Środki stylistyczneŚrodki stylistyczne

środki używane w literaturze, mające środki używane w literaturze, mające na celu wywołanie u czytelnika na celu wywołanie u czytelnika określonych emocji, pobudzenie jego określonych emocji, pobudzenie jego wyobraźni. wyobraźni.

ŚRODKI ŚRODKI SŁOWOTWÓRCZE SŁOWOTWÓRCZE

NEOLOGIZM:NEOLOGIZM: Wyraz nowo utworzony najczęściej z potrzeby Wyraz nowo utworzony najczęściej z potrzeby

nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd nie nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd nie występujących w rzeczywistości danego języka, występujących w rzeczywistości danego języka, wyrażenia uczuć. Bogaci wypowiedź, staje się wyrażenia uczuć. Bogaci wypowiedź, staje się cechą stylu poety. cechą stylu poety.

„„Nie wiedziała, jak pieścić – nie wiedziała, jak Nie wiedziała, jak pieścić – nie wiedziała, jak nęcić?nęcić?

Jakim śmiechem pośmieszyć, jakim smutkiem Jakim śmiechem pośmieszyć, jakim smutkiem posmęcić?” posmęcić?” B. LeśmianB. Leśmian

ZDROBNIENIE:ZDROBNIENIE: Wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu Wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu

oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym. wyrazem podstawowym.

Zdrobnienia mają często mocne zabarwienie Zdrobnienia mają często mocne zabarwienie emocjonalne (przeważnie pozytywne, czasem ironiczne, emocjonalne (przeważnie pozytywne, czasem ironiczne, pogardliwe):pogardliwe):

wielkość: wielkość: kot → kotek, kot → kotek, stosunek pozytywny: stosunek pozytywny: usta → usteczka, usta → usteczka, stosunek pogardliwy: stosunek pogardliwy: bunt → buncik,bunt → buncik, stosunek pozytywny: stosunek pozytywny: Karolina → Karolinka. Karolina → Karolinka.

ZGRUBIENIE:ZGRUBIENIE: Wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego Wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego

formantu oznaczającego rzecz albo osobę formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym. większą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie gdy wiąże do omawianego obiektu, szczególnie gdy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko. baba → babsko.

Przykłady:Przykłady: wielkość: wielkość: pies → psisko; jabłko → jabłucho, pies → psisko; jabłko → jabłucho, stosunek pogardliwy: stosunek pogardliwy: nos → nochal nos → nochal

ZŁOŻENIE:ZŁOŻENIE: Wyraz, który powstał poprzez połączenie Wyraz, który powstał poprzez połączenie

co najmniej dwóch słów. W języku polskim co najmniej dwóch słów. W języku polskim towarzyszy im zwykle tzw. morfem łączący towarzyszy im zwykle tzw. morfem łączący --oo-- (niekiedy zwany interfiksem lub bardziej (niekiedy zwany interfiksem lub bardziej neutralnie formantem)neutralnie formantem)

np. w wyrazach np. w wyrazach listonoszlistonosz, , ciemnoczerwonyciemnoczerwony.. Możliwe są także złożenia bez morfemu Możliwe są także złożenia bez morfemu

łączącego, np. łączącego, np. bawidamekbawidamek, , różanopalca różanopalca /Jutrzenka//Jutrzenka/

ŚRODKI SEMANTYCZNEŚRODKI SEMANTYCZNE(tropy)(tropy)

EPITET (OKREŚLENIE):EPITET (OKREŚLENIE): Wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik) Wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik)

określający rzeczownik: określający rzeczownik: "niegrzeczny "niegrzeczny kochanek", "słodki całus"kochanek", "słodki całus"..

Ma on wpływ na znaczenie wyrazu, do którego Ma on wpływ na znaczenie wyrazu, do którego się odnosi: poszerza je bądź zacieśnia, czasami się odnosi: poszerza je bądź zacieśnia, czasami nadaje inny nieco odcień lub określa stosunek nadaje inny nieco odcień lub określa stosunek wypowiadającego do danego przedmiotu lub wypowiadającego do danego przedmiotu lub zjawiska.zjawiska.

epitet: stały– epitet: stały– szybkonogi Achilles szybkonogi Achilles /Homer/ /Homer/ metaforyczny – metaforyczny – szklanna równina szklanna równina /o jeziorze/ /o jeziorze/

PORÓWNANIE:PORÓWNANIE: Zestawienie dwu zjawisk, z których jedno określa drugie. Zestawienie dwu zjawisk, z których jedno określa drugie.

