Socjologia instytucji społecznychmgr Dorota Janiszewska

Wykład 1:Znaczenie debaty

10.10.2016Lektura obowiązkowa:

A. Schopenhauer „Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów” (kilka wydań)

Lektura uzupełniająca:

M. Kochan „Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach”, Warszawa 2007

Motyw w kulturze:

Film „Dwunastu gniewnych ludzi”, USA 1957

Struktura wykładu 1 „Znaczenie debaty”:

CZĘŚĆ 1:

Wykład – „Historyczne techniki erystyczne w perspektywie współczesnej”

CZĘŚĆ 2:

Konwersatorium – dyskusja z Państwa udziałem:

Czy w dyskusji wszystkie chwyty są dozwolone?

Czy warto rozmawiać o polityce? Gdzie? Jak? Kiedy? Z kim?

Pojęcia:

DIALEKTYKAsztuka

rozmawiania/dyskutowania gdy zachodzi sprzeczność poglądów rozmówców;

- polegała na dochodzeniu do prawdy (Platon) lub

wyprowadzaniu wniosków prawdopodobnych

potwierdzających tezę (Arystoteles);

- dziś: umiejętność skutecznej argumentacji i refutacji podczas

wypowiedzi;- zajmuje się treścią twierdzeń

(logika – formą)

RETORYKAsztuka wypowiadania się

celem:przekonanie rozmówcy

ERYSTYKAsztuka prowadzenia sporów

celem:wygranie dyskusji

Pochodzenie nazwy erystyka:

ERISgrecka bogini niezgody,uosobienie kłótni, waśni, sporu

Obraz: www.openclipart.com

Początki erystyki:

Sofiści (V w. p.n.e.) – wędrowni filozofowiei wychowawcy greccy przygotowujący swych uczniów do życia publicznego przez nauczanie filozofii, polityki, etyki i retoryki.

• nie istnieje obiektywny obraz świata, niech więc będzie przekonujący;

• centrum zainteresowań: człowiek i jego rozum oraz duchowe wytwory (prekursorzy humanistyki) „Człowiek miarą wszechrzeczy”;

• stosowali sztuczki słowne (sofizmaty);• dziś negatywne znaczenie „sofisty”. O

bra

z: w

ww

.flic

kr.c

om

Protagoras z Abdery

Nowożytna erystyka:

Arthur Schopenhauer (1788-1860)

DIALEKTYKA ERYSTYCZNA=

sztuka wygrywania sporów przez forsowanie swoich

twierdzeń jako prawdziwych

(bez względu na prawdę obiektywną)

Ob

raz:

ww

w.f

lickr

.co

m

Dzieło „Erystyka, czyli sztuka wygrywania sporów”

(ok. 1830 r.) to 38 sposobów na

zwycięstwo w dyskusji

Część chwytów Schopenhauera

z powodzeniem stosowana w XXI w.

Zmiany w zwyczajach dyskutowania:

1) Większe audytoria

(np. w USA kilkadziesiąt mln ludzi)

2) Krótszy czas trwania dyskusji

(dziś max. 1h, kiedyś kilka godzin)

3) Więcej zależy od tych debat

(kariera, wynik wyborów, sukces w biznesie)

4) Pośrednictwo środków technicznych

(szczególnie TV):

wymaga wiedzy o ich wpływie na reakcje odbiorców

Ob

raz:

ww

w.f

lickr

.co

m

Cele erystyki współczesnej:

CEL GŁÓWNY: pozyskanie publiczności

• zrobienie korzystnego wrażenia

• wywarcie wpływu na odbiorców

z tego wynikają kolejne cele:

1) pokonanie, a nie przekonanie rozmówcy

2) możliwość prezentacji własnych poglądów

3) chęć zdobycia czasu antenowego w mediachObraz: www.flickr.com

Sukces we współczesnych dyskusjach zależy od:

1) przemyślenia powodów uczestniczeniai przygotowanie strategicznego planu:

• ustalenia przesłania (MESSAGE), które chce się lansować(interpretacja wydarzenia i stanowisko)

2) skuteczności w realizacji ww. działań

3) ustalenia tematu sporu • agenda setting = ustalona hierarchia ważności wydarzeń w mediach O

bra

z: w

ww

.pix

abay

.co

m

Po co dziś erystyka?

