ЎЗЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВАБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИВАЗИРЛИГИ

НАВОИЙ ДАВЛАТ РЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИНАВОИЙ ДАВЛАТ РЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ФАКУЛЬТЕТИЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ФАКУЛЬТЕТИ

4-4-БОСҚИЧ А-4 ГУРУҲ ТАЛАБАСИ БОСҚИЧ А-4 ГУРУҲ ТАЛАБАСИ ЖЎРАЕВ ЖЎРАБЕК НЕГМАТУЛЛАЕВИЧЖЎРАЕВ ЖЎРАБЕК НЕГМАТУЛЛАЕВИЧ

ИЛМИЙ РАҲБАР: КАТ.ЎҚ. Ҳ. Ш. ЖУМАЕВАИЛМИЙ РАҲБАР: КАТ.ЎҚ. Ҳ. Ш. ЖУМАЕВА

НАВОИЙ-2013НАВОИЙ-2013

Sportchilarda tayanch-harakat Sportchilarda tayanch-harakat apparatining shikastlanishini apparatining shikastlanishini

oldini olish usullari.oldini olish usullari.

Sportchilarda tayanch harakat Sportchilarda tayanch harakat apparatining anatomik-fiziologik apparatining anatomik-fiziologik

xususiyatlarixususiyatlari 1.1 Sportchilarda suyaklarning 1.1 Sportchilarda suyaklarning

kimyoviy tarkibi, tuzulishi va kimyoviy tarkibi, tuzulishi va vazifalarivazifalari

1.2 Muskullar sistemasining 1.2 Muskullar sistemasining tuzulishi vazifalari.tuzulishi vazifalari.

1.3. Yosh sportchilarda chaqqonlik, 1.3. Yosh sportchilarda chaqqonlik, chidamlilik, tezkorlik, kuchlilik, chidamlilik, tezkorlik, kuchlilik, aniqlikning rivojlantirish usullarianiqlikning rivojlantirish usullari

Sportchilarda suyaklarning sinishi, Sportchilarda suyaklarning sinishi, mushaklarning shikastlanishi va mushaklarning shikastlanishi va

ularni davolash usullariularni davolash usullari 2.1 Sportchilarda ta`na suyaklarinig 2.1 Sportchilarda ta`na suyaklarinig

sinishi, chiqishi belgilari, davolash sinishi, chiqishi belgilari, davolash usullari. usullari.

2.2 Sportchilarda mushaklarning 2.2 Sportchilarda mushaklarning jarohatlanishi turlari belgilari birinchi jarohatlanishi turlari belgilari birinchi yordam ko`rsatish va davolash usullariyordam ko`rsatish va davolash usullari

2.3 Sportchilarda lat yeyish, paylarning 2.3 Sportchilarda lat yeyish, paylarning shikastlanishi, mushaklarning uzulishi shikastlanishi, mushaklarning uzulishi belgilari birinchi yordam ko`rsatish va belgilari birinchi yordam ko`rsatish va davolash usullari davolash usullari

Suyak tayanch harakat apparatiga

SuyaklarMushaklar

Bo`g`imlar

Passiv harakat a`zolari

SuyaklarBo`g`imlar

Aktiv harakat

Mushaklar

Skelet 206 dan ortiq alohada Skelet 206 dan ortiq alohada suyaklardan tashkil topgan bo`lib u suyaklardan tashkil topgan bo`lib u 3 ta asosiy funksiyani tayanch 3 ta asosiy funksiyani tayanch harakat va himoya vazifasini harakat va himoya vazifasini bajaradibajaradi

Suyaklarni qoplab turgan skelet Suyaklarni qoplab turgan skelet muskullari aktiv harakat organi muskullari aktiv harakat organi bo`lib, muskullar qisqarganda bo`lib, muskullar qisqarganda bo`gimlarda harakat vujudga keladi bo`gimlarda harakat vujudga keladi