Łącznikiem zespalającym człony porównania są Łącznikiem zespalającym człony porównania są

wyrażenia: wyrażenia: jak, jakby, jako, jak gdyby, podobny, niby, na jak, jakby, jako, jak gdyby, podobny, niby, na

kształt.kształt. Porównanie poetyckie: Porównanie poetyckie: Idzie zmierzch jak tłum cieni.Idzie zmierzch jak tłum cieni.

Porównanie homeryckie- Porównanie homeryckie- bardziej rozbudowane porównanie, w bardziej rozbudowane porównanie, w

którym człon określający rozrasta się w obraz poetycki np. którym człon określający rozrasta się w obraz poetycki np. Jak dzik Jak dzik

otoczony broni się białymi kłami i tnie zajadłą psiarnię, tak ów tabor otoczony broni się białymi kłami i tnie zajadłą psiarnię, tak ów tabor

wśród chmary tatarskiej bronił się z rozpaczą i nadzieją, że z obozu wśród chmary tatarskiej bronił się z rozpaczą i nadzieją, że z obozu

pomoc większa od Wierszułłowej im przyjdzie. pomoc większa od Wierszułłowej im przyjdzie.

Metafora (przenośnia):Metafora (przenośnia): obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą

składniowo zestawione, tworząc związek składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu, niż dosłowny frazeologiczny o innym znaczeniu, niż dosłowny sens wyrazów np. sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", "od ust sobie odejmę", lublub "podzielę się z wami wiadomością"."podzielę się z wami wiadomością".

Noc – kryształ czarny. Iskrzą się gwiazdy nad Noc – kryształ czarny. Iskrzą się gwiazdy nad borem.borem.

Animizacja (oAnimizacja (ożżywienie)ywienie) nadanie przedmiotom, roślinom, stanom lub nadanie przedmiotom, roślinom, stanom lub

pojęciom cech istot żywych np. pojęciom cech istot żywych np. ryk fal, wycie ryk fal, wycie wiatru.wiatru.

PERSONIFIKACJA (uosobienie) PERSONIFIKACJA (uosobienie) nadanie przedmiotom, zwierzętom, stanom lub nadanie przedmiotom, zwierzętom, stanom lub

pojęciom cech ludzkich pojęciom cech ludzkich Wiatr gwizdał. Wiatr gwizdał. Fale wyciągną ręce i zaczną w ferworze Fale wyciągną ręce i zaczną w ferworze

klaskać...".klaskać...".

METONIMIAMETONIMIA (zamiennia) (zamiennia) – zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska – zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska

nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności.nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. Rodzaje metonimii – podanie:Rodzaje metonimii – podanie:• przyczyny zamiast skutkuprzyczyny zamiast skutku, np. , np. od kuli od kuli zamiastzamiast od ran spowodowanych od ran spowodowanych

przez kulęprzez kulę• autora zamiast dzieła, autora zamiast dzieła, np. np. czytam Słowackiego, słucham Chopina czytam Słowackiego, słucham Chopina • miejscamiejsca, np. , np. Biały Dom ogłosił...Biały Dom ogłosił... zamiast zamiast Prezydent USA ogłosił...Prezydent USA ogłosił...• narzędzianarzędzia, np. , np. najlepsza trąbka w historiinajlepsza trąbka w historii zamiast zamiast najlepszy trębacz w najlepszy trębacz w

historii, pędzel historii, pędzel zamiast zamiast malarzmalarz• zawartościzawartości, np. , np. kufelkufel zamiast zamiast piwopiwo• symbolusymbolu, np. , np. trontron zamiast zamiast władzawładza• materiału zamiast zrobionego z niego przedmiotumateriału zamiast zrobionego z niego przedmiotu ( (ryknęły spiżeryknęły spiże zamiast zamiast

ryknęły armatyryknęły armaty, , stół zastawiony porcelanąstół zastawiony porcelaną zamiast zamiast stół zastawiony zastawą stół zastawiony zastawą z porcelanyz porcelany, , pić ze szkłapić ze szkła zamiast zamiast pić ze szklankipić ze szklanki).).

