sekİzİncİ beŞ yillik kalkinma plani · bakımından önemli bir işlevi yerine getireceğine...

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI

DPT: 2649 - ÖİK: 657

BİTKİSEL ÜRETİM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

MEYVECİLİK ALT KOMİSYON RAPORU

ANKARA 2001

Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Meyvecilik Alt Komisyon Raporu

http://ekutup.dpt.gov.tr/bitkiure/meyve/oik657.pdf

ISBN 975 19 2915-6 (basõlõ nüsha)

Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz. Sorumluluğu yazarõna aittir. Yayõn ve referans olarak kullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayõn ve referans olarak kullanõlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayõn 600 adet basõlmõştõr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyasõ üretilmiştir

Ö N S Ö Z

Devlet Planlama Teşkilatõnõn Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda 540 Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname, İktisadi ve sosyal sektörlerde uzmanlõk alanlarõ ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştõrma yapmak, tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak amacõyla Devlet Planlama Teşkilatõna, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yardõmcõ olmak, Plan hazõrlõklarõna daha geniş kesimlerin katkõsõnõ sağlamak ve ülkemizin bütün imkan ve kaynaklarõnõ değerlendirmek üzere sürekli ve geçici Özel İhtisas Komisyonlarõnõn kurulacağõ hükmünü getirmektedir. Başbakanlõğõn 14 Ağustos 1999 tarih ve 1999/7 sayõlõ Genelgesi uyarõnca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn hazõrladõğõ raporlar, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõna õşõk tutacak ve toplumun çeşitli kesimlerinin görüşlerini Plana yansõtacaktõr. Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõ, 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile yürürlüğe konulmuş olan tüzük ve Müsteşarlõğõmõzca belirlenen Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu genel çerçeveleri dikkate alõnarak tamamlamõşlardõr. Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ ile istikrar içinde büyümenin sağlanmasõ, sanayileşmenin başarõlmasõ, uluslararasõ ticaretteki payõmõzõn yükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplam verimliliğin arttõrõlmasõ, sanayi ve hizmetler ağõrlõklõ bir istihdam yapõsõna ulaşõlmasõ, işsizliğin azaltõlmasõ, sağlõk hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygõnlaştõrõlmasõ, sonuç olarak refah düzeyinin yükseltilmesi ve yaygõnlaştõrõlmasõ hedeflenmekte, ülkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin yõlda Avrupa Topluluğu ve dünya ile bütünleşme amaçlanmaktadõr. 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna toplumun tüm kesimlerinin katkõsõ, her sektörde toplam 98 Özel İhtisas Komisyonu kurularak sağlanmaya çalõşõlmõştõr. Planlarõn demokratik katõlõmcõ niteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõn dünya ile bütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancõmõzla, konularõnda ülkemizin en yetişkin kişileri olan Komisyon Başkan ve Üyelerine, çalõşmalara yaptõklarõ katkõlarõ nedeniyle teşekkür eder, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõnõn ülkemize hayõrlõ olmasõnõ dilerim.


http://ekutup.dpt.gov.tr/bitkiure/meyve/oik657.pdf

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI

BİTKİSEL ÜRETİM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

Başkan

Doç.Dr. Süleyman ERKAL

Koordinatör Taner KIVANÇ (M.S) - Müjgan ÇELİKBİLEK

DPT

MEYVECİLİK ALT KOMİSYONU

Doç. Dr. Masum BURAK M. Kemal GÜNGÖR Alt Komisyon Başkanõ Raportör Atatürk Bahçe Kültürleri Tarõmsal Araştõrmalar Genel Müdürlüğü

Merkez Araştõrma Enstitüsü Ankara Yalova

Başbakanlõk Devlet Planlama Teşkilatõ

ANKARA


http://ekutup.dpt.gov.tr/bitkiure/meyve/oik657.pdf 3

Devlet Planlama Teşkilatõ (DPT) Kuruluş ve Görevleri Hakkõndaki 540 Sayõlõ Kanun

Hükmünde Kararname, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yararlanõlabilecek bilgi ve bulgularõn,

uzmanlarõn katõlõmlarõ ile oluşturulacak Özel İhtisas Komisyonlarõ aracõlõğõ ile elde edilmesini

öngörmüştür. Böylece Ülke olanaklarõnõn geniş bir uzman grubu ile değerlendirilmesi ve

Kalkõnma Planõ hazõrlõklarõna daha geniş bir katõlõmõn sağlanmasõ amaçlanmõştõr.

14 Ağustos 1999 tarih ve 23786 sayõlõ Resmi Gazetede yayõmlanan 1999/7 sayõlõ

Başbakanlõk Genelgesi uyarõnca kurulmuş olan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn VIII. Beş Yõllõk

Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõnõn başlatõlmasõ amacõyla 2-3 Aralõk 1999 tarihinde DPT

Koordinatörlüğünde Bitkisel Ürünler Özel İhtisas Komisyonunun oluşturulmasõ ve alt grup

üyelerinin belirlenmesi amaçlõ toplantõ gerçekleştirilmiştir.

Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonuna çağõrõlan ve katõlõmõ sağlanabilen üyeler,

beş ana ürün grubu (ENDÜSTRİ BİTKİLERİ, HUBUBAT-BAKLİYAT, MEYVELER,

SEBZELER, SÜS BİTKİLERİ) için yapõlacak çalõşmalara katkõda bulunmak üzere alt

gruplara ayrõlmõştõr. Alt gruplar ara toplantõlar yaparak ve konu uzmanlarõna iletişim araçlarõ

ile ulaşarak, eksikliği duyulan konularda bilgiler almõş ve bu raporu oluşturmuşlardõr.

Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu raporlarõndan yararlanarak kõsa ve uzun

vadeli stratejiler ve programlar belirlenirken, Ülkemiz, Avrupa Birliği ve diğer ülkelerin

mevcut durumlarõ ve geleceğe yönelik beklentileri göz önünde tutulmuş, belirlenen hedeflere

ulaşmak için karşõlaşõlan sorunlar ve bu sorunlarõ giderebilecek yapõsal dönüşümlere yönelik

öneriler ana başlõklar halinde özetlenmeye çalõşõlmõştõr.

Dünyanõn hõzlõ bir değişim sürecine girdiği yeni bir yüzyõlda, kõsa ve uzun dönemli

stratejiler ve uygulama programlarõnõ yansõtacak VIII. Beş Yõllõk Planõn, yapõsal değişimler

bakõmõndan önemli bir işlevi yerine getireceğine inanõlmaktadõr. Bu değişime komisyonlarda

görev alarak katkõ sağlayan uzmanlara teşekkür eder, VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõnõn

ülkemize hayõrlõ olmasõnõ dilerim.

Doç. Dr. Süleyman ERKAL Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyon Başkanõ.



BİTKİSEL ÜRETİM YÖNETİCİ ÖZETİ:

2001 2005 yõllarõnõ kapsayan VIII. Beş Yõllõk Plana temel oluşturacak bilgi ve

bulgularõn elde edilmesi amacõyla ürün veya ürün gruplarõnõn yakõn geçmişteki durumlarõ

analiz edilerek geleceğe yönelik kestirmelerde bulunulmuş ve hedefleri gerçekleştirecek

politikalarla ilgili öneriler alt gruplarda görev alan uzmanlarca oluşturulmuştur.

Bitkisel ürün veya ürün gruplarõ için oluşturulan öneriler her ana ürün grubunun

başõnda alt komisyon başkanlarõnca özetlenmeye çalõşõlmõş ve ana ürün gruplarõna göre bazõ

açõklayõcõ bilgiler özet halinde verilmiştir.

Tarõm sektöründe temel amacõn artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesi, ihracatta

üstünlüklü ürünlerin üretiminin artõrõlmasõ, üretici gelirlerinde istikrar sağlanmasõ ve

kaynaklarõn rasyonel kullanõmõ olduğu vurgulanmõştõr.

Bu çerçevede, gõda güvenliği ve güvenirliliğinin sağlanmasõ, üretimde verimliliğin ve

kalitenin artõrõlmasõ, çok taraflõ dünya ticaretine uyum sağlanmasõ, gõda sanayinin ihtiyaç

duyduğu ham maddenin ülkemiz kaynaklarõ ile karşõlanmasõ ve doğal kaynaklarõn

korunmasõnõ amaçlayan çevreyle uyumlu tarõmsal alt yapõnõn oluşturulmasõ, sürdürülebilir bir

tarõmsal kalkõnmanõn sağlanmasõ gibi konular ana hedef olarak gösterilmiştir.

Bu hedeflerin gerçekleştirilmesi için, yasal, yapõsal, kurumsal, eğitsel ve parasal bir

çok önlemlere gereksinim duyulduğu görülmektedir.

Raporlarõn genel olarak değerlendirilmesinde ortaya çõkan ve ele alõnmasõ gerekli

görülen konular kõsaca vurgulanmaya çalõşõlmõştõr.

Tarõm sektörünün genel hedefleri arasõnda sayõlan; ülke ihtiyaçlarõna cevap verecek

miktarda ve kalitede ürünün istenilen yer ve zamanda pazara sunulabilmesi, diğer ülkelerle

rekabette üstünlük, dõş satõmõn geliştirilmesi, sektörde hizmet verenlerin sosyo-ekonomik

koşullarõnõn iyileştirilmesi ve refah düzeylerinin yükseltilmesi, doğal koşullara bağõmlõlõğõn

azaltõlmasõ, doğal kaynaklarõn korunmasõ, üretim faktörlerin etkin kullanõmõ gibi genel

ilkelerden hareket edilerek konu incelendiğinde, temel konunun çevreye ve insan sağlõna zarar

vermeyen teknikler kullanõlarak üretimin artõrõlmasõ ve kalitenin yükseltilmesi olduğu

görülmektedir.



Bu hedefe ulaşõlõrken, üretimde kullanõlan arazi-sermaye-emek ve girişimcilik gibi

üretim faktörlerinin bölgesel düzeyde ve ürün gruplarõna göre elde edilmesi ve dengeli

kullanõmõna gereksinim duyulmaktadõr. Bu dengenin sağlanmasõ ve sürdürülebilirliği için

ihtiyaç duyulan önlemler ana başlõklar altõnda özetlenmiştir.

I. DOĞAL KAYNAKLAR ve KULLANIMI İLE İLGİLİ ÖNERİLER

A) TOPRAK ve ARAZİ KULLANIMI

*Toprak erozyonu ve toprak kirlenmelerinin önlenmesi için önlemler alõnmasõ,

*Tarõm alanlarõnõn amaç dõşõ kullanõmõnõn engellenmesi, arazilerin yetenek sõnõflarõ

dõşõnda kullanõlmasõna izin verilmemesi,

*Arazilerin çoraklaşmasõna ve yer altõ sularõnõn kirlenmesine karşõ tarõm topraklarõnõn

korunmasõ amacõyla, gübre ve pestisit kullanõmõnda analiz sonuçlarõna dayalõ tavsiyelerde

bulunulmasõ ve kullanõmõnõn yönlendirilmesi.

