sirnak 11/15/07 5:49 pm page 306 gÜneydo⁄u anadolu …guneydogumirasi.org/pdfs/sirnak.pdf ·...

306 G Ü N E Y D O ⁄ U A N A D O L U R E H B E R ‹

SIRNAK 11/15/07 5:49 PM Page 306

307fi I R N A K

fi›rnak

SIRNAK 11/15/07 5:49 PM Page 307

Bitki ÖrtüsüŞırnak’ın doğal bitki örtüsübozkır özelliği taşır. Kentinikliminin karasal olması bitkiörtüsü üzerinde etkili olmuştur.Dağlık alanlarda yer alanormanlar seyrektir. Orman altıbölgelerde ise kurakçıl bitkilererastlanır. Beytüşşebap veUludere civarında dağların

yüksek yerlerinde alpin çayırlarıbulunur. Bölgenin belli başlıağaç türü meşedir.


Bir bak›flta fi›rnakŞırnak, Güneydoğu Anadolu’nun güneydoğusunda, Suriye-Irak sınırında bulunur. Kentin, busınır bölgesi hariç, hemen hemen tamamı dağlarla kaplıdır. Şırnak, 2114 metre yüksekliğindekiCudi Dağı eteklerindedir. Cudi Dağı’nın tepesinde, içinde yüzlerce insanı barındıracakbüyüklükte bir mağara vardır. Bu mağara hem doğal güzelliği, hem de içinde barındırdığı tarihikalıntıları ile kentin önemli bir doğal zenginliğidir. Söylenceye göre Şırnak, tufandan sonraNuh’un oğulları tarafından yazlık şehir olarak kurulmuştur. Şehrin ilk adı Şehr-i Nuh, daha sonraŞerneh ve günümüzde de Şırnak olmuştur. Şırnak, Osmanlı yönetimi zamanında Cizre’ye bağlıbir köy iken 1913 yılında yine Siirt’e bağlı ilçe oldu. 1990 yılında il yapıldı. Şırnak büyükşehirlere göç veren kentlerimizden biridir. Halkın geçimi tarım ve hayvancılığa dayanır.

Da¤lar veAkarsularİlin neredeyse tamamına yakınbölümü Güneydoğu Torossistemine bağlı yüksekkütlelerden oluşur. Yörenin enönemli dağı Cudi Dağı’dır.Küpeli Dağı, Kelmehmet Dağı,Tanintanin Dağı, Namaz Dağı veAltın Dağlar ilin önemlidağlarıdır. Şırnak ili kuzeydengüneye ve batıdan doğuya doğruhavzalara ayrılmıştır. İltoprakları Dicle Havzası içindesayılmaktadır. Şırnak’taki bütünakarsular Dicle’nin kollarınıoluşturur. Şırnak’ın önemliakarsuları Kızılsu, Hezil veHabur çaylarıdır.

Cudi Da¤› ve Nuh Tufan› EfsanesiCudi dağı 2114 metreyüksekliğindedir; kentingüneyinde yer alır. Bazıinanışlara göre Nuh’un gemisiCudi Dağı’ndadır. Söylenceyegöre Şırnak, Nuh Tufanı’ndansonra Nuh’un oğulları tarafından

yazlık yerleşim yeri olarakkurulmuştur. Kent adı “Nuh’unŞehri” anlamına gelir. Bu sözcükşehir anlamına gelen “Şır” veNuh anlamına gelen “Nak”sözcüklerinin birleşmesindenoluşmuştur.

Şırnak’ın genel görünümü(solda). Arkada Cudi Dağıgörülüyor. Ceylani Camiişehrin en büyük camisidir(üstte).

