situasyonist enternasyonal-6.45_nopw

8/8/2019 situasyonist enternasyonal-6.45_noPW

1/190

-1-


2/190

-2-

ALTIKIRKBE YAYIN

Sitasyonist Enternasyonal

1.bask: Ekim 2008

Yayn Ynetmeni

Kaan aydaml

Dizi Ynetmeni

enol Erdoan

Kapak Tasarm

Erol Egemen

Bask

Umut Matbaaclk

(0-212) 637 04 11

ALTIKIRKBE YAYIN

Sertifika no: 10860Kadkyn yamurlu ve puslu sokaklarnda hazrlanan

bu kitap sizi uurumdan aa atabilecek gce sahip olabilir.

Herhangi bir ekilde ve zellikle izinsiz olarak iktibas edildiinde

Kadkyn o bilinen, serin ve rutubetli lneti, yllar boyunca bunu yapantakip eder, salar dklr, ryasnda srekli olarak Kadky sokaklarndan

akn akn geerek yll k intiharlarn

gerekletirmeye giden lemur srleri grr

ve derin bir yalnzla gmlr.

ALTIKIRKBE YAYIN

bir Kaybedenler Kulb tribidir.

Lise sk aydaml apt no:7 d:9 Acbadem

Tel-Fax: (0216) 346 05 79 04 78

www. altikirkbes.com.tr

[email protected]


3/190

-3-

STASYONST ENTERNASYONAL

NOT BOREDin katklarya

Jan D. Matthews

Ken Knabb

Guy Debord

Guy Bodson

Bill Brown

*Hazrlayan

enol Erdoan

Trkeletirenler

Merve Darende

Melis Oflas

Artemis Gnebakanl

ALTIKIRKBE YAYIN

Kadky


4/190

-4-


5/190

-5-

indekiler

S.ENN SUNUMU

S.EYE TEMEL GR

S.EYE MARKSST GR

STASYONZM TOPLUMU

STASYONZM NEDR

STASYONSTLERE PUNK BAKI


6/190

-6-


7/190

-7-

KISA

Ge kalmlk, hep

Aslnda Trkede ok nemli 3 Sitasyonist

metin sunuldu bize (ki bunlara ierde dipnot-

lar verildi), aznlk tarafndan nemsendi

bu metinler salt, doal olarak da satmalar on

yl buldu, sryor

Hep olduunca b filmi tadndaki lkelerdetarih, nesneletirilir ve satlr, kapitalin

mal edilir. Szde muhalif de kr alc konu-

mundadr. Bu her an enternasyonalin de ba-

na gelebilir, piyasa bunu gsteriyor.

Debordun satld bir dnyada sanrm

gsteriden bahsetmeye artk gerek yok.Blissetin dediince: Debord harbiden ld

ama akbabalar yayor. Kltr seviciliin

kular

Bu kitap neden ortaya kt: katldmz

bir Sitasyonizm zerine panelde, iki akade-

misyenin nasl zrvaladn grdkten sonra

alnan karar neticesinde ortaya kt. Enter-

nasyonalin yn halinde klliyatn bt-

nnden neredeyse bir ey anlamayacak olan in-

sanlarn nne koymak anlamszln ta kendi-

sidir. Manifestosal btne pratiksiz bugnden

bakmann samal zerine konumaya da hi


8/190

-8-

gerek yoktur. Yaplmas gerekenin ne olduu

zerine deerli insanlarn katlm ve fikir-

leriyle ksa bir yry sonrasnda alnan ka-rar uydu: nedir sorusunun net cevabnn ve-

rilmesine yaklalmas ve tam anlamyla pop

yaplanmadan uzak hap kavram dnda bir

giri sunarak; bu, nedir ortadan kaldr-

n ok ynl beslemek. Bu oldu.

Son olarak, kitabn yazarlar da evirmen-leri de eserlerinin yayn haklarn ZGR BI-

RAKMILARDIR. Bu kitabn hibir hakk mahfuz

vs deildir. Arka kapakta yer alan linkten de

isteyen indirebilir.

Bu kolektifte zevkle emek veren herkese te-

ekkr ederiz.

GOD SAVE THE T.C

Haz.


9/190

-9-

Sitasyonist Enternasyonalin

Sunumu

Trkesi

Merve Darende


10/190

-10-

Hadi bir denemeyle balayalm: Belirsiz ve anlalmaz

situasyonist kelimesini internette aratn.

MetaCrawler karlatrlan 45 referans gsterir. Magellangeri dnen 47 sonu rapor eder. Lycos 409 tane belgenin var-

ln iletir. Excite 792 tane belgenin bulunduunu bildirir.

InfoSeek ise 1,285 tane site sunar. (Saolun millet. Motorlarn-

za baylyorum!)

Her halkarda, 1957de talyada vcut bulan ve muhalif

olmak uruna ellerinden geleni yapmalarna ramen, yeleri-nin birer hret olmaya baladn anlaynca 1971de dalan,

kasten mulak ama ok etkili olan bir grup avangart sanat-

dan ve ar solcu ahsiyetten oluan Sitasyonist Enternas-

yonale (SE) hatr saylr bir ilgi vardr.

SE iin en az drt ana sunum ya da rehber oktan yazlm

ve nternete yklenmitir. (Okumakta olduunuz kitap ta bu

amala ortaya konmutur zaten.)

1) eride de okuyacanz SEye Giri adl metin. Eer

Greil Marcusun 1989 tarihli Ruj Lekesi1 (phesiz SE zerine

ngilizce yazlan en iyi eser) kitabyla ve Sitasyonistlerin Sex

Pistols, Gang of Four ve The Feederz gibi Anglo-Amerikan

punk gruplar zerindeki etkileriyle ilgileniyorsanz, bu met-

ne bavurabilirsiniz. Bu SEye giri, bir kamu skandalna yolamamak iin 1981den sonra yazlan tek deilse bile, az say-

dakilerden biridir.

2) Jamal Hannahnn Egoist Communism sitesinde yer

1 Bu eser Ayrnt Yaynlar tarafndan dilmize kazandrlm ve yaymlan-

mtr.


11/190

-11-

alan SEye dair adl kendi metni. phesiz yklenen drt

sunumun en iyisi, bu ksa deneme, SEnin mrekkep yalam

genlere, rencilere ve entelektel terklere (adamakll skcve baskc olarak alglandklar iin normalde devrimci grup-

larla ya da siyasetle hibir alakalar olmayacak insanlar) ekici

geldiini vurgular.

3) Shawn Wilburun kendi sitesinde yaynlanan SEnin

Kullanm zerine(1994) adl kendi metni. Sitasyonistlerin

(Hegelin epigramlarn parodiletirmeye niyetlenmi) tercihettii epigramatik biimde yazlm bu metin, bir nevi anti-

turizm gibi kentsel mekanlar srklemek ve reklamlar ve

dier grkemli propaganda biimlerini harap etmek gibi

Sitasyonist uygulamalarn daimi nemini vurgular.

4) Max Angern Against Sleep And Nightmare sitesinde

yaynlanan 10 Basit Admda SEyi Amak adl metni. ok

vahim bir ekilde yazlm, yanllklar ve bask hatalaryla

delik deik edilmi ve neredeyse takip etmesi imkansz olan

bu metin ak bir ekilde eletiriye cret eder ve salam ya

da adil bir tavrla tanmlamak ve aklamak iin aslnda hi

zahmete girmedii sitasyonistlerle bu suretle iini bitirir.

Aslnda bu metin son 15 yllk gidiatta Anglo-Amerikan

fanzinlerinde yaynlanan SE ile ilgili birok yaznn kalitesinigstermek asndan mkemmel bir rnektir.

Aka bellidir ki, bu drt metin Sitasyonist kelimesi

iin yaplan bir aramadaki tm hitlerin aklamasn karla-

maz. Aslna baklrsa, SEnin kurucu yelerinden biri olan, en

ok eser veren ve en etkili teorisyeni kabul edilegelmi, onun


12/190

-12-

1971de kalan son yelerinden olan Guy Deborda ilikin si-

hirli kelimeden bahseden bir hayli makale ve eletiri u anda

nternette mevcuttur. Debordun SEnin geliimindeki ebedimerkezi rolnden ve Debord SE sonras dnemde ksa ama

vurucu kitaplar yazmaya, yaynlamaya devam ettiinden,

birka tane Sitasyonist-etkili uzun metrajl film yapt iin;

Sitasyonist hareketin rencilerinin ve amatr tarihilerinin

ounun alkanl SEye ilerinden biri de Guy Debord olan

70 farkl insandan oluan bir grup muamelesi yapmaktansaDebordun hayatnn bir aral muamelesi yapmaktr. Bu ne-

denle sitasyonistlere genel baklarn ya da onlarn tantm-

larnn birou, Debordun kitaplarnn eletirilerinin, zellik-

le de 1967 tarihli bayapt Gsteri Toplumu ve onun devam

niteliindeki 1988 tarihli Gsteri Toplumu ve Yorumlar2, 1989

tarihli otobiyografisi Panegryquen iinde verilmitir.

Grne baklrsa, yeni yazlan bu Sitasyonist Enternas-

yonale giri gibi, yaklak her be ylda bir, bir makalenin

(yeniden) yazlmas ve (yeniden) yaynlanmas gerekir; zira

SEye eksiksiz bir giriin, ya da onun genel bir deerlendir-

mesinin ve eletirisinin yazlmas pek muhtemel grnmyor.

Peki neden byle? Bazlar yeni bitmi II. Dnya Savandan

sonraki dnemde sabit kalan, artk varolmayan bir grubu ek-siksiz bir ekilde zetlemek kolay olmal diye dnebilir.

Ama mesele bu deildir. Yalnzca, ne zaman yeni biri kendi

almasna nereden balamas gerektiini merak etse, her

seferinde SEye ilikin ayn eski sunumlar yeniden basmaya

2

Bu eser de Ayrnt Yaynlar tarafndan baslmtr.


13/190

-13-

devam etmek yeterli deildir. Biri, her seferinde tekrar ba-

lamak zorundadr.

Bu olaand durumun ok da kt bir ey olmayan (as-lnda dogmatizmi engelledii iin iyi bile saylabilir) varl-

nn tek aklamas, 1960larn ortalarndan beri Amerika ve

ngilteredeki yaynclarn Sitasyonist kitaplar, brorler, el

ilanlar, duvar posterleri, grafiti ve senaryolar arasnda bir

eviri dalgasna neden olmu olmalardr. (SEnin Amerikan

ve ngiliz kollar olmasna ramen, yapnn kollarnn bykounluu Avrupa lkelerine dayanmaktadr. Fransz kolu,

SEnin en ok eser veren teorisyenlerini ve yazarlarn iine

dahil ettiinden beri, Sitasyonist metinlerin ou u anda

Franszca orijinalinden ngilizceye evrilmekte ya da evril-

meyi beklemektedir.)

1981de Ken Knabb kendi Situationist International

Anthologysini yaynladnda, imdi nc basksndadr;

1983te, ufak Amerikan matbaalar Left Bank ve Black & Red,

Raoul Vaneigem'n 1967 tarihli Traite de savoir-vivre a l'usage

des jeunes generations ve Debord'un La Societe du Spectacle

adl kitaplarn yeniden bastnda ya da yeni evirilerini ya-

ynladnda; 1989da ada Sanat Enstits Sitasyonist

eserlerden oluan bir gezici sergi (Paris, Londra ve Boston)dzenlediinde ve daha nceden evrilmemi materyallerden

oluan bir sergi katalogu yaynladnda; 1992de ufak ngiliz

matbaalar Pelagian and Rebel, Guy Debordun alt filminin

her birinin senaryosunu evirip bastnda ve 1995te Keith

Sanborn Debordun en nl filmi La Societe du Spectacle

(Simar Films, 1973) iin altyazl bir eviri hazrladnda; bir


14/190

-14-

dneme almtr3.

Gn getike SE ve onun 14 yl boyunca yaptklar konu-

sunda daha fazla ey reniyoruz. Kanlmaz olarak,sitasyonistlerle ilgili en temel grlerimizin deimeleri ya

da dzeltilmeleri gereklidir ve phesiz gerekli olmaya de-

vam edecektir. Tercme edilmesi gereken Franszca yazlm

daha nemli muhtelif Sitasyonist kitaplar vardr. Ayn za-

manda gayet ilgi ekici ama hala evrilmemi Danca, Fele-

menke, Almanca, talyanca ve spanyolca pek okSitasyonist metin vardr. Ve bylece yaklak olarak, n-

mzdeki on yl iersinde bu kylara varmak iin en az birka

tane ngilizce eviri dalgas olacak.