B) SU KAYNAKLARI

*Bitkisel üretimde su ve su kaynaklarõnõn verim ve kaliteye sağladõklarõ önemli

katkõlarõ nedeniyle mevcut durumun ve potansiyelimizin belirlenmesine yardõmcõ olacak etüt

ve envanterlerin çõkarõlmasõ, toprak muhafaza, sulama, drenaj, tesviye, arazi toplulaştõrõlmasõ,

gölet ve havza õslahõ vb. faaliyetlerinin sevk ve idaresinden sorumlu olan birimlerin

koordinasyonunun sağlanmasõ, kaynak ve yetişmiş personel ihtiyaçlarõnõn zamanõnda

karşõlanmasõ,

*Havza amenajmanlarõ dikkate alõnarak, gölet, bent gibi küçük su depolama

tesislerinin ülke genelinde yaygõnlaştõrõlmasõ, tarla içi sulama hizmetlerinin tamamlanmasõ,

*Bitkisel üretimde verimlilik artõşõ ve kalite yükselmesindeki etkisi nedeniyle,

sulanabilir alanlarõn artõrõlmasõ ve su kaynaklarõmõzõn akõlcõ kullanõlmasõ için üreticilerin yer

aldõğõ Sulama Birliklerinin oluşturulmasõ ve yaygõnlaştõrõlmasõ,

*Aşõrõ sulamanõn önlenmesi ve en uygun sulama yöntemlerinin kullanõmõnõn

sağlanmasõ,

*Jeotermal kaynaklardan yararlanma, mevcut kaynaklarõn kapasitelerinin artõrõlmasõ

ve mevsim dõşõ üretimde kullanõlmasõnõn sağlanmasõ.



C) BİTKİ GEN KAYNAKLARI

Yeryüzünde tarõmõ yapõlan bitki türlerinin merkezi olarak bilinen sekiz ana merkezden

ikisi olan Akdeniz ve Yakõndoğu gen merkezlerinin ülkemizde kesişmesine bağlõ olarak,

ülkemizin sahip olduğu biyo çeşitliliğin, şehirleşme, çevre kirliliği, yeni tarõm alanlarõ açma,

sanayi ve yeni yerleşim yerleri, aşõrõ otlatma, orman yangõnlarõ, aşõrõ ilaç kullanõmõ gibi tehdit

unsurlarõna karşõ önlemler alõnarak korunmasõ,

*Bitkisel gen kaynaklarõndan daha fazla yararlanõlmasõ, gen kaynaklarõnõn öneminin

basõlõ ve görsel yayõnlarla topluma aktarõlmasõ,

*Nesli tükenmekte olan biyolojik kaynaklarõmõzõn kendi ekolojisinde(in-sitü) ve

ekolojisi dõşõnda (ex-sitü) korunmasõ ve kayõtlanmasõ,

*Gen materyallerinin yurt dõşõna çõkõşõnõn kontrol altõna alõnmasõ.

II.TARIMSAL YAPI İLE İLGİLİ ÖNERİLER

A) ARAZİ KULLANIMI

*Tarõm işletmelerinin küçük ve parçalõ arazilere sahip olmasõna bağlõ olarak, öz

tüketime yönelik üretim yapõlmasõ, sermaye birikiminin sõnõrlõ olmasõ, modern teknolojilerin

uygulanamamasõ, destek ve teşviklerden çok az yararlanõlabilmesinin giderilmesi,

*Tarõm arazilerinin miras hukuku nedeniyle ekonomik üretim yapamayacak derecede

küçülmesini önleyecek yada işletmelerin büyütülmesini sağlayacak yasal düzenlemelerin

gerçekleştirilmesi,

*Özel mülkiyet ve aile işgücü kullanõmõnõn yaygõn olduğu aile tipi işletmelerde

üretimin kitlesel hale dönüştürülmesi,

*Hazine arazilerinin ve orman niteliklerini kaybetmiş olan arazilerin õslah edilerek

bitkisel üretimde kullanõlmasõnõn sağlanmasõ,

*Marjinal sõnõrlara ulaşõlmasõ nedeniyle, nadas alanlarõn daraltõlmasõ ve ikinci ürün

yetiştiriciliğinin yaygõnlaştõrõlmasõna özel önem verilmesi,

*Değişen tüketim alõşkanlõklarõ dikkate alõnarak, bitkisel ürünlerin mevsim dõşõ

üretiminin sağlanabileceği örtü altõ-sera alanlarõnõn yaygõnlaştõrõlmasõ, bu amaçla jeotermal

kaynaklardan yararlanõlmasõnõn artõrõlmasõ,



*Son yõllardaki aşõrõ kentleşme, sanayi ve turizm sektörlerindeki gelişmelere bağlõ

olarak tarõm arazilerinin amaç dõşõ kullanõlmalarõnõn önlenmesi,

Arazilerin amacõna uygun değerlendirilmesi ve optimum arazi kullanõmõnõ sağlayacak

doğal, çevresel, teknik, ekonomik, sosyal ve politik faktörlerin göz önünde tutulmasõ.

B) İŞGÜCÜ

*Tarõmsal nüfusun azaltõlmasõ,

*İşletme yapõsõna bağlõ olarak tarõm işletmelerinde aile işgücüne bağlõlõktan

kurtarõlmasõ, özellikle bağ-bahçe ürünlerinde makine kullanõmõnõn yaygõnlaştõrõlmasõ,

*İşletmelerin sevk ve idaresinden sorumlu olan yöneticilerin, üretimde geleneklere

bağlõ kalmasõ, yaş ve eğitim düzeylerine bağlõ olarak yenilikleri yakõndan izlememesi veya

uygulamasõnõn teşvik edilmesi,

*Geleneksel ürünler yanõnda yeni alternatif ürünlerin ve teknolojilerin tanõtõmõ,

*Genç tarõmcõlarõn, toprağa ve doğal koşullara bağõmlõlõğõ az, sermayenin devir hõzõ

yüksek, pazarlama problemi olmayan ürünler yanõnda diğer ürünlere yatõrõmlarõnõ

yönlendirmesinin sağlanmasõ,

*Üreticinin teknolojik gelişmeler ve pazarlar konusunda yeterince bilgilendirilmesi,

*Ara eleman eksikliğinin giderilmesi,

*Kõrsal alanda işgücünden daha çok yararlanõlan kadõnlarõn yeterince eğitilmesi veya

bilgilendirilmesi,

*Üreticilerin sosyal güvenlik kuruluşlarõndan yeterince yararlanmalarõnõn sağlanmasõ.

C) SERMAYE

*Tarõmsal üretimde karlõlõk oranõnõn düşüklüğü ve üretim miktarõnõn sõnõrlõ olmasõ

nedeniyle oluşturulamayan sermayenin oluşumuna katkõda bulunulmasõ

*Karlõlõğõn düşük düzeyde olmasõna bağlõ olarak, küçük işletmelerin zirai kredi

faizlerini ödeme gücüne sahip olamamasõ ve bu nedenle borçlanmadan kaçõnmalarõna bağlõ

olarak yeni kredi kaynaklarõnõn oluşturulmasõ,

*Destekleme ve teşviklerden küçük işletmelerin daha fazla yararlanmalarõ,

*Mevcut tarõmsal yapõnõn yeni teknolojilerin kullanõmõna uygun hale dönüştürülmesi,



*Çiftçi menfaatlerini sağlayacak etkin çiftçi organizasyonlarõnõn (Board-Üretici

Birlikleri-Borsalar-Tarõm Kredi ve Kalkõndõrma Kooperatifleri ve diğer kuruluşlar) üretim

,değerlendirme ve pazarlama aşamalarõnda yönlendirici olmalarõnõn sağlanmasõ,

*İşletmelerde oluşmuş sabit sermayenin ve ürünün korunmasõ amacõyla sigorta

sisteminin yaygõnlaştõrõlmasõ.

III. TEKNOLOJİ GELİŞTİRME EĞİTİM ve YAYIMLA İLGİLİ ÖNERİLER

*Ekolojik, ekonomik ve sosyal faktörlerin tarõm teknolojileri transferini

sõnõrlandõrmasõ, bu nedenle üretici koşullarõna uygun bölgesel modellerin seçilmesi ve

uygulanmasõ,

*Ürün çeşitliliği ve bölgesel farklõlõklar dikkate alõnarak yeni teknolojilerin

geliştirilmesi ve kullanõma sunulmasõ,

*Teknoloji transferine olanak sağlayacak işletme modellerinin gerçekleştirilmesi,

*Bilgi akõşõnõ sağlayacak, yeni teknikleri geliştirecek ve tanõtacak kuruluşlarõn yetersiz

kalmasõnõn önlenmesi, yazõlõ ve görsel yayõnlardan yeterince yararlanmasõ,

*Yeni teknolojilerin uygulanmasõ için gerekli bilgi, sermaye ve güvence eksikliğinin

gerçekleştirilmesi,

*Kõt kamu kaynaklarõ ile desteklenen tarõmsal AR-GE çalõşmalarõndaki yetersizlik ve

dağõnõklõlõğõn giderilmesi,

*Özel sektörün tarõmsal AR-GE çalõşmalarõna katkõsõnõn artõrõlmasõ,

*Araştõrma sonuçlarõnõ kullanacak olan kişi veya kuruluşlarõn araştõrma

organizasyonlarõnda yer almasõ,

*Araştõrma-geliştirme çalõşmalarõnda istihdam edilen teknik elemanlarõn sayõsõ-

niteliği, çalõşma koşullarõ ve özlük haklarõndaki yetersizlikler,

*Bilgiye hõzlõ erişimi sağlayacak tekniklerin ve veri tabanlarõnõn eksikliği

*Proje yönetiminde uzman kişilerin görev almasõ.

IV.TARIMSAL GİRDİLER VE KULLANIM DÜZEYLERİ İLE İLGİLİ ÖNERİLER

*Az girdili ürün yetiştirilmesi ve tüketilmesi olgusunun giderek yaygõnlaşmasõnõn

sağlanmasõ,

*Girdilerin yetersiz ve dengesiz kullanõmõnõn giderilmesi,



*Genetik potansiyeli yüksek, tohum ve diğer üretim materyallerinin yurtiçi

üretimlerindeki ve kullanõmõndaki yetersizliklerin önlenmesi,

*Çeşit Koruma Yasasõnõn oluşturulmasõ ve uygulanmasõ,

*İsminde doğru, sağlõklõ, standartlara uygun üretim materyallerinin üretiminin teşvik

edilmesi ve kontrolü,

*Tarõmsal bir girdi olan Kredinin kullanõmõna olanak sağlayacak faiz düzeyinin

belirlenmesi ve uygulanmasõ,

*Kredi veren kuruluşlarõn genişletilmesi,

*Tarõm amaçlõ traktör alet ve ekipmanlarõnõn güçlerinin etkin ve ekonomik kullanõmõ

için Makina Birliklerinin oluşturulmasõ,

*Maliyetler içerisinde yüksek oranda yer alan pestisid ve benzeri kimyasal maddelerin

kullanõmõndaki kontrolsüzlüğün giderilmesi,

*Ekolojik ürün-entegre ürün kavramõnõn topluma tanõtõlmasõ,

*Entegre mücadelede önerilen kimyasallarõn, fatura toplamõ üzerinden %30 ve %25

oranõnda desteklenmesi olumlu karşõlanmakla beraber, üzerinde DİKKAT (%20) ve ZEHİRLİ

(%10) ibarelerini taşõyan pestisidlerin de desteklenmesinin entegre tarõm veya organik tarõm

tekniklerine ters bir uygulama oluşturmasõ nedeniyle yeniden gözden geçirilmesi,

*Girdi sübvansiyonu ile üreticinin desteklenmesinin gözden geçirilmesi, ilaç ve gübre

kullanõmõndaki desteklerin çevre dostu ürün yetiştiriciliğinin geliştirilmesi ve küçük

üreticilerin yararlanabileceği biçimde yönlendirilmesi,

*Örtüaltõ tarõmõnda tozlanmayõ sağlamada, kimyasallar yerine biyolojik tekniklerden

yararlanõlmasõ.

