sigurnosne deter min ante bosne i hercegovine izet beridan

8/8/2019 Sigurnosne Deter Min Ante Bosne i Hercegovine Izet Beridan

1/8

Izet BERIDAN

SIGURNOSNE DETERMINANTE BOSNE I

HERCEGOVINE

Bosna i Hercegovina je svoju dravnost zanovila 1992. godine.

Potvrda njene dravnosti proizilazi iz injenice da ju je Evropska unija

priznala 6. aprila a u svoje redove prihvatile Ujedinjene nacije 21. maja

iste godine. Dananje unutarnje ureenje Bosne i Hercegovine definirala

su dva sporazuma: Vaingtonski sporazum o formiranju Federacije

Bosne i Hercegovine, koji je zakljuen u martu 1994. godine, (Potpisan je

od strane predstavnika Bonjaka i predstavnika Hrvata iz Bosne i

Hercegovine, te predstavnika Republike Hrvatske, a znaio je

prekid rata izmeu Bonjaka i Hrvata, koji je zapoeo u maju

1993. godine.) a po tom Dejtonski sporazum, tanije Generalni (Opi)

okvir mirovnog sporazuma za Bosnu i Hercegovinu, koji je zakljuen 21.

novembra u Dejtonu (SAD), a potpisan tri sedmice kasnije, 14. novembra

1995. godine u Parizu (Francuska). (Potpisali su ga predstavnici

Republike Bosne i Hercegovine, Republike Hrvatske i Savezne

Republike Jugoslavije (Srbije i Crne Gore). Potpisnici-svjedoci

1


2/8

Dejtonskog sporazuma su: Evropska unija (specijalni

pregovara Evropske unije), Republika Francuska, Savezna

Republika Njemaka, Ruska Federacija, Ujedinjeno Kraljevstvo

Velike Britanije i Sjeverne Irske, i Sjedinjene Amerike Drave.)

Dejtonski mirovni sporazum je oznaio kraj rata u Bosni i Hercegovini i

definirao podjelu ove drave na dva entiteta: Federaciju Bosne i

Hercegovine i Republiku Srpsku. Pored Generalnog okvira-Sporazuma,

dogovoreni su i njegovi elementi-aneksi, posebni sporazumi kojima su

definirana specifina pitanja bitna za uspostavu i ouvanje mira u Bosni i

Hercegovini i to:

Sporazum o vojnim aspektima mirovnog dogovora,

aneks 1-A,

Regionalna stabilizacija, aneks 1-B,

Sporazum o stabilizaciji regiona,

Sporazum o granici izmeu entiteta i pitanja u vezi

sa granicom,

Sporazum o izborima,

Ustav Bosne i Hercegovine,

Sporazum o arbitrai,

Sporazum o ljudskim pravima,

Sporazum o izbjeglicama i raseljenim licima,

Sporazum o komisiji za ouvanje nacinalnihspomenika,

Sporazum o osnivanju javnih korporacija Bosne i

Hercegovine,

Sporazum o sprovoenju civilnih aspekata

mirovnog sporazuma,

Sporazum o meunarodnim snagama za policijske

dunosti (Izvor:USAID, 1996.)

2


3/8

Eminentno, sa stajalita sigurnosti, najznaajniji dio Sporazuma je

njegov Aneks 1-A o vojnim aspektima koji je pretpostavio prvu fazu -

uspostavu mira. No, svi ostali aneksi i svaki na svoj nain ticali su se i tiu

se sigurnosnih dimenzija unutarnje i izvanjske sigurnosti Bosne i

Hercegovine. Nakon razmjetanja meunarodnih vojnih mirovnih snaga

(IFOR-Implementation Force), njih oko 60 hiljada, broj ljudi pod orujem na

prostoru Bosne i Hercegovine iznosio je preko 450 hiljada. Osnovni

zadatak je bio vojne snage koje su do tada uestvovale u borbama (njih

oko 400 hiljada), s frontova vratiti u kasarne, na mirnodopske lokacije, a

one iz susjednih zemalja ispratiti preko granica Bosne i Hercegovine.