SYNEKDOCHASYNEKDOCHA Odmiana metonimii, polega na określeniu całości Odmiana metonimii, polega na określeniu całości

przez część (np. przez część (np. "dziesięć szabel" "dziesięć szabel" zamiast zamiast "dziesięciu kawalerzystów"), "dziesięciu kawalerzystów"), części przez całość części przez całość (np. (np. "wygrała Polska" "wygrała Polska" zamiast zamiast "wygrała drużyna "wygrała drużyna polska"), polska"), rodzaju przez gatunek rodzaju przez gatunek ((„armia" „armia" zamiast zamiast "wojsko"), "wojsko"), gatunku przez rodzaj gatunku przez rodzaj ("młode ("młode stworzenie" stworzenie" zamiast zamiast "młoda dziewczyna"), "młoda dziewczyna"), przedmiotu przez materiał, z którego jest przedmiotu przez materiał, z którego jest wykonany wykonany (("płótno historyczne""płótno historyczne")), , użyciu l. poj. użyciu l. poj. zamiast l. mnogiej zamiast l. mnogiej ((„włos mi się zjeżył na głowie”„włos mi się zjeżył na głowie”))

Oksymoron:Oksymoron: zestawienie wyrazów o przeciwstawnych, zestawienie wyrazów o przeciwstawnych,

kłócących się ze sobą znaczeniach.kłócących się ze sobą znaczeniach. Oksymoron najczęściej składa się z rzeczownika Oksymoron najczęściej składa się z rzeczownika

i określającego go przymiotnika i określającego go przymiotnika np. np. gorący lód, żywy trup, gorący lód, żywy trup, albo z czasownika i określającego go albo z czasownika i określającego go

przysłówka np. przysłówka np. spieszyć się powolispieszyć się powoli. . Jest odmianą paradoksu o znaczeniu Jest odmianą paradoksu o znaczeniu

metaforycznym.metaforycznym.

PERYFRAZA:PERYFRAZA: polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg

innych, które byłyby jego równoważnikiem innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym. Charakterystyczną peryfrazą znaczeniowym. Charakterystyczną peryfrazą posłużył się Mickiewicz:posłużył się Mickiewicz:

Drugi Drugi stambulskiestambulskie oddycha oddycha goryczegorycze Lub pije Lub pije chińskich ziół ciągnione treści.chińskich ziół ciągnione treści.

EUFEMIZMEUFEMIZM Odmiana peryfrazy – celem jest Odmiana peryfrazy – celem jest

złagodzenie znaczenia określonych złagodzenie znaczenia określonych wyrazówwyrazów

np. kłamstwo - mijanie się z prawdąnp. kłamstwo - mijanie się z prawdą Umrzeć – rozstać się z tym światemUmrzeć – rozstać się z tym światem

HIPERBOLA (przesadnia):HIPERBOLA (przesadnia): wyolbrzymienie, przejaskrawienie cech wyolbrzymienie, przejaskrawienie cech

przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania ekspresji, wytworzenia nastroju np. grozy.ekspresji, wytworzenia nastroju np. grozy.

Hiperboli używa się również w mowie potocznej, Hiperboli używa się również w mowie potocznej, np. np. gigantycznygigantyczny zamiast zamiast dużyduży, , Powtarzałem ci to Powtarzałem ci to tysiąc razy!tysiąc razy!

SYMBOLSYMBOL środek stylistyczny, który ma jedno środek stylistyczny, który ma jedno

znaczenie dosłowne i różną liczbę znaczeń znaczenie dosłowne i różną liczbę znaczeń ukrytych. Może nim być występujący w ukrytych. Może nim być występujący w dziele sztuki motywdziele sztuki motywlub obraz, który jest znakiem naddanych lub obraz, który jest znakiem naddanych treści, niejasnych i ukrytych, treści, niejasnych i ukrytych, a stanowiących przesłanie, ideę dzieła.a stanowiących przesłanie, ideę dzieła.

Symbol nie może być interpretowany Symbol nie może być interpretowany całkowicie dowolnie.całkowicie dowolnie.