V. TARIMSAL ÜRETİM POLİTİKALARI İLE İLGİLİ ÖNERİLER

*Kõyaslamalõ üstünlük gösteren ve dõş satõmda önemli olan ürünler ile stratejik

ürünlerde verim ve kalite artõşõ sağlayacak politikalarõn tarõmsal yapõ ve ekonomik koşullar

dikkate alõnarak oluşturulmasõ, desteklenmesi ve izlenmesi,

*Tarõm işletmelerini optimum üretimden uzaklaştõran koşullarõn ortadan kaldõrõlmasõ,



*Bitkisel ürünlerde dõşa bağõmlõlõğõ artõran faktörlerin giderilmesi, üretici ve

tüketicinin korunmasõ bakõmõndan, sõnõr ticaretinin amaçlarõna uygun olarak kontrol altõna

alõnmasõ,

*İstikrarlõ bir üretim yapõsõnõ oluşturacak; a)fiyatlar ve alõm b)sübvansiyon c)

doğrudan yardõmlar yolu ile oluşturulan destekleme sisteminin uygulanmasõndaki

aksaklõklarõn giderilmesi, bu amaçla politik kararlardan uzak, ekonomik ve sosyal yapõ göz

önünde tutularak desteklemelerin yapõlmasõ,

*Destekleme politikalarõnõn alt yapõlarõ iyileştirecek ve verimliliği artõrmaya yönelik

olarak saptanmasõ,

*Bitkisel üretime yönelik olarak TV kanallarõnda, belirlenecek sürelerde zorunlu

eğitim yayõnlarõ yapõlmasõ,

*Yaş meyve sebze pazarlamasõnda etkin görev üstlenen Hallerin iyileştirilmesi ve

ürün borsalarõnõn geliştirilmesi,

*Kota sisteminin sektörlerin beklentileri doğrultusunda düzenlenmesi,

Politikalarõn uygulanabilirliğinin artõrõlmasõ bakõmõndan üretici örgütlenmelerinin

sağlanmasõ

VI. PAZARLAMA İLE İLGİLİ ÖNERİLER

*İşletmelerde risk ve belirsizliklere karşõ ürün çeşitlendirilmesinin pazarlanabilir ürün

miktarõnõ etkilemesi nedeniyle, küçük işletmelerde sözleşmeli ürün yetiştiriciliğinin teşvik

edilmesi,

*Dõş pazar istekleri ve tarõm sanayinin ihtiyaçlarõna cevap verecek nitelikte kitlesel

ürün elde edilecek öncelikli yörelerin belirlenmesi ve

*Kaliteli üretimin teşviki için zorunlu standartlarõn geliştirilmesi ve uygulanmasõ

*Bitkisel ürünlerin pazarlamasõnda etkin görev üstlenen borsa ve toptancõ Hallerindeki

uygulamalarõn iyileştirilmesi, üretici birliklerinin veya örgütlerinin pazarlamada görev almasõ,

*Tarõm satõş kooperatiflerinin popülist politikalardan korunmasõnõn sağlanmasõ,

*Sõnõr ticaretinin belirlenen amaçlara göre yönlendirilmesi,

*Küçük üreticilere pazar ve fiyat garantisi sağlayan sözleşmeli tarõm uygulamalarõnõn

yaygõnlaştõrõlmasõ ve teşvik edilmesi,



*Dõş ticaretin geliştirilmesi bakõmõndan Pazar araştõrmalarõna önem verilmesi, Tarõm

Ataşeliklerinin etkinliğinin artõrõlmasõ,

*Özellikle yaş meyve sebze sektöründe karşõlaşõlan yüksek orandaki kayõplarõn

önlenmesi için depolama, taşõma ve ambalajlama sistemlerinin geliştirilmesi ve

yaygõnlaştõrõlmasõ,

*Dõş satõmcõlarõn teşvik edilmesi ve arasõndaki rekabetin engellenmesi,

*İhtisaslaşmõş bitkisel ürün ihracatçõsõ firmalarõn ve pazarlayõcõ kuruluşlarõn

desteklenmesi olarak belirlenmiştir.


YÖNETİCİ ÖZETİ

Türkiye birçok meyve türünün anavatanõ ve meyvecilik kültürünün beşiğidir. Bugün,

meyvecilikte önem kazanmõş olan birçok tür (elma, armut, ayva, erik, kiraz, vişne, fõndõk,

Antepfõstõğõ, badem, ceviz, kestane, zeytin, incir, nar, üzüm vb.) hep bu topraklarda ortaya

çõkmõş ve evrimlerini burada tamamlamõşlardõr.

Türkiyedeki tarõm alanlarõnõn %5.5'i meyve-zeytin-bağ alanõ olarak

değerlendirilmekte ve yõlda 11.9 milyon ton meyve üretimi gerçekleştirilmektedir. Dolayõsõyla

Türkiye, Dünyanõn en önemli meyve üreticisi ülkelerinden biridir.

Sekizinci beş yõllõk kalkõnma planõ, Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu

kapsamõnda incelenen 25 meyve türünün Türkiye üretimi ve dünya üretimi içindeki payõ

durumu Çizelge 1.de verilmiştir.

Çizelge 1. Türkiye ve Dünyada Bazõ Meyve Türlerinin Üretim Miktarõ (1998, Ton). Meyve Türü Türkiye Üretimi Dünya Üretimi TürkiyeninPayõ (%)

Elma Armut Ayva Erik Kaysõ Kiraz Şeftali

2 450 000 360 000

95 000 200 000 490 000 195 000 410 000

56 964 000 15 132 630

330 983 7 177 000 2 670 000 1 605 542 10 996 496

4.3 2.4

28.7 2.7 18.3 12.1

3.7



Elma Armut Ayva Erik Kaysõ Kiraz Şeftali Vişne Antepfõstõğõ Badem Ceviz Fõndõk Kestane Çilek Üzüm Kivi Turunçgiller İncir Zeytin

2 450 000 360 000

95 000 200 000 490 000 195 000 410 000

95 000 35 000 36 000 120 000 650 000

55 000 120 000

3 650 000 700

1 943 400 260 000 1 650 000

56 964 000 15 132 630

330 983 7 177 000 2 670 000 1 605 542 10 996 496

800 975 475 000 1 328 000 1 122 800

808 763 507 673

2 701 470 57 397 000

51 865 98 700 000 1 178 834 11 063 000

4.3 2.4

28.7 2.7 18.3 12.1

3.7 11.9

7.3 2.7 10.6 80.3 10.8

4.4 6.3 1.3 1.9

22.0 14.9

TOPLAM 11 990 100 271 012 031 4.4

Çizelgede yer alan meyve türlerinden bazõlarõnda (fõndõk) Dünya üretiminin %80ine

varan kõsmõ Ülkemizde üretilirken diğer bazõ türlerde bu oran düşmektedir. Ülkeler arasõnda

meyve üretimi yönünden sõralama yapõldõğõnda; Fõndõk, İncir ve Kaysõda 1., Kirazda 2.,

Antepfõstõğõ ve Elmada 3., Zeytinde 4., Armut, Ayva Üzüm, Çilek, Şeftali-Nektarin ve Erikte

6., Turunçgillerde 13. sõrada olduğumuz görülmektedir.

Meyve üretim miktarõnda bir çok üründe ilk sõralarda yer almamõza rağmen, verim, dõş

satõm ve kişi başõna tüketim miktarlarõnda çok gerilerde olduğumuz bir gerçektir. Türkiyede

üretilen 11.9 milyon ton meyvenin ancak 930 448 tonu ihraç edilebilmekte ve bu da toplam

üretimin %7.8ini oluşturmaktadõr. Bunun parasal değeri de 1.2 milyar ABD Dolarõdõr. Hatta,

Dünyada monopol durumunda olduğumuz Fõndõk hariç diğer meyve türlerinde ihraç oranõ

üretimimin %3-5ini geçmemektedir.

Geçtiğimiz plan döneminde dõşsatõmda geleneksel ürünlerimiz (incir, üzüm, kayõsõ ve

fõndõk) yerlerini korumuştur. Türkiye, Dünya ticaretinde kuru üzümde %25, kuru incirde %46,

kuru kayõsõda %82 ve fõndõkta %80 paya sahiptir. Antepfõstõğõ ve Turunçgilerde ise son

yõllarda gerileme görülmektedir.

Öte yandan kişi başõna meyve tüketim miktarlarõ, Dünya üretiminde ilk sõralarda

olduğumuz ürünlerde bile 2-3 kg civarõnda kalmaktadõr.

Bir çok meyve türünde geçen plan döneminde hedeflenen üretim miktarlarõna

ulaşõlõrken, dõşsatõm hedeflerine genelde ulaşõlamamõştõr. Önümüzdeki plan döneminde

alõnacak önlemlerle bir yandan üretim ve kalitenin artõrõlmasõ sağlanõrken, en önemlisi de

ihracat ve kişi başõna tüketimlerin artõrõlmasõ sağlanacaktõr.



VIII Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ döneminde meyvecilik alanõnda beklenen sorunlar ve

alõnmasõ gereken önlemler aşağõda sõralanmõştõr. Bu sorunlarõn çoğu ülke tarõmõnõn ve işletme

yapõsõnõn genel sorunlarõ olarak dikkat çekmektedir.

Tarõm alanlarõ içinde meyveciliğe ayrõlan alanlar kõsõtlõdõr. Bu alanlarõn iyi

değerlendirilmesi ve gelecek nesillere aktarõlmasõ genel hedefimiz olmalõdõr. Meyvecilikte

alansal genişleme yerine birim alandan daha fazla verim alma ve hasattan sonra oluşan

kayõplarõ azaltma ana amaç olarak benimsenmelidir.

Bu kapsamda alõnacak önlemlerin başõnda, modern meyvecilik tekniklerinin

uygulandõğõ Entegre Üretim Sistemlerinin devreye sokulmasõ gelmektedir. Böylece, bir

yandan verim ve kalite artõrõlõrken, diğer yandan maliyetler azaltõlarak uluslararasõ pazarlarda

rekabet gücü yaratõlmõş olacaktõr.

Türk tarõmõnda Üretici Örgütlerinin oluşturulamamasõ temel sorunlar arasõnda yer

almaktadõr. Bu amaçla üretimden dõşsatõma kadar tüm aşamalarõ içeren ve AB ülkelerinde

yaygõn olarak uygulanan Üretici Birliklerinin Ülkemizde de bir an önce oluşturulmasõ

gerekmektedir.

Mevcut potansiyelin belirlenmesi ve sektördeki sorunlarõn doğru olarak saptanabilmesi

için üreticilerin kayõt tutmasõ gerekmektedir. İşletmelerde basit kayõt tutma sistemleri

geliştirilmelidir.

Tarõm alanlarõnõn tarõm dõşõ kullanõmõ kesinlikle engellenmelidir.

Öte yandan, meyvecilik işletmelerinin küçük ve parçalõ arazi yapõsõnõn õslah edilerek

(Arazi Toplulaştõrmasõ), mevcut miras hukukunda da gerekli düzenlemeler yapõlarak

arazilerin parçalanmasõ engellenmelidir. Böylelikle üretim faktörlerinin daha etkin kullanõmõ

sağlanmõş olacaktõr.

Modern meyveciliğin gereklerinden olan sertifikalõ ve virusten ari ismine doğru fidan

üretimine hõz verilmelidir.

