sesioni #6. pjesa 3 siguria ushqimore dhe ndikimi i

O B SH SHQIPEumlRI M SH SHQIPEumlRI

PROJEKTI I REFORMIMIT TEuml KUJDESIT SHEumlNDETEumlSOR PEumlR NEumlNEumlN TEuml PORSALINDURIN

DHE FEumlMIJEumlN NEuml SHQIPEumlRI

2012

REFORMIMI I SHEumlRBIMIT SHEumlNDETEumlSOR NEuml SHKOLLA

Paketeuml Trainimi peumlr Personelin Sheumlndeteumlsor teuml Shkollave Material Leximi

Peumlrgatitur nga Daniela Nika

Insituti i Sheumlndetit Publik Shqipeumlri

1

SESIONI 6 PJESA 3 Siguria ushqimore dhe ndikimi i ambientit

shkollor neuml meumlnyreumln e ushqyerjes seuml

feumlmijeumlve Hyrje

Siguria ushqimore

Termi siguri ushqimore dhe cileumlsi ushqimore nganjeumlhereuml mund teuml jeteuml ngateumlrrues

Siguria ushqimore i referohet teuml gjitha atyre rreziqeve teuml cilat mund ti

shkaktojneuml deumlme ushqimit dhe keumlshtu sheumlndetit teuml konsumatorit

Ato mund teuml peumlrfshijneuml

Rreziqet mikro-biologjike

Teprica teuml pesticideve

Keq-peumlrdorimi i aditiveumlve shtesave ushqimore

Ndoteumls kimik

Teprica teuml peumlrdorimit teuml barnave veterinare amp hormone peumlr nxitje teuml rritjeszhvillimit

teuml kafsheumlve dhe bimeumlve

Cileumlsia Ushqimore peumlrfshineuml teuml gjitha tiparet tjera teuml cilat ndikojneuml vlereumln e

produkteve peumlr konsumatoreumlt dhe ato peumlrfshijneuml

Aromat

Struktura

Ngjyra

Origjina

Metoda Peumlrpunuese

Mbeturina

Zbardhja

Heqja e aromave

Faktoreumlt teuml cileumlt mund teuml kontribuojneuml drejt rreziqeve neuml ushqim peumlrfshijneuml

Praktikat e gabuara bujqeumlsore

Higjiena e dobeumlt neuml njeumlreumln prej fazave teuml rrjetit ushqimor

Mungesa e kontrollave parandaluese neuml peumlrpunim dhe peumlrgatitjen e shpeumlrndarjen

e ushqimeve

Keq-peumlrdorimi i kemikateve

Kontaminimi i leumlndeumls seuml pareuml peumlrbeumlreumlsve ushqimor dhe ujit

Ruajtje magazinim jo i duhur

Pra Siguria ushqimore eumlshteuml e rrezikuar nga

ndotjet biologjike (bakterie viruse paraziteuml mykra)

peumlrdorimi i substancave kimike (agjenteumlt pastrues pesticidet ngjyruesit e

ndrysheumlm neuml ushqime dhe metalet e reumlnda nga eneumlt metalike qeuml peumlrdoren peumlr gatim si




2012





2

Fe Al Cu) peumlrdorimi i antibiotikeumlve dhe hormoneve (neuml qumeumlsht e mish) aditiveumlve

teuml paautorizuar

ndotja e mjedisit dhe metodat e papeumlrshtatshme teuml kontrollit teuml cileumlsiseuml

konsumimi bashkeuml me ushqimin i kockave metale xhama gureuml fije floku etjhellip

Personeli sheumlndeteumlsor i shkolleumls duhet trsquoju sqarojeuml nxeumlneumlsve lidhjen mes higjieneumls

meumlnyreumls seuml ruajtjes dhe tregeumltimit teuml ushqimeve dhe problemeve sheumlndeteumlsore qeuml

mund teuml shfaqen

Seumlmundjet e shkaktuara nga pasiguria ushqimore janeuml teuml shumta por infeksionet

gastro-intestinale janeuml meuml teuml shpeshtat Peumlrmireumlsimi i kushteve higjenike sjell

reduktimin e seumlmundshmeumlriseuml nga diareja neuml 32 ndeumlrkoheuml qeuml edukimi dhe

promocioni i larjes seuml duarve redukton rastet me diare neuml maseumln 45

Kontaminimi i ushqimeve mund teuml vijeuml nga duart ushqimet uji kafsheumlt shteumlpiake

insektet etj dhe seumlmundjet meuml teuml shpeshta qeuml janeuml

1 Infeksione ushqimore nga

salmoneloza (neuml mish sallamra vezeuml qumeumlsht) qeuml shfaqen brenda 6-48 oreumlve

dhe karakterizohet nga temperatureuml teuml vjella dhimbje barku diare

shigeloza (neuml sallateuml mish qumeumlsht) qeuml shfaqet peumlr 1-7 diteuml dhe

karakterizohet nga temperatureuml dhimbje barku diare dhe dehidratim

listerioza (neuml mish sallamra produkte deti zarzavate teuml pagatuara qumeumlsht i

pazier Shfaqet brenda 1-3 diteumlsh dhe karakterizohet nga temperatureuml dhimbje

koke ethe

2 Intoksikacione ushqimore kur ushqimet peumlrmbajneuml toksina (psh Stafilococus

aureus) teuml cilat gjeumlnden neuml ushqimet e skaduara proshuta sallamra veza Seumlmundja

shfaqet brenda 1-6 oreumlsh dhe karakterizohet nga teuml vjella diarre dhimbje barku

3 Infeksionet nga paraziteumlt e ndrysheumlm qeuml jetojneuml tek njerzit apo jashteuml tyre

sidomos giardia lambia apo trikinosis

4Infeksione teuml menjeumlhershme (Enterite) nga ngreumlnia e ushqimeve teuml infektuar me

mikrobe por qeuml prodhojneuml toksina neuml zorreuml si Enteriti nga clostridium perfrigens nga

mishi apo leumlngu i mishit ushqim i ringrohur neuml meumlnyreuml jo korrekte Shfaqet brenda 8-

22 oreumlsh dhe karakterizohet nga dhimbje teuml forta barku diarre e forteuml

5 Hepatit A dhe gastroenterite nga escerichia koli vibrioni kolereumls bacili

mezenterik campilobakteri etj

6 TBC i shkaktuar nga bacili i kokut dhe qeuml transmetohet me aneuml teuml kollitjes

teumlshtimeumls apo peumlrdorimit teuml njeuml gote apo pjate me njeuml teuml seumlmureuml etj

7 Infeksione zoonoze nga kontakti me kafsheuml teuml infektuara ose ngreumlnia e ushqimeve

nga kafsheumlt e infektuara nga Bruceloza (bmellitens) antraksi etj siccedil eumlshteuml qumeumlshti i

papasterizuar dhe djathi i peumlrgatitur nga ky qumeumlsht




2012





3

8 Duhet keumlshilluar edhe mos konsumimi i ushqimeve fast-food teuml tregtuara nga

shiteumls ambulanteuml neuml ambjente teuml jashtme peumlrreth shkolleumls sidomos gjateuml stineumls seuml

vereumls pasi shpesh ato mund teuml jeneuml teuml ndotura dhe teuml prishura nga mosruajtja neuml

kushtet e duhura atmosferike dhe higjienike

Veumlmendje i duhet kushtuar edhe leximit teuml etiketave sqaruese teuml peumlrbeumlreumlsve ushqimoreuml

dhe sidomos teuml dateumls seuml skadenceumls pasi shpesh kaneuml ndodhur intoksikime mes

nxeumlneumlsve teuml shkolleumls

Situata neuml Shqipeumlri

Vitet e fundit neuml Shqipeumlri industria ushqimore ka marreuml njeuml hov teuml madh por nga

studimet epidemiologjike bashkeuml me teuml rezulton edhe njeuml rritje e incidenceumls seuml

toksoinfeksioneve ushqimore neuml grupet meuml teuml prekshme teuml shoqeumlriseuml si feumlmijeumlt e

mosheumls shkollore teuml cileumlt peumlrdorin ushqime teuml industrializuara

Keumlshtu peumlr vitin 2000 incidenca e toksoinfeksioneve ushqimore peumlr 100000 banoreuml

ishte 559 dhe peumlr vitin 2009 arriti vlerat 1081 peumlr 100000 banoreuml Kjo rritje

alarmante e toksoinfeksioneve ushqimore vjen si rezultat i nivelit teuml uleumlt teuml siguriseuml

ushqimore neuml vend

Seumlmundjet e shkaktuara nga ndotja mikrobiologjike e ushqimeve mbeten ndeumlr

problemet meuml teuml reumlndeumlsishme teuml sheumlndetit publik Eumlshteuml vlereumlsuar se veteumlm 10 e teuml

gjitha rasteve teuml intoksikacioneve me origjineuml ushqimore raportohen dhe pjeseumln meuml teuml

madhe teuml keumltyre shpeumlrthimeve e peumlrfaqeumlsojneuml salmonelozat sidomos S Enteridis qeuml

eumlshteuml gjetur si neuml intoksikacionet nga ushqimet edhe neuml ato hidrike

Peumlr E Coli gjateuml periudheumls 2004 - 2009 nga analizimi bakteriologjik i 32

kampioneve teuml sallameve 11 ose 343 teuml mostrave rezultuan pozitive Teuml dheumlnat e

laboratorit mikrobiologjik neuml DShP-neuml e Tiraneumls peumlr periudheumln 2008- 2009 tregojneuml

se 23 e mostrave teuml analizuara peumlr shkalleumln e pasteumlrtiseuml seuml mjediseve duarve dhe

mjeteve teuml puneumls janeuml teuml kontaminuara nga E Coli

Peumlr Clostridium Perfrigens egzaminimet e kryera neuml ISHP kaneuml treguar se ndotja

eumlshteuml neuml vlera teuml uleumlta dhe haset kryesisht neuml produktin ldquoujeuml i ambalazhuarrdquo i prodhuar

neuml vend

Teuml dheumlnat e meuml poshtme paraqesin rritjen e incidenceumls seuml toksoinfeksioneve peumlr

periudheumln 2000-2009




2012





4

Tabela 1 Paraqitja e toksoinfeksioneve ushqimore gjateuml periudheumls 2000-2009

Burimi ISHP

Numri i rasteve teuml toksoinfeksioneve gjateuml vitit 2009 shkon neuml 750 peumlrfshi keumltu edhe

rastet kur toksoinfeksionet kaneuml qeumlneuml me natyreuml hidrike

Referuar seumlmundshmeumlriseuml lidhur me seumlmundjet me origjineuml ushqimore evidentohet qeuml

Bruceloza dhe Antraksi janeuml seumlmundjet me numrin meuml teuml madh peumlr vitin 2009 me njeuml

hasje meuml teuml madhe gjateuml sezonit teuml vereumls si meuml poshteuml prezantohet

Kontaminimi i ushqimit (kimikate pesticide metale teuml reumlnda etj)

Neuml vendin toneuml analizimi i teuml dheumlnave peumlr ndotjen kimike teuml ushqimeve eumlshteuml jo i

ploteuml IShP ka beumlreuml peumlpjekje peumlr studimin e keumltyre mbetjeve neuml zinxhirin ushqimor

por veteumlm neuml disa zona me ish fabrika teuml prodhimit teuml kimikateve Vlereumlsimi i

pesticideve klororganik kryhet peumlr ujrat sipeumlrfaqeumlsor (osedhe tipe ujrash teuml tjereuml) si

dhe peumlr njeuml gameuml teuml ngushteuml teuml produkteve bimore si sallateuml domate dhe neuml qumeumlsht

Ndotja mykotike dhe mykotoksinat

Ndotja mykotike sidomos e dritheumlrave teuml bukeumls ka qeumlneuml njeuml ndeumlr problemet

shqeteumlsuese teuml raportuara nga laboratori i bakterologjiseuml ushqimore teuml ISHP peumlr vite

me radheuml duke ditur efektet e meumldha negative qeuml shkaktojneuml ato mbi sheumlndetin

