(sayi: 9 yil: 2016 - issue: 9 year: 2016)2. dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile...

(SAYI: 9 YIL: 2016 - ISSUE: 9 YEAR: 2016)

II

UHEYAD DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1. Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu “yayınlanabilir” yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. Dergimizde yayınlanmaya hak kazanan “Etik Kurul Raporu” bulunan yayınlara dair etik kurul bilgileri yazılı olarak editörlüğe gönderilmesi ve sisteme yayın yüklenirken sisteme yüklenmesi zorunludur. Etik kurul raporu olan ve sisteme bilgisi girilmeyen ya da yazılı olarak editörlüğe bilgileri ulaştırılmayan çalışmalardan doğan her türlü sorumluluk yazar(lar)’a aittir. Dergimizin hiçbir kurulu ve yetkilisi bu konuda maddi ve manevi sorumluluk kabul etmez. Dergi kurul ve üyeleri “yetkilileri” Hukuki yükümlülük altına alınamaz. Her yazar ve yazarlar bu durumu peşinen kabul etmiştir.

2. Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında www.uheyadergisi.com adresinden edinilebilir.

3. Dergimiz yılda dört sayı şeklinde çıkmakta her yılın “Mart – Haziran – Eylül ve Aralık” aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser “makale” ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır.

4. Dergimizde yayınlanan tüm makaleler (ISO 9001-2008 Belge No: 12879 & ISO 14001-2004 Belge No: 12880) kalite belgeleriyle ve (2015/03942-2015-GE-17293) Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır.

III

5. Dergimiz basılı ve e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print ISSN NO: 2148-8207 ve Online ISSN NO:2149-2492 numarası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir.

6. Metin içinde (Yılmaz, 2015: 1) veya (Yılmaz ve diğ., 2015:1) şeklinde kaynak gösterimi, kaynakçada ise YILMAZ, M., (2015). Çalışanlarda Ödüllendirmenin İş ve Performans Üzerine Etkisi, UHEYAD Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 1, ss.1-2 şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi ve son ulaşılabilen internet linkinin tamamının başta kaynakça ve metinin kullanıldığı sayfa altında numaralandırılarak gösterilmesi bir zorunluluktur.

7. Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır.

8. Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır.

9. Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı “makale formatında olmak zorundadır” türünde yayınlara yer verilmektedir.

10. Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi durumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar)’a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder.

IV

GENERAL INFORMATION ABOUT UHEYAD JOURNAL

1. Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as “issuable” positively by two field referees aren’t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. Data, concerning the ethics committe of the studies, approved to be published in our journal, having the Ethics Committee Report, should be submitted to the editors in written and uploaded to the system with the article. Author(s) should take the responsibility of their articles, having the Ethics Committee Report, which were not submitted to the editors in written and were not uploaded to the system. None of the committes and the authorities in our journal are responsible for financial and emotional damage. The committes and the authorities in our journal do not have any legal obligations. Author(s) have accepted this situation beforehand.

2. Author(s) cannot make a demand for the journal’s procedure concerning the academicians in journal’s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren’t given any information, system process cannot be changed. All kinds of information about our journal can be obtained from the website of the journal www.uheyadergisi.com

3. Our journal publishes four times a year, all articles in the relevant volume of journal are uploaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months “Mart - June - September December”.” All readers can download the articles from the journal’s web system and the relevant paper “article” can be used on condition that our journal is cited. Readers can download all volumes of our journal for free.

4- All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO 9001-2008 Doc. No: 12879 & ISO 14001-2004 Doc. No: 12880) and trademark patent (2015/03942-2015-GE-17293). Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information.

V

5. Our journal has both printed and online version. All kinds of information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print ISSN NO: 2148-8207 ve Online ISSN NO:2149-2492

6. Reference within the text should be (Yılmaz, 2015: 1) or (Yılmaz et al. 2015:1), in the reference part “YILMAZ, M., (2015)”. It is indicated as Effect of Rewarding in Employees on Job and Performance, UHEYAD International Refereed Journal of Researches on Economy Management , Issue:1, Volume:1, pp.1-2. All authors must follow the latest volumes of our journal and apply the print format of the published articles in their own papers. It is an obligation to indicate the access date of the internet sources and the last accessed full internet link in the references and below the page by giving numbers.

7. References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal should be taken into account by all authors.

8. Our journal is an internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via e-mail by the publication date of the journal.

9. Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction “have to be in an article format” and these publications are also included.

10. All papers sent to the journal and uploaded to the system shouldn’t be previously published, not evaluated and not rejected. All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law.

VI

İÇİNDEKİLER

ARAŞTIRMA ve UYGULAMAPARASAL AKTARIM MEKANIZMASI DÖVİZ KURU KANALI: TÜRKİYE 1-24Yakup Koray DUMAN

BİR İŞLETMEDE HEDEF PROGRAMLAMA İLE ÜRETİM PLANLAMASI UYGULAMASI 25-42Melih YÜCESAN, Hilmi ZENGİN

THE RELATIONSHIP BETWEEN CREDIT RISK MANAGEMENT AND EU BANKS’ PERFORMANCE 43-60Işık AKIN

ESNEK İMALAT SİSTEMLERİNİN ETKİNLİĞİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ 61-80Arzu EREN ŞENARAS, Onur Mesut ŞENARAS

KADIN YÖNETİCİLERDE İŞ TATMİN DÜZEYLERİNİN BİREYSEL DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ 81-112Murat KOÇ, Hediye TİTİZ

VII

BAŞ EDİTÖR Murat ERCANHatice Nur GERMİR

BAŞ EDİTÖR YARDIMCILARIAyhan AYTAÇMurat SAĞBAŞ

GENEL YAYIN YÖNETMENİErcan ŞAHBUDAK

DERGİ SEKRETERYASI VE İLETİŞİMMichael KUYUCU

TÜRKÇE DİL EDİTÖRLERİGülsemin HAZERYakup POYRAZ

İNGİLİZCE DİL EDİTÖRLERİFeryal ÇUBUKÇU Gökşen ARAS

ULUSLARARASI İLİŞKİLERGiray Saynur DERMANKenneth SCLUHTZMurat ERCANMike TOMZJudith Goldstein

İŞLETME VE YÖNETİM ORGANİZASYONArvind BHAMBRIDavid CARTERChristine EL HADDADFast NATHANAEL Mihael COMMBSPaul ADLERRamazan ERDEMJohn BOUDREAU

MUHASEBE VE FİNANS YÖNETİMİAdrian BELLGeorge ALEXANDRIDISHacı Arif TUNCEZSimon ARCHER

BANKACILIK VE RİSK YÖNETİMİDavid H. PYLEMuzaffer AKSOYHatice Nur GERMİR

TARIM EKONOMİSİ Martin ODENINGSilke HUTTELYener ATASEVEN

EKONOMETRİMehmet Akif ARVASRobert SHERMANRolf LARSSON Taner AKÇACI

PAZARLAMA VE PAZAR EKONOMİSİAygül YANIKH. Yelda ŞENERMarcus MARKTANNER

İKTİSATNur DİLBAZ ALACAHANSuat UĞUR

İKTİSAT TARİHİNurullah KARTANejla GÜNAY

İSTATİSTİKAmir DEMBOAni ADHIKARIChing Shui CHENGDavid P. HARRINGTONDavid ALDOUSEmmanuel J. CANDESLuke BORNLe BAOMichael AKRITASNaomi ALTMANPersi DIACONISPeter BARTLETTSourav CHATTERJEESercan ALMALISandrine DUDOITSteven EVANS Tirhankar DASGUPTA

KAMU YÖNETİMİTamer BUDAK

MALİYEAhmet Burçin YERELİ

ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLERAlan BEGGSBrian BELLBrian A’HEARNFaruk ANDAÇJohannes ABELERLan CRAWFORD Mark ARMSTRONGMartin BROWNINGSuat UĞURSüleyman ÖZDEMİR

SPOR EKONOMİSİ VE YÖNETİMİÇetin YAMANDavid K. STOTLARFatih ÇATIKKAŞGülten HERGÜNERGil FRIEDKenneth CORTSEN Mustafa TÜRKMENSelahattin DEVECİOĞLUMatthew T. BROWNSerdar TOK

YAYIN KURULUAhmet Burçin YERELİAyhan AYTAÇAli Serdar YÜCELAslı UÇARAv. Bülent EKERAv. Onur BAYKANAv. Nazmi ARİFÇetin YAMANGökşen ARASGülsemin HAZERGülten HERGÜNERGiray SAYNUR DERMANHatice Nur GERMİRFaruk ANDAÇMurat ERCANMuzaffer AKSOY

Mustafa TALASRamazan ERDEMSuat UĞURSüleyman ÖZDEMİRSefer GÜMÜŞTamer BUDAKTaner AKÇACIÜmran SEVİLYener ATASEVEN

ULUSLARARASI YAYIN KURULUAdigun AGBAJEAlhassan BUNYAMİNUAlvaro ANGUIXBayo OKUNDEBruna ECCHIADavid W. STEWARTDaniel L. RUBINFELDFernando MATIAS RECHEFabio SABATINIGautam SENGUPTAGrigorios L.

KYRIAKOPOULOSHing KAI CHANJohann KIRSTENJohn KUADAJavier LIORENS MONTESJoshua ALABİKwame GYEKYEMai ISMANDAR DATTAMin YOUNG LEEMarco MAFFEIMark M. SPIEGELMohsen ELHAFSIMawutor AVOKENazrul ISLAMNur Adiana HİAU

ABDULLAHPatrick VELTERuhei WURobert S. PINDYCKRashid SUMAİLARichard F. GHISELLISennye MASIKEStephen L.VARGOVincent OMACHONUVibha GABAValentina DELLA CORTE

YÖNETİM KURULUAli Serdar YÜCEL Ayça GÜRKANAv. Onur BAYKANAv. Bülent YILMAZAv. Nazmi ARİFÇetin YAMAN Doğuş ONURDeniz ONURErcan ŞAHBUDAKGülten HERGÜNERGökşen ARASMustafa TALAS Murat SAĞBAŞMurat ERCANOzan KARABAŞPelin AVŞAR KARABAŞÜmran SEVİL

VIII

YAYIN KABUL ETTİĞİMİZ BİLİM DALLARI

³ Bankacılık ve Risk Yönetimi

³ Çalışma Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler

³ Ekonometri

³ Ekonomi

³ Kamu Yönetimi

³ Makro İktisat

³ Mali Hukuk

³ Maliye

³ Mikro İktisat

³ Muhasebe ve Finans Yönetimi

³ Para ve Politika

³ Pazarlama ve Pazar Ekonomisi

³ Sigortacılık ve Risk Yönetimi

³ Spor Ekonomisi ve Yönetimi

³ Tarım Ekonomisi

³ Uluslararası İlişkiler

³ İktisat

³ İktisat Tarihi

³ İstatistik

³ İşletme ve Yönetim Organizasyon

DISCIPLINES

³ Bankingand Risk Management

³ LabourEconomicsandIndustrialRelations

³ Econometrics

³ Economy

³ Public Administration

³ Macroeconomics

³ Financial Law

³ Finance

³ Microeconomics

³ Accounting and Financial Management

³ Money andPolitics

³ Marketing and Market Economy

³ Insuranceand Risk Management

³ Sports Economicsand Management

³ AgriculturalEconomics

³ International Relations

³ Economics

³ EconomicHistory

³ Statistics

³ Business Organisationand Management

IX

DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER

X

DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER

XI

DİĞER DERGİLERİMİZ1. BESLENME ALIŞKANLIKLARI http://www.dbhadergisi.com2. KADIN HASTALIKLARI VE JİNEKOLOJİ http://www.jacsdergisi.com3. İŞ GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞAN SAĞLIĞI DERGİSİ www.isguvenligivecalisansagligidergisi.com

4. PAZARLAMA VE PAZAR ARAŞTIRMALARI http://www.uhpadergisi.com5. MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ http://www.hmfdergisi.com6. İKTİSAT VE EKONOMİ YÖNETİMİ http://www.iibdergisi.com7. MULTİDİSİPLİNER SOSYAL BİLİMLER http://www.uhbabdergisi.com8. SPOR SAĞLIĞI TIP BİLİMLERİ http://www.sstbdergisi.com9. EDEBİYAT VE İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI http://www.uhedergisi.com10. OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ARAŞTIRMALARI http://www.aceddergisi.com11. HEMŞİRELİK http://www.khsdergisi.com12. MİMARLIK VE TASARIM http://www.mtddergisi.com13. PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARI http://www.uhpdergisi.com14. MÜZİK VE SAHNE SANATLARI http://www.uhmadergisi.com15. ORTOPEDİ TRAVMATOLOJİ ve SPOR HEKİMLİĞİ www.otshdergisi.com

XII

Değerli Okurlar.,

Dergimizin bu sayısında toplam beş çalışmaya yer vermiş bulunmaktayız. İlk üç çalışma araştırma ve uygulama şeklinde olup son iki çalışma ise araştırma inceleme ve derleme şeklinde hazırlanmıştır. Dergi-mizin bu sayısı dahil olmak üzere ilk yayın hayatına başladığı an itibariyle toplam 8 sayının hazırlanması, sevk edilmesi, idare edilmesi ve sizlerle buluşmasında her türlü bilgi, emek, katkı ve tecrübeleriyle bizleri ve okurlarımızı yalnız bırakmayan kıymetli bilim insanı dergi baş editörümüz Doç. Dr. Aslı UÇAR hocamız bu sayı ile birlikte dergi baş editörlüğünü Doç. Dr. Çetin YAMAN hocamıza devretmiştir. 9 ncu sayı ile birlikte dergimizin baş editörlüğünü artık Çetin YAMAN hocamız idare edecektir. Kıymetli okurlar ve değerli bilim insanları, dergimizin daha kurumsal bir kimlik kazanması ve ulusal nitelikler başta olmak üzere uluslararası niteliklere de sahip olması amacıyla dergi grubumuz da yer alan toplam 17 dergimiz Ekim 2016 tarihli yapılan yönetim kurulu toplantısı ile İstanbul Bilim ve Akademisyenler Derneğine yönetimi ve hukuki yetkileri dev-redilmiştir. Dergilerimizin her türlü yönetimi artık ilgili dernek tarafından yönetilecektir. Bu vesile ile dernek başkanı sayın Prof. Dr. Ümran SEVİL hocamıza bizlere sağladığı katkı ve destekten dolayı teşekkür ediyoruz. Derneğin diğer yönetim organları ve yöneticilerine de ayrıca teşekkür ediyoruz. Kıymetli okurlar ve değerli bilim insanları, dergimiz yılda 3 sayı çıkarmakta olup, bir sonraki sayısı Çetin YAMAN başkanlığında Nisan 2017 tarihinde sistemdeki yerini alacaktır. 2016 yılı başta ülkemiz olmak üzere bazı üzücü terör olayları ile sorun yaşamıştır. Farklı dünya ülkelerinde de aynı tip sorunların yaşandığını bilmekteyiz. Bu durum ve ya-şanan terör olaylarını dergimiz yönetimi adına her türlü kınıyor ve tekrar etmemesini en içten dileklerimizle temenni ediyoruz. Türk toplumunun güç, inanç ve kararlığının terör karşısındaki duruşu daim olarak devam edecektir. Biz buna sonsuz inanıyor ve her türlü katkıyı sağlayacağımızı da beyan ediyoruz. Ölen şehitlerimize Allahtan rahmet kalanlara ve gazilerimize acil şifalar, yakınlarına başsağlığı ve sabırlar diliyoruz. 2017 yılının ülkemiz başta olmak üzere tüm dünya ülkelerine ve insanlara sağlık, huzur, mutluluk, esenlik, bol kazanç, bilim ve güzel günler getirmesini diliyor, bir sonraki sayımızda görüşmek üzere hepinize esenlikler diliyoruz.

(Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin siste-mine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlarda oluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem ve bilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir).

Aslı UÇARBaş Editör

Çetin YAMANBaş Editör

XIII

Basın Yayın Kanunun “5187” gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m-13-14 kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalış-malar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur.

XIV

Dear Readers,

There are a total of five papers in this volume. First three papers are research and application studies and last two papers are research, analysis and compilation studies. Distinguished chief editor of our journal Assoc. Prof. Aslı UÇAR who has always stood by our side with her valuable knowledge, contribution and experiences in preparation, administration and publication of a total of 8 volumes since the first day of publication life transferred her duty to Assoc. Prof. Çetin YAMAN. Our professor Çetin YAMAN will be the chief editor of our journal as of the 9th volume. Dear readers and scientists, management and legal authorities of our jour-nal were transferred to Istanbul Association of Science and Academicians with the decision of the executive board meeting made in October 2016 with the purpose of providing a more corporate identity and national qualifications to the journal. All kinds of management of our journal will belong to the relevant association. Hereby, we would like to thank the head of the association Prof. Dr. Ümran SEVİL for her contributions and support. We also thank other management organs and executives of the association. Esteemed readers and scientists, our journal is published triannually and the next volume will be on the system in April 2017 under the authority of Çetin YAMAN. Saddening terrorist incidents have been experienced in the year 2016 in our country. We know that other world countries have experienced same problems. We condemn such terrorist incidents vehemently on behalf of our journal management and deeply hope that we will not experience such incidents again. The strength, faith and determination of Turkish society against terror will sustain permanently. We believe it without any doubt and declare that we will make all kinds of contribution. May The God rest the soul of our martyrs and we wish our veterans quick recovery and their relatives our condolences and patience. We hope to meet you in the next volume and wish both our country and all other world countries a joyful and happy new year in 2017 with full of health, prosperous days and science. Best regards

(In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s)).

As per the “5187” of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m-13-14 unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don’t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. In case of a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal’s management and other boards don’t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. In this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication.

11

PARASAL AKTARIM MEKANIZMASI DÖVİZ KURU KANALI: TÜRKİYE 1

MONETARY TRANSMISSION MECHANISM EXCHANGE RATE CHANNEL: THE CASE OF TURKEY

Yakup Koray DUMANAkdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü, Antalya / Türkiye

Öz: Parasal Aktarım Mekanizması, para politikasının döviz kurlarındaki değişmelerle üretim ve istihdamı nasıl etkilediği ile ilgilenir. Dalgalı kur rejimlerinde para politikasının yü-rütülmesi parasal aktarım mekanizmasında döviz kurunun rolünü anlamak için oldukça büyük bir öneme sahiptir. ( MTM) .Döviz kurundaki bir değişikliğin etkilerinin büyüklüğü ve zamanlaması enflasyon ve üretim üzerinde farklı etkileri yaratabilir. Döviz kurundaki değişmelerin enflasyon ve üretim üzerindeki etkisi geleneksel faiz oranı kanallarının yarattığı etkilerden daha farklı olabilir. Uygulanan optimum politikalarının değişmesine neden olabilir Türkiye’de son dönemde enflasyon hem yüksek hem de süreklidir. Bu nedenle enflasyonist beklentiler çok güçlüdür. Para arzı, kısa vadeli faiz oranları ve döviz kuru politikası enflasyon hedefi ile uyumlu olacaktır. Bu çerçevede çalışmada, esnek döviz kuru rejimini benimseyen Türkiye’de parasal aktarım mekanizması döviz kuru kanalının, para arzı ve özellikle fiyatlar düzeyi üzerindeki etkinliği vektör otoregresif (vector autoregressive: VAR) modeliyle sorgulanmaktadır. Değişkenlere ait veriler yıllık olarak 2003 – 2015 dönemini kapsayan üçer aylık verilerden oluşmaktadır. Döviz kuru kanalının Türkiye’de etkin olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Döviz Kuru, Para Arzı, Enflasyon, VAR Modeli

Abstract: Monetary Transmission Mechanism , changes in production and employment in the exchange rates of the monetary policy is concerned with how it affects For the conduct of monetary policy under floating exchange rates it is important to understandthe role of the exchange rate in the monetary transmission mechanism (MTM). The timing and the magnitude of the effects of a change in the exchange rate on output and inflation may be quite different from traditional interest rate channels, thereby affecting optimal policy. In recent years Turkey both high and inflation is continuous Therefore, inflationary expecta-tions are very powerful. Money supply, short-term interest rates and exchange rate policy will be consistent with the inflation target. In this study, the effectiveness of monetary transmission mechanism exchange rate channel on Money supply and price level is analyzed by using VAR model for Turkey which has adopted flexible exchange rate re-gime. As a result of the test, for the quarterly the period 2003 – 2015 , it is found That exchange rate channel is effective in Turkey.

Key Words: Exchange Rate, Money Supply, Inflation, VAR Model

(1) Sorumlu Yazar: Yakup Koray DUMAN, Akdeniz Üniversitesi, İ.İ.B.F. İktisat Bölümü, Bursa / Türkiye [email protected] Geliş Tarihi / Received: 07.03.2016 Kabul Tarihi/ Accepted: 26.09.2016 Makalenin Türü: Type of article (Araştırma – Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Var – There is report of Ethics Committee” (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) “YOK” “The Research Council Permit Yes / No” “NO”

Doi: 10.17373/UHEYAD.2016922038

UHEYAD ULUSLARARASI HAKEMLİ EKONOMİ YÖNETİMİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF RESEARCHES ON ECONOMY MANAGEMENT

UHEYAD www.uheyadergisi.com

Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları DergisiTemmuz / Ağustos / Eylül Yaz Dönemi Sayı: 09 Yıl:2016

International Refereed Journal of Research on Economics ManagementJuly / August / September Summer Issue: 09 Year: 2016

JEL KODU: E52 ID:98 K:86(Ekonomi –Economics)

ISSN Print: 2148-8207 Online 2149-2492(ISO 9001-2008 Belge No / Document No: 12879 & ISO 14001-2004 Belge No / Document No: 12880)

(MARKA PATENT NO: TRADEMARK)(2015/03942-2015-GE-17393)

2

ULUSLARARASI HAKEMLİ EKONOMİ YÖNETİMİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ International Refereed Journal of Researches on Economy Management

Ekim / Kasım / Aralık 2014 Sayı: 02 Cilt: 01 Sonbahar Kış October / November / December 2014 Issue: 02 Volume: 01 Autumn Winter

ID:13 K:02(Ekonomi) & (Economy)

www.uheyadergisi.com

(ISO 9001-2008 Belge No: 12879 & ISO 14001-2004 Belge No: 12880)

SANAYİ VE KONUTLAR AÇISINDAN TÜKETİM ARALIKLARINA GÖRE ELEKTİRİK VE DOĞALGAZ FİYATLARININ EKONOMETRİK AÇIDAN

İNCELENMESİ

Murat KORKMAZ, Hakan AÇIKGÖZ

Güven Grup A.Ş. Finans Yönetmeni

1Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Elektrik-Enerji Bölümü

Özet : 2012-2014 Yılları arasındaki TUİK verileri kullanılarak hazırlanan bu çalışma, sanayi ve konutlarda kullanılan doğalgaz ile elektrik tüketiminin istatistiksel olarak analiz edilmesi şeklindedir. Farklı analiz teknikleri kullanılarak hazırlanan çalışmada ANOVA modeliuygulanmıştır. Ayrıca hipotez testleri uygulanarak araştırma daha kapsamlı hale getirilmiştir. Sanayi ve konutlarda tüketim aralıklarına göre elektrik ve doğalgaz fiyatlarının tespit edilmesi yönünde hareket edilmiş olup, yapılan istatistik bulgulara göre de sonuca gidilmiştir. Elde edilen bulgular sonucunda; sanayi sektörü için tüketim aralığı arttıkça, elektrik ve doğalgaz fiyatlarının genel seviyesinde düşüş gözlendiği sonucuna varılmaktadır. Sonuç olarak tüketim aralığı Kw cinsinden yükseldikçe, fiyatlarda da azalma meydana gelmektedir.

Anahtar Kelimeler : Elektrik, Doğalgaz, Tüketim, Sanayi, Konut, Anova, TUİK, Fiyat

ECONOMETRIC ANALYSIS OF ELECTRICITY AND NATURAL GAS PRICES ACCORDING TO CONSUMPTION RANGES IN TERMS OF INDUSTRY AND

HOUSES

Abstract: In this study prepared by using data of TSI belonging to the years of 2012-2014, the consumption of electricity and natural gas used in industry and houses is statistically analyzed. ANOVA model was applied to the study prepared with the use of differenttechniques for analysis. Moreover, tests of hypothesis were applied and the research was made more comprehensive. The purpose was to determine electricity and natural gas prices

GİRİŞ

Para, mübadele aracı, değer ölçüsü ve değer biriktirme fonksiyonları ile günlük yaşantımı-zın vazgeçilmez unsurları arasındadır. Para, genel olarak, toplumun ödeme aracı olarak kabul ettiği her şeydir. Para sistemleri, para-nın işleyişi ve niteliği ile ilgili kurallar bütü-nüdür. Para standartları, işlemlerin kurallara bağlı etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağla-mak amacıyla vardır.

Para politikalarının ekonomiyi etkileme yol-ları ile ilgili ilk çalışmalar Keynesyen IS-LM analizi çerçevesinde yürütülmüştür. Ancak daha sonraki çalışmalarda finansal piyasalar-daki asimetrik enformasyonun, para politi-kaları aktarımındaki rolü önem kazanmıştır. Ekonomi politikasının alt dalı olan para poli-tikası, toplam üretim, istihdam ve fiyat hare-ketlerini kapsayan genel ekonomik faaliyetle-rin yönünü ve gelişimini etkilemek amacıyla kullanılan temel araçlardan biri durumuna gelmiştir. Para politikasının arz yönlü doğ-rudan etkisi azdır ve ekonomi üzerindeki asıl etkisini çoğunlukla toplam talebi etkileyerek gösterir (Haan, 2001:25-28). Dolayısıyla para politikası uzun vadede, mal ve hizmetlerin nominal değerini, yani genel fiyatlar düzeyini belirlerken, kısa ve orta vadede de reel aktivi-teler üzerinde oldukça önemli etkiye sahiptir.

Bu çalışmada, parasal aktarım mekanizması kanalları içinde, diğer varlık kanalları kapsa-

mı altında incelenen, döviz kuru kanalı üze-rinde durulacaktır. Bu bağlamda Türkiye gibi dışa açık bir ekonomide parasal aktarım me-kanizması döviz kuru kanalının incelenmesi oldukça anlamlıdır. Döviz kuru kanalı ile para politikalarındaki bir değişiklik ulusal paranın değerini ve net ihracatı etkileyecek dolayısıy-la reel hasıla ve fiyatlar genel düzeyini (enf-lasyon) de etkileyecektir. Ekonomilerin dışa açıklık düzeyi döviz kuru kanallının işleyişi üzerinde etkilidir. Özellikle son yıllarda kü-reselleşmenin artmasıyla birlikte esnek (ya da serbest)döviz kuru sisteminin kullanımının yaygınlaşması, parasal aktarım kanalları içe-risinde döviz kuru kanalının önem derecesini daha da artırmıştır (Cambazoğlu: vd 2012: 5)

Parasal aktarım mekanizmasının işleyişini belirlemeye yönelik yapılan araştırmalarda, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ekono-misi için yapılan araştırmalar yoğunluktadır. 1990’lı yıllardan itibaren uluslararası kuruluş-lar ve gelişmekte olan ülkelerin de parasal ak-tarım mekanizması ve işleyiş kanalları konu-sunda çalışmalara ağırlık verdiği gözlenmek-tedir. Türkiye’de ise parasal aktarım mekaniz-masına ilişkin çalışmalar daha çok 2000’li yıl-larda artış göstermiştir. Literatüre bakıldığın-da parasal aktarımın kredi kanalı üzerine bir yoğunlaşma olduğu Ancak Türkiye gibi dışa açık bir ekonomide parasal aktarımın döviz kuru kanalının da incelenmesi faydalı olacak-tır. Bu yönde bir katkı sağlanması amacıyla







3







İNCELENMESİ







HOUSES


hazırlanmış olan çalışmamız, sadece parasal aktarım mekanizmasının döviz kuru kanalı üzerinde yoğunlaşmaktadır(Büyükakın, vd 2009:178). Bu çerçevede uygulanan para po-litikasının reel ekonomi ve enflasyon üzerin-deki etkisinin belirlenmesinde döviz kurunun rolü değerlendirilmeye çalışılmaktadır

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de para politi-kası-reel ekonomi etkileşimini ve parasal ak-tarım kanallarından hangilerinin etkin olarak çalıştığını araştırmak, bu konu hakkındaki bilgiyi geliştirmektir. Bu çerçevede, çalışma-nın birinci bölümünde parasal aktarım meka-nizmasının işleyişine ilişkin yaklaşımlardan bahsedilecek, parasal aktarım kanallarının neler olduğu ve üretim seviyesini nasıl et-kiledikleri teorik olarak ele alınacaktır. Ça-lışmanın ikinci bölümünde, parasal aktarım mekanizması kanallarının işleyişinin araştı-rılmasında yaygın olarak kullanılan Vektör Otoregresyon (VAR) modelinden ve bu mo-delin araçlarından bahsedilecektir. Üçüncü bölümde, Türkiye’de ve Dünya’da parasal aktarım mekanizmasının işleyişine ilişkin yapılan çalışmalardan bahsedilecek ve Tür-kiye için bir VAR modeli oluşturulacaktır. Dördüncü bölümde ise çalışma ana hatlarıyla özetlenecek ve ampirik bulguların genel bir değerlendirmesi yapılacaktır.