Tüm türlerde, biran evvel iç ve dõş pazar isteklerine uygun çeşitlerle kapama bahçeler

kurulmalõdõr.



Tarõmsal ürünlerin doğal koşullardan fazla etkilendiği gerçeğinden hareketle, tarõm

kesiminde sigorta uygulamasõnõn yaygõnlaştõrõlmasõ amacõyla gerekli özendirici tedbirler

alõnmalõdõr.

Hasat, taşõma ve depolama konularõndaki alt yapõ ve bilgi eksikliği giderilmelidir.

Araştõrma yayõm işbirliğine önem verilmelidir. Dünyadaki ve Ülkemizdeki yeni

teknik ve teknolojiler zamanõnda üreticiye aktarõlmalõdõr.

Türkiyede bazõ meyve türlerini de içine alan Destekleme Alõmlarõ politikasõ

yeniden gözden geçirilmeli ve AB ülkelerinde uygulanan sisteme uyum sağlayacak bir yapõya

dönüştürülmelidir.

Üreticinin üretim teknikleri, örgütlenme ve pazarlama konusunda bilgilendirilmesine

önem verilmeli ve bunun için radyo, TV gibi araçlardan daha etkin bir şekilde

yararlanõlmalõdõr.

Gelişmiş ülkelerde hõzla yaygõnlaşan Organik Tarõm uygulamalarõna Ülkemizde de

hõz verilmelidir.

Gayri Safi Milli Hasõladan Araştõrma ve Geliştirme çalõşmalarõna ayrõlan pay mutlak

suretle artõrõlmalõdõr.

Dünyadaki son gelişmeler çerçevesinde geleneksel pazarlar yanõnda yeni pazar

arayõşõna gidilmeli ve mümkün olduğu kadar pazar alternatifleri çoğaltõlmalõdõr.

Dünya ticaretindeki gelişmelerin yakõndan izlenmesi ve uyum çalõşmalarõnõn

tamamlanmasõ, öncelikle çeşit, kalite, standartlar ve ambalajlama konularõnõn çözülmesi

gerekmektedir. Değişen tüketim alõşkanlõklarõna uyum sağlamak için özellikle sanayi

çeşitlerinde sözleşmeli üretim modeli benimsenmeli ve meyvecilikte bu modele işlerlik

kazandõrõlmalõdõr.

Üretim ve ihracatõn artõrõlmasõ amacõyla bazõ ürünler için (Fõndõk örneği) çõkarõlmõş

olan yasalara işlerlik kazandõrõlmalõdõr.

Bir meyve cenneti olan Ülkemizde, maalesef kişi başõna düşen tüketimin oldukça az

olduğu görülmektedir. Sağlõk ve diyet açõsõndan önemi küçümsenemeyecek bu meyvelerin iç

tüketimlerinin artõrõlmasõ için de gerekli reklam tanõtõm işleri hõzlandõrõlmalõ ve hatta bu

konuda Devlet desteğinde promosyonlar sunulmalõdõr.



İÇİNDEKİLER

ÜRÜNLER Sayfa No

ELMA ......................................................................................................................... 16 ARMUT ...................................................................................................................... 55 AYVA ......................................................................................................................... 88 ERİK ......................................................................................................................... 110 KAYISI ..................................................................................................................... 147 KİRAZ ...................................................................................................................... 174 ŞEFTALİ .................................................................................................................. 204 VİŞNE ...................................................................................................................... 239 ANTEPFISTIĞI ..................................................................................................... 263 BADEM ................................................................................................................... 302 CEVİZ ..................................................................................................................... 327 FINDIK ................................................................................................................... 365 KESTANE .............................................................................................................. 395 BAĞCILIK ............................................................................................................. 418 KİVİ ........................................................................................................................ 470 ÇİLEK VE DİĞER ÜZÜMSÜ MEYVELER ..................................................... 494 İNCİR ..................................................................................................................... 548 TURUNÇGİLLER ................................................................................................ 609 SUBTROPİKAL MEYVELER ............................................................................ 662 ZEYTİN .................................................................................................................. 686



SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI BİTKİSEL ÜRETİM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU


ELMA RAPORU

Hazõrlayanlar

Doç. Dr. Masum BURAK Dr. M. Emin ERGUN

Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştõrma Enstitüsü - Yalova

Yalova - 2000



İÇİNDEKİLER

I. GİRİŞ.........................................................................................................................

II. YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER VE MEVCUT DURUM..................... 1. Bitkisel Gen Potansiyeli................................................................................... 2. Üretim................................................................................................................ 2.1. Üretim Alanõ........................................................................................... 2.2. Verim ve Üretim Miktarõ....................................................................... 2.3. Üretim Teknolojisi................................................................................. 2.4. Üretim Tesisleri...................................................................................... 3. Dõş Ticaret......................................................................................................... 3.1. İhracat.................................................................................................... 3.2. İthalat..................................................................................................... 4. Stok.................................................................................................................... 5. Yurtiçi Tüketim................................................................................................ 6. Fiyatlar.............................................................................................................. 7. İstihdam............................................................................................................ 8. Serbest Bölgelerde Sektörel Faaliyetler......................................................... 9. Sektördeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarõ, Önemli Özel Sektör

Kuruluşlarõ, Sivil Toplum Örgütleri ve Üretici Kuruluşlarõ Faaliyetleri..

10. Sektöre Sağlanan Destekler............................................................................. 11. Pazarlama Faaliyetleri (Depolama İhtiyaçlarõ, Pazarlama Kanallarõ,

Borsalar, Standardizasyon).............................................................................

12. Sektörde Yayõm Faaliyetleri ve Altyapõsõ..................................................... 13. Sektörde Araştõrma Faaliyetleri ve Altyapõsõ.............................................. 14. Uluslararasõ Kuruluşlar ve Faaliyetleri (FAO, IFAD, OECD, vb).............. 15. Sektörle İlgili Önemli Projeler ve Etkileri

(Bölgesel ve Araştõrma Projeleri vb.)..............................................................

16. Diğer Sektörler İle İlişki (Çevre, Turizm, Sanayi, Sağlõk vb.).................... 17. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi.............................................................. 18. Dünyadaki Durum ve Diğer Ülkelerle Kõyaslama......................................... III. SEKTÖRDE TEŞVİK ALMIŞ YATIRIMLAR................................................. IV SEKİZİNCİ PLAN DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER..................................... 1. Genel Politika Önerileri................................................................................... 2. Sektör Projeksiyonlarõ...................................................................................... 2.1. Üretim.................................................................................................... 2.2. Yurtiçi Tüketim...................................................................................... 2.3. İhracat..................................................................................................... 2.4. İthalat...................................................................................................... 3. Öngörülen Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler................................................ 4. Çevre Sektörü İle İlgili Sorunlar ve İlişkiler..................................................



5. Diğer Sektörler İle İlgili İlişkiler..................................................................... 6. Üretim Teknolojisindeki Muhtemel Gelişmeler ve Etkileri.......................... V. SEKTÖRÜN MEVCUT VE GELECEKTEKİ DURUMUNUN OECD; AB VE

DİĞER ÖNEMLİ ÜLKELERLE KARŞILAŞTIRILMASI, DTÖ ÇERÇEVESİNDE BEKLENEN GELİŞMELER..................................................................................

VI. DEĞERLENDİRME VE ALINMASI ÖNGÖRÜLEN TEDBİRLER........................



I. GİRİŞ

Türkiyedeki tarõm alanlarõnõn %5.5'i meyve-zeytin-bağ alanõ olarak

değerlendirilmekte ve yõlda 11.9 milyon ton meyve üretimi gerçekleştirilmektedir. Bu

üretimin %25.7lik kõsmõnõ yumuşak çekirdekli meyveler oluşturmaktadõr. Yumuşak

çekirdekli meyveler içerisinde ağaç sayõsõnõn % 68.2'sini ve üretim miktarõnõn % 81.7'ünü

elma oluşturmaktadõr.

Ülkemizde pazarlanabilen bitkisel üretim değeri 1998 yõlõ verilerine göre 5.6 katrilyon

lira olup bunun %3' elmadan sağlanmaktadõr.

Elma, Dünya üzerinde çok geniş yayõlma alanõ gösteren ve değişik ekolojilerde üretimi

yapõlabilen bir türdür. Bu nedenle Dünya elma üretimi yaklaşõk 57 milyon ton civarõnda

gerçekleşmektedir. En fazla üretim 19.5 milyon ton ile Çin'de gerçekleştirilmekte, A.B.D. 5.1

milyon tonla ikinci sõrada, Türkiye 2.5 milyon ton elma üretimi ile Dünyada üçüncü sõrada yer

almaktadõr.

Elma üretiminin artõrõlmasõnda en büyük faktör olan birim alandan yüksek verim

sağlayan entansif sistemler klon anaçlarõ kullanõlarak geliştirilmiş ve aynõ zamanda kaliteli

çeşitler seçilerek üretime sunulmuştur. Klonal anaç üretimi ve standart çeşitlerin üretimi için

Depo Fidanlõklarõnda damõzlõk parselleri kurulmuştur. İsmine doğru ve virüssüz fidan üretimi

için gerekli materyalin sağlanmasõ görevi Bursa-Karacabey Merkez Üretme İstasyonuna

verilmiştir. Modern ve ekonomik anlamdaki bir elma yetiştiriciliği için bodur ve yarõ-bodur

klon anaçlarõ ile yarõ-bodur çeşitlerin kullanõlmasõ esastõr. Bu uygulamalar son yõllarda

üreticiler tarafõndan benimsenmiş ve hõzlõ bir yayõlma göstermektedir.



II. YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER VE MEVCUT DURUM

1. Bitkisel Gen Potansiyeli

Elma ( Malus communis Lam.) botanikte Rosales takõmõ, Rosaceae familyasõ,

Pomoidea alt familyasõ ve Malus cinsine girer. Elmanõn anavatanõ Anadolu'yu da içine alan

Güney Kafkaslardõr. Ekolojik şartlarõn uygunluğu ve gen merkezi olmasõ nedeniyle elma,

yurdumuzun hemen her yerinde çok eski yõllardan beri yetiştirilmektedir. Fakat en uygun

kültür merkezleri, yabanisinin yayõlma alanlarõna paralel olarak, Kuzey Anadoluda

bulunmaktadõr. Kuzey Anadolu, Karadeniz kõyõ bölgesi ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu

yaylalarõ arasõndaki geçit bölgeleri de elmanõn önemli yetiştiricilik alanlarõnõ oluşturmaktadõr.

Yurdun değişik yörelerinden toplanan ve yaklaşõk 300 civarõndaki tip ve/veya çeşitler

gen kaynağõ olarak Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştõrma Enstitüsü ve Eğirdir

Bahçe Kültürleri Araştõrma Enstitüsü'nde muhafaza altõna alõnmõş ve değerlendirilmeleri

devam etmektedir.

2. Üretim

2.1. Üretim Alanõ

Son beş yõllõk veriler incelendiğinde Türkiye'de elma üretim alanlarõnda çok az

miktarlarda da olsa bir azalma olduğu görülmektedir (Çizelge 1). Alansal olarak görülen bu

azalmalarõn üretime yansõmamasõ ve hatta üretim miktarõnda görülen artõşlar verim artõşõndan

kaynaklanmaktadõr.