ALEGORIAALEGORIA postać, motyw lub fabuła mające, poza postać, motyw lub fabuła mające, poza

znaczeniem dosłownym, stały - znaczeniem dosłownym, stały - jednoznaczny umowny sens przenośny jednoznaczny umowny sens przenośny np. kobieta z przewiązanymi oczami, np. kobieta z przewiązanymi oczami, mająca w jednej ręce wagę, a w drugiej mająca w jednej ręce wagę, a w drugiej miecz - alegoria sprawiedliwości , miecz - alegoria sprawiedliwości ,

lis w potocznym odczuciu kojarzy się lis w potocznym odczuciu kojarzy się z chytrościąz chytrością

IRONIAIRONIA zamaskowana kpina; drwina zawarta w pozornej aprobacie; zamaskowana kpina; drwina zawarta w pozornej aprobacie;

ujęta w wypowiedź, której zamierzony sens jest odwrotnością ujęta w wypowiedź, której zamierzony sens jest odwrotnością dosłownego znaczenia słów, np. w zdaniu dosłownego znaczenia słów, np. w zdaniu Jaka piękna Jaka piękna pogodapogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy. wypowiedzianym w trakcie ulewy.

Wybrane funkcje ironii:Wybrane funkcje ironii:• wykpienie poglądów, postępowania, postawy, cech przeciwnika (funkcja wykpienie poglądów, postępowania, postawy, cech przeciwnika (funkcja

satyryczna);satyryczna);• wzmocnienie myśli, argumentu;wzmocnienie myśli, argumentu;• urozmaicenie wywodu;urozmaicenie wywodu;• okazanie dystansu wobec zjawisk, osób – również wobec samego siebie okazanie dystansu wobec zjawisk, osób – również wobec samego siebie

(autoironia);(autoironia);• zacieśnienie więzi z grupą, zjednanie sobie publicznościzacieśnienie więzi z grupą, zjednanie sobie publiczności Ironia nasycona goryczą i szyderstwem daje sarkazm. Ironia nasycona goryczą i szyderstwem daje sarkazm. 

ŚRODKI SKŁADNIOWEŚRODKI SKŁADNIOWE

Powtórzenie:Powtórzenie: wielokrotne użycie tego samego elementu wielokrotne użycie tego samego elementu

językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji.zwiększenia ekspresji.

Przykład: Przykład: ""ZieleńZieleń, , zieleńzieleń, coraz więcej , coraz więcej zielenizieleni i przestrzeni i przestrzeni".".

PARALELIZM PARALELIZM SKŁADNIOWYSKŁADNIOWY

stosowanie ciągów zdań o takiej samej stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu. tekstu.

"Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję? "Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję? Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego? Jeśli Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego? Jeśli dobra, skąd skutku nabywa tak złego? Jeśli zła, dobra, skąd skutku nabywa tak złego? Jeśli zła, czemu sobie mękę tak smakuję?" czemu sobie mękę tak smakuję?"

Francesco Petrarca, Francesco Petrarca, Jeśli nie masz miłości...Jeśli nie masz miłości...

Anafora:Anafora: Celowe powtórzenie tego samego słowa lub Celowe powtórzenie tego samego słowa lub

zwrotu na początku kolejnych segmentów zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. wypowiedzi.

Z czasem wszystko przemija, z czasem bieżą Z czasem wszystko przemija, z czasem bieżą lata,lata,

Z czasem państw koniec idzie, z czasem tego Z czasem państw koniec idzie, z czasem tego świata.świata.

Z czasem stawa dowcip i rozum niszczeje,Z czasem stawa dowcip i rozum niszczeje, Z czasem gładkość, uroda, udatność wiotczeje.Z czasem gładkość, uroda, udatność wiotczeje.

Epifora:Epifora: powtórzenie tego samego słowa lub powtórzenie tego samego słowa lub

zwrotu na końcu kolejnych segmentów zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi wypowiedzi

np.: np.: Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko.dziecko.

PRZERZUTNIA:PRZERZUTNIA: Niezgodność między porządkiem Niezgodność między porządkiem

składniowo-intonacyjnym składniowo-intonacyjnym a wersyfikacyjnym w wersie; przeniesienie a wersyfikacyjnym w wersie; przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Jej celem jest pobudzenie wyobraźni Jej celem jest pobudzenie wyobraźni osoby czytającej.osoby czytającej.

