1

SOSYAL KURALLAR

Hu

kuk K

ura

lları

Mad

di Ya

ptı

rım

DinKuralları

AhlakKuraları

GörgüKuraları

Man

evi Ya

ptırım

Diğer

Kuralları

Sosy

al

2

DİN KURALLARI

İlâhî irade tarafından konulduğuna inanılan ve

insan davranışlarını düzenleyen,

ölünce öbür dünyada cehennem azabı çekileceği

korkusuyla

müeyyidelendirilen emir ve yasaklardır.1. Özü itibarıyla hukuk kuralları gibi emir ve yasak içermektedir.

Her iki tür kural da normatif niteliktedir.

2. Din kuralları da hukuk kuralları gibi insan davranışlarını

düzenlemeye

yöneliktir.

3. Din kurallarının koyucusunun genel olarak “ilâhî irade”dir.

4. Din kurallarının müeyyidesi, ölünce öbür dünyada cehennem

azabı çekme korkusudur.

3

AHLÂK KURALLARI

Ahlâk kuralları, kişinin kendi vicdanı tarafından konulan ve yine

kişinin kendi davranışlarını düzenleyen ve vicdan azabı ile

müeyyidelendirilmiş emir ve yasaklardır.

1. Ahlâk kuralları da özü itibarıyla hukuk ve din kuralları gibi

emir ve yasak içermektedir.

2. Ahlâk kuralları da hukuk kuralları gibi insan davranışlarını

düzenlemeye yöneliktir.

3. Ahlâk kurallarının koyucusu, insanın kendi vicdanıdır.

4. Ahlâk kurallarının müeyyidesi, vicdan azabıdır.

4

Hukuk Kuralları

Din Kuralları

Ahlâk Kuralları

Örf ve Âdet

Kuralları

Normatiflik Var Var Var Var

Muhatabı İnsanlar İnsanlar İnsanın Kendisi

İnsanlar

Koyucusu Devlet İlâhî İrade İnsanın Kendisi

Toplum

MüeyyideCebrî

Nitelikte

Cehennem Azabı Çekme

Korkusu

Vicdan Azabı

Ayıplama, Kınama, Dışlama, Dövme, Linç, vs

ÇİZELGE. Toplumsal Düzen Kuralları Arasında Karşılaştırma

5

HUKUK KURALLARININ ÖZELLİĞİ

Yaptırım

Herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun

surette

Hareket etmeme, onun yap dediğini yapmama veya yapma

dediğini yapma halinde karşılaşılacak olan tepkidir.

HUKUKSAL YAPTIRIMLAR Maddi Yaptırım

Din, Ahlak

Görgü Kuralları Manevi

Yaptırım

6

HUKUKUN

YAPTIRIMI

Cebri İcra Tazminat HükümsüzlükCeza İptal

7

YaptırımHerhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara

uygun surette hareket etmeme, onun yap dediğini

yapmama veya yapma dediğini yapma halinde

karşılaşılacak olan tepkidir.

Hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen ve

hukuk düzeni tarafından öngörülen ve devlet

tarafından uygulanan bir cebirdir.

* Kişinin hayatına (örneğin ölüm cezası),

* hürriyetine (örneğin hapis cezası),

* mal varlığına (örneğin para cezası, tazminata mahkûmiyet…)

8

Hukukun YaptırımlarıCeza

Hukuk kurallarından bazılarının koymuş oldukları emir

ve yasaklara aykırı davranışta bulunan kimselerin

karşılaşacakları tepkilerdir.

* Özgürlükleri bağlayıcı;

Ölüm cezası, ağır ya da hafif hapis cezası…

* Belli bir meslek veya sanatın yerine getirilmesinde geçici olarak tatil edilmesi ya da disiplin cezası

9

Hukukun Yaptırımları

Cebri İcra / Aynen ve Zorla Yaptırma

Bir kimseyi o hukuk kuralının emirlerini

yerine getirmeye zorlama;

borcunu yerine getirmeyen kimseyi

borcunu yerine getirmeye zorlama

biçiminde ortaya çıkan bir yaptırımdır.