Çizelge 1. Türkiye Elma Üretim Alanlarõ

Yõllar 1994 1995 1996 1997 1998 Alan (Ha) 105 290 108 433 107 117 107 080 106 600

Kaynak: FAO Web Sayfasõ



2.2. Verim ve Üretim Miktarõ

Türkiye'de, meyve vermeyen elma ağaç sayõsõ 1994 yõlõndan 1998 yõlõna kadar % 7

azalma göstermiştir. Bu durum yeni tesis edilen elma bahçelerinde geçmiş yõllara göre bir

azalma olduğunu göstermektedir. Meyve veren ağaç sayõsõ ve toplam ağaç sayõsõnda son

yõllarda önemli bir değişiklik olmamõştõr. Söz konusu yõllar arasõnda elma üretim miktarõnda

görülen artõş %16.9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynõ yõllarda ağaç başõna ve dekara verimde

de meydana gelen artõş %15 civarõnda olmuştur.

Çizelge2. Türkiye'de Elma Ağaç Sayõsõ, Üretim ve Verim

Ağaç sayõsõ (1000 adet) Yõllar Meyve

Vermeyen Meyve Veren

Toplam Üretim 1000 ton

Verim (kg/ağaç)

Verim (kg/da)

1994 1995 1996 1997 1998

6 471 6 080 6 085 5 900 6 030

31 587 32 530 32 125 32 125 31 970

38 058 38 610 39 220 38 025 38 000

2 095 2 100 2 200 2 550 2 450

66.3 64.6 68.5 79.4 76.6

1990 1937 2054 2381 2298

Kaynak: DİE., Tarõmsal Yapõ, 1994-1998, Ankara

Tüm bu veriler son yõllarda elma üretim miktarõnda meydana gelen artõşlarõn daha çok

verim artõşõndan kaynaklandõğõnõ göstermektedir.

Ülkemizde elma yetiştiriciliği tüm illerde yapõlmakla birlikte özellikle son yõllarda

belirli yörelerde yoğunlaşmõş durumdadõr. Ticari amaçla elma üretiminin gerçekleştirildiği

işletmeler yeni teknik ve teknolojileri uygulayarak birim alandan daha çok ürün almayõ

amaçlamõşlardõr. Türkiye elma üretiminin % 76'sõ 10 ilde gerçekleştirilmektedir (Çizelge 3).



Çizelge 3. Elma Üretiminde Önemli İller ve Üretim Miktarlarõ

İller Üretim Miktarõ (Ton) Türkiye Üretimi İçindeki Payõ (%)

Isparta Karaman Niğde Antalya Denizli Konya Kayseri Çanakkale İçel Bursa

508 819 324 383 298 780 227 425 134 684 92 020 74 439 70 789 70 737 58 733

20.8 13.2 12.2 9.4 5.5 3.6 3.0 2.9 2.9 2.4

10 İl Toplamõ 1 860 809 75.9 Türkiye Toplamõ 2 450 000 100.0

Kaynak: DİE., Tarõmsal Yapõ, 1998, Ankara

Isparta ili elma üretiminde ilk sõrada yer almakta ve Türkiye üretiminin %20.8'i

buradan karşõlanmaktadõr. Karaman son yõllarda elma yetiştiriciliğinde önemli yöre olarak

dikkat çekmekte, ağaç sayõsõ ve üretimi hõzla artmaktadõr. Niğde ve Antalya bu illeri

izlemektedir. Diğer önemli illerle üretim miktarlarõ ile Türkiye üretimleri içindeki paylarõ

Çizelge 3'de verilmiştir.

2.3. Üretim Teknolojisi

Elma fidanõ, tohumdan yetiştirilen çöğür veya vegetatif olarak yetiştirilen klon

anaçlarõ üzerine kültür çeşitlerini aşõlamak yoluyla elde edilir. Ancak, son yõllarda klon anacõ

kullanõmõ daha yaygõn hale gelmiştir. Çöğür anacõ için tohumlar daha çok yabani elmalardan

elde edilmektedir. Kültür çeşitlerinden ise bu iş için Starking Delicious tohumlarõnõn uygun

olacağõ saptanmõştõr. Klon anaçlarõndan en çok kullanõlanlarõ ise M 9, MM 106 ve MM 111

anaçlarõ olup, değiştirilmiş hendek daldõrmasõ yöntemiyle kolayca çoğaltõlabilmektedir.

Yetiştirilen anaçlar üzerine kültür çeşitlerinin aşõlanmasõ ile elma fidanõ elde edilir. Elma

fidanõ üretiminde en uygun çoğaltõm şekli durgun göz aşõsõdõr. En uygun aşõ zamanõ bölgelere

göre değişmekle beraber Temmuz ve Ağustos aylarõdõr.



Çöğür üzerine aşõlõ elma ağaçlarõ genellikle yüksek boylu ağaçlar meydana getirirler

ve çok geç meyveye yatarlar. Genellikle 7mx7m dikim aralõğõ uygun dikim mesafesidir.

Ancak, bu sistemin bodur ve yarõ bodur klon anaçlarõ lehine terk edildiği gözlenmektedir.

MM 106 anacõ kullanõldõğõnda kuvvetli gelişen çeşitler (Starking Delicious v.b.) için

dikim aralõklarõ 5mx3m veya 6mx2.5m; yarõ bodur çeşitler (Oregon spur, Starkrimson vb) için

4mX3m veya 4mx2m olmalõdõr.

Çok bodur olarak gelişen ve dekara 150-200 ağaç olarak dikilebilen M 9 anacõna ise

sadece kuvvetli gelişen çeşitler aşõlanabilir ve dikim aralõklarõ tek sõralõ sistemde 3.5mx1.5m

veya 3.5mx2m; iki sõralõ sistemde ise 2mx1.5m olmalõdõr.

Elma çeşitleri genelde kendine kõsõrdõrlar. Ancak yabancõ döllenme ile iyi bir ürün

alõnabilir. Bu nedenle elma bahçesi kurarken etkili bir döllenme için uygun çeşitlerle bahçe

düzenleri tertip edilmelidir. Elma yetiştiriciliği için en uygun topraklar, 6.0-6.5 pH ve

içerisinde normal kireci ve yeteri kadar organik maddesi bulunan tõnlõ, tõnlõ-kumlu veya

kumlu-tõnlõ geçirgen topraklardõr.

Elma ağaçlarõ için en uygun terbiye şekli olarak değişik doruk dallõ sistem tavsiye

edilmektedir. Ancak, bodur M9 anacõ kullanõldõğõnda ince iğ şekli (slender-spindle bush)

daha uygundur.

Elmalarda çiçek ve meyve oluşumu hüzmeler şeklindedir. Her hüzmede 5 çiçek vardõr.

Uygun koşularda 5 çiçeğin 5i de meyveye dönüşebilir. Dolayõsõyla kaliteli bir ürün ve ürün

devamlõlõğõnõ sağlamak için çiçek seyreltmesi şarttõr. Seyreltme elle yapõlabildiği gibi,

ekonomik nedenlerle son yõllarda kimyasallarla da yapõlmaktadõr. Standart çeşitler için Sevin

önerilirken, yarõ bodur (spur tipler) için ise NAA veya NAD önerilmektedir.

Dünya meyve sebze tüketiminde ve ticaretinde organik ürünlere olan talep

artmaktadõr. Ülkemizin tarõm potansiyeli ve işletme yapõsõ dikkate alõnarak birçok üründe ve

bu arada elmada organik yetiştiricilik geliştirilmelidir.

2.4. Üretim Tesisleri

Ülkemiz tarõm alanlarõnõn ancak %5.5'i meyvecilik için ayrõlmõş durumdadõr.

Meyvecilik için ayrõlan alanlarõn bir kõsmõnda elma üretimi gerçekleştirilmektedir. Tarõm



işletmelerinin genelde küçük ve çok parçalõ yapõsõ, elma üretimi yapan işletmeler içinde

geçerli olup, ülkemizde elma üretimi yapan işletmelerde ortalama 15 dekar alan elma için

ayrõlmõş durumdadõr.

3. Dõş Ticaret

3.1. İhracat

Türkiye'nin bir çok yaş meyve ve sebze ihracatõnda olduğu gibi elma ihracatõnda da

hem ülkelere hem de yõllara göre önemli değişiklikler görülmektedir. Bu değişkenlik yeni

pazarlar bulma ve bulunan pazarõ elde tutmada devamlõlõk olmadõğõnõn kanõtõdõr.

1994-1998 yõllarõ arasõndaki veriler incelendiğinde Türkiye elma üretiminin

%1.0-2.6'sõnõn ihracata konu olduğu görülmektedir. Aynõ dönemde elma ihracatõnõn büyük bir

kesimi Suudi Arabistan'a gerçekleştirilmiş ve 1998 yõlõnda bu oran %50.4 olmuştur. Libya

1997 yõlõna kadar ikinci sõrada yer alõrken 1998 yõlõnda bu ülkeye hiç elma ihraç edilmemiştir.

Mõsõr, her yõl artan miktarlarda elma ihracatõ ile önemli bir pazar olarak dikkati çekmektedir.

Rusya Federasyonu ve KKTC diğer önemli ülkeler konumunda bulunmaktadõr. Ukrayna,

Ürdün, Katar, Bulgaristan ve Romanya Ülkemizin elma dõşsatõmõnda önemli pazarlar arasõnda

yer almaktadõr. Çizelgede yer alan bu 10 önemli ülkenin elma ihracatõ içindeki payõ % 88.1 -

95.2 arasõnda değişmektedir.

Çizelge 4. Türkiye'nin Ülkeler Göre Elma İhracat Miktarõ (Ton)

Y I L L A R ÜLKELER 1994 1995 1996 1997 1998 AB Ülkeleri Hollanda 381 423 464 98 49 Almanya 105 254 608 447 225 İtalya 261 151 1 071 - - Yunanistan 158 86 - - 38 İsveç 16 - 76 322 217 Diğer AB Ülk. 35 10 110 85 96 AB Toplamõ 953 929 2 329 952 625 İhracatta Önemli 10 Ülke Romanya 52 908 488 176 266 Bulgaristan 515 911 204 - 57



Rusya Fed. 482 2 589 8 183 4 102 1 818 Libya 7 384 2 790 12 763 14 164 - KKTC 2 648 2 720 2 212 2 313 2 062 S. Arabistan 14 048 10 872 19 919 19 101 12 465 Katar 1 380 1 338 331 24 82 Ürdün 2 015 1 680 2 008 149 439 Ukrayna - 277 2 944 127 41 Mõsõr 898 1 451 3 272 5 146 4 484 10 Ülke Top. 29 422 25 536 52 324 45 302 21 714 Diğer Ülkeler 2 177 1 359 1 792 1 327 2 944 TOPLAM 32 552 27 824 56 445 47 581 24 658 Kaynak: DİE., Bilgi İşlem Kayõtlarõ, Ankara

AB ülkeleri toplam elma ihracatõ içinde yõllara göre %2.0 - 4.1 arasõnda değişen

oranlarda pay almaktadõr. AB ülkeleri arasõnda Almanya, Hollanda, İsveç İtalya ve

Yunanistan elma ihracatõnda diğer ülkelere göre daha fazla dikkat çekmektedir.

Türkiye, elma üreticisi ülkeler arasõnda Dünyada üçüncü sõrada yer almakla birlikte,

üretim miktarõ içinde ihracat oranõnõn düşük olmasõ (Çizelge 5) nedeniyle beklenen döviz

geliri sağlanamamaktadõr .

Çizelge 5. Dünya Elma Üretim ve İhracatõ İçinde Türkiye'nin Payõ

1994 1995 1996 1997 1998 Üretim Payõ (%) 4.3 4.2 3.9 4.1 4.4 İhracat Payõ (%) 0.7 0.5 1.1 0.9 0.5 Kaynak: FAO Web Sayfasõndan Hesaplanmõştõr.

