slam hukuku aratirmalari dergs

!SLAM HUKUKU ARA"TIRMALARI

DERG!S!

Say: 13

Nisan 2009

www.islamhukuku.com

www.islamhukuku.org

www.islamhukuku.net

ISSN 1304-1045

!SLAM HUKUKU ARA"TIRMALARI DERG!S!www.islamhukuku.com www.islamhukuku.org www.islamhuku.netJournal of Islamic Law Studies Say / Number / 13 : Yl / Year / 2009 :

Nisan ve Ekim aylarnda ylda iki say kar. HakemlidirSahibi / Publisher /

Mustafa ZDEM!RMehir Vakf Genel Ba"kan / General Director of Mehir Wakfi /

Editr / Editor-in-chief / Prof.Dr. Sa#et KSE

Say Editr / Guest Editor / Dr. Murat $!M$EK

Editr Yardmcs / Associate editor / Do. Dr. Muharrem Kl

Yayn Kurulu / Editorial Board / Prof.Dr. Halil !brahim ACAR - Dr. Ahmet AKMAN - Y.Do.Dr. Abdsselam ARI - Prof.Dr. Nasi ASLAN - Do.Dr.Tevhit AYENG!N - Dr. Tuncay BA$O%LU - Do.Dr. Murteza BED!R - Do.Dr. Recep C!C! - !!Dr.A. Hakan AVU$O%LU - Prof.Dr. $amil DA%CI - Prof.Dr. Nihat DALGIN - Do.Dr. Sabri ERTURHAN

- Prof.Dr. H. Tekin GKMENO%LU - Prof.Dr. H. Mehmet GNAY - Y. Do.Dr. Menderes GRKAN - Do.Dr. Hasan HACAK - Do.Dr. Abdurrahman HAKALI - Prof.Dr. Abdullah KAHRAMAN - Do.Dr.

Cengiz KALLEK - Do.Dr. Ali KAYA - Dr. Saim KAYAD!B! - Dr. Hseyin KAYAPINAR - Do.Dr. Mu-harrem KILI - Prof.Dr. Ferhat KOCA - Do.Dr. !smail KKSAL - Do.Dr. $kr ZEN - Y.Do.Dr. Ali !hsan PALA - Dr. Ali PEKCAN - Y.Do.Dr. !zzet SARGIN - Do.Dr. Haluk SONGUR - Dr. Osman $AH!N

- Dr. Murat $!M$EK - Do.Dr. Hasan TANRIVERD! - Prof.Dr. Talip TRCAN - Dr. Mustafa YAYLA - Prof.Dr. Mustafa YILDIRIM - Do.Dr. Kemal YILDIZ - Dr. Ya"ar Y!%!T

Dan#ma Bilim Kurulu / Advisory Scientific Board / Prof.Dr. Hamza AKTAN - Prof.Dr. Vecdi AKYZ - Prof.Dr. H. Yunus APAYDIN - Prof.Dr. Fahrettin

ATAR - Prof.Dr. !. Hakk AYDIN - Prof.Dr. M. Akif AYDIN - Prof.Dr. Ali BAKKAL - Prof.Dr. Mustafa BAKTIR - Prof.Dr. Ali BARDAKO%LU - Prof.Dr. Abdlaziz BAYINDIR - Prof.Dr. Faruk BE$ER - Prof.

Dr. !brahim ALI$KAN - Prof.Dr. Orhan EKER - Prof.Dr. Hamdi DNDREN - Prof.Dr. !. Kfi DN-MEZ - Prof.Dr. Celal ERBAY - Prof.Dr. Mehmet ERDO%AN - Prof.Dr. Mehmet ERKAL - Prof.Dr. Osman ESK!C!O%LU - Prof.Dr. Be"ir GZBENL! - Prof.Dr. Hasan GLE - Prof.Dr. Hayreddin KARAMAN - Prof.Dr. Muhsin KOAK - Prof.Dr. Salim %T - Do.Dr. Ahmet ZEL - Prof.Dr. Mehmet $ENER

- Prof.Dr. Salih TU% - Prof.Dr. Mustafa YILDIRIM - Prof.Dr. Davut YAYLALI - Prof.Dr. Y. Vehbi YAVUZ

Kitap Tantm/ Book Review / Dr. A. Hakan AVU$O%LU

zetler/ Summaries/Y.Do.Dr. Haluk SONGUR/Dr. Saim KAYAD!B!

Bibliyografya Kontrol/ Bibliographic control/ Muhammet Ali DANI$MAN

Uluslararas !li"kiler Koordinatr/Coordinator of Int. Relations/ Necmettin KIZILKAYA-Necmeddin GNEY

Yaz !"leri Mdr/Editorial assistantHasan TRK

e-mail: sa#[email protected] 1304-1045

Kapak: Do.Dr. Muhittin OKUMU$LAR!slm Hukuku Ara"trmalar Dergisi EBSCOnun hazrlad& Academic Search Complete (ASC)de in-dekslenerek zetleri yaynlanacaktr. Ayrca dergide yaynlanan yazlar EBSCOnun elektronik tarama

motorlarnda yaymlanarak ilim dunyasna sunulacaktr.

!slam Hukuku Ara"trmalar Dergisi Index Islamicus tarafndan taranmaktadr.

Yayn !lkeleri

1- Dergide yaymlanmas istenen yazlar !slam Hukuku ile ilgili olmaldr: !slam hukuku ile ilgili a&da" bir problem, !slam hukuk tarihi, edebiyat, son dnem, daha nce ya"am" ya da a&da" !slam hukuku-

larnn ve eserlerinin tantm, nceki fukahann yazm" olduklar risalelerin ne"ri ve tercmesi, sem-pozyum ve tez de&erlendirmeleri vb. konularda olmaldr.

2- Ara"trma ilm metotlara uygun olmaldr.3- Ara"trmaya !ngilizce veya Arapa zet eklenmelidir.

4- Ara"trmalar hakemlerin (en az iki hakem) olumlu gr"nden sonra yaymlanr.5- Dergide yaymlanan yazlarn dil ve ierik bakmndan sorumlulu&u yazarlarna aittir.

6- Yaymlanmayan yazlar sahiplerine iade edilmez.

Principles and Regulations For Publication1- Research submitted for publication, should be based on Islamic jurisprudence

2- Research should concentrate on issues,-questions and contemporary problem,

-history of Islamic jurisprudence,-its literature,

- past and contemporary Islamic legists, dealing with Islamic subjects, with their works,-critical publications and translations of treatises (unpublished manuscripts) of the past Islamic legists

/ jurists about various subjects,-notes on symposiums, conferences, congresses or theises etc.

3- Research should be followed scentific methods.4- A satisfied abstract shold be attached to the research to be translated into English or Arabic.

5- Researches should be arbitrated by Islamic legists/jurists according to methods which indicates principles and procedures of arbitration

6- The opinions expressed in the articles are solely those of the authors7- Researches which not published, will not be returned.

1

2 .

3 4

5 6

7

Adres / Address / :Musalla Ba&lar Sarn sok. No: 2 Seluklu/KONYA

Tel: 0.332.236 14 60Fax: 0.332. 236 14 65

www.mehir.orgMehir Vakf Trkiye Gnll Te"ekkller Vakf ve IDSB yesidir.

!!NDEK!LER

Editrden

MakalelerMisyr Nikh-Kurn ve Snnetin izdi!i Aile Modeli erevesinde Bir Yakla"mMisy!r Marriage-an Approach to Model of Family in the view of al-Qur!n and al-Sunnah- ...........................................................................13-34

Prof. Dr. Saffet KSE

Aile Kurumunun Nikh A"amasyla #lgili Fkh SorunlarThe Judicial Problems Related to Wedding Stage in Family Establishment ...35-50

Prof. Dr. Nihat DALGIN

Cinsellik ve Bekr $iiler: Amerikan Lbnanl $ii Toplumunda Muta Evlili!iSex and the Single Shiite: Muta Marriage in an American Lebanese Shiite Community......................................................51-62

Linda S. WALBRIDGE/ ev. Yrd. Do. Dr. Ali DUMAN

Osmanl Fetva Literatrnde Gayrimslimlere Tannan Din ve #badet zgrl!: Fetv-yi Ali Efendi rneklemiThe Freedom of Religion and Worship of Non-muslims in Ottoman Fatw! Literature: The Case of Fet!v!-yi Ali Efendi ....................................63-82

Do. Dr. Muharrem KILI

Eb Hanfenin Hkm #stinbat Ynteminin Fukaha Uslndeki RolThe Jurist Method (Fukaha Usl) in Islamic Law Methods .....................83-102

Yrd. Do. Dr. Ali DUMAN

Hanef Fakhlerin Haber Anlay"larnn Bir Gstergesi Olarak Nass zerine Ziyde Meselesi Problem of Ziy!da Al! Al-Nass Which Indication of Narrating Theory of Hanaf" Doctrine.......................................................103-130

Dr. Murat $#M$EK

#slam Hukuk Terminolojisinin Olu"umu Ve #lgili LiteratrThe Formation of Islamic Law Terminology and Related Literatures .....131-162

Dr. Osman $AH#N

$z Kraatlar ve #slm Hukku Asndan De!eriThe Legal Value of the Exceptional Readings in the Islamic Jurisprudence ..163-194

Dr. Muharrem NDER

Haram Aylarn Fkh Okunu"u Juristic Reading of the Forbidden/Sacred Months..................................195-230

Do. Dr. Sabri ERTURHAN

Muhatte-Musavvibe (#ctihad zmlemelerde Do!runun Tek Olup Olmad!) Tart"masnda Me"hur Drt Mezhep #mam Hangi Gr" Benimsedi?Which of the View the Four Leading Imams Have Held in the Discussion of Muhattia and Musawwiba .....................231-260

Dr. M. Rahmi TELKENARO%LU

Fkh Usl Eserlerindeki Fkh Kyas rneklerinin Bu Eserlerde erevesi izilen Fkh Kyas Anlay"ndan Hareketle De!erlendirilmesiEvaluaton of Examples of Qyas (Analogy) in the Books of usl Al-Fqh (Prncples of The Islamc Jursprudence) in Point of Understandng of Qyas in this Books .................................................................................261-294

Dr. Fatih ORUM Hz.Muhammedden Sonra Nesih MeselesiDiscussion of Repeal in the Post-Prophet Muhammad ..........................295-304

Dr. Yksel MAC#T Hukuka Aykrlk Kavramnn Fkh #lmi Asndan De!erlendirilmesiThe Concept of The Contradiction to Law and it is Valued According to the Science of Fiqh................................................305-312

Do. Dr. Kemal YILDIZ

Dviz Opsiyon #"lemi ve Fkh De!erlendirmesi Currency Option Transaction from the Point of Islamic Jurisprudence ........ 313-334

Yrd. Do. Dr. Abdullah DURMU$

Cami ve Mescidlerle #lgili Fkh Hkmlerudgements of Islamic Fiqh Concerning to the Masjed and Mosques .......... 335-360

Sleyman SARI

Ali Ku"u ve H&"iye Alet-Telvh Adl EseriAli Kushchu and His Work Named H!siya Al!t-Talv"h ........................361-392

Hasan ZER

Eb Sad Hdim ve Vaziful-Mevt Adl Eserinin Tahkki ve Tercmesi

Ab# Sa"d H!dim" and the Verication and the Translation of His Work Called ..............................................................393-440

Vaz&if alMawt&

Usl ve Frun Nafakasyla #lgili Nakiller zerine Bir #nceleme: Tahrrun-nukl f nafakatil-fri vel-uslMellif: Muhammed Emin b. mer $bn bidn ........................................441-470

evirenler: Kemal YILDIZ-#lyas YILDIRIM-Mehmet GAYRETL#

Mukatil B. Sleymann (.150/767) Tefsiru Hamsi Mieti Ayetin Minel-Kurnil-Kerm [Be"yz yetin Tefsiri] Adl Kitabnn Ksaca Tantm Ve Ahkm Ayetleri Asndan De!erlendirilmesi ................471-476

Yakup MAHMUTO%LU

!mam "z#m "bu H#nif#nin Metodunu M#nims#mi$ Az#rbaycanl Aliml#rAzerbaijani scholars inherited !mam-i Azam Abu Hanifas method ......... 477-488

Nizameddin AHMEDOV

Sekne E"-$ihabnin Ahmet B. Harun El-berdicnin Tabakt Adl Eserine Ynelik Ele"tirileri zerine ..............................489-496

#lkin AL#MURADOV

Tez, Kitap, Sempozyum, Panel Tantmlar

Murat $im"ek, #slam Hukukunda Ba!layclk Bakmndan Hz. Peygamberin Tasarruar, Doktora Tezi, Konya 2008, 570 s. .......... 497

Dr. Ali PEKCAN

Talip Trcan, #slam Hukuk Biliminde Norm-Ama #li"kisi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2009................................................................ 507

Adem #FTC#

Nihat Dalgn, #slm Hukukunda Bo"ama Yetkisi, Marmara niversitesi #lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, #stanbul 2001, 278 s. ........................... 511

Bedriye BALTA - Mberra ELER

Ali Pekcan, !slam Hukuk Teorisine Usl Yakla"mlar, Yediveren Kitap, Konya 2009, 442 s. ...................................................................................... 515

Dr. Murat $#M$EK

International Seminar on Research in Islamic Studies 2008 Addressing Contemporary Challenges & Future Prospects ............................................ 519

Dr. Saim KAYAD#B# & Prof. Dr. Ahmad Hidayat BUANG

VI. #slm Hukuku Anabilim Dal Koordinasyon Toplants ve #slm Fkh Asndan Helal Gda Sempozyumu (34 Haziran 2009, Uluda!-Bursa ............................................................... 525

Dr. Adnan MEMDUHO%LU

e"itli Ynleriyle Prof. Dr. Sabahattin Zaim Konulu Panel ................. 541Yrd. Do. Dr. Abdullah DURMU$

9

editrdenTrkiyenin !slam Hukuku (Fkh) alanndaki birikimini ilim dnyas-

nn hizmetine sunmak; !slam hukukunun kaynaklar, kavramlar, ekolleri, tarihi ve nemli "ahsiyetleri ile ilgili incelemeler, e"itli hukuk sistemleriyle ilgili mukayeseli al"malar, gnmzde ortaya km" ya da klasik literat-rmz ierisinde ele alnm" olmakla birlikte hala tart"ma konusu olmaya devam eden meselelerle ilgili ara"trmalar yapmak; klasik literatrmzn nemli bir blmn olu"turan orijinal risalelerin ne"ri, yazma veya matbu kaynaklarn tantm, modern ara"trmalarla ilgili de&erlendirmeler, yabanc dilde yazlm" ve tercmesinde fayda mlahaza olunan makalelerin eviri-leri gibi !slam hukukunu ilgilendiren konular ele almak zere Nisan 2003 tarihinde yaym hayatna ilk admn atan !slam Hukuku Ara"trmalar Der-gisi, ylda iki defa olmak zere ara vermeksizin 7. ylnda elinizdeki 13. says ile okurlaryla bulu"mann mutlulu&u ierisindedir.