"Czemu wysuszyć ogniem nie próbuję"Czemu wysuszyć ogniem nie próbuję Płaczu? Czemu tak z ogniem postępuję? (...)"Płaczu? Czemu tak z ogniem postępuję? (...)"

INWERSJAINWERSJA Szyk przestawny w zdaniu, służy Szyk przestawny w zdaniu, służy

podkreśleniu danego słowa lub uzyskaniu podkreśleniu danego słowa lub uzyskaniu uroczystego tonuuroczystego tonu

Np. Np. Od niebieskiej piękniejsza kolorów Od niebieskiej piękniejsza kolorów obręczy, Ciebie, Irydo, wielbię pod obręczy, Ciebie, Irydo, wielbię pod imieniem tęczy.imieniem tęczy.

ELIPSA:ELIPSA: Opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu Opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu

na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często występuje w postaci równoważnika zdania.występuje w postaci równoważnika zdania.

Najczęściej używana w mowie potocznej (skrót Najczęściej używana w mowie potocznej (skrót myślowy np. myślowy np. nie chcę do kina!nie chcę do kina!), a także jako środek ), a także jako środek artystyczny, umożliwiający kondensację treści i artystyczny, umożliwiający kondensację treści i dynamizowanie wypowiedzi literackiej.dynamizowanie wypowiedzi literackiej.

One śnią: że szyba?...to – posadzka!One śnią: że szyba?...to – posadzka!One nucą: „Stąpaj, bez poręczy,One nucą: „Stąpaj, bez poręczy,W objęcia Fantazji, co się wdzięczy...”W objęcia Fantazji, co się wdzięczy...”----cacka – cacka!!----cacka – cacka!!

APOSTROFA:APOSTROFA: Bezpośredni, uroczysty, patetyczny zwrot Bezpośredni, uroczysty, patetyczny zwrot

do osoby, rzeczy, bóstwado osoby, rzeczy, bóstwa np. np. Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi

się podziała? się podziała? "Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!""Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!"

Pytanie retorycznePytanie retoryczne Pytanie niewymagające odpowiedziPytanie niewymagające odpowiedzi np. np. Jak żyję, serca już nie mając?Jak żyję, serca już nie mając?

aNTYTEZAaNTYTEZA Wypowiedź złożona z elementów Wypowiedź złożona z elementów

znaczeniowo przeciwstawnych znaczeniowo przeciwstawnych np. np. Bóg się rodzi, moc truchlejeBóg się rodzi, moc truchleje

Antyteza to nie oksymoronAntyteza to nie oksymoron! ! W przeciwieństwie do niego przeciwstawia W przeciwieństwie do niego przeciwstawia sobie pojęcia lub sądy, które nie odnoszą sobie pojęcia lub sądy, które nie odnoszą się bezpośrednio do siebie.się bezpośrednio do siebie.

WYKRZYKNIENIe:WYKRZYKNIENIe: Inaczej eksklamacja - wyraz, grupa wyrazów lub Inaczej eksklamacja - wyraz, grupa wyrazów lub

zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone w tok wypowiedzi bądź będące wyrazem w tok wypowiedzi bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego emocjonalnego zaangażowania mówiącego (często ma formę apostrofy). (często ma formę apostrofy).

Przykłady wykrzyknień: Przykłady wykrzyknień: "Ojej!", "Och!", "Ach!” "Ojej!", "Och!", "Ach!”

Litwo! Ojczyzno moja!Litwo! Ojczyzno moja!

WyliczenieWyliczenie Polega na wyliczeniu kolejnych elementów z tej Polega na wyliczeniu kolejnych elementów z tej

samej kategorii, posiadających pewien wspólny samej kategorii, posiadających pewien wspólny mianownik. Służy przede wszystkim zwróceniu mianownik. Służy przede wszystkim zwróceniu uwagi na konkretne treści, szczególnie przydaje uwagi na konkretne treści, szczególnie przydaje się w zabiegach perswazyjnych. się w zabiegach perswazyjnych.

„ „To powiedziawszy milczał. Toż Eneasz mówił,To powiedziawszy milczał. Toż Eneasz mówił,Toż Pantus i Tymetes, zgadzał się i Lampon,Toż Pantus i Tymetes, zgadzał się i Lampon,I Ukalegon z nimi (...)”I Ukalegon z nimi (...)”