PARA POLİTİKASI AKTARIM MEKA-NIZMASI

Para politikası aktarım mekanizması, genel olarak para politikasının toplam çıktı(reel GSYİH) ve toplam harcamalar (nominal GSYİH) üzerindeki etkilerini ve bu etkilerin ortaya çıkışında rol oynayan aktarım kanalla-rını ifade etmektedir. Daha açık bir ifadeyle, para politikası aktarım mekanizması, para po-litikası kararlarının toplam talebi, enflasyon beklentilerini ve enflasyon oranını etkileme süreci olarak da tanımlanabilir (Büyükakın vd. 2008: 45)

Bu çerçevede dört farklı parasal aktarım kana-lından söz etmek mümkündür: Bunlar sırasıyla, faiz oranı kanalı, varlık fiyatları kanalı, kredi kanalı ve döviz kuru kanalıdır. İncelediğimiz döviz kuru kanalının ise son dönemlerde ülke ekonomileri üzerindeki etkisi daha fazladır.

Bu çerçevede döviz kur kanalını kısaca tanım-lamak gerekmektedir. Döviz kuru kanalında parasal bir daralma esnek döviz kurları sistemi ve tam sermaye hareketliliği varsayımı altında ülke parasının değerlenmesine sebep olacaktır. Burada parasal daralmadan dolayı ülke para-sının değerlenmesinin çıktı üzerindeki etkisini şu şekilde analiz edebiliriz; parasal daralma reel faiz oranında bir artışa yol açar, bu artış ülkeye sermaye girişlerinin hızlanmasına ne-den olacaktır. Ülke içinde yükselen faiz oran-larından yararlanmak isteyen yabancı girişim-







4







İNCELENMESİ







HOUSES


ciler döviz satarak yerli varlıkları satın almak istemeleri sonucunda yerli paranın değeri ar-tacaktır. Yerli paranın değerinin yabancı para-lar karşısında artması ülke içerisinde üretilen malların fiyatını yurt dışında üretilen benzer mallara oranla artıracaktır. Diğer bir deyişle ihracat mallarının fiyatı29artarken ithalat mal-larının fiyatı azalacaktır. Net ihracat buna bağ-lı olarak azalır ve çıktıda bir azalış meydana gelir (Norrbin,2001).

Döviz kuru değişmelerinin bir diğer etki-si de ülkede yerleşik kişilerin, firmaların ve bankaların yani finansal ve finansal olmayan kurumların yabancı para ile belirlenmiş borç miktarını etkileyerek üretimde bir değişiklik yaratmasıdır. Yükselen ekonomilerin çoğun-da finansal ve finansal olmayan kesimlerin yabancı para cinsinden borçları bulunmakta-dır. Bu borçlara karşılık yabancı para cinsin-den varlık bulundurulmadığı durumda döviz kurlarında meydana gelen değişmeler finan-sal ve finansal olmayan kesimlerin bilanço-larının net değerini değiştirmektedir. Ülke-nin finansal olmayan ve finansal kesimleri dünyanın geri kalan kısmına karşı net borçlu durumda ise ülke parasının değer kaybetme-si yabancı para cinsinden borçların yükünün artmasına ve bilanço değerinin azalmasına neden olmaktadır. Bilanço değerindeki azalış yeni kredi sağlama olanaklarını azaltmakta ve borçla finanse edilen harcamaların azalması sonucunu doğurmaktadır (Mishkin,2001:10).

Döviz kuru kanalı faiz oranındaki değişmele-rin etkisini de içermektedir. Çünkü dünya ça-pında uluslararası sermaye hareketlerinin hız-la liberalleştiği ve sermaye hareketlerinin faiz esnekliğinin çok yüksek olduğu bir ortamda ülkelerin uyguladıkları para politikaları faiz oranı üzerinden döviz kurunda güçlü etkiler meydana getirebilmektedir. Şöyle ki; Merkez Bankasının genişletici (daraltıcı) bir para po-litikası izlemesi halinde sermayenin maliyeti olan reel faiz oranı düşmekte (yükselmekte), yurtiçi reel faiz oranlarının düşmesi (yüksel-mesi) ise, anında sermaye hareketlerinin hac-mini değişikliğe uğratmaktadır. Bunun nede-ni, yabancı (ulusal) para bazlı mevduatların ulusal(yabancı) para bazlı mevduatlara göre daha cazip hale gelmesidir. Sonuçta ulusal para değer kaybederken (kazanırken) döviz kuru değer kazanmaktadır(kaybetmektedir). Ulusal paranın değer yitirmesi (kazanması) ise, yurtiçi malları ucuz (pahalı) yurtdışı mal-ları da pahalı (ucuz) hale getirdiğinden net ihracat artmakta (düşmekte) ve dolayısıyla da milli gelir yükselmektedir(azalmaktadır). Diğer bir deyişle net ihracat artar (azalır), net ihracatın artması(azalması) da firmaların yeni yatırım kararı almaları ile toplam talebin ve reel çıktının artmasına (azalmasına) yol açar (Mishkin, 1995: 5, Mishkin, 2001: 7).

Döviz kuru değişmeleri hane halklarının ve firmaların bilançolarını da etkiler. Birçok ül-kede hane halkları ve firmalar ya doğrudan







5







İNCELENMESİ







HOUSES


dışarıdan, ya da yerli bankalar yoluyla ülke içinden yabancı para cinsinden borçlanırlar. Bu borçların yabancı para cinsinden varlık-larla tamamıyla karşılanmadığı durumlarda, döviz kuru değişmeleri firmaların ve hane halklarının net değerlerini ve borç-varlık oranlarını etkileyerek, harcama ve borçlan-ma davranışlarında önemli değişikliklere yol açar. (Kamin,1998)

Genel anlamda, döviz kuru kanalının aktarım mekanizmasındaki etkisi, ülkelerin dışa açık-lık dereceleri ile doğru orantılıdır. Bir ülke ne kadar çok dışa açık ise döviz kuru kanalı o kadar etkili olacaktır

LİTERATÜR TARAMASI

Literatürde parasal aktarım mekanizmasının kanalları ile ilgili birçok çalışma yapılmış ve konuyla ilgili farklı bulgular elde etmiş-ler. Bunlar arasında parasal aktarım meka-nizmasının döviz kuru kanalıyla ilgili olarak yapılmış başlıca çalışmalar şunlardır. Smets ve Wouters (1999), 1975-1997 dönemi için Almanya’da döviz kuru kanalını VAR mode-liyle incelemiş ve parasal daralma sonrasında döviz kurunun değerlendiğini, ithalat fiyatla-rının ihracat fiyatlarına göre daha güçlü tepki gösterdiğini, ithal malların ucuzladığı, yurt için talebin ve ihracatın azalmasıyla birlikte gelirin düştüğü bulmuştur. Döviz kuru kanalı, dış ticaret dengesinin bozulmasına; faiz ora-nı kanalının ise, ticaret dengesinin iyileşme-

sine neden olmuştur. Camarero vd. (2002), İspanya için 1986-1998 dönemi eş bütünle-şik yapısal VAR yöntemi ile parasal aktarım kanallarını incelemiş ve parasal daralmanın fiyatlar üzerinde aşağı yönlü zayıf bir tepkiye neden olduğunu, aynı zamanda kısa ve uzun dönem faiz oranlarında arttığını, toplam çık-tının azaldığını ve döviz kurunun değerlen-mesine neden olduğu bulunmuştur. Boughara (2003), 1988Q1 – 2001Q4 için Fas ve Tunus için yapmış olduğu çalışmasında her iki ülke için döviz kuru kanalının etkin olduğunu bul-muştur. Döviz kuru kanalına ilişkin önem-li çalışmalardan birisi Smets veWouters’in (1999: 496-499) çalışmasıdır. Bu çalışmada VAR modeli kullanılarak 1975- 1997 dönemi için Almanya’da döviz kuru kanalının ayrın-tılı bir analizi yapılmıştır. Parasal daralmanın ardından yerli paranın değerlendiğini ortaya koymuştur. Bu değerlenme karşısında itha-lat fiyatları ihracat fiyatlarına göre çok daha güçlü tepki göstermiştir. Yurtiçi mallar, fiyatı ucuzlayan ithal malları ile ikame edilmiştir. Böylece yurtiçi talepte azalma olmuş ve reel GSYİH düşmüştür. Mehrotra (2007), döviz kuru kanalını Japonya, Hong Kong ve Çin ekonomileri için incelemiştir. Deflasyon dö-nemlerini kapsayan çalışmada, yapısal VAR modeli tahmin edilerek, fiyat kontrolü için döviz kuru şoklarının önemli olup olmadı-ğı incelenmiştir. Sonuçlar Japonya ve Hong Kong için anlamlı olmakla birlikte, Çin’de döviz kuru şoklarının fiyatların gelişimini







6







İNCELENMESİ







HOUSES


önemli ölçüde etkilemediğini göstermiştir. Nagayasu(2007), Japonya’da ise döviz kuru kanalının önemli olduğu sonucu ortaya çık-mıştır. Elde edilen bulgular, üretimi etkileme-de döviz kuru kanalının yeterince işlemediği sonucuna ulaşılmıştır

Türkiye için yapılmış belli başlı çalışma-lar ise şu şekilde özetlenebilir. Saraçoğlu ve Köse (1999), 1980-1996 dönemi için VAR yönetimini kullanarak, döviz kurunun enflas-yonu etkileyen en önemli değişken olduğunu bulmuştur. Türkiye’de 1986-1998 dönemi için banka kredi kanalını inceleyen çalışma-sında döviz kurunu da modele dahil etmiş ve sonuç olarak, döviz kuru kanalının işlerliği-ni ortaya koymuştur. Öztürkler ve Çermikli (2007), Türkiye için 1986:01-2001:12 döne-mi için parasal aktarım mekanizması kanal-larının incelediği çalışmasında faiz oranla-rındaki artışın enflasyonda da artışa neden olduğu sonucuna ulaşmış ve genişletici para politikalarının ulusal paranın değer kazanma-sına yol açtığını, Türkiye’de faiz oranı ve dö-viz kuru kanallarının ters yönlü çalıştığı so-nucuna ulaşmıştır. Sezer (2003), Türkiye’de faiz oranı ve döviz kuru kanallarının çalıştığı, fakat banka kredi kanalının işlemediğine iliş-kin bulgular bulmuştur. Faiz oranı ve döviz kuruna verilen şoklara sanayi üretim endek-sinin güçlü tepki verdiğini, para arzına veri-len şoklara kredilerin tepki vermediği, sanayi üretiminin de kredilerden yeterince etkilen-mediği sonucuna ulaşmıştır. Çiçek (2005),

1995-2003 dönemini incelediği çalışmasında Türkiye’de banka kredi kanalı, döviz kuru kanalı ve varlık fiyatları kanallarının, para politikasının reel ekonomi üzerindeki etkin-liğini azalttığı, fiyatlar üzerindeki etkinliğini ise artırdığı sonucu elde etmiş, geleneksel faiz oranı kanalının ise en etkin kanal oldu-ğunu sonucuna ulaşmıştır. Kasapoğlu (2007), 1990:01 – 2006:07 dönemi için yapmış oldu-ğu çalışmasında döviz kurundaki değişmeye sanayi üretiminin anlamlı tepki vermediği, dolayısıyla döviz kuru kanalının üretim üze-rinde etkili olmadığı, enflasyon oranın ise belirli gecikmeyle anlamlı tepki verdiği, bu durumda döviz kuru kanalının ithal girdilerin ve nihai malların fiyatını değiştirerek enflas-yonu önemli ölçüde etkilediği sonucuna ulaş-mıştır. Başçı vd. (2008), Türkiye için parasal aktarım mekanizması kanallarını analiz etti-ği çalışmasında döviz kuru kanalının Türki-ye için önemli bir aktarım kanalı olduğunu, dış ticaret yoluyla toplam talep üzerindeki geleneksel etkisinin dışında, beklentiler, risk primi, firma bilançosu, üretim maliyetleri ve fiyatlar gibi temel değişkenler üzerinde de etkili olduğu bulmuştur, fakat 2001 krizi sonrası döviz kuru kanalının ihtiyatlı maliye politikası ve dalgalı döviz kuru rejimi altında uygulanan enflasyon hedeflemesi stratejisi ile birlikte zayıflama eğilimine girdiğini de orta-ya koymuştur. Erdoğan ve Yıldırım (2008), 1995:1 – 2006:12 dönemi için döviz kuru kanalının işleyişini VAR modeliyle araştır-







7







İNCELENMESİ







HOUSES


dıkları çalışmalarında Türkiye’de döviz kuru kanalı işlediğini bulmuşlardır. Örnek (2009), VAR yöntemi kullanarak Türkiye’de parasal aktarım kanallarının hangisinin etkin olarak çalıştığını 1990-2006 dönemi için incelemiş, Türkiye’de geleneksel faiz oranı ve döviz kuru kanallarının çalıştığını, hisse senedi fi-yatı ve banka kredi kanallarının istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar vermediğini bulmuş-tur. Büyükakın vd. (2009), 1990:1 -2007:9 dönemi için Türkiye’de döviz kuru kanalını incelemiş, para politikası şokunun ardından reel döviz kuru, net ihracat, üretim ve fiyatla-rın dinamik tepkisi tahmin edilmiştir. Sonuç olarak, para politikası şoklarının fiyatlar üze-rinde önemli bir etkiye sahip olduğunu ve dö-viz kurunun parasal aktarım mekanizmasında önemli rol oynadığını bulunmuştur.

Türkiye’de döviz kuru kanalının ile ilgili ya-pılmış çalışmalarda genel olarak döviz kuru kanalının işlediği, özellikle fiyatların gelişimi açısından döviz kuru değişkeninin önemli ol-duğu tespit edilmiştir.

2001 yılı sonrası dönemde geleneksel akta-rım mekanizması çerçevesinde döviz kuru kanalının işlerliğinde de önemli değişimler gözlemlenmiştir. Diğer gelişmekte olan eko-nomilerde olduğu gibi Türkiye ’dede 2001 yılı öncesinde dolarizasyon, hükûmetin gelir ve giderleri arasındaki dengesizlik, sağlıksız işleyen bankacılık ve finans sektörü ile fi-nansal kırılganlık gibi nedenlerle döviz kuru

hareketleri istikrarı bozucu etki yaratmıştır. Geçmişte yaşanan ekonomik krizlerin ardın-dan uygulanan başarısız istikrar programları-nın temel olarak sabit kur rejimine dayanma-sı, güçlü endeksleme davranışının yanı sıra döviz kurlarının enflasyon beklentilerinin temel belirleyicisi olması naneden olmuş-tur. Dalgalı kur rejiminin uygulanmadığı bu dönemde, döviz kuru geçişkenliği yalnızca büyüklük olarak değil hız olarak da oldukça yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir. Dalgalı kur rejiminin uygulanmaya devam edildiği ve enflasyon hedeflemesi rejiminin uygulan-maya başlandığı dönemde, ekonomik birim-lerin fiyatlama yaparken döviz kurlarını daha az dikkate almaya başladıkları ve kurlardan fiyatlara geçiş etkisinin hem büyüklük hem de süre bakımından azaldığı saptanmıştır (TCMB, 2013: 4-5).

Geleneksel parasal aktarım mekanizması çerçevesinde, yerel paranın değer kazanma-sının dış ticaret üzerindeki etkisi aracılığıy-la ekonominin daralmasına neden olacağı düşünülmektedir (Helene,2001: 5). Bununla birlikte Türkiye ekonomisinde, Türk lirasının değer kazandığı dönemlerde ekonomi geniş-leme sürecine girmiş, döviz kurunun değer kaybettiği dönemlerde ise durgunluk yaşan-mıştır. Yüksek sermaye girişlerinin yaşan-dığı dönemlerde Türk lirasının değer kazan-ması, döviz cinsinden borcu olan firmaların net değerini ve firmaların yatırım ve üretime







8







İNCELENMESİ







HOUSES


ayırabilecekleri kaynakları artırmaktadır. Ay-rıca üretim sürecinde ithal girdilerin yüksek ağırlığı nedeniyle söz konusu dönemlerde firmalar aynı miktarda malı daha düşük fi-yata üretebilmekte, diğer yandan satın alma gücündeki artış iç talep üzerinde artırıcı etki yaratmaktadır. Tüm bu etkenler, Türk lirasın-daki değer artışına bağlı olarak ekonomik fa-aliyetin hızlanmasına yol açmaktadır.

Parasal aktarım mekanizması hem teoride hem de uygulamada çok karmaşık bir süreç olduğundan, mekanizmanın işleyişinin an-laşılması para politikasının etkili bir şekilde yönetimini kolaylaştırmaktadır. Bu sayede, konjonktürün farklı evreleri için hangi poli-tika seçeneğinin kullanılması gerektiği, en uygun parasal kuralın ne olduğu, üretimde-ki değişkenlik ile enflasyondaki değişkenlik arasındaki seçime ait tercihin nasıl yapılaca-ğı ve sabit kur rejiminin enflasyon ve üretim üzerindeki muhtemel etkilerinin nasıl değer-lendireceğine yönelik sorulara cevap bulu-nabilmektedir (Mishkin, 1995: 8-9). Politika yapıcılar finansal büyüklüklerdeki hareketle-ri daha iyi yorumlayabilecekler ve daha iyi politika hedefleri seçebileceklerdir (Taş vd 2012:53-54).

Yukarıda ele alınan ve gerek Türkiye ve ge-rekse diğer ülkeler için döviz kuru kanalını inceleyen çalışmalardan çıkan sonuç, Çin dı-şında diğer ülkelerde döviz kurunun özellikle fiyatların gelişimini önemli ölçüde etkilediği-

ni ve politika yapıcılarının enflasyonu kont-rol etmede döviz kuru değişkenini etkin bir şekilde kullanabileceğini ortaya koymuştur. Türkiye’de döviz kuru kanalının ile ilgili ya-pılmış çalışmalarda genel olarak döviz kuru kanalının işlediği özellikle fiyatların gelişimi açısından döviz kuru değişkeninin önemli ol-duğu tespit edilmiştir.

VERİ SETİ ve YÖNTEM

Çalışmanın amacı 2003.01-2015.04 dönemi için Türkiye’de parasal aktarım mekanizma-sı döviz kuru kanalının etkinliği VAR yön-temiyle test etmektir. Bu çalışmada, parasal aktarım mekanizması kanalları içinde, diğer varlık kanalları kapsamı altında incelenen, döviz kuru kanalı üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda Türkiye gibi dışa açık bir ekono-mide parasal aktarım mekanizması döviz kuru kanalının incelenmesi oldukça anlamlı-dır Greene (1993) değişkenler arası dinamik ilişkileri araştırmada VAR modellerinin di-ğer yapısal modellerden daha etkin olduğu-nu ileri sürmektedir. Sims’e (1980) göre ise, ekonomik modelde kullanılacak değişkenler arasında eş zamanlılık söz konusuysa. mo-delde kullanılan değişkenlere içsel mi dışsal mı olduğu konusunda ayrıştırma yapılmayıp aynı ölçüde yaklaşılmalıdır. Bu nedenle Sims modelde kullanılacak tüm değişkenlerin içsel olarak ele alınması gerektiğini ifade etmiştir. Bunun anlamı her bir denklemin indirgenmiş formunun aynı açıklayıcı değişkenler setin-







9







İNCELENMESİ







HOUSES


den meydana gelmesidir. Böylelikle araştır-macı modele dahil ettiği değişkenlerin içsel (endojen) mi dışsal (egzojen) mı olduğu hu-susunda kaygılanmamakta ve öngörüde bu-lunması kolaylaşmaktadır (Asteriou ve Hall. 2007: 279-280).

VAR modelleri üç farklı şekilde olabilmekte-dir: indirgenmiş form ardışık ve yapısal. İn-dirgenmiş formdaki VAR modelinde her bir değişken kendi geçmiş değerlerinin doğrusal bir fonksiyonudur. İndirgenmiş formda diğer değişkenlerin geçmiş değerleri de göz önün-de bulundurulmakta ve bunların hata terimleri arasında bir ilişki bulunmamaktadır. İndir-genmiş formda her bir eşitlik en küçük kare-ler yöntemi kullanılarak tahmin edilmektedir. Farklı değişkenlerin birbirleriyle ilişkili olma-sı durumunda eşitliklerin hata terimleri arasın-da da ilişki olabilecektir. Ardışık VAR yapı-sında ise her bir regresyon eşitliğindeki hata terimleri. bir önceki eşitlikteki hata terimleri ile ilişkisizdir. Yapısal VAR modeli ise. ikti-sat teorisini kullanarak değişkenler arasındaki eşanlı ilişkileri ortaya çıkarmaktadır (Stock and Watson. 2011:102-104).

VAR analizinin standart uygulamalarında Granger nedensellik testi etki-tepki analizi ve varyans ayrıştırma analizlerinden elde edilen sonuçlar rapor edilmektedir. VAR modelinde-ki karmaşık yapı nedeniyle VAR tahmininden elde edilen regresyon katsayıları ya da istatis-tikleri rapor edilmemektedir. Nedensellik etki-

tepki ve varyans ayrıştırma istatistikleri daha bilgi vericidir (Stock ve Watson. 2001:104).

Granger nedensellik testi bir değişkenin ge-cikmeli değerlerinin diğer değişkenin tahmin edilmesine yardımcı olup olmadığını incele-mektedir. Etki-tepki analizi ise. VAR mode-li hatalarının cari değerlerindeki bir birimlik artışa modeldeki her bir değişkenin cari ve gelecek değerlerinin verdiği tepkiyi göster-mektedir (sistemdeki değişkenlerden birinde cari dönemde meydana gelen bir birimlik şoka diğer değişkenlerin cari dönem ve gelecek dönemlerdeki tepkisini gösterir). Varyans ay-rıştırması (öngörü hata ayrıştırması) ise belir-li bir zaman ufkunda sistemdeki herhangi bir değişkenin öngörü hata varyansının yüzde ka-çının diğer açıklayıcı değişkenlerdeki şoklara bağlı olarak açıklanabileceğini göstermektedir (Stock ve Watson. 2001:104–106).

Çalışmada değişkenlerin seçiminde ulusla-rarası ampirik çalışmalar dikkate alınmıştır. Para, mal ve döviz kuru piyasalarının birbir-leriyle etkileşim içinde olduğu bu çalışmada, para piyasasını temsilen kısa vadeli faiz oranı (üç aylık vadeli mevduat faiz oranı) döviz kuru piyasasını temsilen reel efektif döviz kuru de-ğişkenleri kullanılmıştır. Fiyatlar genel düzeyi ise, tüketici fiyat endeksi (2003=100) ile öl-çülmüştür. Bununla birlikte. VAR modelinin kapsadığı kısa vadeli faiz oranı reel efektif dö-viz kuru ve tüketici fiyat endeksi olmak üzere toplam üç makro ekonomik değişken kullanıl-







10







İNCELENMESİ







HOUSES


mıştır. Baz yılı 2003 olan veri seti Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi’nden temin edilmiştir.

VAR analizinin uygulandığı bu çalışma da ilk önce söz konusu serilerin bazı işlemlere tabi tutulması gerekmektedir. İlk aşamada değiş-kenlerin birim değerlerinden bağımsız kılın-ması (aynı düzeye getirilmesi) için tüm değiş-kenlerin logaritması alınmıştır. Değişkenlerin mevsimsel etkiler barındırıp barındırmadığı sorgulanmıştır. Herhangi bir mevsimsel etkiye rastlanmamıştır.

İkinci aşamada ise VAR modellerinde tüm de-ğişkenlerin durağan olması gerektiğinden de-ğişkenlerin durağan olup olmadığı sınanmıştır. Literatürde yaygın olarak Genişletilmiş Dic-key-Fuller (Augmented Dickey Fuller: ADF) testi kullanıldığından durağanlık sınaması için ADF birim kök testi tercih edilmiştir. Dickey ve Fuller (1979) tarafından geliştirilen birim kök testi. bütün serileri birinci dereceden oto-regresif süreç olarak ele almakta ve hata terim-lerinde otokorelasyonun bulunmadığını ileri

sürmektedir. Dickey ve Fuller (1981). hata teriminin otokorelasyona sahip olması duru-munda. otokorelasyonu kaldırmak için bağım-lı değişkenin ilave gecikmeli değerlerini içe-recek şekilde Dickey-Fuller birim kök testini geliştirmişlerdir. Geliştirilmiş Dickey-Fuller birim kök testi olarak adlandırılan modelde ilave terimlerdeki gecikme uzunluğu Akaike Bilgi Kriteri (AIC) yada Schwartz Bayesyen Kriteri (SBC) tarafından belirlenmektedir. Tablo 1’de görüldüğü üzere modelde kullanı-lan değişkenlerin durağanlığı önce düzeyleri için sorgulanmış ve faiz değişkeni haricinde tüm değişkenler birinci farkı alındıktan sonra durağanlaştığı görülmüştür.

Yapılan durağanlık sınaması sonucu değişken-lerin Faiz dışında düzey değerlerinde birim kök içerdikleri bulunmuş ancak serilerin birin-ci farkları alındığında I(1) durağan oldukları gözlenmiştir. Tüm zaman serileri aynı derece-den durağan olmadıkları için uzun dönemli bir denge ilişkisinin sağlanamayacağı sonucuna ulaşılmıştır.







11







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 1. LogFaiz Birim Kök Testi

t-Statistic Prob.*

Augmented Dickey-Fuller test statistic -11,41867 0.0000

Test critical values: 1% level -3,473672

5% level -2,880463

10% level

-2,576939

Tablo 2. ADF Birim Kök Test Sonuçları

Test İstatistiği Olasılık Test İstatistiği Olasılık

LogTufe(2) -9.293.961 0.0000 Logrer (2) -9.268.142 0.0000

1% level -4.020.396 1% level -4.020.396

5% level -3.440.059 5% level -3.440.059

ADF birim kök testi için gecikme uzunlukla-rının belirlenmesinde minimum Akaike bilgi kriteri kullanılmıştır. Parantez içerisindeki sayılar gecikme uzunluklarıdır. Seriler sabit terim ve trende sahiptirler. MacKinnon %1 önem düzeyinde durağan olduğunu göster-mektedir.

Durağanlığını elde ettiğimiz seriler arasında-ki Granger nedensellik analizi için öncellikle VAR modeline dayalı olarak gecikme sayısı elde edilmiştir. VAR modelinden elde edilen optimal gecikme uzunluğu Akaike bilgi kri-

terine (AIC) dayalı olarak 6 seçilmiştir.(bknz tablo 2) ). VAR modelinden tahmin edilen ge-cikme uzunluğunun( 6 gecikme) kullanılması durumunda elde edilen Granger nedensellik sonuçları Tablo 4’de gösterilmiştir. Granger nedensellik analizi için öncellikle VAR modeli tahmin edilmiştir. VAR modeli gecikme uzun-luğu seçimine duyarlıdır. VAR modelinin opti-mal gecikme uzunluğu. tablo 2’den görüleceği gibi Akaike bilgi kriteri (AIC) olabilirlik oranı test istatistiği (LR) nihai öngörü hatası (FPE) ve Hannan-Quinn bilgi kriterine (HQ) dayalı olarak 6 seçilmiştir.







12







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 3. VAR Modeli Gecikme Uzunluğunun Belirlenmesi

Lag LogL LR FPE AIC SC HQ

0 -3756 NA 9.45e+18 52.20586 52.26773 52.23100

1 -3722 66.22205 6.67e+18 51.85785 52.10533* 51.95841

2 -3702 38.36820 5.71e+18 51.70279 52.13589 51.87878*

3 -3693 15.48353 5.77e+18 51.71224 52.33095 51.96365

4 -3684 17.83655 5.71e+18 51.70108 52.50541 52.02792

5 -3677 12.12147 5.89e+18 51.73138 52.72132 52.13364

6 -3664 22.88567* 5.57e+18* 51.67330* 52.84885 52.15098

7 -3657 11.16334 5.78e+18 51.70680 53.06796 52.25990

8 -3652 7.784187 6.15e+18 51.76638 53.31316 52.39491

VAR modelinin gecikme uzunluğu olarak 6 seçilmiştir. Grafik yardımıyla analizin tek-rarlanması durumunda ters köklerin hepsinin

birim çemberin içinde olduğu görülmektedir (Grafik 1). Bu nedenle VAR modelinin istikrar koşulu sağlanmaktadır.

