Univerzitet u Novom Sadu - Poljoprivredni fakultet

SEMINARSKI RAD

EKSTERIJERNE ODLIKE LIPICANERA

STUDENT : MENTOR:NIKOLA POPOV PROF.DR IVAN RADOVINIKOLA APONJIBOJAN KARANOVI

NOVI SAD, 2015

SADRAJ

UVOD...31) VRSTE I OPIS KONJA...41.1. B O J A......41.2. G L A V A.........41.3. V R A T.........41.4. L E A.....51.5. S T O M A K.....51.6. S A P I....51.7. NOGE....5

2) OBLEJA LIPICANERA...63) ISTORIJA LIPICANERA..........64) ODGAJAVAJUKI STANDARDI........85) RAZVOJ LIPICANERSKE DREBADI PO LINIJAMA...12

6) 6. MORFOLOKA SVOJSTVA AKOVAKOG LIPICANERA....16

6.1. MORFOLOKA SVOJSTVA LIPICANERA U VOJVODINI17

ZAKLJUAK.20LITERATURA...21

UVODLipicaneri(nem.Lipizzaner,slv.Lipicanci) su svetski poznatarasaslovenakihkonja, koji su odgojeni u krajuLipica, Slovenija.Rasaje nastala 1580.godine u istom gradu u tadanjoj Habzburkoj monarhiji. Oko lipicanera se vodi rasprava saAustrijomo njihovoj pripadnosti.Rasa Lipicaner potie iz XVI veka. U to vreme je Hazburka monarhija vladala velikim delom Evrope. Hazburki car, Maksimilijan II, eleo je da ima sanne I elegantne konje koji e nostit vojnike u boj, ali ujedno I bti dovoljno lepi I ataraktivni davuku carska koiju. Tako je njegov brat, nadvojvoda arls II, osnovao ergelu Lipice, na teritoriji dananje Slovenije. Koristei panske, Italijanske, Nemake I Arpaske konje, stvorio je novu vrstu. Osnovane su linije koje su se odrale I do danas, I koje su dobile imena po pastuvima zaetnicima rase.