SIRNAK 11/27/07 3:38 PM 08

309B ‹ R B A K I fi T A fi I R N A K

‹l nüfusu: 2000 y›l›nda yap›lan say›ma göre 353.197 kifli

fiehir merkezi nüfusu: 52.743Deniz seviyesinden yüksekli¤i: 1380 metre

Yüzölçümü: 7.172 kilometre kare‹lçe ve köy say›s›: 6 ilçe, 137 köy, 64 mezra

Komflu iller:Bat›da Mardin, kuzeyde Siirt,

do¤uda Hakkari, kuzeybat›da Batman,kuzeydo¤uda Van, güneyde Irak ve Suriye

K‹ML‹K KARTI

‹lçeleriCizreİslamiyet’in egemen olmasıylaşehre ada anlamına gelen Cezireadı verilmiştir. Bu isimCumhuriyet döneminde Cizreolmuştur. Söylenceye göretufandan sonra Nuh Peygamberve gemisinde bulunanlar CudiDağı’nda karaya ayak basmışlarve Cizre’ye gelip yerleşmişlerdir.

İdilİlçenin tarihi M.Ö. 2000’liyıllara kadar uzanmaktadır.1924 yılına kadar köy olan İdil,1937 yılında Mardin’e bağlı ilçeolmuştur.

Silopi1960 yılında Cizre’den ayrılarakMardin’in ilçesi olmuştur. 1990yılında da Mardin’den ayrılarakŞırnak iline bağlanmıştır.

Uludereİlçe, Uludere adını içinden geçendereden almıştır. Geçmişi M.Ö.1000’li yıllara kadar uzanır.Cumhuriyetin ilanından sonra1957 yılında ilçe yapıldı. 1990yılında çıkarılan bir kanunlaŞırnak’a bağlandı.

VadilerDicle Vadisi: Koçtepe yöresindeil sınırları içine giren vadiCizre’de Habur Vadisi ilebirleştikten sonra Suriyetopraklarına geçer. Kızılsu Vadisi: Yassı Dağı’nıngüney eteklerinden başlar. Vadidaha sonra doğuda DicleVadisi’ne açılır. Genellikle dar vedik olan vadinin orta kesimleribiraz geniştir. Behram Vadisi: Behram Vadisigüneydoğudan güneybatıyadoğru geniş bir yay çizer.Türkiye-Irak sınırında HaburVadisi’ne açılır.Habur Vadisi: NerdüşPlatosu’nun güneyindenbaşlayan bu vadi çok derindir.Beytüşşebap’tan sonra güneyyönünde uzanır ve buradan Iraktopraklarına girer.

İlin suları Dicle Nehri’ndetoplanır.

SIRNAK 11/15/07 5:50 PM Page 309


Göçerler ve yaylayaflam›Sürekli bir yerleşim yerleri olmayan, yazın serin ve suyu bolyaylalarda, kışın daha sıcak ovalarda yaşayan doğayla barışıkinsanlardır. Yaşamlarını çadırlarda geçirirler ve hayvancılıklageçimlerini sağlarlar. Hayvanları nerede doyarsa, orayagöçerler. Çocuklarının eğitimi nedeniyle göç aylarını okullarıntatil olmasına göre ayarlarlar. Göçer kadınların en önemliuğraşlarından biri kilim ve halı dokumaktır. Elde ettikleriyünleri yıkayıp, eğirip iplik haline getirdikten sonra, yaylalardayetişen çeşitli bitkilerin kökleriyle boyarlar. Oldukça zahmetlibir çalışma sonucu elde ettikleri bu ipliklerle yüzyıllardan berikendi kültürlerini halı ve kilimlere yansıtırlar. Yayla yaşamınınsonuna doğru, kışlık gereksinimleri olan hayvansal gıdalarınıhazırlarlar. Son yıllarda gerek terör, gerek ekonomik nedenlerlegöçerlerin sayısı oldukça azaldı. Göçerler, bin yıllardırsüregelen bu yaşam biçimlerini terkederek, zamanınkoşullarına uyup yerleşik olmaya başladılar.

Çağlar boyunca süregelen göçerhayatının oluşturduğu aşiretörgütlenmesi günümüzde de birölçüde etkilidir. Baba soyunabağlılık ve kan bağına dayalıakrabalıklar en belirleyiciunsurdur. Aşiretler içe dönük,kapalı bir ekonomi ve toplumsalyapıya sahiptirler.

Güneydoğu Anadolu’dayaklaşık 4 bin ailenin

göçer yaşamsürdürdüğü tahmin

ediliyor. Beş ay yayladakalan göçerler

soğuklarla birliktekışlaklara inerler.