Suyaklarning kimyoviy Suyaklarning kimyoviy tarkibitarkibi

BolalardaBolalarda

2/3 organik moddalar2/3 organik moddalar

Ossein Ossein

1/3 anorganik moddalar1/3 anorganik moddalar

Kalsiy fosfor tuzlariKalsiy fosfor tuzlari

Egiluvchan, Egiluvchan, bukiluvchanbukiluvchan

Suyak ustu pardasi Suyak ustu pardasi yaxshi rivojlanganyaxshi rivojlangan

Shikastlanishlar kam Shikastlanishlar kam uchraydiuchraydi

KattalardaKattalarda

1/3 organik moddalar1/3 organik moddalar

Ossein Ossein

2/3 anorganik moddalar2/3 anorganik moddalar

Kalsiy fosfor tuzlariKalsiy fosfor tuzlari

Mo`rtMo`rt

Suyak ustu pardasi Suyak ustu pardasi yaxshi rivojlanmaganyaxshi rivojlanmagan

Shikastlanishlar ko`p Shikastlanishlar ko`p uchraydiuchraydi

Jismoniy mashqlar harakat tezligi va Jismoniy mashqlar harakat tezligi va chaqonligni oshiruvchi omil hisoblanadi. chaqonligni oshiruvchi omil hisoblanadi. Jismoniy mashq bilan shugullangan Jismoniy mashq bilan shugullangan bolalarda deyarli barcha guruhdagi bolalarda deyarli barcha guruhdagi muskullarning harakat tezligi yuqori muskullarning harakat tezligi yuqori darajada bo`ladi. Shuning uchun bolalarda darajada bo`ladi. Shuning uchun bolalarda 8 yoshdan 11-12 yoshgacha yurish 8 yoshdan 11-12 yoshgacha yurish yugurish sakrash uloqtirish va harakat yugurish sakrash uloqtirish va harakat sifatlari (tezkorlik, chaqqonlik, kuchlilik, sifatlari (tezkorlik, chaqqonlik, kuchlilik, chidamlilik) rivojlanishda davom etadi.chidamlilik) rivojlanishda davom etadi.

Sinish deb suyak butunligining Sinish deb suyak butunligining buzulishiga aytiladi suyaklar ochiq buzulishiga aytiladi suyaklar ochiq ( teri butunligi buziladi) va yopiq ( teri butunligi buziladi) va yopiq ( teri butunligi buzilmaydi) sinishi ( teri butunligi buzilmaydi) sinishi mumkin. Sportchilarda 50% hollarda mumkin. Sportchilarda 50% hollarda qo`l, 31 % oyoq suyaklari, 12% qo`l, 31 % oyoq suyaklari, 12% chanoq va umurtqa pog`ona chanoq va umurtqa pog`ona suyaklari, 6% bosh suyaklari sinadi. suyaklari, 6% bosh suyaklari sinadi.

Sinish belgilariSinish belgilari

Sinish belgilari ikki xil bo'ladi:Sinish belgilari ikki xil bo'ladi: 1.1. Subyektiv belgilar — bu suyak singandan Subyektiv belgilar — bu suyak singandan

keyin og'riq paydo bo'lishi va singan qo'1-keyin og'riq paydo bo'lishi va singan qo'1-oyoqlarni harakatlantira olmaslik.oyoqlarni harakatlantira olmaslik.

2.2. Obyektiv belgilar singan sohani ko'zdan Obyektiv belgilar singan sohani ko'zdan kechirishda bilinib turadi; singan soha kechirishda bilinib turadi; singan soha shishadi, ko'karadi, oyoq- qo'llarning holati shishadi, ko'karadi, oyoq- qo'llarning holati o'zgaradi, suyak o'qlari o'zgaradi, ular qisqa o'zgaradi, suyak o'qlari o'zgaradi, ular qisqa va g'ayritabiiy shaklga kirib qoladi. Singan va g'ayritabiiy shaklga kirib qoladi. Singan joyni paypaslab ko'rganda, betnor qattiq joyni paypaslab ko'rganda, betnor qattiq og'riq sezadi.og'riq sezadi.