Birka ylda bir SEye yeni bir giri yazlmasnn bir dier

sebebi de, Sitasyonist literatrn tm dier byk sanatlar

gibi, herhangi biri tarafndan, Franszcaya ya da metinlerin

kendilerine ainal olsa bile, kesin bir ekilde zetlenmek

iin fazla deneysel, deiken ve kendi iinde elikili olmas-

dr.

nemli bir ey her zaman gzden kaar. SEye dair tm

rehberler ve zetler can alc hatalar, inanlmaz ihmaller, ta-

lihsiz yanl yorumlamalar ve zayf ya da dncesizce ya-

plm deerlendirmeler yapmaya mahkum gibi grnr. ki

3 Cin-Sabotage metni, 6.45 tarafndan yaymlanmak zeredir. Ayrca2008 Tyap Sanat Fuar bnyesinde yeralmas u an planlanan Sitas-

yonist Serginin ana hazrlaycs olan 6.45, bu kapsamda Trke altyaz-lar hazrlnanan "gsteri toplumu" filmini de sanal olarak dolama so-

kacaktr.


15/190

-15-

tane SEye giriin ve artk ncsnn de yazar olarak, ne

yazk ki tecrbeme dayanarak konuuyorum.

Ama ayn zamanda kuvvetle ihtimaldir ki, yeni girileryazlmas problemi SEye ya da onun metinlerinin doasna

bal deildir. Aksine problem, kendimizi iinde bulduu-

muz toplumun deien yapsyla ve onunla olan ilikimize

bal olabilir. Greceimiz zere, Sitasyonist proje hem bat-

nn kapitalizmini hem de dounun brokratik komnizmini

tamamen ortadan kaldrp tarihte ilk defa gerek (anarist)sosyal demokrasi kurmay hedefleyen bir giriiminin balan-

gcyd. SEnin dalmasndan beri, benzeri grlmemi say-

da olay cereyan etmitir; en basitinden dnya sahnesi artk

1950li, 60l ve 70li yllarda olduu gidiatta deildir. zel-

likle Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (Tm Avrupal

uydular gibi) yklm ve kaybolup gitmitir.

Dolaysyla kapitalizm ve brokratik komnizm arasnda-

ki kresel kartlk - 1957den 1971e kadar olan dnemde siv-

ri olan- durgunlamtr. Ama kaybolmamtr: Dnyann en

kalabalk nfuslu milleti, nitekim drtte biri, hala totaliter bir

sosyalist brokrasi tarafndan ynetilmektedir. Silahl a-

tmalar jeopolitik alanda giderek daha az yer alrken, sosyo-

ekonomik alanda daha fazla yer almaya balam gibidir; rk-sal ve etnik dmanlklar da ideolojik dmanlklarn yerine

gemi gibidir. Ama uluslararas snf mcadelesi kaybolma-

mtr: Nijerya, Arnavutluk, Seul, ve Yangon4daki ii snfla-

r gnmzde youn bir mcadele vermektedirler, tm g-

4

Myanmarn bakenti.


16/190

-16-

leriyle hem onlara hkmeden askeri cuntalara hem de onlar

acmaszca smren okuluslu irketlere kar savamaktadr-

lar. Souk Sava sonras Dnemin (yani organize karmaa-nn), ortasnda kapitalizmden baka bir eyin mmkn olup

olmadn ya da hi mmkn olup olmayacan hayal etmek

olduka zordur. Buna ramen, anarist sosyal demokrasinin

ortaya k iin maddi n koullar her gn daha da olgun-

lamaktadr.

Bu nedenle, kapitalizmin gerekten ne olduuna ve naslilediine dair ak ve kesin bir tanma sahip olmay ve kapi-

talizmin tamamen ortadan kaldrlabilecei, brokratik ko-

mnizmin nlenebilecei ve anarist sosyal demokrasinin

balayabilecei somut ve etkili bir dzene sahip olmay

hereyden daha fazla isteyen bir grup anarist ve sanatdan

oluan Sitasyonist Enternasyonalin hikayesini (tekrar) an-

latma gerei hissederiz.

Sylediimiz gibi Sitasyonist Enternasyonal, ufak ama

azimli Avrupal grubun temsilcilerinin sahip olduklar ortak

noktalar ve beraber yapabilecekleri eyleri grmek iin bu-

lumalarndan bir yl sonra 1957 ylnda talyada kurulmu-

tur. Bu grup Letrist Enternasyonal (1952de kurulmutur,

Fransa kkenlidir ),IMIB5 (1953de kurulmutur, talya kken-lidir), ve COBRA (1948de kurulmutur, Kopenhag, Brksel

ve Amsterdam kkenlidir [nitekim grubun ad buradan ge-

lir].)dr. Tm bu gruplarn karakter olarak Avrupal olmas,

varoluunun ilk yl ierisinde Avrupann (Almanya ve s-

5

The International Movement for an Imaginist Bauhaus.


17/190

-17-

kandinavya) dier blmlerinde de kollar edinen Situasyonist

Enternasyonal hakknda bir hayli ey syler.

Balangtan, SE bir nevi enternasyonalistlerin enternas-yonal federasyonu- milletler, milli kimlik ve milliyetilik ile

olan balarndan tamamen kurtulup dnyada da gerekten

neler olup bittiine dair en doru betimleme ya da davurum

olmaya niyetlenmiti. (Tesadf eseri deil, gemite ve halen

dnyada gerekten neler olup bittii, genellikle belli lkelere

nceden kstlanm ileri kapitalizmle badatrlan belli ko-ullarn ve fenomenlerin enternasyonal hale getirilmesidir.)

kurucu mikro grubun yan sra oluturmak iin bir araya

geldikleri makro grubun da kastl olarak ufak(asla ayn anda

bir dzine yeden fazlasn almayarak) tutulmas gerei, bi-

ze SEnin uluslararas olduu kadar kusursuz, militan ve u

bir rgt olarak tasarlandn gsterir.

Belirlenmi enternasyonalizmin dnda LI, IMIB ve

COBRA iki eye kar derin bir sadakat ve ballk gsterdiler:

doas gerei ikisi de aslnda topik olan, ada sanat ve

radikal politika. Bu gruplarn problemi, II. Dnya Sava-

ndan yaklak on yl sonra, modern sanatn ve radikal poli-

tikann mevcut ya da geleneksel biimlerinin ok aznn (eer

varsa) telafi edilemez bir ekilde yozlam ve tkenmi olma-lar, ya da dev irketlerle, Nazizm ve Stalinizmle ibirlii ie-

risinde olmalaryd. Nereden baklrsa hem pro-kapitalist

siyasi partilerde, hem onlarn sosyalist alternatiflerinde,

hem i yerinde hem de bo vakitlerde elitler, gerekst li-

derler ve muazzam, gayri ahsi brokrasiler giderek bireyle-

rin hayatlarn daha fazla egemenlii altna alyor, denetliyor


18/190

-18-

ve mahvediyordu. topya tam anlamyla hibir yerdeydi.

Besbelli bu yldrc problemin zm mevcut biimlerin

yalnzca stnkr tamir edilmelerini reddetmek ve batanhem modern sanat hem de radikal politikay yeniden kefet-

mektir. Ama nasl? Onlar sanat ve politikann batan ele al-

nacaklar -ama gemite sklkla yaanm olan; yanl anla-

maktan, birbirleriyle olan ilikilerini denetlemeye ya da dog-

matik bir ekilde inkar etmeye kalkmaktan ziyade birbirle-

rini zenginletirecekleri ve glendirecekleri bir ekilde elealnacaklar- birleik bir projede toplamnn bir yolunu bula-

rak.

1940larn sonlarnda, genliinde Srrealist bir partizan

olan ve sanat duygusunu kaybetmemi Marksist sosyolog

Henri Lefebvre tarafndan iaret edilen yn izleyerek

Sitasyonist Enternasyonal, birleik projelerini gemile ba-

daan istekler ve beklentilerden ve szde gelimenin nesnelli-

inden ziyade gnlk hayat ile badaan istekler ve beklenti-

lere, bireylerin znelliine dayandrmtr. SEe gre hem

modern sanat hem de radikal politika; toplumun ounluu

iin burada ve imdi, bu hayatta, gn be gn uzak bir gele-

cekte, Cennette ya da Byk Devrim sonras bir dnemdedeil- heyecan verici, tatmin edici ve annda etkili olmaldr.

Her dakika vaatlerde bulunup ve yine bunlarn muhakkak

salanacan duyururken, insani zenginletirme ve memnu-

niyet vermeyi ertelemeye devam eden sanat ve politika orta-

dan kaldrlmalyd. Sitasyonistlerin harikulade olarak


19/190

-19-

adlandrdklar bu biimler, szde Gelimenin ok uzun za-

man nce modern hayattaki gnlk hayat yaayan bir cehen-

nemden ziyade bir yeryz Cenneti haline getirmek iin ge-rekli maddi n koullar rettii gereini gizlemek zere ta-

sarlanmlardr.

Ortada bunu yapacak biri ya da talip olmad iin, SE

gsteri toplumuna (modas gemi, khne ve bozulmu

olan bile isteye devam ettiren irrasyonel toplumuna) kar bir

saldr balatma zahmetini yaknda bakalarnn da katlaca-ndan gayet emin bir ekilde bizzat kendisi stlenmitir. r-

gtn kuruluundan on yldan ksa bir zaman sonra, tek ke-

limeyle SEnin hakl olduu netlik kazanmtr. Sosyal devrim

hem cazip hem de mmknd ve hala yledir.

Sitasyonist Enternasyonalin yeleri, hayallerinde can-

landrdklar sanat ve politikann yeni karmasn (mesela sos-

yal hayatn yeni biimlerini) belirten eitli isimler ve ifadeler-

le kagelmilerdir. Bu belirtmelerin en nemlisi, SEnin der-

gisinin ilk saysnda niter bir evrenin ve olaylarn bir oyu-

nunun kolektif rgt tarafndan somut ve kastl bir ekilde

yaplandrlan bir hayat an olarak tanmlayaca

varedilmi durum idi. Sitasyonist ismi bu merkezi ve

henz kastl olarak mulak kavramdan gelmitir. BirSitasyonist durumlarn yaplandrmasyla uraan, du-

rumlarn ina edilmelerinin teorik ya da pratik eylemiyle ili-

kisi olan ve ayn zamanda SEnin de bir yesi olan kimsedir.

Bylelikle temel ve dolaysyla retken bir belirsizlik yara-

tlr: Sitasyonistler olmasna ramen, sitasyonizm diye


20/190

-20-

bir ey yoktur SEnin deyiiyle mevcut gereklerin yorum-

lanmas doktrini yoktur, renilecek ve tekrarlanacak bir

dogma yoktur -zira gerekten Yirminci Yzyla uygun du-rumlar daha ina edilmemitir. Byle durumlar, birileri onla-

rn yorumlarndan bir dogma ya da doktrin karmadan EV-

VEL ina edilmeliydi. Sitasyonizm diye bir ey olmad

iin, SE, dergisinin ilk saysnda; sitasyonizm kavramnn

besbelli anti-sitasyonistler tarafndan icat edildiini deklare

etmitir. Ama eer sitasyonizm dncesinden bile vazge-ersek,durumlarn ina edilmesi teorisinden nasl bahsede-

biliriz ki? Ortada ne teorisi olabilir?

Belki de gerekten ina edilmi bir durumun somut bir r-

nei meseleyi aydnlatmaya yardmc olabilirdi. Ama bu, ta-

mamen SEnin problemiydi (ve en byk gcyd, zira bu

problem SEnin 15 yllk gidiattaki deien koullara uyum

salamasna izin vermitir): birok tarihi rnek bulabilecek

olmasna ramen, SE hibir zaman ideal bir ina edilen du-

rumun gerekten ne olduu konusunda tam bir anlamaya

varmamtr. Neticede de SE yelerinin durumunu belirle-

memi, organizasyon bir btn halinde ina ile ilgilenmitir.

Ama bu gerein eyleme bir engel tekil etmesine izin ver-

mektense, SE ina edilmi bir duruma yol gsterebilecek hertrl geidi amtr, her ne olursa olsun.

Daha iyi anlalsn diye, dierlerinin yapt gibi, SEnin

tarihinin farkl aamadan olutuunu varsayalm.(Bu var-

saymn Thomas F. McDonoughnun Rereading the

Situationists, Rereading Debord adl makalesinde reddedil-

diini dikkate alalm.) lk aamada (19571961 aras), rgt


21/190

-21-

yeleri kendilerini sanat ve politikann yeni karmasnn yara-

tc davurumlarna adamlardr. Bu birka yl boyunca, a-

rtc miktarda ve eitlilikte sanat bazl politik (sentetik)eserler rettiler: dergilerinin nshalar, risale, bror, albm,

teybe kaydedilmi sunumlar ve dersler, konferanslar, sergiler,

resimler, izimler, mimari model ve planlar, filmler, boykot-

lar, harikulade kltrel olaylara engel olunmas vs vs. Bu

ilk aamada, ina edilmi bir durum Amerikada perfor-

mans-gerek, insani tutkular tatmin etme amac uruna el-deki tm aralarn bir sentezi olduu lde politik olarak

radikal olan interaktif bir performans- olarak bilinen eye ak-

rabayd, sitasyonistlerin kendi olaylarnn yalnzca tm per-

formans alanlarn deil, tm evreleri kuatmalarn, dol-

durmalarn ve dntrmelerini beklemelerine ramen. Bir

baka deyile, bir durumun ina edilmesi, olduka byk bir

insan topluluunun ibirliini ve katlmn gerektiren bir

eydi.