(kancere teuml organeve teuml ndryshme) Keumlto dy grupe produktesh janeuml meuml teuml

reumlndeumlsishmet peumlr marrjen e kalorive ditore peumlr teuml gjitheuml grup moshat e popullateumls

shqiptare dhe si teuml tilla mbartin rrezikun e madh neuml rast teuml kontaminimit nga

aflatoksinat

Monitorimi i ujit teuml pijsheumlm dhe impakti neuml sheumlndet nga ndotja

Vendi yneuml karakterizohet nga burime ujore teuml shumta qeuml neuml origjineumln e tyre ruajneuml

parametra teuml keumlnaqshme peumlr peumlrdorim peumlr ujeuml teuml pijsheumlm Origjina e krijimit teuml keumltyre

burimeve kryesisht rrjedh nga rreshjet e deumlboreumls dhe daljet e tyre janeuml kryesisht neuml

zona malore Neuml 26 bashkiteuml (zonat urbane) eumlshteuml instaluar sistemi i centralizuar i

furnizimit me ujeuml teuml pijsheumlm peumlr popullateumln Banoreumlt qeuml furnizohen nga keumlto




2012





5

ujeumlsjelleumlsa peumlrbeumljneuml afeumlrsisht 60 teuml popullateumls neuml vend Nga keumlto sisteme neuml disa

qytete teuml vendit si Lezheuml Shkodeumlr Vloreuml Berat Durreumls furnizohen edhe fshatra teuml

cilat janeuml neuml njeuml distanceuml teuml afeumlrt me qytetin

Personeli sheumlndeteumlsor neuml shkolla duhet teuml dijeuml rregullat kyccedile teuml higjieneumls dhe siguriseuml

ushqimore peumlr teuml keumlshilluar dhe informuar nxeumlneumlsit dhe familjet

Peseuml ccedileleumlsat peumlr ushqim teuml sigurt

Mbani pasteumlr

Lani duart para trajtimit teuml ushqimit dhe shpesh gjateuml peumlrgatitjes seuml ushqimit

Lani duart pas shkuarjes neuml tualetbanjeuml kur ndeumlrroni feumlmijeumln ose prekni

kafsheumlt

Lani dhe mbani shumeuml pasteumlr teuml gjitha sipeumlrfaqet dhe pajisjet e peumlrdorura peumlr

peumlrgatitjen ose sheumlrbimin e ushqimit

Mbroni zonat e ushqimit nga insektet zogjteuml brejteumlsit dhe kafsheuml teuml tjera

Ndani veccedilan ushqimet e pagatuara nga teuml gatuara Ndani mishin e gjalleuml pulat dhe prodhimet e detit nga ushqimet e tjera

Peumlrdorni pajisje teuml veccedilanta dhe vegla teuml tilla si thika dhe tavolinat e prerjes peumlr

trajtimin e ushqimeve teuml papeumlrpunuara

Ruani ushqimet neuml eneuml teuml mbuluara peumlr teuml shmangur kontaktin neuml mes teuml

ushqimeve teuml papeumlrpunuara dhe teuml peumlrgatitura

Gatuani teumlreumlsisht

Gatuani ushqimet neuml teumlreumlsi veccedilaneumlrisht mishin pulat vezeumlt dhe prodhimet e

detit

Ushqimet si supa dhe mishrat e zjera valojini mireuml Peumlr mishin dhe shpendeumlt

sigurohuni qeuml leumlngu tyre eumlshteuml i pasteumlr dhe jo ngjyreuml treumlndafili

Ringrohni ushqimin e gatuar ploteumlsisht Valoni ose ngrohni ushqimet derisa teuml

jeneuml shumeuml teuml nxehteuml kur i prekim

Peumlrzjeni ndeumlrsa ri-ngrohni

Mbajini ushqimet neuml temperatura teuml sigurta Mos e leni ushqimin e gatuar neuml temperatureuml dhome peumlr meuml shumeuml se dy oreuml

Mos ruani ushqimet peumlr njeuml koheuml teuml gjateuml madje edhe neuml frigorifer

Mos shkrini ushqime teuml ngrira neuml temperatureuml dhome

Ushqimi peumlr foshnjet dhe feumlmijeumlt e vegjeumll neuml meumlnyreuml ideale duhet teuml jeteuml i

peumlrgatitur i freskeumlt neuml ccedildo vakt dhe nuk duhet ruajtur pas gatimit

Peumlrdorni ujeuml dhe leumlndeuml teuml para teuml sigurta Peumlrdorni ujeuml teuml sigurt ose e trajtoni ateuml peumlr ta beumlreuml teuml sigurt

Zgjidhni ushqime teuml freskeumlta dhe teuml sheumlndetshme

Peumlrdorni qumeumlsht teuml pasterizuar

Lani frutat dhe perimet neuml ujeuml teuml sigurt veccedilaneumlrisht neuml qofteuml se hahen teuml gjalla

Mos e peumlrdorni ushqimin peumlrtej dateumls seuml skadimit




2012





6

Larja e duarve eumlshteuml meumlnyra meuml e thjeshteuml dhe meuml e dobishme e parandalimit teuml

infeksioneve kryesisht atyre gastro-intestinale Feumlmijeumlt duhet teuml lajneuml duart sa hereuml

ushqehen para dhe pas buke pasi shkojneuml neuml tualet pas lojeumls kur kryejneuml puneuml teuml

ndryshme si hedhja e mbeturinave puna neuml kopsht etj Peumlr keumlteuml mund teuml sugjerohet

sqarimi rreth

Hapave teuml larjes seuml duarve

1Lagini duart me ujeuml teuml ngrohteuml

2Merrni sapunin dhe shkumojini

3Feumlrkojini duart seuml bashku peumllleumlmbeumlt kurrizin e duarve midis gishtave me njera

-tjetreumln teuml pakteumln peumlr 15-20 sekonda

4Shpeumllajini duart mireuml

5Fshijini me peshqireuml ose leteumlr njeuml peumlrdorimshe

6Mbylleni ccedilezmeumln me letreumln qeuml fshiteuml duart dhe hidheni ateuml neuml kosh




2012





7

Etiketa ushqimore eumlshteuml njeuml mjet i reumlndeumlsishem neumlpeumlrmjet teuml cilit prodhuesit e

produkteve ushqimore informojneuml klienteumlt mbi vlerat nutricionale dhe peumlrbeumlrjen e

produkteve teuml tyre Kur flasim peumlr sigurineuml ushqimore dy janeuml gjeumlrat meuml teuml

reumlndeumlsishme qeuml duhet teuml keumlrkojmeuml neuml njeuml etiketeuml

koheumln e rekomanduar peumlr konsumim apo skadenceumln

listeumln e peumlrbeumlreumlsve




2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi

Sheumlmbull i njeuml etikete teuml njeuml produkti

Eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml ne trsquoi edukojmeuml feumlmijeumlt qeuml teuml keumlrkojneuml dhe kuptojneuml edhe

elemente teuml tjera teuml etiketeumls peumlr teuml njohur meuml mireuml vlerat ushqimore teuml produktit qeuml

konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit

Sasineuml Sasia tregon sasineuml qeuml peumlrmban prodhimi e matur neuml veumlllim peumlr leumlngjet

(psh liteumlr deciliteumlr) dhe neuml maseuml peumlr prodhimet e tjera (psh gram kilogram

etj)

Emeumlrtimin e ushqimit Duhet teuml peumlrfshijeuml informacione ndaj kushteve fizike

teuml prodhimit ushqimor ose teuml trajtimit specifik qeuml ka peumlsuar produkti (prodhim

neuml pluhur i ngrireuml i peumlrqeumlndruar tymosur etj

Listeumln e peumlrbeumlreumlsve Teuml gjitheuml peumlrbeumlreumlsit duhet teuml listohen neuml meumlnyreuml zbriteumlse

nga pesha (pra peumlrbeumlreumlsi i pareuml eumlshteuml neuml sasi meuml teuml madhe i dyti meuml pak e

keumlshtu me rradheuml) peumlrfshireuml edhe ato qeuml mund teuml provokojneuml reaksione

alergjike (psh arra lajthi qumeumlsht vezeuml peshk

Koha data e skadenceumls e peumlrdorimit teuml produktit Datat qeuml shprehen ldquoteuml

konsumohet mundeumlsisht breumlnda tregon sa koheuml prodhimi mund teuml mbetet i

freskeumlt dhe mund teuml konsumohet pa asnjeuml rrezik ldquoTeuml konsumohet breumlndardquo

peumlrdoret peumlr ushqime qeuml degradohen lehteumlsisht ( psh mishrat vezeumlt bulmetrat)

dhe mbas dateumls seuml treguar prodhimet nuk munden teuml konsumohen sepse mund

teuml shkaktojneuml intoksikacione ushqimore ldquopreferohet teuml konsumohet

mundeumlsisht breumlndardquo peumlrdoret me ushqime qeuml mund teuml ruhen meuml gjateuml (psh

drithrat orizi erzat etj) dhe nuk eumlshte e rrezikshme peumlr sheumlndetin teuml

konsumohet njeuml prodhim mbas dateumls seuml treguar por ushqimi mundet teuml keteuml

humbur shije dhe peumlrbeumlrje

Emrin e prodhuesit fabrikuesit ose importuesit emri dhe adresa e

prodhuesit fabrikuesit importuesit duhet teuml tregohen qarteuml neuml konfeksion neuml

meumlnyreuml qeuml konsumatori teuml di keuml teuml kontaktoj neuml rast reklamimi ose peumlr teuml

marreuml meuml shumeuml informacione mbi prodhimin

Neumlse eumlshteuml produkt biologjik-BIO apo i ndryshuar gjenetikisht- OMGJ

Peumlrdorimi termit BIO i referohet metodave specifike teuml prodhimit ushqimor

konform standarteve teuml larta teuml mbrojtjes seuml mjedisit dhe teuml mireumlqeumlnies seuml

kafsheumlve dhe bimeumlve Simbas standarteve teuml BE termi OMGJ eumlshteuml i

detyruesheumlm teuml vihet peumlr prodhime qeuml kaneuml njeuml peumlrbeumlrje teuml organizmave teuml

ndryshuara gjenetikisht mbi 09 Teuml gjitha substancat me origjineuml OMGJ

duhet teuml tregohen neuml listeumln e peumlrbeumlreumlve meuml sheumlnimingjenetikisht i ndryshuarrdquo

Origjineumln e tij gjeografike teuml produktit tregon vendin ose rajonin nga vjen

prodhimi

Treguesit e vlerave ushqimore (flasin peumlr energjineuml (kcal) apo substancat

ushqyese qeuml peumlrmban produkti ushqimor psh proteina yndyrna fibra kripeuml

vitamina minerale etj) Keumlto informacione duhet teuml jepen neuml rastin kur

prodhimit i bashkeumlngjitet edhe njeuml udheumlzim nutricional treguesit e sheumlndetit

Treguesit e sheumlndetit (i referohen funksionit fiziologjik teuml njeuml peumlrbeumlreumlsi psh

rdquoKalciumi ndihmon neuml forcimin e kockaverdquo)

Treguesit qeuml flasin rreth zvogeumllimit teuml faktoreumlve teuml rrezikut teuml

seumlmundjeve psh ldquoFitosteroli ndihmon neuml uljen e kolesterolit neuml gjak duke

reduktuar keumlshtu njeuml faktor risku peumlr seumlmundjet kardiovaskularerdquo Keumlto

udheumlzime qeuml peumlrmbajneuml prodhimet janeuml teuml bazuara mbi elemente shkencore

Udheumlzime si ldquo me peumlrmbajtje teuml uleumlt yndyrnashrdquo ldquome peumlrmbajtje teuml madhe

fibrashrdquo duhet teuml jeneuml teuml peumlrshtatura mbi peumlrkufizime teuml sakta shkencore psh

shprehja ldquome peumlrmbajtje e madhe neuml fibrardquo mund teuml peumlrdoret kur prodhimet