1994-1998 yõllarõ arasõnda Dünya elma üretimi içinde Türkiye'nin payõ %3.9 - 4.4

arasõnda değişmiştir. Aynõ yõllar arasõnda Dünya elma ihracatõ içinde Ülkemizin payõ %0.5-

1.1 arasõnda değişmiş ve 1996 yõlõnda en yüksek seviyeye ulaşmõştõr.

İncelenen dönem içerisinde elma dõşsatõmõndan elde edilen döviz miktarõ yõllara göre

değişmiş ve 12 081 000 - 34 189 000 $ arasõnda belirlenmiştir.



Çizelge 6. Türkiye Elma İhracat Değeri (1000 $)

Y I L L A R ÜLKELER 1994 1995 1996 1997 1998 AB Ülkeleri Hollanda 200 253 280 51 24 Almanya 35 137 337 230 134 İtalya 139 100 750 - - Yunanistan 74 52 - - 18 İsveç 5 - 48 210 120 Diğer AB Ülk. 14 5 72 41 41 AB Toplamõ 467 547 1 487 532 337 İhracatta Önemli 10 Ülke Romanya 19 330 131 64 112 Bulgaristan 166 307 71 - 12 Rusya Fed. 189 1 137 3 020 1 472 738 Libya 3 609 2 122 11 162 10 181 - KKTC 913 1 072 936 852 623 S. Arabistan 5 886 4 021 12 172 10 677 7 242 Katar 521 485 192 13 33 Ürdün 784 658 902 60 177 Ukrayna - 178 1 533 49 25 Mõsõr 367 616 1 688 2 664 2 552 10 Ülke Top. 12 454 10 926 31 807 26 032 11 514 Diğer Ülkeler 800 608 895 667 1 216 TOPLAM 13 721 12 081 34 189 27 231 13 067 Kaynak: DİE., Bilgi İşlem Kayõtlarõ, Ankara

Türkiye'nin elma ihracatõ içinde Starking çeşidi 1994-1997 yõllarõ arasõnda % 80

civarõnda pay alõrken 1998 yõlõnda bu oran %68'e düşmüştür. 1994-1998 yõllarõ arasõnda

Golden çeşidi %8.0-18.7 arasõnda pay alõrken, son yõllarda Starkrimson ve Granny Smith

çeşitlerinde artõş gözlenmektedir. 1998 yõlõnda genel olarak diğer elmalar başlõğõ altõnda yer

alan ve dökme olarak gönderilen elma ihracatõnda bariz bir artõş vardõr.



Çizelge 7. Türkiyenin Çeşitlere Göre Elma İhracat Miktarõ (Ton)

1994 1995 1996 1997 1998 Starking Golden Starkrimson Granny Smith Diğer Elmalar

26 777 4 700

404 -

671

21 874 5 215 142

2 591

45 441 9 625

489 160 729

41 511 5 456 167 30

418

16 773 2 101 1 575

350 3 859

TOPLAM 32 552 27 824 56 445 47 581 24 658 Kaynak: DİE., Bilgi İşlem Kayõtlarõ, Ankara

Çizelge 8. Türkiyenin Çeşitlere Göre Elma İhracat Tutarõ (1000 $)


11 442 1 895 156

- 228

9 530 2 185

51 1

314

28 962 4 528

265 53

381

24 434 2 560

73 7

157

9 051 1 047

906 127 1 935

TOPLAM 13 721 12 081 34 189 27 231 13 067 Kaynak: DİE., Bilgi İşlem Kayõtlarõ, Ankara

Çizelge 9. Elma Çeşitlerinin İhracat Fiyatlarõ ($/Ton)


427 403 386

- 340

436 419 359 500 531

637 470 541 331 522

589 469 437 233 376

540 498 575 363 501

Kaynak: DİE., Bilgi İşlem Kayõtlarõ, Ankara

Elma dõşsatõmõnda yõllara ve çeşitlere göre ihracat fiyatlarõnda farklõlõklar

gözlenmektedir. 1994, 1995 ve 1997 yõllarõnda Starkrimson çeşidinin Golden ve Starking

çeşitlerine göre, Granny Smith çeşidinin ise 1995 yõlõ dõşõndaki yõllarda diğer çeşitlerden daha

ucuz fiyata satõldõğõ Çizelge 9'da görülmektedir.



3.2. İthalat

Türkiyenin yõllara göre elma ithalat miktarõ ve değerleri Çizelge 7 de verilmiştir.

1994 yõlõnda İran'dan önemli miktarda Golden çeşidi ithal edilmiş ve 15 284 ton için ve 1 642

000 $ ödenmiştir.

1995 yõlõnda İran, İtalya, Arjantin ve Şili'den % 93'ü Golden olmak üzere Starking,

Grany Smith ve Diğer elma çeşitlerinden ithalat yapõlmõştõr. Bu ithalatõn %87'si İran'dan

gerçekleştirilmiştir.

1996 yõlõnda ithal edilen elmalarõn %47'si Şili'den (1 Ocak 30 Haziran döneminde)

alõnmõş, çeşit olarak Grany Smith tercih edilmiştir. Aynõ yõl İran ithalat içinde %44 pay almõş

ve ağõrlõklõ olarak Golden çeşidi alõnmõştõr.

1997 yõlõnda Şili'nin toplam elma ithalatõ içindeki payõ %82 olmuş, ithalat daha çok 1

Nisan 30 Haziran döneminde gerçekleşmiştir. Söz konusu yõlda İran'õn payõ %9 olmuştur.

Geri kalan kõsmõ 7 değişik ülkeden alõnmõştõr.

1998 yõlõnda elma ithalatõnda Şili'nin payõ %70 olarak gerçekleşmiştir. İtalya %9 ve

Hollanda %6 pay ile ikinci ve üçüncü sõrayõ almõştõr. Bunlarõn dõşõnda 10 ülkeden daha elma

ithalatõ gerçekleşmiştir. 1998 yõlõnda ithal edilen elmalarõn büyük çoğunluğunu Grany Smith

çeşidi oluşturmaktadõr.

Çizelge 10. Türkiyenin Yõllara Göre Elma İthalat Miktar, Değer ve Fiyatõ

Yõllar Miktar (Ton) Değer (1000 $) Fiyatõ ($/Ton) 1994 1995 1996 1997 1998

15 284 1 844 1 525 2 121 3 632

1 642 252 479 968 1 488

107 167 314 456 410

Kaynak: DİE., Bilgi İşlem Kayõtlarõ, Ankara

Türkiye'nin elma ithalatõnda oluşan fiyatlar genel olarak ihracat fiyatlarõnõn altõnda

seyretmiş, özellikle 1994 yõlõnda 107 $/Ton gibi düşük bir değer belirlenmiştir.



4. Stok

Elma üretiminin tamamõ yõl içerisinde tüketilmektedir. Bu nedenle stok durumu söz

konusu değildir.

5. Yurtiçi Tüketim

Türkiye'nin 1994-1998 yõllarõ arasõnda kişi başõna elma tüketim miktarlarõ Çizelge

8de verilmiştir. Kişi başõna tüketim miktarõnõn hesabõnda; üretim miktarõna ithalat ilave

edilmiş, ihracat düşülerek yurtiçi tüketim miktarõ bulunmuştur. Elde edilen yurtiçi tüketim

miktarõ nüfusa bölünerek kişi başõna tüketim miktarõ hesaplanmõştõr.

Çizelge 11. Elmada Kişi Başõna Düşen Tüketim Miktarõ

Yõllar Kişi Başõna Tüketim (Kg) 1994 34.8 1995 34.2 1996 34.9 1997 39.8 1998 38.3

Elma üretimimizin büyük bir kõsmõ yurt içinde tüketilmektedir. Son yõllarda kişi

başõna elma tüketimi artõş eğilimindedir. Beş yõllõk ortalamaya göre Türkiye'de kişi başõna

36.4 kg elma tüketilmektedir.

6. Fiyatlar

Ülke genelinde elma fiyatlarõ, çiftçi eline geçen fiyatlar ve İstanbul Toptancõ Hali

fiyatlarõ olarak incelenmiştir. 1994-1998 yõllarõ arasõnda çiftçi eline geçen fiyatlar Çizelge

12'de verilmiştir. Üreticinin satõş fiyatõnõ belirleyen bu fiyatlar Ülkemizdeki fiyatlar genel

seviyesine bağlõ olarak her yõl artõş göstermektedir. 1994 yõlõnda 9 212 Tl/Kg olan çiftçi eline

geçen elma fiyatõ 1998 yõlõnda 91 368 Tl/Kg olmuştur. 1994 = 100 olarak alõndõğõnda üretici

eline geçen elma fiyatõ 1988 yõlõnda 992 olurken, aynõ dönemde toptan eşya fiyatõ 1022



olmuştur. Bu durum, elma üreticilerinin fiyatlar genel seviyesinin altõna bir gelir elde

ettiklerini göstermektedir.

Çizelge 12. Çiftçi Eline Geçen Elma Fiyatlarõ (Tl/Kg)

Yõllar 1994 11995 1996 1997 1998

Fiyat 9 212 17 569 26 605 44 957 91 368

Kaynak : DİE., Tarõmsal Yapõ, 1994-1998, Ankara

Toptancõ düzeyindeki fiyatlara örnek olmasõ bakõmõndan 1997 ve 1998 yõllarõna ait

İstanbul Halinde oluşan elma fiyatlarõ Çizelge 13 ve Grafik 1'de verilmiştir.

Çizelge 13. Aylara Göre İstanbul Toptancõ Hali Elma Fiyatlarõ

Aylar 1997 1 2 3 4 5 6 Tl/Kg 39 191 44 868 49 880 55 531 54 376 76 475

Aylar 1997 7 8 9 10 11 12 Tl/Kg 115 739 77 252 50 719 50 759 40 461 59 601

Aylar

1998 1 2 3 4 5 6 Tl/Kg 61 097 74 394 64 047 68 146 83 200 97 354

Aylar 1998 7 8 9 10 11 12 Tl/Kg 78 368 106 347 98 903 62 933 106 687 83 091

Kaynak: İstanbul Toptancõ Hal Kayõtlarõ

Grafik 1. Aylara Göre İstanbul Toptancõ Hali Elma Fiyatlarõ

0

50000

100000

150000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12A y l a r

Fiya

t (Tl

/Kg)

1997 1998



7. İstihdam

Elma, Türkiye'nin hemen her yöresinde yetiştirilebilen bir meyve olmasõ nedeniyle

geniş bir üretici kitlesini ilgilendirmektedir. İşletme arazisi içinde elma yetiştiriciliğine yer

veren üreticiler üretim aşamasõnda hem aile işgücünü kullanmakta hem de dõşardan tuttuklarõ

işçileri zaman zaman çalõştõrmaktadõrlar. Elma, ayrõca depolama, pazarlama, ambalajlama ve

işleme aşamalarõnda da işgücü isteyen ve istihdama katkõda bulunan bir meyvedir.

Elma üretimi için gerekli işgücü isteğinin hesaplanmasõnda meyve veren yaştaki

ağaçlar için ağaç başõna 0.75 işgünü, meyve vermeyen yaştaki ağaçlar için 0.25 işgünü

ihtiyacõ olduğu kabul edilmiştir. Buna göre, 1998 yõlõ için 25.568.750 gün istihdam sağladõğõ

bulunmuştur.