Bu sayda yine de&erli telif makaleler, iki adet yazma rislenin tahkikli ne"ri, Arapa ve !ngilizceden eviriler, kitap, tez tantm ve de&erlendirme-leri ile sempozyum izlenimleri yer almaktadr.

Dergimizin 13. saysnda yer alan yazlar hakknda bilgi vermek gere-kirse, bu sayda ilk olarak Prof. Dr. Sa#et KSEnin, Kurn ve snnetin iz-di&i aile modelinden hareketle, son asrda baz !slam lkelerinde yaygnlk kazanan, evlenme akdinin btn rkn ve "artlarna uygun olarak hukuki sonularn do&uracak biimde yaplm" olmakla birlikte kadnn baz hak-larndan feragat etti&i bir nikh "ekli olan misyr nikahn, isimlendirilmesi, ortaya k", bu uygulamay do&uran sebepler, hkm etrafnda ortaya -kan tart"malar asndan de&erlendirdi&i gncel bir fkh problemine "k tutan makalesi yer almaktadr. Prof. Dr. Nihat DALGIN tarafndan kaleme alnan ikinci makalede de aile kurumuyla alakal olarak nikah a"amasnda ortaya kan problemler ve nedenleri zerinde durulmaktadr. Bunun ardn-dan yine aile hukukuyla alakal, Amerikada ya"ayan Lbnanl $ilerin, muta evlili&ine yakla"m ile ilgili sosyolojik alan taramas niteli&indeki !ngilizce makalenin tercmesi yer almaktadr. Farkl inanlarn bir arada ya"ama tec-rbesinin bir rne&i niteli&indeki makalesinde Do.Dr. Muharrem KILI, Fetv-y Ali Efendi rne&inden hareketle Osmanl fetva literatrnde yer alan kaytlara gre gayrimslimlere tannan din ve ibadet zgrl& mese-lesine "k tutmaktadr. Bu ara"trmadan sonra dergimizde fkh usl alan-nn muhtelif meseleleri ile alakal makaleler gelmektedir. Bunlardan ksaca bahsetmek gerekirse, Y.Do.Dr. Ali DUMAN, fkh uslnn olu"um dnemi

10

ile ilgili fukah metodu ayr"mas ve Eb Hanfenin bu metottaki roln ara"trmaktadr. Bir di&er makale, tarafmzdan kaleme alnan, fkh usl-nn temel tart"ma konularndan, nass zerine ziydenin nesih saylp sayl-mayaca&nn incelendi&i Hanef Fakhlerin Haber Anlay"larnn Bir Gs-tergesi Olarak Nass zerine Ziyde Meselesi adl ara"trmadr. Yard. Do. Dr. Osman $AH!N makalesinde, kavram, terim ve tanm ynnden !slam Hukuk terminolojisinin olu"umunu ve bu alanda hazrlanm" olan literatr ele almaktadr. Dr. Muharrem NDER zerinde fazla al"ma bulunmayan ve teknik bir konu mahiyeti arz eden "az kraatler konusunu ara"trmakta; "az kraatlerin mahiyeti ve hukuki de&eri ile ilgili tart"malara yer vererek konuya "k tutmaktadr. Do.Dr. Sabri ERTURHAN, hakknda derli toplu bilgi ve de&erlendirmenin pek bulunmad& nemli bir konu olan haram ay-lar meselesini tarihi arka plann da dikkate alarak, fkh sonular asndan incelemektedir. Dr. Rahmi TELKENARO%LU, fkh uslnn temel tart"-ma noktalarndan muhatte-musavvibe meselesinde me"hur drt mezhep imamnn hangi gr" benimsedi&ini makalesine konu edinmektedir. Dr. Fatih ORUM usl eserlerinde en ok zikredilen fkh kyas rne&inden hareketle, bu rneklerin usl eserlerinde erevesi izilen fkh kyas anla-y"yla ne derece rt"t&n tespite al"arak, teori-pratik uygunlu&unun tahlilini yapmaktadr. Dr. Yksel MAC!T, nesihle ilgili ara"trmasnda, bili-nen ve kabul edilenin aksine, Peygamberden sonra neshin varl& anlamna gelen Kurandan bir hkmn kyas ve icma ile neshinin mmkn oldu&unu savunarak, klasik dnem baz alimlerden bu gr"ne dayanak olabilecek deliller serdetmektedir. Do. Dr. Kemal YILDIZ, modern hukukta nemli yer i"gal eden hukuka aykrlk kavramn incelemekte ve bunu fkh ilmi asndan de&erlendirmeye tabi tutmaktadr. Fkhn farkl alanlaryla ilgili bir ka makale de dergimizde yer almaktadr. Mesela, Y.Do.Dr. Abdullah DURMU$ makalesinde, bir bedel kar"l&nda i"lem srasnda tayin edilen bir vakitte, bir miktar dvizi nceden zerinde mutabk kalnan kur ile sat-ma veya alma hakk sa&layan szle"me olarak tanmlanan dviz opsiyon i"le-mini, ba"ta fkhtaki sarf akdi kurallar olmak zere, mcerred haklarn sat-m, "art muhayyerli&i ve kaparo asndan tahlil etmektedir. Sleyman SARI, Cami ve Mescidlerle !lgili Fkh Hkmler adl makalesinde, in"asndan sslenmesine, iine girebilecek "ahslardan, iinde yaplabilecek davran"-lara kadar mescitlerle ilgili birok fkh konuyu ele almaktadr. !bn bid-nin nafaka ile ilgili bir risalesinin evirisi yannda, nceki saylarmzdan bilindi&i zere dergimizin gelenek haline getirdi&i klasik literatrmzn nemli bir blmn olu"turan orijinal yazma risalelerin ne"ri ksmnda bu sayda Hasan ZER tarafndan -biri Mehmet ABA ile birlikte- yaplan iki yazma risale tahkiki yer almaktadr. Bunlardan ilki Ali Ku"u ve H!"iye Ale-t-Telvh Adl Eseri, di&eri ise Eb Sad Hdim ve Vaziful-Mevt Adl Ese-rinin Tahkki ve Tercmesi isimli makalelerdir. Azerbaycan diyarndan iki

11

makale de bu dergimizde yer almaktadr. Bunlardan birincisi, Nizameddin AHMEDOVun, Hanefi hukuk ekolnn Azerbaycana tesirlerini ara"tran Azer alfebesiyle yazlm" makalesi; ikincisi ise !lkin AL!MURADOVun Se-kne e"-$ihbnin Ahmet b. Harun el-Berdicnin Tabakt adl eserine yne-lik ele"tirilerini ele ald& al"masdr. Yakup MAHMUDO%LU, Mukatil b. Sleymann Tefsiru hamsi mieti yetin minel-Kurnil-Kerm adl kitabnn ksaca tantm ve ahkm ayetleri asndan de&erlendirilmesini yapmakta-dr. Bu saymzn tez, kitap, sempozyum, panel tantmlar blmnde bir doktara teziyle kitap tantm, iki sempozyum de&erlendirmesi ile bir pa-nel izlenimi yer almaktadr.

Dergimizin 13. Saysna katkda bulunan alan uzman tm ara"trmac hoca ve arkada"larmza te"ekkr ederiz. Ayrca !slam Hukuku Ara"trmalar Dergisinin kurucu editr, de&erli ilim adam Prof. Dr. Sa#et KSEye, her sayda oldu&u gibi elimizde ki saynn hazrlanmasnda gstermi" oldu&u gayret ve bize verdi&i destekten dolay sayg ve "kranlarm sunar, azim ve gayretlerinin devamn dilerim. Ayrca derginin karlmasndaki destekle-rinden dolay Mehir Vakf ba"kan, mtevelli heyeti, ilim heyeti ve dan"ma kuruluna te"ekkr ederim.

Say Editr

Dr. Murat "!M"EK

M!SYR N!KHI-Kurn ve Snnetin izdi#i Aile Modeli erevesinde Bir Yakla$m-

Prof. Dr. Saffet KSE*

Misyr Marriage-an Approach to Model of Family in the view of al-Qurn and al-Sunnah-

( )Misyr is a marriage contract carried out via the normal contractual procedure, with the speci"city that the wife gives up several of her rights by her own free will. A woman, who entered into this kind of misyr marriage, gives up her right of living with the husband, rights to housing and maintenance money and she is to be visited by her husband at a time agreed upon. The Misyr Marriage has been practiced " rst in al-Qasm province of Saudi Arabia and developed from there. The Muslim Researchers have discussed the legitimacy of this kind of marriage contract whether it is valid or not though some consider it legitimate. Some researchers consider that Misyr Marriage should be discussed relating to the consequences. In this article the issue has been discussed from the point of modal Islamic family approved by the Qurn and Sunnah.

Giri#Misyr nikh yeni ortaya km"tr. Ara"trmaclar arasnda bu konu-

da farkl gr" olu"mu"tur. Ancak bu nikhn sa&lkl bir "ekilde tart"la-bilmesi iin noktann belirlenmesine ihtiya vardr. Birincisi bu nikhn tanm do&ru biimde yaplmaldr. nk konuyu tart"an ara"trmaclar arasnda bu nikha farkl anlamlar yklendi&i grlmektedir. !kinci olarak Kurn ve Snnetin nikh iin izdi&i erevenin belirlenmesi gerekir. By-lece misyr nikhnn bu erevenin neresine oturdu&unu grmek mmkn

slam Hukuku Aratrmalar Dergisi, sy.13, 2009, s. 13-34.

* Seluk niversitesi !lahiyat Fakltesi !slam Hukuku Anabilim Dal e-mail: [email protected]

14 Prof. Dr. Sa%et KSE

olacaktr. Son olarak byle bir nikh ortaya karan temel sebeplerin tespit edilmesi gerekir ki misyrn bu sorunlara zm olup olamayaca& do&ru bir zeminde tart"labilsin.

Biz de konuyu bu adan ele alaca&z. ncelikle de ana hatlaryla nasslarn erevesini izdi&i aile modeliyle konuya ba"layaca&z. Pe"inden de misyr nikhn ele alaca&z.

I-ANA HATLARIYLA KURN VE SNNET!N !ZD!$! A!LE MODEL!

En genel anlamyla nikh, gerekli "artlar ta"yan erkek ve kadn bir-likteli&ini me"ru klan akittir. Nikh akdi ile olu"an aile, kk bir toplum hviyeti ta"maktadr. Aile, haklar ve ykmllkleri ilgilendiren tarafyla fkh yn, neslin devamn sa&layan me"ru/helal yol olmas asndan dini boyutu, huzur veren zelli&iyle scak bir yuva ortam olmas asndan ma-nevi ciheti olan ok ynl bir kurumdur.

!slamn kendisine ait olmad& halde kuca&nda buldu&u ve nce s-lah edip sonra da bireysel ve toplumsal srecin elverdi&i srede kaldrmay hedeedi&i cariyelik kurumu istisna edilirse nikh akdi insan neslinin varlk sebebi olan cinsel birle"menin tek me"ru yoludur.1

Kinattaki canllarn varlk ve neslinin devam erkek ve di"inin bir-le"mesine ba&lanm"tr. Sadece insanlarla ilgili de&il, hayvan2 ve bitkiler3 ile ilgili genel kural budur. Mesela rzgrlarn fonksiyonlarndan birisi erkek ve di"iyi bulu"turarak bitkileri a"lamak ve sebze-meyve olu"umunu sa&lamak-tr.4 Bu sebeple canl varlklar ift yaratlm",5 Hz. Nha (a.s.) tufandan nce gemisine her cins hayvandan birer ift almas emredilmi"tir.6 Btn iftleri o yaratm"tr ayeti7 varlklarn hayata kmalar ve nesillerinin devamll&-nn bu yolla sa&land&na ve bunun da bir ltuf oldu&una i"aret etmektedir. Bu sebeple erkek-di"i, kadn-erkek birisi di&erinin varlk sebebi olacak l-de birbirlerine mahkmdurlar. Kadn-erkek arasndaki mutlak stnl& ya da stlk tart"malarn anlamsz klan da budur.

Neslin devam iin kadn ve erkek birbirine ilgi duyacak "ekilde ya-ratlm"tr. Esasen bu ftrat kanunudur. nk zt kutuplar birbirini eker. Varlk da bundan do&ar. Kar-koca iin kullanlan zevc kelimesinde de bu incelik gzkmektedir. Zira zevc ayn cinsten8 fakat zt zellikteki, kar"t 1 Bk. Hd (11), 78-79.2 "r (42), 11.3 Hicr (15), 22.4 Hicr (15), 22. 5 Rad (13), 3; Th (20), 53; Zriyt (51), 49.6 Hd (11), 40; Mminn (23), 27.7 Zuhruf (43), 12.8 Mutarriz, el-Mu!rib, z.v.c. md.

15Misyr Nikh

kutuplu varlklar (erkek-di"i)9 iin kullanlr. Kar-koca arasndaki uyum, ahenk ve nsiyeti sa&layan, varl& do&uran, sreklili&i getiren de budur. Arzular tatmin edildi&inde son bulsa da bahse konu zellikleriyle e" olma her an birbirlerine olan arzuyu tazeledi&inden e"ler arasnda srekli ba&llk sa&lanmaktadr.