Grafik 1. AR Karakteristik Polinomunun Ters Kökleri







13







İNCELENMESİ







HOUSES


VAR modelinden elde edilen artıkların oto-korelasyona sahip olup olmadığının incelen-mesi için otokorelasyon LM testi yapılmıştır.

Otokorelasyon LM testi sonuçlarına göre seride otokorelasyonun olmadığı yönündeki boş hipotez reddedilememektedir(Tablo3).

Tablo 4. VAR Modeli Otokorelasyon Testi

Lags LM-Stat Prob

1 8,482 0,486

2 7,381 0,597

3 10,89 0,283

4 7,813 0,553

5 14,6 0,102

6 13,8 0,129

7 13,55 0,139

8 5,252 0,812

9 7,12 0,625

10 11,74 0,228

11 8,58 0,447

12 21,18 0,012

Modelde yer alan TÜFE faiz ve reel döviz kuru değişkenleri arasındaki karşılıklı neden-sellik ilişkilerini incelemek için Granger ne-densellik testi uygulanmıştır. VAR modelin-

den tahmin edilen gecikme uzunluğunun (6 gecikme) kullanılması durumunda elde edi-len Granger nedensellik sonuçları Tablo 4’de gösterilmektedir.

Tablo 5. Granger Nedensellik Testi Sonuçları

Yokluk Hipotezi Olasılık Karar

DLogtufe Dlogrer’in nedeni değildir 0,0052 H:0 red

DLogrer Dlogtufe’nin nedeni değildir 0,018 H:0 red

Logfaiz DLogrer’in nedeni değildir 0,0134 H:0red

DLogrer Logfaiz’in nedeni değildir 0,6047 H:0kabul

Logfaiz Dlogtufe ‘nin nedeni değildir 0,0248 H:0 red

DLogtufe Logfaiz’in nedeni değildir. 0,5759 H:0kabul







14







İNCELENMESİ







HOUSES


Nedensellik testi sonuçlarına göre TÜFE ve reel kur arasında iki yönlü nedensellik ilişkisi bulunmaktadır. Yani enflasyon ve reel kurlar arasındaki karşılıklı bir etkileşim bulunmak-tadır. Faiz oranlarından reel döviz kurlarına doğru tek yönlü bir nedensellik bulunmakta-dır. Faiz oranlarında ortaya çıkacak bir değiş-me reel kurları doğrudan etkilemektedir. Ay-rıca faiz oranlarındaki değişmelerde TÜFE’yi yani enflasyonu etkilemektedir. Faiz oranla-rıyla TÜFE arasındaki nedensellik ise tek yönlüdür. Yani f aiz oranlarındaki bir artış ya da azalış enflasyonu etkileyebilmektedir.

Granger nedensellik analizi sonuçlarına göre aralarında karşılıklı nedensellik ilişkisi bulu-nan değişkenlerin karışlıklı dinamik etkileşim-leri etki-tepki ve varyans ayrıştırma analizleri ile incelenmiştir. Etki-tepki analizi sistemdeki içsel bir değişkende meydana gelen bir şokun sistemdeki diğer içsel değişkenler üzerindeki etkisini göstermektedir. Etki-tepki analizi so-nuçları Granger nedensellik analizi sonuçlarını desteklemektedir. Grafiklerde dikey eksende ilgili değişkene verilen bir standart sapmalık artış şokuna diğer değişkenlerin verdiği tepki-nin yönü ve yüzde olarak büyüklüğü yatay ek-sende ise dönem sayısın şokun verilmesinden sonra geçen 10 çeyrek dönemi göstermektedir.

Tablo 5 ’de görüldüğü üzere reel döviz kuru-nun kendi şokuna tepkisi başlangıç dönemin-den üçüncü döneme kadar azalış yönündedir. Bu dönemden sonra reel kur değişkenin ken-

di şokuna tepkisi yavaş yavaş yok olmuştur. Reel döviz kuruna verilen bir birimlik şok enflasyon üzerinde 3. Döneme kadar negatif yönde bir etki gösterirken 3. Dönem sonunda pozitif bir etki göstermiş ve bu etki Zaman zaman azalıcı zaman zaman da artış yönün-de bir etki olmuştur. Kurlar faiz oranı şokla-rına büyük tepki vermekte ve 3 ayda sıfırın altında % 5 seviyesinde dip yapmakta ve 6 ay sonra faizin kurlar üzerindeki etkisi azal-makta ve onuncu ayın sonunda kaybolmak-tadır. TÜFE’ye verilen bir birimlik şok ise reel döviz kuru üzerinde ani ve sert bir etki yaratarak, 3. Döneme kadar düşmesine ne-den olmuştur. Bu dönemden sonra ise etki pozitif yönde gerçekleşmiş ve onuncu ayın sonunda etkisini yitirmiştir. Bu sert düşüşün en önemli nedeni 2001 krizi ve 2003 yılında Türk Lirası’nın dolar karşısında değerlenmiş olması olarak görülebilir. Özellikle kısa va-deli sermaye hareketlerinin faiz oranlarındaki değişmelerden etkilenmesi bulgularımızla ör-tüşmektedir. Kısa vadeli sermaye hareketleri faiz oranlarındaki değişmelerle birlikte giriş ve çıkış koşulları değişmekte ve kurlar üze-rinde etki yaratmaktadır. Faiz oranlarındaki değişmelerin bir taraftan da enflasyon aracı-lığıyla kurları etkilediği bilinmektedir. Şöyle ki faiz değişiklikleri, aktarım mekanizmasın-da döviz kuru üzerinde de etkin bir rol oyna-yarak toplam talebi etkiler. Bunun arkasında yatan temel neden, reel faiz oranlarının, söz konusu ülkede yapılan portföy yatırımlarının







15







İNCELENMESİ







HOUSES


ana belirleyicilerinden olmasıdır. Zira bir ül-kede yatırımların getirisinin ne ölçüde cazip olduğu, o ülkeye giriş-çıkış yapan yaban-cı sermayeye yön verir. Özetle elde edilen etki tepki fonksiyonu sonuçlarına istinaden

söz konusu parasal süreçte faiz oranı kanalı-nın döviz kuru kanalı ile etkileşimi nedeniy-le TCMB’nin döviz kuru kanalını etkilemek suretiyle fiyatlar genel düzeyi üzerinde etkin olabileceği söylenebilir.

Tablo 6. Etki-Tepki Analizi Sonuçları

-.005

.000

.005

.010

.015

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of FARKLOGTUFE to FARKLOGTUFE

-.005

.000

.005

.010

.015

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of FARKLOGTUFE to FARKLOGRER

-.005

.000

.005

.010

.015

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of FARKLOGTUFE to LOGFAIZ

-.005

.000

.005

.010

.015

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of FARKLOGRER to FARKLOGTUFE

-.005

.000

.005

.010

.015

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of FARKLOGRER to LOGFAIZ

Response to Cholesky One S.D. Innovations ± 2 S.E.

Reel kur TÜFE ve kısa vadeli faiz serilerinde-ki değişimlerin nedenlerini belirlemenin bir diğer yolu varyans ayrıştırma analizidir. Var-yans ayrıştırma analizi değişkenlerde meyda-na gelen şokların kaynaklarının ayrıştırılma-sını sağlamaktadır. Varyans ayrıştırma anali-zine göre. TÜFE’ de ortaya çıkan bir değişi-min kaynağı ilk dönemde yüzde yüz TÜFE iken nihai dönemde baktığımızda TÜFE’deki kaynağın %11’i reel kur tarafından açıklan-maktadır. - faiz oranının gecikmesi kendisini %95 oranında, döviz kuru %4 TÜFE ise %1 oranında açıklamaktadır. Daha sonraki aylar-

da döviz kuru yaklaşık %5 TÜFE %3 ve faiz oranlarının kendi gecikmesi %90 oranında açıklayıcı etkiye sahip olmaktadır. Reel dö-viz kurundaki artışlar ithal mallarının ulusal para cinsinden pahalanmasına ve mal ve hiz-met fiyatlarının bu artışı yansıtacak biçimde yükselmesine yol açacağı belirtilmektedir. Nitekim reel döviz kuru varyans ayrıştırma-sı bunu destekler niteliktedir. Geçiş etkisinin büyüklüğü ampirik bir sorundur. Ülkeden ül-keye, dönemden döneme etkinliğin boyutu değişebilmektedir.







16







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo. 6a TÜFE’nin Varyans Ayrıştırma Sonuçları

Dönem S.E. DLOGTUFE DLOGRER LOGFAIZ

1 0,01124 100 0 0

2 0,01189 99,18983 0,016999 0,793175

3 0,01225 95,41674 3,059281 1,52398

4 0,0125 92,62497 5,824045 1,550982

5 0,0125 91,64146 6,304456 2,054081

6 0,0125 90,98126 6,299494 2,719244

7 0,0125 88,9073 6,939634 4,153062

8 0,0125 84,77197 11,25867 3,969362

9 0,0125 84,73307 11,26561 4,001327

10 0,0125 83,69086 11,96578 4,343364

11 0,0125 83.55961 11.95286 4.487529

12 0,0125 83.47732 11.93675 4.585935

Tablo. 6 b Reel Döviz kurunun Varyans Ayrıştırma Sonuçları


1 0,011236 98,65942 1,34058 0

2 0,012057 96,54423 2,600547 0,855226

3 0,012369 93,86288 4,841564 1,295561

4 0,01264 91,10612 7,629739 1,264143

5 0,012704 90,45713 8,056452 1,486415

6 0,012776 90,12613 7,996917 1,876951

7 0,012972 87,82706 8,459684 3,713259

8 0,013291 83,86644 12,54782 3,585736

9 0,013297 83,82865 12,54599 3,625357

10 0,013385 82,7875 13,22383 3,98867

11 0,013398 82.670.06 13.222.65 4.107.296

12 0,013409 82.604.75 13.201.27 4.193.976







17







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo. 6 c Kısa Vadeli Faiz Oranlarının Varyans Ayrıştırma Sonuçları


1 1.35E+14 0,014256 4,047507 95,93824

2 1.37E+14 0,192234 5,238686 94,56908

3 1.39E+14 2,431838 5,192953 92,37521

4 1.39E+14 2,854459 5,316939 91,8286

5 1.40E+14 3,115594 5,522491 91,36192

6 1.40E+14 3,231862 5,556847 91,21129

7 1.41E+14 3,232508 5,652517 91,11498

8 1.41E+14 3,319487 5,638208 91,04231

9 1.41E+14 3,313309 5,846489 90,8402

10 1.41E+14 3,298906 6,265402 90,43569

11 1.41E+14 3,298622 6,201488 90.399.89

12 1.41E+14 3,296754 6,354298 90.348.95

SONUÇ ve ÖNERİLER

Döviz kurunun enflasyona olan etkisinin in-celendiği bu araştırmada 2003-2015 yılları arası üçer aylık verilerden yararlanılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında bağımlı ve bağım-sız değişkene ilişkin ADF testleri ile serilerin durağanlıkları incelenmiş ve birinci derece-den durağan oldukları belirlenmiştir.

Yapılan Granger nedensellik testi sonuçlarına göre reel döviz kuru ve TÜFE değişkeninin gecikmeli değerlerinin katsayıları istatistiksel olarak anlamlı olduğu için TÜFE’deki değiş-menin bir kısmını reel döviz kuru ve faiz de-ğişkenlerinin geçmiş değerleriyle açıklamak mümkün olmaktadır.

TÜFE, reel döviz Kuru ve Faiz serileri ara-sındaki nedensel ilişki bulunduğu için VAR ( Vektör Otoregresyon) modelleri uygulanmış-tır. VAR modellerinin tahmininde en uygun gecikme uzunluğunun tespitinde SCI Bilgi Kriteri kullanılmıştır. Modellerin tespitinde sekiz gecikme uzunluğundan aşağı doğru ge-cikme uzunlukları denenmiş ve en küçük SCI Kriterini veren gecikme uzunluğu altı olarak seçilmiştir. TÜFE’ye verilen bir birimlik şok ise reel döviz kuru üzerinde ani ve sert bir etki yaratarak, 3. Döneme kadar düşmesine neden olmuştur. Bu dönemden sonra ise etki pozitif yönde gerçekleşmiş ve onuncu ayın sonunda etkisini yitirmiştir.







18







İNCELENMESİ







HOUSES


Bu durum Granger nedensellik testiyle uyum sağlamaktadır. Faiz oranları varyans ayrışım tablosundan görüldüğü üzere 1. dönemde faiz oranının gecikmesi kendisini %95 oranında, döviz kuru %4 TÜFE ise %1 oranında açık-lamaktadır. Daha sonraki aylarda döviz kuru yaklaşık %5 TÜFE %3 ve faiz oranlarının kendi gecikmesi %90 oranında açıklayıcı et-kiye sahip olmaktadır. Reel döviz kurundaki artışlar ithal mallarının ulusal para cinsinden pahalanmasına ve mal ve hizmet fiyatlarının bu artışı yansıtacak biçimde yükselmesine yol açacağı belirtilmektedir. Nitekim reel dö-viz kuru varyans ayrıştırması bunu destekler niteliktedir.

Türkiye’de son dönemde enflasyon hem yük-sek hem de süreklidir. Bu nedenle enflasyo-nist beklentiler çok güçlüdür. TÜFE, kısa vadeli faiz oranları ve döviz kuru politikası enflasyon hedefi ile uyumlu olacaktır. Özet-le bu çalışmadan elde edilen bulgular, enf-lasyondaki değişmeler açısından döviz kuru değişkeninin önemli bir gösterge niteliği ta-şıdığı, Türkiye ekonomisinde parasal akta-rımın döviz kuru kanalının işlediğini ortaya koymaktadır

Parasal aktarım mekanizmasına ilişkin te-mel hususlar bu çerçevede olmakla birlikte, sistemin işleyişinin ülkeden ülkeye farklılık-lar arz ettiğini ve özellikle geliş mekte olan ekonomilerdeki belli başlı gürültülerden etki-lendiğini de vurgulamakta yarar var. Kur ge-

çişkenliği, dolarizasyon ve rezervler gibi söz konusu sürtüşmelerin yanı sıra, kontrol dışı şokların da mekanizmanın etkinliği üzerinde yansımalar gösterdiğini unutmamak gerekir. Dolayısıyla, politika değişikliklerinin nihai sonucunun, tüm bu parametrelerin de rol oy-nadığı entegre bir mekanizmaya bağlı olduğu ortadadır.

KAYNAKÇA

ASTERIOU, D., Et al., (2007). Applied Econometrics A Modern Approach (Re-vised Edition), New York: Palgrave Mac-millian

BOUGHRA, A., (2003). “What Do We Know About Monetary Policy and Transmis-sion Mechanism in Morrocco and Tuni-sia?”, The 10th Annual Conference of the Economic Research Forum (ERF), 1-30

BRANSON, W. H., (2001). “Intermediate Exchange,Rate Regimes For Regimes For Group Of Developing Countries” Don’t Fix Don’t Float, Ed., By., Jorge Braga De Macedo, Daniel Cohen And Helmut Rei-sen, Oecd Publishing, pp.57,58

BAŞÇI, E., et al., (2008). “The monetary transmission mechanism in Turkey: new developments”, BIS Papers, no 35, Bank for International Settlements

BUBULA, A., et al., (2002). “The Evolution Of Exchange Rate Regimes Since 1990:







19







İNCELENMESİ







HOUSES


Evidence From De Facto Policies”, Imf Working Paper, Wp/02/155, September, p.7

BÜYÜKAKIN, F., ve diğ., (2008). Türkiye’de Para Politikası Aktarım Mekanizması: Döviz Kuru Kanalı Üzerine Bir Değer-lendirme, 2. Ulusal İktisat Kongresi, İz-mir

BÜYÜKAKIN, F., ve diğ., (2009). “Parasal Aktarım Mekanizması: Türkiye’de Dö-viz Kuru Kanalının VAR Analizi” Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bi-limler Fakültesi Dergisi, Cilt:24, Sayı:1, Yıl:2009, ss.171-198

CALVO, G.A., et al., (2000). “Fear Of Flo-ating” , (Çevrimiçi) Http://Drum.Lib.Umd.Edu/Bitstream/1903/4294/1/Ci-ecrp11.Pdf ( 01.05.2012), p.5

CAMBAZOĞLU, B., ve diğ., (2012). “Pa-rasal Aktarım Mekanizması Döviz Kuru Kanalı: Türkiye Örneği” Yönetim Ve Ekonomi Yıl:2012 Cilt:19 Sayı:2

CENGİZ, V., (2009). Parasal Aktarım Me-kanizması İşleyişi Ve Ampirik Bulgular, Erciyes Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bi-limler Fakültesi Dergisi, Sayı: 33, Tem-muz, Aralık 226, ss.225,247

ÇAKMAKLI, S., (2005). Parasal Aktarım Mekanizmaları: Türkiye Uygulaması,

Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana

ÇATALBAŞ, G.K., (2007). Türkiye’de Para Arzı İle Enflasyon Arasındaki İlişkinin Parametrik Olmayan Regresyon Analizi İle İncelenmesi, Gazi Üniversitesi İktisa-di Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9 / 3 (2007). 197 - 212

CAMBAZOĞLU, B., ve diğ., (2012). “Pa-rasal Aktarım Mekanizması Döviz Kuru Kanalı; Türkiye Örneği”, Celal Bayar Üniversitesi İ:İ:B:F Dergisi, 19 (2),2012. s.53-68

ÇİÇEK, M., (2005). “Türkiye’de Parasal Ak-tarım Mekanizması: Var (Vektör Otoreg-rasyonu) Yaklaşımıyla Bir Analiz” İktisat İşletme ve Finans, Cilt: 20, Sayı: 233, Yıl: 2005

EDWARDS, S., (2001). “Exchange Rate Re-gimes, Capital Flows And Crisis Preven-tion”, Nber Working Paper, Series 8529, p.15

EKİNCİ, A., (2012). Türkiye’de Para Arzı-nın Makroekonomik Değişkenler Üzeri-ne Etkisinin Ekonometrik Analizi: 1990 - 2002 Dönemi Uygulaması

ERDOĞAN, S., ve diğ., (2010). “Is There An Interest Rate Channel For Monetary Po-licy In Turkey”, METU Studies in Deve-lopment, pp.247-266, 2010







20







İNCELENMESİ







HOUSES


FISHER, S., (2001). “Exchange Rate Regi-mes: Is The Bipolar View Correct?”, Jo-urnal Of Economic Perspectives, Volume 15, Number 2, 200 p.3

FRANKEL, J., (1999). “No Single Currency Regime Is Right For All Countries Or At All Times” Nber Working Paper, Series 7338,1999. P.18

GOLDFAJN, I., et al., (2000). “Is Adopting Full Dollarization The Solution? Looking At The Evidence” Department Of Econo-mics Pontifícia Universidade Católica Do Rio De Janeiro, February 14, 2000.P.2

GUJARATI, D. N., (2001). Temel Ekono-metri, Çev. Ümit Şenesen ve Gülay Gün-lük Şenesen, Literatür Yayıncılık, İstan-bul

GÜL, E. E., (2006). Türkiye’de Enflasyon Ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 1984 – 2003, Sosyal Bilimler Dergisi 2006/1

HAAN, J. D., et al., (2001). “How To Reduce Inflation: An Independent Central Bank Or A Currency Board? The Experience Of The Baltic Countries” Emerging Mar-kets Review, 2001. pp. 220,222

HELENE, P., (2001). “How The Countries Choose Their Exchange Rate Regime”, Imf Working Paper, Wp/01/46,2001. p.5

HOOPER, P., et al., (1989). “Exchange Rate Pass,Through İn The 1980s: The Case Of U.S. Imports Of Manufactures Brookings Papers On Economic Activity, Vol. No. 1,1989.P. 300

IŞIĞIÇOK, E., (1994). Zaman serilerinde nedensellik çözümlemesi. Bursa, Uludağ Üniversitesi Basımevi

KADILAR, C., (2000) Uygulamalı çok de-ğişkenli zaman serileri analizi. Ankara, Bizim Büro Basımevi

KAMIN, S., et al., (1998). “The Transmis-sion Mechanism of Monetary Policy in Emerging Market Economies”. BIS Teb-lii, No 3,s. 5-65

KENNY, G., (1996). (1996). “Exchange Rate Pass,Through And Irish Import Prices” Economic Analysis, Research And Publi-cations Department, Central Bank Of Ire-land, Technical Paper 6/Rt/96, P.O. Box 559, Dublin 2, p.3

MEHROTRA, A.N., (2007). “Exchange and interest rate channels during adeflati-onary era Evidence from Japan Hong Kong and China”, Journal of Comparati-ve Economics, 35, ss. 188-210

MISHKIN, F.S., (1995). The Economics Of Money, Banking And Financial Markets, Fourth Edition, New York, Harper Col-lins College Publishers, p.132







21







İNCELENMESİ







HOUSES


MISHKIN, F. S., (2001). “The Transmission Mechanism and The Role of Asset Prices in Monetary Policy”, NBER Working Pa-per 8617, 1-21

NAGAYASU, J., (2007). “Empirical Analysis of the Exchange Rate Channel in Japan”, Journal of International Money and Fi-nance, 26, ss. 887- 904

NORRBIN, S., (2000). “What Have We Lear-ned From Empirical Tests of TheMonetary Transmission Mechanism”Erişim:http://www.r iksbank .com/upload/4840/wp_121.pdf

OBSTFELD, M., et al., (1995). “The Mira-ge Of Fixed Exchange Rates”, Journal Of Economic Perspectives,Volume 9, Num-ber 4,Fall, p.74

ÖZTÜRKLER, H., ve diğ., (2007). “Türki-ye’de Bir Parasal Aktarım Kanalı Olarak Banka Kredileri”, Finans Politik & Eko-nomik Yorumlar, 44(514), 57-68

REINHART, C., et al., (2001). “Reflections On Dollarization”, University Of Mary-land, College Park, Department Of Eco-nomics, Munich Personal Repec Archi-ve, p.4

SIMS, C.A., (1980). “Macroeconomics and Reality”, Econometrica, 48 (1), pp. 1-48

SMETS, F., et al., (1999). “The Exchange Rate and the Monetary Transmission Mechanism in Germany”, De Economist 147, 4, ss. 489-521

STOCK, J.H., et al., (2001). “Vector Auto-regressions”, Journal of Economic Pers-pectives, 15 (4), pp. 101-115

TAKATISHI, I., et al., (2006). “Exchange Rate Changes And Inflatıon In Post,Crisis Asian Economies: Var Analysis Of The Exchange Rate Pass,Through”, Nbr Wor-king Paper Series 12395,2006. pp.3,4

TAŞ, S., ve diğ., ( 2012). “ Banka Kredi Kan-lı ve Türkiye Uygulaması” Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 21, Sayı 1, 2012, ss. 53-74

TEMURLENK, M. S., (1998). Vektör Oto-regresyon Modeli: Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde Uygulanan İstikrar Politikalarının Etkinliği Üzerine Bir Uy-gulama, Atatürk Üniversitesi İİBF Yayın No: 209, Erzurum Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” Parasal Aktarım Meka-nizması “Kasım 2013”

WILLIAMSON, J., (2002). “The Evolution Of Thought On Intermediate Exchange Rate Regimes”, The Annals Of The Ame-rican academy Of Political And Socia lscience, Volume:579, p.82







22







İNCELENMESİ







HOUSES


ZENGİN, A., (2000). “ Reel Döviz Kuru Ha-reketleri ve Dış Ticaret Fiyatları (Türkiye Ekonomisi Üzerine Ampirik Bulgular)”,

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 27-41







23







İNCELENMESİ







HOUSES


EXTEND ABSTRACT

The monetary transmission mechanism describes how policy induced changes in the nominal money stock or the short-term nominal interest rate impact on real variables such as aggregate output and employment. Monetary transmission mechanisms (MTMs) are the channels thro-ugh which monetary policy actions are transmitted to changes in real output and the price level. In his article about the role of monetary policy, Friedman (1968) avers that monetary policy cannot peg either interest rates or the unemployment rate at their equilibrium rates, through cheap money policy, for more than very limited periods. Unemployment cannot be maintai-ned away from its natural rate without accepting a positive and finite rate of inflation. Thus, monetary policy can affect the real economy only in the short run. In the long run, inflation is a monetary phenomenon, and real output is driven by real factors. Although the vast majority of economists agree with Friedman’s view about the role of monetary policy, economists are divided regarding the question of how monetary policy actions can affect the real economy in the short run. Generally speaking, four MTM channels have been highlighted in the literatu-reThey are; the interest rate channel, the exchange rate channel, the asset price channel, and the credit channel. Money supply and monetary policy work through the economy in several different ways. The foregoing investigation into the macroeconomics of the credit view has confirmed that the “special role of credit” when capital markets are imperfect or less develo-ped like inTurkey contributes significantly to the connection between money and economic activity, and indeed deserves closer attention from macroeconomists. On the other hand, the credit channel of monetary transmission is not easily detectable, nor is it easily predictable and controllable for policy purposes, at very aggregate levels of analysis. Specific firm-bank struc-tures and relationships, as well as local institutional features, determine the credit-channel’s transmission of monetary impulses whether these impulses are amplified or dampened in a way that requires detailed microeconomic analysis. Further considerations to be drawn from our analysis can be summarized as follows. Firstly, the shift in theoretical focus implied by the credit view is important, yet whether the credit transmission mechanism has stronger effects than the money transmission mechanism remains largely an empirical matter. Secondly, there are both theoretical and empirical clues pointing to credit conditions as an important vehicle for real supply-side effects of monetary policy that has hitherto been disregarded. Pursuing this view opens some interesting lines of research . On theoretical grounds, the time structure of







24







İNCELENMESİ







HOUSES


transactions, contractual arrangements in the labour and credit markets, and the formation and effect of price expectations are all critical elements in modelling a credit economy that call for more careful anlysis. With regard to empirical analysis, it is also important to discriminate the source and nature of the shocks driving the adjustment of real and nominal variables in the eco-nomy: credit, real or inflationary shocks trigger different patterns of adjustment, though they all involve the credit transmission mechanism. Discriminating among them is necessary in order to correctly identify the existence and extent of the exchange rate in the monetary transmission mechanism. Monetary Transmission Mechanism , changes in production and employment in the exchange rates of the monetary policy is concerned with how it affects For the conduct of monetary policy under floating exchange rates it is important to understandthe role of the exc-hange rate in the monetary transmission mechanism (MTM). The timing and the magnitude of the effects of a change in the exchange rate on output and inflation may be quite different from traditional interest rate channels, thereby affecting optimal policy. The transmission mechanism and its length, how-ever, may change from one time to another, and the effects can furthermore be non-linear or even dependon whether the central bank is tightening or easing the monetary stance and on the position of the business cycle. Considerable uncertainty thus surrounds the transmission mechanism and the ultimate effects of monetary policy. To a large extent, they will depend on how policy affects expectations of eco-nomic agents and the confidence with which they hold these expectations, further underlining theimportance for monetary policy to be transparent and credible Monetary transmission mechanism channels play a dominant role in the Turkey economy? The paper is organized as follows. Section 2 specifies a structural VAR model in a small open economy. Section 3 analyzes the estimation results of the study. Section 4 conclude. In recent years Turkey both high and inflation is continuous Therefore, inflatio-nary expectations are very powerful. Money supply, short-term interest rates and exchange rate policy will be consistent with the inflation target. In this study, the effectiveness of monetary transmission mechanism exchange rate channel on Money supply and price level is analyzed by using VAR model for Turkey which has adopted flexible exchange rate regime. As a result of the test, for the quarterly the period 2003 – 2015 , it is found That exchange rate channel is effective in Turkey

2525

BİR İŞLETMEDE HEDEF PROGRAMLAMA İLE ÜRETİM PLANLAMASI UYGULAMASI 1

APPLICATION OF AGGREGATE PRODUCTION PLANNING IN A FIRM

Melih YÜCESAN1, Hilmi ZENGİN2

1Tunceli Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü, Tunceli/ Türkiye2 Karadeniz Teknik Üniversitesi Ekonometri Bölümü, Trabzon/ Türkiye

Öz: Üretim planlaması gelecekteki imalat veya hizmet faaliyetlerinin düzeylerini ve limitlerinin belirleyen fonk-siyon olarak tanımlanır. Bu çalışmada, Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde mobilya üretimi yapan bir firmanın üretim planlama ve kontrol faaliyetlerinin işletme verimliliği üzerindeki öneminin ortaya konulması ve bu faaliyetlerde bilimsel metotların kullanılma zorunluluğunun ortaya çı-karılması amaçlanmıştır. İşletmedeki mevcut problemler; işletmenin kapasite planlaması yapamaması ve üretimdeki dar boğaz yaratan iş istasyonlarını tespit edememesi politikası uygulayamamasıdır. Bu çalışma, bir üretim planlamamın en önemli (gerekli) unsuru olan zaman etüdü çalışmasıyla başlanmıştır. Geçmiş dönemin üretim miktarları doğrusal programlama kullanılarak belirlenmiştir. İş istasyonlarının geçmiş dönemde ne kadar çalışması gerektiği hesaplanmıştır. Bu verilerle geçen yılın gerçek verileriyle karşılaştırıl-mıştır. Gelecek dönem için iş istasyonlarının daha etkin kullanılacağı, daha yüksek karın elde edilebileceği hedef programlama modeli önerilmiştir. Üretim hedefinin pozitif ve negatif sapma miktarlarını ve kar hedefinden negatif sapma miktarının minimize edileceği model oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Programlama, Mobilya, Üretim Planlaması, Lingo

Abstract: Production planning is defined as a function which assigns levels and margins of manufacturing and services. In this study, In this study, the importance of production planning and control activities on firm productivity and obligation of using scientific methods in these activities are aimed to reveal for a manufacturer that produced furniture in East Blacksea region of Turkey. Incapable of capacity planning and undetermined of work stations bottleneck are current problems of the firms. This study is started with the time study practice which is one of the most neces-sary components of production planning. The amount of production of previous period is determined using linear programming model. The required working time for previous period is calculated and it was compared with last year’s data. Goal programming model has been suggested that work stations will be used more effectively for the next period for acquired higher profit. This model created which minimized positive and negative deviation production goal and minimized negative deviation profit goal.