Borçlu borcunu yerine getirmediğinde, alacaklı

mahkemeye başvurarak alacağının zorla alınmasını

isteyebilir.

10

Hukukun Yaptırımları

Tazminat

Bir kişinin hukuka aykırı bir eylemle,

başkalarına zarar vermesi durumunda,

bu zararın ödettirilmesi yoluyla giderilmesine

yönelik

bir (MADDİ - MANEVİ) yaptırımdır.

Hukuka aykırı bir yönetsel işlemle başkasına zarar veren kimse

bu zararı ödemeye zorunlu kılınır.

11

Hukukun Yaptırımları

Hükümsüzlük / Geçerli Saymama

Bir hukuksal işlemin, yasanın öngördüğü şekilde

yapılmaması veya kanuna aykırı olarak yapılması

halinde ortaya çıkan yaptırımdır.

Hükümsüzlük,

bazen yokluk

bazen butlan (mutlak ve nispi butlan)

bazen de tek taraflı bağlamazlık şeklinde

ortaya çıkar.

12

Hukukun YaptırımlarıYönetsel işlemlerin unsurlarından bazılarının noksan

olması, işlemi hükümsüz kılar, yani yokluk hali doğurur.

Yokluk, hukuki işlemin hiç yapılmamış sayıldığı durumdur.

Örneğin, evlendirme memuru önünde yapılmayan bir işlem «yok» hükmündedir.

Yokluk halinde usul ve şekil açısından emredici hükümlere aykırılık söz konusudur.

Yoklukta işlem ya da karar hukuken geçersizdir;yani hüküm ve sonuç doğurmaz.

Yokluk halinde dava açmaya gerek yoktur.Süreye de tabi değildir.

Ama uygulamada yokluk halinin tespiti için dava açmak mümkündür.

Bu durumda hakim yokluğu belirler ve davayı reddeder.

13

Hukukun Yaptırımları

Butlan (Geçersiz Sayılma hali), ehliyet, biçim ve

konu gibi yasanın aradığı zorunlu öğelerden birinin

eksikliğinden veya bu öğelerden en az birinin yasaya

aykırı olarak yerine getirilmesinden oluşan geçersizlik

halidir.

Kanuna, kamu düzenine ahlaka aykırılık halidir.

Sonuçları yokluk ile aynıdır.

Hakim resen de gözetir.

Dava için süresi yoktur.

14

Hukukun Yaptırımları

BUTLAN

Mutlak Butlan Nispi Butlan

15

Mutlak Butlanİşlemin ölü doğumu demektir. Ortada bir işlem var ancak işlem hukuki bir hüküm ifade etmez.

* Evlenme merasiminde taraflardan biri evli, akıl hastası vb. daimi bir sebepten mümeyyiz değilse,

evlenme butlanla batıldır.* Mutlak butlanla sakat olan bir hukuksal işlemin iptal

edilmesini yalnız hukuksal işlemin tarafları değil herkes isteyebilir. 

16

Nispi ButlanYararı korunan kişinin lehine konulan bir koşulun gereği yerine getirilmeden yapılmış olan işlemlerde karşımıza çıkar. Nispi butlan 'la sakat bir hukuksal işlemin iptal edilmesi

zorunlu değildir.

Nispi butlan nedenleri yalnızca hukuksal işlemin ilgili taraflarına bu işlemi iptal ettirme olanağı sağlar. Bu

nedenler kamu düzenini bozucu nitelikte sayılmadığı için nispi butlanla sakat bir işlemin iptal edilmesi de

yasalarca zorunlu görülmemiştir. Bir davada yargıç nispi butlan nedenlerini kendiliğinden dikkate almaz; ancak ilgili taraflar böyle bir nedeni ileri

sürerlerse bunu değerlendirir ve karara bağlar.

İrade bozuklukları (hata, hile, korkutma ve gabin)ehliyet eksikliği durumudur.