SIRNAK 11/15/07 5:50 PM Page 310


Kuzu K›rkma ve Yayla fienli¤iYöre kültüründe önemli bir yer tutan ve binlerce kişinin katılımıyladüzenlenen kuzu kırpma şenliği ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamınen renkli ve canlı örneklerinden biridir. Bu şenliklerde giyilen yerelgiysiler, oynanan oyunlar, söylenen türküler, çevrilen kuzular, bereketinve cömertliğin sergilendiği yer sofraları yöre kültürü vemisafirperverliğinin en renkli ve zengin görüntüleridir.

Hayvanc›l›kHayvancılık, Şırnak ekonomisininen önemli gelirkaynaklarındandır.Hayvanlardan et, süt, sütürünleri, yapağı, deri ve gübreelde edilir. Yaylaların geniş yertutması ve arazi yapısınınengebeli olması nedeniyle en çokküçükbaş hayvan beslenir. Budaha çok göçerlerin işidir. Ençok kıl keçisi, koyun ve yöreyeözgü kahverengi tüylü tiftikkeçisi beslenir. Ancak, hayvanırklarının verimsizliği ya dabeslenme imkansızlıklarınedeniyle sebebiylehayvancılıktan elde edilen gelirinbüyük bölümünü canlı hayvanticareti oluşturur. Hayvancılık,ildeki giyim kuşamda ve elsanatlarında da etkilidir.

SIRNAK 11/15/07 5:50 PM Page 311


SIRNAK 11/15/07 5:50 PM Page 312


Yöresel giysileri içindeŞırnaklı kadınlar

SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 313

Yüksek dağlarla kaplı Şırnak ilietkileyici bir doğaya sahiptir.


SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 314


SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 315


Ceylani Camii

SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 316

317fi I R N A K ’ I N T A R ‹ H ‹

fiırnak kentinin, Nuh Tufanı’ndansonra Cizre’de kurulan kentle birlikteyazlık yerleşim yeri olarak kullanıldığısöylenir. Ancak Şırnak ve çevresindetespit edilen 16 adet tarihöncesiyerleşim yerinin genel olarakKalkolitik Çağ’a ait olması,bölge tarihinin daha eskiyegittiğini kanıtlar. Şırnak, M.Ö.3000’lerde Hurritopraklarındaydı. M.Ö. 2200yıllarında Babil Krallığı’nınönemli bir merkezi haline geldi;Gudiler’in başkenti Bajar Kord şehride Silopi’de kuruldu. M.Ö. 1260’lardaAsurlular, daha sonra Akadlar, M.Ö.775 yıllarında Urartular bölgeye hakimoldu. M.Ö. 625’te başlayan İrandevletlerinin hakimiyeti M.Ö. 332’deMakedonlar’ın gelişine kadar sürdü.M.Ö. 320-140 yıllarında Selevkoslar,M.Ö. 92 yılından itibaren Romalılaregemen oldu. Roma

İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıylaBizans sınırlarında kaldı. Şırnak veçevresinde 57 yılından itibarenHıristiyanlık yayılmaya başladıysa da639 yılında Hz. Ömer’in halifeliği

zamanında bölge İslam hakimiyetinegirdi. Uzun süre Emevi ve

Abbasi kontrolünde kaldı,1071 yılından sonraTürkler’in eline geçti. Budönemde Artuklular,

İnanoğulları ve SuriyeSelçukluları gibi küçük devletler

kuruldu; başta Cizre Beyi olmaküzere yerel beyler bölgede söz sahibioldu. 13. yüzyılın ikinci yarısındanitibaren Moğollar, 1400’lerin başındanitibaren Akkoyunlular’ın egemenliğinegeçti. Şırnak ve çevresinin büyük birbölümü 16. yüzyılda Osmanlıtopraklarına katılarak köy statüsündeCizre’ye bağlandı. 1913 yılında ilçestatüsünde Siirt iline bağlanan kent,1990 yılında il oldu.