ZASADA:

Merytoryczna i kompetentna odpowiedź, ale nieobudowana technikami erystycznymi może się nie przebić do odbiorcy.

ALE:

Równie nieskuteczna może być odpowiedź, która składa się tylko z erystycznych sztuczek i braku merytorycznej treści.

Elementy skutecznej odpowiedzi:

1) Polemika z zarzutem:

odbicie lub stępienie jego ostrzaza pomocą technik erystycznych

2) Konkretna merytoryczna odpowiedź na zarzut

3) Przejście do lansowania własnych poglądów:

powtórzenie zaplanowanego przekazu w nawiązaniu do tematu pytania

Ob

raz:

ww

w.p

ixab

ay.c

om

Rodzaje erystyki

NIEWERBALNA80% wrażenia

• wygląd• zachowanie

• przestrzeń i obiekty

WERBALNA20% wrażenia

ZASADA80:20

Najczęściej stosowane techniki erystyczne:

1) Odnoszące się (przynajmniej pośrednio) do tematu [AD REM];

2) Działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES];

3) Działające (przede wszystkim) na rozmówcę [AD HOMINEM].

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

1) Rozmydlenie/UOGÓLNIENIE=

uogólnienie słów przeciwnika tak, by zmienił się ich sens (zmiana dyskutowanego zarzutu, przeniesienie go na inną

płaszczyznę)

a) rozmydlenie defensywne – osłabienie mocy zarzutu [komendant policji]

b) rozmydlenie ofensywne – wzmacnia się zarzut [likwidacja zakładu]

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

2) Szukanie dziury w całym [ad hominem lub ex concessis]=

wyszukiwanie pozornej (lub rzeczywistej) sprzeczności w poglądach lub działaniach przeciwnika

i wytknięcie tego rozmówcy jako dowód niesłuszności jego poglądów(wynika z założenia, że wszystko w postawie człowieka powinno być ze sobą spójne)

Przykłady:

a) Otaczanie się zagranicznymi dobrami przez polityka, który ciągle deklaruje, że wspiera polski rozwój gospodarczy.

b) Zasugerowanie rozmówcy działań, które powinny wynikać z jego postawy(„Jesteś za samobójstwem? To sam się powieś!”)

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

3) SUBTELNE ROZRÓŻNIENIA=

wskazanie subtelnej różnicy, która oddziela to, co może być krytykowane od słusznych poglądów czy zachowań;

albo przez uściślenie własnego stanowiska pozwala wycofać się z

poglądów, których niesłuszność ktoś wykazał(inaczej: taktyczne przegrupowanie)

Cel: osłabienie mocy zarzutu

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

4) NIEISTOTNE UŚCIŚLENIE=

odwrócenie uwagi odbiorców od niewygodnej kwestii przez skupienie się na jakimś marginalnym detalu, niemającym znaczenia dla istoty

sprawy(wskazanie nieścisłości rozmówcy w kwestii pobocznej ma tworzyć wrażenie, że cały

zarzut jest chybiony)

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

5) ZMIANA TEMATU [mutatio controversiae]=

kiedy jeden z dyskutantów nie chce o czymś mówić, zaczyna mówić o czymś innym

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

6) BELKA W OKU=

raptowny atak i wytknięcie rozmówcy jego błędów i przywar, których istnienie ma unieważniać zauważone właśnie błędy lub przywary

mówiącego

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

7) TO JUŻ BYŁO=

odrzucenie argumentów przeciwnika pod pretekstem, że podobnych argumentów używano już w przeszłości

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

8) FABRYKOWANIE KONSEKWENCJI=

przejście z tematu rozmowy na możliwe skutki przyjęcia takiego, a nie innego rozwiązania (zwłaszcza te, które bezpośrednio dotkną odbiorców)

a) scenariusz czarny

b) scenariusz różowy

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

9) TEZA LUB ANTYTEZA=

sprowadzenie omawianego zjawiska do wyboru jednej z dwóch odpowiedzi, które obie są dla rozmówcy niewygodne i stawiają go w

złym świetle

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

10) PRZYKŁAD PRZECIWIEŃSTWA [exemplum in contrarium]=

obalanie tezy przez podanie jednostkowego przykładu, który jej przeczy

Jak się bronić?

