewnych słów, np. „Czemu wysuszyć ogniem nie próbuję /

Płaczu? Czemu tak z ogniem postępuję, / Że go nie gaszę, w płaczu

opływając?” (J.A. Morsztyn, Cuda miłości).

ANTYTEZA (przeciwstawienie) – łączenie w jedna frazę skontrastowanych znaczeniowo wyrazów lub zdań. Zdania łączy się na zasadzie ich jaskrawej sprzeczności, np. „Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć”; „Pełno nas a jakoby nikogo nie było” (J. Kochanowski, Tren VIII).

INWERSJA (szyk przestawny) – czyli taki szyk zdania, który odczuwa się jako niezwykły z powodu np. zmiany normalnej kolejności wyrazów lub rozbiciu jednolitych grup składniowych przez wtrącenie słów do nich nie należących, np. (…)”którem nieraz w księżyca pobiałach przemierzał / urocze miasteczko / włodzimierzu” (J. Czechowicz, Westchnienie).

ELIPSA – pominięcie w zdaniu lub w wyrażeniu jakiegoś składnika (np. orzeczenia), który przy odbiorze daje się zrekonstruować na podstawie kontekstu. Elipsa jest więc konstrukcją niekompletna, ale zamkniętą znaczeniowo. Elipsa w języku codziennym jest przejawem skrótu myślowego (np. „nie chcę do kina!”), natomiast w języku poetyckim spełnia funkcje ekspresywne, umożliwia kondensację treści

i dynamizowanie wypowiedzi literackiej.

Bibliografia: Słownik termonów literackich

A. Kulawik, Poetyka