Key Words: Goal Programming, Furniture, Production Planning, Lingo

(1) Sorumlu Yazar: Melih YÜCESAN, Tunceli Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü, Tunceli / Türkiye [email protected] Geliş Tarihi / Received: 14.03.2016 Kabul Tarihi/ Accepted: 19.09.2016 Makalenin Türü: Type of article (Araştırma – Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Var – There is report of Ethics Committee” (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) “YOK” “The Research Council Permit Yes / No” “NO”

Doi: 10.17373/UHEYAD.2016922040






JEL KODU: C44 – C61 – L66 ID:63 K:71(Ekonomi –Economics)



26







İNCELENMESİ







HOUSES


1. GİRİŞ

Üretim sistemlerinin faaliyet yoğunluğu ve karmaşıklığı, işletme içi faaliyetlerin koor-dinasyonu, işletmeler arasındaki bağımlılık ve ilişkilerin gelişmesi, işletmenin ekonomik düzeyde çalışmasını sağlamak amacıyla mo-dern işletmelerde üretim planlamasına ihtiyaç duyulur. Üretim planlaması, üretim konusunu her yönüyle kapsayan ve işletme planlaması-nın bir bölümünü oluşturan temel bir üretim fonksiyonudur. Üretilecek olan mamule yö-nelecek olan talebin belirlenmesinden, buna uygun üretimin yapılabilmesi için gerekli faktörlerin uygun miktar ve özelliklerde sağ-lanmasından başlayarak üretimin miktarı, za-manlaması ve kalitesi ile ilgili tüm çalışmalar üretim planlaması kapsamı içinde yer alır. Etkin bir üretim planlaması; mevcut talebi zamanında ve en düşük maliyetle karşılaya-bilmelidir. Pazarlama, satış, muhasebe, finans bölümlerinin başarısı üretim planlamasına bağlı olduğundan dolayı, işletmeler açısından üretim planlama büyük önem taşımaktadır (Render ve Heizer, 2006: 4).

Bu çalışmada doğrusal hedef programlama kullanılarak bir mobilya üreticisine üretim planlama modeli önerisi yapılmıştır. Planla-ma dönemi orta vadeli olarak seçilmiştir. Orta vadeli bir plan, üç aydan bir yıla kadar ki bir dönem için hazırlanmaktadır (Sipper ve Bul-fin, 1998: 215).

Üretim planlamasında karşılaşılan başlıca problemlerden biri de talebin zamana göre değişmesidir, Üretim hızını sabit tutup, talep-te ki değişimleri stok miktarı ile dengelemek bütünleşik üretim planlaması yöntemlerinden biridir (Jaaskelainen, 1969: 25). Yapılan ça-lışmada dönem boyunca üretim hızı sabit ola-rak belirlenmiştir. İş istasyonlarındaki işçi sa-yılarının tekrar düzenlenerek atıl kapasitenin önüne geçilmesi, gelecek dönemler için hedef programlama modeli kullanılarak istenilen kar ve üretime ulaşılması ve bu hedefler için hangi üründen ne kadar üretilmesi gerektiği-nin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Çalışmanın birinci bölümünde üretim plan-lamasının önemine değinilmiş, işletmelerin neden üretim planlaması uygulaması yapması gerekliliği vurgulanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde Türkiye’de mobilya sektöründen bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde karar verme sürecinde kullanılan matematiksel model-lerden biri olan hedef programlama yöntemi anlatılmıştır. Dördüncü bölümde üretim plan-lamasının tanımı yapılıp üretim planlamanın amaçlarından bahsedilmiştir. Çalışmanın be-şinci bölümünde literatür araştırmasına yer verilmiştir. Çalışmanın altıncı bölümünde, üretim planlama modelinin nasıl oluşturuldu-ğu ve modelde kullanılan değişkenlerin açık-laması yapılmıştır. Son bölümde oluşturulan üretim planlama modelinden elde edilen veri-ler yorumlanmıştır.







27







İNCELENMESİ







HOUSES


2. LİTERATÜR İNCELEMESİ

Bu bölümde hedef programlama ile ilgili li-teratür incelemesi sunulmuştur. Chen ve Tsai (2001), bulanık hedef programlama üzerinde çalışmışlardır. Bu çalışmada bulanık amaçlı çalışmalardan farklı olarak, bulanık amaçla-rın toplam başarı derecesini maksimum ya-pan toplam bir model önerilmiştir. Toplam bir model önermelerinin nedeni, her bir bulanık amacın başarı düzeyinin, kendinden önceki hedefe ulaşılması zor olduğunda azalmasıdır. Elde edilen çözüm sonuçlarında, hem mutlak öncelik yapısına hem de toplam maksimum başarı derecesine ulaşıldığı görülmüştür.

Wang ve Fang (2001), Masud ve Hwang ‘in oluşturdukları modeli çözmek için ta-lep, makine zamanları, maliyetleri bulanık-laştırarak bir doğrusal programlama modeli oluşturmuşlardır. Önerilen doğrusal bulanık programlama modeli doğrusal programlama olarak yeniden formüle edilmiştir. Masud ve Hwang ‘in datalarını kullanarak oluşturduk-ları modelin uygulanabilir ve uygun çözüm-ler verdiğini göstermişlerdir.

Leung vd. (2003), Uluslararası bir teksil fir-ması için her fabrikasında ayrı ayrı belirlenen iş gücü seviyesi, depolama alanları, kaynak miktarları gözetilerek 3 aylık zaman aralığın-da hedef programlama uygulaması gerçek-leştirmişlerdir. Üretim planlama modelinde kar hedefi, işe alma işten çıkarma maliyeti

hedeflerine ulaşmayı amaçlamışlardır. Bu he-deflere ulaşırken farklı ülkelerin mevzuatları dolayısıyla mevzuat gereği koyulan kota kı-sıtlamaları da dikkate alınmıştır. Uygulama-da hangi fabrikanın ne kadar üretim yapması gerektiği bulunmuştur ve istenilen hedeflere minimum sapmayla ulaşılmıştır.

Sultanov (2004), Vestel Beyaz Eşya ve Tica-ret A.Ş’de K 9000 Btu klimasının MRP uy-gulamasını yapmıştır. Araştırma bu ürünün bütün alt bileşenleri yurt içi ya da yurt dışı temin olarak sınıflandırmıştır. Yurt dışından temin edilen bileşenlerde tedarik süreleri-nin daha uzun olduğu gözlenmiştir. Ayrıca araştırmacı Vestel’ in stok miktarlarıyla satış maliyetleri arasında bir korelasyon ilişkisi ol-duğunu belirlemiştir. Şirkette MRP bilincinin tam oluşturulamadığı, MRP raporlarının ye-terince incelenmediği ve siparişlerin takvime uygun yapılmadığı gözlemlenmiştir.

Sueyoshi (2004), diskriminant analizi ile standart tam sayılı programlama modeli ve iki aşamalı tam sayılı programlama modelini kullanarak sınıflandırma başarılarını incele-miştir. Japon bankalarından elde ettiği veriler üzerinde de uygulamasını yapmıştır.

Wu ve Lai (2004); kargo firmasının, havayolu firmalarından konteynırları nasıl seçmesi ge-rektiğini ve kargoları bu konteynırlara nasıl yerleştirmesi gerektiğini belirleyebilmek için







28







İNCELENMESİ







HOUSES


karma tamsayılı doğrusal programlama mo-delini kullanmışlardır.

Bdaoui ve Teghem (2006), Bu çalışma Belçika’da bulunan bir döküm tesissisinde karma tamsayılı hedef programlama uygula-ması yapılmıştır. Çalışmaya öncelikle geçmiş dönemlerin analiziyle başlandı. Üretim aşa-maları benzer olanlar için iş grupları yapıldı. Bu iş gruplarında ölü zamanlar sıfırlandı. Uy-gulananın sonucunda üretim zamanı önemli ölçüde azaltıldı.

Demet (2006), Uygulama şaselerin üretildi-ği bölüm olan taban iskelet bölümünde ya-pılmıştır. Bu malzeme miktarlarından yola çıkılarak birim maliyetler belirlenmiştir. Bu maliyetlere de genel üretim maliyetleri ek-lenmiştir. Hedef Programlama sonucunda birinci hedef olan 2800 adet şase üretimi he-define ulaşılmıştır. İkinci hedef olan normal mesai kapasitesinin aşılmamasına ulaşılmış-tır. Üçüncü öncelikli hedef için taban iskeleti bölümündeki üretim maliyetinin belirlenen değeri aşmaması hedefine ulaşılamamıştır.

Özkan (2006), mobilya sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin üretimlerini daha etkin planlamalarını sağlayacak bir üretim planla-ma modeli geliştirilmiştir. İşletmenin en çok satılan ürünlerinden olan M55 İtalyan cevizi yüzeyli yatak odası modeli için bir doğrusal programlama modeli kurulmuş. Bu uygulama sonuçlarına göre, toplam üretim, stok ve iş-

gücü maliyetleri işletmenin kullandığı sezgi-sel yöntemlerle ortaya çıkan maliyetlere göre yüzde 20 oranında azalmıştır. Özellikle stok maliyetlerinde büyük bir iyileşme sağlanarak maliyetler yüzde 87 azalmıştır.

Şeflek (2010), iş etüdü, talep tahmini, ana üretim planının oluşturulması, stok kontrolü ve imalatta parti büyüklüğü belirleme ko-nuları ele alınmıştır. Planlama çalışmalarına başlamadan önce yapılan gözlemlerle işlet-mede verimsizliğe neden olan tüm unsurlar saptanmış ve devam eden aşamalarda ya-pılan metot etütleriyle bu unsurların büyük bir çoğunluğu imkanlar dahilinde ortadan kaldırılmıştır. Stok kontrolü amacıyla Netsis programından yararlanılmış, oluşturulan ve-ritabanı ve üretim reçeteleri yoluyla gerekli tüm entegrasyon işlemleri gerçekleştirilmiş ve MRP uygulamaları ile aylık periyotlar ba-zında gereken net sipariş ve üretim değerleri bulunmuştur. Operasyon temel zamanlarında % 34-75 arasında değişen zaman tasarrufla-rı sağlanmıştır. İşletme içi düzenlemeler ile mevcut çalışma alanı yaklaşık %10 oranında arttırılmıştır. Wagner Whitin algoritması kul-lanılarak yapılan parti büyüklüğü belirleme çalışması ile gerekli optimizasyon yapılarak üretim maliyetlerinde ciddi tasarruflar sağla-nabileceği görülmüştür.

Güleç Gürel (2011), Denizli‟de faaliyet gös-teren bir firmanın üretimini yaptığı rafya ip ve halat ip çeşitlerinin, 2010 yılı verilerini







29







İNCELENMESİ







HOUSES


kullanarak 2011 yılı hedeflerine ne derece ulaşabileceği araştırılmıştır. Üretim planla-mada hedef programlama kullanılmıştır. Arz ve Talep hedef programlama kısıtıyla progra-ma koyulmuştur. Üretici kar hedefi ve üretim miktarı hedefi belirlemiştir. Yapılan üretim planlama sayesinde firma, istenilen kar he-definde ulaşmıştır. Üretim miktarı hedefi ger-çekleşirken fazla mesaiye başvurulmuştur.

Tuskan (2011), Uygulama için 1994’ten bu yana İstanbul’da faaliyet gösteren cam kupa üretimi yapan X işletmesi seçilmiştir. Model olarak bozulabilir ürünler için hedef prog-ramlama ile üretim planlama modeli oluştu-rulmuştur. Model oluşturulurken Leung ve Ng’nin 2007’de yayınlanan çalışmalarından esinlenilmiştir. İsletme ve isçi kiralama – çı-karma maliyetleri hedeflerine ulaşılmış, hatta stok maliyeti hedefi iyileştirilmiştir. 5000 TL olarak hedeflenen stok maliyeti 3714 TL’ye indirilmiş yani yaklaşık % 25’lik bir iyileşme sağlanmıştır.

Liu ve Ma (2011), arı kolonilerinin besin ara-ma süreci tam sayılı programlama modeliyle incelediler. Araştırma sonuçlarına göre arıla-rın besin arama süreci tam sayılı programla-ma metoduyla diğer algoritmalara göre daha iyi bir şekilde ifade edilebileceğini belirtiler.

Silva vd. (2013), çalışmasında brezilyada bulunan şeker ve ethanol fabrikasına hedef programlama kullanılarak bütünleşik üretim

planlama önerisi sunulmuştur. Kurulan bu modelde şeker ve etanol üretim aşamaları te-mel alınmıştır. Yapılan bu çalışmayla şeker kamışı hasat zamanı, stok seviyesi, toptan-cılara mal gönderim miktarları için optimal değerler bulunmuştur.

Madadi ve Wong (2013), çalışmasında Iranın başlıca otomobil yedek parçası üreticilerinin birinde gerçekleşmiştir. İşletme bütün yıl ça-lışmakta ve geniş ürün yelpazesine sahiptir. İşletmeninin 2 hedefi vardır. Bunlardan biri toplam maliyet minimizasyonu diğeri ise ürün kalitesi maksimizasyonudur. Toplam maliyetin minimize edilmesi için normal ve fazla mesai ücretlerinin minimizasyonu, si-pariş maliyetlerinin minimizasyonu ve elde bulundurma maliyetinin minimizasyonunu içermektedir. Diğer bir hedef olan ürün ka-litesinin maksimize edilmesi ise, hatalı mal gönderen satıcılardan alınan yarı mamullerin minimizasyonu ve kalifiye olmayan işçi kul-lanımının minimizasyonunu içerir. Uygulama sonucu olarak kalitenin maliyeti artırdığı so-nucuna ulaşılmıştır. Kalite ve maliyeti denge-de tutan bir üretim planı önerisi yapılmıştır.

Scala vd. (2014), çalışmasında çoklu taşıyıcı enerji şebekelerinde optimal enerji akışı yö-netimini optimal bir şekilde yapmayı amaç-lar. Çalışma lineer olmayan kısıtlar ile formü-le edilmiştir. Enerji talepleri ve fiyatları line-er olmayan hedef programlama ile formüle edilip, etkili ve güvenilir bir enerji dağıtım







30







İNCELENMESİ







HOUSES


modeli oluşturulmuş daha sonra kurulan bu modelin geçerliliği test edilmiştir.

3. KARAR VERME SÜRECİNDE KUL-LANILAN MODELLER

Karar vericiler uygulamadaki koşullara göre çeşitli olguların kritik öğesini ve değişkenle-rini belirledikten sonra, söz konusu problemin aynını gösterebilmek için onları birleştirir ve gerçeğin bir gösterimini ortaya koyarlar. An-cak model, gerçeğin tüm görünümünü değil, bazı davranış biçimlerini açıklayan sınırlan-dırılmış biçimini gösterir. Gerçek durum dan daha az karmaşık olmaları nedeniyle, bir dolu sorunun giderilmesinde uygun bir çalışma bi-çimi sunar (Kobu, 1998: 80).

Amaçlara ulaşabilmek için alternatif yolların bulunduğu ve kaynaklara tüm amaçlan en et-kin şekilde yerine getirecek kadar yeterli ol-madığı durumlarda ortaya “Atama problem-leri” çıkar. Bu tür problemlerin çözümünde yararlanılan tekniklerin büyük bir kısmı ma-tematiksel programlama adı altında anılmak-tadır. Matematiksel prog ramlama teknikleri içinde en bilineni “Doğrusal Programlama” tekniği olup, bu teknik, amaç fonksiyonu ve teknik sınırlamaların doğrusal birer fonksi-yon biçiminde ifade edilebildiği durumlarda kullanılır. Son olarak da, bir atama modeli-nin, amaç fonksiyonunda birden fazla hedefi içerecek şekilde yapılandırılması, modelin “Hedef Programlama” adı almasına yol açar (Top, 2001: 116).

3.1. HEDEF PROGRAMLAMA

Ignizio, amacı “karar vericilerin arzu ettiği genel bir ifadenin yansıması” şeklinde ta-nımlarken hedefi, “istenilen bir seviye ile be-lirlenmiş bir amaç” olarak tanımlamaktadır (Alp, 2008: 73).

Genellikle doğrusal programlama modelleri tek bir amaç fonksiyonunun optimizasyonuy-la karakterize edilir. Ancak sistemin çok sayı-da amaca sahip olduğu durumlar da söz ko-nusu olabilir. Bu durumlarda hedef program-lama yöntemi kullanılmalıdır. Örneğin, hırslı siyasetçiler hem iç borcu azaltmayı vadedip hem de aynı zamanda gelir vergisi oranlarının azaltılması önerisinde bulunabilirler. Bu gibi durumlarda çelişen amaçları optimum kılan tek bir çözüm bulmak mümkün değildir. Bu-nun yerine, amaçların önem derecesine uy-gun çözümler geliştirilir. (Taha, 2007: 343).

Genel hedef programlama modeli aşağıdaki gibi formüle edilmiştir; (Öztürk, 2005: 300)

Amaç fonksiyonu:

MinZ=

)(1

−−+

=

+ +∑∑ iiki

k

k

I

iikk dadaP (1)

Kısıtlayıcılar

iiij

n

jij bddxt =+− −+

=∑

1

(2)







31







İNCELENMESİ







HOUSES


i=(1,2,…….. , I )

j=(1,2,…….. , n )

Pozitif kısıtlayıcılar

0x j ≥ , 0di ≥+ , 0di ≥−

kP : k’ıncı hedefin önceliği

+ika , −

ika : k önceliğine sahip i. hedefe ilişkin negatif ve pozitif sapma değişkenleri

−+ii d,d : i. hedef ilişkin negatif ve pozitif sap-

ma değişkenleri

ijt : i. hedef ve xj ile ilişkili teknoloji katsayısı

ib :i. hedef düzeyini gösterir.

Amaç fonksiyonunun yapısına göre hedef programlama;

Eşit Öncelikli (Ağırlıklı) Çok Hedefli Mo-deller: Probleme ilişkin hedefler eşit önemli ise, istenmeyen sapma değişkenlerin topla-mı biçiminde ifade edilen amaç fonksiyonu, minimum kılınmaya çalışılır. Bu biçimdeki amaç fonksiyonunun anlamlı olabilmesi, sap-ma değişkenlerinin aynı birimde olmasına bağlıdır. Yoksa erişim fonksiyonunun değe-rinin bir anlamı olmaz. Böylesi durumlar-da, erişim fonksiyonunun yorumlanabilmesi için her bir sapma değişkeninin ayrı ayrı ele alınarak yorumlanması gerekir. Bu olumsuz durumdan sakınmak için yapılması gere-ken işlem, sapma değişkenlerinin ölçü birim farklılığını giderecek her bir değişkene farklı

ağırlık verilmesidir (Öztürk, 2007: 308). Mo-delin matematiksel ifadesi şu şekildedir.

Min Z = +1d + −

2d + +3d + … −

nd (3)

4. ÜRETİM PLANLAMASI

Üretim planlama; müşteri talepleri, finans-man durumu, üretim kapasitesi, insan gücü vb. parametreleri sürekli olarak tartan, kont-rol altında tutan bir mekanizma kurarak bu çelişkili amaçlar arasında uzlaşma sağlar (Öztürk, 2007: 9). Kobu (2006: 433)’ ya göre üretim planlaması işletmelerde kaynakların en uygun biçimde kullanılması, kayıpların en aza indirilmesi ve dolayısıyla, minimum toplam maliyetle istenen kalite, miktar ve zamanda üretimin yapılması için uygulanır. Bu yüzden planlama, üretimde önemli bir yer tutmakta ve bu önem, üretim sistemlerinin gelişmesine paralel olarak hızla artmaktadır. Wu ve Ierapetritou, (2007: 1) ya göre üretim planlamanın amacı üretim imkanları ile mev-cut kaynakların birbirleriyle etkin bir şekilde karşılaştırılıp belirli dönemlere göre kaynak-ların ilgili üretimler için tahsis edilmesini sağlamaktır. Barutçugil, (1989: 28) göre üre-tim planlamanın amacı, gerek duyulan mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılacak tüm kaynakların istenen yer ve zamanda, istenen miktarda bulundurulmasını garanti etmek ve kaynak israfını minimum yapmaktır. Üretim planlaması, üretim konusunu her yönüyle







32







İNCELENMESİ







HOUSES


kapsayan ve işletme planlamasının bir bölü-münü oluşturan temel bir üretim fonksiyonu-dur. Üretilecek olan mamule yönelecek olan talebin belirlenmesinden, buna uygun üre-timin yapılabilmesi için gerekli faktörlerin uygun miktar ve özelliklerde sağlanmasından başlayarak üretimin miktarı, zamanlaması ve kalitesi ile ilgili tüm çalışmalar üretim planla-ması kapsamı içinde yer alır.

5. HEDEF PROGRAMLAMA UYGU-LAMA

Üretim planlama uygulamasında çalışma-da şu yol izlenecektir. Öncelikle işletmenin mevcut durumu analizi edilecek her bir ürü-nün maliyetleri ve satış fiyatları belirlenecek-tir daha sonra ürünleri üretimine göre sınıf-landırmak, bilgileri düzenli ve açık bir şekil-de göz önüne sermek için her bir ürün için iş akış diyagramları oluşturulacaktır. Ürünlerin üretiminde aşamaların standart zamanlarını bulmak amacıyla her bir ürün ve iş istasyonu için zaman etüdü çalışması yapılmıştır. Za-man etüdü çalışması üretim planlamanın te-melini oluşturmaktadır. Delphi yöntemi kul-lanılarak talep tahmini çalışması yapılmıştır. Üretim planlama dönemi üçer aylık olarak belirlenmiştir. Gelecek dönem için öncelikli hedef programlama kullanılarak üretim plan-laması çalışması yapılmıştır.

5.1. ZAMAN ETÜDÜ

Zaman etüdü çalışmasında izlenen yöntem şu şekilde özetlenebilir. Ölçümü yapılacak iş ve gözlemlenecek işçi seçildikten sonra işlem, öl çümü en kolay yapılabilecek şekil-de akış dilimlerine ayrılmıştır. Her akış dili-mi için bir başlangıç ve bitiş olayı belirlenir. Bitiş olayı aynı zamanda bir sonraki dilimin başlangıç olayıdır. (ta) ile tempo değerlerinin (L) ortalamaları hesap edilir. Tek zamanların ortalaması ile tempoların ortalamalarının çar-pımı ile de her akış diliminin normal za manı bulunmuş olur.

ta,ort=Tek zamanlar ortalaması

tN=Normal zaman

tN=(Lort/100) ta,ort

İş Akışını oluşturan akış dilimlerinin Normal zamanlarının toplanması yoluyla temel za-man elde edilir.

Birinci adımda, Tüm akış dilimlerinin tek za-manlarının geçerli olduğu çevrimler ele alı-narak toplanır ve tz elde edilir.

İkinci adımda tz,ort bulunması için tz,ort=∑( tz/n) hesaplanır.

Üçüncü adımda, çevrim zamanlarına ait tek zamanlar için “ değer aralığı “ (Rz) bulunur. Rz=tzmax-tzmin , hesaplanır.

Rz,ort=∑Rz/k, Z=( Rz,ort/tz,ort)







33







İNCELENMESİ







HOUSES


Ana kütle ile örnek arasında uyumu % olarak ifade eden (Ɛ) güven aralığı belirlenir. Çev-rimsel akışa göre bulunan ɛ değeri %5’ den küçükse elde edilen sonuçlar %95 güvenilir-liğe sahip sonuçlardır. ɛ değeri %5’den fazla çıkmış ise yeni gözlem sayısı belirlenir.

5.2. MODELİN VARSAYIMLARI

Ana üretim planlama oluşturulurken aşağıdaki varsayımlar yapılmıştır.

1. Üretim planlama girdilerinin bir yıl boyun-ca değişmediği varsayılmıştır.

2. Her bir üretim planlama modeli 3 aydan oluşmaktadır. Bir yıl için üretim planlama ya-pılmıştır.

3. Donem başı stok bulunmadığı yani dönem başı stok düzeyinin sıfır olduğu kabul edilmiş-tir.

4. İncelenen dönem içinde mobilya üretim hattındaki makinelerde çalışan işgücünün 5. Planlama dönemi içinde değişmediği varsa-yılmıştır.

6. Tüm ürünler için başlangıç ürün miktarı sı-fırdır.

7. Makinelerin bakım ve arıza halinde durma göz ardı edilmiştir.

8. Nakliye aracının bozulma ve arıza vb. dur-ma süresi vermesi göz ardı edilmiştir.

9. Bir işlem tamamlanmadıkça o iş istasyo-nunda başka bir işlem başlatılamaz.

10. Bir iş istasyonunda başlatılan bir işlem, bi-tinceye dek aralıksız sürdürülür.

11. İş istasyonları arası tasıma süreleri, işlem süreleri içinde düşünülür ve bu süreler taşın-ma seklinden bağımsızdır.

12. Her ürünün üretim rotası belirlenmiştir. Dönemler boyunca bir değişiklik göstermeye-cektir.

13. İşletmede fazla mesai uygulaması yoktur.

14. Zaman etüdleri hesaplanırken tempo %100 olarak varsayılmıştır.

15. Üretim planlaması yapılırken bir günde çalışma süresi 7 saat olarak varsayılmış. 1 saat ve bakım ve beklenmeyen hatalar için ayrıl-mıştır.

5.2.1. MODELDE KULLANILAN PARA-METRELER

Yi= Oturma Grubu

pi= i. Oturma grubunun satış fiyatı

ci=i. Oturma grubunun maliyeti

ii=i. Oturma grubunun elde bulundurma ma-liyeti

µj,i= i ürününün j istasyonunda geçirdiği süre

iδ =i. iş istasyonun maksimum çalışacağı süre







34







İNCELENMESİ







HOUSES


b1= Oturma grupları için belirlenen kar hedefi

b2= Oturma grupları için belirlenen üretim miktarı hedefi

+1d = Oturma grupları için belirlenen kar hede-

finden pozitif sapma miktarı−1d = Oturma grupları için belirlenen kar hede-

finden negatif sapma miktarı +2d = Oturma grupları için belirlenen üretim

miktarı hedefinden pozitif sapma miktarı

−2d = Oturma grupları için belirlenen üretim

miktarı hedefinden negatif sapma miktarı

5.2.2. HEDEF KISITLARI ve AMAÇ FONKSİYONLARI

Boyahane iş istasyonunda işlem gören ürün-

ler için üretim miktarı ile iş istasyonu kapasite kısıtı ifade edilmiştir. Bu denklemde 15δ bu istasyonun maksimum çalışacağı süreyi, i15,µ ise i ürünün bu istasyonda geçirmesi gereken süreyi göstermektedir.

∑=

≤11

115i15, )µ(

iiY δ

(4)

Tekstil iş istasyonunda işlem gören ürünler için üretim miktarı ile iş istasyonu kapasite kısıtı ifade edilmiştir. Bu denklemde 16δ bu istasyonun maksimum çalışacağı süreyi, i16,µ ise i ürünün bu istasyonda geçirmesi gereken süreyi göstermektedir.

∑=

≤11

116i16, )µ(

iiY δ

(5)

Döşeme iş istasyonunda işlem gören ürünler için üretim miktarı ile iş istasyonu kapasite kısıtı ifade edilmiştir. Bu denklemde 17δ bu istasyonun maksimum çalışacağı süreyi, i17,µ ise i ürünün bu istasyonda geçirmesi gereken süreyi göstermektedir.