Kar"t cinsleri birbirlerine cazibe merkezi haline getiren biraz da "ehvet drtsdr ve bu arzu insann en zayf ynn te"kil eder.10 Yusuf (a.s.) ile Zleyha arasnda geen olay bu konuda en gzel rnektir. Kurn- Kerm Allhtan bir burhan grmemi" olsayd Hz. Yusuf un (a.s.) Zleyha-nn cinsel ili"ki kurma talebine olumlu cevap vermeye niyetlendi&ini be-lirtir.11 Fakat bu sarsntnn ardndan Yusuf (a.s.) kadnn kararll&n gr-d&nde bu konuda nefsine yenik d"mekten Allha s&nm" ve Ondan yardm dile&inde bulunmu", Allh da onun bu duasn kabul ederek onu korumu"tur.12 Bu da gsteriyor ki bir Peygamber bile bu konuda skntya d"yorsa di&er insanlar ok daha dikkatli olmak zorundadr.13 Bunun iin Kurn- Kerm zina yapmayn yerine zinaya yakla"mayn ifadesiyle zinaya gtrebilecek ortamlardan uzak durulmasn talep eder.14 Zira o girdabn iinden kmak kolay bir i" de&ildir. Bu sebeple nikh, kadn ve erkek iin asl ama olmasa da cinsel ihtiyac me"ru yoldan gidermenin aracdr. Bu ynyle de dini bir vecibe olan15 i#eti korumann16 kalkandr. Esasen i#et "ehvete hkmetme ve onu me"ru yoldan tatmin etme sonucunda ortaya kan bir fazlet, "ehvetin insana hkmetmesi ise i#etsizli&i do&uran bir rezlettir. Buna gre zinaya d"me endi"esi ta"yp da mali gc yerinde olan sorumluluk sahibi ki"ilere evlilik farz olmu"tur.17 !"te bu noktadan yakla"ld&nda nikhla olu"an ailede e"ler, d" etkilere kar" birbirlerinin elbisesidir18 ki bununla her birisi di&erini koruyup kollar / sarp sarmalar, aile mahremiyetlerini d"arya szdrmazlar. Bu elbisenin materyali de Al-lhn emir ve yasaklarna sayg ve sevgiyle ba&llk anlamna gelen takv-dr.19 Bu yap giysiye, "ehev duygularn etkisine kar" kuvvetli bir koruma, nefs zaaara kar" sert bir diren gc kazandrr. !"te bunun iin Hz. Peygamber ba&msz yneli"in ve nefs arzularn en yo&un ve gl oldu&u 9 bk.Necm (53), 45; Kyme (75), 39.10 l-i !mrn (3), 14; Ysuf (12), 23-24, 33.11 Ysuf (12), 23-24.12 Ysuf (12), 33-34.13 Bu olayn Hz. Ysufun (a.s.) peygamberli#inden nce mi yoksa sonrasnda m meydana geldi#i sorusu ortaya atlabilir. Ancak bu sual yersizdir. nk peygamberler rislet grevini almadan nceki hayatlarnda da model zellik ta$rlar. Aksi takdirde inandrclklarn kaybederler. Nitekim Peygamberimizin hayat bu ynyle de ortadadr. 14 !sr (17), 32.15 Nr (24), 30-31.16 Mminn (23), 5; Meric (70), 29.17 M. Eb Zehre, el-Ahvl"-"ahsiyye, Kahire 1957, s. 22.18 Bakara (2), 187.19 Arf (7), 26.


dnemden geen genlere seslenerek imkn iyi olanlarn evlenmelerini istemi"tir.20

Kurn- Kerme gre kadn ve erkek birbirlerine kar" stnlkleri bulunan iki farkl cinstir. !ki varlk arasndaki farkllk birinde olann di&e-rinde bulunmad& zelli&i gsterir. Bu husus kadn-erkek arasndaki mutlak stlk iddiasn ortadan kaldrmaktadr. Nikh yoluyla birliktelik sa&layan taraardan her birisi, stn ynleriyle yekdi&erinin eksikliklerini tamam-lamakta21 ve bu yolla ayrlmaz biimde i ie geip btnle"mektedir.22 Bu farkll&n getirdi&i stnlk do&al olarak kar-kocaya farkl roller ykle-mektedir ki e"ler birbirlerine ait bu do&al / ftr rolleri alma giri"iminde bu-lunmamaldr.23 Kurn- Kermin e" iin zevc kelimesini kullanmas da bu hususu en gzel "ekilde aklamaktadr. nk zevc kelimesi szlkte ayn zamanda ayakkab, terlik ve mest gibi ift giysilerin her bir teki (sa&-solu) iin kullanlr.24 Kar-koca iin kullanlan zevcn / zevceyn ifadesi de bir ift (iki e") anlamna gelir. Bu ikilinin temel zelli&i birbirlerinin farkl rolleriyle btnle"erek birisi di&erinin ayrlmaz paras haline gelmesi, birisi olma-dan di&erinin anlamszla"mas, birinin de di&erinin yerini dolduramamas-dr. Farkllklaryla btnle"en e"ler gl ba&larla birbirlerine kenetlenerek yalnzlk hissetmelerine mani olacaklardr.

Burada ayakkab metaforunun ifade etti&i en nemli hususlardan bi-risi de ayakkabnn aya&a uygun olmasdr ki bu da aile saadetinin temelini olu"turan uygun ve denk e"i ifade eder.

Herhangi bir kurumun, ait oldu&u toplumun zihniyet dnyasndan, ona yn veren temel de&erlerden soyutlanarak tanmlanmas sa&lkl sonu vermez. Kurnn aile kurumunun merkezine yerle"tirdi&i rahmet !slam toplumunda ili"kilerin zeminini olu"turan en temel kavramdr. Allh Tel Kurn- Kermin hemen ba"nda kendisini lemlerin Rabbi olarak takdim ettikten sonra rahmn ve rahm sfatna yer verir.25 Rahmeti kendisine ilke edindi&ini,26 rahmetinin her "eyi ku"att&n bildirir.27 Peygamberini rahmet vasfyla n plana karr28 ve mfessirlerin ifadesiyle sadece son Peygamberi-ne beraberce raf ve rahm sfatlarn layk grr.29 Mminlerin de aralarn-

20 Buhr, Savm, 10, Nikh, 2, 3; Mslim, Nikh, 1, 3; Eb Dvd, Nikh, 1; Nes, Sym, 43, Ni-kh, 3; !bn Mce, Nikh, 1; Tirmiz, Nikh, 1; Beyhak, #uabl-mn (M. Sad Besyn), Beyrut 1410, IV, 383; Muttak el-Hind, XVI, 271, nr. 44403, 44420.21 Nis (4), 34.22 Nis (4), 21.23 Nis (4), 32.24 R#b el-Isfahn, el-Mfredt, z.v.c md.25 Ftih (1), 3.26 Enm (6), 12, 54.27 Arf (7), 156; Mmin (40), 7.28 Enbiy (21), 107.29 Tevbe (9), 128.

17Misyr Nikh

da ayn duygu ile hareket etmeleri gerekti&ini belirtir30 ve birbirlerine mer-hameti tavsiye etmelerini ister.31 Hz. Peygamberin bir Mslmann hayrl olan btn i"lerine besmelesiz ba"lamasn eksiklik olarak belirtmesi de32 rahmn ve rahm olan Allhn adyla ba"lanan i"te merhametin etkisinin gsterilmesini istemesindendir ki besmele eken mmin de bunu taahht etmektedir. Gnde be" vakit klnan namazlarn her bir rektnda okunan Ftih suresinde de lemlerin Rabbinin rahmn ve rahm sfat tekrarlanr. Btn hunlar bu kelime ile ifade edilen anlamn Mslmann hayatnda ne kadar merkezi bir konumda bulundu&unu gstermeye yeter bir husustur.

Rahmet kelimesi Allh asndan lutuf ve inayet, kullar bakmndan da nezaket ve sevgiyle istenenden fazlasyla iyilik etmek demektir. Bu incelik insan-lem ili"kilerinin (insanlar aras ve di&er varlklarla mnasebetlerin) en temel dinami&idir. Allhn yarattklarna merhametle yakla"mayann meyyidesi de olduka a&rdr ve bu da merhametle muameleye hak kaza-namamaktr.33 Aile iin istenen de bu rahmet atmosferidir.

!slam toplumunun en temel kurumu olan Mslman aile, e"ler ara-sndaki ili"kilerin meveddet ve rahmetle rglendi&i,34 iyilik ve ihsann, lu-tu'rl&n (fazilet) hkim oldu&u35 scak bir yuvadr. Bu yuva iinde anne-baba ile ili"kiler de ayn merkezde yrmelidir.36

Rahmet kelimesi iki unsuru ihtiva eder.37 Birincisi incelik, nezket, "e't anlamna gelen rikkat; ikincisi de gnlden gelen bir sevgiyle, inci-tici bir tavr taknmakszn istenilenden fazlasyla iyilik etmek manasnda-ki38 ihsndr. !hsn kelimenin kk dikkate alnd&nda iyilikte estetik bir unsurun bulundu&u ve buna da zen gsterilmesi gerekti&i aka grlr. Kurn- Kerm ve hadislerde iyilik iin zellikle hsn (gzel) kknden tremi" olan hasene (.hasent) kelimesinin kullanlmas da39 buna i"aret iindir. Kald ki Kurn- Kerm iyilik olsun diye yaplan eylemde miktar ne olursa olsun incitici bir tutumun bulunmas halinde onun iyilik olmaktan kaca&n ve bunun Allh katnda bir de&erinin bulunmayaca&n ak-a belirtir.40 Bu sebeple Hz. Peygamber, Allh Telnn btn varlklarla

30 Fetih (48), 29.31 Beled (90), 17.32 Muttak el-Hind, Kenzl-umml (n$r. Bekr Hayyn-Safvet es-Sekk), Beyrut 1401/1981, I, 555, nr. 2491; Suyt, Cmiul-ehds, nr. 15584; Acln, Ke"fl-haf, Kahire 1352, II, 119, nr. 1964; ayrca bk. Drekutn, es-Snen (Seyyid Abdullah Ha$im), Beyrut 1386/1966, I, 229. 33 Buhr, Tevhd, 2, Edeb, 18; Mslim, Fezil, 65-66.34 Arf (7), 189; Rm (30), 21.35 Bakara (2), 237.36 !sr (17), 23-25.37 R#b, el-Mfredt, r.h.m. md.38 Bk. R#b, el-Mfredt, h.s.n. md.39 M. Fud Abdlbk, el-Muceml-mfehres, h.s.n. md.; Wensinck, Concordance, h.s.n. md. 40 Bakara (2), 262-264.


ili"kilerde ihsn hassasiyetinin gzetilmesini istedi&ini bildirir.41 !"te bu ynyle rahmet dikey ili"kilerin ana karakterini olu"turdu&u acma hissin-den ayrlr. Kurnn ailenin temel dire&i olan anne-babaya kar" ocukla-rn ili"kilerinde de rahmet ve ihsn merkeze almas bu adan nemlidir.42 Hatta Kurn bu anlay"a o kadar nem verir ki bo"anma durumunda bile ihsann gzetilmesini ister.43 nk davran"larda kabalk, ili"kilerde sert-lik, szlerde krclk, hatada ho" grszlk ksacas ta" kalplilik (fazz ve galzul-kalb) ve merhametsizlik sa&lkl bir ileti"imi engelledi&i iin ku-rumsal yapy ykan ve da&tan bir niteli&e sahiptir.44 Duygusal birlikteli&in yo&un oldu&u aile kurumunda bu tr olumsuz ve ykc tavrlarn tahribat daha fazla ve daha etkilidir. zellikle tatl sz, istismar edilmedi&i srece hatalarn ba&"lanmas ve ho" grl yakla"m aile bireylerinin birbirlerine kenetlenmesini sa&layan en temel davran" kalbdr. Allh Telnn Hz. Ms ve Hrnu Firavna gnderirken yumu"ak sz sylemelerini talep etmesi,45 Yine Yce Yaratcnn Hz. Peygambere suikast dzenleyenleri a#etmesini ve grmezlikten gelmesini istemesi,46 Hz. i"eye yz kzar-tc bir sula iftira edildi&inde bu kampanyann iinde yer alan akrabas Misthn tepeden trna&a btn ihtiyalarn kar"layan Hz. Eb Bekir-in ona yardmlar kesece&ine yemin etmesinden sonra Allh Teln onu a#etmesini, hatasn grmezlikten gelmesini ve yardma devam etmesini istemesi47 son derece dikkate de&er rneklerdir ki bunlara en fazla aile iindeki bireylerin sahip olmas gerekir. !lke olarak u&ranlan hakszl&n ve ktl&n bile iyilik ve gzellikle halledilmesi yoluna gidilmesi aradaki buzlar eriten ve scack bir dostluk ortam olu"turan bir niteli&e sahiptir.48 Bu davran" biimi en kolay aile iinde sa&lanabilir ve en messir neticeyi de bu kurumda verir.

Rahmet, Allh iin kullanld&nda inayet ve lutfu anla"lr. Allh-n rahmeti sevince vesile oldu&u gibi49 insanlarn gsterdi&i iyilikte de ayn neticenin bulunmas gerekir ki bu da sadece gnlden gelen bir sevgi ile yerinde ve zamannda yapld&nda ortaya kar. stelik bu iyilik, onu yapan artr, yceltir,50 sahibine de ayr bir sevin, huzur ve zevk verir ki bu imann kemalinin gstergesidir.51

41 Mslim, Sayd, 57; Eb Dvd, Edh, 11; Tirmiz, Diyt, 14; Nes, Dahy, 22, 26; !bn Mce, Zebih, 2.42 !sr (17), 23-25.43 Bakara (2), 229.44 l-i !mrn (3), 159.45 Th (20), 44.46 Mide (5), 13.47 Nr (24), 22.48 Fussilet (41), 34.49 Ynus (10), 58; Rm (30), 36.50 Tevbe (9), 103.51 Tirmiz, Fiten, 7; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, I, 18, 26; III, 46; IV, 12, 398; V, 251, 252, 256.

19Misyr Nikh

Kurnn zikri geen ayette aile ili"kilerinin merkezine yerle"tirdi&i di&er kelime olan meveddet ise muhabbet, nsiyet, sevgi ve sayg anlamna gelir. Bu da e"lerin birbirine gvenini, sadakatini, ba&ll&n olu"turur. Sa-dkt, sevgi ve samimiyette gnllerin, vicdanlarn birle"mesine denir.52

Aile yuvasnda rahmet ve meveddetin belirleyici oldu&u iyilik mer-kezli ili"kiler, istenilen "eyin gnl co"kusuyla fazlasyla yapld& (ihsn), her davran"n olumluya yorumland&, af ve ho" grnn bir lutuf de&il va-zife telakki edildi&i huzur ortamn do&urur. !li"kilerin temeline oturan bu zihniyet adaleti a"an bir zellik arzeder. Bu da ili"kiler a&na (e"lerin birbiri-ne ikram hatta cinsel ili"ki) ibadet karakteri kazandrr.53

Yuvaya hkim olan meveddet ve rahmet, buyurgan tavr, gce dayal iktidar, duygularn bencilli&ini ortadan kaldran bir i"lev grr, ili"kilerin yatay biimde seyretmesini sa&lar, fedakrl& peki"tirir. Fazlal&n verilmesi bir gnl i"i oldu&u iin sevgi temeline dayanr ve bu tr bir davran", verene de alana da huzur veren bir atmosfer olu"turur. Bu sevgi sayesinde adalet a"lr, hiyerar"i ortadan kalkar, gnller bu ba&la kopmaz biimde birbirine ba&lanr.