1. VRSTE I OPIS KONJA

1.1. B O J A Za boju se moe rei da je karakteristika jedinke, ali ne i rase, kao to je to sluaj kod drugih ivotinjskih vrsta. BELAC - konj bele boje. [Lipicaner je nama najpoznatija rasa za koju je uvreeno miljenje da su to iskluivo beli konji, ali se sreu i vrani lipicaneri.] Svi konji koji su bele boje se raaju kao crna drebad, sa veim ili manjim belim povrinama po glavi ili nogama, a beli postaju tek izmeu 5. i 7. godine. Ovo naravno ne vai za one koji se raaju potpuno beli sa crvenim oima - u tom sluaju se radi o pigmentnom poremeaju [albinizam]. VRANAC - konj crne boje. Ako na glavi ima belu liniju, koja moe biti ira ili ua, onda je tolisast vranac, ako odmah iznad kopita ima bele noge onda jeputast, ako je pak bela boja vilja kaemo da je arapast. [Opisi o lisi, putici i arapama su isti za sve boje]. DORAT [MRKOV] - konj mrke, braon boje. esto se varijante ove boje opisuju kao "otvoreni" - svetliji ili "zatvoreni" - tamniji dorat. ZELENKO - konj "zelene boje", naravno ne prave zelene boje ve neke koja ini prelaz od vranca ka belcu [ova boja se sree kod konja koji se raaju kao crni, ali vremenom pobele] ALAN - konj oker boje.1.2. G L A V AGeneralno gledano izgled glave u mnogome govori o samom konju, njegovoj grai, funkciji i plemenitosti. Mala, suva glava je odraz plemenitosti, i suprotno, duga teka glava je odlika primitivnih rasa. Nozdrve su ulazna vrata za vazduh te su kod trkakih konja poeljnije to ire nozdrve kako bi se razmena gasova obavljala to lake.Oi predstavljaju ogledalo due, kako za ljude tako i za ivotinje. One odaju temperament i zdravstveno stanje same ivotinje. Moraju biti srednje veliine jer previe sitne govore o gruboj konstituciji dok su krupne odraz slabe konstitucije i sklonosti ka bolestima. Ui imaju pre svega estetsku vrednost jer ni previe sitne ni previe krupne ne stvaraju bilo kakve smetnje za normalno funckionisanje konja, niti su pokazatelj smetnji. Meutim, prema pokretima uiju moe se imati uvid u psihofiziko stanje konja - bolest, strah, uznemirenost itd. Duina glave treba da bude jednaka duini vrata, kao i duini sapi.1.3. V R A TKao to smo rekli duina vrata treba da bude prublino jednaka duini glave. Kod kasaa se najee sree tzv. "daskast" vrat, dakle neto dui, ali tanji vrat. Kod paradnih konja se tei ka tzv. labudovom vratu - visoko podignut vrat koji prema glavi pravi luk koji najvie podsea na dranje labudovog vrata.1.4. L E ALea trebaju biti ravna i prava. Duina je oko 1,5 - 2 duine glave to pre svega zavisi od namene. Konji koji se koriste za jahanje i noenje tereta trebaju imati to kraa lea kako bi mogli lake da nose sam teret. Sa druge strane trkaki konji, pre svega kasai imaju potrebu za neto duim leima kako bi nesmetano mogli da razvijaju to vee brzine u kasu a da se u medjuvremenu " ne stiu nogama" dakle da im zadnje noge ne dodiruju prednje. Ako su ledja povijena na dole nazivaju se sedlastim leima, a previe uska i mrava nazivaju se " aranasta" ili "krovasta" lea.1.5. S T O M A KMa koliko se inila udnom, injenica je da veliina i oblik stomaka mogu znatno poboljati odnosno smanjiti upotrebnu vrednost konja. Smatra se idealnim ako je stomak "u ravni" sa grudnom kosti. Ukoliko je manje zapremine radi se o "potpasanim" konjima i to su pre svega trkaki konji i oni koji su iz raznoraznih razloga izgladneli [bolest, oskudica hrane].Ako je pak stomak vee zapremine radi se o "pupavim", odnosno "bavastim" konjima, a razlog njihovog nastanka je prekomerna ishrana kabastom hranom. Takvi pastuvi teko opasuju kobile, a i estetska strana nije zadovoljena.1.6. S A P ISapi su motor konja. Mnogi autori smatraju kako visina sapi mora da bude jednaka visini grebena, to je pre svega estetski opravdano, ali u svim konjarskim krugovima koji pre svega cene brzinu konja rei e vam da auto pokree motor a konja sapi. Dakle tu se najee radi o takozvanim "pregraenim" konjima.Kao i lea mogu biti krovaste i aranaste, ako su previe strme.1.7. N O G EBritanci kau - "No feet - no horse" i to e vam potvrditi svaki konjar. Zdrave i pravilno graene i postavljene noge su moda najbitnija stavka u korienju svakog konja. Gledano sa strane one moraju biti pod uglom od 90% u odosu na podlogu i potpuno prave. Ponekad se kod radnih konja zbog preterane eksploatacije javlja takozvani sabljasti stav - noge blago povijene u kolenom zglobu. Ukoliko ne zaklapaju ugao od 90% sa podlogom ve su kopita ispod trupa radi se o "podbijenim" ili "podvuenim" konjima a sam stav je posledica bolesti. Gledano spreda noge zbog greke u ishrani i korienju mogu biti pravilne, "O" i "X". Kada stoji, razmak izmeu kopita bi trebao da bude irine jednog kopita. Ako je razmak vei za takvog konja se kae da ima "lavlje" grudi, a ako je manji da ima uske grudi, a time i manji kapacitet plua, to direktno upuuje na slabiju mogunost eksploatacije.2. OBLEJA LIPICANERA

Oblik tela lipicanca je oblika poloenog etvorougla, a glava mu je izrazito suva skonveksnomproeonom linijom i lepo savijenim i visoko nasaenim vratom. Lea su mu duga, vrlo iroka i jaka s kratkim, irokim spojem. Sapi su miiave, okrugle i duge s visoko nasaenim repom. Ima prilino irok i dubok grudni ko i zaobljena rebra. Visokom hodu pogoduje duga lopatica i kratka podlaktica (odlika panskog konja). Noge su mu koate i jake, a zglobovi vrlo razvijeni i iroki sa vstim tetivama i kopitima. Snana i gusta struktura odlikuje kako grivu, tako i rep. Lipicaneri se drebe sa sivom bojom dlake koja u dobi od 8 do 10 godina postane potpuno bela. Nadaren je za panski korak (panska kraljevska kola jahanja u Beu).