Suyak chiqishi sababi va Suyak chiqishi sababi va belgilaribelgilari

Hajmidan ortiq harakat bo`lganda suyaklar Hajmidan ortiq harakat bo`lganda suyaklar faqat bo`g`imlardangina chiqadifaqat bo`g`imlardangina chiqadi

shikastlangan sohada qattiq og'riq paydo shikastlangan sohada qattiq og'riq paydo bo'ladi; shikastlangan soha zo'raki holatda turib bo'ladi; shikastlangan soha zo'raki holatda turib qoladi, masalan, yelka bo'g'imi oldinga chiqib qoladi, masalan, yelka bo'g'imi oldinga chiqib ketganda, bemor, odatda, tirsagini bukkan ketganda, bemor, odatda, tirsagini bukkan holda gavdasidan uzoqroq qilib turadi. Chiqib holda gavdasidan uzoqroq qilib turadi. Chiqib ketgan bo'g'imning tashqi ko'rinishi ketgan bo'g'imning tashqi ko'rinishi (konfiguratsiyasi) juda o'zgaradi, bo'g'im sohasi (konfiguratsiyasi) juda o'zgaradi, bo'g'im sohasi chiqqanda tobora kattalashadigan shish hosil chiqqanda tobora kattalashadigan shish hosil bo'ladi va qon quyiladi; chiqqan oyoq yoki qo'l bo'ladi va qon quyiladi; chiqqan oyoq yoki qo'l uzunligi o'zgaradi.uzunligi o'zgaradi.

JarohatlarJarohatlar

Teri va shilliq qavatlarning butubligi Teri va shilliq qavatlarning butubligi buzilishiga jarohat deyiladi. Kelib buzilishiga jarohat deyiladi. Kelib chiqishiga ko`ra jarohatlar bir chiqishiga ko`ra jarohatlar bir nechta turlarga bo`linadi:nechta turlarga bo`linadi:

Kesilgandagi jarohat. Chopilgandagi jarohat Sanchilgandagi jarohat Urilgandagi jarohat

Sportchilarda ko`pincha lat yeyish, paylarning Sportchilarda ko`pincha lat yeyish, paylarning shikastlanishi, mushaklarning uzulishi shikastlanishi, mushaklarning uzulishi kuzatiladi.kuzatiladi.

lat yegan joyining shishib chiqish, qontalash lat yegan joyining shishib chiqish, qontalash bo`lib qolishi, og`riq bo`lishi, funksiya bo`lib qolishi, og`riq bo`lishi, funksiya buzilishibuzilishi kuzatiladikuzatiladi

Sportchilarda boylam apparatida normal Sportchilarda boylam apparatida normal harakatchanlik chegarasidan chiqanda, qaltis harakatchanlik chegarasidan chiqanda, qaltis harakat qilganda boylamni ushkab turgan harakat qilganda boylamni ushkab turgan paylar cho`zilishi yoki uzulishi mumkin.paylar cho`zilishi yoki uzulishi mumkin.

Sportchilarda xaddan tashqari zo`r kuch bilan Sportchilarda xaddan tashqari zo`r kuch bilan tushadigan bo`lsa, to`qimalar ( muskullar, tushadigan bo`lsa, to`qimalar ( muskullar, paylar) uzilib ketishi mumkin.To`qimalarning paylar) uzilib ketishi mumkin.To`qimalarning cho`zilish hollari ko`pincha sport (chang`i, cho`zilish hollari ko`pincha sport (chang`i, sambo) mashg`ulotlari paytida ro`y beradi.sambo) mashg`ulotlari paytida ro`y beradi.

Sinish va chiqishda birinchi Sinish va chiqishda birinchi yordam ko`rsatishyordam ko`rsatish

Og`riqsizlantiruvchi vositalar Og`riqsizlantiruvchi vositalar o`tkazisho`tkazish

HarakatsizlantirishHarakatsizlantirish Infeksiya tushishini oldini olish – Infeksiya tushishini oldini olish –

steril bog`lam qo`yishsteril bog`lam qo`yish Qondi toxtatishQondi toxtatish Kasalxonaga olib borish Kasalxonaga olib borish

DavolashDavolash

Umumrivojlanuvchi mashqlarUmumrivojlanuvchi mashqlar Nafas gimnastikalari Nafas gimnastikalari Davolash gimnastikasiniDavolash gimnastikasini TrTrееnajyorlarda mashg`ulotlarnajyorlarda mashg`ulotlar FiziatFiziatееrapiyarapiya MassajMassaj