Mnogo puta poslije 1995. godine i na razliitim mjestima i nivoima,

potencirana je injenica da je najuspjenije proveden vojni dio Dejtonskog

sporazuma. Ali, da nije bilo tako, u cjelini bi bio upitan mir na

bosanskohercegovakim prostorima.

Po osnovu Vaingtonskoga sporazuma na teritoriji Federacije

Bosne i Hercegovine je od Armije Republike Bosne i Hercegovine iHrvatkog vijea obrane formirana vojska Federacije..., a na teritoriji

Republike Srpske nastavila je funkcionirati Vojska Republike Srpske

(entitetske vojske). Njihove ratne formacije su, nakon povlaenja na

mirnodopske lokacije, postepeno svoene na dogovoreni mirnodobski nivo

u pogledu broja pripadnika i naoruanja. U meuvremenu je pod

patronatom meunarodnih organizacija provoeno postepeno balansiranje

vojnih snaga unutar Bosne i Hercegovine, ali i u odnosu na susjednedrave, na ta su se i same obavezale prihvatajui Dejtonski sporazum.

Aneks broj 4 Sporazuma o miru je Ustav Bosne i Hercegovine,

dogovoren i potpisan u proceduri potpisivanja Sporazuma. Ustav nije

izriito definirao nadlenosti drave u sferi odbrane i sigurnosti, osim to u

lanu 3, stavu 5 stoji da e Bosna i Hercegovina preuzeti nadlenosti za

ostala pitanja o kojima se sporazumiju entiteti. Pored toga, u lanu 5

(Predsjednitvo), stavu 5 (Stalna komisija) Ustava stoji: Svaki lanPredsjednitva (njih tri-IB) imae u okviru svoje funkcije ovlaenje civilnog

3


4/8

komandovanja oruanim snagama. lanovi Predsjednitva izabrae Stalnu

komisiju za vojna pitanja koja e koordinirati aktivnosti oruanih snaga...,

iji e lanovi biti i lanovi Predsjednitva. Na osnovu ovih Ustavnih

odredaba u toku 1997. godine je formiran Stalni komitet za vojna pitanja u

iji sastav su, pored lanova Predsjednitva, komandanata entitetskih

vojski i drugih odgovornih predstavnika organa iz Bosne i Hercegovine, u

svojstvu promatraa, kooptirani: Visoki predstavnik Ujedinjenih nacija za

Bosnu i Hrcegovinu, komandant SFOR-a (meunarodnih vojnih snaga) i ef

misije OSCE-a, odnosno njihovi predstavnici. Ovu injenicu o ueu

predstavnika meunarodnih organizacija u radu Stalnoga komiteta za

vojna pitanja i u njegovom povodu, valja naglasiti iz opeg, a izrazito

znaajnoga razloga. Rije je zapravo o gotovo neprevazienom nesuglasju

nacionalnih elita i njihovih politika u sferi dranih dimenzija odbrane i

sigurnosti. Uz znaajno uee i angaman predstavnika meunarodne

zajednice (meunarodnih politika), njihov uticaj i politiki pritisak,

postepeno su ostvarivani pomaci u pogledu prevazilaenja prijetnji posigurnost u Bosni i Hercegovini, prvenstveno onih koje su proizilazile iz

postojanja na njenom teritoriju dvije, odnosno tri vojne strukture, bez

jedinstvene komande. U jednome od podnaslova ((Post)dejtonska Bosna i

Hercegovina: nastavak negativne geopolitike) Nerzukurak pie: Bosna i

Hercegovina, prignjeena i istovremeno objavljena Dejtonskim mirovnim

ugovorom, dravna je zajednica osloboena dravotvorne svrhe:

suvereniteta. Dizajnirana i proizvedena ratom, ona poiva na logiciteritorijalnoetnike geopolitike...(urak, 2006:32).

Prevlast etnopolitika koje su izbjegavale graditi dravne dimenzije

Bosne i Hercegovine postepeno su i dijelom prevladane uz pomo

meunarodnih organizacija i njihovih predstavnika. Primjera radi, u skladu

sa svojim ovlastima, Visoki predstavnik Ujedinjenih nacija je u januaru

2000. godine donio Zakon o graninoj slubi Bosne i Hercegovine.