Rahmet, meveddet ve ihsn kavramlar kendisi d"ndakileri kendi-sini tanmlad& biimiyle kabuln ve onu kendi tercihleriyle birlikte sev-meyi sa&lar. Onun do&al halini kendi tercihlerine gre zorlamak suretiyle biimlendirmeyi engeller. Huzuru sa&layan da bu zihniyettir. Hanef fakih-lerinin ehl-i kitaptan bir kadnla evli kocann e"ine hayz ve nifas sonras ya da cinsel ili"ki sebebiyle dininde olan bir vecibe de&ilse kendi inancn merkeze alarak onu ykanmaya zorlayamayaca& "eklindeki gr" olduka manidardr.

Btn bunlarn tabii bir sonucu olarak aile kurumunda reis yetki kullanan, egemen olan de&il sorumluluk stlenmi" ve temsil konumunda bulunan "ahs demektir. Aile toplumun en kk birimi ve ekirdek kurumu oldu&u iin di&er btn messeselerde oldu&u "ekliyle bireylerini ilgilen-diren hususlarda isti"arenin esas olmas sebebiyle54 bu ilkenin i"letilmesi, kurumu temsil edenin despotik tavr taknmasn engelledi&i gibi kar-koca arasnda olu"abilecek bir egemenlik at"masnn da nn alan bir i"leve sahiptir.

Rahmet ve meveddete dayal ili"kiler sadece e"ler arasnda de&il ai-lenin bir paras olan anne-babaya kar" da olmas gereken nemli bir de&er

52 el-Mevsatl-fkhiyye, Sadkat md.53 Mslim, Zekt, 3, Vesy, 9; Eb Dvd, Tatavvu, 12; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, IV, 131, 132, 179; V, 154, 167, 178.54 l-i !mrn (3), 159; "r (42), 38.


olarak Kurn- Kermde merkez bir konuma yerle"tirilir.55 Hatta Allh Te-l anne-babay kendisiyle birlikte zikrederek onlara ayr bir de&er atfeder ve birok ayette kendisine kulluktan sonra ana-babaya iyili&i emreder.56 Bu konuyu ayr bir makalede ele ald&mz iin bu kadaryla yetiniyoruz.57

Kurna gre Mslmana yak"an tavr Allhtan gz aydnl& sa&la-yan/gnllere srur ve co"ku veren e" ve ocuklar isteyen bir beklenti iinde olmaktr.58 Aile yuvasnn en nemli bireyi de evlili&in en temel beklentile-rinden birisi olan ocuktur.59 Kurn- Kerm zellikle kadnn bu ynn n plana kararak kadnlar ocuk yeti"tiren tarlalar olarak tavsif eder.60 ocu-&un ayn zamanda aileyi birbirine ba&layan i"levi vardr. Bu ba& o kadar g-ldr ki anne-babann srekli olarak kendisine,61 onun da anne-babasna62 etti&i dua ile hatta bunu her namazda tekrarlamasyla srekli bir ileti"im halindedirler.

Kurn- Kerm, ocuklarn birer imtihan vesilesi oldu&unu belirtir;63 aile reisinden ocuklarn ve ailesini ate"ten koruyacak tedbirleri almas-n ister.64 Hz. Peygamber de anne-babann ocu&una gzel ahlktan daha de&erli bir hazine ba&"layamayaca&n belirterek65 ocuk e&itimine ve aile reisinin sorumlulu&una dikkat eker. Bu konuda en temel yardmc zel-lik ise ocu&un &renim srecinde bir rne&e ihtiya duymas ve kendisine en yakn rne&in de anne-babasnn olmas sebebiyle onlar taklit etmesi, onlar model almasdr. Bu ok de&erli bir kaynaktr, dolaysyla da iyi bir frsattr. Kurn- Kerm bu noktadan hareketle, gzel ahlkn, dini de&erle-rin ocuklara kazandrlabilmesinin en temel "art olarak aile byklerinin tutarl davran"laryla iyi bir model olmasna, sz-eylem birlikteli&inin ne-mine vurgu yapar. Mesela aile reisi sorumlu oldu&u aile bireylerinden namaz klmalarn isterken kendisi tavizsiz biimde namaza devam etmeli ve rzk endi"esi dhil bu yolda hibir skntya boyun e&memelidir.66 nk ki"inin yapmad& bir eylemi ba"kasndan talep etmesi tutarszlktr, inandrcl& olmad& iin de etkili de&ildir.67 Di&er nemli bir konu da modelin i"levsel-55 !sr (17), 22-25.56 Nis (4), 36; Enm (6), 151; !sr (17), 22-25; Lokmn (31), 13-15. 57 Saffet Kse, !slm Asndan Ebeveynin ocuklar zerindeki Haklar veya ocuklarn Ebeveynine Kar$ Vazifeleri, $slam Hukuku Ara"trmalar Dergisi, sy. 12. Konya 2008, s. 345-368.58 Furkn (25), 74.59 Arf (7)189; Rad (13), 38; Nahl (16), 72.60 Bakara (2), 223.61 Bakara (2), 128-129; l-i !mrn (3), 38; Arf (7), 189; !brahim (14), 40; Furkn (25), 74; Ahkf (46), 15.62 !sr (17), 24.63 Enfl (8), 25, 28; Te#bn (64), 15.64 Tahrm (66), 6.65 Tirmiz, Birr, 33; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, III, 412; IV, 77, 78; Hkim, el-Mstedrek (n$r. M. Abdl-kadir At), Beyrut 1411/1990, IV, 292; Kud, Msned"-#ihb (n$r. Hamdi es-Selef), Beyrut 1407/1986, II, 251.66 Th (20)132.67 Sff (61), 2-3.

21Misyr Nikh

li&inin alcs ile kendisi arasnda sevgi ba&nn kurulmasna ba&l olmasdr. Zira sevileni taklit ftr bir duygudur. zellikle taklit d"nda &renme im-knnn bulunmad& dnemlerde ocuklar asndan bu husus son derece mhimdir. Kald ki anne ve babann sevgisi ocuklarn psikolojik ve sosyal geli"imleri asndan en byk ihtiyatr. Bu ihtiyacn tatmin edici "ekilde giderilmedi&i ocuklarda fiziki, zihni, sosyal, ahlk ve dini geli"im gecikme-ye u&rar.68 Bu adan bakld&nda Kurn- Kermin aile ii ili"kileri rahmet ve meveddet esas zerine oturtmu" olmas son derece nemlidir. !lke olarak ocu&un hidnesinin anneye ait olu"u da onun "e'at ve merhamette baba-dan daha nde olu"u sebebiyledir (bk. a".).

Kurn ve snnet asndan anne-ocuk ili"kilerine ayr bir parantez amamz gerekir. #slam limleri, pe" pe"e, iyilik etmeme en layk kimdir? "eklinde sorulan soruya verdi$i cevapta Hz. Peygamberin kere anneyi drdncde babay zikretmesinin69 sebebi konusunda Kurn- Kermdeki ayetlerle ilinti kurarlar. Annesi onu me"akkatle ta"m" ve zahmetle do-$urmu"tur. Onun ana-karnnda bulunmasyla stten kesilmesi otuz aydr70 ayetiyle annenin hakkna zel olarak dikkat ekilmi"tir. Hamilelik ilesi, do$urma zahmeti, emzirme klfeti sebebiyle Hz. Peygamber defa an-neyi zikretmi"tir. Bunun yannda baba ile mukayese edildi$inde annenin hem "e%at ve sevgisinin hem de ocu$una olan ba$ll$nn daha ok ol-du$u belirtilmi"tir.71 Gerekten anne "e%ati ocu$a zel bir kaynaktr. En vah"i hayvanlarda bile bu duygunun mevcudiyeti, anne ile ocuk / yavru arasndaki ili"kinin ayrcalkl bir yere sahip oldu$unu gstermektedir. Mo-dern psikiyatri de tespit etmi"tir ki ocuk asndan anne kuca$nn yerini doldurabilen herhangi bir alternatif yoktur. Bu sebeple en temel depresyon ve travma sebeplerinden birisi olarak ocu$un anne kuca$ndan mahrumi-yeti tespit edilmi"tir. Dolaysyla bo"anma veya di$er bir yolla aile birli$inin sona ermesi halinde yedi ya"na gelinceye kadar ocu$un annede kalaca-$ hususunda #slam hukukular gr" birli$ine varm"lardr. Nitekim Hz. Peygam ber dneminde byle bir anla"mazlk or taya km", bir kadn Re-sl-i Ekreme ge lip, Ey Allahn elisi! $u o&luma karnm yuva, g&sm pnar, kuca&m kundak ol mu"tur. $imdi ise babas beni bo"am"tr ve o-cu&u benden ekip almak istemek tedir diyerek mracaatta bulununca Raslullah, Sen evlenmedike ocuk zerinde daha ok hak sahibisin

68 Bu konuda iyi bir ara$trma iin bk. Bozkurt Ko, ocu#un Dini Geli$iminde Rol Model Olarak Anne ve Baba, Dini Ara"trmalar, XI/31, Ankara 2008, s. 49-60.69 Buhr, Edeb, 2; Mslim, Birr, 1, 2; Eb Dvd, Edeb, 120; Tirmiz, Birr, 1; !bn Mce, Edeb, 1; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, V, 3, 5. 70 Ahkf (46), 15.71 !bn Atyye, el-Muharrarul-vecz (n$r. Abdsselm Abd$$f Muhammed), Beyrut 1413/1993, IV, 348-349; Zeheb, a.g.e., s. 45; !bn Hacer el-Heytem, a.g.e., II, 130-131; Ahmed Davudo#lu, Sahh-i Mslim Tercemesi ve #erhi, !stanbul 1983, X, 481.


cevabn vermi"tir.72 Buna benzer bir olay da Hz. Eb Bekirin devlet ba"-kanl& dneminde meydana gelmi", Hz. mer ile, bo"ad& kars mm Asm arasnda ocuklar smn kimde kalaca& hususunda anla"mazlk km", nihayet halife Eb Bekir, Hz. Peygamberin uygulamas istikame-tinde ocu&un annesiyle birlikte kalma sna karar vermi"tir. Hatta bu vesi-leyle halifenin mere: Annenin kokusu, nefesi, ok "amas ve "e'ati ocuk iin byyp ken di tercihini kullanncaya kadar senin ya nndaki petekli baldan daha hayrldr dedi&i rivayet edilir.73

Kurn- Kerm evlenme akdini msk- galz olarak tanmlar.74 Msk, sk skya ba&lanm" ba&/taahht demektir ve koca tarafndan e"ine verilir.75 Msakta gven unsurunun merkez bir rol oynad&n da belirtmek gerekir.76 Bu da ancak samimi bir i"birli&inde ortaya kar. Buna gre msk- galz samimi duygularn perinledi&i sa&lam teminat demektir.

Kurn ve snnetin izdi&i model erevesinde olu"an aile, e"lerin se-vin ve ne"e iinde meleklerin kar"lad& bir trenle / seremoniyle cennete girdikleri77 uzun bir srecin ifadesidir.

Nikh bir akittir. Akit taraara kar"lkl haklar sa&layan ve vazifeler ykleyen bir ba&dr. Her zaman az nce erevesi izilen zellikte bir aile ortam sa&lanamayabilir ve evlilik birli&i son bulabilir. !htilf durumunda haklar koruma ve grevlerin ifasn temin iin akit esnasnda bir ispat g-vencesi "arttr. nk uyu"mazlk hallerinde yarg yoluna ba"vuruldu&unda adalet mekanizmasnn/mahkemelerin ispat edilememi" haklar sahiplerine ula"trmas imkn dhilinde de&ildir. Bu adan !slamn iki temel kayna& Kurn ve Snnetin bu hususta da titizlik gsterdi&ini belirtmek gerekir.

Sonu olarak Kurn ve snnet nikhn mutluluk ve kalclk esas zerine kurulmasn, evlili&in mutluluk sa&layan yuva zelli&ini kaybetmesi sebebiyle ayrl&n ortaya kt& hallerde bile ahlk de&erlerin unutulma-masn ve akitten do&an vecibelerin gnlden yerine getirilmesini talep et-ti&ini sylemeliyiz.

II- M!SYR N!KHI

A- Tanm

Misyr, evlenme akdinin btn rkn ve "artlarna uygun olarak hu-

72 Eb Dvd, Talk, 35; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, II, 182; "evkn, Neyll-evtr, Kahire 1391/1971, VI, 369-370; Ali Bardako#lu, Hidne, D$A, XVII, !stanbul 1998, s. 467-468.73 Zeyla, Nasbur-rye, Riyad 1393/1973, III, 266.74 Nis (4), 21.75 Eb Hill el-Asker, el-Furkul-lugaviyye (n$r. Muhammed Bsil Uyns-Sd), Beyrut 1426/2005, s. 69, nr. 82.76 bk. Rgb el-Isfahn, el-Mfredt, v.s.k. md. 77 Rad (13), 23-24; Ysn (36), 56; Mmin (40), 8; Zuhruf (43), 70.