fi›rnak’›n Tarihi

SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 317


SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 318

319fi I R N A K ’ I N G Ö R Ü L E C E K Y E R L E R ‹

Cami, Medrese veTürbeler Cizre Ulu CamiiNuh Peygamber CamiiMir Abdal Camii, AbdaliyeMedresesi ve Mem-u-ZinTürbesiK›rm›z› Medrese ve AhmedEl Cezeri Türbesi

KiliselerMeryem Ana Kilisesi Mor Yakup Azizevi

KalelerCizre Kalesi ve Surlar›Çaltepe Köyü HazretiSüleyman Kalesi

KöprülerYasef Köprüsü (CizreKöprüsü)Akabin (Deflt) Köprüsü Kasrik Köprüsü

Di¤er Yerler‹smail Ebul-iz El CezeriMüzesiDirheler (Dev Evleri) Finik Ören YeriBabil Ören YeriKasrik Ören YeriCudi Da¤›

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 319


SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 320


SIRNAK 11/15/07 5:51 PM Page 321


Cizre UluCamiiCizre, Da¤ Kap› Mahallesi639 yılında kiliseden camiyeçevrilmiştir. Abbasi dönemindeonarım görmüş, 1160 yılındaCizre Emiri Baz Şah’ın oğluEmir Ali Sencer tarafından çeşitlieklemeler yapılmıştır. 1156yılında yapılmış olan minaresindesırlı tuğlalar ve çiniler vardır.Ortası delik taşlar üst üstekoyulup üzerlerine kubbeleroturtularak inşa edilmiştir. Taçkapının her iki yanında üçer adetdaha giriş kapısı bulunmaktadır.Her kapının üzerinde ayet vesureler yazılıdır. Büyük demirkapısı 1983’ten beri TopkapıSarayı Müzesi’nde muhafazaaltındadır. İsmail Ebul-iz ElCezeri tarafından yapılan kapıtokmakları dünyaca meşhur biroymacılık sanatı örneğidir.

NuhPeygamberCamiiCizre, Da¤ Kap› MahallesiNuh Peygamber’in mezarı

olduğu ileri sürülen bu yerönemli bir ibadet yeridir.Orijinalinde kilise kalıntısınınüzerine yapılan eski cami dahasonra yıkılmış ve yeniden inşaedilmiştir. Bodrum katındabulunan Nuh Peygamber’inmezarı üzerinde özel ahşap oymalahit ile bir türbe vardır. Aynıkülliye içinde 12. yüzyıldayaşamış ünlü bilimadamı İsmailEbul-iz El Cezeri’nin türbesi deyer alır.

Mir AbdalCamii, AbdaliyeMedresesi veMem-u-ZinTürbesiCizre, Da¤ Kap› Mahallesi, CizreSurlar› üzerinde1437 yılında Cizre Beyi EmirAbdullah (Abdal) SeyfeddinBohti tarafından yaptırılmıştır.Şair ve yazar Ahmed Hanitarafından manzum olarakkaleme alınmış olan, 15. yüzyıldaCizre Azizan BeyliğiDönemi’nde yaşandığı söylenenaşk hikayesinin kahramanlarıMem ve Zin ile bu aşka karşıçıkan Bekir'in türbeleri caminingüney bölümü bodrumkatındadır. Üstü kubbeli, siyahbazalt taştan yapılmıştır. Medresebölümü bir mescit, iki adetöğrenci odası ve müderrisodalarından oluşur.

K›rm›z›Medrese veAhmed ElCezeri Türbesi

Cizre, Da¤ Kap› Mahallesi vefiah Mahallesi’nin kesiflti¤inoktada, sur üzerindeCizre Beyliği döneminde II. HanŞeref Bey tarafından 15. yüzyıldayaptırılmıştır. Selçuklu açıkavlulu medrese tipindedir.Cizre’ye özgü kırmızı tuğlalardanörüldüğü için Kırmızı Medreseadını almıştır. Dikdörtgenşeklindede bir avlusu vardır.Avlunun doğu, batı ve kuzeyindedershaneler, yemekhane,öğretmen lojmanları vegüneyinde mescit bulunur.Mescidin altında yazar ve şairŞeyh Ahmed El Cezeri ile Cizreemirlerine ait aile mezarlığı yeralır. 2.82 x 3.78 metreölçülerindeki mihrabı beyaztaştan yapılmıştır.