2012





10

kaneuml teuml pakteumln 6 gram fibra peumlr 100 gram prodhim Neuml vendet e BE neuml

prodhimet ushqimore me njeuml sasi teuml madhe sheqeri ose yndyre nuk mund teuml

japin udheumlzime si ldquopeumlrmban neuml sasi teuml madhe vitamine Crdquo Gjithashtu neuml keumlto

vende nuk eumlshteuml e lejuar qeuml teuml japin udheumlzime mbi efektet pozitive neuml sheumlndet

teuml njeuml prodhimi qeuml ka shumeuml sheqerna apo yndyrna

Pranineuml e aditiveumlveshtesave ushqimore Jqn shtesat qeuml i beumlhen produktit si

ngjyrues eumlmbeumllsues lidheumls peumlrziereumls konservues etj

Vlerat referuese ditore (GDA) informojneuml mbi sasineuml maksimale teuml

energjiseuml dhe nutrienteve qeuml i nevojiten njeuml individi teuml sheumlndetsheumlm GDA

janeuml teuml disponueshme peumlr energjineuml dhe peumlr kateumlr nutrienteuml yndyrnat totale

yndyrnat e ngopura sheqeri dhe kripa Ekzistojneuml rekomandime teuml veccedilanta

peumlr teuml rritur feumlmijeuml dhe adoleshenteuml Vlerat ditore teuml referimit peumlr feumlmijeumlt

gjeumlnden kryesisht tek etiketa ose neuml fleteumlt shoqeumlruese teuml produktit teuml

destinuara peumlr ta

Bar kodi Teuml gjitha prodhimet ushqimore kaneuml bar kode qeuml neuml pamje teuml pareuml ka

njeuml peumlrzjerje vijash e numrash Dy ose tre shifrat e para i referohen kombeumlsiseuml

teuml pronarit teuml markeumls seuml produktit p sh nga 800-839 tregojneuml Italineuml nga 400-

430 tregojneuml Gjermanineuml 560 Portugalineuml 900 Norvegjineuml 300-370 Franceumln

570-579 Danimarkeumln 730 Suedia 760 Zvicra 450-490 Japonia 870

Hollanda 700-709 Norvegjia 500-509 Anglia 840 ndash 849 Spanja 690-695

Kina e keumlshtu meuml tej Ndeumlrsa Shqipeumlria ka bar kodin 530 dhe eumlshteuml pikeumlrisht

marrja e keumltij bar kodi qeuml dallon neuml boteuml produktet e agrobiznesit shqiptar

Peumlr meuml tej neuml bar kodin ndeumlrmarrja e prodhimit identifikohet me 5 shifrat e

tjera ndeumlrsa shifrat meuml tej lidhen me produktin veteuml dhe shifra e fundit eumlshteuml

shifra e kontrollit me kompiuter aty ku tregtohet malli Shifrat e bar kodit 030-

039 kodifikojneuml barnat

PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI

PRONARIT TEuml MARKEumlS

KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT

Fig pamja e bar kodit

Materiali peumlrdorur peumlr ambalazhimin Neuml ambalazhet e produkteve

ushqimore ka edhe udheumlzime mbi materialin e peumlrdorur peumlr ambalazhin CA=

karton Al=alumin PVC=polivinil klorur ACC = metalike si psh kanoccedile

(kutiteuml e peshkut salceumls etj)




2012





11

Ccedilfareuml janeuml aditiveumlt-shtesat ushqimore

Aditiveumlt janeuml leumlndeuml teuml peumlrdorura nga industria ushqimore peumlr teuml peumlrmireumlsuar

disa karakteristika teuml produktit si koheumln e konservimit pamjen ngjyreumln

(ngjyrues peumlrzjereumls etj) shijen ( korrigjues teuml aciditetit peumlrforcues arome

shije)

Aditiveumlt janeuml konsideruar teuml gjitha ato substanca pa vlera ushqyese qeuml nuk

konsumohen si ushqim neuml vetvete dhe qeuml nuk jane normalisht peumlrbeumlreumls karakteristik teuml

njeuml lloj ushqimi por teuml shtuara qeumlllimisht peumlr njeuml qeumlllim teknologjik (edhe

organoleptik) gjateuml prodhimit peumlrpunimit peumlrgatitjes paketimit ambalazhimit teuml

cilat gjenden neuml njeuml produkt ushqimor ose neumlnproduktet e tij

Aditiveumlt nuk kaneuml asnjeuml vlereuml ushqyese dhe jo gjithnjeuml janeuml kaq teuml padeumlmsheumlm

Aditiveumlve neuml bazeuml teuml studimeve teuml kryera dhe rezultateve teuml arritura u lejohet

peumlrdorimi duke krijuar rregulla qeuml peumlrcaktojneuml qeumlllimin dhe sasineuml e aditivit qeuml mund

teuml peumlrdoret

Organizata boteumlrore e sheumlndeteumlsiseuml (OBSH) si dhe Organizata peumlr ushqimin dhe

bujqeumlsineuml (FAO) kaneuml vendosur parimet themelore teuml peumlrdorimit teuml aditiveumlve dhe

ploteumlsimin e kushteve teuml caktuara Peumlr prodhimet e vendeve teuml Komunitetit Europian

ato sheumlnohen me germeumln E pra geumlrma E tregon se ky aditiv eumlshteuml i lejuar nga teuml gjitha

vendet e Bashkimit Europian dhe numri qeuml pason tregon kategorineuml se kujt i peumlrket

Dyshimet peumlr deumlmin e disa aditiveumlve janeuml akoma shumeuml Megjitheumlse legjislacionet e

vendeve (veccedilaneumlrisht ato teuml Bashkimit Europian) fiksojneuml nivelet maksimale teuml lejuara

peumlr to keumlto vlera i referohen njeuml konsumi teuml moderuar teuml ushqimit pra nuk

konsiderojneuml shumeumln e teuml gjitha ushqimeve qeuml merren neuml njeuml vakt ose neuml njeuml diteuml

si dhe eumlshteuml e veumlshtireuml teuml vlereumlsohet ndeumlrveprimi midis tipologjive teuml ndryshme teuml

aditiveumlve qeuml gjenden neuml lloje teuml ndryshme ushqimesh dhe efekti i grumbullimit neuml

organizeumlm neuml sasi teuml vogla teuml aditiveumlve teuml ndrysheumlm

Neuml fakt nuk ka asnjeuml proveuml mbi efektet e tyre afat gjata Shumeuml prej aditiveumlve nuk

janeuml provuar se japin ndonjeuml pasojeuml mbi sheumlndetin por nuk ka as siguri qeuml me

peumlrdorimin neuml njeuml koheuml teuml gjateuml mund teuml jeneuml teuml deumlmshme Akoma nuk eumlshteuml e qarteuml neuml

se keumlto leumlndeuml mund teuml zhvillojneuml reaksione alergjike apo jo megjitheumlse disa prej tyre

akuzohen se ndikojneuml neuml shpeumlrthimin e alergjiseuml ushqimore por e sigurteuml eumlshteuml se

ndikojneuml neuml shpeumlrthimin e intolerancave ushqimore

Disa lloje teuml aditiveumlve

Ngjyruesit (nga E100 - E199) peumlrdoren peumlr teuml zeumlvendeumlsuar ngjyreumln natyrale qeuml

zhduket gjateuml peumlrpunimit dhe konservimit teuml prodhimit pra peumlr ti dheumlneuml prodhimeve

ngjyreuml Ngjyruesit gjenden neuml shumeuml pije neuml eumlmbeumllsira biskota karamele salsat neuml

peshkun e konservuar dhe neuml perime turshi si psh




2012





12

E 104 ngjyra e verdheuml kinolina E 102 tartrazina E 162 ngjyra e kuqe E 160

karoteni

E 150 ngjyreuml karamele E 110 ngjyra e verdheuml e erreumlt

Peumlrdorimi ngjyruesve teuml kuq qeuml gjenden neuml prodhimet bazeuml teuml frutave xhelatinave

karameleve dhe eumlmbeumllsirave teuml ndryshme qeuml peumllqehen shumeuml nga feumlmijeumlt ka qeumlneuml

objekt studimesh veccedilaneumlrisht peumlr 6 ngjyrues E104 E110 E124 E102 E122 E129 qeuml

mendohet se mund teuml jepnin hiperaktivitet tek feumlmijeumlt

Edhe ldquongjyruesit karamelrdquo janeuml peumlrzjerje teuml leumlndeumlve qeuml vijneuml nga sheqernat e trajtuara

me nxehteumlsi ku meuml tipike eumlshteuml ngjyra ldquokaferdquo me nuanca teuml ndryshme Peumlrdoren

shumeuml neuml industrineuml ushqimore neuml disa pije jo alkolike neuml disa supa teuml amballazhuara

neuml uthulleumln balsamike birreuml etj

Ngjyruesit e verdheuml (E101 - E110) janeuml teuml kundeumlrindikuar peumlr ato qeuml janeuml

alergjik (psh astmatikeumlt) ndaj acidit acetilsalicilik

Konservanteumlt (E200 - E299) funksioni tyre eumlshteuml teuml ngadaleumlsoj procesin e prishjes seuml

ushqimit qeuml mund teuml shkaktohet nga mykra apo bakterie Pjesa meuml e madhe e

ushqimeve qeuml ruhen peumlr njeuml koheuml teuml gjateuml kaneuml konservant Disa lloj konservuesish

janeuml

E 210 (acidi benzoik) gjendet ne pijet neuml salsat neuml majoneze E 220 (anhidridi

sulfuror) gjendet neuml birreuml pijet e ndryshme teuml gazuara neuml leumlngjet e frutave neuml

marmelatat E 249-252 (nitrite e nitrate) gjendet neuml mishrat e konservuara neuml sallamra

teuml peumlrpunuara qeuml teuml pengojneuml zhvillimin e bakterit Clostridium botulinum bakteri qeuml

prodhon toksineumln vdekjeprureumlse si botulizmi Gjithashtu keumlto konservanteuml ruajneuml teuml

gjalleuml ngjyreumln e mishit dhe peumlrmireumlsojneuml shijen Nitratet neuml doza teuml vogla nuk janeuml teuml

rrezikshme ndeumlrsa nitritet duke u lidhur me amina teuml pranishme neuml ushqime formojneuml

nitrosamina qeuml konsiderohen potencialisht kancerogjene

E220-E227 sulfitet shmangin fermetimin e frutave teuml thata duke penguar nxirjen

naturale teuml tyre Keumlto aditiv janeuml irritues peumlr traktin treteumls dhe shkateumlrrojneuml vitamineumln

B1 qeuml eumlshteuml me reumlndeumlsi peumlr sistemin nervor Gjithashtu mund teuml japin reaksione

alergjike dhe dyshohen qeuml mund teuml lidhen me hiperaktivitetin infantil

Antioksidanteumlt (E300-E322) shmangin procesin e oksidimit teuml ushqimit zgjasin

jeteumlgjateumlsineuml e ushqimeve duke i penguar yndyrnat vajrat dhe disa vitamina qeuml teuml

lidhen me oksigjenin neuml ajeumlr sepse oksidimi e deumlmton ushqimin dhe e beumln teuml humbasi

ngjyreuml

E322 lecitina e sojeumls E320 Butilidroksianisol dhe E300-E304 Acidi L-askorbik i

gjejmeuml neuml prodhimet e furreumls drithrat biskota moltot keket patatina teuml skuqura etj

E 322 Lecitina e sojeumls konsiderohet toksike peumlr meumllccedilineuml dhe neuml doza teuml larta mundet

teuml ndikoj neuml thithjen intenstinale Peumlrsa i peumlrket E320 Butilidroksianisol ka disa

studime qeuml tregojneuml se mund teuml shkateumlrrojneuml vitamineumln D shton nivelet e kolesterolit

dhe teuml shkaktoj alergji E 300-3004Acidi L askorbik qeuml eumlshteuml vitamina C eumlshteuml i




2012





13

padeumlmsheumlm dhe neuml doza teuml meumldha mund teuml keteuml efekte laksative gjendet neuml birreuml neuml

leumlngjet e frutave neuml komposto frutash

Korigjues teuml aciditetit (nga E325 -E385) japin ushqimit njeuml shije acide

Trasheumlsit peumlrzjereumlsit stabilizuesit (nga E 400 - E495) gjenden neuml shumeuml ushqime

akullore eumlmbeumllsira biskota salsa supa neuml kuti kremra ccedilokollata budin karamele