23Misyr Nikh

kuki sonularn do&uracak biimde yaplm" olmakla birlikte kadnn baz haklarndan fera&at etti&i bir nikh "eklidir. Byle bir nikhla evlenen kadn, nafaka, skn ve kocasnn kendisinin yannda ikamet etmesi gibi haklarn-dan kendi hr iradesiyle fera&at etmekte, kocas belli zamanlarda kendisine u&ramaktadr. Bu tr nikh talebinin kadndan gelebilece&i d"nlebilirse de daha ok kocadan geldi&i, ayrca bu tr evlilikte birden fazla kadnla evli olan erkeklerin daha aktif oldu&u anla"lmaktadr. Buna gre kocann e"iyle anla"arak onun evine gelece&i zaman belirlemesi, kadnn belli haklarndan fera&at etmesi misyar nikhnn en temel zelli&ini olu"turur.78

B-!simlendirme ve Ortaya kt% lke

Bu nikh iin misyr kelimesinin tercih edilmesi konusunda baz farkl gr"ler vardr. Bir grup ara"trmacya gre bu nikh iin, koca e"inin yannda bir sre kalp dnd& iin yrmek anlamna gelen seyr kknden mif l vezninde mbla&a sgas olan misyr kelimesi seilmi"tir. Di&er bir grup ara"trmacya gre ise misyr Sud Arabistann Necid blgesinde kul-lanlan ve halk dilinde gnlk ziyaret anlamna gelen bir kelimedir. Kocann kom"u ziyaretine benzer bir biimde gelip-geici olarak e"ine u&ramasndan dolay bu evlilik misyr diye isimlendirilmi"tir. Bir grup ara"trmac da mis-yrn baz Krfez lkelerinde u&rayp gemek anlamna gelen halk dilinde (mmice) bir kelime oldu&unu ifade etmektedirler.79

Tarihte uzak blgelere ticaret iin gidip de orada uzun sre kalacak tacirlerin o beldeye tekrar tekrar geldiklerinde orada bulunduklaru sre zar-fnda beraber ya"ayacaklar bir e" edinmek amacyla bu belde halkndan bir kadnla nikh kydklarndan bahsedilmekle birlikte80 bu gnk anlamda misyr nikh ilk defa Sud Arabistann el-Kasm blgesinde ortaya km" ve buradan yaylmaya ba"lam"tr. Riyad Yksek Mahkeme hkimlerinden !brahim el-Hudayr bu nikhn Sud Arabistann Necid blgesinde eski bir gemi"e sahip bulundu&unu ve kocann daha ok ku"luk vakti e"ine u&ra-mas sebebiyle de ku"luk nikh (en-Nikhud-duhaviyye) olarak isimlen-dirildi&ini belirtir.81 Abdlmelik b. Ysuf el-Mutlakn emekli Riyad Emr bil-Marf Nehy anil-Mnker Te"kilat Ba"kan Abdurrahmn en-Nsr ile yapt& rportajda (12 Ocak 2002) geti&i zere misyrn yarm asrlk bir gemi"i vardr ve birden fazla evlenmek isteyenlerin gizli olarak evlendikleri bir nikhtr. Bu sebeple de o dnemlerde bu evlili&e gizli nikh da denilmi"tir

78 sme mer Sleyman el-A$kar, Msteceddt fkhiyye f kadyz-zevc vet-talk, Amman 14525/2005, s. 161-164, 167. 79 Abdlmelik Yusuf Muhammed el-Mutlak, Zevcl-misyr: Dirse fkhiyye ve ictimiyye nakdiye (yksek lisans tezi, Cmiatl-Yermk, Klliyet$-"era ved-dirstil-!slmiyye, 1422/2001), s. 42-44; a.mlf., ez-Zevcl-urf dhilel-MemleketilArabiyyetis-Sudiyye ve hriceh, Riyad 1427/2006, s. 316-320; sme el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 167.80 Abdlmelik el-Mutlak, ez-Zevcl-urf, s. 321-322.81 Abdlmelik el-Mutlak, Zevcl-misyr, s. 45.


(ez-Zevcs-sirr / ez-Zevcl-haf). Kocann genellikle Per"embe gnleri bu nikhla evlendi&i e"ine u&ramas sebebiyle Per"embe nikh olarak da isimlendirildi&i belirtilmektedir (Zevcl-hams). Mezkr "ahsn anlatt& "u olay ilgintir: Bir hkim kendi mahallesinden bir kadnla mahkemeden kt&nda ya da di&er i"lerini bitirdi&inde kendisine u&ramas "artn kabul eden bir kadnla evlenir. Ksa bir sre sonra da haber ilk e"ine ula"r. Fakat ilk hanm, e"inin ak"amdan sabaha kadar kendisiyle beraber olmas ve geceleri evli oldu&u iddia edilen kadna gitmemesi sebebiyle bunu garip kar"lar ve anlayamaz. Adam e"inin iyice "phelendi&ini grnce ikinci e"iyle, kendisi-nin ilk hanmnn yannda oldu&u srada evine gelmesi ve "u soruyu sormas konusunda anla"rlar: Bir kocann e"ini terk etmesinin hkm nedir? Kadn bunun sebebinin bir ba"kasyla evli oldu&unu zannetmektedir. Bu konuda ne dersiniz? Kadn onunla kar" kar"ya gelmeden di&er bir odadan anla"-tklar "ekilde bu soruyu sorar. Hakim "u cevab verir. Hayatn altst eden "eytana izin verme! $u benim e"ime bak! Benim bir ba"kasyla evli oldu&um-dan "pheleniyor. Ben "imdi kendisine sylyorum: E&er ben "u evin iinde olandan ba"ka bir kadnla evli isem o bo"tur ve ben ondan uza&m.82

C-Ortaya kmasna ve Yaylmasna Zemin Hazrlayan Se-bepler

Bu nikhn ortaya kmasna ve yaylmasna zemin hazrlayan se-bepler arasnda evlenme a& gemi" bakire kzlar ve lm ya da bo"anma sebebiyle dul kalm" kadnlarn saysnda nemli lde art"n meydana gelmesinin rol oynad& belirtilmektedir. te yandan baz evli erkeklerin cinsel problemler, ksrlk, hastalk gibi e"iyle ya"ad& sorunlarndan dolay kendisinden ayrlmakszn ba"ka bir e" edinme arzusu da bu nikhn ortaya kmasnda etkili olmu"tur.83

Misyr nikhnn bir ba"ka tr de ticaret erbabnn srekli gitti&i uzak beldelerde uzun sre kalmalar sebebiyle orada bir kadnla evlenmesiy-le ilgilidir. Evlilikten sonra koca memleketine dnerken e"ini onun ailesinin yanna brakmaktadr. Kadn ailesinin bir ferdi gibi ya"amakta masraar da ailesince kar"lanmaktadr. Ancak kocann tekrar oraya gelece&i kesin olsa da ne zaman tekrar dnece&i belli de&ildir. Koca tekrar oraya u&rad&nda e"iyle birlikte olmaktadr.84

Misyr nikhnn ortaya kmasna ve yaygnla"masna zemin hazr-layan sebepler "u "ekilde tespit edilmi"tir:

1-Evlenebilece&i ya" gemi" olan kzlarn ya da kocas len veya bo-"anm" olan dul kadnlarn saysndaki nemli art".82 Abdlmelik el-Mutlak, ez-Zevcl-urf, s. 321.83 sme el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 167-170.84 Abdlmelik el-Mutlak, Zevcl-misyr, s. 45.

25Misyr Nikh

2-Kadn saysnn artmasna ra&men karnn ilke olarak ok evlili&e kar" olmasa da kskanlk vb. sebeplerle kocasnn evlenmesine engel olma-s sonucu kocasnn ondan habersiz byle bir evlilik yapmas.

3-Baz kadnlarn anne-babasna bakmas sebebiyle onlarla birlikte kalma zorunlulu&u.

4-Kocann, e"inin ya"ll& ya da ocuklaryla ilgilenme vb. sebeplerle ondan istedi&i "ekilde yararlanamamas ve bo"amaya gitmeden bir ba"ka e" ile arzularn yerine getirmek istemesi.

5-Maddi imknszlklar ailenin ykn ta"yabilecek oranda iyi ol-mayan erkeklerin kocas lm" ya da bo"anm" veyahut evlenme ya" gemi" bakire kzlarn baz haklarndan fera&at ederek bu tr bir evlili&e raz olma-s.

6-Resm veya ticr i"leri sebebiyle bulundu&u yerden bir ba"ka bel-deye sk gelip gidenlerin orada bu tr bir evlili&e ihtiya duymalar.

7-Evlilik yk ve mehir miktarnda art" sebebiyle erkeklerin emsal-leriyle evliliklerinin zorla"mas.

8-Toplumun "ehvete d"knlk vb. yaftalarla ok evlili&e olumsuz ya da alayc yakla"m sebebiyle ikinci bir evlili&e ihtiya duyanlarn ya"ad& toplumdan uzak bir yerde misyr nikhna gitmeleri.85

D-Misyr Nikhnn Hkm Etrafnda Ortaya kan Tar-t#malar

Misyr nikhnn caiz olup olmad&, problemin ya"and& !slam l-kelerindeki ara"trmaclar me"gul etmi" ve gr" ortaya km"tr. Caiz grenlerin yannda kar" kanlar da vardr. Bununla birlikte isabetli hkm iin sonularn grmek gerekti&i gr"n savunanlar da bulunmaktadr. $imdi bunlar hulasa edece&iz.

1-Ciz GrenlerEski Sud Arabistan mfts Abdlazz b. Bz, Ezher "eyhi Mu-

hammed Seyyid et-Tantv, Msr Mfts Nasr Ferd, Sud Arabistan ifta, davet ve ir"ad kurumu yesi Abdullah b. Abdirrahman el-Cebrn ve Sad el-Anez bu nikhn caiz oldu&unu savunmaktadr. Bu gr" mdafaa edenle-rin temel dayanaklar akdin istenen btn "artlar ta"m" olmas ve kadnn fera&at caiz olan baz haklarndan vazgemesidir. Hz. Sevdenin Hz. Pey-gamberle beraberlik nbetini (kasm) Hz. i"eye devretmesini86 de gr"le-

85 Abdlmelik el-Mutlak, Zevcl-misyr, s. 47-50; a.mlf., ez-Zevcl-urf, s. 320-323; sme el-A$kar, s. 167-170. 86 Eb Dvd, Nikh, 38; !bn Mce, Nikh, 48; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, VI, 117.


rini destekleyen bir delil olarak ileri srerler. Hatta Riyad Yksek Mahkeme hkimi !brahim b. Slih el-Hudayr misyr nikhnn "er olmas bir yana gnmz "artlarnda buna zaruret bulundu&unu savunur. Cevaza kail olan-lardan Numn Abdrrezzk es-Smerr misyrn gemi"te ticaret erbab-nn yapt& bir nikh tr oldu&unu belirtir.87

Ysuf el-Karadv, Sud Arabistan Byk limler Kurulu (heyet kibril-ulem) yesi ve Mekke Temyz Mahkemesi hkimi Abdullh b. Men, Vehbe ez-Zhayl, Mescid-i Harmn imam-hatbi Sud e"-$reym de bu nikh kerahetle beraber caiz grrler. Bu gr"te nikhn "artlara uygun olmas ve evlili&in harama vasta klnma amac ta"mamas cevazda, evlenmenin amalar ve felsefesi asndan nasslarn ruhuyla bire bir rt"-memesi de kerahette etkili olmu"tur. Bunun yannda kerahetin ihtiya, za-ruret ve niyete ba&l olarak gerekle"ece&ini savunan ara"trmaclar da vardr ki Mahmd Eb Leyl bunlardandr.88

Bu nikh caiz grenlerden bir ksm akdin sahih oldu&unu ve niyet ve "artlara gre mekruh olabilece&ini sylerken ngrlen "artlarn geersiz oldu&unu ve kadnn bir takm haklardan fera&atnn da geersiz olaca&n belirtmektedirler. Ahmed el-Hucc bunlardandr.

2-Ciz Grmeyenler/Haram Oldu%unu SavunanlarBu nikh caiz grmeyen ara"trmaclar arasnda ise Muhammed N-

sruddn el-Elbn, Kuveyt $eriat Fakltesi dekan Uceyl Csim en-Ne"em, Ezher niversitesi !slam Ara"trmalar Enstits yesi Muhammed er-Rv, Kuveyt !slam Hukuku ve !slam Ara"trmalar Fakltesi dekan Muhammed Abdlga#r e"-$erf, Muhammed ez-Zhayl, Umn Sultanl& $eriat ve Hu-kuk Fakltesi dekan !brahim ed-Debnun yan sra !slam hukukularndan Cebr el-Fudaylt, Ali Muhyiddn el-Karad&, Abdullah el-Cubr, mer Sleyman el-A"kar, Mahmd es-Sertv gibi akademisyenler vardr.

Misyrn caiz olmad&n savunanlarn da grupta topland&n be-lirtmek gerekir. Bu grupta yer alan o&unluk misyr nikhn akdin ruhuna aykrlk sebebiyle caiz grmemektedirler. Batl "artn akdi batl klaca& g-r"n esas alarak misyr nikhn reddedenler de vardr. Bunun yannda batl "artn akde etki etmeyece&ini ve "artn batl akdin sahih oldu&unu sa-vunanlar da vardr. Son gr" savunan Ahmed el-Hucc el-Krdnin ana hatlaryla gr" "udur: Nafaka ve kasmdan fera&at "art hkmszdr. Nikh akdi gayr- me"ru "artlarla fasit olmaz. Akit sahih ve "art yok hk-mndedir (la&v). Kadn bu "artla akit yaplsa bile kocasndan adalete riayet etmesini talep edebilir ve nafaka isteyebilir. Kocas bu talebe olumlu cevap

87 sme el-A$kar, s. 259.88 Abdlmelik el-Mutlak, Zevcl-misyr, s. 81-89; a.mlf., ez-Zevcl-urf, s. 325-331; sme mer Sley-man el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 175-179.