22/190

-22-


23/190

-23-


24/190

-24-

1962 civarnda SEnin yelii ve ynetimi, ksmen rgtn

radikal politikadan ziyade avangart sanatla ilgili grnen in-

sanlar dlayp onlarla yollarn ayran kat politikasnn birsonucu olarak, ksmen de SEye katlma niyetiyle yaklaan

yeni insan tiplerinin bir sonucu olarak deimeye balad.

Kabaca ama tam olarak belirtmek gerekirse: radikal bir ekil-

de deneysel olan sanatlar initeydiler ve radikal bir ekilde

deneysel olan teorisyenler ktaydlar. Bu kopma ya da b-

lnme ylesine derindi ki, bir dzinenin yarsndan fazla d-lanm Sitasyonist (Nashistler olarak adlandrlanlar) kinci

Sitasyonist Enternasyonali kurdu. Bu ad altnda bu eski

sitasyonistler, Amsterdamdan The Situationist Times from

Amsterdam yaynlayarak birka yl boyunca aktif olmaya

devam ettiler. Ama o zamanlarda ya da son zamanlarda ans

eseri resmi olarak hi dalmayan kinci Enternasyonale ok

az ilgi gsterilmitir.

1962den 1967ye kadar devam eden (Birinci) Sitasyonist

Enternasyonalin tarihinin ikinci aamasnda; grubun vurgu-

su, eletirel gsteri teorisini gelitirmekten, sanat-bazl politik

eserler retme ynne kaymtr. Bu nedenle sitasyonistlerin

operasyon sahneleri, sergi alanlarndan, niversite amfilerine

tanmtr. 1965 ylnda SE, Strasbourg niversitesinde ko-numa yapmay amalayan nl sibernetikilere yaplan sal-

drlara destek olmutur. Ertesi yl, SE Strausborg niversite-

sindeki bir grup radikal renci sayesinde yaymlanmas

(pek de elenmeyen) renci birlii tarafndan karlanan On


25/190

-25-

the Poverty of Student Life6 kaleme almtr. Enteljensiya

arasndaki bu gerginlik dneminin doruk noktas Sitasyonist

teorinin neredeyse e zamanl iki kitabnn yaymlanmasyd:Debord'un La Societe du Spectacle ile Vaneigem'in Traite

de Savoir-vivresi. Bu eserlerde ve bu dnem boyunca SEnin

dergisinde yaynlanan makalelerde, ina edilmi bir durumun

ne olduuna dair en iyi rnek, 1871 Paris Komn, 1921

Kronstadt Ayaklanmas ya da 1956 Budapete i Konseyi

gibi, bilinen bir isyan haline gelmitir.SEnin, 1968 Maysnn banda tm Fransay haftalar bo-

yunca felce uratan ve neredeyse Fransz hkmetini deviren,

bugne kadar benzeri grlmemi genel bir yasad grevi

tetikleyen festivalimsi Paris'i igal hareketinde karlat ve

katld, 1968te geride brakt ynelim buydu. Biroklar-

nn aksine (phesiz kinci SEnin yeleri de dahil),

sitasyonistler bu dpedz anarist isyan patladnda ve

halk ele geirdiinde, gafil avlanmadlar onlar zaten 10 yl-

dan uzun bir sreden beri byle bir isyann geliini ngr-

mekteydiler. Sonu olarak, SE; Mays Olaylar sresince hzl,

gvenli ve etkili bir ekilde hareket etti; yeleri de, o andan

itibaren birok yorumcunun nemsiz, yerel ve var olmam

gibi defetmeye kararl olduu olayn nemini ak ve net birekilde grebilmilerdi. Dier taraftan, SEnin enternasyonal

devrimci hareketi diriltme konusundaki ball sarslmad

iin, isyann baarszla uramamas iin baz belirgin

Sitasyonist zelliklere sahip olmasndan baka aresi yoktu

6

6.45 tarafndan yayna hazrlamaktadr.


26/190

-26-

(Enragesin politik-poetik grafiti ve sloganlar, popler kl-

trden alnan ve yine ona kar kullanlan grntleri kulla-

nm ve gnlk hayat tarzlarnn radikal deiimi taleplerigibi).

SEnin nc aamas (1968-1971 aras) byk lde,

Mays 1968 sresince Pariste ve Fransann baka bir yerinde

yaananlar ak bir ekilde rapor etmek, belgelere dayandr-

mak ve yorumlamakla gemitir. syan stlenmelerinin ak-

lndan ve ciddiyetinden, sitasyonistler- Rene Vienet'in1968 tarihli kitab Enrages and Situationists in the

Occupations Movement da ve dergilerinin 12. oysa aslnda

son saysnda (Eyll 1969)- onun hem en malumatl hem de en

yararl hesaplarn ortaya koymulardr. Ama SE bir sonraki

admnn ne olmas gerektii konusunda emin deildi, imdi

bu ok beklenen devrim gelmiti; gerekten, yeleri bile

SEnin Maysn akabinde daha nce olduu gibi varlna

devam edip etmemesi gerektii konusunda emin deildiler.

1970 ylnn banda bu sorular zerine rgtte oylama ya-

plmtr. Yln sonunda, Raoul Vaneigem istifa etmitir ve

birok ye srekli dncelere dald iin, yani Mays

1968in yldz olma konumuyla ok fazla ilgilendiinden ih-

ra edilmitir. 1971 ylnda SEnin kalan yeleri grubu dat-maya ve kendi kiisel eylemlerini bamsz bireyler olarak

srdrmeye karar vermilerdi. Ertesi yl grup ierisinde,

SEnin sessiz ve beklenmedik dalma karar dnda her eyle

ilgili -Mays 1968 isyan, sitasyonistlerin artc gr net-

likleri, Vaneigemin istifas ve bunun getirdii sorunlar vs.-

derinlemesine analizlerin yapld The Veritable Split in the


27/190

-27-

International yaynlamtr.

Grubun dier seme haklar arasnda; kendilerini istenme-

yen nlerine altrmak ve bunu amalarna ulamak iin, yada kendilerini silahlandrmak, yeraltna inmek, terrist olmak

iin, 1970lerde Fransa, Almanya, talya, ngiltere ve Ameri-

kada birok ar solcu grubun yapt gibi, nasl kullanacak-

larn renmek vard. Ama phesiz bu seenekler sama

diye bir kenara atldlar. Kalan tek seenek hareketlerinin hi

beklenmedik bir ekilde bir anda ortaya kt yere geridnmek iin, mmkn olduunca sessiz bir ekilde ortadan

kaybolmakt. Debordun 1973 tarihli sinematik uyarlamas

La Societe du Spectacle daki SE ye veda ylesine sessizdir

ki, filmin varolma nedeninin SEnin ykseliini ve dn

kutlamak olduu gereini gzden karabilirsiniz.

Ne gemilerine taparlar ya da onu inkar ederler. 1960lara

duyulan zlemle tertemiz ve ldrlen insanlarn kanlar ta-

rafndan kirlenmemilerdir. Sitasyonistler kir zerlerine bu-

lamay denedike uzaklamay bilmilerdir, kendi kaderleri-

nin efendileridirler. Bylece bu bize, artk onlarn planlarnn

bunu yapabilecek hrsa, vizyona ve balla sahip herhangi

biri tarafndan her an yeniden srdrlebileceini gsterir.

Hal byleyken, besbelli ve kanlmaz olarak,Sitasyonist Enternasyonalin teorisini ve pratiini Ameri-

kadaki ada mcadelelere uygulamaya alan herhangi

bir toplu giriimde problemler yaanacaktr. imdi bunla-

rn en nemli drt tanesi zerinde younlaalm.


28/190

-28-

1) Sitasyonist Enternasyonal kendisini avangart bir grup

olarak rgtlemi ve ynetmitir, gerekten de, sanki bu yz-

yln pek ok avangart grubunun en sonuncusu olacak gibiy-di. Grup yeleri arasnda eitlii srdrmek konusunda mili-

tan olsa da, SE yine de devrimcilerden oluan elit bir gruptu.

Yetenekli insanlar ye yapmaya ve bir sre sonra vaatlerini

yerine getiremediklerini grnce de karmaya alyordu.

Burada problem Amerikann avangart gelenei olmayan bir

lke olmasdr. Burada bunu ok iyi beceren kltrel hareket-ler anti-elitist, kapsayc ve zamanna aittir. Ufak gruplar

ne kadar ihtiaml isimleri ya da iddial planlar olursa olsun-

Amerika gibi usuz bucaksz bir lkede kolaylkla, aslnda

rutin bir ekilde kaybolurlar. Bu nedenle, SE rnei Ameri-

kaya getirilirse ya da uyarlanrsa, mstakbel sitasyonistler

onun kapsayclnn bir sonucu olarak ne teorik ne de rgt-

sel olarak tutarsz olmayan, heterojen, tabana yaylm bir

hareket ina etmenin bir yolunu bulmak zorundadrlar.


29/190

-29-

2) Sitasyonist Enternasyonal hem devletin hem de zel

sektrn modern sanat eserlerinin sponse edilmesi , datl-

mas ve sergilenmesi iinde beraber olduu bir kltrdendomutur. Nitekim bu kltrde SEnin geri kazanma diye

adlandrd eyin yani isyan paraya dntrmenin iki yolu

vardr. Bu iki geri kazanma yolu da, savamak iin SE geli-

tike, sanatn uygulamasn (hatta saptrma, kaydrma ve

psikocorafya gibi Sitasyonist sanat tekniklerini dahi) b-

rakmay ve geri kazanmaya bal tehlikeleri yeteri kadargzetmeden uygulayanlar knamay giderek daha gerekli

bulmutur. Burada problem, Amerikada devletin hibir za-

man gerek anlamda modern sanat iinde olmamasdr; yal-

nzca zel sektr sanat yoluyla yaplan yaralayc saldrlar ve

tehlikeli talepleri geri kazanmaya alkndr. Bu nedenle, eer

Amerikan sitasyonistler olacaksa, i sanat retimine geldi-

inde geri kazanmann can alc fonksiyonunun farkndaln

da yitirmeden orijinal sitasyonistlerden daha az dogmatik

olmak zorundadrlar.


30/190

-30-

3) Sitasyonist Enternasyonal hem zel hem de brokratik

mcadele kart uzun bir anarist kar-koyu geleneinden

gelen politik kltrden domutur. Avrupa anarizmi, belir-leyici savalar kazanmam ya da baarl devrimler kart-

mam olmasna ramen, 1957 ile 1971 arasndaki dnemde,

yandalarnn da payyla aktif bir sosyal eilimde kalmtr.

Sonu olarak SE, anarizmi -her zaman uzak durmak iin u-

rat- toplumun egemen kurumlarna gre kendi pozisyo-

nunu tanmlayacak ve akla kavuturacak faktr olarakkullanabilirdi. Burada problem; Amerikann kendi geleneksel

kuralszlna ve anarist geleneine (Benjamin Tucker ve

William Godwinden Dnya Sanayi ilerine ve Dwight

MacDonalda uzanan)- ramen, allagelmi bir biimde dev-

lete kar gerekletirilen terrist iddet ile kartrlan anar-

izmden fazlasyla ve derinlemesine bir phe duymasdr. Ve

szde Amerikan sitasyonistler anarizmi, hem ar birey-

selcilerin ve hem de kendileri gibi anti-brokratik anti-

kapitalistlerin uyum iinde olabilecekleri bir ekilde tanmla-

mak ve uygulamak zorundadrlar.