Meryem AnaKilisesi ‹dil, Merkezİdil, Hatay ve Midyat’tan sonraAnadolu’da Hıristiyanlığınyayıldığı üçüncü yerleşimbirimidir. Kilisenin temeli 57yılında atılmış ve 3 bölüm olarakinşa edilmiştir. Günümüzde birbölümü yıkılmış durumdadır.

Mor YakupAzizevi‹dil, Ö¤ündük Köyü600’lü yıllarda yapıldığısanılmaktadır. İlçedeSüryaniler’in çoğunlukta olduğudönemlerde, pazar günü yapılanayinlerde kilise yetmediğinde,buradaki cemaat tarafından kiliseyerine kullanılmıştır.

Cizre Kalesive Surlar›fiehrin kuzeyinde, Diclek›y›s›ndaKale ve surlar M.Ö. 4000yıllarında Gudi İmparatorluğuzamanında yaptırılmış, Asurlular,Babilliler, Medler, Emevi ve

7

6

5

4

3

2

1

Cizre Ulu Camii kubbe içi

Nuh Peygamber Camii minberi

Meryem Ana Kilisesi

SIRNAK 11/15/07 5:52 PM Page 322


Abbasiler dönemindeonarılmıştır. Kaledeki SeyfiyyeMedresesi Emir Seyfeddin İbnİzzeddin Bey tarafındanyaptırılmıştır. Günümüzdemihrabı hâlâ yerindedir. Kale vesurlar siyah bazalt taştan inşaedilmiştir. Bey ve saray binaları,mescit, medrese, zindan, divanve askeri kısımlar vardır. Kalenindoğusunda Dicle içinde bulunankayalar yazlık toplantı yeri olarakkullanılmıştır. İslam dönemindeKuran-ı Kerim’in tamamı surlarayazdırılmıştır. Sasani HükümdarıErdeşir Babekan dönemindeSarayburnu kapısı yaptırılıp,aslanlar ve kitabe koyulmuştur.Günümüzde sınır karakolu olarakkullanılmaktadır.

ÇaltepeKöyü HazretiSüleymanKalesiKurtalan ‹lçesi’nin 30 km.güneyi, Güçlükonak ‹lçesi,Çaltepe KöyüYöre halkı arasında SüleymanPeygamberin çok sevdiği eşiSaba Melikesi Belkıs’a armağanolarak Hısta kaplıcası ile birlikteyapıldığına inanılır. Daha önceleriSiirt sınırlarında olan kale, sondeğişikliklerle Şırnak’ınGüçlükonak İlçesi sınırlarınadahil olmuştur. Dicle ile BotanÇayı’nın birleştiği yerdedir.Nehrin yükselen sularınıengellemek amacıyla kıyıboyunca yüksek sur ve burçlarhalinde inşa edilmiştir. Kare veyarım daire planlı olan burçlar38.5 x 5.5 metre boyutlarındadır.Nehir kıyısına ulaşmayı sağlayanbir merdiveni vardır. Moloz,kırma, kesme taş ve tuğlakullanılarak inşa edilmiştir.Günümüze ancak kalıntılarıulaşabilmiştir.

YasefKöprüsü (CizreKöprüsü)Cizre, Dicle üzerinde, CizreSurlar›’na 2 km. mesafede1164 yılında Zengi Devleti’ninVeziri Cemaleddin İsfehanitarafından ikinci kez onarımyaptırıldığına dair bir kitabesi

vardır. 12 adet burç üzerinde 8gezegen kabartması bulunur.Köprünün üzerinde Ashabi-kehf(Uyuyan yatırlar) adları yazılıdır.İnsan ve hayvan figürleriylesüslüdür.

Akabin (Deflt)Köprüsü Cizre, Merkezİmameddin Zengi’nin oğluKubbeddin Mevdut Hantarafından yaptırılmıştır. FevziÇakmak Cizre’ye geldiğindeköprüyü onarıma aldırttığındanFevzi Çakmak Köprüsü olarakda anılır. Üzerinde aslan ve oğlakfigürleri vardır. Dört kemer ve ikigöz üzerine inşa edilmiş,Cumhuriyet öncesi ve sonrasıyapılan onarımlarda üç büyükkemer ve iki göze indirilmiştir.