27Misyr Nikh

vermek zorundadr. Koca akit ncesi "arta dayanarak kadnn talebini red-dedemez. nk bu "art la&vdr.89 Vehbe ez-Zhayl de ayn d"nceyi sa-vunmaktadr.90

Misyr nikhnn caiz olmad&n savunanlarn dayanaklar "u "ekil-de zetlenebilir:

a-Misyr nikh Kurn ve Snnetin evlilik iin ngrd& maksat-larla rt"memektedir. Evlenmekten ama sadece "ehevi arzularn tatmini de&ildir. ocuk sahibi olmak ve Salih evlat olarak yeti"tirmek gibi daha yce gayeler vardr. Misyrda ise sadece cinsellik n plana kmaktadr.

b-Kurn ve Snnet evlili&in rahmet ve meveddet temelleri zeri-ne kurulmasn talep etmektedir ki aile iinde huzuru sa&layan da budur. Kadnn yedekte tutulan e" olma gibi bir hissiyata kaplmas ve kocasnn kendisinden hevesini almas sonrasnda her an kendisini bo"amas endi"esi ta"mas byk bir huzursuzluk kayna&dr.

c-Misyr nikh akdin maksatlarna muhalif baz "artlarla birlikte yaplmaktadr. Kadnn evlilik akidnden do&an nafaka, skna ve kocasnn kendisiyle gecelemesi gibi bir takm haklar vardr. E"in bunlardan fera&at etmesi akdin ruhuna aykrdr. stelik bu haklar kadn iin henz sabit ol-mam"ken "arta konu olmaktadr ki bunun bir anlam yoktur. Sabit olmam" bir hak zerinde tasarrufta bulunmak batldr. Bu gr"te olanlar misyr nikhnn cevaz iin Hz. Peygamberin (s.a.s.) e"i Sevdenin (r.a.) geceleme hakkn Hz. i"eye (r.a.) devretmesinin delil olamayaca&n da bu esasa da-yandrrlar. nk Hz. Sevde byle bir hakka sabit oldu&u dnemde ondan fera&at etmi"tir.

d-Misyr nikh kadnn iinde bulundu&u olumsuz "artlardan ya-rarlanarak onun smrlmesine ve bir takm haklarn suiistimal edilmesine zemin hazrlayacaktr.

e-Babann aile iinde bulunmamas ocuklarn terbiyesinde olumsuz sonular do&uracaktr.

f- !lk e"in haklarnn zayi edilmesi sz konusu olacaktr.

g-Bu tr nikhlar genellikle gizlilik iinde yapld& iin nikhta ale-niyet prensibi ihlal edilmektedir. Yabanc bir blgede nikhn ilan edilmesi de yeterli de&ildir. !lan zellikle kadnn ikamet etti&i mahallede yaplmal-dr.

h-Misyr nikhnda kadn a"a&lama ve onu alaya alma anlam var-dr. Onu oyuncak haline getirme, kt niyetliler elinde pazarlama konusu 89 sme el-A$kar, s. 238.90 sme el-A$kar, s. 260-261.


yapma sz konusudur. Nitekim bu tr nikhlar iin araclar olu"maya ba"la-m" hatta brolar kurulmu"tur.

i-Misyr birinci e" zerine evlilik oldu&u iin e"ler aras adaletin sa&-lanmasn zora sokan bir zellik ta"maktadr.

j-Zengin kadnlar iin byle bir imknn tannm" olmas fakir kzlar ma&dur edecek ve bylece ayrmcl&a sebep olabilecek bir zelli&e sahip-tir. Neticede evde kalm" kzlar ve baz dul kadnlar iin are olarak grlen misyr nikhnn bizzat kendisi byle bir sonucu hazrlayacaktr.

k-Sedd-i zera delili gere&ince de bu nikh yasaktr. nk bir ok harama vesile olmaktadr. Harama vesile olan vastalar mbah bile olsa ha-ramdr. Misyr, zellikle kadnn cinsel ynden erkeklerce smrlmesine, kadnn da bu yolla fuh"a kap aralamasna frsat sa&layacaktr. Ba"langta bu nikha olumlu bakan baz ara"trmaclar bu yzden fikirlerini de&i"tir-mi"lerdir.91

l-Muhammed Abdlga#r e"-$erf misyr nikhn nefsine ma&lup olmu" zayf ki"ilikli insanlarn evlili&in getirdi&i bir takm sorumluluklardan kamak amacyla uydurdu&u bir bidat olarak niteler.92

3-Kararsz Kalanlar ve Beklemeyi Ye%leyenler (Tevakkuf Edenler):

Baz ara"trmaclar ise misyr nikhnn cevaz konusunda kararsz kalm"lar ve beklemeyi (tevakkuf) tercih etmi"lerdir. nk bu akit "artlara uygun gzkse de ortaya karaca& olumsuzluklar aile kurumuna byk bir darbe vuracak niteli&e de sahiptir. Nitekim baz ki"iler bu konuda izilen snrlarn d"na karak suiistimal yoluna gitmi"lerdir. Bu sebeple misyr nikhnn caiz oldu&unu savunan baz ara"trmaclar olumsuzluklar ortaya knca bu gr"lerinden vazgemi"lerdir. Kararsz kalp beklemeyi tercih edenler arasnda Sud Arabistan Byk limler Kurulu yesi Muhammed Slih b. Useymn, !mam Muhammed b. Sud niversitesi Uslddn Fa-kltesi &retim yesi mer b. Sud el-d, !hsan yi", Yermk niversitesi &retim yesi Muhammed Flih Mutlak vardr.93

III- GENEL DE$ERLEND!RME VE SONUMisyr nikhnn, "ekl ynyle, nikhn ama ve zn ilgilendiren

boyutuyla, ruhuyla ve toplumsal vehesiyle birlikte bir btnlk halinde ele alnarak de&erlendirilmesi gerekir. Nitekim konuyla ilgili tart"malara bakl-

91 Abdlmelik el-Mutlak, Zevcl-misyr, s.88- 93; a.mlf., ez-Zevcl-urf, s. 338-363; sme el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 179-183, 235-262.92 sme el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 179-180.93 Abdlmelik Yusuf Muhammed el-Mutlak, Zevcl-misyr, s. 94; a.mlf., ez-Zevcl-urf, s. 364; sme mer Sleyman el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 183-184.

29Misyr Nikh

d&nda bu farkl hususlardan birisinin merkeze alnarak sonuca gidilmek istendi&i grlmektedir. Belirtilen alardan ya da di&er noktalardan bakl-d&nda bu nikhn olumlu ve olumsuz taraar elbette vardr. Bir tarafa a&r-lk vermek yerine btnne bakarak konuya yakla"mak lazmdr.

Misyr nikh ile ilgili tart"malarda bir hususun belirlenmesi gere-kir. O da "udur: Bu nikha olumsuz bakan ara"trmaclarn bir ksmnn ona ykledikleri anlam ve i"lev farkldr. zellikle baz ara"trmaclarn bu nik-h muta ve hlle nikhlaryla temellendirip srf "ehevi arzunun tatmini ile ili"kilendirmeleri tutarl de&ildir.94 Misyr nikhna bakld&nda kurulu"u srasnda taraarn rzas, velinin izni (ki misyr nikhta veliye merkezi bir rol bien mezhep gr"nn uyguland& lkelerde ortaya km"tr), "a-hitler, mehir; evlili&in i"leyi"i srasnda talak vb. hkmler; sonlanmasn-da miras, iddet gibi sonulara sayg aynen kabullenilmektedir. Hepsinden nemlisi gerek bir evlilik niyeti mevcuttur. Burada sadece kadnn baz ki"i-sel ve mali haklarndan fera&at sz konusudur. Hatta Sud Arabistan $er Mahkeme kadlarndan bazlar o&u kere akit belgesinde bu "artlarn yer almad&n, taraarn bunlar aralarnda konu"tuklarn ifade etmektedir.95 Bu ynyle misyr nikh, cinsel hazzn hedeendi&i muta nikhndan, talakla bo"anm" kadn bo"ayan kocaya helal klma amacyla akdedilen ve formaliteden ibaret bulunan hlle nikhndan ayrlmaktadr. Muta nikh ile ilgili ok ak bir yasak vardr96 ve Caferler d"nda bu nikha cevaz ve-ren yoktur.97 Hlle nikh konusunda98 ise Hz. Peygamberin laneti vardr.99 Buna gre misyrn hlle ve muta ile ili"kilendirilmesi tutarl de&ildir.

Misyr nikh ile ilgili olarak klasik fkh telakkisine paralel iki nem-li bak" sz konusudur. Bunlardan birisi akdin btn "artlarn ta"makla birlikte evlilik esnasnda kadnn baz haklarndan vazgemesinin hibir an-lamnn olmayaca&dr. nk bu haklar ancak akdin kurulu"undan sonra ortaya kacaktr. Dolaysyla henz kocann zimmetinde sabit olmam" bir bortan mstakbel e"in onu ibras ya da mevcut olmayan bir haktan e"in fera&atnn herhangi bir anlam yoktur100 ve evlilik bu "artlarla birlikte ku-rulursa "art yok hkmndedir ve kadn bu haklara evlilik akdiyle birlikte sahiptir, kocasndan talep edebilir. Bu anlay"a gre akit sahih olarak do-94 sme el-A$kar, s. 239-240, 247.95 Abdlmelik el-Mutlak, ez-Zevcl-urf, s. 318.96 !bn Eb "eybe, el-Musannef (n$r. Muhammed Avvme), Beyrut 1427/2006, IX, 299; Mslim, Nikh, 21; !bn Mce, Nikh, 44; Drim, Nikh, 16; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, III, 406; Sahhu $bn Hibbn bi-ter-tbi $bn Balabn (n$r. "uayb el-Arnat), Beyrut 1418/1997, IX, 455; Eb Avne, el-Msned, Beyrut, ts. (Drul-Marife), III, 30; Beyhak, es-Snenl-kbr (n$r. M. Abdlkadir Ata), Beyrut 1414/1994, VII, 330-331. 97 Muta nikh ile ilgili geni$ kapsaml bir ara$trma iin bk. Saffet Kse, Caferlikte Muta ve Ona Kar$ Snn Duru$, Marife, VIII/3, Konya 2008, s. 75-120. 98 Hlle konusunda bk. Saffet Kse, $s lm Hukukunda Kanuna Kar" Hile: Hile-i #eriyye, !stanbul 1996, s. 357-378; a.mlf., Hlle, D$A, XVIII, !stanbul 1998, s. 475-477.99 Eb Dvd, Nikh, 15; Tirmiz, Nikh, 28; Nes, Talk, 13, Znet, 25; !bn Mce, Nikh, 33.100 Ksn, Bedius-sani, Kahire 1327-28/1910, IV, 29; !bn Kudme, el-Mu!n, Beyrut 1412/1992, VII, 450; !bn Mih, el-Mbdi, Riyad 1423/2003, VII, 81.


&ar ve "art geersizdir. Bu d"nce, tarihi sre iinde ortaya kan kocann sadece gece eve gelip e"iyle beraber olmas "art ile yaplan gece evlili&i ya da gece gelmeyip sadece gndz kendisine gelmesi "artyla yaplan gndz evlili&ine (zevcn-nehriyyt vel-leyliyyt) fukahann bak"yla paralellik arzetmektedir. Bu "artlar akdin muktezasna muhalif ziyde "artlar oldu&u iin geersizdir ve akit sahihtir.

!kinci gr"e gre ise bu "artlar batldr, bu zelli&iyle akdi de batl klar. O halde ne srlen "artlar nikhn sahih bir akit olarak do&masna engeldir.

Bu nikha yneltilen ele"tirilerden birisi de onun evlilik akdinin z ve ruhuyla ba&da"mad& dolaysyla bu "ekilde olu"acak ailenin hem e"ler, hem de do&acak ocuklar asndan Kurn ve snnetin ngrd& meveddet ve rahmet merkezli scak yuva ortam olu"turmayaca& ynndedir. zellik-le kocann huzur, kadnn da kocasnn kendisine ba&ll&n istedi&i dikka-te alnrsa bu nikhla aile ba&larnn gl "ekilde kurulamamas sebebiyle bunu temin etmeyece&i sonucu karlabilir. Yine bu adan bakld&nda daha ok ikinci ve di&er e"ler iin kullanld& anla"lan misyr nikh koca-syla mutlu olan ilk e"in huzurunu karaca& iin ailede kalc sorunlara yol aabilir. Bu sebeple misyr nikhn kullanarak gizlice evlenenlerin bulun-du&u bilinmektedir.

Misyr nikhnn sosyolojik anlamda ortaya karaca& olumsuz sonularndan birisi de kadnlar arasnda snfsal ayrma sebep olmasdr. zellikle zengin ya da belli mesleki becerisi bulunan kadnlara byle bir "ans do&arken ayn imkna sahip olmayan kadnlarn ma&dur olmas sz konusu olabilecektir. Bu ise Kurn ve snnetin ruhuna aykr bir husustur.

Misyr nikhna ahlaki anlamda yneltilebilecek nemli bir ele"tiri de sz konusu olabilir. Bir "ahsn kendi haline brakld&nda yapmayaca& bir "eye iinde bulundu&u "artlarn zorlamasyla raz olmas ya da bir zaafn-dan yararlanarak istenilene raz edilmesi smrye alan en kestirme yol-dur ve bunu frsat telakki etmek ahlk anlamda kabullenilebilir bir durum de&ildir. !ster istemez bu smr zihniyeti kurumsalla"abilir. Muhammed Abdlga#r e"-$erf in dedi&i gibi bu durumda misyar nikh, aile sorumlu-lu&u ta"mak istemeyen, evlili&i cinsel tatmin arac olarak gren s arzu-larna yenik d"m" zayf ki"ilikli insanlarn "erlik ss verdikleri yeni bir bidat halini de alabilir.101 Bu tr hususlarda gl ahlk kontrol mekaniz-malarnn olu"turulmas zorunludur. Zaten ahlk arka plan olmayan bir kuraldan sonu almak da mmkn de&ildir. zellikle zaafn en gl oldu-&u sahada bu konu daha da nem kazanmaktadr. Konu hakknda benzeri bir durum iin Hz. Peygamberin satm akdiyle ilgili bir uyars mevcuttur.

101 sme el-A$kar, Msteceddt fkhiyye, s. 252-253.

31Misyr Nikh

Bir hadisinde herhangi bir sknt sebebiyle maln satmak zorunda kalan birisinin iinde bulundu&u olumsuz "artlardan yararlanarak de&erinden daha ucuz bir fiyata satn alnmaya al"lmasn yasaklamaktadr.102 E&er ka-dn kocasnn zorlamasndan ok kendi gnl rzasyla kabullenmi" olmas halinde bu tr "artlarda byle bir nikhn cevaznda bir sorun grlmeye-bilir. Ancak psikolojik yaps dikkate alnd&nda kadnn bu nikha gnl ho"nutlu&uyla raz olaca&n sylemek istisnai haller iin mmkn olabilir. Mesela anne-babasna bakmak ve onlarla birlikte oturmak zorunda kalan bir kadnn byle bir talebi makuldr ve bunun koca tarafndan kabul bir fedakrlk olarak bile de&erlendirilebilir.

Misyrn, nikhn ruhu ile rt"meyen sonuca sebep olabilecek belki de en nemli yn ocuklarn i dnyas zerindeki olumsuz etkileridir. Bu noktada iki husus dikkati ekmektedir. Birincisi mevcut "artlarn ocuklara kar" ilgide baba ihmalini beraberinde getirmesidir. Kocann birden fazla evlili&inden do&an ocuklarnn yeterli ilgiden mahrum kalmas sebebiyle psikolojik sorunlar ya"amas gl bir ihtimaldir. Modern psikiyatri ihmali pasif "iddet olarak kabul etmektedir. Hz. Peygamberin ocu$u olan onun-la ocukla"sn103 hadisi bu konuda nemli bir uyardr. zellikle zamann olduka yo&un ya"ayan bu gnn insan iin bu ikaz daha da anlamldr. Misyr nikhyla sadece belli zamanlarda evine gelen bir babann ocu&u zerinde nasl bir etkisinin olaca&, onun ruh ve beden sa&l&n ilgilendiren hususlarda, e&itimi ve &retimi ile alakal konularda ne kadar onun ihtiya-larn kar"layabilece&i, hayata nasl hazrlayaca& konusu tart"maya ak bir husustur.