∑=

≤11

117i17, )µ(

iiY δ

(6)

Süngerhane iş istasyonunda işlem gören ürün-ler için üretim miktarı ile iş istasyonu kapasite kısıtı ifade edilmiştir. Bu denklemde 18δ bu istasyonun maksimum çalışacağı süreyi, i18,µ ise i ürünün bu istasyonda geçirmesi gereken süreyi göstermektedir.

∑=

≤11

118i18, )µ(

iiY δ

(7)

Zigana iş istasyonunda işlem gören ürünler için üretim miktarı ile iş istasyonu kapasite kısıtı ifade edilmiştir. Bu denklemde 19δ bu istasyonun maksimum çalışacağı süreyi, i19,µ ise i ürünün bu istasyonda geçirmesi gereken süreyi göstermektedir.

∑=

≤11

119i19, )µ(

iiY δ

(8)







35







İNCELENMESİ







HOUSES


Ay metal iş istasyonunda işlem gören ürünler için üretim miktarı ile iş istasyonu kapasite kısıtı ifade edilmiştir. Bu denklemde 20δ bu istasyonun maksimum çalışacağı süreyi, i20,µ ise i ürünün bu istasyonda geçirmesi gereken süreyi göstermektedir.

∑=

≤11

120i20, )µ(

iiY δ

(9)

Hedef 1 Kar hedefi

(10)

Hedef 2 Üretim miktarı

22212111098

7654321

)

(

bddyyyyy

yyyyyyy

=+−++++

+++++++

−+

∑

(11)

İşletmede yapılan değerlendirme sonucu 1240 adet oturma odası üretilmesi ve 1140000 TL kar elde edilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçlar doğrultusunda üretim miktarından negatif ve pozitif sapma miktarları ve hedeflenen kardan negatif sapma miktarının minimize edileceği bir hedef programlama modeli oluşturulmuş-tur. Minimizasyon denklemi

Min= −+− ++ 211 ddd (12)

Şeklinde yazılır. Bu hedeflerin için 2 yeni kı-sıt eklenmelidir. Bu kısıtlar denklem 13 ve 14 ifade edilmiştir.

1250111110

987654321

=++

++++++++++ ddyy

yyyyyyyyy

(13)

(14)

111111010

99887766554433

22111111101099

88776655443322

11111110109988

77665544332211

11)

∑()

∑()

∑(

bddyiyi

yiyiyiyiyiyiyi

yiyiycycyc

ycycycycycycyc

ycypypypyp

ypypypypypypyp

=++++

+++++++

++++

+++++++

++++

++++++

+

6. SONUÇLAR

Günümüzün rekabet koşullarında işletmelerin devamlılığı ürettiği mal ve hizmetleri mevcut olan üretim imkanlarını en etkin şekilde kul-lanmasıyla mümkündür. Orta dönemli üretim planlaması bu amaca hizmet etmektedir. Üre-tim planlamasında kullanılan birçok yöntem vardır. Yapılan bu çalışmada hedef program-lama yöntemi kullanılmıştır. Böylece klasik bir maksimizasyon yada minimizasyon prob-leminden farklı olarak gerçek hayata daha uy-gun olan karar vericilerin koyduğu hedeflere ulaşılması amaçlanmıştır.

111111010

99887766554433

22111111101099

88776655443322

11111110109988

77665544332211

11)

∑()

∑()

∑(

bddyiyi

yiyiyiyiyiyiyi

yiyiycycyc

ycycycycycycyc

ycypypypyp

ypypypypypypyp

=++++

+++++++

++++

+++++++

++++

++++++

+







36







İNCELENMESİ







HOUSES


Yapılan bu çalışmada on bir farklı oturma grubu üretim işletme için hedef programlama kullanılarak üretim planlaması yapılmıştır. Her bir oturma grubunun satış fiyatları, üre-

tim süreci ve kullanılan yarı mamuller birbi-rinde farklıdır. İşletme hedeflere ulaşabilmek için hangi üründen ne kadar üretilmesi gerek-tiği Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1. Üretilecek Ürün Miktarları

Ürün No Üretim Miktarı (Adet)

Y1 100

Y2 100

Y3 75

Y4 65

Y5 85

Y6 90

Y7 223

Y8 150

Y9 150

Y10 100

Y11 151

Üretim planlama çalışmasında işletmenin üretim kapasitesi belirlenmiştir. Böylece il-gili dönem içerisinde işletme mevcut üretim kapasitesini bilecek müşterilere yerine getiri-lemeyecek veya kapasitenin yetersiz kalacağı bir üretim hakkında söz vermeyecektir.

Çalışma başlangıcında m15 istasyonunda 4, m16’da 22, m17’de 27, m18’ de 12, m19’da 3 ve m20 de 3 kişi toplam 71 kişi çalışmaktay-dı. Önerilen modele göre m15 istasyonunda 3, m16’da 20, m17’de 22, m18’ de 9, m19’da

2 ve m20’ de 3 kişi toplamda 61 kişi çalıştı-rılırsa aynı işin yapılabileceği belirlenmiştir. Önerilen modelin kullanılması durumunda %14 daha az işçi kullanılarak üretim yapı-labilir. Tablo 2’ de işçi sayılarının değişimi için kurulan Lingo programının çıktıları gös-terilmiştir. Yeni dönem için kurulan üretim programlama modelinde atıl kapasiteler göz önüne alınarak iş istasyonlarındaki işçi sayı-ları düzenlenmiştir. İstenilen hedeflere ulaşa-bilmek için hangi oturma grubundan ne kadar







37







İNCELENMESİ







HOUSES


üretilmesi gerektiği hesaplanmıştır. Gelecek dönem için hedeflenen 1240 oturma grubu üretim

hedefine 27 eksikle ulaşılmış, 1213 adet otur-ma grubu üretilmiştir. Gelecek dönem hedef-lenen kar miktarı 1140000 TL ye ulaşılmış ve hedef 130528 TL aşılarak kar 1270528 TL olmuştur. Çalışma ile ortaya konulan mo-del esas alınarak gelecek dönemlerde, model üzerinde gerek veri sayısı ve çeşidi gerekse çalışma dönemi değiştirilerek farklı amaçlar doğrultusunda yeni sonuçlar elde edilebilir.

Yapılan Bu hedef programlama yeni bir ürün tasarımında kullanılabilir.

Kurulan üretim planı esnek yapıdadır. Yeni bir ürün tasarlandığı zaman ya da mevcut ürünlerin üretim aşamalarında iyileştirmeler yapıldığı zaman model kolayca değiştirilerek yeni duruma uyarlanabilir. Önerilen model, farklı alanlarda faaliyet gösteren işletmelere başarılı bir şekilde uygulanabilir. Gelecek ça-lışmalar için hatlar arasındaki üretim düzgün-leştirme hedefini dikkate alan yani bir hedef programlama modeli önerilebilir.

Tablo 2. LINGO Program Çıktıları

GEÇMİŞ DÖNEM ÖNERİLEN DÖNEM

İş İstasyonu İşçi sayısı Kullanımı (dk) Kullanım (%) İşci Sayısı

Kullanım (dk)

Kullanım (%)

TM15 4 671750 32.39535 3 895666.7 43.1938

TM16 22 1564371 75.44227 20 1720808 82.9865

TM17 27 1564907 75.46814 22 1920568 92.6199

TM18 12 2073600 100.0000 10 2073600 100.000

TM19 3 1077323 51.95425 3 1077323 51.9542

TM20 3 548320 26.44290 3 548320.0 26.4429







38







İNCELENMESİ







HOUSES


7. KAYNAKLAR

ALP, S., (2008). Doğrusal Hedef Programla-ma Yönteminin Otobüsle Kent İçi Toplu Taşıma Sisteminde Kullanılması, İstan-bul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(13),73-91

BARUTÇUGİL, İ., (1988). Üretim Sistemi ve Yönetim Teknikleri, 2.Baskı, Bursa, Uludağ Üniversitesi Yayınları

BELLABDAOUI, A., TEGHEM, J., (2006). “A Mixed-integer Linear Programming model for the Continuous Casting Plan-ning” Int. J. Production Economics 104, 260-270

BÜYÜKKEKLİK, M., (2007). Üretim

Planlama Problemlerinde Doğrusal Program-lama Modellerinin Kullanımı: Bir Üretim İşletmesinde Uygulama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

CHEN, L., TSAI, F., (2001). “Fuzzy Goal Programming with Different

Importance And Priorities”, European Jour-nal Of Operational Research, 133(3),548-556

DEMET, E., (2006). Hedef Programlama ile Üretim Planlaması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversi-tesi Fen Bilimleri Enstitüsü

GÜLEÇ GÜREL, S., (2011). Bütünleşik Üretim Planlaması ile Hedef Programla-ma Uygulaması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sos-yal Bilimler Enstitüsü

KOBU, B., (2006). Üretim Yönetimi, 13. Baskı, , Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. İstanbul

LEUNG C.H, WU, Y., & LAI, K. K., (2003). Multi-site Aggregate Production Plan-ning with Multiple Objectives: A Goal Programming Approach, Production Planning & Control, 14, (5). 425-436

LIU, Y., MA, L., (2011). Bee Colony Fora-ging Algorithm for Integer Programming, Business Management and Electronic In-formation International Conference, 5, 199-201

MADADI, N., WONG K. Y., (2013). A Deter-ministic Aggregate Production Planning Model Considering Quality of Products, Materials Science and Engineering, 46

ÖZKAN, M., (2006). Bir Mobilya Fabrika-sında Üretim Planlama Sisteminin Geliş-tirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

ÖZTÜRK, A., (2005). “Yöneylem Araştırma-sı”, Bursa Ekin Kitapevi, Bursa







39







İNCELENMESİ







HOUSES


ÖZTÜRK, A., (2007). Üretim Planlamasında Çok Hedefli Doğrusal Hedef Programla-ma ve Bir Tekstil İsletmesinde Uygula-ma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü

SCALA M. L., VACCARO A., & ZOBA, A., (2014). A Goal Programming Methodo-logy for Multiobjective Optimization of Distributed Energy Hubs Operation, Applied Thermal Engineering 71 ( 658-666)

SILVA, A. F., MARINS F. S. A., & MONTE-VECHI, J. A. B., (2013). Multi-choice Mixed Integer Goal Programming Op-timization for Real Problems in a Sugar and Ethanol Milling Company, 37(6146–6162)

SUEYOSHI, T., (2004). A Methodological Comparison Between Standard and Two Stage Mixed Integer Approaches for Discriminant Analysis, Asia-Pacific Jo-urnal of Operations Research, 513-528

SULTANOV, F., (2004). Üretim Planlama-sında Malzeme İhtiyaç Planlamasının Önemi ve Bir İşletme Uygulaması, Ya-yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Do-kuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

ŞEFLEK, A., (2010). Tarım Makinaları İma-latı Yapan Bir İşletmede Üretim Planla-ma Sisteminin Tasarımı ve Uygulanma-sı, Yayımlanmamış Doktora Tezi Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

TAHA, A. H., (2000).Yöneylem Araştırması, , Literatür Yayıncılık, İstanbul

TOP, A., (2001). Üretim Sistemleri Analiz ve Planlaması, Alfa Basım Dağıtım. İstan-bul

TUSKAN, A., (2011). Bozulabilir Ürünler için Hedef Programlama ile Üretim Plan-lama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü

WANG R.C., & FANG H. H., (2001). Agg-regate Production Planning With Multip-le Objectives in a Fuzzy Environment, European Journal of Operational Rese-arch,133(3),521-536

WU, YUE., et al., (2004). A Mixed Integer Programming Model for Container Se-lection and Cargo Loading Problems, Automation Congress, 18, 329-334

RENDER, B., HEIZER, J., (2006). Operati-ons Management, 8. Baskı, New Jersey, USA, Prentice Hall Upper Saddle River







40







İNCELENMESİ







HOUSES


SIPPER, D., & BULFIN, R., (1998). Produc-tion Planning, Control and Integration, McGraw Hill, New York, USA

JAASKELAINEN, V., (1969). A Goal Prog-ramming Model of Aggregate Production Planning, The Swedish Journal of Econo-mics, 71, 1

ÖZTÜRK, A., (2007). Üretim Planlamasında Çok Hedefli Doğrusal Hedef Programla-ma ve Bir Tekstil İşletmesinde Uygulama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ulu-dağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü

WU, D., & IERAPETRITOU, M., (2007). Hi-erarchical Approach for Production Plan-ning and Scheduling Under Uncertainty, Department of Chemical and Biochemical Engineering, 46, 1129-1140

Yazar Notu: Bu çalışma 4-5 Aralık 2015 ta-rihinde İstanbul Green Park Hotel de 1. Uluslararası Ekonomi Yönetimi ve Pazar Araştırmaları Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuş halinin genişle-tilmiş şeklidir.







41







İNCELENMESİ







HOUSES


EXTENDED ABSTRACT

Production Plan is necessary for modern business for workload of production planning, coordi-nation of domestic business activities, improvement of relations among business firms, expan-ding of procurement and distribution in a wide area, increasing of price competition and service quality, aiming of providing running of business firm, materials, minimizing of working labor. Aim of production planning is to provide earmarking resources according to certain periods by comparing production facilities and available resources effectively. An effective production planning should reply existing demand in time the lowest expenditure. We should analyze the data of research done in the past, confirm existing state and make decisions about the future decisions made are closely related to all of firms’ functions like buying, marketing, control and financing. If we need to classify production planning; facility planning is included in strategic and long-termed, aggregated production planning or process planning is included in tactic and middle-termed, production programming is included in operational and short-termed planning. With production planning and control process, the flowing of data and form occurs in the firm. The effectiveness and achievement of planning and control depends on the running of this flo-wing data mechanism. Because, with its structure, the dynamisms and continuity of planning stands out and gain importance in production planning. For the firms running itself in a dyna-mic environment it is necessary to design the works about future to find the options to predict consequence, which are expected. Decision variables of mathematical method, an operation research can be integer or continuous, on the other hand; objective function and constraint function can be linear or nonlinear. Optimization problems arise thanks to that kind of model, and become the resource of development of different solution methods. Among these methods, the one, which is the most distinct and used in the most successful way, is linear program. In linear program, all objective and constraint function are linear and all variables are continuous variables. Among the other mathematical technique developed for the solution of other types of models, we can mention dynamic programming, integer programming, nonlinear program-ming, goal programming and network programming. Almost all techniques of operation re-search come with calculation algorithm which has got iteration in its structure. This situation shows that the problem is solved with iterations and at the end of each iteration, the solution approaches optimum. As it has understood recently better, integrated production planning is the most significant criterion which affects managers’ performance. The success of other parts just







42







İNCELENMESİ







HOUSES


like marketing, sales, accountancy, finance and production is related to directly, so, integrated production planning plays a major part in success of factory. Linear programming is the prob-lem of optimizing (maximizing or minimizing) a linear function subject to linear constraints. A wide variety of practical problems, from nutrition, transportation, production planning many more areas can be modeled as linear programs. Basically, goal programming and linear prog-ramming are the same. Production planning is defined as a function which assigns levels and margins of manufacturing and ministry. In this study revealing the importance of production planning and control activities on firm productivity and obligation of using scientific methods in these activities are aimed. This study was done in one of the most important firms in East Black sea region in Turkey. Existing problems in firms are not making capacity planning not determining work stations bottleneck and not applying effective product cost policy. Factory doesn’t do any operations research for business firm aim. Production planning to will be done use increase productivity. Products workflow diagrams created. It is started the study with the time study practice which is one of the most necessary component of production planning. The time study has been done in 158 processes for 12 products. After that Goal programming mo-del created. This model logic; minimized positive and negative deviation production goal and minimized negative deviation. At the beginning of the study , in total there has been working 71 workers in 4 workers at m15, 22 workers at m16 , 27 workers at m17, 12 workers m18, 3 workers m19 and 3 workers m20. According to suggested model, if 3 workers at m15, 20 wor-kers at m16, 22 workers at m18, 9 workers m19, 3workers at m20 workers and 61 workers in total get to be worked, it is defined to be done the same work. A production plan is suggested by using 14% of less workmanship if we compared the previous term. This research revealed the necessity of reviewing the cost policy of the firm’s product groups. This model can be used easily for the next periods by being added new constraint and aim. As a future research if line balancing applied further improvement can be realized in production.

4343

THE RELATİONSHİP BETWEEN CREDİT RİSK MANAGEMENT AND EU BANKS’ PERFORMANCE 1

AVRUPA BANKALARININ KREDİ RİSK YÖNETİMLERİ VE PERFORMANSLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Işık AKINİstanbul Gelişim University, Vocational School, İstanbul / Turkey

Öz: Günümüzde kredi risk yönetimi banka karlılığı için çok daha önemli hale gelmektedir. Kredi riski, Basel Committee on Banking Supervision (BCBS) tarafından kredi veren taraf ile alan tarafın anlaştığı şartlarda ve tarihte anlaşma şartlarının yerine getirilmemesi olasılığı olarak tanımlanmıştır (BCBS, 2010: 13). Avrupa’daki bankaların temel gelir kay-naklarından bir tanesi kredi vermeleridir. Böylece kredi risk yönetimi banka karlılığı ile bağlantılı olmakta ve birbirini etkilemektedir. Bu çalışmada Avrupa’daki 80 bankanın kredi risk yönetimlerinin bu bankaların performansını 11 yıl (2003 – 2013) boyunca nasıl etkilediği araştırılmak-tadır. Aktif Getiri Oranı (ROA) ve Öz Sermaye Karlılık Oranı (ROE) bankaların performansını ölçerken Sermaye Yeterlilik Oranı (CAR), Ödenmeyen Kredi (NPL), Kredi Kayıp Karşılığı (LLP) ve Verilen Paranın Borca Oranı (LTD) ise kredi riski yönetimi göstergeleridir. Ek olarak Enflasyon (INF) ve Kişi Başına Düşen Milli Gelir (GDP) analizlerde kontrol için kullanılan ülke göstergeleridir. Bankaların karlılık ve risk yönetimi arasındaki ilişkiyi test etmek için Panel Data Model kullanılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda ROA ve ROE’nin her ikisinin de bankaların kredi risk yönetimlerinden önemli derecede etkilendiği ortaya çıkarılmıştır. CAR Avrupa bankalarının finansal performanslarını pozitif yönde etkilerken, NPL ve LLP negatif yönde etkilemektedir. Kısacası Avrupa bankaları karlılığını arttırmaları için kredi risk yönetimlerini iyi bir şekilde yapmalıdırlar.

Anahtar Kelimeler: Kredi Risk, Performans, Panel Data Analizi, Avrupa Bankaları

Abstract: Credit risk management is becoming more and more important in the banking profitability. Credit risk is described by the Basel Committee on Banking Supervi-sion (BCBS) as “the potential that a bank borrower or counterparty will fail to meet its obligations in accordance with agreed terms” (BCBS, 2010: 13). Granting credit risk is one of the principle sources of the EU banks’ income. Therefore, credit risk management is in connection with the bank profitability. This study investigates the impact of credit risk management on the 80 EU bank performances within the period of 11 years (2003 – 2013). Return on Asset (ROA) and Return on Equity (ROE) were used as the performance indicators while Capital Adequacy Ratio (CAR), Non-Performing Loan (NPL), Loan Loss Provi-sion (LLP) and Loan to Debt (LTD) were used as credit risk management indicators. Additionally, inflation (INF) and Gross Domestic Product Level (GDP Level) were used as a country dummies indicators. Panel data model was employed to estimate the determinants of the profit function. This study concludes that both ROA and ROE were significantly related to credit risk management. CAR had a positive effect on banks’ financial performance with the exception of NPL and LLP which were found to have a negative impact on the banks’ profitability. Also, LTD generally was not significant to explain EU banks’ profit-ability. Shortly, EU banks’ profitability has been affected positively with better credit risk management.

Key Words: Credit Risk, Performance, Panel Data Regres-sion, EU Banks

(1) Sorumlu Yazar: Işık AKIN, İstanbul Gelişim University, Vocational School, İstanbul / Turkey [email protected] Geliş Tarihi / Received: 19.04.2016 Kabul Tarihi/ Accepted: 11.09.2016 Makalenin Türü: Type of article (Araştırma – Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Var – There is report of Ethics Committee” (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) “YOK” “The Research Council Permit Yes / No” “NO”

Doi: 10.17373/UHEYAD.2016922037






JEL KODU: C13-C22-G11-G17-G21 ID:101 K:104(Ekonomi Yönetimi - Economic Management)



44







İNCELENMESİ







HOUSES


INTRODUCTION

The consequences of the global economic crisis require banks to improve better credit risk management strategies. Particularly, the absence of effective credit risk management is one of the determinants that generated the current financial crisis. Higher capital requ-isites and liquidity protections are targeted by supervisory bodies. Hence, there is global increase in the cost of banking business. It is highlighted by Njanike (2009: 173-184) that primary cause of the banking crisis is a poor quality credit risk management system. This is identified by speculative loans, sophisti-cated insider loans and high concentration of credit in particular sectors among others.

Both scholars and professionals emphasize credit risk as one of the important subjects of the current financial studies. Actually, di-rectly after the current global economic cri-sis this debate was more highlighted. Some of the scholars acknowledge that one of the essential reasons of harsh banking trouble is inactive credit risk control. Considering the supply of credit risk to be the fundamental business of every bank, credit quality is the main indication of financial trustworthiness and healthiness of banks.

There is a debate on the relation between pro-fitability and credit risk management in the fi-nance literature and this presents a subject of

high significance to finance professionals and scholars. As credit financing is the main acti-vity of every bank (key players in the money market) this topic preserves its importance. Furthermore, the argument can be supported by the six major kinds of risk of the bank the-ory and these risks are connected with credit policies of banks. These are portfolio risk, credit risk, credit deficiency risk, interest risk, trade union risk and operating risk. However the most significant of these risks is the credit risk, therefore it is worth giving it a particular attention in financial management research.

LİTARATURE REVİEW

There have been arguments on the effect of credit risk management and banks’ financial performance. Some researchers (Liyugi; 2007, Naceur and Kandil; 2006, Kithinji; 2010, Ko-lapo et al.; 2012, Kargi; 2011) amongst ot-hers have conducted extensive studies about the related issue. As a result of their studies mixed results have been found. While some of them found that both credit risk manage-ment and bank’s financial performance affect each other positively, some found that cre-dit risk management affects banks’ financial performance negatively. Especially, there is a significant relationship between credit risk management and banks’ performance (Kargi, 2011). The Nigeria banks were selected bet-ween the period of 2004 and 2008. This study highlights that non-performing loan and loans







45







İNCELENMESİ







HOUSES


and advances that are major variables, deter-mine a bank’s asset quality.

Kolapo, Ayeni and Ojo (2012) found that the nature and individual firms’ designs do not determine the effect. Also, the impact of credit risk management on banks’ profitabi-lity level was rearticulated (Hosna, Manzu-ra and Juanjuan, 2009) and Boahene, Dasah and Agyei, 2012). They found that the higher capital requirement supports the profitability of bank, positively. Muhammed et al. (2012) also highlighted that credit risk management has a significant effect on banks’ profitability.

The relationship between credit risk manage-ment and bank’s profitability in the UK was investigated by Liyugi (2007). The result of this research clearly showed that the profita-bility of the bank has been affected negatively by credit risk and liquidity. Another research has been done in 2012 by Onaolapo and this research focused on the Nigerian commerci-al banking sector between 2004 and 2009 for analysing the credit risk management effici-ency. The result is quite interesting as it found minimum causation between the performan-ce of the bank and deposit exposure. Also, the impact of credit risk management was analy-sed by Kithinji (2010) and the result showed that commercial banks’ profit enhancement is not impacted by non-performing loan and the amount of credit. The implication is that other variables separate from credit and non-

performing loans influence on profitability of banks. Kithinji (2010)bir eksik mi var result contributes to the logic to take other variab-les, which could affect the performance of banks into account.

Another study by Felix and Claudine (2008) examined the relationship between credit risk management and banks’ performance. It co-uld be taken out their findings that ROA and ROE, which are both measuring profitability, were vice versa related to non-performing loan therefore cause a decrease in profitabi-lity. Ahmad and Ariff (2007, pg.135-152) in-vestigated the key determinants of commer-cial banks’ credit risk on emerging economy banking systems bench marking developed economies. The result showed that regulation is significant for banking systems that offer services and multi-products. Also, in emer-ging economies, the quality of management is important in the cases of loan-dominant banks. An enhance loan loss provision is also considered to be an important determinant of potential credit risk. However, the research showed that credit risk in developed economy banks is less than that in emerging economy banks.

Even though several studies have been car-ried out in developing countries, especially to investigate the influence of banks’ perfor-mance and capital requirement, minority of these studies explored the capital requirement







46







İNCELENMESİ







HOUSES


and performance in other developing countri-es which focused on capital adequacy taking credit risk in a united framework into acco-unt. At the same time, Guidara et al. (2010)investigated the banking regulation in Cana-da, and bank performance, risk and capital buffer under business cycles. This study edu-ced that there is strong capitalization in Cana-dian banks. Therefore, Canadian banks were protected for global financial crisis. Another study investigating the influence of capital requirement on bank performance is conduc-ted in Egypt (Naceur and Kandil; 2006). The findings of the study supported the findings of Guidara et al. (2010), which emphasize the significance of capital regulation to bank’s performance. Also, another suggestion of Na-ceur and Kandil (2006) is that the state of the economy is a main determinant for the bank performance.

Additionally, Flamini et al. (2009) highligh-ted that credit risk, higher returns on assets are related with private ownership, activity diversification and larger bank size. The re-sult also illustrates a moderate persistence in profitability.However, Athanasoglou et al. (2005) investigated the influence of macro-economic, industry and bank specific deter-minants of bank profitability. According to Athanasoglou et al. (2005), profitability per-sists to a balanced size. It demonstrates de-partures from completely competitive market

structures which may not be that large. With the exclusion of size, all banks’ specific de-terminants influence bank profitability signi-ficantly in the expected way.

On the other hand Demirguc and Huizinga (1998) investigated determinants of commer-cial bank interest margins and profitability. Lower profits and margins are provided by a lower market concentration and a bigger bank asset to GDP ratio. In developing and developed countries the situation is different in terms of foreign banks. In developing co-untries margins and profits are higher in fo-reign banks as opposed to domestic banks; however, in developed countries domestic banks have higher margins and profits.

Generally, the research (Ravindra et al.; 2008) investigated the influence of capital adequacy on bank’s performance and found out that ca-pital adequacy improves performance. Alt-hough the demonstrations on contemporary effect of capital adequacy on banks perfor-mance may be combined, it is possible that capital adequacy can influence banks’ profit by buffering the influence on loan losses.

METHODOLOGY

In financial modelling, data comprise mostly both time series and cross-sectional elements, and such a dataset would be known as a panel data or longitudinal data. Information across both time and space will be embodied by a







47







İNCELENMESİ







HOUSES


panel data analysis. Significantly, same in-dividuals or objects (hereafter will be called ‘entities’) are kept by a panel and measure-ment of some quantity about them is provided over time.

Econometrically, the setup we may have is as described in the following equation:

Yit = α + βXit + Uit (1)

Where Yit is the dependent variable, α is the intercept term, β is a k × 1 vector of parame-ters to be estimated on the explanatory vari-ables, and Xit is a 1 × k vector of observati-ons on the explanatory variables, t = 1, 2, 3 ……… T; i = 1, 2, 3 …….. N.

Mainly, there are two classes of panel estima-tor approaches that can be used in financial research: Fixed Effects models and Random Effects models. The simplest types of fixed effects models allow the intercept in the reg-ression model to differ cross-sectional but not over time, while all of the slope estimates are fixed both cross-sectional and over time.

Fixed Effects Model

The equation (1) above can be taken, and de-composed the disturbance term, Uit, into an individual specific effect, µi and the ‘rema-inder disturbance’, Ʋit, that varies over time and entities (capturing everything that is left unexplained about Yit).

Uit = µi + Ʋit (2)

Therefore equation (1) could be rewritten by substituting in for Uit from (2) to obtain:

Yit = α + βXit + µi + Ʋit (3)

µi as encapsulating all of the variables that af-fect Yit cross-sectional but do not vary over time can be thought of. Dummy variables can calculate this model and it would be desc-ribed by the least squares dummy variable (LSDV) approach:

Yit = βXit + µ1D1i + µ2D2i + µ3D3i + ………. + µNDNi + Ʋit (4)

Where D1i, D2i, D3i…… DNi are dummy variables that take the value 1 for all obser-vations on the 1, 2, 3 …… N entity and zero otherwise.