Kasrik Köprüsü Cizre’ye 11 km. uzakl›ktaİlk temellerinin Gudiler’denkaldığı söylenmektedir. Cizre

Beyi Emir Muhammedzamanında ikinci kez onarımgördüğü bilinir.

‹smail Ebul-iz ElCezeri MüzesiCizre, Merkez1153 yılında Cizre'de doğan ElCezeri, 12. yüzyılın ikinci yarısıile 13. yüzyılın ilk yarısındaArtuklu hükümdarlarınınhizmetinde Diyarbakır'da yaşadı.Artuklu sarayının baş mühendisiolarak çalıştı. Tarihte otomatikmakinelerle uğraşan ilkmekanikçi olarak bilinen ElCezeri'nin eserleri, günümüzmekanik ve sibernetikbilimlerinin temel taşlarınıoluşturur. Tasarladığı ve yaptığımekanik araçların hemen hepsisu gücü ve çeşitli malzemelerdenelde edilen basınçlaçalışmaktaydı. 1233 yılında vefateden El Cezeri'nin mezarı

12

11

10

9

8

Yasef Köprüsü (Cizre Köprüsü)

Kasrik Köprüsü

SIRNAK 11/15/07 5:52 PM Page 323


Cizre'deki Nuh PeygamberCamii avlusundadır. AbdullahYaşın tarafından 1996 yılındaEbul-iz İlköğretim Okulu’nun birodasında bilimadamı adına birmüze açılmıştır. Müzede çeşitlidönemlere ait yaklaşık 280arkeolojik ve etnografik eservardır.

Dirheler (Dev Evleri) Beytüflflebap ‹lçesi, FargoflinYaylas›Kayalara oyulmuş dört büyükyapıdan oluşan Dirheler’in (DevEvleri) Asur saldırılarına karşıhaber alma kuleleri olarakkullanıldığı ya da yaylaya göçsırasında barınak amacıylayapıldıkları tahmin edilir.

Finik ÖrenYeriGüçlükonak, Damlarca veEskiyap› köyleri aras›ndaGeçmişi M.Ö. 4000 yıllarınakadar giden ören yeri dağlık birbölgede konumlanmıştır. Alandasaray, zindan, sarnıç ve beyazkalker taşın oyulmasıyla yapılmış

çok sayıda mağara evbulunmaktadır. Finik Kalesi’ninkuzeyinde kayaya işlenmiş birkadın kabartmasıyla, köyünkuzeydoğusunda yan yana duranbir kadın ve bir erkek kabartmasıbulunmaktadır. Dicle Nehrisahilinde doğal kalker taştansuru olduğu gibi diğerbölümlerde de sur izleri vardır.Surun içinde kale, zindan, evler,çeşitli bölümler vardır. Sursınırları içinde bir kabartmaheykel vardır.

Babil ÖrenYeriCizre’nin 20 km.güneybat›s›nda, Suriye s›n›r›üzerindeki Kebeli Köyü’ndeÇevresi Babil dönemindeyapılmış dikdörtgen biçimindesurlarla çevrilidir. Dış kaleyioluşturan bu surlarda yaklaşık 30adet burç vardır. İç kale ise dairebiçimindedir. Surlar yontulmamışbazalt kayalardan, yapılar isebeyaz kalker taşından yapılmıştır.1992 yılında yapılan çalışmalardaele geçirilen Asur hükümdarına

ait bir heykel Ankara AnadoluMedeniyetleri Müzesi’ndesergilenmektedir.

Kasrik Ören Yerifi›rnak-Cizre karayolunun 30.km.’sindeCizre ve Finik beylerinin buyöreyi yazlık olarak kullandıklarıbilinmektedir. Bir boğaz içindeyer alan yerleşmede, tarihi subentleri, heykeller ve kentkalıntıları bulunmaktadır.Günümüzde Cizre halkıtarafından mesire yeri olarakkullanılmaktadır.