Sheumlrbejneuml peumlr teuml ruajtur konsistenceumln e prodhimeve ushqimore Trasheumlsit dhe

peumlrzjereumlsit sheumlrbejneuml peumlr teuml ruajtur konsistenceumln e prodhimeve ushqimore favorizojneuml

peumlrzjerjen e peumlrbeumlreumlsve si vaji dhe uji qeuml keumlto ushqime mos teuml ndahen

Stablizuesit pengojneuml peumlrbeumlreumlsit e peumlrzjereuml teuml ndahen peumlrseumlri Njeuml substanceuml

xhelifikuese meuml e peumlrdorur eumlshteuml pektina

Eumlmbeumllsuesit shpesh peumlrdoren neuml vend teuml sheqerit neuml prodhime si pije teuml gazuara

kosi ccedilimccedilakizi peumlr sheumlmbull Aspartame (E951) saharina (E954) acetilsulfame-K

(E950) dhe sorbitoli (E420) Sorbitoli (E420) Manitoli (E421) janeuml ngjyrues qeuml

mundet teuml shkaktojneuml probleme teuml stomakut

Mono e digliceridet (E 471) neuml acidet yndyrore i gjejmeuml shumeuml shpesh neuml biskota neuml

keke molto etj Polifosfatet (E 450) gjenden kryesisht neuml sallamra si prodhuta

djathrat e shkrireuml peumlr ti beumlreuml meuml teuml buteuml dhe meuml teuml leumlngsheumlm Mund teuml japin probleme

me tretjen dhe i japin organizimit doza teuml meumldha fosfori qeuml eumlshteuml e veumlshtireuml peumlr tu

eleminuar ky mineral lidhet me atomet e kalciumit dhe pastaj eleminohen bashkeuml Neuml

praktikeuml njeuml shteseuml fosfori kupton njeuml humbje kalciumi duke deumlmtuar kockat dhe

dheumlmbeumlt peumlr keumlteuml arsye mundet teuml evitohen marrja e e tepeumlrt e prodhimeve qeuml kaneuml

keumlto shtesa sidomos tek feumlmijeumlt

Acidi alginik dhe arginatet (E 400-E 405) karagenina (E 406 E 407) janeuml trasheumls qeuml

gjenden veccedilaneumlrisht neuml salsa dhe i beumljneuml ato kremoze (majoneza) Mundet teuml

provokojneuml reaksione alergjike dhe neuml se merren ne sasi teuml meumldha ndryshojneuml

metabolizmin

Peumlrforcues teuml shijes janeuml substanca qeuml shtojneuml shijen neuml ushqime teuml eumlmbla dhe

sallamra pa i shtuar atyre ndonjeuml shije teuml veccedilanteuml psh E621 (glutammati monosodik)

qeuml i shtohet ushqimeve teuml transformuara neuml veccedilanti si supa salsa dhe salccediliccedile neuml

patatina Ato gjithashtu sheumlrbejneuml peumlr teuml dheumlneuml shije dhe gjenden neuml salsa neuml dadot e

supave neuml konserva Nga disa studime akuzohet se E 621 (glutammati monosodik)

mund teuml shkaktoj dhimbje koke dhe probleme neuml sistemin nervor por veteumlm neuml

persona qeuml kaneuml predizspozicion

Neuml rregulloret e vendeve teuml BE neuml disa prodhime nuk lejohet teuml keteuml aditiv si

qumeumlshti pana kafja uji vaji ullirit gjalpi mjalti sheqeri legumet brumrat e thata

(makarona) kosi neutral fruta dhe perime teuml freskeumlta Gjithashtu ngjyruesit janeuml teuml

ndaluar neuml keumlto produkte buka mielli vera leumlngje frutash marmelatata konserva

domatesh fruta dhe perime teuml konservuara teuml thata apo teuml peumlrpunuara




2012





14

Si teuml lexojmeuml disa shprehje teuml etiketave ushqimore

Kujdes me fjaleumlt ldquo Pahelliphelliprdquo qeuml peumlrmbajneuml disa produkte ushqimore

ldquoPa sheqerrdquo por kujdes neuml se neuml etiketeuml gjejmeuml shkrimet ldquoshurup glukoze shurup

fruktoze maltoz shurup vegjetal amido do teuml thoteuml qeuml prodhimi neuml meumlnyreuml indirekte

ka sheqer keumlto leumlndeuml kaneuml njeuml nivel sheqeri teuml ngjasheumlm me saharozeumln

ldquoPa kalori rdquo ose ldquoDietetikerdquo shpesh neuml keumlto prodhime gjejmeuml si eumlmbeumllsues

aspartamin i cili eumlshteuml provuar shkenceumlrisht se eumlshteuml njeuml peumlrbeumlreumls potencialisht

kancerogjen Pa kalori peumlrmban jo meuml shummeuml se 4 Kcal peumlr 100 ml

Me peumlrmbajtje teuml uleumlt natriumikripe prodhimi ka njeuml vlereuml natriumi 012 g Eumlshteuml

njeuml ekuivalent i kripeumls peumlr 100ml ose 100 mg

Me peumlrmbajtje shumeuml teuml uleumlt natriumikripe prodhimi ka njeuml vlereuml natriumi 004

g Eumlshteuml njeuml ekuivalent i kripeumls peumlr 100 ml 100 mg

Pa natrium prodhimi ka neuml maksimum Natriumkripeuml 0005 g peumlr 100g

Burim fibrash 3 g fibra peumlr 100 g ose 15 g fibra peumlr 100 Kcal

Me peumlrmbajtje teuml larteuml fibrash ka 6 gr fibra peumlr 100 gram prodhim

Me peumlrmbajtje teuml uleumlt kalorike peumlrmban 40 Kcal peumlr 100 g peumlr ushqimet e forta

dhe 20 Kcal peumlr 100 ml peumlr teuml leumlngeumltat

Me peumlrmbajtje teuml uleumlt yndyrnash prodhimi ka 3 gram yndyrna peumlr 100 gram

ushqime teuml forta dhe 15 gram yndyrna peumlr 100 ml leumlngje

Sheumlmbull si mundet teuml lexojmeuml leumlndeumlt nutricionale qeuml gjenden neuml njeuml etiketeuml

ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE

kcal 213 Tregon energjineuml e shprehur neuml kcal qeuml

jep 100g i prodhimit

kj 900 Tregon energjineuml e shprehur neuml kilozhol

qeuml jep 100 g i prodhimit

PROTEINA 53 g Tregon grameumlt e proteinave qeuml gjenden

neuml 100 g teuml prodhimit

KARBOHIDRATET 58 g Tregon grameumlt e karbohidrateve qeuml

gjenden neuml 100 g teuml prodhimit

Nga teuml cilat sheqerna

prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g

Tregom karbohidratet e pranshme neuml 100

gram teuml produktit qeuml janeuml teuml peumlrbeumlreuml nga

x gram sheqerna teuml thjeshta

x gram amidon

YNDYRNA 9 g Tregon grameumlt e yndyrnave qeuml gjenden


prej teuml cilave

- teuml ngopurai

- mono teuml pangopura

- poli teuml pangopura

43 g

33 g

14 g

Tregon qeuml yndyrnat qeuml gjenden neuml 100g

teuml keumltij produkit peumlrbeumlhen nga

x gram yndyrna teuml ngopura

x gram yndyrna mono teuml pangopura

x grami yndyrna poli teuml pangopura




2012





15

FIBRA

9 g Tregon grameumlt e fibraave qeuml gjenden neuml

100 g teuml prodhimit

Prej teuml cilave

-teuml tretshme

-teuml patreteumlshme

4 g

5 g

Tregon qeuml fibra e pranishme neuml 100 g teuml

prodhimit peumlrbeumlhet nga x gram fibra teuml

treteumlshme

x gram fibra jo teuml treteumlshme

NATRIUMKRIPA 4 g Tregon grameumlt e natriumit qeuml gjenden neuml


Vitamina

Tregon peumlrmbajtjen neuml vitamina neuml 100

gram teuml produktit

B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

bashkeuml me vlerat nutricionale peumlr 100

gram teuml produktit neuml etiketeumln nutricionale

mund teuml specifikohen edhe vlerat peumlr

porcion ose peumlr njeumlsi copeuml feteuml etj

Ushqimet BIO dhe OMGJ

Ccedilfareuml janeuml ushqimet OMGJ-organizma teuml modifikuara gjenetikisht

Organizmat e modifikuar gjenetikisht (OMGJ) janeuml bimeuml apo kafsheuml teuml cilave kodi

gjenetik i eumlshteuml ndryshuar neuml laborator peumlr teuml siguruar qeuml ata teuml marrin karakteristika

specifike qeuml nuk i kane ne natyreuml



specifike qeuml nuk i kaneuml neuml natyreuml Manipulimet gjenetike OMGJ janeuml peumlrdorur neuml bio

ushqimet bujqeumlsore dhe blegtorale




2012





16

Modifikimi gjenetik beumlhet kur neuml organizmat futet pjeseuml e ADN teuml sjella nga

organizma krejteumlsisht teuml ndryshme (duke peumlrfshireuml edhe kafsheumlt) peumlr teuml peumlrfituar nga

karakteristikat e keumltij teuml fundit Shumeuml variete bimore janeuml modifikuar peumlr ti beumlreuml ato

meuml rezistente ndaj kushteve teuml pafavorshme klimaterike nga deumlmtuesit pesticidet dhe

konservim meuml teuml gjateuml OMGJ gjithashtu peumlrdoren peumlr teuml prodhuar bageumlti viccedili neuml njeuml

rritje teuml shpejteuml qeuml lopeumlt teuml japin meuml shumeuml qumeumlsht peumlr konsum etj

Teknologjia qeuml merret me shkeumlmbimin gjenetik emeumlrtohet me emra teuml ndrysheumlm si

ldquobioteknologjia modernerdquo ldquoteknologjia e gjeneverdquo ose ldquoinxhinieria gjenetikerdquo Neuml teuml

gjitheuml boteumln debati peumlr bioteknologjineuml e biosigurineuml eumlshteuml tepeumlr i pranisheumlm dhe

shumeuml i mprehteuml me rezultate kontradiktore qeuml e beumljneuml ende teuml paqarteuml qeumlndrimin

ndaj tyre

Gjysma e dyteuml e shekullit teuml kaluar eumlshteuml karakterizuar nga zbulime shkencore teuml njeuml

reumlndeumlsie kolosale neuml fusheumln e gjenetikeumls dometheumlneuml neuml ccedileumlshtjet e trasheumlgimiseuml

gjenetike teuml qenieve teuml gjalla Keumlto zbulime shkencore ccediluan neuml zbulimin neuml fillim teuml

viteve rsquo50 teuml struktureumls dyfishe dhe formeumls spirale teuml molekuleumls seuml ADN e cila eumlshteuml

barteumlsja kryesore e teuml gjitheuml trasheumlgimiseuml gjenetike teuml njeuml organizmi teuml gjalleuml