31/190

-31-

4) Sitasyonist Enternasyonal etkili ii sendikalarna ve

gl bir ii hareketine sahip bir kltrden domutur. Bu

sendikalarn khnemi komnist solun hakimiyeti altnda ol-masna ramen, SE iki eye gvenmekteydi: bunlar ynetilen

yelerin snf bilinci, snf mcadelesi ve devrimci sosyalizm-

den bahsetmeye alkn olmalar ve dolaysyla SEnin yayn-

larn kolayca anlayabilecek olmalaryd; sradan sendika ye-

leri eitli komnist partiler tarafndan grevlendirilen ku-

ramsalc entelektellerin yan sra, SE yelii ya da anaristdevrimci tasarnn bamsz davurumlar iin de mkemmel

adaylard. Burada problem uydu; Amerikann neredeyse

tm byk ii sendikalar sosyalistler tarafndan kurulmu

olmalarna ramen, bu sendikalar A) on yllk toplu ii kar-

t siyasi ve ekonomik politikalardan sonra iddetli bir biimde

zayflatlmtr ve B) birka yldr srekli gerilemekte olan

organize komnist sol gruplar tarafndan daha fazla kontrol

edilmemitir; hatta uruna mcadele bile edilmemitir. Dola-

ysyla Sitasyonist olacak Amerikallar, iilerin devrimci

temalar ve retorikler konusunda alkn ve rahat olmalarna

bel balamamak zorundadrlar ve okuyucular, katlmclar,

erler ya da siper yoldalar, baka bir yerden gelmek zorunda

olanlarn hepsi iin sendikalara ve sosyalist politik partilereistemsiz ya da zorunlu bir biimde bakmak zorundadrlar.

Ama insanlarn beklentilerini bu belirli ekillerde dei-

tirmek, anarizmi benimsemek ve Marksizmin yalnzca sap-

trlm olmamas gerektiini (gnmze uyarlandnda)

ayn zamanda sonunda ekarte edilmi olduunu da kabul

etmek demektir. Burada sunulan deiiklikler yapld tak-


32/190

-32-

dirde Sitasyonist projeden geriye ne kalabileceini merak

etmeye herkesin hakk vardr. zellikle de, artk proletarya-

ya ve Stalinist partilerin hem zel hem de brokratik kapita-lizme kar etkili bir ekilde mcadele etmesini nledii hu-

suslara skca odaklanmayan bir Sitasyonist teoride ve uygu-

lamada sitasyonistlerle ilgili ne olduunu herkes sorabilir.

Cevap SEnin devrimci harekete tantrd eitli taktikler-

den ve tekniklerden baka hibir ey olacak gibi grnmek-

tedir. Bu, sitasyonistlerin aslnda stratejik dzeyde Mark-sizme; Bakuninin, Proudhonun, Blanquinin anarizmine

olduklarndan daha yakn olduklarn iddia etmeleriyle so-

nulanabilir. Bu ayn zamanda Maksizmi devrimci bir hareket

stratejisi olarak kullanan SEyi de dibe ekebilir ki onu bu ba-

taktan kurtaracak yegane ey anarizmdir. Ama bu bizi,

sitasyonistlerin yaptklarn ada Amerikaya uygulamaya

almaktan alkoymamaldr. Zamana, mekana ve koullara

uyan bir ekilde davrandmzda gerekletirebileceimiz-

den, bizi cesaretlendirmelidir.


33/190

-33-

Sitasyonist EnternasyonaleTemel Giri

Trkesi Merve Darende


34/190

-34-

Sitasyonist Enternasyonal 1957te International

Movement for an Imaginative Bauhaus, The Lettrist

International ve The London Psychogeographic Societyolarak adlandrlan birka grubun birlemesiyle oluan politik

ve sanatsal yn olan bir gruptu.

Ana felsefeleri, kendileri tarafndan niter bir evrenin ve

olaylarn bir oyununun kolektif rgt tarafndan somut ve

kastl bir ekilde ina edilen bir hayat an olarak tanmlanan

durumlarn yaratlmasyd.Onlar evreleyen gelimekte olan kapitalist dnyay b-

yk lde eletiriyorlard ve tketim mallarnn promosyo-

nuna ve bu rnlerin vaat ettii yksek hayat standardna

kar ciddi bir honutsuzluk duyuyorlard. Ana karakterler-

den biri olan Guy Debord insanlar arasndaki ilikilere hk-

meden ve toplumumuzu onun mterilerinden biri haline

getiren gnlk hayat gsterisinin yerine geen Gsteri Top-

lumu kavramn tretti.

e Internationale Situationiste dergisini yaynlayan,

arlkl olarak sanatsal yn olan bir grup olarak balayan

yap, derginin dier blmleri baka lkelerde oluturulma-

sna ramen, Pariste Renin bats olarak adlandrlan alan

civarnda toplanmtr. Belirttiimiz ve belirteceimiz gibi;Sitasyonistler tarafndan yazlan iki bayapt; Guy

Debordun Society Of The Spectacle ve Raoul Vaneigemin

The Revolution Of Everyday Lifedr.

Sitasyonistler, Paristeki Mays 1968 bakaldrlarna ka-

tlmalarna bal olarak uluslararas kt bir n edinmilerdir.


35/190

-35-

Bu Sorbonne niversitesinin igaline neden olmu ve Fran-

say da Genel Grevin eiine getirmitir. renciler cadde-

lerdeki atmalarla durumu ele geirdike, Paris duvarlarSitasyonist sloganlarla bezenmitir.

Netice itibariyle 1972de dalan SE, saysz anti-kapitalist

ve devrimci sanat grubunu ve bireyi etkilemeye devam etmi-

tir.

Aada sitasyonizmin kendi azndan kendini anlatteserlerin bir sekisini bulacaksnz.


36/190

-36-

The Situationist International

Modern Kltrde Devrim ve Kar Devrim

ncelikle, dnyann deimesi gerektiini dnyoruz.

inde kendimizi hapsedilmi hissettiimiz hayatn ve toplu-

mun en zgrletirici deiimini istiyoruz. Byle bir deii-

min uygun eylemler yoluyla mmkn olacan biliyoruz.Bizim ilgi ve alma alanmz, kltr ve geleneklerin n-

fuz blgesinde daha kolay tannabilen ama tm devrimci de-

iikliklerle karlkl iliki ierisinde uygulanmas gereken

belirli eylem aralarnn kullanm ve yenilerinin kefedilme-

sidir.

Bir toplumun kltr hem hayat rgtlemesinin muh-temel biimlerini yanstr hem de nceden fikir verir. Yaad-

mz a; dnyann daha st dzey bir rgtlenmesini talep

eden modern retim imkanlarnn geliiminin, gerisinde kalan

devrimci politik eylemin gecikmesiyle karakterize edilmi-

tir

Burjuvann d dneminde yaad elikilerden biri;

entelektel ve sanatsal tasarmn soyut ilkesine sayg gsterir-

ken, gerek tasarmlara ilk ortaya ktklarnda kar kp so-

nunda onlar smryor olmasyd. Bu, bir aznlk arasnda

belirli bir dzeyde eletirel ve deneysel bir aratrma srdr-

mesi gerektii iindir ama bu eylemi dar bir ekilde blmelere

ayrlm faydac disiplinlere ynlendirmeye ve herhangi bir


37/190

-37-

btnselci eletiri ve deneyimin nne gemeye zen gster-

mek zorundadr. Kltrn nfuz blgesinde burjuva, a-

mzda onun iin tehlikeli olan yenilik zevkini, yeni km ka-rk, rtbesi inmi ve zararsz biimler ynnde deitirmeye

alr. Kltrel aktiviteyi denetleyen ticari mekanizmalar yo-

luyla, avangart eilimler, toplumun onu destekleyebilecek

blmlerinden, genel toplumsal koullar yznden zaten k-

stlanm blmlerinden koparlmtr

Kolektif bir avangart kavram, ierdii militan ynyle, ezamanl olarak kltrde tutarl bir devrimci programn gerek-

liliine ve byle bir programn geliimine engel olan glere

kar mcadele etme gerekliliine yol aan tarihsel koullarn

son rndr. Byle gruplar eylem alanlarn, aslen devrimci

politikalar tarafndan yaratlan belli rgtsel metodlar ile de-

itirirler ve bu andan itibaren eylemleri politik bir eletiriyle

balantl olmakszn anlalamaz hale gelir.


38/190

-38-

Situasyonist Enternasyonal zerine

Bizim ana fikrimiz durumlarn ina edilmesidir, bir baka

deyile, hayatn anlk ambiyanslarnn somut bir ekilde ina

edilmesi ve onlarn daha stn bir tutkusal nitelie dnt-

rlmesidir. Srekli olarak etkileim ierisinde olan iki bilee-

nin karmak unsurlarna dayal sistematik bir mdahale ge-

litirmemiz gerekir; hayatn maddi evresi ve ona yol aan veonu radikal bir ekilde deitiren hareket tarzlar.

evre zerine eylem perspektiflerimiz bizi niter ehircilik

kavramna gtrr. niter ehircilik ncelikle, tm sanatlarn

ve tekniklerin birleik bir evre kompozisyonuna katk sala-

yan aralar olarak kullanlmasna denir. Bylesine birbiriyle

ilikili olan bir birlik, mimarinin geleneksel sanatlar zerinde-ki eski egemenliinden ya da uzmanlam teknolojinin ve

ekoloji gibi bilimsel aratrmalarn anarik ehircilie haliha-

zrda tek tk uygulanmasndan kyaslanamaz bir ekilde daha

geni kapsaml olarak tahayyl edilmelidir.

niter ehircilik, rnein, yiyecek ve iecein farkl trle-

rinin datmn olduu kadar akustik evreyi de belirlemeli-

dir. Hem yeni biimlerin tasarmn hem de mimarinin, ehir-

ciliin, iirin ve sinemann nceki biimlerinin

dtournementn iermelidir. Hakknda ok konuulan b-

tnleyici sanat, yalnzca ehircilik dzeyinde gerekletirilebi-

lir. Ama artk geleneksel estetik kategorilerinin hibirine uy-

mayabilir. niter ehircilik deneysel ehirlerinin her birinde,


39/190

-39-

bizim geici olarak klasik mahalle terimiyle belirtebilecei-

miz, belirli sayda g sahas eklinde hareket edecektir. Her

mahalle komu uyumundan farkl olarak kendine zg biruyum yakalayacaktr; ya da bunu gerekletirmemesi genel

armoniyi bozan bir sre yaratacaktr. []

Davran zerine eylemimiz, aslnda ksaca yeni bir trn

oyunlarnn kefi olarak tanmlanabilecek geleneklerdeki bir

devrimin dier arzulanan ynleriyle balantldr. En genel

ama, hayatn vasat olmayan ksmlarn geniletmek, hayatnbo anlarn mmkn olabildiince azaltmak olmaldr. Byle-

likle biri, insan hayatn niceliksel olarak arttran bir proje

olan giriimimizden, u anda aratrlan biyolojik

metodlardan daha ciddi ve gelimeleri nceden kestirileme-

yen niteliksel bir art otomatik olarak iaret eden bir giriim

olarak bahsedebilir. Situasyonist oyun, klasik oyun kavramla-

rndan rekabet esini ve gnlk hayattan kopmay kkten

bir biimde yadsmasyla ayrlr. Dier taraftan, gelecekteki

zgrlk ve oyun egemenliinin beraberinde getireceklerinin

lehine bir tavr takndn belirttii iin etik bir seimden ayr

deildir.

Bu perspektif besbelli, amzn eritii retken glerin

seviyesinden kaynaklanan bo zamanlarn srekli ve hzl ar-tna baldr. Bu ayn zamanda, gzlerimizin nnde vuku

bulan, snf mcadelesindeki nemi henz yeterince analiz

edilmemi bir sava olan, bo zaman sava gereinin tann-

masna baldr. Bu zamana dek ynetici snf, ideoloji ve

burjuvann zevklerinin artc yan rnleri ile proletaryay

sersemletmekte esiz bir ara olan bo zaman aktiviteleri iin


40/190

-40-

ok geni bir sanayi sektr gelitirerek, devrimci proletarya-

nn zorla ondan kopard bo zaman kullanmakta baarl

olmutur.Televizyonda yaynlanan ahmaklklarn bolluu muhteme-

len, Amerikan ii snfnn herhangi bir politik bilin geli-

tirmekten aciz oluundan kaynaklanr. Kolektif bask yoluyla,

kendi igc bedelinde igcnn retimi iin gerekli mini-

mumun stnde ufak bir art salayarak, proletarya yalnzca

mcadele gcn geniletmez ayn zamanda mcadele alan-n da geniletir. Bu mcadelenin yeni biimleri ok gemeden

direkt olarak ekonomik ve politik elikiler dourur. imdiye

kadar ileri endstriyel teknolojinin mcadelenin bu yeni bi-

imlerini ortaya kard tm lkelerde, devrimci propagan-

dann durmakszn onlarn stesinden geldii sylenebilir.

Altyapnn bu gerekli deiimi, yirminci yzyln eitli de-

nemeleriyle ne yazk ki kantlanm styap dzeyindeki hata-

lar ve zayflklar yznden gecikebilirdi. Bo zaman sava

cephesine yeni glerin sevki gerekir. Biz orada yerimizi ala-

caz.