Slika 1: Lipicaner

3. ISTORIJA LIPICANERA

Temelj toj pasmini dali su slovenski kraki,panjolskiinapolitanski, a kasnije iarapski konji. Zna se da su na podruju Lipice ve urimskodoba uzgajali snane, brze i izdrljive konje.

Ergelu je utemeljio Austriski nadvojvoda Karlo, koji je tada bio reent za tajersku, Koruku, Krajnjsku, Istru I Trst. Lipicu je s pripadajuim posedima kupio odnadbiskupaTrsta. U ergeli je hteo uzgojiti dovoljno elegantnih, vunih i jahaih konja zakonjuniceuGracu, gdje mu je bila rezidencija.Tu su izgradili konjunicu i uredili travnjake i panjake. U tu su svrhu dovozili zemlju iz brojnih krakih dolina, to je znatno promenilo i izgled toga kraja, koji je ubrzo ipoumljen. Radovi su dovreni u pet godina, pa je ve1580. upravnik ergele Franc Jurko poruio nadvojvodi da je zagarantovan dalji i nesmetan razvoj ergele.Prvipanski konjinabavljeni su ve1580., a potom su u godinama1581.,1582. i1584. kupljeni i konji izItalije, koji su bili vrlo slini panskim. panske su konje kupovali i kasnije. Osobeno je znaajna kupnja drepcaCordova1701. Kupovani su inemaki konji(najpoznatiji je drebacLipp) tedanski konji, najvie iz kraljevske ergeleFrederiksborg. Tek su nakon toga osnovane vlastite krvne linije koje su se odrale i do danas:Pluto,Neapolitano,Conversano,Maestoso,Favory. U Lipicu je dopremljeno i vie arapskih konja, a vlastitu je krvnu liniju oblikovao1816. kupljeni izvorni arapski konjSiglavy.Lipica je u svojoj istoriji izdrala nekoliko tekih udaraca. Najpre su konji1796. preseljeni uMaarsku, a vraeni su1798. Potom su1805. preseljeni uakovoi potom uKarad, da bi bili vraeni1807. Trei put preseljeni su1809. u Maarasku, u blizinu ergeleMeshegyes, gdje su ostali punih est godina.Najtei udarac ergela je doivela zaDrugog svetskog rata. Pokapitulaciji Italije, zauzeli su jeNemcii ve u oktobru1943. preselili svih 179 konja uHostounuekoj. Tamo su bili i konji iz austrijske ergelePiber, iz bivejugoslovenskekraljevske ergeleDemir Kapija, iz bive jugoslovenske arapske ergeleDuanovokodSkopljai izPoljskeergeleJanow.Krajem rata svi su ti konji doli podamerikozapovednitvo. Amerikanci su deo konja i itav arhiv predali Italiji, mnogo je konja otilo u Piber. Lipica koja je pripalaJugoslavijitek je1947. dobila svega 11 konja. Ipak, kroz trideset godina uspeli su onde obnoviti itavu ergelu i ponovno doi do toga da poseduju predstavnike svih krvnih linija konja.Danas je u Lipici zastupljeno est izvornih krvnih linija lipicanaca, koje su ondje bile i oblikovane. Zaetnici su tih dananjih linija: Pluto - izvornidanskipastuh, sivac, odrebljen1765. u ergeli Frederiksborg. Neapolitano - izvorninapolitanskipastuv, rian, odrebljen1790. Conversano - izvorni napolitanski pastuv, vranac, odrebljen1767. Maestoso - sivac, odrebljen1773. u ergeliKladruby. Favory - plavkasti rian, odrebljen1779. u ergeli Kladruby. Siglavy - sivac, izvorniarapski konjodrebljen1810.

Slika 2: Konj iz linije Napolitano, ovo je L 209 Neapolitano Monteaura XIXUz tih est klasinih linija lipicancanera, oblikovanih u Lipici, postoje jo dve:hrvatskalinijaTulipanimaarskalinijaIncitato. Ove dve linije nisu zastupljene u Lipici.Jednaku vanost kao to je oblikovanje linija pastuva pridaje se i oblikovanju rodova kobila. Sveukupno je oblikovano 18 rodova kobila, od ega ih je u Lipici zastupljeno 15.