Time-Fixed Effects Models

Instead of an entity fixed effects model there is possibility of having a time-fixed effects model. Such a model could be used where we thought that the average value of Yitchan-ges over time but not cross-sectional. Hence, with time fixed effects, the intercepts would be admitted to change in time but would be presumed to be identical across entities at each given point in time. A time-fixed effects model could be written as

Yit = α + βXit + λt + Ʋit (5)







48







İNCELENMESİ







HOUSES


Where λt is a time-varying intercept that cap-tures all of the variables that affect Yit and that vary over time but are constant cross-sectionally. Time variation in the intercept terms can be permitted for in completely the identical way as with entity-fixed effects. That is, a least squares dummy variable mo-del could be calculated:

Yit = βXit + λ1D1t + λ2D2t + λ3D3t + ………. + λTDTt + Ʋit (6)

D1t, denotes a dummy variable that takes the value 1 for the first time period and zero el-sewhere, and so on. The only variation is that now, the dummy variables catch time variati-on instead of cross-sectional variation.

Lastly, it is possible to allow for both entity-fixed effects and time-fixed effects within the same model. Such as model would be termed a two-way error component model, which would combine equation (3) and (5), and the LSDV equivalent model would contain both cross-sectional and time dummies

Yit = βXit + µ1D1i + µ2D2i + µ3D3i + …… + µNDNi + λ1D1t + λ2D2t + λ3D3t + ….. + λT DTt + Ʋit (7)

The Random Effects Model

The error components model is another name of the random effects model. Like fixed ef-fects, the random effects approach proposes different intercept terms for each entity and

again these intercepts are constant over time, with the relationship between the explanatory and explained variables assumed to be the same both cross-sectionally and temporally.

On the other hand, the random effects model examines differently because the intercepts for each cross-sectional unit are presumed to occur from a ordinary intercept α (which is the identical for all cross-sectional units and in time), plus a random variable ϵi that vari-es cross-sectionally but is constant over time. ϵi measures the random deviation of each entity’s intercept term from the ‘global’ inter-cept term α. We can write the random effects panel model as

Yit = α + βXit + ωit, ωit = ϵi + Ʋit (8)

Where Xit is still a 1 × k vector of explana-tory variables, but unlike the fixed effect mo-del, there are no dummy variables to capture the heterogeneity (variation) in the cross-sectional dimension. Instead, this occurs via the ϵi terms. Note that this framework neces-sitates the presumptions that the new cross-sectional error term, ϵi, has zero mean, is in-dependent of the individual observation error term (Ʋit) and has constant variance and is independent of the explanatory variables (Xit).

Actual Model

The panel data is used to take the form of:







49







İNCELENMESİ







HOUSES


Pit (ROA, ROE) = F (Yit, Zit) + eit

Where Pit represents performance of bank i at time t. Yit is the vector of variable characteris-tic of bank I at time t. Zit represents features of the banks. eit is the error term.

The empirical framework for the investiga-tion of the connection between credit risk practice and banks’ profitability is given as follows:

Pit = α + β1CARit + β2NPLit + β3LLPit + β4LAit + β5CONTi,t + eit

Where;

Pit is the probability of the bank i at tome t. Two proxies, namely ROA and ROE, are used for bank probability.

CARit is the measure of Capital Adequacy Ratio for banks i at time t.

NPLit is the measure of Non-Performing Lo-ans ratio for banks i at time t.

LLPit is the measure of Loan Loss Provision ratio for banks i at time t.

LTDit is the measure of Loan to Debt ratio for banks i at time t.

CONTit is a set of control variables for bank i at time t which are bank size (SIZE), annual GDP level (GDP level) and inflation (INF).

α is a constant

β is a vector of parameters to be estimated.

eit is the error term.

Definitions of Variables

ROA: The ratio of net income to total assets.

ROE: The ratio of net income to sharehol-ders’ equity.

CAR: (Tier one capital + Tier two capital) / risk weighted assets. NPL: A sum of borrowed money upon which the debtor has not made his or her schedu-led payments for at least 90 days. A nonper-forming loan is either in default or close to be-ing in default. NPL is taken from Bloomberg. LLP: An expense set aside as an allo-wance for bad loans (customer defaults, or terms of a loan have to be renegotia-ted, etc). LLP is taken from Bloomberg. LTD: Total Loan / Total Debt

Size: Natural Logarithm of Total Assets

GDP Level: The growth ratio of GDP

INF: Inflation rates are taken from Bloom-berg

Hypothesis

H0: The factors have a significant and positi-ve impact on banks’ profitability.

H1: There is a significant and negative effect between banks’ profitability and factors.







50







İNCELENMESİ







HOUSES


Findings

Summary statistics are provided for EU banks. Table 1 gives information about the number of observation, mean, standard de-viation, minimum level and maximum level. Table 1 shows 852 and 849 observations out of the 880 observations of a ROA and ROE respectively. It means that out of 880 obser-vations, 97% and 96% of observations repor-ted ROA and ROE respectively.

ROA and ROE were represented for 80 EU banks for the period between 2003 and 2013. ROA has mean of 0.41 with standard devia-tion of 1.309. The low standard deviation of ROA demonstrates that the data points tend to be very close to the mean. While the lower ROA belonged to Banco de Valencia SA from Spain in 2012, the higher ROA belonged to Alpha Bank AE from Greece in 2013.

ROE has a high standard deviation which me-ans the data points are spread out over a large

range value. Piraeus Bank SA from Greece had a minimum ROE because of the loss net income according to the other EU banks in 2012. One year later the profitability of this bank increased and had the higher ROE com-pared to the other EU banks in 2013.

As Table 8 illustrates, compared to other vari-ables of LTD, ROE and LLP presented larger standard deviation with 468.7913, 55.74827 and 45.72144 respectively.Also, 7.32 is the smallest bank size that belongs to FIH Erh-vervsbank from Denmark in 2003 A/S, while 16.93 is the biggest banks size which belongs to HSBC Holding Plc from UK in 2008. Ave-rage bank size is 11.87.

There is a huge difference in the GDP level of the countries which are between $29.14 bil-lion and $246,249 billion. The table 8 illust-rates that the average GDP level is $2112.9 billion. Also, inflation is considered both po-sitive and negative.







51







İNCELENMESİ







HOUSES


Table 1. Descriptive Statistics

Variable Obs Mean Std. Dev. Min. Max.

ROA 852 0.4140904 1.309366 -16.31 4.43

ROE 849 3.909271 55.74827 -1250.47 85.82

CAR 829 12.9244 3.366916 -5 45.5

NPL 677 5.55195 6.662237 0.01 45.86

LLP 884 19.98164 45.72144 -67.8 625.1

LTD 846 185.9699 468.7913 3.5 8726.23

SIZE 868 11.86639 1.681226 7.32 16.93

GDP Levels 198 2112.834 17463.25 29.14 246249

INF 198 1.956566 1.223362 -4.46 4.92

Correlation Matrix

Table 2 demonstrates the correlation coeffici-ents between the financial performance and the

variables. The aim of this correlation analysis is to illustrate the variables strength and the deg-ree of the relationship between each variable.

Table 2. Correlation Matrix

Roa Roe Car Npl Llp Ltd size

Roa 1.0000

Roe 0.645 1.0000

Car 0.1079 0.1415 1.0000

Npl -0.4425 -0.2308 0.0208 1.0000

Llp -0.6905 -0.4095 -0.0059 0.5615 1.0000

Ltd -0.0250 -0.0725 0.0422 -0.0267 0.0591 1.0000

Size 0.0498 -0.0739 0.2158 -0.1294 -0.1414 -0.0462 1.0000

Gdplevel -0.0035 0.0061 0.0783 0.0152 -0.0042 -0.0182 0.0971

inf -0.0177 -0.0680 -0.1048 -0.0992 0.0052 0.0052 -0.1400

Gdplevel inf

Gdplevel 1.0000

inf 0.2020 1.0000







52







İNCELENMESİ







HOUSES


According to Table 9, there is a high corre-lation between ROA and LLP at 69%, ROA and ROE 65%, and NPL and LLP at 56%. Alt-hough, there is a moderate correlation betwe-en ROA and NPL 44%, and ROE and LLP at 40%,there is low correlation among the other variables.

ROA has a positive correlation with the CAR and SIZE while ROE has a positive correlati-on with CAR, SIZE and GDP level. NPL, LLP and LTD are negatively correlated to both of the two dependent variables ROA and ROE. Also, GDP level is only negatively correlated to ROA.

Analysis of the EU Banks the Period of 2003-2013

The analysis of the EU banks was done ac-cording to pooled regression model and fixed effect model between 2003 and 2013. Addi-tionally, ROA and ROE have been analysed separately for each method.

The Relationship Between ROA and Credit Risk Management

The description of the relationship between ROA and credit risk management is provided in the following section between 2003 and 2013.

Table 3. Pooled Regression Model - ROA

Source SS df MS

Model 679.646377 7 97.0923396

Residual 674.207143 651 1.03564845

Total 1353.85352 658 2.05752815

Number of obs = 659

F(7,651) = 93.75

Prob > F = 0.0000

R-squared = 0.5020

Adj R-squared = 0.4967

Root MSE = 1.0177







53







İNCELENMESİ







HOUSES


Roa Coef. Std. Err. t p>|t| [95% Conf. Interval]

Car .050858 .0120054 4.24 0.000 .0272841 .0744318

Npl -.0210228 .0072697 -2.89 0.004 -.0352977 -.006748

Llp -.0191719 .0010025 -19.120.000

-.0211404 -.0172034

Ltd 6.40e-06 .000095 0.07 0.946 -.0001801 .0001928

Size -.0720274 .0254009 -2.84 0.005 -.121905 -.0221499

Gdplevel -8.66e-08 1.63e-06 -0.05 0.958 -3.29e-06 3.12e-06

İnf -.026135 .0341353 -0.77 0.444 -.0931635 .0408936

_cons 1.140919 .3476361 3.28 0.001 .4582953 1.823542

The results show that the p-value of the model is lower than 5% so this result is statistically significant, F (7,651) = 93.75, p< 0.05. The regression model is a good fit of the data. The R-square value indicates that 50% of the vari-ance in ROA can be predicted from all variab-les. In terms of p-value CAR, NPL, LLP and SIZE are statistically significant but LTD, INF and GDP level do not show a significant rela-tionship with the ROA. According to t-value, LLP is the most important variable. The re-sults of ROA on the regression illustrate that

CAR is positively related to performance but NPL, LLP and size are negatively related. The parameter value shows that 1 percent increase in CAR increases ROA by 0.050858 percent. Additionally, NPL, LLP and SIZE increase 1 percent ROA decreases by 0.0210228 percent, 0.0191719 percent and 0.0720274 percent res-pectively. Therefore, the better bank profita-bility is related to lower NPL, LLP and SIZE, the higher CAR over the period of 2003 and 2013.

Table 4. Pooled Regression Model With Country Dummies – ROA

Source SS df MS

Model 769.777531 22 34.9898878

Residual 584.075989 636 .918358473

Total 1353.85352 658 2.05752815

Number of obs = 659

F(22,636) = 38.10

Prob > F = 0.0000

R-squared = 0.5686







54







İNCELENMESİ







HOUSES


Adj R-squared = 0.5537 Root MSE = .95831

Country_5 -.8182054 .263415 -3.11 0.002 -1.335475 -.3009371

Country_6 -1.126898 .3028258 -3.72 0.000 -1.721557 -.532239

Country_7 -.952547 .270559 -3.52 0.000 -1.483844 -.42125

Country_8 .1952044 .3216208 0.61 0.544 -.4363626 .8267714

Country_9 -.6246435 .2458217 -2.54 0.011 -1.107364 -.1419233

Country_10 -.5575459 .3812635 -1.46 0.144 -1.306233 .1930386

Country_11 -.6216576 .2908336 -2.14 0.033 -1.192768 -.0505474

Country_12 -.3495188 .2762933 -1.27 0.206 -.8920762 .1930386

Country_13 .3782708 .2754453 1.37 0.170 -.1626214 .919163

Country_14 -.6038177 .2707603 -2.23 0.026 -1.13551 -.0721254

Country_15 -.4026465 .2692242 -1.50 0.135 -.9313222 .1260293

Country_16 -.7942522 .2867334 -2.77 0.006 -1.357311 -.2311934

Country_17 -1.284547 .3837371 -3.35 0.001 -2.038092 -.5310019

Country_18 -.5330295 .2588333 -2.06 0.040 -1.041301 -.0247583

_cons 1.032091 .4472872 2.31 0.021 .1537522 1.910429

According to Table 4, less than 5% probabi-lity value means that this result is statistically significant. CAR, NPL and LLP are signifi-cant to explain ROA because the p-values of these variables are less than 5%. R-squared of 56.86% which means that the model exp-lained 56.86% variance in the dependent va-riable ROA. In addition, the results illustrate that CAR has a positive impact on bank profi-tability, which means that the higher CAR of

a bank is the higher the profitability gets. On the other hand, NPL and LLP have a negative impact on the profitability.

The Relationship Between ROE and Cre-dit Risk Management

Table 5 shows the relationship between credit risk management and ROE between 2003 and 2013.







55







İNCELENMESİ







HOUSES


Table 5. Pooled Regression Model - ROE

Source SS df MS

Model 502814.32 7 71830.576

Residual 2095913.22 648 3234.43399

Total 2538727.26 655 3967.52253

Number of obs = 659

F(7,648) = 22.21

Prob > F = 0.0000

R-squared = 0.1935


Root MSE = 56.872

Roe Coef. Std. Err. t p>|t| [95% Conf. Interval]

Car 2.603533 .6722036 3.87 0.000 1.283572 3.923493

Npl -.2097536 .4135109 -0.51 0.612 -1.021737 -.6022296

Llp -.5168682 .0561017 -9.210.000

-.6270314 -.406705

Ltd -.0083978 .0053066 -1.58 0.114 -.0188179 .0020223

Size -1.023891 .1419775 -0.72 0.471 -3.811807 1.764025

Gdplevel .0000175 .0000912 0.19 0.848 -.0001616 .0001965

İnf -2.989238 1.907905 -1.57 0.118 -6.73566 .7571851

_cons .3925408 19.43124 0.02 0.984 -37.76325 38.54833

According to the results presented in table 5 above, the independent variables are statisti-cally significant in predicting the dependent variable, because of F (7,648) = 22.21, p<0.05 so this model is suitable. The R-squared is 0.1935, meaning that approximately 20% of the variability of ROA is accounted for by the variables in the model. So that, the adjusted R-squared shows that about 19% of the va-riability of ROA is accounted for by the mo-del, even after taking the number of predictor

variables into consideration in the model. As regard to t-value, LLP is the most important variable. Table 12 clearly indicates that CAR and LLP coefficients are statistically signi-ficantly different from 0 because p-value is less than 5%. On the other hand, NPL, LTD, SIZE, GDP level and INF coefficients are not statistically significant. 1 percent increases in CAR increase ROA by 2.603533 percent although 1 percent decrease in LLP increa-se ROA by 0.5168682 percent. 1 ile başlayan







56







İNCELENMESİ







HOUSES


cümede ne neyi yükseltiyor anlayamadım. As a result, while LLP affects ROE in a negative way, CAR affects ROE in a positive way.

Table 6. Pooled Regression Model With Country Dummies – ROE

Source SS df MS

Model 694356.554 22 31561.6615

Residual 1904370.7 633 3008.48452

Total 2598727.26 655 3967.52253

Number of obs = 656

F(22,633) = 10.49

Prob > F = 0.0000

R-squared = 0.2672


Root MSE = 54.85

Country_5 -7.798429 15.07721 -0.52 0.605 -37.40584 21.80898

Country_6 -17.66506 17.33343 -1.02 0.309 -51.70304 16.37291

Country_7 -31.65834 15.56559 -2.03 0.042 -62.22478 -1.091887

Country_8 22.24046 18.41243 1.21 0.228 -13.91638 58.3973

Country_9 -5.921194 14.07137 -0.42 0.674 -33.55341 21.71103

Country_10 -6.245497 21.82294 -0.29 0.775 -49.09962 36.60862

Country_11 -10.13798 16.64664 -0.61 0.543 -42.82729 22.55134

Country_12 -1.780587 15.82051 -0.11 0.910 -32.84762 29.28645

Country_13 -7.98015 15.76546 -0.51 0.613 -38.93907 22.97877

Country_14 -2.991081 15.49934 -0.19 0.847 -33.42742 27.44525

Country_15 4.11084 15.41069 0.27 0.790 -26.15143 34.37311

Country_16 -10.37036 16.41676 -0.63 0.528 -42.60826 21.86754

Country_17 -28.02864 21.97006 -1.28 0.203 -71.17165 15.11437

Country_18 -9.10893 14.81753 -0.61 0.539 -38.2064 19.98854

_cons -9.546201 25.60614 -0.37 0.709 -59.82945 40.73705

According to Table 6, the p-value of the result

is less than 5% and this result is nicely fit-

ted. CAR and LLP are significant to explain

ROE. R-squared of 26.72% means that, this

consequence is not very convincing, as there

is 74% unexplained variance. While the hig-







57







İNCELENMESİ







HOUSES


her CAR means the higher profitability, the higher LLP means the lower profitability.

CONCLUSION

Table7. Summary

Categories Period CAR NPL LLP LTD SIZE GDPlevel INF

80 EU Banks 2003/2013 + - - ? - ? ?

+ = positive relationship, - = negative relati-onship, ? = the relationship could not find

CAR effects bank performance positively for 80 EU banks between 2003 and 2013. NPL demonstrates that there is a negative relati-onship between NPL and the 80 EU banks’ performance over the period of 2003 and 2013. LLP indicates that the EU banks’ per-formance was affected negatively between the 2003 and 2013 by LLP. LTD is not signi-ficant to explain 80 EU banks performance. SIZE illustrates that there is a negative re-lationship between SIZE and 80 EU banks’ performance.

The empirical analysis investigates whether there is a relationship between credit risk ma-nagement and EU banks’ performance. Also, the impact of credit risk management on the EU banks performance before and during the financial crisis was investigated in this study. The result of this study indicates the better credit risk management results in better bank performance. This result was supported by most of the prior studies.

For instance this result has the same findings with Kargi (2011) who claims that credit risk management is a significant predictor of banks performance, and there is a positi-ve and significant relationship between CAR and banks profitability. Additionally, NPL has a negative impact on banks’ performan-ce and NPL is major variable that determi-nes the asset quality of the bank. Also, these results were supported by Epure and Lafu-ente (2012), Felix and Claudine (2008) and Muhammed et al. (2012), but Kithinji (2010) presented opposite findings that NPL is not affected by doğru mu anladım? commercial banks’ profit enhancement.

Additionally, ROA was used as an indicator of EU banks’ performance and NPL was used as proxy for credit risk management in Hosna et al. (2009) and Boahene et al. (2012). So, the result of this study has the same findings with Hosna et al. (2009) and Boahene et al. (2012) in which CAR has a positive effect on bank performance while NPL has a negative impact on bank performance.







58







İNCELENMESİ







HOUSES


According to this study, LLP has a negati-ve effect on the EU banks’ performance and the same result was found by Kolapo et al. (20012) when commercial bank in Nigeria was analysed over the period of 11 years.

On the other hand, SIZE might be an impor-tant determinant of bank performance if the-re are increasing returns to scale in banking. Although SIZE could have a negative effect when banks turn into extremely large as a re-sult of bureaucratic and other reasons. Altho-ugh ile başlayan cümle eksik mi The same re-sult was found by Naceur and Kandil (2008).

Furthermore, INF has a positive impact on banks’ performance because high inflation rates generally provide high loan interest rates, and therefore income rates get higher. Naceur and Kandil (2008) found that there is a positive relationship between INF and bank profitability.

Generally, GDP level is an index of economic development, hence the differences between banking technology, the mix of banking op-portunities and any aspect of banking regu-lations omitted from the regression are ref-lected. GDP per capita has a positive effect on banks’ performance (Naceur and Kandil, 2008), while GDP growth has a negative im-pact on banks’ performance (Liyugi, 2007).

The development and expanse of the banks’ credit risk management is constantly increa-

sing. However, there is still need for further research. This research aimed to investigate the effect of credit risk management on the fi-nancial performance of EU banks. The analy-sed 80 EU banks demonstrate that there is a relationship between financial performance (in terms of profitability) and credit risk ma-nagement (in terms of capital adequacy ratio, non-performing loans, loan loss provision and loan to debt ratio). Shortly, EU banks with lower non-performing loans and loan loss provision and with higher capital ade-quacy ratio have higher return on equity and return on assets.

Recommendations for Policy

First of all, credit policies (lending guideli-nes) should be generated for all banks. The objective of these policies should be to defi-nitely outline the business development prio-rities that represent senior management’s opi-nions. Also, the terms and conditions should be clearly outlined for loans to be accepted. At least the annual update of the Lending Guidelines is required to follow the changes in the economic outlook and the bank loan portfolio development. The approval of the Lending Guidelines is required by the Ma-naging Director/CEO & Board of Directors of the bank. At the same time banks’ Head of Credit Risk Management and the Head of Corporate/Commercial Banking should sup-port the approval.







59







İNCELENMESİ







HOUSES


There is a requirement for a complete credit and risk assessment before the acknowledge-ment of loans, and after that all the activiti-es should be assessed at least annually. The assessment results should be published in a Credit Application that arise from the relation of manager/account officer (RM) and should be approved by Credit Risk Manager. Custo-mer relationship should be owned by the RM. The responsibility should be given to RM in order to make sure the whole credit applicati-on submission for approval is accurate. Furt-hermore, the Lending Guidelines should be known by RMs. Also, due protection on new borrowers, guarantors and principals should be administered by RMs. Additionally, it is significant for all banks to organise Know Your Customer (KYC) and Money Launde-ring guidelines.

The credit risk grading system should be the focus of all banks. The risk profile of borro-wers should be characterized by the system. By doing this account management, structure and pricing will be guaranteed and the invol-ved risk will be proportional. A key assess-ment of a bank’s asset quality is risk grading. Similarly, it is vital that grading is a strong process. All activities should be allocated a risk grade. In case of risk deterioration the Risk Grade assigned to a borrower and its ac-tivities should be directly changed. Borrower

Risk Grades should be definitely represented on Credit Applications.

References

AHMAD, N.H., et al., (2007). Multi-country Study of Bank Credit Risk Determinants, International Journal of Banking and Fi-nance, 5(1), p.135-152

ATHANASOGLU, P.P., et al., (2005). “Bank Specific, Industry Specific and Macroe-conomic Determinants of Bank Profita-bility” [online]. No: 25, Available from: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1042443106000473 [Acces-sed: 01/01/2015]

Basel Committee on Banking Supervision (2006). “Studies on Credit Risk Con-centration” [online]. Basel, November. Available from: http://www.bis.org/publ/bcbs_wp15.pdf [Accessed 09/06/2015]

BEN-NACEUR, S., et al., (2006). “The Im-pact of Capital Requirements on Banks’ Performance: The Case of Egypt” [on-line]. Available from: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=903655 [Accessed: 04/09/2015]

DEMİRGÜÇ, A., (1998). “Determinants of Commercial Bank Interest Margins and Profitability: Some International Eviden-ce” [online]. Available from: http://econ.worldbank.org/external/default/main?pa







60







İNCELENMESİ







HOUSES


gePK=64210502&theSitePK=469372&piPK=64210520&menuPK=64166093&entityID=000009265_3980429111510 [Accessed: 01/01/2015]

EPURE, M., et al., (2012). “Monitoring Bank Performance in the Presence of Risk”, Barcelona GSE Working Paper Series No.61

FELİX, A.T., et al., AT, (2008). “Bank Per-formance and Credit Risk Management”, Masters Dissertation in Finance, Univer-sity of Skovde

FLAMINI, V., et al., (2009). “The Determi-nants of Commercial Bank Probability in Sub-Saharan Africa” [online], IMF Wor-king Paper, 09, 15. Available from: https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2009/wp0915.pdf [Accessed: 01/01/2015]

KARGI, H.S., (2011). “Credit Risk and the Performance of Nigerian Banks”, Ahma-duBello University, Zaria

KITHINJI, A.M., (2010). “Credit Risk Ma-nagement and Profitability of Commerci-

al Banks in Kenya”, School of Business, University of Nairobi

KOLAPO, T. F., et al., (2012). “Credit Risk Management and Banks Performance”. Australian Journal of Business and Ma-nagement Research

LIYUGI., (2007). “Determinants of Banks profitability and its implication on Risk management practices: Panel Evidence from the UK”. University of Nottingham

MUHAMMED, S., (2012). “Credit risk and the performance of Nigerian banks” in-terdisciplinary Journal of contemporary research in business

NJANIKE, K., (2009). “the Impact of Effec-tive Credit Risk Management on Bank Survival”, Annals of the University of Petrosani, Economics, vol. 9, issue 2, pa-ges 173 – 184

RAVINDRA, Y., (2008). “The impact of ca-pital adequacy requirements on perfor-mance of scheduled commercial banks” Asian-pacific Business review

6161

ESNEK İMALAT SİSTEMLERİNİN ETKİNLİĞİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ 1

IMPROVING EFFECTIVENESS OF FLEXIBLE MANUFACTURING SYSTEM

Arzu EREN ŞENARAS1, Onur Mesut ŞENARAS2

1 Uludağ Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Ekonometri Bölümü, Bursa / Türkiye2 Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Otomotiv Mühendisliği Bölümü Doktora Öğrencisi,

Bursa / Türkiye

Öz: Günümüzde rekabetin artmasıyla firmalar için maliyet-lerin azalması önem kazanmıştır. Var olan sistemlerin etkin kullanılması ile firmalar gereksiz yatırım maliyetlerinden ve direk maliyetlerden kaçınabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, bir imalat atölyesinde bulunan esnek imalat sistemlerinin kullanım oranlarının iyileştirilmesidir. Çalışmada, deney tasarımı yöntemlerinden Taguchi metodu ve kesikli olay benzetimi kullanılarak sistem analiz edilmiştir. Uygun parametreler elde edilmiştir. Kesikli olay benzetimi Eğer öyleyse (What if) analizi gerçekleştirir. Ancak uygun faktör düzeylerinin hesaplanması gerekmektedir. Uygun faktör düzeyleri Taguchi yöntemiyle hesaplanmıştır. Deneyler Taguchi L25 ortogonal(dik) düzlemine göre yapılarak deney sonuçlarının değerlendirilmesinde sinyal/gürültü (S/N) oranı esas alınmıştır. Minitab 14 yazılımı yardımıyla Taguchi tekniği kullanılarak faktör düzeyleri belirlenmiş Arena 14.0 programında da deneyler gerçekleştirilerek üretim hedeflerini sağlayan ve kullanım oranlarını arttıran faktör düzeyleri belirlenmiştir. Bu çalışma ile 1 no’lu ürünün çevrim süreleri % 51 arttırılmış; robot tesisinden önce ma-nuel yapılan işlemler bu tesise kaydırılmıştır. Sonuç olarak ortalama kullanım oranı %41 artarak %89,2’ye ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kesikli Olay Benzetimi, Kapasite İyileştirme, Taguchi Metodu, Deney Tasarımı

Abstract: Nowadays, increasing competition enforce com-panies to reduce their cost. With effective use of existing systems, companies can avoid unnecessary investment cost and direct cost. The purpose of this study is to improve the utilization of flexible manufacturing system in a manufac-turing shop. In the study, a design of experiment method (Taguchi method) and discrete event simulation are used to analyze system. Optimal parameters are obtained. Discrete event simulation performs what-if analysis. But appropriate factor levels must be calculated. Appropriate factor levels calculated by Taguchi Method. Using design of experiments optimal solution is obtained by the designer in less time and with greater confidence. Experiments are based on L25 orthogonal plane and evaluation of the experiments results are realized based on signal/noise ratios. Factor levels are obtained by using Minitab 14 and experiments realized in Arena 14.0 Effectiveness of flexible manufacturing system is increased by satisfying target production number. The product 1’s cycle time increased 51 % and manuel works made before the robot facilities shifted to these facility. As a result, the average utilization rate has reached from 63 % to 89,2 %.

Key Words: Discrete Event Simulation, Capacity Improve-ment, Taguchi Method, Experimental Design

(1) Sorumlu Yazar: Arzu EREN ŞENARAS, Uludağ Üniversitesi, İ.İ.B.F. Ekonometri Bölümü, Bursa / Türkiye [email protected] Geliş Tarihi / Received: 11.03.2016 Kabul Tarihi/ Accepted: 13.09.2016 Makalenin Türü: Type of article (Araştırma – İnceleme Literatür / Research - Literature Review) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Var – There is report of Ethics Committee” (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) “YOK” “The Research Council Permit Yes / No” “NO”

Doi: 10.17373/UHEYAD.2016922039






JEL KODU: M40 - M41 - M49 ID:104 K:15(Ekonomi –Economics)



62







İNCELENMESİ







HOUSES


1.Giriş

Günümüzde sistem yaklaşımı düşüncesinden her alanda yararlanılmaktadır. Sistem yakla-şımı üretim yönetimine geniş bir bakış açısı kazandırmakla birlikte üretim akışını doğru-dan etkilemekte ve üretime yön vermektedir.