!kincisi de gerek birinci e"ten gerekse misyrla evlenmi" e"lerden do-&an ocuklarn ayrmclk hissetmesidir. Babann bu konuda herhangi bir farkl davran" iinde olmasndan daha ok ocuklarn byle bir hisse kapl-m" olmasn nemsemek gerekir. Hz. Ysuf ve Bnyamini babalar Yak-bun kendilerinden daha ok sevdi&ini d"nen karde"lerinin onun ba"na neler getirdiklerini Kurn- Kerm ders karlacak bir ibret vesikas olarak anlatmaktadr.104 Hz. Peygamberin: Bir pckle bile olsa o cuklarnz ara-snda ayrmclk yapmayn105 hadisi konun zn olduka net bir biimde ifade etmektedir. Kurn ve Snnetin bu uyarlarn anne-babalar dikkate al-mak zorundadrlar. Bu adan misyar nikhnn sorunlu oldu&unu sylemek mmkndr. zellikle babasnn ilk e"iyle ayn haklara sahip olmayan bir

102 Eb Dvd, Buy, 25; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, I, 116; Azmbd, Avnul-Mabd, Medne 1388/1969, IX, 236; Mnv, Feyzl-Kadr, Beyrut 1415/1994, VI, 430. 103 bk. Suyt, el-Cmius-sa!r, Beyrut 1415/1994, VI, 271; Mnv, Feyzl-Kadr, Beyrut 1415/1994, VI, 271.104 Ysuf (12), 7-18.105 !bn Abdirrezzk, Eb Bekir b. Hemmm es-Sann, el-Musannef (n$r. Habburrahman el-Azmi), Beyrut 1390-92/1970-72, IX, 99-100, nr. 16501.


annenin ocu&u olmann ya da belli srelerde ancak babayla birlikte ola-bilmenin getirdi&i ruh haliyle di&er ortaklarnn yani karde"lerinin bir ay-rcal&a sahip oldu&unu d"necek bir ocu&un bu hali nemli bir problem olarak aileyi skntya sokabilir.

Buraya kadar misyr nikhna olumsuz bak"ta etkili olabilecek se-bepleri irdelemeye al"tk. Olumlu olabilecek taraarna da bakarak fkh terazisinde ikisini tartmaya al"alm.

Misyr nikhnn zn olu"turan en temel zellik olan kadnn baz mali ve "ahs haklardan vazgemesi hususundaki tart"may "u "ekilde de-&erlendirmek mmkndr. Nafaka ve skn karnn evlilikle elde etti&i mali haklar grubundandr. Mali ykmllkler mutlaka borlusunun yerine getirmesi gereken bir vecibe de&ildir. Borluya niybeten eda edilebilece-&i gibi teberru kabilinden bir ba"kas tarafndan da ifa edilebilir. Kadnn bu evsafta yer alan ihtiyalarn kocas yerine kendisi de kar"layabilir. Buna bir engel yoktur. Dahas kadnn zengin olup kocasnn fakir olmas duru-munda masraar karsnn kar"lamasnda da herhangi bir engel yoktur. Bu tr mali haklardan fera&at ya da onlarn ba&"lanmas caizdir. Nafaka gibi mali haklar sabit olduktan sonra ibrasnn caiz oldu&u konusunda ittifak vardr.106 Nitekim kadnn mehrini kocasna ba&"layabilece&i ayetle sabittir.107 Bu haklarn akdin sonucunda do&mu" olmas ba"langcnda vazgeilmesini engelleyen bir durum olmamaldr. Nitekim Ahmed b. Hanbelden mezhe-bin baskn gr"n temsil etmese de bu ynde bir fikir nakledilmektedir. Ancak o, kadnn bu "arttan ruc edebilece&ini belirtir.108

Ba"langta baz haklarn ba&"lanmas ya da onlardan vazgeilmesi bir anlamda akitle do&acak haklardan fera&at vaadine benzemektedir. Do-&acak borcun denmesinin vaat edilmesi ya da "arta ba&l olarak alacakl tarafndan vazgeilmesi, sonucu de&i"tirecek bir husus de&ildir. Ayn durum kasmda (kocasnn kendisiyle geceleme hakk) da mevcuttur. Kasm, ksas, "uf a ve muhayyerlik gibi ki"isel haklar grubuna girenler, ilgili ki"ilerden za-rar kaldrmak amacyla me"ru klnm"tr. Bu haklardan fera&at, zararn bu-lunmad& anlamna gelir. Kadnn kasmdan tamamen ya da ksmen kendi rzasyla fera&at etmesi mmkndr. Bunun caiz oldu&u konusunda !slm hukukular arasnda gr" birli&i vardr.109 Dolaysyla Hz. Sevdenin Hz. Peygamberle geceleme nbetini Hz. i"eye devretmesi bu konuda delildir. Bunun yannda ilke olarak kocann talk yetkisini e"ine tefvz etmesi de caizdir ve bu konuda da fukaha arasnda ittifak vardr.110 Burada haklardan 106 Hseyin Ahmed Semure, Mskttn-nefektiz-zevciyye, Mecelletl-Buhsil-fkhiyye el-musra, XV/58, Riyad 1424/2003, s. 100-101.107 Nisa (4), 4.108 !bn Kudme, VII, 450.109 el-Mevsatl-fkhiyye, Kasm beynez-zevct md.110 el-Mevsatl-fkhiyye, Tefvz md.

33Misyr Nikh

fera&atn sabit olmadan beyan edilmesi akde ziyde "arttan daha ok vaad anlamnda de&erlendirilebilir ve subtu kat olarak ortaya kacak bir hak ve yetkinin do&masnn sonrasnda tasarruf olarak grlebilir.

Burada en nemli hususlardan birisi de imkn yerinde olan ve na-faka ile skn hakkndan fera&at etmi" olan kadnn daha sonra mali dze-ninin bozulmas sebebiyle zor durumda kalmas halinde kocasndan fera&at etti&i haklarn talep edip edemeyece&i meselesidir. Burada "unu sylemek mmkndr. Bu nikhn caiz grlmesi halinde kadnn imknlar yerinde oldu&u srece verdi&i sze sadk kalmas esastr. !slam hukukunun szle"-melerde beklenmeyen haller ve mcbir sebepleri dikkate alm" oldu&una baklrsa mali durumunun bozulmas halinde kadnn bu haklar yeniden do&acak ve koca bunlarla ykml hale gelecektir.

Sonu olarak misyrn ortaya k"nda istisn kabilinden bir takm sebeplerin etkili oldu&u anla"lmaktadr. zellikle erkeklerden gelen bu tr tekliere kadnlarn bir takm "artlarn zorlamas sebebiyle scak baktklar anla"lmaktadr. Dolaysyla bu nikha ilke olarak cevaz vermek yerine onu bu tr sebeplere ve "artlara ba&l olarak de&erlendirmek gerekir. ncelikle ideal anlamda nikhn ruhuna pek uygun gzkmeyen bu tr evlili&in ortaya kmasnda etkin olan sebeplerin ortadan kaldrlmas iin aba sarf etmek lazmdr. zel zaruret halleri d"nda byle bir nikhla evlilik yapmaktan kanmann, yaygnla"masn nleyici tedbirlerin alnmasnn daha isabetli olaca&n belirtmeliyiz. Bu konuda en temel esas zel durumlara ba&l olarak misyra izin verilmemesi halinde ortaya kacak zarar, izin verilmesinden daha fazla olacak ise iki fesd teruz ettikte eha& irtikb ile azamnn a-resine baklr ya da ehven-i "erreyn ihtiyr olunur111 kaideleri gere&ince onun cevazna hkmedilebilir. Nitekim Sud Arabistanda bu nikhn ortaya k-"na en temel sebep evde kalm" kzlar ile dul kadnlarn saysnda meydana gelen art"lar oldu&u belirtilmektedir.112 Ama bir azimet hkm olarak kabul edilmesi !slm hukukunun ruhuna aykr gzkmektedir. Zira makalenin birinci blmnde anlatlan Kurn- Kermin kar-koca iin ngrd& btnle"me byle bir nikhla gerekle"memektedir. Buna gre misyr ni-khna izin verildi&i durumlarda da az yukarda yer verilen olumsuzluklarn olu"mamas iin gerekli tedbirleri ele almak gerekir.

111 Mecelle, md. 28-29.112 Abdlmelik el-Mutlak, ez-Zevcl-urf, s. 320.

A!LE KURUMUNUN N!KH A"AMASIYLA !LG!L! FIKH SORUNLARI

Prof. Dr. Nihat DALGIN*

Nikh aamasndaki sorunlar ailevi sorunlar iin birer tohum mesabesindedir. Bu aamann sorunsuz gemesi aile hayatndaki mutluluk iin nem arz etmektedir. Bu aamadaki sorunlar ikiye ayrarak ele almak mmkndr. Bunlardan birisi; nikhn artlaryla ilgili olanlar ki, unlardr: Kzn istemedii biriyle evlendirilmesi, velisinden izinsiz evlenmesi, elerin birbirlerine denk olmamas, erkein einden habersiz ikinci evlilik yapmas, farkl dinden bir kimse ile evlenmek, nikhn tescil ettirilmemesi ve imam nikhyla yetinilmesi. Nikhn maksadyla ilgili sorunlar ise; baka maksatlar gerekletirmek dncesiyle nikhlanmak, ergen olmam ocuklar evlendirmek, nianllk dneminde iletiimi merulatrmak iin nikhlanmak.

The Judicial Problems Related to Wedding Stage in Family Establishment

Problems arisen at the wedding stage are fundamental in terms of familys potential con'icts. Experiencing no problem at this stage is an important contribution to the happiness of the family. The article deals with the problems related to wedding which can be grouped under two headings.

The "rst ones about the conditions of wedding are those; imposing unwanted marriage to girl, marriage without parents consent, unequal spouses, having second wife without "rst wifes consent, marrying anyone from di%erent religion, no o(cial wedlock but religious one only.

The second ones about the aim of wedding are those; wedding for other purposes apart from the original one, marriage of those who are out of puberty, legitimizing the communication at the stage of engagement.

******

***

slam Hukuku Aratrmalar Dergisi, sy.13, 2009, s. 35-50.

* Ondokuz Mays niversitesi !lahiyat Fakltesi

36 Prof. Dr. Nihat DALGIN

Nikh, me"ru bir evlili&in olu"mas iin gerekli oldu&u kadar, nikh a"amasnn sorunsuz bir "ekilde gemesi de aile hayatndaki mutluluk iin nem arz etmektedir. Bir ba"ka ifadeyle "unu syleyebiliriz: Nikh a"ama-sndaki sorunlar, aile hayat boyunca kabilecek di&er sorunlar iin topra&a atlm" birer tohum mesabesindedir. Bu sebeple nikh a"amasnn sorun-suzca a"lmas, evlilik srecinde kabilecek birok sorunun ba"tan yok edil-mesi anlam ta"yacaktr.

Bu makalede nikh a"amasnda olu"an sorunlar, bunlarn belli ba"l sebepleri, bu sorunlarn aile hayatnda do&urdu&u sonular ile bu sorunlu uygulamalarn dayandrld& fkh hkmler tespit edilmeye al"lacaktr.

Nikh ile ilgili sorunlar; akdin shhat "artlaryla ilgili olanlar ve ak-din maksadyla ilgili olanlar "eklinde iki ana ba"lk altnda toplamak mm-kndr:

A- N!KH AKD!N!N "ARTLARIYLA !LG!L! SORUNLARBu ba"lk altnda, nikh akdinin inikad veya shhat "artlaryla direkt

ya da dolayl olarak ilgisi bulunan sorunlar sralanacaktr.

B!R!NC! SORUN: Kzn !stemedi%i Birisiyle Evlendiril-mesi

Sebep: Bu sorunun sebepleri arasnda; velinin byle bir evlilikte kznn daha mutlu olaca&na inanmas; velinin byle bir evlilikten maddi karnn olmas veya velinin yakn akraba/sosyal evre basksna itiraz ede-memesi gsterilebilir.

Sonu: Mutsuz bir evlilik hayat. Bir yanda kocasndan kurtulmak is-teyen, kendisinin veya kocasnn lm iin dua bile eden kadn; br yanda hanmn uslandrmak iin gece gndz "iddet uygulayan, evde ve i" yerinde gergin bir koca.

Sorunlu Uygulamann Fkh Dayana%: #nanncaya kadar m"-riklerle kzlarnz nikhlamaynz 1 anlamndaki ayetleri ve Hz. Peygam-berin ; Velisiz ve iki adil "ahitsiz nikh olmaz2 "eklindeki hadisleri de-lil getirerek, velinin kzn evlili&e zorlamaya, hatta istemedi&i bir erkekle cebren evlendirmeye hakknn oldu&u anlay", veliler asndan bu sorunlu uygulamann ba"lca dayana& olarak grlebilir.

Hlbuki akitlerde taraarn rzas esas olup, taraardan birisinin rzasnn olmad& durumlarda akit ya yok hkmndedir ya da fasit olarak de&erlendirilir ve fesat sebebi ortadan kalkmad&nda akdin bozulmas zo-1 Bakara 2/221.2 Buhr, Nikh, 36; Eb Dvd, Nikh, 19.

37Aile Kurumunun Nikh Aamasyla lgili Fkh Sorunlar

runluluk arz eder. Maalesef bu ilke, nikh akdinde o&unluk tarafndan gz ard edilmi"tir.

Ayrca, dul kadnlarn evlili&i hususunda velilerin herhangi bir sz haklarnn bulunmad&, bekr kzlarn evlendirilmelerinde ise mutlaka ve-linin kzdan izin almas gerekti&i ile ilgili hadis3 farkl yorumlara kurban edilmi"tir. !krah ve cebir/zorlama altnda kylan nikhn sahih olup olma-yaca& fkh ekollerince tart"lm"sa da, velinin zorlamasnn nikha etkisi ele alnmam"tr. !lk dnem mslmanlar arasnda da sz konusu olan bu yanl" anlay"n Hz. Peygamber tarafndan onaylanmad& ile ilgili olarak "u olay dikkat ekicidir: Babasnn kendisini aile "erefini artrmak iin rzas olmad& halde amca o&lu ile evlendirdi&inden "ikyette bulunan Hizam binti Hansa isimli kza Hz. Peygamber; 'ayet mutlu de$ilsen nikhn fes-hederek evlili$e son vereyim demi"; kz ise, Hayr, rzasz evlendim ama "imdi mutluyum, maksadm babalarn kzlarn zoraki evlendirmeye hakla-rnn bulunmad&n sizin a&znzdan herkese duyurmakt "eklinde cevap vermi"tir.4

!K!NC! SORUN: Kzn Velisinden !zinsiz EvlenmesiSebep: Velisinin, kendisinin istedi&i erkekle evlenmesine msaade

etmemesi.