Gradacja:Gradacja: polega na uszeregowaniu słów lub polega na uszeregowaniu słów lub

sformułowań według tego, jak się nasila sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa lub słabnie ich intensywność znaczeniowa lub ekspresywna; stopniowanie np.:lub ekspresywna; stopniowanie np.:

pij sok pomarańczowy firmy "Eden", pij sok pomarańczowy firmy "Eden", nie dlatego, że jest smaczny, nie dlatego, nie dlatego, że jest smaczny, nie dlatego, że gasi twoje pragnienie, ale dlatego, że gasi twoje pragnienie, ale dlatego, że zawiera dużo witamin i jest bardzo że zawiera dużo witamin i jest bardzo zdrowyzdrowy..

Środki fonetyczneŚrodki fonetyczne

Onomatopeja:Onomatopeja: OnomatopejaOnomatopeja czyli wyraz dźwiękonaśladowczy, takie dobieranie czyli wyraz dźwiękonaśladowczy, takie dobieranie

wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów), aby naśladowały wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywany przedmiot.przez opisywany przedmiot.

onomatopeje naturalne, które mają podobne brzmienie do odgłosów onomatopeje naturalne, które mają podobne brzmienie do odgłosów akustycznych występujących w naturze, np. akustycznych występujących w naturze, np. bulgotać, ćwierkać, bulgotać, ćwierkać, brzęczeć, kukać, turkotać, warczeć, szczekać, świstać, zgrzytaćbrzęczeć, kukać, turkotać, warczeć, szczekać, świstać, zgrzytać

onomatopeje sztuczne (świadome wprowadzenie do utworu elementów onomatopeje sztuczne (świadome wprowadzenie do utworu elementów fonetycznych, które oddają dźwięki naturalne i w ten sposób wywołują fonetycznych, które oddają dźwięki naturalne i w ten sposób wywołują pożądane wrażenie), np. w wierszu Juliana Tuwima "Bal w operze" pożądane wrażenie), np. w wierszu Juliana Tuwima "Bal w operze" czytamy: "Przy bufecie - żłopanina/ Parskanina, mlaskanina"czytamy: "Przy bufecie - żłopanina/ Parskanina, mlaskanina"

Dobrym przykładem jest "Dobrym przykładem jest "LokomotywaLokomotywa" Juliana Tuwima:" Juliana Tuwima:(...)(...)I dudni, i stuka, łomocze i pędzi,I dudni, i stuka, łomocze i pędzi,A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!(...)(...)Do taktu turkoce i puka, i stuka to:Do taktu turkoce i puka, i stuka to:Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to.Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to.

instrumentacja gŁoskowa instrumentacja gŁoskowa (eufonia)(eufonia)

celowe powtarzanie tych samych głosekcelowe powtarzanie tych samych głosek w bliskim sąsiedztwie,w bliskim sąsiedztwie, O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni

jesienny i pluszcze miarowy, jednaki, jesienny i pluszcze miarowy, jednaki, niezmienny.niezmienny.

Środki leksykalneŚrodki leksykalne

archaizmarchaizm wyraz, forma wyrazu, konstrukcja wyraz, forma wyrazu, konstrukcja

składniowa, które wyszły z użycia składniowa, które wyszły z użycia i obecnie są przestarzałe. W literaturze i obecnie są przestarzałe. W literaturze pięknej stosowany w celach stylizacji pięknej stosowany w celach stylizacji lub wzmocnienia ekspresji. lub wzmocnienia ekspresji.

np. pręgierz, dyby, wrócił do rodzinnych np. pręgierz, dyby, wrócił do rodzinnych pieleszy, niewiasta, kajet, turbować pieleszy, niewiasta, kajet, turbować

BarbaryzmBarbaryzm wyraz lub zwrot (zapożyczenie lub kalka językowa), wyraz lub zwrot (zapożyczenie lub kalka językowa),

pochodzący z innego języka niż ten, w którym pochodzący z innego języka niż ten, w którym sformułowana jest dana wypowiedź. Kontrastując z sformułowana jest dana wypowiedź. Kontrastując z innymi wyrazami, barbaryzm zyskuje szczególną innymi wyrazami, barbaryzm zyskuje szczególną wartość stylistyczną, charakteryzuje postacie i wartość stylistyczną, charakteryzuje postacie i środowiska.środowiska.