Üretim yönetimi, işletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynakları-nın belirli miktarlardaki mamulün istenilen niteliklerde, istenilen zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak bi-çimde bir araya getirilmesidir. Üretim yöneti-mi disiplininin amacı, uygun araç ve yöntem-ler kullanarak yöneticinin karar verme yete-neğinin geliştirilmesidir (Kobu, 2010: 5).

Üretim yönetimiyle, kaynakların en etkin bi-çimde kullanılması, kayıpların en aza indiril-mesi ve kalite yönünden istenilen seviyeye çıkarılması hedef alınır. Üretim yönetimi, bir malın istenildiği biçimde ve sürede, en az ma-liyetle oluşturulmasını ilke olarak kabul eder. Üretim yönetimi, üretim süreçlerini ilgilendi-ren tüm kararların alınması ile ilgilidir (De-mir ve Gümüşoğlu, 2009: 9).

Üretim yönetiminin amacı, miktar, zaman, kalite ve maliyet faktörlerinin en iyi değerle-rinin bulunmasına yönelik çalışma yapmaktır. Üretim yönetimi ile bu amaca ulaşılmaya ça-lışılırken hangi ürünlerin, ne miktarda, hangi özelliklerde, nerede ve kim tarafından üretile-ceği sorularına yanıt aranmaktadır. Bu soru-

lar yanıtlanırken aynı zamanda, maliyetin en düşük düzeyde ya da kârın en yüksek düzeyde tutulmasına çalışılmaktadır. Tüm bunların ya-nında, müşterilerin istek ve gereksinimlerinin karşılanması, stok düzeyinin olası en düşük düzeyde tutulması ve üretim kaynaklarının etkin ve verimli kullanımı da önemli olmak-tadır (Kağnıcıoğlu vd., 2012: 12).

Esnek üretim sistemi, mekanik, otomatik bilgi aktarma ve bilgisayar kontrol düzeyler açısın-dan farklılıklar gösteren bir dizi sistemi tem-sil eder. (Demir ve Gümüşoğlu,2003:183).

2. Literatüre Kısa Bakış

Literatürde, imalat sistemlerinde performans iyileştirmesinde benzetim ve Taguchi metodu kullanan çeşitli çalışmalar mevcuttur. Yapılan çalışmalara örnek olarak aşağıdaki çalışmalar sunulmuştur:

Yang ve Tarng (1998), “Tornalama İşlemleri İçin Kesici Parametrelerin Taguchi Yönte-mi ile Eniyilenmesi” konulu çalışmalarında S45C çelik barların tornalanmasında kesici takım parametrelerinin en iyi seviyelerinin belirlenmesi için Taguchi metodunu kullan-mışlardır. Haskose vd.(2004) çalışmalarında farklı kontrol rejimli iş yükleri altında sistem performansının nasıl yapılacağını incelemiş-tir. İş yükü kontrollerini dört farklı sorun için modelleme ve algoritma teknikleri ile incele-me yapılmıştır. Rivero (2004) çalışmasında benzetimin, dinamik sistemlerinin değerlen-







63







İNCELENMESİ







HOUSES


dirilmesi ve sistem performansını artırmak için yapılan gerçek olaylar için davranış tü-reten bir hayali üreme olduğunu belirtmiştir. Günümüzde ise, lojistik ağlarının analizi gibi karmaşık dinamik sistemlerin animasyonlu benzetim modelinin geliştirilmesinin, gelişen yüksek bellekli ve modern bilgisayarlar saye-sinde benzetim kullanılarak yapılabileceğini söylemiştir. ProModel programının, lojistik süreçlerini verimli bir şekilde modelleyebilen animasyonlu bir benzetim yazılımı olduğu-nu belirtmiştir. Ayrıca ProModel yazılımı ile benzetim modelleri kurulabilecek sistemleri; çapraz sevkiyat benzetimi; olası rotalar ara-sında daha iyi alternatif seçimi, taşımacılık operasyonlarında yükleme gibi, insan kay-nakları, fiziki kaynaklar, müşteri siparişlerini bilgi akışının benzetimi, çağrı merkezleri ve bütünleşik lojistik dinamik sistemlerin benze-timi olarak da bilinen tedarik zinciri boyunca operasyon kontrolü ve bilgi akışı sağlayan, ulaşım yolları görmek için daha karlı alter-natifler elde edilebilen sistemler yaratıldığını ortaya sürmüştür. Lu ve Wong (2005) çalış-malarında SDESA ve PROMODEL modelle-me tekniği ile oluşturulmuş sistemleri karşı-laştırmışlardır. SDESA (Simplified Discrete Event Simulation Approach, Basitleştirilmiş Ayrık Olay Simülasyon Yaklaşımı) ile kuru-lan sistemi PROMODEL ile kontrol etmişler-dir. Çalışmalarının sonucunda SDESA siste-minin daha esnek bir yapıya sahip olduğunu belirlemişlerdir. Nguyen ve Takakuwa (2008)

çalışmasında bir otomotiv firması için üre-tim hattının tasarımında benzetim yöntemini kullanmıştır. Mühendislik deneyimlerine da-yanan yöntem ile hızlı model geliştirilmesi için bir çerçeve önermiştir. Durmaz (2008), kauçuk prosesine Taguchi metodu uygulana-rak kalite kayıpları önlenmeye çalışılmıştır. Kalitenin ürüne tasarım aşamasında kazan-dırıldığı düşünülerek Taguchi deneysel tasa-rım metodu uygulanmıştır. Uygulama yapılan firmanın problemi, imalatını gerçekleştirmiş olduğu ürünlerin istenen müşteri memnuni-yetini sağlamayarak iade edilmesidir. Bu du-rumda amaç, ürün dayanıklılığını etkileyen faktörlerin üretim aşamasındaki en iyi değe-rini bulmak olmuştur. Doğrulama deneyleri sonucunda bulunan yanıt da belirlenen güven aralıkları içinde yer almıştır. Optik kontrol makinesinde hatalı çıkan ürün sayısı, en iyi üretim şartları sağlandığında %60 azalmıştır. Ruiz C vd. (2009) çalışmalarında firmaları maliyetlerini ve süreçlerdeki kayıpları engel-lemek için sınırlandırılmış eş zaman yöntemi (BTC, bounded true concurrency) adı verilen zaman süreçli cebir yöntemi kullanmışlar-dır. Bu yöntemde uygulanan süreçlerin sü-relerini dikkate almışlardır. Çalışmalarında benimsedikleri üç değişik yöntemi karşılaş-tırmışlar ve hesaplamalar sonucunda esnek imalat hücresinin BTC yöntemi kullanılarak sistem performanslarını hesaplamışlardır. Steinemann vd. (2012), otomotiv firmasında montaj hattı için benzetim deneylerinden ya-







64







İNCELENMESİ







HOUSES


rarlanabilen üretim sistemi için bir yaklaşım önermişlerdir. Amaç kesikli olay benzetimi-ni üretim hattında yaygınlaştırmak ve iyileş-tirme süreçlerinde benzetim denemelerine destek olmaktır. Feng vd. (2013), otomobil motor parçalarının üretiminde kesikli olay benzetimini kullanarak çalışanların farklı çi-zelgeleme politikalarını incelemişlerdir. Bae vd.(2015) çalışmasında üretkenliği arttırmak için gerçekçi üretim planlarının sağlanması amaçlamaktadır. Optimal sistem konfigüras-yonlarını belirlemek ve istenen imalat sevi-yesine ulaşmak için çeşitli alternatif sistem bileşenlerinin değişimini önermişlerdir. Elde ettikleri benzetim sonuçlarına göre mantıklı gelişim stratejileri önermişlerdir.

Bu çalışmada esnek imalat sistemlerinin et-kinliğinin iyileştirilmesine ilişkin Taguchi metoduyla faktör düzeyleri belirlenmiş ve Arena 14.0 paket programında benzetim mo-delinde deneyler gerçekleştirilmiştir.

3. Kesikli Olay Benzetimi

Benzetim, gerçek hayat kaynaklarının ve sü-reçlerinin farklı şekillerdeki operasyonlarının bilgisayar ortamında modellenmesi ve ben-zetilmesi tekniğidir. Bir benzetimde model karakteristiklerini doğru tahmin etmek için toplanan verileri sayısal olarak bilgisayar ara-cılığıyla değerlendirebilir.

Bir benzetim modeli, temel olarak “ne-eğer (… olursa ne olur) ” (“what-if”) analizlerinin

yapılmasını sağlayan bir araç olarak ele alın-malıdır. Kullanıcısına değişik tasarım ve iş-letim stratejilerinin genel sistem performansı üzerindeki etkisini gösterir.

Benzetim, gerçek dünyanın temsilinin oluştu-rulması ve onunla deney yapmaktan oluşur; bu sebeple benzetimin bir alternatifi gerçek dünyada deney yapmaktır. Gerçek denemele-re karşın, benzetim aşağıdaki avantajlara sa-hiptir (Pidd,cev Sezen ve Günal):

• Maliyet: Benzetim zaman alabilen ve böy-lece nitelikli işgücü anlamında pahalı olması-na rağmen, gerçek denemeler; özellikle bazı şeyler yanlış gittiğinde pahalı olabilir.

• Zaman: Herkesin kabul edeceği gibi, ben-zetim modelleri için çalışan bilgisayar prog-ramlarını üretmek önemli miktarda zaman alır. Ancak bir kez yazıldıktan sonra büyük fırsatlar sunarlar. Şöyle ki haftaların, ayların ve hatta yılların saniyelik bilgisayar zama-nıyla benzetimini yapmak olasıdır. Böylece politikalar bütünüyle düzenli olarak karşılaş-tırılabilir.

• Tekrar (Replication): Ne yazık ki gerçek dünyada bir deneyin tam olarak tekrarlan-ması nadiren mümkündür. Fiziki bilimlerle uğraşanların niteliklerinden biri diğer bilim adamlarınca tekrarlanabilen deneylerin tasa-rımıdır. Bu, yönetim biliminde nadiren ola-sıdır. Bir organizasyonun rakiplerinin, bir indirimde en iyiyi bulmak için fiyat politi-







65







İNCELENMESİ







HOUSES


kalarının tüm türlerinin denenmesini boş boş oturup beklemeleri olası görünmektedir. Yine düşmanın savaşın yinelenmesine izin verme-si oldukça az olasıdır. Benzetimler kesinlikle tekrarlanabilir.

• Güvenlik: Bir benzetim çalışmasının amaç-larından biri uç koşulların etkilerinin tahmin edilmesi olabilir ve gerçek dünyada bunu yapmak tehlikeli ve hatta yasak olabilir. Bir havaalanı yönetimi havaalanının kapasitesini öğrenmek için, onlar da istiyor olsa, günlük uçuşların ikiye katlanmasına izin vermek ko-nusunda belki ikna edilebilirler. Benzetilmiş uçaklar benzetilmiş uzayda yakıtları bittiği zaman küçük hasarlara yol açarlar.

• Yasallık: Mafya tarafından çalıştırılmasa da analistin yasalardaki değişikliğin etkilerini belirleme isteği olduğu anlar vardır. Örneğin, bir şirket sürücülerin çalışma saatlerinde ola-cak yasal değişikliklerin şirketin ürün teslim performansı üzerindeki etkisini görmek iste-yebilir.

Kesikli olay, zaman içerisinde herhangi bir noktada oluşan bir anlık olaydır. Uçağın hava meydanına inmesi, dağıtım bölümüne varan bir parça, bankaya giren bir müşteri, deniz otobüsüne binen bir yolcu, kesikli olaya ve-rilebilen birkaç örnektir. Bu olayların olması sistem durumunun değişmesine sebep olur. Kesikli olay modellerinin benzetiminde, bil-gisayar, benzetim saati adı verilen, zaman

içinde belirli bir noktada gerçeklesen her olayda ölçüm yapan bir zaman belirleyici mekanizma içerir.

Kesikli olay benzetim modelinde en önemli konu, her adımda benzetim zamanının bilin-mesi gerekliliğidir. Benzetim zamanını gös-teren değişkene “Benzetim Saati” denir. Ke-sikli olay benzetiminde her olayda benzetim zamanının bulunduğu değerden ileri bir değe-re geçmesini sağlayacak bir işlem yapılması gerekmektedir.

4.Taguchi Metodu

Klasik deney tasarım yöntemlerinin kullanı-mı endüstriyel şartlar altında verimli olama-maktadır. Sistemi etkileyen faktörlerin sayısı arttıkça gerekli olan deney sayısı da hızlı bir şekilde artmakta, maliyetler yükselmekte, uy-gulamalar zorlaşmaktadır. Böyle durumlarda kesirli faktöriyel tasarım olan Taguchi Meto-du (T.M.) uygulanması daha verimli ve kolay olacaktır. Karar vermeyi gerektiren birçok durumda da T.M. başarı ile uygulanabilmek-tedir. Genichi Taguchi, kendi adıyla anılan yaklaşımı ile deneylerin gerçekleştirilmesi ve değerlendirilmesindeki verimliliği arttıracak bir çözüm getirmiştir (Ross, 1996).

Böylece deney öncesi yapılan çalışmalar so-nucunda deney sayılarında önemli derecede azalma gözlenmiştir. Taguchi yönteminin esas amacı; hedef değer etrafındaki değişken-liğin azaltılmasıdır. Temeli deney tasarıma







66







İNCELENMESİ







HOUSES


dayanmaktadır. Bu yöntem, kesirli faktöriyel deney tasarımı yöntemine, robust tasarım ve ortogonal diziler gibi kavramları eklemekte-dir.

Taguchi Deney Tasarımı yönteminde elde edilen deney sonuçları Sinyal/gürültü (S/N) oranına çevrilerek değerlendirilmektedir. Sinyal/Gürültü oranı değeri küçük olan değer iyi, büyük olan değer iyi, nominal değer iyi olarak kalite değerlerinin hedeflendiği değere göre farklı şekillerde hesaplanır ve analiz edi-lir. Taguchi Deney Tasarımı tekniğine göre yapılacak bir çalışmada izlenecek adımlar aşağıdaki şekildedir (Yang vd., 1998):

1.Faktörlerin seçimi ve aralarındaki etkile-şimlerin değerlendirilmesi (beyin fırtınası, akış diyagramı, sebep sonuç diyagramı gibi metotlar kullanarak).

2.Faktörlerin seviyelerinin belirlenmesi.

3. Doğru dengeli tasarımın seçimi.

4.Faktörlerin ve/veya aralarındaki etkileşim-lerin dengeli deney düzenindeki kolonlarla eşleştirilmesi.

5.Deneylerin daha önceki adımlarda planla-nan şekilde gerçekleştirilmesi yani testlerin yapılması.

6. Sonuçların analizi.

7.Doğrulama deneyinin veya deneylerinin yapılması.

Bu adımların izlenmesi sonucunda proses veya ürün için en iyi performansın elde edi-leceği deney parametreleri belirlenecek, de-neyde ele alınan faktörlerin kalite değeri üze-rindeki etkisi tahmin edilebilecek ve en iyi deney parametreleri sonucunda elde edilebi-lecek kalite değeri öngörülebilecektir.

Deney tasarımı 1930’larda Sir Ronald Fisher tarafından geliştirilmiş olmasına rağmen, de-ney tasarımını, varyasyonun azaltılması için ilk uygulayan Taguchi’dir. Taguchi, deney ta-sarımında analiz değişkeni ya da performans kriteri olarak kullanılması amacıyla, bir dizi, adına “sinyal/gürültü oranı” denilen, kriter tanımlamıştır. Taguchi, varyasyonu azaltmak amacıyla, deney tasarımında performans kri-teri olarak kullanılmak üzere, sinyal/gürültü oranı olarak adlandırılan bir dizi istatistik ge-liştirmiştir. Taguchi, uygulamadaki problem-leri, hedefin türüne göre üçe ayırmış ve her biri için farklı bir sinyal/gürültü oranı tanım-lamıştır (Şirvancı, 1997).

En Küçük – En İyi

Bu tür problemlerde, kalite değişkeni Y’nin hedef değeri sıfırdır. Bu durumda sinyal/gü-rültü oranı şöyle tanımlanmaktadır:

S/G Oranı = -10.log(ΣY2/n)

En Büyük – En iyi







67







İNCELENMESİ







HOUSES


Bu durumda Y’nin hedef değeri sonsuzdur ve sinyal/ gürültü oranı aşağıdaki tanımlanmak-tadır:

S/G Oranı = -10.log[Σ(1/Y2)/n]

Hedef Değer – En İyi

Bu tür problemlerde, Y için belli bir hedef de-ğer (örneğin, ürün boyutları gibi) verilmiştir. Bu durumda,

S/G Oranı = 10.log(Y 2 /S2)

Her üç problemde de, amaç S/G oranını mak-simize etmektir.

5. Uygulama

İmalat sanayinde faaliyet gösteren firma elin-de bulundurduğu robot hattının verimliliğini arttırmak istemektedir. Üç bölgeden oluşan sistemde yedi farklı ürün işlem görmektedir.

5.1.Veri Seti

Ürünlerin çevrim süreleri farklılık göster-mektedir. Yapılan kronometraj çalışmasıyla elde edilen çevrim süresi verileri Tablo 1’de dakika bazında gösterilmektedir.

Tablo 1. Ürünlere İlişkin Çevrim Süreleri

Ürünler Bölge 1 Bölge 2 Bölge 3

Ürün 001 56,42 48,38 50,93

Ürün 002 50,42 50,12 49,02

Ürün 003 49,82 51,92 48,2

Ürün 004 46,82 48,83 52,83

Ürün 005 15,06 13,05 35,12

Ürün 006 15,06 13,05 35,12

Ürün 007 15,06 13,05 35,12

Ürünlerin sisteme hakkında ortalama değer bilinmekte ve sıralama müşteri talebine göre

değişmektedir. Ürün geliş olasılıkları aşağı-daki tabloda verilmektedir.







68







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 2. Ürün Geliş Olasılıkları

Ürün Olasılık Kümülatif

Ürün 001 0,25 0,25

Ürün 002 0,24 0,48

Ürün 003 0,11 0,59

Ürün 004 0,04 0,63

Ürün 005 0,26 0,89

Ürün 006 0,1 0,99

Ürün 007 0,01 1

Sistemin imalat hedefi 320 dakikada 265 üründür.1 no’lu ürünün 3 bölgede çevrim zamanlarının artırılması ile esnek üretim hat-tının verimliliği arttırılmak istenmektedir. Hangi bölgede ve ne miktarda bölgelerin za-manları arttırılmasının araştırılması için önce

sistemin kesikli olay benzetimi yapılmıştır. Benzetim modeli Arena 14.0’da geliştiril-miştir. Gerçekleştirilen benzetim çalışması-nın sonucuna göre mevcut durumda ortalama kullanım oranları % 60 civarındadır. Detaylı değerler aşağıda gösterilmektedir.

Tablo 3. Kullanım Oranları

Ortalama Kullanım Oranları

Z1 61,375

Z2 65,728

Z3 62,028

Yukarıda verilen kullanım oranlarını 1 no’lu ürünün 3 bölgedeki çevrim sürelerinin arttı-rılması ve 320 dakikada 265 üretimi gerçek-leştiren sistemin dizaynı için Taguchi deney

tasarımı kullanılmıştır. 3 faklı bölgede yap-tığımız deney için 5 faktör seviyesi belirlen-miştir. Faktörlerin serbestlik derecesi ve fak-tör seviyeleri(cmn) Tablo 4’te verilmiştir:







69







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 4. Faktörlerin Serbestlik Derecesi ve Faktör Seviyeleri

Faktör Serbestlik Derecesi

Z1 1. bölge 5-1=4

Z2 2. bölge 5-1=4

Z3 3. bölge 5-1=4

Toplam Serbestlik Derecesi 12

cmn Z1 Z2 Z3

1 90 90 90

2 105 105 105

3 120 120 120

4 135 135 135

5 150 150 150

3 değişkenimiz için 5 farklı düzeyinde, dene-yi tam eşleştirmeli yapmak istenirse 5^3=125 deney yapılmalıdır. Toplam serbestlik derece-si, maksimum seçilecek ortogonal dizinin de-

neme sayısından 1 eksik olacaktır. L25 e göre deneyler belirlenmiştir. Yapılacak 25 deney ve faktör düzeyleri ve deneylerden elde edilen gözlemler Tablo 5’te gösterilmiştir.







70







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 5. Taguchi L25 Ve Faktör Düzeyleri ve Gözlemler

Deney Faktör Seviye Faktör Seviye Gözlem

Z1 Z2 Z3 Z1 Z2 Z3 Y

1 1 1 1 90 90 90 356

2 1 2 2 90 105 105 324

3 1 3 3 90 120 120 295

4 1 4 4 90 135 135 270

5 1 5 5 90 150 150 244

6 2 1 2 105 90 105 330

7 2 2 3 105 105 120 300

8 2 3 4 105 120 135 274

9 2 4 5 105 135 150 248

10 2 5 1 105 150 90 274

11 3 1 3 120 90 120 305

12 3 2 4 120 105 135 279

13 3 3 5 120 120 150 255

14 3 4 1 120 135 90 281

15 3 5 2 120 150 105 259

16 4 1 4 135 90 135 283

17 4 2 5 135 105 150 259

18 4 3 1 135 120 90 281

19 4 4 2 135 135 105 265

20 4 5 3 135 150 120 244

21 5 1 5 150 90 150 265

22 5 2 1 150 105 90 274

23 5 3 2 150 120 105 259

24 5 4 3 150 135 120 244

25 5 5 4 150 150 135 233







71







İNCELENMESİ







HOUSES


Taguchi ölçülmek istenen sinyalin(S) gürültü faktörüne (N) bölünmesiyle uygun değer bu-lunmaya çalışılır. Gürültü değeri gerçek değer

içindeki istenmeyen faktörlerin değerini gös-terirken sistem değeri sistemin verdiği ve öl-çülmek istenen gerçek değeri gösterir.

Tablo 6. Sinyal Gürültü Değeri

Deney Faktör Seviye Ortalama Sinyal/GürültüZ1 Z2 Z3 Y S/N

1 90 90 90 356 51,0292 90 105 105 324 50,2113 90 120 120 295 49,3964 90 135 135 270 48,6275 90 150 150 244 47,7486 105 90 105 330 50,3707 105 105 120 300 49,5428 105 120 135 274 48,7559 105 135 150 248 47,88910 105 150 90 274 48,75511 120 90 120 305 49,68612 120 105 135 279 48,91213 120 120 150 255 48,13114 120 135 90 281 48,97415 120 150 105 259 48,26616 135 90 135 283 49,03617 135 105 150 259 48,26618 135 120 90 281 48,97419 135 135 105 265 48,46520 135 150 120 244 47,74821 150 90 150 265 48,46522 150 105 90 274 48,75523 150 120 105 259 48,26624 150 135 120 244 47,74825 150 150 135 233 47,347

Ortalama ve S/N için sonuç tablosu Şekil 1’deki gibidir:







72







İNCELENMESİ







HOUSES


Şekil 1. Ortalama ve S/N İçin Sonuç Tablosu

Sinyal gürültü oranına göre ve ortalamaya göre değerler Tablo 7’deki gibidir.







73







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 7. Sinyal Gürültü Oranına Göre ve Ortalamaya Göre Değerler

FaktörlerSeviyeleri

S/N e göre Ortalamaya göre

Z1 Z2 Z3 Z1 Z2 Z3

1 49,4 49,72 49,3 297,8 307,8 293,2

2 49,06 49,14 49,12 285,2 287,2 287,4

3 48,79 48,7 48,82 275,8 272,8 277,6

4 48,5 48,34 48,54 266,4 261,6 267,8

5 48,12 47,97 48,1 255 250,8 254,2

FarkEtki derecesi

1,29 1,74 1,2 42,8 57 39

2 1 3 22 1 3

Sinyal-Gürültü oranına ve ortalamalara göre Z2, üretim kapasitesinin belirlenmesinde en büyük öneme sahiptir. Z1 ikinci öneme sahip iken en az öneme Z3 sahiptir. Üretim tesisi-

nin 320 dakika içerisinde 265 ürünü üretmesi gerekmektedir. Deney numaraları ve hedef (265 ürün çıktısı) imalat rakamına göre kar-şılaştırma grafiği aşağıda verilmiştir.

Şekil 2. Deneylerin Karşılaştırma Grafiği

Grafik incelendiğinde 16 deneyin hedefi aş-tığı gözlenmiştir. Hedefi sağlayan deneylerin toplam çevrim sürelerine göre büyükten kü-

çüğe sıralanması aşağıdaki tabloda verilmiş-tir.







74







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 8. Toplam Çevrim Süreleri

Deney No

Faktör Seviye Toplam Çevrim Süresi

Ortalama

Z1 Z2 Z3 Z1+Z2+Z3 Y

21 150 90 150 390 265

19 135 135 105 375 265

4 90 135 135 360 270

8 105 120 135 360 274

12 120 105 135 360 279

16 135 90 135 360 283

10 105 150 90 345 274

14 120 135 90 345 281

18 135 120 90 345 281

22 150 105 90 345 274

3 90 120 120 330 295

7 105 105 120 330 300

11 120 90 120 330 305

2 90 105 105 300 324

6 105 90 105 300 330

1 90 90 90 270 356

6. Bulgular

265 hedef üretim rakamını gerçekleştiren çev-rim süresi en yüksek değer 21 numaralı de-

neme ile elde edilen 2 no’lu bölgenin 90 cmn te tutulması ve 1 ve 3 no’lu bölgenin çevrim süresinin 150 cmn olarak alınması ile sağlan-mıştır.







75







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 9. Çevrim Süreleri (Cmn)

Başlangıç Sonuç Değişim

Z1 94 150 59,57%

Z2 80 90 12,50%

Z3 84 150 78,57%

Toplam 258 390 51,16%

Tablo 10. Kullanım Oranları

Başlangıç Sonuç Değişim

Z1 61,4 100,0 62,9%

Z2 65,7 83,8 27,6%

Z3 62,0 83,9 35,3%

Toplam 63,0 89,2 41,6%

1 numaralı bölgenin ortalama kullanım ora-nı % 100, 2 ve 3 no’lu bölgelerin ortalama kullanım oranlarının %84 çıkması üretim te-sisinin oldukça yüksek çevrim süresi ile gös-termesi açısından anlamlıdır. Ayrıca Taguchi deney tasarımında da öngördüğü biçimde 2 no’lu bölgenin minimum değerde tutulması ve diğer bölgelerin çevrim sürelerinin yüksek tutulması ile sağlanmıştır.

7. Sonuç

Geliştirilen benzetim modeli ve Taguchi me-todunun uygulanması ile mevcut sistemde 1 no’lu ürünün çevrim süreleri % 51 arttırılmış; robot tesisinden önce manuel yapılan işlem-ler bu tesise kaydırılmıştır. Sonuç olarak or-talama kullanım oranı %41 artarak %89,2’ye ulaşılmıştır. Bu sayede direk işçilik giderleri

azalıp, mevcut tesis kapasitesi etkin bir şekil-de kullanılmıştır.

Kesikli olay benzetimi what-if analizini ger-çekleştirirken bu deneylerin planlanması, ta-sarlanması ile optimal çözüm daha kısa süre-de ve daha yüksek güven düzeyi ile elde edil-mektedir. Deney tasarımında ise Taguchi me-todu etkin bir yöntemdir. Sistem tasarımında kesikli olay benzetimi ve Taguchi yönteminin kullanılması ile sistem için optimal paramet-reler yüksek hızla saptanıp sistem tasarım za-manı ve maliyeti kısalması sağlanır.

KAYNAKÇA

BAE, K. G., ZHENG, L., IMANI, F., (2015). “A Simulation Analysis Of The Vehicle Axle And Spring Assembly Lines”, Pro-







76







İNCELENMESİ







HOUSES


ceedings of the 2015 Winter Simulation Conference

DEMİR, H., GÜMÜŞOĞLU, Ş., (2003). Üretim Yönetimi/İşlemler Yönetimi. İs-tanbul: Beta Basım

DEMİR, M., H., GÜMÜŞOĞLU, Ş., (2009). Üretim Yönetimi. İstanbul: Beta Yayım Dağıtım

DURMAZ, S., (2008)., Taguchi Metodunun Kauçuğun Vulkanizasyonu Prosesine Uygulanması, Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendis-liği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi

FENG, Y., W. FAN, Y. QIN., (2013)., “A Discrete Event Simulation Based Pro-duction Line Optimization through Mar-kov Decision Process.” Communications in Computer and Information Science 402: 385-390

HASKOSE, A., KINGSMAN, B.G., WORT-HINGTON, D., (2004). “Performance analysis of make-toorder manufacturing systems under different workload control regimes”, Int. J. Production Economics, 90: 169-186

KAĞNICIOĞLU, H., AYDIN, S., HASGÜL, S. VE ANAGÜN, S., (2012). Üretim Yö-netimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları

KOBU, B., (2010). Üretim Yönetimi. İstan-bul: Beta Basım

LU, M., WONG, L., (2007). “Comparison of two simulation methodologies in mo-deling constructionsystems: Manufac-turing-oriented PROMODEL vs. cons-tructionoriented SDESA”, Automation in Construction, 16: 86-95

NGUYEN, M. D., TAKAKUWA S., (2008). “Emergence of Simulation for Manu-facturing Line Designs in Japanese Au-tomobile Manufacturing Plants.” In Pro-ceedings of the 2008 Winter Simulation Conference, edited by S. J. Mason, R. R. Hill, L. Mönch, O. Rose, T. Jefferson, and J. W. Fowler, 1847-1855. Piscata-way, New Jersey: Institute of Electrical and Electronics Engineers, Inc.