Predsjednitvo Bosne i Hercegovine je prihvatilo podrku meunarodnezajednice da se u okviru Pakta za stabilnost Jugoistone evrope promovira

4


5/8

stabilnost ovoga regiona, te je iniciralo rad na Sigurnosnoj politici. Prvu

Odbrambenu politiku (kao elemenat Sigurnosne politike), Predsjednitvo je

usvojilo u maju 2001. godine. Bio je to znaajan napredak u procesu

usaglaavanja nacionalnih politika, iako je ova Odbrambena politika

faktiki samo verificirala nacionalne armije, njihovu strukturu i

rukovoenje. Nakon dugotrajnoga rada, predhodno formirana Komisija za

reformu odbrane Bosne i Hercegovine, u kojoj su znaajno uestvovali

predstavnici meunarodne zajednice, i na njen prijednog, 1. decembra

2003. godine usvojen je prvi Zakon o odbrani Bosne i Hercegovine.

Naredni Zakon o odbarni usvojila je Parlamentarna skuptina 28.

septembra 2005. godine, kojim je reguliran jedinstveni odbrambeni

sistem Bosne i Hecegovine... (lan 1) i jedna vojna sila koju organizira i

kontrolira Bosna i Hercegovina... (lan 2). (...rekonstruktivne

promjene u strukturi i biu Oruanih snaga Bosne i Hercegovine

uklonile su snaan izvor nepovjerenja meu narodima Bosne i

Hercegovine (Dujovi, 206:197). U meuvremenu su na dravnomnivou usvojeni i drugi zakoni, oni kojima su se osigurali uvjeti za formiranje

(pored odbrane) ostalih elemenata i komponenata sigurnosti:

a) Zakonom o ministarstvima, kojim je proireno Vijee ministara,

pored ostalih i Ministarstvom sigurnosti Bosne i Hercegovine; (Zakon o

ministarstvima i drugim tijelima uprave BiH (Slubeni glasnik BiH,

broj 5, od 7. marta 2003. godine).

b) Dravna agencija za istrage i zatitu (SIPA-State Investigationand Protection Agency) (Zakon o Dravnoj agenciji za istrage i

zatitu (Slubeni glasnih BiH, broj 27, od 15.06. 2004. godine),

koja je definirana upravnom organizacijom u okviru Ministarstva sigurnosti,

osnovana radi obavljanja policijskih poslova: spreavanja, otkrivanja i

istrage krivinih djela iz nadlenosti Suda Bosne i Hercegovine, a posebno

kriminala, terorizma, ratnih zloina, trgovine ljudima i drugih krivinih

djela...(lan 1 i 3).

5


6/8

c) Obavjetajno-sigurnosna agencija, ...koja je odgovorna za

prikupljanje, analiziranje i distribuciju obavjetajnih podataka u cilju zatite

sigurnosti, ukljuujui suverenitet, teritorijalni integritet i ustavni poredak

Bosne i Hercegovine...., u skladu s Ustavom Bosne i Hercegovine,

ukljuujui odredbe Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih

sloboda.... (lan 1) (Zakon oobavjetajno-sigurnosnoj agenciji BiH,

Slubeni glasnik BiH, broj 12, od 14.04.2004. godine)

d) Dravna granina sluba, a od 18.04.2007. godine Granina

policija Bosne i Hercegovine, u sojoj nadlenosti prvenstveno ima

provoenje odredaba Zakona o nadzoru i kontroli prelaska dravne

granice, Zakona o kretanju i boravku stranaca i azilu i drugih zakona....