Ehliyet eksikliği temyiz kudretinden yoksunluk derecesinde olursa, nispi butlan değil mutlak butlan sözkonusu olur.

17

YOK SAYILMA - GEÇERSİZ SAYILMA

Yok sayılma;

* Dava ile kanıtlama zorunluluğu yok! Çünkü işlem hiç doğmamıştır.

* İşlem başından beri sonuç doğurmamaktadır.

Geçersiz sayılma;

* İşlem doğmuş, ancak ölü doğmuştu. Yargıç kararına gereksinim vardır.

* İşlemin geçersiz olduğu an önemli.

18

Hukukun Yaptırımlarıİptal

Hukuk kuralına aykırı biçimde yapılmış olan yönetsel işlemin yargı organı kararıyla ortadan kaldırılmasıdır.

Bir yönetsel makamın hukuk kurallarına ters düşecek biçimde yapmış olduğu yönetsel işlemlerin,

bu yüzden menfaati zarara uğrayan kimseler tarafından yetkili yargı organına dava yoluyla

başvurulmak suretiyle iptal ettirilmesi yaptırımıdır.

Örneğin, fakülte yönetim organlarının hukuka aykırı bir kararı Danıştay tarafından iptal edilir;hukuka aykırı işlem ortadan kaldırılır.

Böylece kamu kuruluşlarının hukuka uygun hareket etmeleri sağlanmış olur.

19

 

       

Asıl Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar

       

Yazılı Kaynaklar Yazısız Kaynak Doktrin İçtihat

1. Anayasa 2. Kanun 3. KHK 4. Uluslararası Antlaşma4. Tüzük 5. Yönetmelik

Örf ve Adet (Bilimsel Görüşler)

(Yargı Kararları)

HUKUKUN KAYNAKLARI

20

Anayasa Değişikliği Usûlü  Teklif > 1/3 (184 MV)  

         

  Görüşme (İki defa)  

         

    Kabul (Gizli Oy)    

         

(330 MV) 3/5 ≤ Çoğunluk < 2/3 (366 MV)

  Çoğunluk ≥ 2/3 (367 ve daha fazla Milletvekili)

     

Cumhurbaşkanı   Cumhurbaşkanı

         

Halkoylaması Geri Gönderme Onay Halkoylaması Geri Gönderme

         

  Aynen Kabul ≥ 2/3     Aynen Kabul ≥ 2/3

         

  Cumhurbaşkanı     Cumhurbaşkanı

         

                            Halkoylaması       Onay                            Halkoylaması        Onay

21

TABLO 3-1: Hukukun Yazılı Kaynakları

  KANUN OLAĞAN DÖNEM KHK’Sİ

OLAĞANÜSTÜ HÂL KHK’Sİ

TÜZÜK YÖNETMELİK

Yetki TBMM Bakanlar Kurulu +Yetki Kanunu

Cumhurbaşkanın Başkanlığında

Bakanlar Kurulu (Yetki Kanununa

Gerek Yok)

Bakanlar Kurulu

Başbakanlık, Bakanlıklar ve Kamu Tüzel

Kişileri

Konu Sınırlama Yok

Temel Hak ve Hürriyetler

Düzenlenemez (Sosyal Haklar

Hariç)

Konu Sınırlaması

Yok

“Kanunun Uygulanmasını

Göstermek” veya “Emrettiği İşleri

Belirtmek”

Kanunların ve Tüzüklerin

Uygulanmasını Sağlamak

Cumhurbaşka-nının İmzası

Var Var Var Var Yok

Resmî Gazetede Yayın

Var Var Var Var Hepsi İçin Şart Değil

TBMM'nin Onayı

Var Var Var Yok Yok

Danıştayın İncelemesi

Yok Yok Yok Var Yok

Yargısal Denetim

Anayasa Mahkeme

si

Anayasa Mahkemesi

Denetim yok Danıştay Danıştay / İdare Mahkemeleri