4. ODGAJAVAJUKI STANDARDI

Po odgajivakim standardima Meunarodnog udruenja odgajivaa Lipicanera (Lipizzan International Federation), Brisel, Belgija - lipicanski konji mogu biti registrovani u "Studbook"-u ako vode direktno poreklo od osam danas priznatih linija pastuva: Conversano, Favory, Incitato, Maestoso, Neapolitano, Pluto, Siglavy i Tulipan, zatim lipicanski konji koji vode poreklo od priplodnih pastuva koji su korieni u priplodu u ergeli [Lipica] u periodu od 1580. do 1915. godine, kao i lipicanski konji koji vode poreklo od familija kobila (mare families, tj. od rodova enskih plotkinja koje su odgojene u tradicionalnom lipicanerskom odgoju) i koji se mogu i danas lako prepoznati i eksterno su u tipu rase Lipicaner.

Slika 3: Konj iz linije Maestozo, ovo je Maestoso MonteauraPovremeno konji arapskog, andaluzijskog, luzitanijskog i kladrubijskog porekla mogu dobiti pedigre Lipicanera pod uslovom da su nastali ukrtanjem sa tradicionalno priznatim pastuvima ("Pastuvi zaetnici rase").Lipicanceri se esto pojavljuju u raznim filmovima. Svojih 5 minuta slave su dobili uholivudskomfilmuCrvena plima(engl.Crimson tide), gde se na zaprepaenje poznavatelja,Denzel VoingtoniDin Hekmantakoe svaaju oko njihovog porekla, samo da li su u pitanju bile panija iPortugal, a ne Slovenija i Austrija.Lipicanerovo drebe raa se sasvim crno, a zatim beli, no ima mogunosti da i ostane crno.U sluaju da drebe i ostane crno ako mu je neko od predaka bio beo, opet su mogunosti da njegovo debe bude belo.

Slika 4: Konj iz linije Fejvori, L 281 Favory Canissa XXII

Linije stvorene u Lipici: Pluto - izvornidanskipastuv, sivac, odrebljen1765. u ergeli Frederiksborg. Neapolitano - izvorninapolitanskipastuv, rian, odrebljen1790. Conversano - izvorni napolitanski pastuv, vranac, odrebljen1767. Maestoso - sivac, odrebljen1773. u ergeliKladruby. Favory - rian, odrebljen1779. u ergeli Kladruby. Siglavy - sivac, izvorniarapski konjodrebljen1810.

Slika 5: I konj iz linije Siglavi, Siglavy DejaUz ovih est linija, koje su stvorene u Lipici, postoje jo dve koje su nastale kasnije: hrvatskalinijaTulipanimaarskalinijaIncitato. Ove dve linije nisu zastupljene u Lipici.Pored linija pastuva, postoji i 18 rodova kobila, od kojih je 15 zastupljeno u Lipici.Lipicaner je zaista ispunio sve elje hazburkog cara. Ovaj konj je snaan, hrabar i vredan, veoma inteligentan, isto bele dlake, elegantne grae i izuzetno lepih hodova. Zahvaljujui tim osobinama, ubrzo je potisnuo panske rase u plemikim zapregama i kolama jahanja, pa je tako stigao i u Be.Beka kola jahanja je najprestinija kola visoke dresure na svetu. U atraktivnim predstavama koriste se iskljuivo pastuvi rase Lipicaner. Lipicaner je danas veoma cenjena rasa za dresuru i zapregu, ali moe da vam priuti i radosti jahanja kroz prirodu, galopa kroz talase, skoka preko prirodnih prepreka i raznih drugih avantura. Ako ga volite i potujete, on e umeti da vam uzvrati istom merom.

5. RAZVOJ LIPICANERSKE DREBADI PO LINIJAMARazlike u rastu i razvoju telesnih mera drebadi su od znaaja za uspeno provoenje uzgojno selekcijskoga rada. Istraivanja razvijenosti lipicanske drebadi po linijama oeva, kao i povezanost izmeu telesnih mera nakon poroda i nakon odbia, ukazuje na razlike, odnosno njihovu ujednaenost. Razvoj drebadi, naroito u fazi sisanja, pod uticajem je kako genetskih, tako i paragenetskih osobina. Od posebnog uticaja u fazi sisanja ima hranidba, a time i mlenost kobila. Brzina razvoja u fazi sisanja ima pozitivan uticaj i na kasniji razvoj drebadi. Istraivanja razvoja telesnih mjera drebadi lipicanske pasmine po linijama ukazuju na vrlo ujednaeni razvoj, kako nakon poroda, tako i u kasnijoj dobi navodi da je najpouzdaniji pokazatelj razvoja podmlatka konja visina grebena i opseg cevanice. Prema istraivanjima, povezanost izmeu telesnih mera drebadi u fazi sisanja kretala se izmeu jako slabe do vrlo jake, s korelacijskim koeficijentima r=0,126 do r=0,879.[footnoteRef:2] [2: ... , .. , ... y , , . 3, 31000 , (2) , . ., , (3) ... , , 25, 10000 ]