8. Serbest Bölgelerde Sektörel Faaliyetler

Türkiye'de 3218 sayõlõ Serbest Bölgeler Kanununun 1985 yõlõnda yürürlüğe girmesinin

ardõndan bu güne kadar 17 serbest bölgenin kuruluşu tamamlanmõştõr. Serbest bölgelerin

ticaret hacimleri 1988-1998 yõllarõ arasõnda yaklaşõk 50 kat artõş kaydederek 7.7 milyar dolara

ulaşmõştõr. Serbest bölgelerdeki ticaret hacminin %14ü tarõmsal ürünlerden oluşmaktadõr.

Serbest bölgelerde 1999 yõlõ itibarõyla 365'i yabancõ sermayeli olmak üzere toplam 2.298

firma faaliyette bulunmakta, yaklaşõk 11.000 kişi istihdam edilmektedir. Serbest bölgelerden

Türkiye'ye ya da diğer ülkelere yaş meyve-sebze ürünleri ihracatõ da gerçekleştirilmektedir.

Ancak önemli bir ticaret hacmine sahip olan serbest bölgelerden yapõlan meyve-sebze ihracatõ

düşük düzeylerde bulunmaktadõr. Geçtiğimiz dönemde elma için serbest bölgelerde herhangi

bir veri bulunamamõştõr.

9. Sektördeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarõ, Önemli Özel Sektör Kuruluşlarõ,

Sivil Toplum Örgütleri ve Üretici Kuruluşlarõ Faaliyetleri

Türkiye'de elma üretimi özel sektör tarafõndan gerçekleştirilmektedir. Ülkenin değişik

yörelerinde çok sayõda üretici, işletme arazisinin bir kõsmõnõ elma üretimine tahsis etmektedir.



Üreticilerin dağõnõk yapõsõ, eğitim düzeyinin düşüklüğü ve örgütlenme konusundaki

çekinceleri elma yetiştiricilerini bir araya getirip örgütlenmelerine engel teşkil etmektedir.

Ülkemizde elma fidanõ üretimi, kamu ve özel sektör tarafõndan yapõlmaktadõr. Fidan

üretimi yapan Kamu Kuruluşlarõ; Meyvecilik Üretme İstasyonlarõ, Araştõrma Enstitüleri,

Ziraat Fakülteleri, Tarõm İl Müdürlükleri, Tarõm İşletmeleri (TİGEM) ve İl Özel İdare

Fidanlõklarõdõr. Bunlar içerisinde elma fidanõnõn büyük bir kõsmõ Tarõm ve Köyişleri

Bakanlõğõna bağlõ 23 adet Araştõrma Enstitüsü ve Meyvecilik Üretme İstasyonu tarafõndan

üretilmektedir.

Kamu Kuruluşlarõ yanõnda özel fidancõlar tarafõndan da Türkiyede elma fidanõ üretimi

yapõlmaktadõr. Son yõllarda üretilen elma fidanõ sayõlarõ içinde Kamu Kuruluşlarõnõn payõ

azalõrken, Özel Sektörün payõ artmaktadõr.

Elma fidanõ üretiminin büyük bir kõsmõnõ oluşturan özel sektör üreticileri, kişisel

üretimleri yanõnda son yõllarda fidan üretim kooperatifleri şeklinde örgütlenerek (Ödemiş-

Bademli Kooperatifi gibi) büyük ölçüde fidan üretimlerini gerçekleştirmektedirler. 1998

yõlõnda özel sektör tarafõndan 4.367.788 adet elma fidanõ üretmiştir.

Son yõllarda elma üreticilerinin talebi olan bodur ve yarõ bodur elma fidanõ üretimi,

fidan üreticilerince karşõlanmaya çalõşõlmaktadõr.

Türkiyede özel sektör ve kamu kuruluşlarõnõn 1994-1998 yõllarõ elma fidan üretimi

Çizelge 14de verilmiştir.

Çizelge. 14. Özel Sektör ve Kamu Kuruluşlarõnõn Elma Fidanõ Üretim Miktarlarõ (Adet)

1994 1995 1996 1997 1998 Kamu Kur. 393.937 310.221 442.025 358.048 339.828 Özel Sektör 2.347.804 550.012 2.535.484 3.295.150 4.027960 TOPLAM 2.957.509 860.233 2.957.509 3.653.198 4.367.788 Kaynak: Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ TÜGEM Kayõtlarõ



10. Sektöre Sağlanan Destekler

Ülkemizde tüm tarõm sektöründe (destekleme alõmõ yapõlan ürünler hariç) benzer

destekleme politikasõ uygulanmaktadõr. Elma destekleme alõmlarõ kapsamõnda değildir. Bu

kapsamdaki ürünlerde desteklemeler girdi sübvansiyonlarõ ile işletme ve yatõrõm kredileriyle

yapõlmaktadõr.

Girdi sübvansiyonlarõ tüm ürünler için gübre, ilaç ve fidan desteklemeleriyle

yapõlmaktadõr. Girdi sübvansiyonlarõnõn en önemli kõsmõnõ gübre oluşturmaktadõr.

Gübre sübvansiyonlarõ 1994-1997 yõllarõ arasõnda, kimyasal gübrelerin KDV'li

fiyatlarõnõn sõrasõyla %20, %30 ve %50'sinin geri ödenmesi şeklinde gerçekleşmiştir. 1997

yõlõndan sonra sübvansiyonlar çiftçilere değil gübre üreticisi firmalarõna kimyevi gübre

çeşidine göre belirlenmiş sabit fiyatlarla yapõlmaya başlanmõştõr.

Toprak tahlilleri ve yeni teknik teknolojilerin takibi yapõlmadan bu miktarlarõn

belirlenmesi çevre kirliliğine, eksik ya da fazla gübrelemeye neden olmaktadõr.

Çizelge 15. Türkiye'de Uygulanan Girdi Sübvansiyonlarõ (Milyon $)

Yõllar Gübre İlaç 1994 266.8 6.0 1995 201.2 24.9 1996 548.6 31.4 1997 550.2 24.9 1998 565.2 39.1

Kaynak: Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ Tarõmsal Göstergeler 1998.

Meyve ve sebzeler için bir diğer girdi destekleme sistemi, kullanõlan tarõmsal ilaç

bedellerinin %20'sinin çiftçiye geri ödenmesi şeklinde olmaktadõr. Aynõ zamanda ithal edilen

ilaç ve hammaddeler gümrük vergisi ve harçlardan muaf tutulmaktadõr.

Meyvecilik, Kaynak Kullanõmõ Destekleme Fonu 1995 yõlõnda sonuçlandõrõlmadan

hemen önce Fon'a dahil edilmiştir. Çõkarõlan kararnamelerle, fidan başõna yetiştiricilere

destekleme getirilmiş, meyve fidanõ yetiştirenler %34 faizli 3 yõl ödemesiz 9 yõl vadeli kredi

ile destekleme kapsamõna alõnmõştõr.



Çizelge 16. Türkiye'de Fidan Destekleme Fiyatlarõ (TL/adet)

1997 1998 Artõş Oranõ (%) Meyve Fidanõ (aşõlõ) 50.000 80.000 60 Meyve Fidanõ (çelikten) 30.000 50.000 67 Klon Anaçlõ Meyve Fidanõ 50.000 90.000 80 Virussuz Meyve Fidanõ 100.000 180.000 80 Klon Anacõ 10.000 20.000 100 Virussuz Klon Anacõ 20.000 35.000 75

Kaynak: Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ Tarõmsal Göstergeler 1998.

Elmada sertifikalõ fidan üretimi son derece önemlidir. Fidancõlõk işletmeleri fidan

başõna yapõlan ödemelerle desteklenmektedir. 1997 yõlõndan bu yana yapõlan uygulama ile

özellikle virussuz fidan üretimine önem verilmektedir.

T.C. Ziraat Bankasõ tarafõndan meyvecilik işletmelerine, yatõrõm ve işletme kredileri

verilmektedir. Yatõrõm kredileri var olan veya yeni kurulacak işletmelerin yapacaklarõ sabit

yatõrõmlarõn (fidan, gübre, ilaç, alet-ekipman alõmõ gibi) finansmanõnõ sağlamak amacõyla

verilmektedir. Yatõrõm kredilerinde vade, yatõrõmõn özelliği, ekonomik ömrü, işletmenin net

gelir projeksiyonu, nakit akõm durumu, işletmenin diğer tarõmsal ve tarõm dõşõ gelirleri dikkate

alõnarak belirlenmektedir. 600 dekarõn üzerinde kurulacak meyve bahçesi tesislerinde

fizibilite raporu istenmektedir. Kredi tutarõ genel yatõrõm tutarõndan öz kaynak katkõsõ

düşüldükten sonra kalan kõsõmdõr. İşletme kredilerinde vade 1 yõldõr ve işletme sermayesinin

finansmanõnda yararlanõlabilmektedir. Açõlacak kredilerde %25 oranõnda öz kaynak katkõsõ

aranmaktadõr.

Çizelge 17. T.C. Ziraat Bankasõnca Verilen İşletme ve Yatõrõm Kredisi Faiz Oranlarõ

Yõllar Kredi Faizleri (%) 1994 46.5 1995 50.0 1996 50.0 1997 70.0 1998 65.0

Kaynak: Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Tarõmsal Göstergeler 1998.



11. Pazarlama Faaliyetleri (Depolama İhtiyaçlarõ, Pazarlama Kanallarõ,

Borsalar, Standardizasyon)

Ülkemizde meyve ve sebzelerin derim sonrasõnda genel olarak oluşan ve %30-40lara

varan kayõplar Soğuk Zincirin çeşitli evrelerindeki (Derim öncesi Derim - Depolama

öncesi işlemler-Depolama Taşõma Ambalajlama - Pazara Sunma) kayõplarõn tümünü

kapsamaktadõr. Bu açõdan yaklaşõldõğõnda 2,5 milyon ton dolayõnda olan elma üretiminde de

bu kayõplar 750 bin ton elmanõn sofralarõmõza gelemediği düşünülebilir. Bu kayõplarõn en aza

indirilebilmesi amacõ ile alõnmasõ gereken önlemlere bahçede üretim aşamasõnda başlanmalõ

ve çeşit ile doğru anaç seçimi yanõnda başta gübreleme ile birlikte etkin kültürel işlemler

uygulanarak en yüksek kaliteye ulaşõlmalõdõr. Ayrõca, derimde çeşide ve yöreye özgü en

uygun derim zamanõnõn saptanmasõnda elma üreticisine başta araştõrma kuruluşlarõ ile

Bakanlõğõn ilgili örgütlerince yardõmcõ olunmalõ ve böylece maksimum depolama süresinden

yararlanõlmalõdõr.