Ishte krejt e natyrshme dhe normale qeuml zbulimet shkencore nuk janeuml qeumlllim neuml

vetvete Historikisht ccedildo zbulim shkencor eumlshteuml shfryteumlzim peumlr qeumlllime praktike Edhe

neuml keumlteuml rast duke pasur neuml doreuml si hartat gjenetike ashtu edhe kodin gjenetik u krijua

njeuml degeuml e re e shkenceumls me emeumlrtimin inxhinieri gjenetike e cila kishte peumlr qeumlllim teuml

krijonte organizma teuml gjalla teuml reja (kryesisht bimore por edhe shtazore) teuml cilat me

gjenomin e tyre kishin teuml injektuar njeuml apo disa gjene teuml organizmave teuml tjereuml teuml

ndrysheumlm neuml gjini

Qeumlllimi i keumltyre punimeve tepeumlr teuml ndeumlrlikuara dhe qeuml keumlrkojneuml stafe tepeumlr teuml

peumlrgatitura shkenceumlrisht dhe laboratore shumeuml teuml sofistikuara ishte teuml krijonin bimeuml

dhe kafsheuml teuml cilat jepnin prodhime teuml larta por pa nevojeumln e peumlrdorimit teuml produkteve

kimike ashtu siccedil i peumlrdor reumlndom bujqeumlsia konvencionale Me fjaleuml teuml tjera synohej teuml

krijoheshin bimeuml e kafsheuml qeuml jepnin prodhime me kosto meuml teuml uleumlt dhe meuml teuml

sheumlndetshme peumlr njeriun

Provat e para me organizma OMGJ u kryen neuml SHBA neuml vitin 1972 dhe i peumlrkisnin

njeuml bakteri i cili ndikonte tek luleshtrydhet peumlr teuml rritur qeumlndrueshmeumlrineuml ndaj

ngricave Meuml pas dhe konkretisht neuml mesin e viteve lsquo80 qeveria amerikane u dha

mbeumlshtetje teuml fuqishme politike dhe ekonomike zbatimeve shkencore neuml keumlteuml fusheuml Si

efekt i keumlsaj mbeumlshtetjeje pak vite meuml voneuml u peumlrhapeumln neuml tregun amerikan fara teuml

bimeumlve teuml domates sojeumls misrit pambukut teuml modifikuara gjenetikisht Prodhimet e

keumltyre bimeumlve u peumlrhapeumln gjereumlsisht neuml tregun vendas dhe ateuml ndeumlrkombeumltar duke e

kthyer neuml keumlteuml meumlnyreuml arritjen shkencore neuml njeuml realitet teuml preksheumlm peumlr

konsumatorin

Ccedilfareuml pasojash sjell konsumimi i ushqimeve me OMGJ neuml sheumlndetin e njeriut

Konsumimi i ushqimeve teuml peumlrgatitura nga organizma teuml tipit OMGJ ka rezultuar i

padeumlmsheumlm peumlr sheumlndetin e njeriut Duhet teuml sqarojmeuml se prodhimi i organizmave




2012





17

OMGJ peumlrpara se teuml peumlrdoren peumlr konsum i neumlnshtrohen kalimit neumlpeumlr njeuml filteumlr

shumeuml teuml imeumlt provash peumlr efekte teuml mundsheumlm ndaj organizmit teuml njeriut Gjithashtu

prodhimi dhe peumlrdorimi i organizmave teuml tilleuml eumlshteuml i rregulluar nga ligjshmeumlri

rigoroze qofteuml neuml vendet prodhues teuml tyre qofteuml neuml nivel ndeumlrkombeumltar

Peumlr teuml ilustruar meuml mireuml peumlrfundimet neuml teuml cileumlt eumlshteuml mbeumlrritur neuml lidhje me efektet e

peumlrdorimit teuml ushqimeve me OMGJ po japim disa fakte teuml viteve teuml fundit Neuml njeuml

raport teuml vitit 2004 teuml botuar nga Akademia Kombeumltare e Shkencave e SHBA

deklarohet ldquoDeri sot asnjeuml efekt negativ ndaj sheumlndetit qeuml mund trsquoi ngarkohet

inxhinieriseuml gjenetike nuk eumlshteuml dokumentuar neuml popullatat njereumlzorerdquo Neuml njeuml

dokument teuml botuar nga Shoqeumlria Mbreteumlrore e Mjekeumlsiseuml neuml Mbreteumlrineuml e Bashkuar

thuhet se ldquoUshqimet OMGJ janeuml ngreumlneuml nga miliona njereumlz kudo neumlpeumlr boteuml peumlr 15

vjet pa ndonjeuml raportim peumlr efekte seumlmundjeshrdquo Neuml raportin e Drejtoriseuml seuml

Peumlrgjithshme teuml Komisionit Europian peumlr Keumlrkim dhe Inovacion teuml vitit 2010 thuhet

ldquoPeumlrfundimi kryesor qeuml mund teuml nxirret nga peumlrpjekjet prej mbi 130 projektesh

keumlrkimore qeuml mbulojneuml njeuml periudheuml prej meuml se 25 vjet keumlrkim duke peumlrfshireuml meuml se

500 grupe keumlrkimore eumlshteuml se bioteknologjia dhe neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml OMGJ nuk

janeuml neuml vetvete meuml teuml rrezikshme se peumlr shembull teknologjiteuml konvencionale teuml

kultivimit teuml bimeumlverdquo

Cilat janeuml produktet ku peumlrdoret meuml shumeuml OMGJ dhe a ka ushqime me OMGJ

qeuml nuk duhen peumlrdorur neuml meumlnyreuml kategorike

Ndeumlr ushqimet neuml teuml cilat peumlrmbahet meuml shumeuml OMGJ mund teuml peumlrmendim ato qeuml

kaneuml organizma teuml listeumls seuml OMGJ si domate sojeuml (vaji i sojeumls) patate mjalteuml oriz

miseumlr ose produkte shtazore teuml tipit OMGJ Gjithsesi prej listeumls seuml gjateuml teuml

organizmave OMGJ nuk ka teuml deklaruar deri meuml sot teuml tilleuml qeuml nuk mund teuml peumlrdoret

neuml meumlnyreuml kategorike Sidoqofteuml zgjedhja e peumlrdorimit apo mospeumlrdorimit teuml tyre

eumlshteuml krejteumlsisht e lireuml

Qeuml neuml fillimet e aplikimit teuml organizmave OMGJ peumlr qeumlllime konsumi organizmat

joqeveritare dhe sidomos ambjentalisteumlt u ngriteumln neuml njeuml fushateuml teuml gjereuml peumlr ndalimin

e prodhimit dhe peumlrdorimit teuml OMGJ Arsyet peumlr keumlteuml ishin teuml shumta por tre janeuml meuml

kryesoret a) ndjenja e frikeumls dhe preokupacionit nga e panjohura Shumeuml njereumlz nuk

ishin neuml dijeni dhe peumlr meuml tepeumlr nuk ishin teuml bindur mbi sakteumlsineuml dhe rigorozitetin me

teuml cilin ishin kryer keumlto modifikime gjenetike b) problemet etike dhe religjioze

Shumeuml persona e konsideronin dhe vazhdojneuml ta konsiderojneuml modifikimin gjenetik si

njeuml sfereuml ku nuk duhet punuar sepse eumlshteuml ndeumlrhyrje neuml puneumlt e Zotit c) problemet e

konkurrenceumls i cili eumlshteuml faktor kyccedil neuml qarkullimin e mallrave

Neuml teuml veumlrteteuml ushqimet e peumlrgatitura me OMGJ nuk kaneuml karakteristika teuml dallueshme

nga ato teuml tjerat peumlr veteuml faktin se veteuml organizmat OMGJ nuk peumlsojneuml ndryshime teuml

tilla teuml dukshme Kjo gjeuml vlen jo veteumlm peumlr perimet por edhe peumlr teuml gjitheuml organizmat

e tjereuml qofshin keumlta bimoreuml apo shtazoreuml E vetmja gjeuml qeuml mund trsquoi dallojeuml eumlshteuml

shenja e shkruar qeuml tregon se janeuml OMGJ gjeuml teuml cileumln e beumln veteuml prodhuesi

Sot Shqipeumlria ballafaqohet me peumlrfitimet e bioteknologjive moderne dhe gjithashtu me

detyrimin peumlr teuml vlereumlsuar sigurineuml e ushqimeve dhe komponenteumlve teuml tyre Njeuml seumlreuml




2012





18

bimeumlsh bujqeumlsore dhe ushqime teuml reja teuml prodhuara dhe miratuara neuml vendet e tjera

peumlrpiqen teuml gjejneuml vendin e tyre neuml tregun shqiptar Kryesisht importet e ushqimeve

peumlr njereumlzit dhe peumlr kafsheumlt dhe farat deri meuml tani vijneuml nga vendet europiane

veccedilaneumlrisht nga vendet fqinje qeuml nuk prodhojneuml sasi teuml meumldha produktesh OMGJ ose

qeuml kaneuml kufizime ndaj tyre Teuml gjitha ushqimet ose produktet ushqimore qeuml hyjneuml neuml

Shqipeumlri shoqeumlrohen me dokumentacionin e keumlrkuar konform legjislacionit europian

i cili lejon teuml peumlrcaktojneuml cileumlsineuml dhe peumlrbeumlrjen e tyre

Produket Biologjike-BIO

Produktet bio-organike teuml cilat neuml shumeuml raste quhen edhe biologjike janeuml ushqime teuml

pasura me substanca ushqyese dhe vlera teuml larta biologjike

Produkte bio-organike ose biologjike konsiderohen ato ushqime qeuml merren nga

njeuml sistem i veccedilanteuml i prodhimit bujqeumlsor i cili quhet bujqeumlsi organike ku nuk

peumlrdoren plehra kimike pesticide leumlndeuml teuml tjera toksike etj

Vetiteuml cileumlsore teuml produkteve bio-organike mund teuml peumlrmblidhen neuml dy aspekte

kryesore

1 Mungesa e substancave toksike qeuml vijneuml nga mbetjet e plehrave kimike pesticideve

dhe leumlndeumlve kimike teuml tjera qeuml peumlrdoren gjateuml prodhimit dhe peumlrpunimit teuml produkteve

ushqimore Siccedil dihet keumlto substanca me veprimet e tyre teuml deumlmshme neuml organizeumlm

rrezikojneuml sheumlndetin dhe jeteumln e njeriut

2 Prania dhe peumlrmbajtja neuml sasi teuml deumlsheumlruara teuml substancave ushqyese dhe me vlera

teuml larta biologjike si vitamina aminoacide teuml domosdoshme kripeumlra minerale

mikroelementeuml etj Mungesa apo sasia e pamjaftueshme e keumltyre substancave qeuml vihet

re neuml mjaft raste shkaktojneuml ccedilrregullime teuml proceseve fiziologjike teuml organizmit deri neuml

shfaqjen e seumlmundjeve tipike teuml mangeumlsiseuml ushqimore siccedil janeuml avitaminozat anemiteuml

seumlmundjet e gjendrave tiroide etj

Peumlrpareumlsiteuml e prodhimit teuml metodave biologjike neuml prodhimin e ushqimeve me veti

cileumlsore meuml teuml mira veumlrtetohen neuml meumlnyreuml teuml drejtpeumlrdrejteuml ose teuml teumlrthorteuml edhe neuml

produktet shtazore Peumlrdorimi i hormoneve antibiotikeumlve dhe metodave teuml ndryshme

neuml rritjen intensive teuml kafsheumlve ccedilfaqet me teuml meta teuml ndryshme neuml cileumlsineuml e mishit dhe

teuml produkteve teuml tij

Keumlshtu psh mishi qeuml merret nga rritja intensive e kafsheumlve ka njeuml peumlrmbajtje meuml teuml

larteuml uji dhe njeuml peumlrqindje meuml teuml madhe lyre neuml indet muskulare si rezultat i infitrimit

teuml dhjamit neuml keumlto inde Gjateuml stazhionimit teuml proshutave teuml prodhuara me keumlteuml lloj

mishi vihet re njeuml peumlrqindje meuml e larteuml e humbjeve Nga eksperimente disa vjeccedilare teuml

beumlra neuml rritjen e gjedheve eumlshteuml veumlneuml re se pjelloria e kafsheumlve teuml ushqyera me bimeuml

foragjere teuml kultivuara neuml toka teuml pleheumlruara me pleheumlra kimike eumlshteuml meuml e uleumlt se neuml

kafsheumlt e ushqyera me keumlto bimeuml teuml kultivuara me metoda biologjike

Ushqimet bimore bio janeuml meuml teuml pasura me

Vitamina Eumlshteuml veumlrtetuar se plehrat kimike shkaktojneuml njeuml frenim teuml theksuar teuml

veprimtariseuml seuml mikroorganizmave teuml tokeumls gjeuml e cila pasqyrohet neuml cileumlsineuml e




2012





19

produkteve ushqimore duke pakeumlsuar duksheumlm peumlrmbajtjen e vitamineumls C dhe A