Durumlarn ina edilmesi modern gsterinin kalntlarn-

dan doar. Gsterinin mutlak ilkesinin mdahale etmeme-

nin- eski dnyann yabanclamasna ne kadar bal olduu-nu grmek hi de zor deildir. Aksine, kltrdeki en yerinde

devrimci deneyler, onlar kendi hayatlarnda devrim yapmak

iin kapasitelerini kullanmaya ynlendirerek, onlar eyleme

srklemek iin gstericilerin psikolojik kimlikleriyle kahra-

manlar ayrmaya almtr. Bylelikle durum onu ina

edenler tarafndan yaanmak zere tasarlanr. Aktr olarak


41/190

-41-

deil de, yeni bir terim anlayyla, yaayanlar olarak ad-

landrlanlar tarafndan oynanan rol durmadan oalrken,

pasif ya da yalnzca ufak bir para oynayan kamu tarafn-dan oynanan rol durmakszn azalmaldr.

Poetik nesneleri ve objeleri ne yazk ki u anda ok seyrek

olduu iin en nemsizlerine bile abartlm bir duygusal

nem atfedilmekte olan oaltmalyz ve bu poetik nesnele-

rin kullanmn sklatrmak iin onlarn kullanld oyunlar

dzenlemeliyiz. Bu bizim esas itibariyle geici olan tm prog-rammzdr. Durumlarmz bir gelecekten uzak, ksa mrl

olacaktr. Gei koridorlar. Bizim tek merakmz gerek ha-

yattr; sanatn ya da baka bir eyin sreklilii ile zerre kadar

ilgilenmiyoruz. Sonsuzluk bir insann eylemleriyle balantl

olarak tasavvur edebilecei en hantal dncedir. [. . . ]


42/190

-42-

Drive7 Teorisi

Guy-Ernest Debord

En temel Sitasyonist uygulamalardan biri, eitli ortamlar

arasndaki hzl bir gei teknii olan, drivedir [sapma].

Drivelar oyunbaz-yapc bir tavr ve psikocorafik etkilerin

farkndaln ierir ve dolaysyla klasik yolculuk ya da ge-

zinti kavramlarndan epey farkldr.

Bir driveda bir veya daha fazla insan belli bir sre bo-yunca, ilikilerini, almalarn, bo zaman aktivitelerini, tm

olaan hareket ve eylem gdlerini brakrlar ve kendilerini

blgenin ekiciliine ve orada vardklar karlamalara bra-

krlar. Bu etkinlikte ans insanlarn dndnden daha

nemsiz bir unsurdur: bir drive bak asndan ehirlerin

belli blgelere giriin ya da kn iddetli bir ekilde nnegeen sabit akmlara, deimez noktalara ve vortekslere sahip

psikocorafik konturlar vardr.

Ama drive hem bu salvermeyi hem de onun zorunlu e-

likisini ierir: psikocorafik eitliliklerin olanaklarnn bilgisi

ve hesaplanmas yoluyla egemenlii. Bu son bakmdan, ekolo-

jik bilim kendisini kstlad dar sosyal alana ramen

psikocorafyaya ynla veri temin eder.

ehir ebekesindeki atlaklarn mutlak ya da greceli ka-

rakterinin, mikroiklimlerin rolnn, idari snrlarla ilikileri

farkl semtlerin ve hepsinin zerinde ekim merkezlerinin

7

Fr. sapma


43/190

-43-

baskn hareketinin ekolojik analizinden yararlanlmal ve

psikocorafik yntemler tarafndan tamamlanmaldr.

Drivein nesnel tutkusal blgesi, hem kendi mantna hemde onun toplumsal morfolojiyle8 olan ilikisine gre tanm-

lanmaldr. []

Eer drivelerde ans nemli bir rol oynarsa, bu

psikocorafik gzlem metodolojisinin hala emekleme dne-

minde olmasndan kaynaklanr. Ama ans eylemi doal ola-

rak muhafazakardr ve yeni bir ortamda her eyi bir alkanlkya da snrl sayda deikenin deiimi haline getirir. lerle-

me, ansn amalarmza daha uygun olan yeni koullar yara-

tarak egemen olduu sahalara atlm yapmak anlamna gelir.

O halde diyebiliriz ki, bir driven rastlantsall temelde

gezintininkinden ok farkldr, ama ayn zamanda driverlar

tarafndan kefedilen ilk psikocorafik ekicilikler onlar

durmakszn gerileyecekleri, yeni daimi eksenlerin evresine

sabitleme eilimi gsterebilir

Drivelardan karlan dersler, modern bir ehrin

psikocorafik eklemlenmelerinin ilk incelemelerini yapmam-

z salar. Ortam birliklerinin ve onlarn temel bileenlerinin

ve mekansal lokalizasyonlarnn kefinin tesinde; onlarn

balca gei eksenleri, klar ve savunmalar anlalmayabalanr. Psikocorafik eksensel noktalarn varlnn temel

hipotezine varlr. Aslnda bir ehrin iki blgesini ayran, ara-

larndaki fiziksel mesafeyle pek bir alakas olmayan, mesafe-

ler llr. Eski haritalarn, hava fotoraflarnn ve deneysel

8

Biim bilimi.


44/190

-44-

drivelarn yardmyla; etkilerin bu ilk aamadaki kanlmaz

kesinlii navigasyonel izelgeninkinden daha kt olmayan,

imdiye kadar eksik kalan haritalar dzenlenebilir. Tek farkartk betimleyici sabit ktalar diye bir meselenin olmamas,

deien mimari ve ehircilik diye bir meselenin olmasdr.

Gnmzde evrenin ve meskenlerin farkl birimlerinin

tam olarak snrlar izilmemitir, ama aa yukar kapsaml

ve belli belirsiz snr blgeleri tarafndan evrilmilerdir.

Drive deneyiminin ngrd en temel deiiklik, bu snrblgelerinin tamamen bastrlncaya kadar srekli olarak k-

ltlmeleridir.


45/190


46/190

-46-

balarna bavurmalarn hakl karmaz. Dtournementn

tarihi bir nemi vardr? Peki nedir bu?

Dtournement devalasyon kapasitesi tarafndan mm-kn klnan bir oyundur diye yazar Jorn, Detourned

Painting adl eserinde kltrel gemiin tm elerine yeni-

den yatrm yaplmas gerektiini ya da onlarn kaybolaca-

n syleyerek devam eder. Dolaysyla dtournement her ey-

den nce, nceki davurum rgtnn deerinin bir yads-

masdr. Sanatsal davurumun bozunumunun tarihsel d-neminde gittike daha gl bir ekilde doar ve byr. Ama

ayn zamanda saptrlabilir bloku dier topluluklar iin

malzeme olarak yeniden kullanma giriimleri daha geni bir

ina arayn, daha st dzeyde yeni bir yaratm trn ifade

eder.

SE doas gerei, nceki salt sanatsal avangardlardan fark-

l, ok zel bir hareket trdr. Kltr kapsamnda, SE bir

aratrma laboratuarna benzetilebilir ya da sz gelimi

Sitasyonist olduumuz halde henz Sitasyonist olan bir ey

yapamadmz bir partiye benzetilebilir. Bu kimse iin bir

inkar deildir. Bizler mstakbel gelecein ve kltrn parti-

zanlaryz. Sitasyonist eylem henz uygulayamadmz zel

bir zanaattr.Bu nedenle ada kltrel gereklikteki Sitasyonist ha-

reketin imzas, mevcudiyetinin ve mcadelesinin iareti (her-

hangi bir ortak tarz betimleyemediimiz iin) ncelikle

dtournementn kullanlmasdr. Saptrlm davurum kul-

lanmlarmzn rnekleri; Jornun deitirilmi resimlerini,


47/190

-47-

sayfalardaki yazlarn her yne gittii ve szck beklerinin

karlkl ilikilerinin istisnasz bir ekilde tamamlanmad

Debord ve Jornun tamamen prefabrike elerden oluankitab Mmoiresi, Constantn saptrlm heykeller projesini

ve Debordun saptrlm belgesel filmi On the Passage of a

Few Persons Through a Rather Brief Unity of Time ierir.

Bu noktada dnyann geliiminde, tm davurum biim-

leri gereklik zerindeki kontroln kaybediyor ve z-parodi

haline geliyor. Bu derginin okuyucularnn sklkla dorula-yabilecei gibi, gnmzdeki yazlarn deimez bir ekilde

bir parodi esi var. Kullanc Klavuzunun da belirttii

gibi: saptrlm elerin birikiminin baz orijinal eserleri kas-

tederek fke ya da sevin uyandrmaktan uzak durduu

parodik-ciddi bir aamann, bizim anlamsz ve unutulmu bir

orijinale olan kaytszlmz ifade edeceini ve belli bir yce-

lik sergilemekle megul olacan alglamak gerekir.

Bu parodi ve ciddiyetin birleimi, kendimizi tamamen ye-

niliki kolektif bir eylem balatmann ve srdrmenin hem

acil gerekliliiyle hem de yakn ihtimalsizliiyle kar karya

bulduumuz bir devrin -en ciddi risklerin sanat ve onun ge-

rekli yadsmas arasndaki etkileimde gizli olduu ve nemli

keif yolculuklarna alacak derecede kabiliyetsiz insanlartarafndan giriildii bir devrin-elikilerini yanstr.


48/190

-48-

STUASYONST ENTERNASYONEL

1959

niter Devrimci bir Plan Tanmlamaya dair n artlar

Kapitalizm: Kltrsz bir Toplum

5

Mevcut kltr; bir btn olarak her eylemin, hayatn her

annn, her fikrin, her davran trnn; yalnzca kendisinindnda, artk cennette olmayan, kelimenin tam anlamyla

modern dnyaya hkmeden bir topyay denemesi ve yerle-

tirmesi, yalnzca daha can skc olan baka bir yerde, bir

anlam olduu kapsamnda yabanclatrlm olarak nitelene-

bilir.

6

Atlyeden laboratuara kadar tm anlamn retim faaliye-

tini kendisi iin boaltarak kapitalizm, hayatn anlamn bo

zaman aktivitelerine yerletirmeye ve retim faaliyetlerine de

bu temele gre yeniden yn vermeye alr. retim hakim

ahlak emasnda felaket olduu iin, gerek hayat tketimde,mallarn yerinde tketiminde bulunmaldr.

Tketim dnyas aslnda herkesin ortak bir ekilde m-

kemmelletirilmesi dnyasdr, herkesin ayrlmas, yabanc-

lamas, dahil olmamas dnyasdr.


49/190

-49-

7

in dnda, gsteri insanlarn birbirleriyle iliki kurduu

egemen biimdir. nsanlar gsteri yoluyla, bilimsel ya da tek-nolojik baarlardan uluslararas siyasi nllerin planlanm

grmelerine ve mevcut ynetim biimlerine kadar yalnzca

sosyal hayatn belli genel ynleri hakknda (dzmece) bilgi

edinirler. Yaratclar ve seyirciler arasndaki iliki yalnzca

karar alanlar ve icra edenler arasndaki temel ilikinin bir

aktarmdr. Bu maddeletirilmi ve yabanclatrlm bir kl-trn ihtiyalarna mkemmel bir ekilde cevap verir: gste-

ri-seyirci ilikisi kendi iinde kapitalist dzenin sadk bir ta-

ycsdr. Tm devrimci sanatlarn belirsizlii aslnda, her-

hangi bir gsterinin devrimci ynnn her zaman elikili

olmasndan ve tm gsterilerde bulunan gerici eyle denk-

lemesinden kaynaklanr.

Bu, kapitalist toplumun kendi ileyiinin verimlilik dze-

yini arttrmak iin her eyden nce mkemmelletirme meka-

nizmasn durmakszn tasfiye etmek zorunda olmasnn ne-

denidir. Bahsedilen besbelli karmak bir mekanizmadr. Eer

temel rol kapitalist dzenin yaylmasn salamak deilse,

hal byleyken halka srf kapitalist bir lgnlkm gibi g-

zkmemelidir, toplumsal rasyonelliin paralar halinde-karl olan temsil elerini bir araya getirerek kamuyu da

iine almaldr. Tatminleri ynetici dzen tarafndan yasakla-

nanlarn tutkularn saptrmak zorundadr. rnein, modern

kitle turizmi, ehirler ve manzaralar sunar ama byle beeri

ve corafi ortamlarda yaama gibi otantik tutkular tatmin

etmek iin sunmaz; onlar saf, seri ve stnkr (insanlarn


50/190

-50-

hakknda anlar anlatarak itibar kazanabilecei) gsteriler ola-

rak sunar. Benzer ekilde, striptiz erotizmin yalnzca bir gs-

teriye indirgenmesinin en ak biimidir.

8

Sanatn evrimi ve muhafazas bu kuvvet hatlar tarafndan

idare edilmitir. Bir kutupta, sanat tamamen ve sadece kapita-

lizm tarafndan halk koullandran bir ara olarak seilmitir.