(Zakon o dravnoj graninoj slubi, Slubeni glasnik BiH, broj 50,

od 09.11.2004. godine; Dravna granina sluba je promijenila

naziv u Granina policija Bosne i Hercegovine, a na osnovu

Izmjena i dopuna Zakona o dravnoj graninoj slubi, Slubeni

glasnik BiH, broj 27/2007)

e) Osnovnu funkciju zatite i spaavanja, a u operatinom smislu i

civilne zatite zadrali su entiteti. (Od 1998. godine u RS-u, a od1999.

godine u FBiH, civilna zatita je izdvojena iz resora odbrane (kao

promjena do tada naslijeenog stanja iz bive SFRJ). U RS-uje

situirana u Ministarstvo lokalne uprave isamouprave, a u FBiH u

status upravne organizacije ove entitetskeVlade) Na nivou Bosne i

Hercegovine je pri Ministarstvu sigurnosti ustanovljen Sektor za civilnuzatitu, a osnovne ingerencije drave u ovoj oblasti sigurnosti regulirane

su Okvirnim zakonom o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od

prirodnih ili drugih nesrea u Bosni i Hercegovini. (Slubeni glasnik BiH,

broj 50, od 23.06.2008.godine)

f) Dugotrajni pregovori nacionalnopolitikih elita o reformi

policijskih snaga (za zatitu javnoga reda i mira), koju su nalagala

prihvaena tri evropska principa o organizaciji policije na dravnomenivou, polovino su rezultirala donoenjem: (1) Zakona o nezavisnim i

6


7/8

nadzornim tijelima policijske strukture Bosne i Hercegovine.Ovaj Zakon je

naloio strukturu i formiranje: Nezavisnog odbora, Odbora za albe

policijskih slubenika i Odbor za albe graana; (2) Zakona o direkciji za

koordinaciju policijskih tijela i o agencijama za podrku policijskoj strukturi

Bosne i Hercegovine. (Slubeni glasnik BiH, broj 36/08, od

06.05.2008.godine)

Pored vojno-odbrambene funkcije, funkcije u pogledu zatite

javnoga reda i mira, zatite i spaavanja, borbe protiv kriminala...,

znaajan nivo dravnih dimenzija sigurnosti sadran je u nivou socijalne,

pravne i drugih oblika zatite prava graana, nacionalnih manjina,

nacionalnih, kulturnih i drugih prava. Posljedice rata i spora poratna

izgradnja mira i sigurnosti izraena i kroz nedovoljno i neadekvatno

provoenje svih aneksa Dejtonskog sporazuma, znaajno utie na nivo

integralne sigurnosti Bosne i Hercegovine i njenih graana.

Znaajnu zajedniku politiku matricu ustanovile su politikestrukture u Bosni i Hercegovini odluivi je opredijeliti ka evroatlanskim

integracijama. Sa tog stajalita, Pejanovi pie: Integracija Bosne i

Hercegovine u Evropsku uniju i NATO savez ima u odreenim aspektima

iri znaaj u odnosu na druge drave iz skupine drava sa prostora

Jugoistone Evrope.... Sa integracijom Bosne i Hercegovine u Evropsku

uniju i NATO stvara se evropska i globalna evroatlanska osnova za zatitu

mira i stabilnog razvoja drave Bosne i Hercegovine (Pejanovi, 2005:13).

Za zakljuiti je da nivo funkcioniranja dravnih dimenzija odbrane i

sigurnosti Bosne i Hercegovine, odnosno njenoga sistema sigurnosti i

odbrane, zavisit e od nivoa suglasja nacionalnih politika (koje izraavaju

uglavnom tri nacionalnopolitike elite), te u tom pogledu i uticaja politika

meunarodnih organizacija sa nadlenostima u Bosni i Hercegovini i

ostalih regionalnih i nacionalnih meunarodnih politika. Samo i jedinodovoljan i potreban nivo zajednikih imenilaca unutar

7


8/8

bosanskohercegovakih (nacionalnih) politika moe u sferi sigurnosti i

odbrane iskljuiti znaajan uticaj meunarodnih politikih faktora u

procesima sigurnosnog i odbrambenog funkcioniranja ove drave i njenih

pomaka u ispunjavanju uvjeta za integracije u regionalne ekonomsko-

politke i sigurnosne organizacije.

8

sigurnosne deter min ante bosne i hercegovine izet beridan

Documents