Eksperimente disa vjeccedilare kaneuml treguar qeuml peumlrmbajtja e vitamineumls C dhe A neuml karota

dhe presh teuml kultivuar neuml meumlnyreuml biologjike eumlshteuml dy hereuml meuml e larteuml se neuml produkte teuml

marra nga kultivimi konvencional

Proteina me vlera teuml larta biologjike Dihet se peumlrdorimi i plehrave kimike sidomos

atyre teuml azotuara rrit peumlrmbajtjen e proteinave neuml bimeuml Eumlshteuml provuar se me rritjen e

sasiseuml teuml plehrave kimike teuml azotuara rritet peumlrqindja e proteinave neuml bimeuml por

lehteumlsohet vlera biologjike e tyre Keumlshtu keumlto proteina kaneuml vlereuml meuml teuml dobeumlt sepse

ato janeuml teuml varfeumlra me aminoacidet meuml teuml domosdosheumlm si lizineuml dhe metionineuml

Meuml shumeuml elementeuml mineraleuml teuml reumlndeumlsisheumlm Peumlrdorimi i gjereuml dhe neuml sasi teuml

dukshme i plehrave kimike kaneuml shkaktuar peumlrveccedil teuml tjerave njeuml prishje teuml ekuilibrit teuml

ekosistemit tokeuml-bimeuml Meuml shqeteumlsuese eumlshteuml dukuria e varfeumlrimit teuml tokeumls me kripeumlra

minerale dhe mikroelementeumlve teuml reumlndeumlsisheumlm Kjo ka beumlreuml qeuml neuml produktet

ushqimore peumlrmbajtja e kaliumit teuml jeteuml kateumlr hereuml meuml shumeuml dhe e acidit forsforik dy

hereuml meuml shumeuml ndeumlrsa e magneziumit dy hereuml meuml pak dhe e bakrit tri hereuml meuml pak

Nga studimet ka teuml dheumlna se nga varfeumlrimi i tokeumls dhe meuml pas i ushqimeve me

magnezium dhe manganez kaneuml filluar teuml shfaqen seumlmundjet e mangeumlsiseuml seuml keumltyre

elementeve mineraleuml Me zbatimin e bujqeumlsiseuml organike kjo dukuri meumlnjanohet peumlr

arsye se plehrat organike e furnizojneuml tokeumln dhe pastaj bimeumlt me njeuml gameuml teuml gjereuml

elementeumlsh minerale (Mg Fe Ca P etj) dhe mikroelementeumlsh (Mn Cu J Zn etj)

Peumlrbeumlrja kimike dhe vlerat energjitike teuml disa ushqimeve si neuml etiketat

ushqimore

Ushqimi kcal 100 g Protein Yndyrna Karboh Hekur Kalcium

Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27

Mish viccedili 92 207 1 01 23 14

Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15

Margarina 760 06 84 04 gjurme 20

Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0

Ccedilokollata 542 58 34 567 5 51

Marmelata 222 05 gjurme 587 14 18

Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51

Rekomandime peumlr gatimin e ushqimeve (Siguria Ushqimore)

Keumlto rekomandime PShSh mund trsquojua japeuml prindeumlrve neuml rastet kur beumln takime me ta

dhe i informon peumlr reumlndeumlsineuml e siguriseuml ushqimore neuml gatim

1 Zgjidh procesin e peumlrpunimit teuml ushqimit peumlr teuml patur siguri Disa lloj

ushqimesh nuk mund teuml jeneuml teuml sigurta neuml se ato nuk peumlrpunohen meuml pareuml teuml tilla

mund teuml peumlrmendim qumeumlshtin e pasterizuar neuml ndryshim nga ai i papeumlrpunuar

2 Gatuaje ushqimin ploteumlsisht Shumeuml ushqime teuml papeumlrpunuara veccedilaneumlrisht mishi i

shpendeumlve mishi dhe qumeumlshti i pa pasterizuar mund teuml kontaminohen me mikrobe

Gatimi i ploteuml mund trsquoi shkateumlrrojeuml ato neuml se teuml gjitha pjeseumlt e ushqimit arrijneuml seuml paku

neuml 70 0

C Mishi i ngrireuml dhe mishi i shpendeve duhet teuml shkrihen teumlreumlsisht peumlrpara

gatimit

3 Konsumo ushqimin e peumlrgatitur sa meuml pareuml teuml jeteuml e mundur Kur ushqimi i

gatuar ftohet mikrobet fillojneuml teuml shumeumlzohen Sa meuml gjateuml teuml qendrojeuml aq meuml i madh

eumlshteuml rreziku




2012





21

4 Ruaj ushqimet e gatuara me kujdes Ushqimet qeuml ruhen duhet teuml mbahen qofteuml

teuml ngrohta (mbi 600 C) ose te ftohta (nen 10

0 C) veccedilaneumlrisht neuml se ruhen peumlr meuml shumeuml

se kateumlr oreuml Ushqimet peumlr feumlmijeumlt nuk duhet teuml ruhen neuml peumlrgjitheumlsi Neuml njeuml frigorifer

teuml mbingarkuar ushqimi i ngrohteuml nuk mund teuml jeteuml neuml gjendje teuml ftohet shpejt dhe aq

sa duhet dhe ai mbetet i ngrohteuml neuml qeumlnder teuml mases seuml tij (mbi 100 C) peumlr njeuml koheuml teuml

gjateuml keumlshtu qeuml mikrobet neuml keumlteuml rast do teuml shumeumlzohen

5 Ringrohe teumlreumlsisht ushqimin e peumlrgatitur meuml pareuml Ringrohja eumlshteuml mbrojtja meuml

e mireuml peumlr mbrojtjen nga mikrobet qeuml shumeumlzohen gjateuml ruajtjes seuml ushqimit Teuml gjitha

pjeseumlt e ushqimit mund teuml arrijneuml seuml paku temperatureumln 700

C

6 Shmang kontaktin neumlpermjet ushqimit teuml peumlrgatitur dhe atij teuml papeumlrpunuar

Kontaminimi i kryqeumlzuar mund teuml jeteuml direkt neuml se mishi i shpendeumlve i papeumlrpunuar

vjen neuml kontakt me ushqimin e gatuar ose indirekt kur nje mjet prereumls psh thikeuml e

palareuml peumlrdoren neuml prerjen fillimisht teuml ushqimeve teuml paperpunuara e meuml tej teuml

ushqimeve shtazore teuml gatuara

7 Laj duart neuml meumlnyreuml teuml peumlrseumlritur Njereumlzit duhet teuml lajneuml duart peumlrpara dhe mbas

peumlrgatitjes se ushqimeve dhe mbas veprimeve teuml tilla si ndeumlrrimi i bebeve shkuarja neuml

tualet prekja e kafsheumlve shteumlpiake etj Mbas peumlrgatitjes seuml ushqimit teuml papeumlrpunuar

njereumlzit duhet teuml lajneuml duart peumlrpara prekjes seuml ushqimit teuml gatuar Leumlkura e infektuar

duhet teuml mbulohet

8 Teuml gjitha sipeumlrfaqet e guzhineumls duhet teuml mbahen teuml pasteumlrta Ccedildo grimceuml ose

pikeuml eumlshteuml njeuml rezervuar potencial peumlr mikrobet Pecetat e pjatave duhet teuml ndeumlrrohen

rregullisht dhe teuml zihen neuml se kontaminohen Placcedilkat e peumlrdorura peumlr pastrimin e

dyshemeve duhet teuml lahen neuml meumlnyreuml teuml shpeshteuml

9 Mbrojeni ushqimin nga insektet brejteumlsit dhe kafsheuml teuml tjera Njereumlzit duhet teuml

ruajneuml ushqimin neuml konteniereuml teuml mbyllur mireuml dhe larg nga mikroorganizmat

patogene qeuml shkaktojneuml seumlmundje me origjineuml ushqimore

10 Peumlrdorni ujeuml teuml pasteumlr Neuml se ka ndonjeuml dyshim peumlr cileumlsineuml e tij uji duhet teuml

zihet peumlrpara se ai teuml kthehet neuml akull ose teuml shtohet neuml ushqim veccedilaneumlrisht neuml se ai

do teuml peumlrdoret neuml ushqimet peumlr feumlmijeumlt e vegjeumll

I Aktivitete sheumlndeteumlsore (puna mjekeumlsore rutineuml neuml shkolla)

Bazuar neuml kompetencat e puneumls lidhur me ushqyerjen e sheumlndetshme dhe sigurineuml

ushqimore personeli mjekeumlsor i shkolleumls (mjekinfermier) eumlshteuml peumlrgjegjeumls peumlr

1 Identifikimin e feumlmijeumlve teuml shkolleumls qeuml vuajneuml nga seumlmundjet e

sipeumlrpeumlrmendura qeuml lidhen me sigurineuml ushqimore Kjo mund teuml realizohet

neumlpeumlrmjet

a ekzaminimit fizik peumlr sheumlnja teuml patologjive teuml peumlrmendura meuml sipeumlr

b intervisteumls individuale me feumlmijeumlt dhe me prindeumlrit e tyre




2012





22

c shqyrtimit teuml kartelave mjekeumlsore individuale teuml feumlmijeumlve (neuml rastin e

Tb infeksioneve nga paraziteumlt apo zoonozat) dhe rregjistrimin e tyre

neuml rregjistrin e seumlmundshmeumlriseuml seuml nxeumlneumlsve teuml shkolleumls

2 Dheumlnien e ndihmeumls seuml shpejteuml peumlr rastet qeuml paraqiten me sheumlnjat e njeuml nga

seumlmundjet e peumlrmendura si pasojeuml e pasiguriseuml ushqimore sheumlnja teuml njeuml

intoksikacioni alimentar diare teuml vjella temperatureuml por edhe shenja teuml

mbytjes nga aksidente me elemente fizikeuml si ngreumlnie e ushqimeve qeuml

peumlrmbajneuml gureuml xhama etj Natyrisht qeuml sipas reumlndeumlsiseuml seuml problemit PShSh

mund teuml ndeumlrhyjeuml veteuml ose duke njoftuar sheumlrbimin sheumlndeteumlsor teuml urgjenceumls

dhe familjen Personeli sheumlndeteumlsor i shkolleumls duhet teuml jeteuml gjithmoneuml i

gatsheumlm peumlr teuml ofruar ndihmeuml kur feumlmija paraqitet neuml kabinetin mjekeumlsor peumlr

viziteuml keumlshillim apo aplikim teuml ndonjeuml terapie teuml caktuar nga mjeku i familjes

3 Bashkeumlpunimin me mjekun kurues teuml feumlmijeumls dhe zbatimin e programit

individual teuml ndjekjes Peumlr ccedildo feumlmijeuml qeuml paraqet probleme teuml lidhura me

ushqyerjen duhet qeuml teuml bashkeumlpunohet me mjekun specialist apo teuml familjes

peumlr ndjekjen e meumltejshme teuml tij

4 Vlereumlsimin e peumlrgjithsheumlm teuml ambientit higjeno- sanitar trsquoi paraqeseuml gjetjet

neuml rregjistrin peumlrkateumls dhe teuml beumljeuml raportimin praneuml DSHP dhe stafit drejtues teuml

shkolleumls

II Koodrinimi i kujdesit dhe frameworku ligjor (sistemi i referimit) Personeli sheumlndeteumlsor neuml shkolla eumlshteuml pjeseuml integrale e personelit sheumlndeteumlsor teuml

kujdesit pareumlsor dhe ka peumlr detyreuml teuml zbatojeuml rregulloret politikat kombeumltare

dokumentat strategjikeuml ligjet neuml fuqi dhe aktet neumlnligjore teuml cilat janeuml teuml lidhura me

promovimin dhe sheumlndetin neuml KSHP dhe neuml ambientet e shkolleumls Disa nga

dokumentat kryesore qeuml personeli duhet teuml njoheuml dhe zbatojeuml janeuml LIGJI Nr10 107

dateuml 3032009 ldquoPEumlR KUJDESIN SHEumlNDETEumlSOR NEuml REPUBLIKEumlN E

SHQIPEumlRISEumlrdquo Ligji NR 10 138 dt 1152009 ldquoPEumlR SHEumlNDETIN PUBLIKrdquo

urdheumlri i Ministrit teuml Sheumlndeteumlsiseuml Nr 526 dateuml 1210 2009 peumlr sistemin e referimit dhe

ligji i Inspektoriatit sanitar (Shtojca 2)