Dier kutupta ise, kapitalizm sanata daimi bir ayrcalk bah-eder: tm dier faaliyetlerin dlanmas iin bir mazeret

grevi gren (ve bylelikle ayn zamanda onu en pahal ve

prestijli stat sembol yapan) dlanm bir faaliyet olan- saf

yaratc faaliyetin ayrcaln. Ama ayn zamanda bu serbest

yaratc faaliyet iin ayrlm alan, hayattaki gereksinimleri-

miz ve iletiimin meselelerinin tam ve pratik bir ekilde ko-

numlanm olduu tek yerdir. Sanat bu bakmdan dikte edil-

mi yaama sebeplerinin yandalar ve dmanlar arasndaki

temel anlamazlklar yanstabilir. Yerlemi anlamszlk ve

ayrlma geleneksel sanat aralarnda genel krize -yaamann

alternatif yollarn denemeye ya da byle bir deneyim talep

etmeye bal bir krize- neden olur. Devrimci sanatlar, m-

dahale arsnda bulunan ve gsteriyi bozup ortadan kal-drmak iin duruma mdahale edenlerdir.


51/190

-51-

Gnlk hayatta bilinli deiiklikler iin

perspektifler

Kapitalist uygarln yerine henz bir yenisi gememitir

ama her yerde kendisine yeni dmanlar edinmeye devam

etmektedir. Devrimci hareketin bundan sonraki k, gemi

yenilgilerden alnan derslerle ve modern toplumun pratik

glerine (sosyalizmin szde topik akmlarnda eksik olan

potansiyel madde esasn imdiden kuran glere) oranlazenginletirilmi bir programla radikalletirilmitir

-kapitalizmin btncl mcadelesindeki bir sonraki giriim,

gnlk hayatn nasl kefedileceini ve farkl bir kullanmnn

nasl tasarlanabileceini bilecektir ve hemen kendisini yeni

gnlk uygulamalara, insan ilikilerinin yeni biimlerine da-

yandracaktr. (Mevcut toplumda hkm sren devrimci ha-

reket iindeki ilikilerin koruyuculuunun, belli belirsiz bir

ekilde bu toplumun bir ya da bir baka varyantnn yeniden

kurulmasna yol aacandan artk bihaber olmayarak)

Burjuvann, ykseli aamasnda dnyevi hayatn tesine

geen her eyi (cennet, sonsuzluk) acmaszca yok etmek zo-

runda kalmas gibi, devrimci proletarya da kendisini hibir

zaman, devrimci olmaktan vazgemeksizin, gemiteki ya daherhangi bir modelde sz hakk tanyamayan- gnlk haya-

tn tesine geen her eyden feragat etmek zorunda kalacak-

tr. Daha dorusu, onun tesine geme iddiasnda olan gste-

ri, tarihsel eylem ya da bildiri, liderlerin ycelii, ihtisas-

lamann gizemi, sanatn lmszl ve onun hayat d-


52/190

-52-

ndaki nemi gibi her eyden. Bir dier deyile, yneticiler

dnyasnn silahlar olarak hayatta kalm edebiyetin tm yan

rnlerden feragat etmek zorundadr.Gnlk hayattaki devrim, tarihsel (ve her tr deiime)

kar mevcut direncini krarak, imdinin gemie hkmettii

ve hayatn yaratc ynlerinin yineleyici olanlara baskn kt

koullar yaratacaktr.

Gnlk hayatn btnlnn kritii ve daimi bir yeniden

yaratm tm insanlar tarafndan doal bir eylemeye dn-meden nce, mevcut bask koullarn ortadan kaldrmak iin

bu koullar iersinde gerekletirilmelidir.

Ne devrimci grleri olan avangart bir kltrel hareket

ne de kltrn eletirisine (bu terimden toplumun, sayesinde

kendisini kendisine anlatt ve hayatn amalarn kendisine

gsterdii sanatsal ve kavramsal aralarn tmn anlayarak)

geni bir yer ayran geleneksel modeldeki bir devrimci parti

bunu baaramaz. Bu kltr ve politika paavraya dnmtr,

dolaysyla insanlarn ounun bunlara ilgi duymamas se-

bepsiz deildir. Gnlk hayatn devrimci dnm, belirsiz

bir gelecek iin ayrlmam ama kapitalizmin ve onun daya-

nlmaz taleplerinin geliimiyle -modern kleliin pekitirilme-

sinin alternatifi olmann- hemen bizden nce yerletirilmiolan, bu dnmsel metalar eklinde stoklanm olan tm

tek ynl sanatsal ifadelerin, ayn zamanda tm ihtisaslam

politikalarn, sonuna damgasn vuracaktr. Bu balangcndan

itibaren yeni bir devrimci rgt trnn grevi olacaktr.


53/190

-53-

Sitasyonistlere MarksistGiri

Jan D. Matthews

Trkesi: Artemis Gnebakanl


54/190

-54-

Kendilerine ak veya p tc see-

nekleri sunulduunda, tm lkelerin gen

insanlar p tcy setiler.

IS #1


55/190

-55-

Sitasyonist Enternasyonal (1957-1972), kaynan

avant-garde sanat geleneinden alan Paris merkezli, grece

kk fakat etkili bir gruptu. Sitasyonistler en ok radikalpolitik teorileri ve Mays 1968de Fransadaki ii ve renci

ayaklanmalar zerindeki etkileriyle bilinirler. Sitasyonist

Enternasyonal, Internationale Situationniste (IS) adl bir gazete

karyordu. Gazetenin on iki saysndan semeler, Ken Knabb

tarafndan evrilip Situationist International Anthology adyla

yaymland. ISin10

teorisini anlamak iin esas olan dier ikimetin, Guy Debordun (ISin nde gelen kuramcs) Gsteri

Toplumu ve Raoul Vaneigemin Gndelik Hayatta Devrimidir.

Debord Gsteri Toplumu hakknda: son yzylda yazlan bu

kadar nemli sosyal eletiri kitaplarnn says bulmaz

demitir. Debord muhtemelen ilk cildi Gsteri Toplumundan

tam yz yl nce, 1867de yaymlanan Marxn Kapitalini d-

nyordu. Debord alakgnlllyle tannan biri olmasa

da, kitabna aina olan biroklar, buna ben de dahilim, onun-

la ayn fikirdedir. rnein devlet kart komnist ngiliz ga-

zetesi Aufheben, bu yzyln Kapitali olmasa da, bunu iddia

edebilecek birka kitaptan biri olduunu belirtiyor. 1964te IS

#9da yer alan bir dier iddia, ok daha byktr: Bizimki,

yirminci yzyldan kma yolundaki en iyi giriimdir. Bu ma-kalede, bahsedilen son iddiann geerlilii deerlendirilecek-

tir.

10 IS: Internationale Situationniste. eviride Franszca ksaltma kul-

lanlmtr. (.n.)


56/190

-56-

ISin Birleik Devletlerdeki etkisi en ok anarist evre-

de fark edilir. Ancak, Sitasyonistler anarist deillerdi.

Debord 1968de Son tecrbelerimiz anarist teriminin yeni-den kazand karkl ortaya koyuyor, ve bence buna her

yerde kar kmalyz diye yazyordu. Sitasyonistler, dev-

let kart komnistler olarak tanmlanabilirdi: Marxtan ok

etkilenmilerdi ve anarist gelenekle uyumuyorlard, fakat

anaristlerin devlet kart durularn paylayorlard.

(Sitasyonistler, Komnist Partilerle ilikilendirildii iinkendilerine komnist demiyorlard.) Birleik Devletlerdeki

anaristlerin genellikle IS ile ilgili yanl kanlar vardr. Bun-

lardan biri, Sitasyonistlerin anlalmaz Marksist entelektel-

ler olduu ve bu yzden anaristlerin basit ve pratik fikirleri-

ni bekleyen insan kitlelerine verecek bir eyleri olmaddr.

Bu kan kulaa Marksist veya kuramsal gelen her eye

otomatik bir tepki gsteren, ve ne Marksist teori ne de anar-

ist prensipleri umursamayp kimlik politikalar ve solcu ah-

lakln tercih eden artan sayda anaristi cezbetmektedir.

Dier yanl anlamalar gsteri kavramn Debordun kapita-

lizm eletirisinden ayrmak, veya sadece ISin hayat tarz ya

da estetik ynlerine odaklanmaktan kaynaklanr.

ISi Marxla ilikisi iinde anlamak, kendi projelerini na-sl Marxn kapitalizm eletirisinin bir devam olarak deer-

lendirdiklerini grmek nemlidir (ve bu makale kesinlikle bu

noktaya odaklanacaktr). Marx, Filozoflar dnyay yalnzca

eitli biimlerde yorumlamlardr; oysa sorun onu deitirmek-

tir diye yazyordu. IS de yle diyordu: imdiye kadar filo-

zof ve sanatlar durumlar sadece yorumladlar; imdi sorun


57/190

-57-

onlar dntrmek. Sitasyonistlerin sanatn gerekletirimi

ve bastrm konusundaki fikirleri birok bakmdan Marxn

ele ald, felsefenin kuramsal gerekletirimi ve bastrmnabenzer. Sitasyonistler, Marxn kuramn canl tutarken,

Marx gibi Hegelden ilham aldlar. Hegel, Minervann [akl

tanras] baykuu kanatlarn yalnzca alacakaranlk kt-

nde aar diye yazyordu. Yani felsefe, eskimi bir yaam

biimi, hayattan bir ayrlma ve post festum bir muhakeme ge-

rektirir diyordu. Hegeli tekrarlayarak, ama temelde farkl biryaklamla Debord yle yazyordu, sanatn bykl yal-

nzca hayatn alacakaranlnda ortaya kar. IS nemsiz sa-

natlar deillerdi, ve byklklerini olduka erken ilan etti-

ler.


58/190

-58-

ISin Kuruluu ve Tarihi

Anselm Jappe, kitab Guy Debordda yle yazyor,Guy Debord, 1968de dnyay saran karkln kaynan,

1952de kendilerine Lettrist Enternasyonal diyen yoldan k-

m bir avu gen insann fazlaca iip derive adn verdikleri

sistematik gezintiler planlad birka kafe masasndan ald-

ndan emindi. Lettristler esasen Isadore Isounun evresin-

de toplanm, Dadaist ve Srrealist gelenei izleyen bir grupavant garde sanatyd. Adlarn, Isounun iiri harfe indir-

geme arzusundan almlard. Gen Debord, 1951de Cannes

Film Festivalinde Isou ve Lettristlerin gsterdii Treatise on

Slobber and Eternity11 adl filmden (seyircilerin ounun

aksine) zellikle etkilendi. Filmde grnt yoktu ve film m-

zii onomatopoeic12 iirlerden ve monologlardan oluuyordu.

Debord, daha sonra Lettristler arasnda nemli bir rol oyna-

yacakt. 1952de Hurlements en Faveur de Sade13 adl filmi yapt.

Debordun btn filmleri gibi bu film de arac eletirirken bir

mesaj veriyor: Sinema ld. Filmler artk olas deil. sterse-

niz, tartalm. Film siyah veya beyaz grntlerden oluu-

yor. eitli alntlar, Lettristler zerine gzlemler ve kuramsal

nermelerin yannda bolca sessizlik de ieriyor. 24 dakikalk

11 ng. Zevzeklik ve Sonsuzluk zerine Tez12 ng. Doal seslerin yansmasyla oluan kelimeler. Hrt, rlt vb.13 Sadedan Yana Ulumalar (Bu metne "Kadky Underground Poetix"in

99.cildinden ulaabilirsiniz, ayrca yaknda yaymlanacak olan cin-

sabotage almasnda da yer almaktadr)-Ed.


59/190

-59-

bir sessizlik ve karanlk.

Lettristler sanatn ve estetiin yerine geecek bir etkin-

lik icat eden Dada tipi kltrel sabotajla ilgiliydiler. 1950deNotre Damedaki Paskalya ayinini sabote ettiler. Bir rahibin

azn tkayp, soyup, baladlar. Onun cbbesini zerine ge-

iren eski Katolik bir Lettrist, krsye kp kardeler, Tanr

ld dedi ve Tanrnn lmnn douraca sonulardan

bahsetmeye balad. Cemaat onu lin etmeye alnca cann

kurtarmak iin polise teslim olmak zorunda kald. BazLettristlerin bir dier numaras da Charlie Chaplinin basn

toplantsn sabote etmekti. Isou bunu knad. Bu, Lettristler

arasnda bir blnmeye yol at.