Mehmet A¤a Kasr›Cizre Merkez Da¤kap› MahallesiBu tarihi ev kuzey-güneydoğrultusunda düz bir araziüzerinde, 19. yüzyılın sonlarınadoğru inşa edilmiştir. HamidiyeBinbaşısı Fettah Ağa tarafındanyaptırılmıştır. Ev, dıştan 23.6 x32.50 metre ölçülerinde kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgenplanlı olarak inşa edilmiştir.Avlulu, iki eyvanlı ve iki katlıdır.Dıştan düz dam örtülüdür.Düzgün kesme taş malzemedeninşa edilmiştir. Bu taşların birbölümü siyah bazalt, bir bölümüise beyaz kalkerdir. Günümüzdeara bölümlere duvarlar örülerekbirkaç aile tarafındankullanılacak şekledönüştürülmüştür.

17

16

15

14

13

Dirheler (Dev Evleri)

Mehmet Ağa Kasrı

SIRNAK 11/15/07 5:52 PM Page 324


Kuran-ı Kerim’de, Tevrat’ın Arami dilindeki eskitefsirlerinde ve pek çok gezgin ve tarihçininyapıtlarında Nuh’un Gemisi’nin Cudi Dağıüzerinde durduğu anlatır. Nuh’un mezarınınCizre’de bulunması, Şırnak’a bir zamanlarŞehr-i Nuh denmesi ve Cizre surlarının gemibiçiminde olması da buna kanıt olarak gösterilir.Dağın zirvesininde Sefine (Gemi) adıyla anılan500 metrekarelik bir düzlük bulunmakta veNuh’un gemisinin burada olduğunainanılmaktadır. Bu düzlük 1-2 metrelik taş birduvarla çevrilidir. Çeşitli kaynaklarda bu alanınNuh’un yaptırdığı bir ibadet yeri olduğu ve daha

sonra Hıristiyanlığın yayılmasıyla Deyr-el Cudidiye anılan bir kilise yapıldığı belirtilir.Sefine’nin batısında iki taş örgü sarnıç ve doğalkuyular bulunmaktadır. Güneydoğusundabulunan ve Çılmire adı verilen yerde çeşitlikabartmalar, taş heykeller ve Asur KralıSanherib’e ait bir kitabe vardır. Doruğa yakınnoktadaki büyük mağarada at ve hayvankabartmaları görülür. Araç ulaşımı olmayandağa birkaç noktadan tırmanılarak ulaşılır. Heryıl civar köylerden gelenler özellikle haziran vetemmuz aylarında Cudi Dağı’na çıkıp ibadeteder.

Cudi Da¤›fi›rnak il merkezinin güneyinde

18

Cizre’nin güney kesimindeki mezarlıkta 19. yüzyıl sonu ve 20 yüzyıl başına ait, baş ve ayak uçları şahideli,üzerlerinde kitabe dışında sembolik anlatımlı bir takım süslemeler ya da silah kabartmaları bulunan mezartaşları yer almaktadır.

SIRNAK 11/15/07 5:52 PM Page 325


fi›rnak kültürüŞırnak el sanatlarının başında dokumacılık ve şşalşepik kumaşıüretimi gelir. Özellikle tiftik keçilerinden elde edilen tüyler vekoyun yünüyle dokunan şallar dikkate değer güzelliktedir.Keçe, halı, buğday sapından yapılmış tepsiler, tahta kaşık veseccadeler Şırnak’ın diğer el sanatları zenginliğini oluşturur.

GiysilerKadınların giysisi fistandır.Paçası ayak bileklerine kadaruzanır. Bu giysi genel olarakkadife ve çemçem denilenkumaştan dikilir. Kadınlarbaşlarına kıtan denilen uzuncabir tülbent bağlarlar. Erkeklerise şalşepik denilen kumaştanbir giysi giyerler. Yazın serinkışın sıcak tutan ve tiftiktenüretilen “raşık” adı verilen birpatik de kullanılır. Yörede adına“kalık” denilen bir ayakkabıgiyilir. Bunlar, keçi derisindenüretilir. Keçi derisi inceltilip iplikhaline getirildikten sonraörülerek ayakkabı yapılır. Fakatson yıllarda modern giysilerinkullanılmasıyla gelenekselgiysiler değişime uğramıştır.