1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]:

11) ODWRÓCENIE ARGUMENTU [retorsio argumenti]=

wykorzystanie argumentu czy uzasadnienia podanego przez rozmówcę do uzasadnienia przeciwnego stanowiska

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

1) DO KAMERY=

zwrócenie się wprost do widzów/słuchaczy, by pozyskać ich dla własnej opinii

(naruszenie niewidzialnej granicy między dyskutantami a publicznością)

a) technika „miękka”

b) technika „twarda”

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

2) AUTORYTET [ad verecundiam]=

zastępowanie uzasadnienia powołaniem się na autorytet, który ma potwierdzić słuszność danej opinii

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

3) IRONICZNA NIEKOMPETENCJA=

pozorne przyznanie się do niekompetencji, które służy dyskredytacji rozmówcy i jego wywodu

(coś jest „za mądre” znaczy „zupełny bełkot”)

• wykorzystywana przez kogoś, kogo publiczność uznaje za większego fachowca

(podkreślenie swojego autorytetu w złośliwy sposób)

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

4) PRZYKLEJANIE ETYKIETEK [nienawistna kategoria pojęć]=

zaliczenie poglądów lub zachowania rozmówcy do kategorii, która będzie się odbiorcy źle kojarzyła i spowoduje odrzucenie poglądów rozmówcy

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

5) SŁUSZNE W TEORII, NIESŁUSZNE W PRAKTYCE=

pozorne przyznanie racji rozmówcy z jednoczesnym całkowitym odrzuceniem jego poglądów

(zgoda co do teorii, praktyka jednak każe odrzucić opinię)

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

6) ZA POMOCĄ MOTYWÓW NA WOLĘ=

wytknięcie rozmówcy, że głosi coś, co przyniesie szkodę jemu albo odbiorcom

Jak się bronić?

2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]:

7) POTOK BEZSENSOWNYCH SŁÓW=

polega na mówieniu czegoś, co nie ma żadnego sensu, ale udaje wypowiedź sensowną

• służy ogłuszeniu rozmówcy i odbiorców

Jak się bronić?

3) Techniki działające na rozmówcę [AD HOMINEM]:

1) WYPROWADZANIE Z RÓWNOWAGI=

celem jest doprowadzenie rozmówcy do utraty panowania nad sobą, co w oczach publiczności będzie kompromitujące

• osoba zdenerwowana słabiej broni swojego zdania i gorzej prezentuje się na wizji

Jak się bronić?

3) Techniki działające na rozmówcę [AD HOMINEM]:

2) TAKTYKA ZAPYTAŃ=

ten kto zadaje pytania (egzaminator) jest silniejszy i ważniejszy niż odpytywany

Jak się bronić?

3) Techniki działające na rozmówcę [AD HOMINEM]:

3) AD PERSONAM=

zaatakowanie słowne rozmówcy służy uniknięciu dyskusji z jego poglądami

• technika kompromituje tego, kto ją używa(dowód na brak kultury i słabość argumentacji)

Jak się bronić?

Bibliografia:

M. Kochan, Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach, Znak, Kraków 2005.

A. Schopenhauer, Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1973.

J. Skulska, Zastosowanie erystyki i retoryki w nowoczesnym zarządzaniu – jak mówić, aby nas słuchano, „Nowoczesne systemy zarządzania”, Zeszyt nr 2, Wydawnictwo WAT, Warszawa 2007.