Debord, ve Isoudan ayrlan bir grup 1952 Kasmnda

Lettrist Enternasyonali (LI) kurdu. Potlach adl bir gazete

kurdular. Lettristler ok ierler, uyuturucu kullanrlar ve

genelde almaktan kanrlard. Sosyal gruplar iinde bir-

den ok cinayet teebbs ve birok intihar vard. Bu dnem-

de Fransa hzl bir modernlemeye maruz kalmt ve

Lettristler tketim toplumunun bayalna svyorlard. LI,

daha sonra ISde daha grnr hale gelen rgtsel bir ciddi-

yete sahipti. yelerin kuramlarna gre yaamalar ve burjuva

toplumunu tamamen reddetmeleri bekleniyordu. 1961 tarihlibir filmde, Debord o yllarda biimlenen uzlamaz radikaliz-

min ruhunu yakalyordu: Oyunu oynamaya niyetli olmad-

m size ancak anlatabiliyorum.

IS 1957de Kuzey talyadaki Cosio dArrosciada, o-

unlukla kendisinden nceki iki avant garde grubun birle-


60/190

-60-

mesiyle kuruldu; LI ve International Movement for an

Imaginist Bauhaus (IMIB). 1960da IS, tm hogrlebilir

eserlerin kkten yetersizliine dayanan ilk sanat rgtdrdiyorlard. (Daha sonra kendilerini bir sanat rgt olarak

deerlendirmeyi tamamen braktlar.) ISde Cezayir, Belika,

ngiltere, Fransa, Almanya, Hollanda, talya ve sveten ye-

ler vard. Ulusal blmler, yllk konferanslar ve ylda bir-iki

kere Pariste yaymlanan dergi vastasyla bir arada tutulu-

yordu. Dergi sudan ucuzdu, kue kada baslyordu, kapaaltn yaldzlyd ve telif hakk yoktu.

Erken dnem IS, gnlk kapitalist rutin ve rollerden kp,

daha yksek bir tutkusal kalitede durumlar yaratmakla

ilgileniyordu. ehir planlamas ve mimariyle ilgiliydiler. e-

hirde gezintilere kp ehir ortamn yeni bir biimde

deneyimliyorlar, yaadklarn ve bulduklarn kaydediyor-

lard. Corafi evrenin (bilinli olarak dzenlenmi olsun


61/190

-61-

olmasn) bireylerin duygu ve davranlar zerindeki belirli

etkilerini inceliyor ve buna psikocorafya diyorlard. Sana-

tn gerekletirimi ve bastrmnn gerekliliine inanyorlard,ya da sanatn ayr bir yaam alan olarak bastrm ve sanatn

tutku ve gzelliinin gnlk yaamda gerekletirimi veya

ona entegrasyonuna.

1962de ISdeki politik kuramclar ve sanatlar arasn-

da bir blnme oldu. Debord sanatn blnmez bir devrimci

uygulama iinde erimesi gerektiinde srarcyd. O tarihtensonra IS artk, sanat yerine geebilecek bir etkinlik bularak

yrrlkten kaldrmaya odaklanmad. 1967de Debordun

Gsteri Toplumu ve Vaneigemin Gndelik Hayatta Devrimi

yaymland, ikisi de sitasyonist perspektiften mkemmel

modern kapitalizm eletirileri sunuyorlard.

Varl boyunca ISin ye says ortalama 10-20 arasnda

deiti. Toplamda, 16 lkeden 63 erkek ve 7 kadn, deiik

zamanlarda ISnin yesi oldular. Yarsndan ou deiik za-

manlarda kovuldu, dierlerinin ou da istifa etti. ISin 1den

5e kadar olan saylar ortaklaa, 6-9 aras ounlukla kii

tarafndan, ve 10-12. saylar ounlukla Guy Debord tarafn-

dan hazrland (kendisi bu saylara en iyiler diyordu). ISin

son konferans 1969da dzenlendi. IS, 1968 sonrasndaki yenimcadele dnemiyle baa kamyordu. 1972de resmi olarak

daldklarnda, yalnzca iki ye kalmt, Guy Debord ve

Gianfranco Sanguinetti.


62/190

-62-

ISin Kuram

ISin politik kuram Marx, Hegel, Lukacs, (konseycilik-lerini ve Sovyetler Birlii eletirilerini aldklar) Fransz Ya

Sosyalizm Ya Barbarlk grubu, (gnlk hayatn kesin bir ele-

tirisini sunan) hmanist Marksist Henri Lefebvre ve daha az

oranda Wilhelm Reich ve Nietzsche gibi eitli kiilerden etki-

lenmiti. IS her zaman eitli yazarlarda kendisine uygun

bulduklarn kullanp gerisini atmtr. Lukacs, HenriLefebvre ve Sartre gibi kiileri iddetle knadklar zamanlar

olmutur. ISin, muhtelif solcu akademisyen veya sanatlara

ve revataki fikirlerine ynelik ithamlar hep inandrcdr.


63/190

-63-

imdi, ISin temel kuramsal kavramlarndan birkan or-

taya koyacam:

1. Geri Kazanma ve Atlatma

Geri kazanma, sosyal bakaldrnn kapitalizmi devam

ettirecek ekilde ynlendirilmesidir. Geri kazanmay anlamak,

ii snf mcadelesinin nasl kontrol altnda tutulduunu veii snfnn taleplerinin nasl kapitalin stratejisiyle birletiini

anlamaktr. Geri kazanmay anlamak, bunun medya ve mo-

dern sendikalarn ana ilevi olduunu anlamaktr. Punk rock

kltrnn butiklerde satlmas geri kazanmann bir rnei-

dir. Tabii, punk rock kltrn buna tamamen aan ey,

onun hibir eye etkili bir biimde meydan okuyamamasdr.Kapitalin sadk muhalefeti olarak sol, politik geri kazanmann

ya da olaylar siyaset ve temsil alan iinde tutmann ta ken-

disidir. Atlatma, geri kazanmann tersi gibidir. maj veya fi-

kirleri kendine mal edip, asl anlamlarn baskn kltre mey-

dan okuyacak biimde deitirmektir. Bunun iyi bir rnei,

sitasyonistlerin yaygnlatrd, karakterlerin sylemesi ge-

reken cmlelerin yerine devrimci slogan ve fikirlerin yerleti-

rildii karikatrlerdir.


64/190

-64-

2. Yabanclama ve Ayrlklar

Marx, 1844 Elyazmalar nda yabanclama eletirisinisundu. Kapitalist cret-emek ilikisinin iiyi, hayatta kalmak

iin i gcn (zaman ve enerjisini) kapitaliste satmak zorun-

da braktn gzlemledi. Bu yzden alma etkinlii kendi

arzularnn ve yaratc yeteneinin bir ifadesi deil, iinin

karsna bakasnn dayatt yabanc bir yk olarak kan

zorunlu bir iti. i, cret almak iin i gcn yabanclatrr.Marxn gzlemine gre bu durum 1) iiyi emeinin rnne

yabanclatrr (nk onun akbetini belirleyemez), 2) iiyi

alma eylemine yabanclatrr (nk alma sreci kapita-

list tarafndan dikte edilir), 3) insan kendi trne yabancla-

trr (insan geliiminin belirledii doasna ve zihinsel gle-

rine), ve 4) insan insana yabanclatrr (iiler etkinliklerini

birlikte belirlemez, kapitalist bir tiran gibi onlarn zerinde-

dir).

Sitasyonistler, Marksist-Leninistlerin aksine Marxn

yabanclama teorisinden azami surette faydalandlar ve mo-

dern kapitalizm zmlemelerinin byk blmn bu kav-

ramsal temel zerine oturttular. IS unu vurguluyordu: dev-

rimci rgtlenme artk yabanclamayla, yabanclam ara-lar kullanarak mcadele edemeyeceini renmeli. nsanlara

etkinliklerini birlikte zgrce belirleme imkan vermeyen r-

gtlenme biimleri (hiyerari), yabanclam aralardr. n-

sanlar yabanc amalar veya idealler iin almaya cesaret-

lendirirler. Ya Sosyalizm Ya Barbarlk gibi, IS de emir veren-


65/190

-65-

lerle emir alanlar arasndaki ayrm yok etmek istiyordu. Ya-

banclama eletirileri, ISi tam bir yabanclam ara rne-

i olan devleti iddetle reddetmeye yneltti.IS, gsteri toplumunu da (gsteriye daha sonra deine-

ceim) bir ayrlklar sistemi olarak niteliyordu. Sitasyonist

etkisi tayanAgainst Sleep And Nightmare de yle yazlmt:

Pazar bydke, daha ok mal satmas gerekir. Bir kapita-

list, mal satmak iin insanlarn mal sadece istemelerini deil,

ona ihtiya duymalarn salamak zorundadr. Kapitalistlerdaha nce farkllamam sosyal hayat alanlarn llebilir

birimlere blerek, atomlam iileri ihtiyalarn topluluk

balantl, pazar-d ilikilerle deil, maddi yollardan kar-

lamaya zorlad. Ayr bir yaam alan olarak ekonomi, etkin-

liklerimizin gitgide daha ounu kapsayarak byrken, birbi-

rimizden ve kendi arzu ve glerimizden ayrlmz akutla-

yor. ISin, sanat ve edebiyatta tasvir edilen modern insann

yabanclam durumunu anlamak iin kuramsal bir temeli

vard. Ekonominin hayatn tamam zerindeki hakimiyetine

ancak kapitalizmin yok edilmesi son verebilir.


66/190

-66-

3. Uzmanlama ve Militanlk

Marxn belirttii gibi, snf toplumu zihinsel-fizikselolarak balayan iblmne baldr. Kapitalizm, sosyal haya-

tn gitgide daha byk alanlarnn idare ve kontrol ihtiyacn

yaratarak bu iblmn geniletir. Kapitalizm, kendisini

srdrmek iin alan bir dizi uzman (psikologlar, profesr-

ler, bilim insanlar vs.) yaratr. Genellikle uzmanlara baml

olmay biz semeyiz, sadece sistem byle kurulmutur. nsan-lar istese de istemese de, onlar temsil eden siyaseti denen

uzmanlarn saltanat bunun iyi bir rneidir. Sitasyonistler

kapitalizmin bu zelliinin sol muhalefet tarafndan nasl

yanstldn anlamt. Solcu militan rol, Sitasyonistlerin

nefret ettii ayrlklar dnyasna tamamen uyar: militan, bir

davaya inanmtr ve dierlerinin de inanmasn salamas

gerekir, bunun iin militan insanlar adna konuup onlar

iin neyin iyi olduunu syleme zorunluluunu hisseder. Sol-

cu militan, brokrat olmaya can atar. IS uzmanlama eletiri-

sinin temelde bir snf toplumu eletirisi ve komnizmin tas-

diki olduunu anlamt. Marx, Komnist bir toplumda res-

sam yoktur, olsa olsa dier etkinliklerin yannda resimle de

uraan insanlar vardr diye yazyordu.


67/190

-67-

4. znellik

Marksizm-Leninizmin nesnellik yanls diyalektikleri veirket kapitalizminin souk nesnelliinin aksine, IS bakald-

rnn znelliini, proletaryann brokratik tasarmn pasif

nesneleri deil tarihin bilinli zneleri olma yeteneini vurgu-

lad. Byk nesnel zenginliklere ve sanayilemi dnyada

iilerin eitli yeni rnler satn alabilmelerine ramen, gn-

lk hayatta artan bir znel yoksulluk vardr. IS gsteri toplu-munun sknt ve bayalna kfrediyordu. Sadece ekono-

mik mcadeleler veya politik anlamazlklara odaklanmak

yerine, kapitalist toplumda gnlk hayat tanmlayan znel

bask ve edilgenlik hislerinden bahsettiler. Vaneigem, ISin

znel, arzu ve fkesi zerine younlama eilimine rnek

oluturdu.


68/190

-68-

5. Hayatta Kalma

Dnyann proleterlemesini gzlemleyen IS, kapita-lizmin garantiledii hayatta kalmann, gerekten yaamakla

ayn ey olmadn vurgulad. znel zerinde durmasalard,

bunu bylesine nemli bulmayacaklard. Marx, cret-i iliki-

sine zg insan etkinliinin bozulmasn iddetle eletirmiti:

bu nedenle [i] bir ihtiyacn karlanmas deil, kendisi d-

ndaki ihtiyalar karlamak iin bir aratr. i, kapitalist-lerin satt rnleri almasn salayacak bir cret alr, ancak

retim zerinde hibir kontrol yoktur. Bu belki de ISin ha-

yat ve hayatta kalma kartlnn temel prensibidir. Hayat,

kiinin arzular ve yaratc yeteneinin onaydr, hayatta kal-

ma ise almak, tketmek, televizyon seyretmek vs.dir. IS

ou kez Marxn fikirlerini geniletmitir, bu da kapitalizmin

bir yzyl iindeki geliimi dnldnde tamamen gerek-

lidir.