Sonu: Daha evlili&e ilk adm atarken, yanlarnda grmeyi hayal etti&i anne babasn d&nnde gremeyen, bu sebeple de hayal krkl& ya"ayan ve gelin olmann tadn karamayan gen kz. !leriki gnlerde olu-"acak dev ailevi sorunlarla bo&u"urken ebeveyninin deste&ini gremedi&i iin "a"rm" bir anne. Kaarak evlenmi" olmas sebebiyle ikide bir duydu-&u olumsuz szler. Ayrca, haklarnn e"i ya da di&er aile fertleri tarafndan ihlal edilmesi halinde bile bu bayan kaarak evlenmenin ezikli&i sebebiyle, kimseye "ikyet edememekte, hakkn arayamamakta, tm sorunlarn iine att& iin de ksa sre sonra girdi&i depresyondan kurtulmak amacyla ila kolik olmaktadr.

Sorunlu Uygulamann Fkh Dayana%: Bu sorunun veli aya&nn dayana&, bir nceki maddede zikredilen anlay" olsa gerektir. Sorunun kz aya&yla ilgili olarak ise; Bo"anm" kadnlar kocalaryla anla"mak istedik-lerinde onlarn geri dnmelerine, eski kocalaryla tekrar nikhlanmalarna engel olmayn "eklindeki ayeti5 delil getirerek, kadnlarn da kendilerini evlendirme zgrlklerinin bulundu&u "eklindeki anlay" zikredilebilir.6 Bu anlay" benimseyen Hanefilerin dayandklar delillerden bir di&eri ise "y-ledir: Nikh bir szle"medir, di&er szle"meleri yapmaya ehil olan kadnlar, 3 Mslim, Nikh, 66; Eb Dvd, Nikh, 26.4 Buhr, Nikh, 42; Eb Dvd, Nikh, 25.5 Bakara 2/230, 232.6 Bk. Mevsl, el-$htiyr, I, 113.


velilerine gerek kalmakszn, onlarn rzas bulunmadan da bizzat kendileri nikh szle"mesinde taraf olarak bulunabilir ve kendilerini evlendirebilir-ler.7 Buna gre; veliden habersiz, onlarn rzasn almadan, zellikle de kaa-rak evliliklerin dinen me"ru grld& bilgisine sahip olan kz, gerekti&inde kaarak da evlilik yapabilmektedir. Bu itihad benimseyenlere gre, Velisiz nikh olmaz "eklinde de&i"ik varyantlar bulunan hadisten, nikh esnasn-da velinin bulunmasnn ya da onun rzasnn alnmasnn zorunlu oldu&u de&il de, velinin bulunmasnn uygun olaca& anla"lm"tr.8

NC SORUN: E#lerin Birbirlerine Denk Olmamas Sebep: Erkekler, evlenece&i bayann kendisine hizmette kusur etme-

mesi iin kendisinden daha d"k tahsilli, kendisinden daha az maddi im-knlar olan, hatta kendisinden daha ksa boylu kadnla evlenmeyi d"n-mektedirler. Farkl alardan erke&e denk olan kadnla mutlu bir evlilik sr-drlemeyece&i anlay", bu tr evliliklerin ba"lca sebeplerindendir. Kzlar ise; d"ledikleri konforlu bir gelece&e kavu"abilmek iin gerek sosyal stat, gerekse ekonomik adan kendilerinden daha st konumda olan erkeklerle evlenmek istemektedirler. Gnmzde, evlenecek genler ve dnrler ara-sndaki denkli&e nem veren aileler bile, o&unlukla denklik kriteri olarak yalnzca zenginli&i l olarak grmektedirler.

Sonu: Mutsuz evlilikler, ekonomik olarak her "eye sahip olduklar halde mutlu olamayan e"ler. Zaten aranan denklik kriterleri e"lerin karakter yaplaryla, dnya gr"leriyle ve ya"am felsefeleriyle ilintili de&ildi. Tabir yerindeyse, evlenecek olan adaylardaki arzi zelliklerdeki denkli&e nem verilmi"ti, lazmi zelliklerdeki denklik ara"trmasna hi gidilmemi"ti.

Sorunlu Uygulamann Fkh Dayana%: Bu sorunun fkh daya-naklar arasnda; !nsanlar arasnda ayrmcl&n yaplamayaca&, zira ina-nan insanlarn Allah nezdinde tara&n di"leri gibi e"it olduklar anlay" mevcuttur. Buna gre, filan erke&i filan kza denk olmad& gerekesiyle evlenmelerinin uygun grlmemesi, !slamn getirmi" oldu&u e"itlik ilke-siyle eli"ecektir. Denklik olgusunu benimseyen limler de e"ler arasnda-ki denklikten de&il de erke&in kadna denk olmasn temel kabul etmi"-lerdir. Bu bak"n arkasnda ise, kocann sorun karan kadn her zaman bo"amaya yetkili oldu&u, mutsuz oldu&u iin bo"anmak isteyen kadnn ise bo"anabilmesinin bir hayli g oldu&u anlay" yatmaktadr. Amac-mz, ailede sorunun kmamas, bir di&er ifadeyle, sorun karma ihtimali bulunan kaynaklarn yok edilmesi oldu&una gre, tek tara de&il de ift tara olarak, evlenecek kimselerin birbirlerine denklikleri ara"trlmal-dr. Nitekim naslarda denklik kriteri her iki taraf iin de gerekli grlm"-tr. rne&in Hz. Peygamber; "eyi geciktirme; vakti geldi$inde namaz, 7 Mer#nn, el-Hidye, I, 12.8 Mer#nn, el-Hidye, I, 197.


hazr oldu$unda cenazeyi ve dengi bulundu$unda evlenecek kz derken9 erke&in kza olan denkli&ine vurgu yapm"; Kadn drt "eyi iin nikhlanr; mal iin, soyu iin, gzelli$i iin ve dindarl$ iin. Sen dindar olann se ki elin hayrla dolsun derken de10 kadnn erke&e denkli&ine vurgu yapm"tr. Hlasa, mr boyu devam edebilecek mutlu bir birliktelik iin taraarn birbirlerine denk olmalar nemlidir. Denklik olgusunun nikhn shhat "art m yoksa lzum "art olarak m grlmesi gerekti&i tart"mas bir ta-rafa; m"riklerle, kafirlerle evlenmenin yasaklanmas;11 evlenmesi mbah olan kadnlardan ve erkeklerden bahsedilirken inanm" olma, i#etli/na-muslu olma gibi vasarnn n plana kartlmas,12 ayetlerde de e"ler ara-sndaki denkli&e nem verildi&ini gstermektedir. Kanaatimizce, inanm" olmak, i#etli namuslu olmak, dindar olmak gibi denklikte kriter olarak kullanlan kavramlarn gnmz "artlarnda yeniden tanmlanmasna ih-tiya duyulmaktadr. Ayrca, denklik iin ilk dnemlerde belirlenmi" be" kalem kriterin de geli"tirilmesi gerekmektedir. Bunun iin de&i"ik ynleriyle insan incelemeyi konu edinmi" olan farkl ilim dallarndan isti-fade edilmelidir. Yaplacak kitap al"masnda, uzmanlarnca belirlenmi" ltlerle, hangi karakterdeki insann hangi karakterdeki insanla daha uyumlu, daha az sorunlu bir birliktelik olu"turma ihtimali bulundu&u ve bunun aksi durumunda do&abilecek sorunlara dikkat eken, ciddi bir "e-kilde hazrlanm" bir blmn bulunmas nemli bir hizmet olacaktr.

DRDNC SORUN: E#inden Habersiz !kinci EvlilikSebep: Bu sorunun belli ba"l sebepleri arasnda; erke&in yeni bir

evlilik yapmay d"nd& halde e"inin veya e"inin ailesinin buna msaade etmemesi; ikinci e" olmay kabul eden kadnn bunun duyulmasn isteme-mesi; mer hukukun ikinci evlili&e resmen msaade etmemesi saylabilir.

Sonu: !kinci evlilik yapt&n her iki e"inden ya da e"lerinden birin-den gizlemeye al"an, bunun duyulmamas iin akla gelmedik yalanlar sy-leyen, farkl dzenbazlklar yapan koca. E"inin kendinden habersiz olarak zerine evlendi&ini duydu&unda ne yapaca&n bilemeyen, "a"kn, onuru rencide olmu", krlm", mutsuz bir e"; te yandan bir ba"ka kadnn mut-suzlu&u zerinde mutlu bir aile yuvas kurmaya al"an ikinci e".

Birinci ve ikinci e"in rzas bulunmas halinde sz edilen sorunlar bu dzeyde olu"masa da, mer hukuk bu tr evlili&e msaade etmedi&i iin, bu sefer de ocuklarn anne babalaryla olan hukuksal ili"kilerinde ve onlar sebebiyle elde edebilecekleri sa&lk ve sosyal gvencelere ula"mada sorunlar ya"anmaktadr.

9 Tirmizi, Salt, 13; !bn Mace, Cenaiz, 17.10 Eb Dvd, Nikh, 2; Tirmiz, Nikh, 4.11 Bakara 2/ 221; Mmtehne 60/10.12 Mide 5/5.


Sorunlu Uygulamann Fkhi Dayana%: !kinci evlilik yapmak is-teyen erkek, birinci e"inin rzasn almadan, ikinci e"i olacak kadna evli olup olmad&n haber vermeden byle bir evlilik yapmasnn, bir erkek olarak en do&al hakk oldu&unu d"nmektedir. Zira !slam hukuk ekolleri, erke&in birden fazla evlenme talebini onun temel hakk olarak grmekte ve erke&in ikinci evlilik yapmasnn birinci e"in rzasna ba&l olmad&n benimsemektedirler. Nikh esnasnda kadnn, zerine kuma getirilme-mesini "art ko"mas halinde erke&in ilk e"i zerine kuma getiremeyece&i "eklindeki anlay" ise !slam toplumlarnda fazlaca taraftar bulmu" de&ildir. Teaddd-i zevctla ilgili ayette13 yer alan baz snrlamalar hukuki snrla-malar olarak de&il de etik kriterler olarak de&erlendirilmi"tir. Ancak 1924 tarihli Hukuk- Aile Kanunu Tasarsn hazrlayan komisyon, mslman bir erke&in ikinci evlilik talebini tamamen hakimin kontrolne brakm", ilgilinin neden ikinci evlili&e ihtiya duydu&u, evlenmesi halinde her iki e"inin de geimini temin etmeye gcnn yetip yetmedi&i ve birinci e"inin buna izninin bulunup bulunmad&nn tespit edilmesi sonrasnda ancak mahkemenin verece&i karar ile evlenebilece&ine, ayrca bu sre takip edil-meden kylan ikinci nikhn batl oldu&una hkmetmi"tir.14 Bu sorunun; modern hukuk sistemlerinde oldu&u gibi, !slamda da tek e"lilik esastr ve ikinci evlili&e msaade edilmemelidir "eklinde verilecek bir hkmle bir rpda sonulandrlamayaca& a"ikardr. Nitekim modern hukuklar bu anlay"ta olmalarna ra&men, fiilen birden fazla e"lilik ne do&uda ne de batda nlenebilmi"tir.

BE"!NC! SORUN: Farkl Dinden Bir Kimse !le Evlenmek Bu sorun, iinde iki sorun barndrmaktadr: Mslman bir erke&in

gayr-i mslim bir bayanla evlenmesi ve mslman bir bayann gayr-i ms-lim bir erkekle evlenmesi.

Sebep: Mslman bir erke&in gayr-i mslim bir bayanla evlenme-sinin sebepleri arasnda; gayr-i mslim bayann fiziksel gzelli&inin, sosyal statsnn veya i"inin ho"a gitmesi; ya da gayr-i mslim bir bayann msl-man olmasna vesile olarak byk sevap kazanma d"ncesi gsterilebilir.

Mslman bir bayann gayr-i mslim bir erkekle evlenme d"nce-sinin arkasnda yatan sebepler de a"a& yukar ayndr; belki bir dereceye ka-dar bu sorun iin farkl bir sebep olarak; mslman bayann ya"ad& gayr-i mslim lkede kendisiyle evlendi&inde mutlu olabilece&i mslman bir er-ke&in bulunmamas sylenebilir.

Sonu: Ya"am felsefeleri, dnya gr"leri farkl oldu&u iin, birbir-lerinde sekinet bulacak kadar yaknlk hissetmeyen kar koca. E"inin evresi

13 Nis 4/3.14 Md. 12.


tarafndan be&enilme igdsyle hareket ederek dini inan"larndan nce taviz veren ancak pe"inden vicdan azab eken, bu durumu sklkla ya"ayan kadn ya da erkek e". Kendilerine hangi tr din e&itimi verecekleri hususun-da anla"amadklar iin dini e&itimden uzak yeti"en ocuklar.

Sorunlu Uygulamann Fkh Dayana%:

Mslman erke%in gayr-i mslim bayanla evlili%i sorununun mslman tarafyla ilgili fkh dayana%; mslman erke&in gayr-i Ms-lim kadnla evlenebilece&i "eklindeki ruhsattr. Sz konusu ruhsatn kayna-&; Bugn size temiz yiyecekleri, .ve ehl-i kitaptan muhsan olan bayanlarla evlenmenizi helal kldm "eklindeki ayettir.15 Ancak bu ayetteki ruhsatla amel edebilmek iin, muhsan ifadesinin ne anlama geldi&i, msaade edilen ehl-i kitap kapsamna hangi milletlerin girdi&i, bu ruhsatn !slam diyarn-daki ehl-i kitap kadnn yannda kfr diyarnda ya"ayan mslman erkek-lerin de oralarda gayr-i Mslim bayanla evlenip evlenemeyece&i gibi birok soru cevap beklemektedir. te yandan, bu tr evlili&e msaade edilmesin-deki maksadn da ara"trlmas gerekmektedir. Bu tr uygulama kar"sn-da devlet otoritesinin bunu toplumsal maslahat gere&i denetim altna alp, uygun olmayan zamanlarda bu uygulamay askya alarak yasaklamas gibi bir hakknn bulunup bulunmad& ara"trlarak, bu soruna sa&lkl ve kalc zm retilebilecektir. Nitekim klasik dnem limlerimiz, gayr-i mslim kadnlarla evlilik hususunu, her erke&in kullanabilece&i mutlak bir ruhsat, yani mutlak bir mbah olarak grmemi"ler; biro&u bu tr evlili&i ok zel durumlarda, yani zaruret halinde ve makul ge

slam hukuku aratirmalari dergs

Documents