Me hyrjen neuml fuqi teuml Ligjit Nr 10 138 dateuml 1152009 ldquoPeumlr Sheumlndetin Publikrdquo ISHP

kryen aktivitenin mbi sigurineuml ushqimore sipas nenit 7 qeuml peumlrcakton Sigurineuml

ushqimore si sheumlrbim bazeuml dhe nenit 37 qeuml peumlrcakton si laboratoreuml reference ata teuml

Sheumlndetit Publik

Referuar siguriseuml ushqimore Laboratoreumlt Rajonaleuml teuml Sheumlndetit Publik kryejneuml analiza

kryesisht mikrobiologjike peumlr produkte teuml ndryshme

Gjithashtu personeli sheumlndeteumlsor n shkolleuml duhet teuml njohi dhe zbatojeuml edhe

legjislacionin qeuml ekziston neuml Shqipeumlri lidhur me ushqimin dhe ushqyerjen

Neuml rast urgjence njoftohet sheumlrbimi i urgjenceumls seuml rrethit dhe prindi me telefon (nga

drejtoria e shkolleumls) Neuml rastet jo urgjente personeli duhet ta informojeuml gjithsesi

prindin peumlr konsulteumln e ofruar feumlmijeumls me aneuml teuml njeuml shkrese standarte qeuml ai duhet teuml

keteuml vazhdimisht neuml kabinetin e tij




2012





23

III Mobilizimi i komunitetit (meumlsues psikologeuml dhe prindeumlr)

Personeli sheumlndeteumlsor neuml shkolla eumlshteuml pjeseuml integrale e personelit sheumlndeteumlsor teuml






SHQIPEumlRISEumlrdquo Ligji NR 10 138 dt 1152009 ldquoPEumlR SHEumlNDETIN PUBLIKrdquodhe

urdheumlri i Ministrit teuml Sheumlndeteumlsiseuml Nr 526 dateuml 1210 2009 peumlr sistemin e referimit

(Shtojca 2) Neuml rast urgjence njoftohet sheumlrbimi i urgjenceumls seuml rrethit dhe prindi me

telefon (nga drejtoria e shkolleumls) Neuml rastet jo urgjente personeli duhet ta informojeuml

gjithsesi prindin peumlr konsulteumln e ofruar feumlmijeumls me aneuml teuml njeuml shkrese standarte qeuml ai

duhet teuml keteuml disponibeumll vazhdimisht

IV Mobilizimi i komunitetit (meumlsues psikologeuml dhe prindeumlr)

Qeumlllimi i keumltij aktiviteti eumlshteuml peumlrfshirja aktive e komunitetit qeuml rrethon nxeumlneumlsit e

shkolleumls pra stafin pedagogjik drejtorineuml e shkolleumls psikologun prindeumlrit dhe

familjareumlt e feumlmijeumlve dhe sipas mundeumlsiseuml edhe teuml aneumltareumlve teuml pushtetit lokal I gjitheuml

ky komunitet mund teuml ndihmojneuml neuml mbareumlvajtjen dhe peumlrmireumlsimin e cileumlsiseuml seuml

sheumlrbimeve qeuml feumlmija merr neuml shkolleuml neuml integrimin e sheumlrbimeve teuml ofruara nga veteuml

ata pra sheumlrbimit arsimor-edukativ teuml ofruar nga meumlsuesit me ateuml mjekeumlsor dhe

psikologjik dhe natyrisht duke tentuar neuml bashkeumlpunimin e ngushteuml me familjen dhe

neuml asistenceumln e pushtetit lokal

Shumeuml seumlmundje janeuml teuml lidhura me meumlnyreumln e teuml ushqyerit sigurineuml ushqimore ndaj

sa meuml pareuml teuml ndeumlrhyhet aq meuml teuml mira janeuml rezultatet Keumlrkohet bashkeumlpunim dhe

peumlrfshirje e ploteuml e familjes neuml edukimin rreth ushqyerjes seuml sheumlndetshme dhe

higjieneumls ushqimore ndaj peumlr keumlteuml mund teuml organizohen aktivitete teuml ndryshme si

biseda sensibilizuese me familjareumlt (prindrit gjyshrit apo kujdestareuml teuml tjereuml teuml

feumlmijeumls) e shoqeumlruar edhe me shpeumlrndarjen e materialeve IEK duke ju keumlrkuar atyre

teuml kontribuojneuml neuml ushqyerjen e sheumlndetshme teuml feumlmijeumlve neuml shteumlpi dhe neuml mos

tolerimin e zakoneve teuml gabuara teuml feumlmijeumlve higjieneumln dhe sigurineuml ushqimore

Biseda teuml ngjashme informuese e sensibilizuese mund teuml beumlhen edhe me meumlsuesit

kujdestareuml apo ata teuml biologjiseuml edukateumls fizike psikologun etj dhe madje mund teuml

organizohen aktivitete teuml peumlrbashkeumlta meumlsimore apo jashteumlshkollore me ta si oreuml

meumlsimore teuml biologjiseuml edukateumls qytetare konkurse teuml ndryshme me temeuml ushqyerjen

apo aktivitete peumlr Diteumln boteumlrore teuml teuml ushqyerit (sipas kalendarit teuml promocionit

sheumlndeteumlsor neuml 16 tetor)

Seuml bashku me pushtetin lokal drejtorineuml e shkolleumls dhe inspektoriatin sheumlndeteumlsor

mund teuml kryhen aktivitete qeuml lidhen me higjieneumln neuml ambjentet shkollore dhe neuml

tregtimin e ushqimeve teuml sheumlndetshme neuml afeumlrsi teuml shkolleumls Neuml rastet e feumlmijeumlve me

mbipesheuml bulemi anoreksi apo probleme teuml tjera qeuml lidhen me ushqyerjen personeli

sheumlndeteumlsor mund teuml organizojeuml takime neuml grup mes feumlmijeumlve me teuml njeumljtin problem




2012





24

prindeumlrve te tyre dhe psikologut peumlr teuml treguar eksperiencat personale teuml feumlmijeumlve dhe

peumlr teuml gjetur zgjidhje teuml mundshme teuml problemit

V Aktivitetet e edukimit sheumlndeteumlsor

Aktivitetet e edukimit sheumlndeteumlsor neuml shkolleuml janeuml shumeuml teuml reumlndeumlsishme dhe pjeseuml e

puneumls seuml peumlrditshme teuml personelit sheumlndeteumlsor shkollor Ato duhet teuml sigurojneuml

promovimin e vazhduesheumlm teuml ushqyerjes seuml sheumlndetshme dhe teuml kultureumls seuml

parandalimit teuml seumlmundjeve mes nxeumlneumlsve familjareumlve teuml tyre dhe meumlsuesve

Aktivitetet duhet teuml jeneuml sa meuml teuml larmishme teumlrheqeumlse interaktive teuml peumlrshtatshme

me zhvillimin psiko-social teuml pjeseumlmarreumlsve dhe teuml ndihmuara nga materiale vizuale

IEK (fleteumlpalosje broshura postera video etj)

Neuml bashkeumlpunim me stafin e shkolleumls PSHSH duhet teuml sigurojeuml

- udheumlzimet dhe normat e higjeneumls dhe teuml siguriseuml ushqimore teuml njihen dhe

zbatohen neuml shkolleuml

- informimin e nxeumlneumlsve dhe stafit pedagogjik rreth reumlndeumlsiseuml seuml zbatimit teuml

rregullave teuml higjeneumls dhe teuml siguriseuml ushqimore dhe pasojave qeuml shkakton neuml

sheumlndetin e tyre pasiguria ushqimore

Aktivitetet e edukimit sheumlndeteumlsor mund teuml jeneuml teuml formave teuml ndryshme si leksione

biseda individuale apo neuml grup konkurse (duke zgjedhur ccedildo muaj feumlmijeumln qeuml

ushqehet meuml sheumlndetsheumlm) ekspozita me vizatime apo krijime teuml tjera teuml lidhura me

ushqyerjen lojra oreuml gatimi neuml klaseuml konkurse me receta teuml sheumlndetshme gatimi (teuml

ndihmuar edhe nga familjareumlt) etj

Natyrisht PSHSH duhet trsquoi zhvillojeuml dhe implementojeuml keumlto aktivitete sipas planit teuml

peumlrcaktuar meuml pareuml neuml bashkeumlpunim me drejtorineuml e shkolleumls dhe neuml peumlrputhje me

kalendarin e promocionit sheumlndeteumlsor (shiko Shtojceumln 3)

VI Planifikimi i programit edukativ sheumlndeteumlsor Personeli sheumlndeteumlsor neuml ccedildo fillim viti shkollor duhet teuml peumlrgatiseuml planin e programit

edukativ sheumlndeteumlsor sipas muajve tematikave dhe klasave teuml ndryshme PSHSH

mund trsquoi planifikojeuml aktivitetet e Programit edukativ bazuar neuml situateumln e gjeumlndjes

ushqimore teuml feumlmijeumlve natyreumln e problemeve meuml teuml shpeshta teuml evidentuara neuml shkolleuml

dhe natyrisht edhe neuml Udheumlzuesin e promocionit

Peumlr keumlteuml atij do trsquoi duhet qeuml teuml hapeuml dhe ploteumlsojeuml kartelat individuale teuml feumlmijeumlve

(duke marreuml mireuml anamnezeumln nga feumlmija dhe neumlnakujdestari feumlmijeumls dhe duke kryer

matjet antropometrike) dhe teuml ploteumlsojeuml rregjistrat e seumlmundshmeumlriseuml e pas keumlsaj teuml

fillojeuml teuml planifikojeuml nevojat konkrete teuml feumlmijeumlve peumlr edukim sheumlndeteumlsor Peumlr

peumlrgatitjen e keumlij plani PSHSH duhet teuml bashkeumlpunojeuml dhe teuml koordinojeuml aktivitetet e

programuara edhe me drejtuesit e shkolleumls dhe stafin meumlsimor

Konkretisht neuml bashkeumlpunim me meumlsuesin kujdestar dhe psikologun e shkolleumls

peumlrcakton peumlr ccedildo brez shkollor njeuml takim teuml pareuml ku flasin peumlr reumlndeumlsineuml e ushqyerjes

seuml sheumlndetshme lidhjen e saj me seumlmundjet dhe meuml pas ju jep feumlmijeumlve pyeteumlsorin

rreth zakoneve teuml gabuara teuml ushqyerjes peumlr ta ploteumlsuar neuml shteumlpi seuml bashku me

prindeumlrit (mundeumlsisht mamin)




2012





25

Caktohet njeuml afat 2-3 ditor peumlr doreumlzimin e pyeteumlsorit dhe pasi e mbledh dhe e

analizon ateuml nxjerr gabimet meuml teuml shpeshta teuml feumlmijeumlve dhe cakton njeuml takim tjeteumlr peumlr

teuml vazhduar bisedeumln me feumlmijeumlt (dhe mundeumlsisht ftohen teuml marrin pjeseuml edhe prindrit)

ku informohen peumlr keumlto reumlzultate dhe si mund teuml korrigjohen ato Peumlr feumlmijeumlt me

probleme specifike (ccedilrregullime teuml teuml ushqyerit obezitet anemi alergji etj) mund teuml

organizohen takime individuale ku teuml keumlrkohet edhe bashkeumlpunimi me mjekun kurues

peumlr teuml zbatuar planin e ndjekjes seuml feumlmijeumls dhe teuml beumlhet keumlshillimi ad hoc