Użycie barbaryzmów było powszechne np. w XVII w.Użycie barbaryzmów było powszechne np. w XVII w. i w czasach saskich (latynizmy w i w czasach saskich (latynizmy w PamiętnikachPamiętnikach J. Ch. Paska). W XIX w. użycie zwrotów francuskich, J. Ch. Paska). W XIX w. użycie zwrotów francuskich, rosyjskich, niemieckich charakteryzowało ludzi rosyjskich, niemieckich charakteryzowało ludzi i środowiska np. w i środowiska np. w Nad NiemnemNad Niemnem E. Orzeszkowej, E. Orzeszkowej, LalceLalce B. B. Prusa.Prusa.

dialektyzmdialektyzm wyraz, zwrot, wyrażenie, forma wyraz, zwrot, wyrażenie, forma

gramatyczna pochodząca z określonego gramatyczna pochodząca z określonego dialektu, użyta jako świadomy środek dialektu, użyta jako świadomy środek stylizacji gwarowej. stylizacji gwarowej.

Dialektyzacja służy odtworzeniu lokalnego Dialektyzacja służy odtworzeniu lokalnego kolorytu, charakterystyce środowiska kolorytu, charakterystyce środowiska lub poszczególnych bohaterów, np. lub poszczególnych bohaterów, np. ChłopiChłopi W. ReymontaW. Reymonta

kolokwializmkolokwializm wyrazy zaczerpnięte z języka potocznego, często wyraziście wyrazy zaczerpnięte z języka potocznego, często wyraziście

nacechowane emocjonalnie.nacechowane emocjonalnie. KolokwializacjaKolokwializacja – świadome wprowadzenie do tekstu – świadome wprowadzenie do tekstu

swobodnego języka potocznego, obrazowego, nacechowanego swobodnego języka potocznego, obrazowego, nacechowanego ekspresywnie.; często wprowadza skrót składniowy a nawet ekspresywnie.; często wprowadza skrót składniowy a nawet błąd językowy dla oddania dynamizmu i kolorytu języka błąd językowy dla oddania dynamizmu i kolorytu języka codziennego, mówionego.codziennego, mówionego.

Służy stylizacji środowiskowej (charakteryzuje bohatera lub Służy stylizacji środowiskowej (charakteryzuje bohatera lub środowisko: środowisko: Ty, ten, tego! Skocz no po Heńka, migiem! Nie rycz, Ty, ten, tego! Skocz no po Heńka, migiem! Nie rycz, łeb mi pęka. łeb mi pęka.

Jest narzędziem opisu rzeczywistości i stanów emocjonalnych. Jest narzędziem opisu rzeczywistości i stanów emocjonalnych. Rycz, mała, rycz, płacz, maleńka płacz; masz to u mnie od dziś.Rycz, mała, rycz, płacz, maleńka płacz; masz to u mnie od dziś.

wulgaryzmwulgaryzm wyraz, wyrażenie lub zwrot odczuwany wyraz, wyrażenie lub zwrot odczuwany

współcześnie przez użytkowników języka współcześnie przez użytkowników języka ogólnonarodowego jako ordynarny, prostacki, ogólnonarodowego jako ordynarny, prostacki, o ujemnym zabarwieniu emocjonalnym, obecny w o ujemnym zabarwieniu emocjonalnym, obecny w gwarze więziennej, w językach środowiska gwarze więziennej, w językach środowiska uczniowskiego, subkultur młodzieżowych, np. uczniowskiego, subkultur młodzieżowych, np. chlejchlej w znaczeniu pij, w znaczeniu pij, żryjżryj w znaczeniu w znaczeniu jedzjedz. Stosowany . Stosowany także jako świadomy chwyt stylistyczny, środek także jako świadomy chwyt stylistyczny, środek ekspresji językowej w poezji dwudziestolecia ekspresji językowej w poezji dwudziestolecia międzywojennego, np. w wierszu międzywojennego, np. w wierszu MieszkańcyMieszkańcy Tuwima.Tuwima.