69/190

-69-

6. deoloji

Debord Gsteri Toplumu nda Devrimci kuram imdibtn devrimci ideolojinin ezeli dmandr, ve bunun far-

kndadr diyordu. IS okurlarna Marxn bir ideoloji eletiri-

sinin olduunu, bunun ynteminin doasnda olduunu gu-

rurla hatrlatmt. Tabii ki haklydlar. Marx bu eletiriyi ay-

rntlaryla aklamasa da, eserlerinin ounda rtl biimde

bulunur, ve Alman deolojisi, Alman filozoflarn ideolojik d-nlerine bir eletiri olarak yazlmt. deoloji, baskn sos-

yal dzenin, kendi devamll iin yeniden rettii yanl

bilintir. Krallarn ilahi hakk14 yanl bilince rnek gsterile-

bilir. Irklk, Sosyal Darwinizm, Liberalizm ve lerleme, kapi-

talizmin eitli nedenlerle kulland ideolojilerdir. Kapita-

lizmde ideoloji, dncenin maddeletirilmesi veya teorinin

pratikten ayrlmas olarak ortaya kar (bu durumda teori ye

ideoloji denebilir). IS, Bolevik ideolojisinde olduu gibi ii-

nin kontrol teorisinin pratikteki uygulamasndan ayrld-

nn farkndayd. Sovyet brokrasisinin srekli hakimiyeti,

devam eden emek smrsn saklamak iin iinin kontrol

mitini, ii devleti mitini kullanmay gerektiriyordu. iler

smrlmyor, diye devam ediyordu mit, nk yaptklarher ey, kendilerini de ieren ii devletinin iyilii iindir. Bu

yzden iiler devlete kar ayaklanrlarsa, devrimin siyasi

ifadesi olan ii devletine kar savatklar iin kar-devrimci

14 ng. Divine Right of Kings. Kraln yetkisini dorudan Tanrdan aldn

savunan doktrin. (.n.)


70/190

-70-

olacaklardr. Tm ideolojilerde dinsel bir yan vardr. znel

dzeyde, ideoloji fikirlerin egemenlii gibi grnr insanlar

kendi arzularna gre hareket etmek yerine, ideolojilerinin(Tanrlarnn) ann yrtmek iin hareket eder.

imdi sitasyonistler iin en nemli olan baz Marksist

fikirlerden bahsedeceim, sonrasndaysa gsteri kavramna

ksaca deineceim. Marx kimileri ekonomi politik kuramc-

s, kimileri ekonomi politik eletirisi yapan bir kuramc; baz-

lar bir eit planl ekonomi taraftar, bazlarysa aka eko-nominin yok edilmesi taraftar olarak grmtr. Kuramsal

olarak, son iki gr daha savunulabilirdir. Ancak Marx,

Bakunin gibi siyasal katlm ve devlet iktidarn ele geirmeye

kar bir tavr almad iin, kendisini (kapitalin) devlet tara-

fndan ynetilmesini sosyalizmin z olarak gren Leninist

yoruma ak brakmtr. Bakuninin erdemi, Marksist bir par-

tinin iktidar ele geirmesinin yeni bir ynetici snfn yaratl-

masna yol aacan ngrmesiydi. Marksizm-Leninizm,

Marxn devrim projesinden ne lde ayrlr? Bu phesiz

olduka karmak bir tartmadr, bundan sz etmekteki

ama, Marx okumam (ama ondan gerekten hi mi hi ho-

lanmayan) kiilere ne kadar artc gelse de, devlet-kart

komnistlerin devleti Marxn kuramna dayanarak reddettikle-rini akla kavuturmaktr.

Diyalektik fikri, sitasyonistlerle birlikte tekrar tekrar

gndeme gelir ve bata olduka artc grnr. Anarist bir

yazar diyalektik iin yalan sylerken yakalanan bir

Marksistin bahanesi demitir. Bu kesinlikle doru olabilecei

gibi, diyalektik ayn zamanda baka eylerdir de. Szle


71/190

-71-

bakmak ikilemi zmez. Yunanca dia ikiye blnm, zt,

arpan, logos ise mantk anlamna gelir. Diyalektik, eyleri

sadece ikiye blnm olarak deil, hareket eden, etkileen vebirbirinin zddna dnen nesneler olarak gren bir akl y-

rtme biimidir. Diyalektik, hareket halinde olan eylerin bil-

gisidir. Hareket halindeki bir nesne, bulunduu yer ve gittii

yerin bileimi olduuna gre, diyalektik elikinin bilgisini

gerektirir. Diyalektik srecin aamalar olumlama, olumsuz-

lama ve olumsuzlamann olumsuzlamas olarak tanmlanabi-lir. Olumsuzlamann iki kart bamsz ve farkldr

olumsuzlamann olumsuzlamas yeni bir eit olumlamay

belirtir. Bu, bir anlamda mmkndr, nk diyalektik

boyutlu akl yrtr. Lukacsn vurgulad gibi, eylerin,

srelerin safhalar olduklar gsterilmelidir gr diyalektiin

ncldr. Debord, rencinin olgunlamas, varlnn ha-

kikatidir, diyordu. Diyalektik ayrca, eylerin hazr grnt-

lerinin arkasndaki sreleri veya altnda yatan ilikileri kav-

ramak iin, grntnn tesine bakan bir akl yrtme olarak

dnlebilir. Engels pastann kant kendisindedir deme-

di, bunun yerine pastann kant onu yiyebilmendedir de-

di.15 kincisi daha diyalektiktir nk pastayla ilgili herhangi

bir yargnn nesnel (pasta) ve znel (yemek) safhalarn kav-rar. Marx sadece tarih boyunca gerekleen snf atmasn

yazmad, bunu yazanlarn onun hareketinden bamsz olma-

dklarn da grd. Kuramn devrimci yapan, teori ve pratik

15 ng. The proof of the pudding is in the eating. Trkede Ayinesi itir

kiinin, lafa baklmaz szyle karlanabilecek bir deyim. (.n.)


72/190

-72-

arasndaki diyalektik ilikiyi anlamasyd (zellikle bkz.

Feuerbach zerine Tezler). Marx yle yazyordu: dncenin

kendini gerekletirmeye abalamas yeterli deildir; gerek-liin kendisi dnceye doru abalamaldr. ISden

Mustapha Khayati, Marxn formln gelitirdi: Kuramn

pratik karln aramas yeterli deildir; pratik de kuramn

aramaldr.

Diyalektik dncesiyle ilikili olarak btnlk, Hegel

ve Marxn yazlarnda yer alm, Lukacs tarafndan vurgu-lanm ve IS tarafndan sklkla kullanlmtr. Btnlk, ks-

men geldii dnlen anlama gelir, ama bunun yannda bir

btn ve onu oluturan paralarn diyalektik bilgisini de ie-

rir. Hegel iin btnlk Tanryd, Marx iinse belirli bir top-

lumdaki retim ilikileri. Lukacs konu zerine unlar syl-

yordu: Aklmzdaki etkileim, baka trl deimeyen nesnele-

rin etkileiminden fazlas olmaldr. . . . Nitekim tm sosyal

olgularn nesnel biimleri, birbirleriyle aralksz diyalektik

etkileimleri boyunca srekli deiir. Nesnelerin ait olduklar

btnlk iindeki ilevi kavrandka, anlalabilirlikleri de

orantl olarak artar. Bu yzden sadece diyalektik btnlk

anlay, gereklii sosyal bir sre olarak anlamamz salayabi-

lir. nk sadece bu anlay, kapitalist retim biiminin zo-runlu olarak yaratt fetiist formlar yok eder ve onlar yal-

nzca yanlsamalar olarak grebilmemizi salar (gerekli ol-

duklarnn dnlmesi, onlar daha az aldatc yapmaz).

Lukacsn bahsettii fetiist formlar, maddeletirmenin (ISin

kulland bir dier terim), veya kapitalizmin eyler arasnda-

ki ilikileri kiiletirip eyletirdii , ya da insanlar arasn-


73/190

-73-

daki ilikileri maddeletirdii srecin sonucudur. Btn bun-

lar diyalektik dncenin olaylarn basit bilgisinden ayr, ger-

ekliin bilgisini amaladn akla kavuturmaldr.Marxn ynteminin

nemli bir yan da mater-

yalizmidir. Marx

varoluun bilinci belirle-

diine, oysa bilincin

varoluu belirlemediineinanyordu. Yani, fikirler

kendilerine ait bir dn-

yada varolup, kendilerini

maddi dnyada gstermezler. Fikirler dnyadaki deneyimle-

rimiz vastasyla retilir, ve ayn dnyann bir bileeni olarak

kalrlar. Marxn, Hegelin temsil ettii idealist felsefeye y-

nelttii eletirinin z budur. Marx, 19 yanda Hegel zerine

yazd bir iirde, onun kelimeleri kartrp eytani bir kar-

maa yarattn sylyordu. Bunun sebebi ksmen Hegelin

diyalektiinin eninde sonunda tinsel glerin eseri olmasyd.

Oysa Marx, dncesinin merkezine maddi ilikileri iinde

insan koyuyordu. Marxn idealizm eletirisi, ideoloji eletiri-

siyle yakndan ilgiliydi, nk ideolojik dnce, kabul etsede etmese de, sosyal gereklii dntrecek doru bir bilin

varsaymna dayanr. Hegel, tarih, olaylarn biimi veya do-

ann imdiki gerekliiyle giyinen akldr. diye yazyordu.

Lukacs ise tersine, Marksist bir bak asyla, . . . tarih, insa-

nn hayatn ekillendiren nesnel biimlerin bitmek bilmeyen ykl-

nn yksdr. diyordu.


74/190

-74-

Kapitalizm ve Marksist kuramn anlalmas iin, kapi-

talin anlalmas esastr. yleyse, kapital nedir? Fredy

Perlman kapitali yle tanmlar: . . . hem iiler ve kapitalist-ler arasndaki sosyal ilikinin, hem bir kapitalistin sahip oldu-

u retim aralarnn, hem de bu aralar ve elle tutulamayan

deerlerin parasal karlnn ad. . . . Kapital, eylerin be-

lirli bir biimde kullanlmasn gerektiren bir sosyal ilikidir,

ayn zamanda deer birikimi srecinde bu sosyal ilikiyi do-

rudan reten eyler de kapitaldir. Marxn Grundrisse de vur-gulad gibi, kapital bir sre olarak anlalmaldr. Marxn

eitli kapital tanmlamalar vardr; sosyal bir retim iliki-

si, sre iindeki deer, bir Moloch, birikmi igc,

ve en airanesi vampir gibi, yaayan igcn emerek yaa-

yan l igc, ne kadar ok igc emerse o kadar ok ya-

ar.Aufheben kapitali yabanclam igcnn genilemesi

olarak tanmlyordu. Bu yabanclam igc, Marxn temel

kapital formlnde mal (C) olarak yer alr (para ise Mdir):

M-C-M. Para, malla (igc) deitirilir, bu da daha byk

miktarda para getirir. Sadeletirirsek, elimizde M-M vardr,

daha ok para getiren para (kulaa balbana samalk gibi

geliyor), ya da kapital, Marxn yazd gibi kendi kendini

byten deer.Marxn deer-reten igcn eletirdiini bilmek ok

nemlidir (ve birok Marksist bunu anlamaz). Kapitalist top-

lumda igc ift karakterlidir: kullanm-deeri veya kulla-

nl rnler reten bir etkinliktir, ve deer reten esiz bir

maldr. Deerin grnr biimi deiim deeridir. Deer,

deiim srecine binaen varolur ve sadece bir maln mlki-


75/190

-75-

yeti deildir. Kapitalizmde insanlar dierleriyle, onlarn sa-

hip olduu eyler (igc veya dier mallar) kendi ilerine ne

lde yararsa o kadar ekonomik iliki kurar. Sosyal ilikilerdorudan deil, eyler zerinden kurulur. Bylece, deer or-

taya kar ve igcnn rn olan maln temsil ettii soyut,

sosyal olarak zorunlu olan igc-zaman miktaryla llebi-

lir hale gelir. Deer, piyasa vastasyla dzenlenir, ama birey-

ler tarafndan deil. Kapitalist sosyal ilikiler sadece gr-

nrde deil gerekten de kiiler arasndaki maddi ilikiler veeyler arasndaki sosyal ilikilerdir. Marx kapitalizmin bu

niteliini mal fetiizmi olarak tanmlyordu. Marx mal feti-

izmini dine benzeterek aklamaya almtr: insan aklnn

rnleri, yaayan bamsz varlklar gibi grnr, birbirleriy-

le ve insanlarla ilikiye girer.

Debordun gsteri kavram, mal fetiizminin bir bii-

midir. Debord gsterinin bir grntler yn deil, daha ok

insanlar arasnda, grntler dolaysyla kurulan bir sosyal

iliki olduunu vurgulamtr. Benzer ekilde Marx da kapi-

situasyonist enternasyonal-6.45_nopw

Documents