Türkiyede yaklaşõk toplam 1,5 milyon ton kapasitedeki depo varlõğõndan

bahsedilmektedir. Bu depolarõn çoğu özellikle belediyelerle bazõ yerel birliklere ait olup çok

amaçlõ olarak (peynir, çeşitli gõda, meyve, sebze) kullanõlmaktadõr. Meyve deposu olarak

kullanõlan depolarõn oranõ düşük olup, olanlarda elma yanõnda armut, ayva, turunçgiller gibi

çeşitli meyvelere sõrasõnda aynõ depolama mevsiminde birlikte tahsis edilebilmektedir. Soğuk

depolardaki sorunlar, inşaat dahil olmak üzere, çok yönlüdür. Depolar, kapalõ, 0Cde tutulan

bir oda' mantõğõ dõşõna çõkarõlmalõ ve ülke, üretici, pazarlama ve yöre koşullarõna en uygun

tasarõm kapsamõna alõnmalõdõr. Bugün, çağõn elma deposu; soğutma yanõnda, depo

atmosferinde mevcut oksijen ve karbondioksit gazlarõnõn oranlarõnõn kontrol edilebildiği

Kontrollü Atmosfer (KA) depolarõdõr. Bu tip depolarda ve daha önce bahsedilen ön

işlemlerden geçirilmiş ve zamanõnda derimi yapõlmõş elmalar yaklaşõk bir yõla yakõn süre ile

çok iyi durumda depolanabilmekte ve uzun bir süre derim kalitesi özelliklerini

koruyabilmektedir. Bu gibi depolarõn kapasite varlõğõ 10 15 bin tonla sõnõrlõdõr. Ancak,

pazarlama kanalõndaki ve özellikle ihracat yönünden oluşan tõkanõklõklar ve teknik bazõ

sorunlar bu depolarõn amacõna uygun kullanõlmasõnõ engellemiş ve sistemi ne yazõk ki

kullanõlamaz duruma sokmuştur.



Depolamada kõsaca değinilen bu sorunlar ve mevcut depo varlõğõ ele alõndõğõnda

Ülkemizde üretilen elma üretimimizin yarõsõ depoya girmemekte ve adi (kara) depo

dediğimiz soğutmasõz kapalõ mekanlarda (mağara, bodrum, kiler vb) muhafaza edilmektedir.

Bu durum elma kalitesinin çabuk yitirilmesine neden olmakta ve yaklaşõk Ocak-Şubat aylarõ

sonrasõnda büyük ölçüde çürümelerden ayõklanmõş olsa bile yaşlanmõş (kepeklenmiş-

unlaşmõş) elmalarõn iç pazarda satõlmasõnõ zorunlu kõlmaktadõr. Bu gibi elmalar marketlerde

aynõ anda dõş ülkelerden ithal edilen KAli depolarda saklanmõş, yüksek kaliteli aynõ çeşitlere

kõyasla 1/3 düşük fiyatla zor alõcõ bulmaktadõr.

İhracat olayõ gerek üretim aşamasõnda ve gerekse derim sonrasõ teknoloji aşamasõnda

disiplin getirmekte ve dõş ülke standartlarõnõn da göz önünde tutulmasõ ile yüksek kaliteli

meyvenin ülkemizde akõşõmõ sağlanabilmektedir. Taşõma ve ambalajlama kurallarõnõn da

mutlak uygulanabilme zorunluluğunun oluştuğu bir harmonik yapõ içerisinde geleceğe dönük

planlamalar gerçekleştiğinde %30lara varan derim sonrasõ kayõplarõ %5lere düşürülecek ve

ülkesel elma üretimine %25lik bir katkõ dolaylõ yoldan sağlanmõş olacaktõr.

Ülkemizde üretilen elmanõn bir kõsmõ hasattan hemen sonra pazara arz edilirken, bir

kõsmõ da depolanarak değişik dönemlerde tüketiciye sunulmaktadõr. Her iki durumda da

pazarlama aşamasõnda değişik kanallar devreye girmekte ve üreticiden tüketici sofrasõna

gelinceye kadar pazarlama marjlarõ nedeniyle fiyatlar artmaktadõr. Pazarlama kanallarõnda

işlem gören elma oranõ net bir şekilde belirlenememekle birlikte, genelde aşağõda verilen

şekilde bir yapõ oluşmuştur.


Elma Pazarlama Kanallarõ

Elma pazarlamasõnda en önemli etk

Yapõlan araştõrma çalõşmalarõ sonucunda ü

başta Granny Smith olmak üzere, Starking

Starkrimson Delicious, Starkspur Golden D

Gloster 69, Lutz Golden Cooper 7SB-2 ve P

Vista Bella, JeseyMac ve Summerred gibi ya

karşõlaşõlan en büyük sorun, bir yandan söz k

kurulamamasõndan dolayõ talebin karşõlan

tarafõndan talep edilen Gala, Mondial Gal

Jonagold gibi çeşitlerin denemelerinin deva

yansõyamayõşõndan bu yöndeki taleplerin kar

Ancak, bir yandan daha önce seçile

denemeleri sona erip koşullarõmõzda ümitva

üzerine aşõlõ sõk dikim bahçeleri kurul

giderilebileceği ümit edilmektedir.

ÜRETİCİ
Sanayici Perakendeci
37

enlerden bir

retimi öngö

Delicious,

elicious, Bl

rima gibi kõ

zlõk çeşitler

onusu çeşitl

amayõşõ, öte

a, Fuji, Brae

m etmesind

şõlanamamas

n standart ç

r olarak bel

masõ ile b

Toptancõ

http://ekutup.dpt.gov.tr/bitk

i çeşit ve çeşit stand

rülen başlõca öneml

Golden Delicious, S

ack Stayman Impro

şlõk çeşitler ile Stark

dir. Özellikle ihracat

erden yeteri kadar ka

yandan, son yõllar

burn, Pink Lady, S

en dolayõ henüz üret

õdõr.

eşitlerden veya çok

irlenecek yeni çeşitl

u sorunlarõn çok

Dõş satõmcõ
Toptancõ Hali
TÜKETİCİ

Semt Pazarlarõ

iure/meyve/oik657.pdf

ardizasyonudur.

i elma çeşitleri,

kyline Supreme,

ved 201, Mutsu,

earliest, Beacon,

ta çeşitlerle ilgili

pama bahçelerin

da bazõ ülkeler

carlette Spur ve

iciye tam olarak

kõsa süre sonra

erden M 9 anacõ

yakõn gelecekte



Öte yandan TSE tarafõndan elma standartlarõ hazõrlanmõş olup, özellikle dõş pazarlarda

satõlabilecek elmalarõn bu standartlara uygunluğu zorunludur. Meyve özellikleri dikkate

alõnarak elma, Ekstra, I. Sõnõf ve II. Sõnõf olmak üzere üç kalite sõnõfõna ayrõlmaktadõr.

Bu standartlar AB ülkeleri standartlarõna uyumludur.

12. Sektörde Yayõm Faaliyetleri ve Alt yapõsõ

Sektördeki temel ve uygulamalõ eğitim daha çok Ziraat Fakülteleri ile Tarõm

Bakanlõğõna bağlõ Araştõrma Enstitüleri tarafõndan verilmektedir. Tarõmsal yayõm çalõşmalarõ

ise Fakülteler, Araştõrma Enstitüleri, Tarõm İl ve İlçe Müdürlükleri tarafõndan

yürütülmektedir. Söz konusu kamu kuruluşlarõnõn alt yapõ bakõmõndan güçlendirilmesi,

araştõrma yayõm işbirliğine daha fazla önem verilmesi gerekmektedir.

13. Sektörde Araştõrma Faaliyetleri ve Alt yapõsõ

Elma konusunda temel ve uygulamalõ araştõrmalar genelde Ziraat Fakültelerinin ilgili

bölümleri ile Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõna bağlõ Araştõrma Enstitüleri ve TÜBİTAK gibi

kamu kuruluşlarõ tarafõndan yürütülmektedir. Elma ile ilgili uygulamalõ araştõrmalar başta

Yalova-Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştõrma Enstitüsü olmak üzere, Eğirdir ve

Erzincan Bahçe Kültürleri Araştõrma Enstitüleri tarafõndan yapõlmaktadõr. Alt yapõ

bakõmõndan Merkez Enstitü dõşõndakilerin yeterli olduğu söylenemez.

Ayrõca Araştõrõcõ elemanlarõ özlük haklarõnõn iyileştirilememesinden dolayõ son

yõllarda büyük eleman erozyonu görülmekte ve araştõrmalar kaliteli insan kaynaklarõ

yönünden oldukça zayõflamaktadõr.

Ülke genelinde Araştõrma-Geliştirme çalõşmalarõna gerekli destek verilmemektedir.

Gayri Safi Milli Hasõladan AR-GE çalõşmalarõna ayrõlan payõn düşük oluşu sektörde faaliyet

gösteren kuruluşlarõn altyapõ eksikliklerine neden olmaktadõr.



14. Uluslararasõ Kuruluşlar ve Faaliyetler (FAO, IFAD, OECD vb.)

Sektörde uluslararasõ kuruluşlardan FAO ya bağlõ meyvecilik çalõşma gruplarõ ile

Uluslararasõ Bahçe Bitkileri Derneği (ISHS)nin meyvecilik komisyonlarõ faaliyet

göstermektedir. Bu kuruluşlar elma ile ilgili değişik sempozyum, Workshop vb. etkinlikler

gerçekleştirilerek sektördeki kişi ve kuruluşlarõ düzenli olarak bir araya getirmekte ve böylece

sektördeki sorun ve darboğazlar tartõşõlarak çözüm önerileri getirilmektedir. Ayrõca, çeşitli

yayõnlarla sektör çalõşanlarõ gelişmeler hakkõnda bilgilendirilmektedir.

15. Sektörle İlgili Önemli Projeler ve Etkileri (Bölgesel ve Araştõrma Projeleri

vb.)

Daha önceleri Yalova-Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştõrma Enstitüsü

Koordinatörlüğünde değişik üniversite ve araştõrma enstitüleri ile meyvecilik üretme

istasyonlarõnõn işbirliği ile Ülkesel Projeler şeklinde yürütülen elma çeşit ve anaç

denemeleri, değişik bölgelerde kurularak her bölge için en uygun anaç ve çeşit seçimi

yapõlmõştõr. Benzer çalõşmalar son yõllarda Dünya Bankasõ tarafõndan finanse edilen

Tarõmsal Araştõrma Projesi (TAP) kapsamõnda devam etmekte ve bulunan sonuçlar

zamanõnda üreticilere aktarõlmaktadõr.

Ayrõca Samsun Tarõmsal Araştõrma Enstitüsü tarafõndan yürütülen ve Amasya

Valiliği'nin katkõda bulunduğu "Amasya Elmasõnõn Islahõ" projesi yöre için oldukça önem

arz etmektedir.

16. Diğer Sektörler İle İlişki (Çevre, Turizm, Sanayi, Sağlõk vb.)

Elma üretiminde hastalõk ve zararlõlarla mücadelede yoğun bir ilaç kullanõmõ söz

konusudur. Bu durum sağlõk ve çevre kirliliği açõsõndan herkesi yakõndan ilgilendirmektedir.

Entegre ve biyolojik mücadele yöntemleri kullanõlarak gerekli tedbirler alõnmalõdõr.

Üretilen elmanõn bir kõsmõ elma suyu yapõlarak değerlendirildiği için gõda sanayini

ilgilendiren meyve türüdür.



17. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi

Türkiye, gerek elmanõn anavatanõ olmasõ ve gerekse ülkemizin hemen her yerinde

elma yetiştiriciliğine uygun yörelerin bulunmasõ nedeniyle geniş bir üretim potansiyeli

mevcuttur. Yõldan yõla hem ağaç sayõsõnõn hem de üretimin arttõğõ gözlenmektedir. Özellikle

spur çeşitler ve bodur ve/veya yarõ-bodur anaçlarla kurulmuş kapama bahçelerin devreye

girmesiyle verimde artõş sağlanmõştõr. Üreticilerin söz konusu sistemlere oldukça yüksek ilgi

göstermesi ve daha sõk dikilmiş (ikili,

sekİzİncİ beŞ yillik kalkinma plani · bakımından önemli bir işlevi yerine getireceğine...

Documents