Peumlr keumlteuml temeuml qeumlllimi eumlshte qeuml PSHSH teuml afteumlsohet peumlr teuml vlereumlsuar nivelin e njohurive

teuml nxeumlneumlsve rreth ccedileumlshtjes dhe meuml pas teuml zhvillojeuml biseda apo lojra peumlr teuml rritur

njohuriteuml

Le teuml japim njeuml sheumlmbull Plani edukativ muaji shtator

1 Takim me drejtorineuml e shkolleumls parashtrim teuml draft- temave qeuml do teuml

zhvillohen gjateuml vitit shkollor

2 Vizita neuml teuml gjitha klasat peumlr tu prezantuar dhe informuar peumlr rolin e saj

vendin ku ndodhet kabineti sheumlndeteumlsor dhe sheumlrbimet qeuml ofron peumlr

komunitetin e shkolleumls

3 PSHSH kontrollon dhe furnizon kabinetin me mjetet e nevojshme qeuml fillim teuml

vitit shkollor

VII Etika

Personeli sheumlndeteumlsor neuml shkolla duhet ta ushtrojeuml aktivitetin e tij profesional neuml

peumlrputhje me kodin e etikeumls dhe deontollogjiseuml teuml urdheumlrit teuml mjekut dhe urdheumlrit teuml

infermierit dhe ligjeve neuml fuqi (shiko Shtojca 2)

Eumlshteuml detyreuml e personelit sheumlndeteumlsor qeuml sa hereuml konstaton njeuml anomali teuml lidhur me

ushqyerjen teuml jeteuml i afteuml teuml keumlshillojeuml neuml meumlnyreuml adekuate feumlmijeumln peumlr parandalimin e

njeuml problemi teuml meumltejsheumlm dhe teuml promovojeuml (mbeumlshteseuml me rekomandime teuml

ndryshme) njeuml dieteuml dhe stil teuml sheumlndetsheumlm jetese

VIII Komunikimi

Peumlr teuml komunikuar me feumlmijeumlt duhet qeuml PSHSH teuml peumlrdoreuml gjuheuml e peumlrshtatshme me

mosheumln e feumlmijeumls ilustrime figurative dhe biseda teuml bazohet neuml evidencat shkencore

me qeumlllim qeuml teuml jeteuml sa meuml bindeumlse Ndaj eumlshteuml shumeuml e reumlndeumlsishme qeuml veteuml personeli

teuml keteuml njohuriteuml dhe afteumlsiteuml e duhura peumlr keumlshillim dhe kjo arrihet neumlpeumlrmjet ndjekjes

seuml trajnimeve teuml vazhdueshme qeuml organizon QKEV

AFTEumlSITEuml KEumlSHILLUESE

Afteumlsiteuml e teuml deumlgjuarit dhe teuml meumlsuarit

Peumlrdorni komunikimin ndihmeumls pa fjaleuml

Beumlni pyetje teuml hapura dhe teuml kuptueshme peumlr personin qeuml keni peumlrballeuml

Peumlrdorni peumlrgjigje dhe gjeste qeuml tregojneuml interes

Reflektoni ateuml qeuml thoteuml prindikujdestari

Afrohuni ndashkrijoni afeumlrsi tregoni se i kuptoni ndjenjat e tyre

Meumlnjanoni fjaleumlt gjykuese




2012





26

Ndeumlrtimi i besimit dhe Dheumlnia Afteumlsive Mbeumlshteteumlse

Pranoni ateuml qeuml njeuml prindkujdestar mendon dhe ndjen

Njihni dhe vlereumlsoni se ccedilfareuml njeuml kujdestar dhe feumlmia po beumljneuml mireuml

Jepni ndihmeuml praktike

Jepni informacion te pakeumlt dhe me reumlndeumlsi

Peumlrdorni gjuheuml teuml thjeshteuml

Beumlni njeuml ose dy sugjerime jo urdheumlra

IX Lidershipi PSHSH konsiderohet si peumlrgjegjeumls dhe lider neuml organizimin dhe zbatimin e

aktiviteteve promovuese teuml ushqyerjes seuml sheumlndetshme ashtu si edhe peumlr aktivitetet e

tjera sheumlndeteumlsore teuml organizuara neuml keumlteuml ambjent

Bibliografia

1 The Analysis of Food Samples for the Presence of Genetically Modified Organisms

(published by WHOEURO)

2 Safety aspects of genetically modified foods of plant origin a joint FAOWHO

consultation on foods derived from biotechnology Geneva Switzerland 29 May - 2

June 2000

3 Five keys to safer food manual WHO ISBN 92 4 159463 2

4 Foodborne disease outbreaks Guidelines for investigation and control ISBN 978 92

4 154722 2 (NLM classification WC 260)copyWorld Health Organization 2008

5 Foodborne Disease A Focus for Health Education 2000 ISBN 92 4 1561963

6 Eticheta sicura lrsquoetichettatura dei prodotti alimentariregione Marche Italia

7 wwwnormativasanitariait Regolamento (UE) N 11692011 del Parlamento Europeo

e del Consiglio del 25 ottobre 2011

8 wwwalimentipediait additivi alimentari

9 wwwsalutegovit sicurreza alimentare




2012





2

Fe Al Cu) peumlrdorimi i antibiotikeumlve dhe hormoneve (neuml qumeumlsht e mish) aditiveumlve

teuml paautorizuar

ndotja e mjedisit dhe metodat e papeumlrshtatshme teuml kontrollit teuml cileumlsiseuml

konsumimi bashkeuml me ushqimin i kockave metale xhama gureuml fije floku etjhellip

Personeli sheumlndeteumlsor i shkolleumls duhet trsquoju sqarojeuml nxeumlneumlsve lidhjen mes higjieneumls

meumlnyreumls seuml ruajtjes dhe tregeumltimit teuml ushqimeve dhe problemeve sheumlndeteumlsore qeuml

mund teuml shfaqen

Seumlmundjet e shkaktuara nga pasiguria ushqimore janeuml teuml shumta por infeksionet

gastro-intestinale janeuml meuml teuml shpeshtat Peumlrmireumlsimi i kushteve higjenike sjell

reduktimin e seumlmundshmeumlriseuml nga diareja neuml 32 ndeumlrkoheuml qeuml edukimi dhe

promocioni i larjes seuml duarve redukton rastet me diare neuml maseumln 45

Kontaminimi i ushqimeve mund teuml vijeuml nga duart ushqimet uji kafsheumlt shteumlpiake

insektet etj dhe seumlmundjet meuml teuml shpeshta qeuml janeuml

1 Infeksione ushqimore nga

salmoneloza (neuml mish sallamra vezeuml qumeumlsht) qeuml shfaqen brenda 6-48 oreumlve

dhe karakterizohet nga temperatureuml teuml vjella dhimbje barku diare

shigeloza (neuml sallateuml mish qumeumlsht) qeuml shfaqet peumlr 1-7 diteuml dhe

karakterizohet nga temperatureuml dhimbje barku diare dhe dehidratim

listerioza (neuml mish sallamra produkte deti zarzavate teuml pagatuara qumeumlsht i

pazier Shfaqet brenda 1-3 diteumlsh dhe karakterizohet nga temperatureuml dhimbje

koke ethe

2 Intoksikacione ushqimore kur ushqimet peumlrmbajneuml toksina (psh Stafilococus

aureus) teuml cilat gjeumlnden neuml ushqimet e skaduara proshuta sallamra veza Seumlmundja

shfaqet brenda 1-6 oreumlsh dhe karakterizohet nga teuml vjella diarre dhimbje barku

3 Infeksionet nga paraziteumlt e ndrysheumlm qeuml jetojneuml tek njerzit apo jashteuml tyre

sidomos giardia lambia apo trikinosis

4Infeksione teuml menjeumlhershme (Enterite) nga ngreumlnia e ushqimeve teuml infektuar me

mikrobe por qeuml prodhojneuml toksina neuml zorreuml si Enteriti nga clostridium perfrigens nga

mishi apo leumlngu i mishit ushqim i ringrohur neuml meumlnyreuml jo korrekte Shfaqet brenda 8-

22 oreumlsh dhe karakterizohet nga dhimbje teuml forta barku diarre e forteuml

5 Hepatit A dhe gastroenterite nga escerichia koli vibrioni kolereumls bacili

mezenterik campilobakteri etj

6 TBC i shkaktuar nga bacili i kokut dhe qeuml transmetohet me aneuml teuml kollitjes

teumlshtimeumls apo peumlrdorimit teuml njeuml gote apo pjate me njeuml teuml seumlmureuml etj

7 Infeksione zoonoze nga kontakti me kafsheuml teuml infektuara ose ngreumlnia e ushqimeve

nga kafsheumlt e infektuara nga Bruceloza (bmellitens) antraksi etj siccedil eumlshteuml qumeumlshti i

papasterizuar dhe djathi i peumlrgatitur nga ky qumeumlsht




2012





3





























neuml vend






2012





4


Burimi ISHP



















aflatoksinat










2012





5







Mbani pasteumlr



kafsheumlt











detit



















2012





6





sqarimi rreth












2012





7










2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





3





























neuml vend






2012





4


Burimi ISHP



















aflatoksinat










2012





5







Mbani pasteumlr



kafsheumlt











detit



















2012





6





sqarimi rreth












2012





7










2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





4


Burimi ISHP



















aflatoksinat










2012





5







Mbani pasteumlr



kafsheumlt











detit



















2012





6





sqarimi rreth












2012





7










2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





5







Mbani pasteumlr



kafsheumlt











detit



















2012





6





sqarimi rreth












2012





7










2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





6





sqarimi rreth












2012





7










2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





7










2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





8

1 Sasia

2 Emeumlrtimin e

ushqimit

4 Data

peumlrdorimit

3 Lista

peumlrbeumlreumlsve

5 Fabrikuesi

prodhuesi

Qershor 2009

6 Biologjik

7 OMGJ

8 Origjina

9 Udheumlzim

mbi vlerat

ushqyese

10 Udheumlzime

nutricionale dhe

mbi sheumlndetin

11 Bar kodi




konsumojneuml si




2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





9

Emrin e produktit



etj)






























prodhimi

















2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





10



























PREFIKSI

KOMBETAR

(ITALIA)

KODI


KODI

PRODUKTIT

SHIFRA E

KONTROLLIT









2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





11





shije)









teuml peumlrdoret



























2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





12


karoteni















janeuml
















ngjyreuml










2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





13


























metabolizmin
















2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





14





















ushqimore

Vlera

ENERGJITIKE










prejt teuml cilave

amidonniseshte

8 g

50 g




x gram amidon



prej teuml cilave

- teuml ngopurai



43 g

33 g

14 g









2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





15

FIBRA



Prej teuml cilave

-teuml tretshme


4 g

5 g



treteumlshme




Vitamina



B1

03

mg

21

B6

05

mg

30

PP

68

mg

38

















2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





16











ndaj tyre



























konsumatorin







2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





17














































2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





18















kryesore





























2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





19






















ushqimore


Biskota 454 71 15 776 - -

Mielli 343 115 1 77 09 -

Buka 433 123 139 69 23 13

Orizi 362 7 06 876 06 6

Bishtaj 17 21 01 24 09 35

Bizele 76 7 02 124 18 47

Karota 33 11 0 76 07 44

Patate 85 21 1 18 06 10

Domate 17 12 02 28 04 11

Spinaqi 31 34 07 3 29 78

Kungulli 11 13 01 14 05 21

Portokalli 34 07 02 78 02 49




2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





20

Banane 66 12 03 155 08 7

Qershi 38 08 01 9 06 30

Molle 45 02 03 11 03 6

Dardhe 41 03 04 95 03 6

Pjeshke 27 08 01 61 04 4

Rrushi 61 05 01 156 04 27


Mish pule 97 222 09 0 16 19

Peshku 101 167 35 07 12 38

Veza 156 13 111 1 25 50

Gjalpi 758 08 834 11 0 15


Vaj ulliri 900 0 100 0 0 0



Mjalti 303 06 0 803 05 5

Kakao

pluhur

443 204 255 35 143 51










neuml 70 0


gatimit



eumlshteuml rreziku




2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





21











C


























neumlpeumlrmjet






2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





22



















shkolleumls













Sheumlndetit Publik












2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





23













































2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





24












































2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





25










njohuriteuml








vitit shkollor

VII Etika








VIII Komunikimi

















2012





26











Bibliografia





June 2000













2012





26











Bibliografia





June 2000










sesioni #6. pjesa 3 siguria ushqimore dhe ndikimi i

Documents