fialflepik Avrupalıların uzakdoğu ile ipek ticareti yaptığı dönemlerden beriŞırnak'ta Şalşepik denilen bir kumaş dokunur. Kumaşın ana maddesitiftiktir. Tiftiğin dışında yün, pamuk, iplik ve benzeri malzeme kullanılır.Şırnak halkının yerel giysisi bu kumaştan yapılır. Halkın tercihlerinegöre dokunur. Genellikle her motifin kendine göre bir anlamı vardır.Kişiye özel de yapılabilir.

Halk Oyunlar›Yörede oynanan halk oyunlarınınhepsinin bilinen bir geçmişi veöyküsü vardır. Şırnak halkoyunlarının her biri farklıilçelerde kendine özgü özelliklertaşır. Halk oyunlarındagenellikle davul ve zurna çalınır.Son zamanlarda oyunlarabağlama, cümbüş ve darbukaylada eşlik edilmektedir. Şırnak’ınbelli başlı oyunları şunlardır:İkiayak, Yerinde, Şihani,Bablekan, Sınvan ve Kulungi.

SIRNAK 11/15/07 5:52 PM Page 326

327fi I R N A K ’ I N K Ü L T Ü R Ü V E M U T F A ⁄ I

Kilimler veMotiflerKilimlerin ana malzemesi kökboya ile boyanmış yünipliklerdir. Kilimler Şırnak’ınhemen her yöresinde dokunur.Beytüşşebap ilçesinde özellikleJirki aşiretinin dokuduğukilimler çok ünlüdür. Pek çokkilimin deseni insanlarınsevincini, umudunu, acısını vedileklerini yansıtır. Yıldız deseniSabahın erken saatlerindegökyüzünde kalan tek-tük yıldızıngörüntüsünü anlatır. Gubale CıldorKocası tarafından hırpalanankadının duygularını yansıtır.GülbeyanDoğadaki güllerden esinlenerekoluşturulan bir desendir.Lilüper Eşinin ailesi ile birlikte yaşamakistemeyen gelinin dilekleriniyansıtır.

fi›rnak Mutfa¤›Şırnak mutfağının temelini et, süt ve buğday oluşturur. Bumalzemelerden yapılan mumbar, keşkek, perde pilavı,gutilik ve sirik gibi pek çok yemek çeşidi vardır.

YemeklerMumbarKüçükbaş hayvanların baş, ayakve sakatatı ile yapılan bir yemekçeşididir. GutilikBir içli köfte türüdür.HeliseEt, dövülmüş buğday ve biberdenyapılan bir yemek türüdür.MeyreDövülmüş buğday, ayran veyayoğurt, nane ve nohut ile yapılır.

Tatl›larKuliçeCeviz içi, elma ve yumurta ileyapılan bir tatlı çeşididir. ŞiraniPekmez, tuz, un ve yağ ile yapılır. Gezu Meşe ağacı yaprakları üzerinedüşen reçine benzeri maddeninöğütülüp çeşitli işlemlerdengeçirilmesiyle hazırlanan bir tatlıçeşididir. Sadece Şırnakbölgesinde bulunan gezunun

toplama mevsimi yaz aylarıdır.Ürün iki hafta süren eğlencelerletoplanır.Kadgi DifsePekmez, ceviz, kepekli un,çekirdeksiz üzüm, şeker ve tuzlayapılan şerbetli bir hamurtatlısıdır.

Kenger otu �(Gundelia tournefortii)Nisan-Mayıs aylarında çiçekaçan, 40-50 cm yüksekliğinde,sütlü, dikenli ve otsu birbitkidir. Şırnak’ta kengeryoğurda katılarak yenir.

Cizre ve Silopi ilçelerindeyüksek kaliteli üzüm ve naryetiştirilir.

Perde pilavı

Kuliçe

SIRNAK 11/15/07 5:52 PM Page 327

sirnak 11/15/07 5:49 pm page 306 gÜneydo⁄u anadolu …guneydogumirasi.org/pdfs/sirnak.pdf ·...

Documents