Vrednosti istraivanja razvijenosti drebadi lipicanske pasmine po linijama oeva nakon poroda i nakon odbia prikazane su u Tabeli 1. Visina grebena drebadi merene nakon poroda bila je najmanja u linije Neapolitano (100,80 cm), a najvea u linije Siglavy (108,11 cm), dok se visina u ostalih linija kretala izmeu 101,29 cm linije Maestoso i 104,64 cm linije Conversano. Signifikantne i visoko signifikantne razlike utvrene su izmeu srednjih vrijednosti svih linija osim linije Favory (zbog malog broja varijanata). Istraivanja ukazuju da se visina drebadi nakon poroda kretala izmeu 96,79 cm i 100,93 cm. Prema istim istraivanja najmanju visinu imala su drebad linije Neapolitano, a najveu linije Siglavy. Navedena istraivanja ukazuju na dosta ujednaenu visinu drebadi nakon poroda s manjim odstupanjima pojedinih linija. Visina grebena nakon odbia kretala se izmeu 135,50 cm linije Favory i 143,33 cm linije Siglavy. Signifikantne razlike jedino su utvrene izmeu srednje vrednosti linija Conversano i Tulipan. Dobivene vrednosti neto su vie od rezultata ranijih istraivanja. Opseg prsa nakon poroda kretao se izmeu 80,19 cm linije Maestoso i 86,78 linije Siglavy. Razlike izmeu pojedinih linija bile su visoko signifikantne, osim linije Favory, gde signifikantnost nije utvrena. Opseg prsa nakon odbia bio je najmanji u linije Favory 133,00 cm, a najvei u linije Siglavy 142,78 cm. Signifikantnih razlika nije bilo. Po istraivanjima ujednaenost opsega prsa izmeu linija, kako nakon poroda, tako i nakon odbia bila je vea nego u istraivanjima zbog veeg broja drebadi po linijama.Jaa i visoko signifikantna povezanost utvrena je izmeu visine grebena nakon poroda i nakon odbia, visine grebena nakon poroda i opsega prsa nakon poroda, visine grebena nakon odbia i opsega nakon poroda i nakon odbia, dok je najslabija povezanost utvrena izmeu opsega prsa i opsega cjevanice te visine grebena nakon odbia i opsega cjevanice. Povezanost izmeu opsega cevanice nakon poroda i nakon odbia nije utvrena.drebad po linijama Fools per Stat. vrednostVisina grebenaOpseg prsaOpseg cevanice

LinesPorodOdbiePorodOdbiePorodOdbie

Favory -1(n=2)XSVk102,007,076,93135,506,364,7082,002,833,45133,007,075,3212,50*0,715,66

16,25*0,352,18

Maestoso-2(n=21)XSVk101,29**6,075,99139,106,004,3180,19*5,046,28138,297,535,4511,45*0,635,5116,690,995,95

Neapolitano-3(n=5)XSVk100,80**2,912,78136,2099,186,7481,40*1,952,39136,808,676,3411,10*0,746,6816,700,975,84

Conversano-4(n=11)XSVk104,64**2,912,78142,09*4,092,8886,00*3,413,96142,647,515,2712,14*0,453,7317,23*0,724,18

Pluto-5(n=40)XSVk103,80*4,214,05140,836,254,4480,88*3,083,81141,739,366,6011,68*0,554,7116,94*0,915,40

Siglavy-6(n=9)XSVk108,11*3,723,44143,336,324,4186,78*4,685,40142,788,736,1112,44*0,685,4817,17*1,036,00

Tulipan-7(n=26)XSVk104,04*4,864,67138,88*3,102,2382,27*4,064,93138,115,113,7011,81*0,726,1216,65*0,613,68

(P