PIDD, M., (2009). Computer Simulation In Management Science, Yöneylem Araş-tırmasında Benzetim, Çev. H. Kemal SE-ZEN, M. Murat GÜNAL, Bursa

RIVERO, L., (2004). “Applications In Lo-gistics Using Simulation With ProMo-del”, Second LACCEI International La-tin American and Caribbean Conference for Engineering and Technology (LAC-CEI’2004), 2-4.06.2004, Miami, Florida, USA, ss.1-6







77







İNCELENMESİ







HOUSES


ROSS, P.J., (1996). Taguchi Tecniques For Quality Engineering, Mcgrow – Hill In-ternational Book Company, ISBN 0-07-114663-6, 1-73

RUIZ, C., CAZORLA D., CUARTERO, F., MACIA H., (2009). “Improving Per-formance In Flexible Manufacturing Systems”, The Journal Of Logic And Al-gebraic Programming, 78: 260-273

STEINEMANN, A., TAIBER, J., FADEL, G., WEGENER, K., KUNZ, A., (2012).

“Adapting Discrete-Event Simulation To-ols to Support Tactical Forecasting in the Automotive Industry.” In Proceedings of TMCE, Karlsruhe, Germany, 319 –332

ŞİRVANCI, M., (1997). Kalite İçin Deney Ta-sarımı, Literatür Yayınları, 110

YANG, W.H., TARNG, Y.S., (1998). Design optimization of cutting parameters for turning operations based on the Taguchi Metod, Journal of Materials Processing Technology, 84, 123-130







78







İNCELENMESİ







HOUSES


EXTENTED ABSTRACT

Introduction: Nowadays, increasing competition enforce companies to reduce their cost. In market firm cannot easily increase its product price. To increase own revenue, it must reduce own cost. Reducing cost is not always easy and in general requires investment. By increasing utilization of existing systems, companies can avoid unnecessary investment cost and reduce cost. In flexible manufacturing system, utilization rates are increased through cycle time. In three zones and for seven products, establishing appropriate temps cycle is confusing work. Trial and error method in a flexible manufacturing system is not an appropriate method. So a much more methodic solution is needed. Purpose: The purpose of this study is to improve the utilization of flexible manufacturing system in a manufacturing shop. Scope: In the study, a de-sign of experiments methods Taguchi method and discrete event simulation are used to analyze system and optimal parameters are obtained. Discrete event simulation performs what-if analy-sis but appropriate factor level must be calculated. Methodology: Simulation is one of the most powerful analysis tools available to those responsible for the design and operation of complex process or systems. In an increasingly competitive world, simulation has become a very po-werful tool for the planning, design, and control of systems. The majority of modern computer simulation tools implement a paradigm, called discrete-event simulation (DES). This paradigm is so general and powerful that it provides an implementation framework for most simulation languages, regardless of the user worldview supported by them. Discrete event systems simu-lation is the modeling of systems in which the state variable changes only at a discrete set of points in time. In a discrete model, though, change can occur only at separated points in time, such as a manufacturing system with parts arriving and leaving at specific times, machines going down and coming back up at specific times, and breaks for workers. The simulation event list is a means of keeping track of the different things that occur during a simulation run. Anything that occurs during the simulation run that can affect the state of the system is defined as an event. Typical events in a simple simulation include entity arrivals to the queue, the be-ginning of service times for entities, and the ending of service times for entities. These events change the state of the system because they can increase or decrease the number of entities in the system or queue or change the state of the resources between idle and busy. The event list is controlled by advances in the simulation clock. In our basic simulation model, the simulation clock advances in discrete jumps to each event on the event list. This type of model is called a







79







İNCELENMESİ







HOUSES


discrete event simulation. In the beginning of the work current situation is observed. Cycle time is obtained by time analyze and product distribution is obtained from production planning past 3 months data. Then current situation is modelled in Arena 14.0 environment and simulation model is presented to company expert as a validation phase and simulation model is validated by comparing simulation’s results and current situation’s results. Current state’s utilization rate is 61%, 65%, 62% . By observing close results to reel situation, research pass to second stage. In the following phase, alternative strategies are investigated to improve the utilization rates of welding robots capacity. Optimal utilization rates are determined according to simulation model. Alternative strategies can be tested to improve the utilization rates of welding robots capacity but to obtain optimal parameter in short time, experiences are to be designed. As desig-ned method, Taguchi method is used. Genichi Taguchi is regarded as the foremost proponent of robust parameter design, which is an engineering method for product or process design that fo-cuses on minimizing variation and/or sensitivity to noise. When used properly, Taguchi designs provide a powerful and efficient method for designing products that operate consistently and optimally over a variety of conditions. A Taguchi design, or an orthogonal array, is a method of designing experiments that usually requires only a fraction of the full factorial combinations. An orthogonal array means the design is balanced so that factor levels are weighted equally. Because of this, each factor can be evaluated independently of all the other factors, so the effect of one factor does not influence the estimation of another factor. In robust parameter design, we first choose control factors and their levels and choose an orthogonal array appropriate for these control factors. The control factors comprise the inner array. At the same time, we deter-mine a set of noise factors, along with an experimental design for this set of factors. The noise factors comprise the outer array. The experiment is carried out by running the complete set of noise factor settings at each combination of control factor settings (at each run). The response data from each run of the noise factors in the outer array are usually aligned in a row, next to the factors settings for that run of the control factors in the inner array. For 3 zones and 5 levels, we must perform 125 experiences, but using Taguchi methods only 25 experience is required. Experience is realized in simulation model. Experiments are based on L25 orthogonal plane and evaluation of the experiments results are realized based on signal/noise ratios et mean. Re-sults: According to the signal/noise ratios, Z2 has greater importance than others zone.Z1 and Z3 follows Z2.Alternatives that produce target number are listed. Only 16 experiments provide required number and experience 21 has the maximum cycle time as Z1 1,50 mn; Z2 0,90 mn and Z3 1,5 mn that is coherent with Taguchi result. Utilization rate for Z1 is reached to 100% ,







80







İNCELENMESİ







HOUSES


utilization rate of Z2 is 83,8 % and utilization rate of Z3 is 83,9 %.Total cycle time is increased from 2,58 mn to 3,9 mn. Obtained results are implemented in production. At the end of 320 minutes, system produces 265 products as targeted. Also this is a stage of validation of our re-search. Conclusion: Using design of experiments optimal solution is obtained by the designer in less time and with greater confidence. Factor levels are obtained by using Minitab 14 and experiments realized in Arena 14.0 Effectiveness of flexible manufacturing system is increased by satisfying target production number. The product 1’s cycle time increased 51 % and manual works made before the robot facilities shifted to this facility. As a result, the average utilization rate has reached from 63 % to 89,2 %.Thus direct operational cost is reduced using existing facility without any expense.

8181

KADIN YÖNETİCİLERDE İŞ TATMİN DÜZEYLERİNİN BİREYSEL DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ 1

INVESTIGATING FEMALE EXECUTIVES’ JOB SATISFACTION LEVELS IN TERMS OF INDIVIDUAL DEMOGRAPHIC VARIABLES

Murat KOÇ1, Hediye TİTİZ2

1 Çağ Üniversitesi,İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Mersin / Türkiye2 Çağ Üniversitesi, Psikoloji Yüksek Lisans Öğrencisi, Mersin / Türkiye

Öz: Bu çalışmanın amacı; kadın yöneticilerde bireysel demografik değişkenlerin iş tatminine olan etkisini tespit etmektir. Bu bağlamda Mersin ilinde çalışan kadın yöne-ticilerin iş tatmin düzeyleri JSS İş Tatmin Ölçeği (Spector, 2007) ile ölçülmüş, elde edilen veriler; yaş, kıdem (iş deneyimi), medeni durum, öğrenim düzeyi ve çocuk sayısı gibi demografik değişkenlerle karşılaştırılmış, elde edilen sonuçlar literatürdeki bilgiler ışığında değerlendirilmiştir. Araştırmanın örneklemi Mersin ilinde çalışan 76 kadın yöneticiden oluşmaktadır. Araştırmada ölçme aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan anket formu iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde demografik bilgilerle ilgili soruların olduğu kişisel bilgi formu (Ek 1), ikinci bölümde iş tatminini ölçmek amacıyla Spector’un İş Tatmin Ölçeği (Ek 2) kullanılmıştır. Verilerin analizinde Mann Whitney U testi ve Kruskal-Wallis analizi uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre kadın yöneticilerin iş tatmin düzeyleri ile yaş değişkeni arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır (p<0.05). Buna karşın diğer değişkenler ile iş tatmini arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: İş Tatmini, Yönetici, Kadın Yönetici, Demografik Değişkenler

Abstract: The aim of the study is to determine the effect of individual demographic variables on female executives’ job satisfaction. In this respect, the female executives’ job satisfaction levels, who work in Mersin, have been measured by using JSS Job Satisfaction Scale (Spector, 2007) and the data obtained have been compared with several variables, such as age, year of experience, marital status, educational level and the number of children they have. The findings of the study have been considered in the scope of the related literature.The sample of the study consist of 76 female executives, among the female execu-tives working in Mersin. A questionnaire involving two parts has been used as the instrument of the study. In the first part, a personal information form is available including demographic informataion (Appendix 1), and in the second part JSS Job Satisfaction Scale has been used in order to measure the executives’ job satisfaction levels (Appendix 2). Mann Whitney U- Test and Kruskal-Wallis analysis has been held in the analysis of data.The results of the study have determined that there is a statistically significant differ-ence between the female executives’ job satisfaction levels and the age variable. However, no meaningful relationship has been found out between the rest of the variables and job satisfaction.

Key Words: Job Satisfaction, Executive, Female Executive, Demographic Variables

(1) Sorumlu Yazar: Murat KOÇ, Çağ Üniversitesi, İ.İ.B.F. Mersin / Türkiye [email protected] Geliş Tarihi / Re-ceived: 17.03.2016 Kabul Tarihi/ Accepted: 21.09.2016 Makalenin Türü: Type of article (Araştırma – Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None“Etik Kurul Raporu Var – There is report of Ethics Committee” (Araştırmada Kurum İzni Var / Yok) “YOK” “The Research Council Permit Yes / No” “NO”

Doi: 10.17373/UHEYAD.2016922041






JEL KODU: E21-D14-D31-E44 ID:63 K:71(Ekonomi –Economics)



82







İNCELENMESİ







HOUSES


GİRİŞ

Günümüzde her alanda hızlı bir değişim ya-şanmaktadır. Artan rekabet koşullarında iş-letmeler hayatta kalabilmek için çalışanlarına yatırım yapmaktadırlar. İşletmeler, öğrenen işletmeler haline gelmektedir. Böylece işlet-melerin yönetim felsefeleri ve yapıları değiş-mektedir. İşletmeler müşteri memnuniyetini en üst düzeyde tutabilmek için çaba göster-mektedirler. Çalışanların işlerine karşı duy-dukları memnuniyet performanslarına yan-sımaktadır. Çalışanlar tarafından gösterilen yüksek performans müşteri memnuniyetine dönüşmektedir. Çalışanların yüksek perfor-mansı iş tatminine bağlı olmaktadır (Pekde-mir vd. 2006: 15). Tutum her şey değildir fa-kat buna yakındır ( New York Times Manşeti, 6 Ağustos 2006. Akt. Koçel, 2015: 71).

İşletmelerde tutum değişimine yol açan dene-yimlerden en önemlisi Hawthorne Works of Western Company’de gerçekleşen deneyler-dir. Bu çalışmalar sonucunda tutum değişik-likleri konusunda önemli bulgular elde edil-miştir. Tutum, bireyin taşıdığı çevresel koşul-ları etkisiyle değişebilmektedir. İş tutumları, çalışanların çalıştıkları işletmeler hakkın-da sahip oldukları düşünceler, duygular ve inançlar bütünüdür (Türk, 2007: 8).

İş tatmini insan hayatında önemli bir yere sa-hiptir. Ekonomik ve psikolojik açıdan önemli bir yer tutmaktadır (Şirikci, 2013:28). İşlet-

melerde örgütsel etkinliğin artması çalışanla-rın iş tatmini ile pozitif ilişkilidir. İş tatmini yüksek olan bireyler örgütlerine bağlıdırlar. Yapmış oldukları faaliyetleri dinlendirici ni-telikte olduğunu savunurlar (Lim, 2008).

İş tatmini, örgütsel bağlılık, motivasyon, ör-gütsel vatandaşlık, tutum ve davranışlar ol-mak üzere birçok alanla ilişki içerisindedir. Örgüt psikolojisi alanında iş tatmini genel olarak motivasyonla açıklanmaktadır (Mer-canlıoğlu, 2012: 122).

İş tatmini endüstri ve örgüt psikolojisinin en fazla araştırılan konularından biridir. İş haya-tında ekonomik ve psikolojik açıdan önemli bir yere sahiptir (Telman ve Ünsal, 2004). İşlerinde tatmin olan bireylerin; işten ayrıl-ma isteklerinin düşük olduğu, işe zamanında gelip devamsızlık yapmadıkları, daha az dok-tora gidip daha az rapor aldıkları belirtilmek-tedir. İş tatmininin sağlandığı ölçüde bireyler işlerine katılmada gönüllü olacaklardır. İş tat-minsizliği bir örgüte işi yavaşlatma, ani grev-ler, gibi sendikal tepkilerle, düşük verimlilik, disiplin sorunları ve diğer örgütsel sorunları getirir (Erdoğan, 1999: 246-250).

İş tatmininin örgütsel açıdan önemi iş tatmi-ni ile işten ayrılma, verimlilik, yabancılaşma, çatışmalar, iş kazaları v.b. kavramlarla olan ilişkisine dayanmaktadır. İş tatmininin sağ-lanamaması bireylerde hayal kırıklığı, uyku-suzluk, iştahsızlık, gibi rahatsızlıklara neden







83







İNCELENMESİ







HOUSES


olmaktadır. Ayrıca zihinsel ve fiziksel davra-nış bozukluklarına neden olmaktadır (Gök, 2006: 296-297).

İş tatmini araştırmaları, çalışanların prob-lemlerinin tespiti, örgüt içi iletişimin düzen-lenmesi, iş hakkındaki genel tutumun geliş-tirilmesi, eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi, değişimin planlanması ve yönetimi gibi ko-nulara ışık tutması açısından örgütsel yarar-lar sağlamaktadır. Çalışanın iş tatmini kadar yöneticinin iş tatmini de örgütsel açısından önemlidir. Eğer yöneticiler işlerinde tatmin sağlayamazlarsa, onların mutsuzluğu, geniş yönetim etkileri nedeniyle bütün bir örgüte yayılabilir (Newstrom ve Davis, 1993).

YÖNETİCİ ve YÖNETİM

Yöneticilik kavramında son yıllarda hem ta-nım hem de terim olarak değişiklikler orta-ya çıkmıştır. Yönetim sürecinin değişmesine paralel olarak “yönetici” terimi yerine bu de-ğişimleri ve gelişimleri daha iyi ifade ettiği düşünülen başka terimler kullanılmaya başla-mıştır. Yönetici kavramını yerini almaya aday görünen kavramlardan başlıcaları şunlardır: Koç (Coach), Lider (Önder), Kolaylaştırıcı (Facilitator), Mentor (Koruyucu), Mümkün Kılıcı (Enabler), Destekleyici (Sponsor) (Ko-çel, 2015: 91).

İngilizce literatürde ve Türkçe kullanımda yöneticiyle aynı anda kullanılan çok değişik kavramlar bulunmaktadır. Örneğin İngilizce

literatürde aralarında farklılıklar olmakla be-raber yönetici rolünü ifade etmek için kulla-nılan terimler şunlardır: Manager, Administ-rator, Supervisor, Executive, Chief Executi-ve Officer (CEO), Vice, President, Director, Executive Director gibi (Koçel, 2015: 85-86).

Yöneticiler, örgütün yüksek performans gös-termesi ve toplumun ihtiyaçlarını karşılaması için örgütleri şekillendirmekle sorumludur (Daft, 2015: 38). Yönetim, örgütün tüm bi-rimlerini/bölümlerini yönetmek ve koordine etmekten sorumludur. Tepe yönetim, örgütün tamamını ya da ana bölümleri için planlama yapar, hedef ve strateji geliştirir, örgütün ya-pısına ve tasarımına karar verir. Tepe yönetim örgütün tamamından sorumludur (Daft, 2015: 36). Orta kademe yönetim, örgütün bölüm düzeyinde uygulama ve koordinasyonundan sorumludur (Daft, 2015: 27). Orta kademe yönetim pazarlama, finans, üretim gibi temel bölümlerle ilgilidir (Daft, 2015: 36).

Yöneticiler genellikle üst düzey, orta düzey ve alt düzey olarak sınıflandırılır. Üst düzey yöneticiler, bir örgütün en üstünde yer alan yöneticilerdir. Şirketin yönetimiyle ilgili ka-rarları almaktan ve tüm şirket çalışanlarını et-kileyecek strateji ve politikalar belirlemekten sorumludur. Üst düzey yöneticilerin CEO, başkan, bakan, yönetim kurulu başkanı, ge-nel müdür gibi unvanları vardır. Orta düzey yöneticiler, üst düzey ve alt düzey arasında bulunan yöneticilerdir. Üst düzey yönetici-







84







İNCELENMESİ







HOUSES


ler tarafından belirlenen hedefleri daha alt düzeydeki yöneticilerin kavrayıp yerine ge-tirebilecekleri hale dönüştürmekle sorumlu-dur. Genellikle diğer yöneticileri ve yönetici olmayan çalışanları yönetirler. Orta düzey yöneticiler, daire başkanı, bölüm başkanı, proje müdürü, birim şefi, mağaza yöneticisi, bölüm veya bölge müdürü gibi ünvanlar ala-bilirler. Orta kademe yönetim, örgütün bölüm düzeyinde uygulama ve koordinasyonundan sorumludur (Daft, 2015: 27). Alt düzey yö-neticiler ise yönetici olmayan çalışanların faaliyetlerini yönetir. Genellikle amir, birim koordinatörü, vardiya müdürü, koç, takım li-deri olarak adlandırılırlar (Robbins, Decenzo, Coulter, 2013: 5-6).

İŞ HAYATINDA KADIN YÖNETİCİ

Günümüzde işletmeler küreselleşme süre-cinde daha zorlu bir rekabetle karşı karşıya kalmışlardır. Stratejik yönetim, uluslararası faaliyetler, kültürlerarası etkileşim, farklı ül-kelerden insanların bir arada çalışması, ortak girişimler, stratejik birleşme ve satın alma kü-reselleşmenin sonuçlarıdır. Bu durumda fark-lılıkların yönetimi büyük önem kazanmakta-dır. Farklı kültürel yapılarla çalışan yöneti-cilerin iletişim yeteneklerinin çok iyi olması gerekmektedir. İletişim ve bilgi çağında etkili yöneticinin rolü rehber, akıl hocası ve insan potansiyelinin şefkatli koruyucusu olma yo-lunda gelişmektedir. Bu nedenle şirketler ar-tık kadınların yönetim yeteneklerinden daha

fazla yararlanmaları gerektiğini açıkça gör-mektedirler (Barutçugil, 2002: 15-16).

Türkiye’de ve dünyada çalışan kadın sayısın-daki artışa rağmen, iş dünyasında üst düzey yönetici ve liderler arasında kadınların sayısı oldukça azdır. İngiltere’de her 20 şirket yöne-ticisinden yalnızca biri kadındır. Fransa’nın 30.000 büyük işletmesinde kadın yöneticile-rin oranı % 7’dir. ABD’de önde gelen Wall Street şirketlerinin % 90’ının yöneticisi er-kektir (Barutçugil, 2002: 16). Fortune’nun 500 şirketin en yüksek ücret alanlar listesinde % 6’sı kadın ve CEO’ların %2’si kadındır. Avrupa Birliği’nin en önemli kuruluşlarında ise oranı % 11’dir (Eagly & Carli, 2007 Akt. Riggio, 2014: 73).

Türkiye’de TÜİK 2014 verilerine göre üst düzey kadın yönetici oranının % 9,4 olduğu görülmektedir (TÜİK, 2015).

Kadın Yöneticiler, değişen iş dünyasına fark-lılık ve dinamizm getirerek, kariyer sürecinde hızla ilerlemektedir. Yönetsel pozisyonlar in-celendiğinde, kadınların erkeklere göre daha alt kademe yönetsel pozisyonlarda yoğunlaş-tığı; erkeklerin ise, üst kademe profesyonel çalışanlar anlamında çoğunluğu oluşturduğu görülmektedir. Kadınların egemen olduğu ve daha çok kadın yöneticilerin mevcut olduğu sektörlerde bile, kadınlarla karsılaştırıldığın-da orantısız biçimde erkekler daha üst kade-melere yükselmektedir (Wirth, 2001: 2,13).







85







İNCELENMESİ







HOUSES


Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2014 sonuçla-rına göre Türkiye nüfusunun % 49,8’ini ka-dınlar oluşturmaktadır (TÜİK, İstatistiklerle Kadın 2014). Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre; 2014 yılında Türkiye’de 15 yaş ve üzeri yaştaki nüfus içerisinde istihdam oranı % 50,6’sını oluşturup, toplam işgücü-nün % 30,3’ünü kadınlar temsil etmektedir (TÜİK, Sayı: 25/2015, 5 Mayıs 2015) .

TÜİK 2014 verilerine göre Türkiye’deki kadın çalışanların % 49,9’u hizmet sektö-ründe, % 32,9’u tarım sektöründe, % 16,1’i ise sanayi sektöründe çalışmaktadır. Çalışan kadınların % 60,2’si ücretli ve yevmiyeli, % 29,5’i ise ücretsiz aile işçisi olarak faaliyet göstermektedir. Araştırma sonuçlarına göre kadınlarda 20-24 yaş grubu % 22,5 ile işsiz-lik oranının en yüksek olduğu yaş grubudur. Eğitim kadın istihdamı açısında önemli bir faktör olup kadınların eğitim düzeyi arttıkça istihdam oranlarının da arttığı görülmektedir. Eğitim durumu itibariyle kadın işsizlerin % 34,9’u lise altı eğitimliler, % 32,6’sı yüksek öğrenim mezunlarından oluşmaktadır (TÜİK, 2015).

TÜİK’in yapmış olduğu 2015 yılı yaşam memnuniyeti araştırması sonuçlarına göre, kadınların iş memnuniyeti % 7,1 oranında çok memnun iken, erkeklerde bu oran % 5,8 olarak görülmüştür. Memnun olanların oranı kadınlarda % 71,3, erkeklerde % 72,5 oldu-

ğu görülmüştür. Ancak aynı araştırmada yer alan kazanç memnuniyeti sonuçlarında ise kadınlarda kazanç memnuniyeti 2015 verile-rine göre çok memnun % 1,8 iken, erkeklerde % 2,6; memnun olan kadınların oranı % 39,4 iken erkeklerde % 43,1 olduğu görülmekte-dir (TÜİK, Yaşam Memnuniyeti Araştırması, 2003-2015).

TÜİK 2015 yılı yaşam memnuniyeti araştır-ması sonuçlarına göre, işyeri ilişkilerinden memnuniyet sonuçlarına göre kadınlarda % 7,4 çok memnun iken erkeklerde % 5,4’ünün çok memnun olduğu görülmüştür. Yine aynı araştırma sonuçlarına göre kadınlarda % 81,1 oranında işyeri ilişkilerinden memnun oldu-ğu, erkeklerde ise % 83,1 oranında memnun olduğu görülmüştür (TÜİK, Yaşam Memnu-niyeti Araştırması, 2003-2015).

Kadın yöneticiler üzerinde yapılan araştırma-larda başarılı kadınların ailelerinin eğitim dü-zeylerinin yüksek olduğu ayrıca ailelerin tek ya da ilk çocukları olduğu gibi bazı özellikler ortaya çıkmıştır. Başarılı kadınların başka bir ortak noktası baskın, sosyal ve aktif yapıda ve bağımsız olmalarıdır. Diğer yandan başa-rılı kadın yöneticiler ile erkek yöneticilerin kişilik özellikleri karşılaştırıldığında çok az bir fark görülmektedir. Kendine güven, başa-rı isteği, baskın olma ve sorumluluk başarılı kadınlarda görülen kişilik özellikleridir (Ba-rutçugil, 2002: 22).







86







İNCELENMESİ







HOUSES


Türkiye’de kadınların çalışma yaşamında karşılaştıkları sorunlar, Türkiye’nin ekono-mik, sosyo-kültürel ve geleneksel yapısı ile ilgilidir. Erkek egemen kültürel bir yapıya sahip olmak ve yasal düzenlemedeki eksik-likler örnek olarak verilebilir (Kazgan, 1982: 272-285). Sanayi ve hizmet sektöründe kadın yönetici sayısının artması, sektöre nitelik ve kapasite yönünden önemli katkıları olacaktır. Ekonomide kadının güçlenmesi sadece Türk ekonomisinin güçlenmesine değil, sosyal yönden de güçlenen kadının daha güçlü bir toplum yapı oluşturmasına da katkı sağlaya-caktır (Besler, Oruç, 2010: 18).

Türkiye’de kadınların çalışma hayatına etki eden faktörlerin öğrenim düzeyleri, aile ya-pıları, ev işleri ve çocuk bakımı olduğu gö-rülmektedir. Son yıllarda kadın istihdamında artış sağlanmış, çocuk bakımı konularında olanaklar artmış ancak eşit değerdeki işe eşit ücret hedefine ulaşılamamıştır. İşe alma ve yükselmede kadınlara yönelik ayrımcı uygu-lamalar devam etmektedir (Ereş, 2006: 47).

Bu engellerden en önemlisi kadınlara yönelik önyargılardır. Çoğu negatif olan bu önyargılar kadınların verilen üst düzey işleri yapamaya-cağına dair görüşleri içerir. Kişilik, kararlılık ve azim açısından yetersiz olarak değerlen-dirilirler. Erkek yöneticiler tarafından oluş-turulan diğer engeller ise “kadınlarla iletişim kurmanın zorluğu” ve “erkeklerin gücü elde tutma” isteğidir (Ereş, 2006: 47).

Kadın yöneticilerin, firmaların kuruluş aşa-malarında farklı rollerinin olduğu belirtilmek-tedir. Buna göre kadın girişimcilerin çalışma alanları genellikle ya küçük çaplı işletmelerin ya da gelişme imkânı az olan işletmelerde kurulma aşamalarında rol oynadıkları ifade edilebilir (Soysal, 2010: 74).

Türkiye’deki kadın yöneticilerle ilgili yapılan bir araştırmada, kadının kariyer hedefleri ko-nusunda çok iddialı olmadığını, eğer bir yol ayrımına geldiyse ailesini kariyerine tercih ettiğini, fakat herkesin memnun olduğu kim-senin zarar görmediği durumda kadının kari-yerine değer verdiği, hep başkasını memnun etme çabasında olduğu sonucuna varılmıştır (Aycan, 2004: 471-474).

İŞ TATMİNİ

Genel olarak çalışanların işlerine ilişkin duy-gularının bir reaksiyonu olarak tanımlanan iş tatmini kavramı, ilk kez 1920’lerde ortaya atılmış olup, önemi 1930-1940’lı yıllarda an-laşılmıştır (Gedik, Akyüz ve Batu, 2009: 1). Tüm sektörlerde faaliyet gösteren örgütlerde çalışanların davranışlarını etkileyen en önemli faktörlerden birisi olan iş tatmini, çalışanların işlerinin çeşitli yönlerine karşı beslemiş olduk-ları tutumların toplam kapsamında değerlendi-rilmektedir (Pelit ve Öztürk, 2010: 45).

Locke’a göre iş tatmini, kişinin işini ve iş de-neyimlerini değerlendirmesi sonucu oluşan zevkli ve olumlu hislerdir (Locke, 1983: 97).







87







İNCELENMESİ







HOUSES


İş tatmini çalışanın işine karşı hissettiği memnuniyet ve memnuniyetsizlik olarak ya da çalışanın işine karşı ortaya koyduğu genel tutum şeklinde ifade edilebilir (Konuk, 2006: 59).

İş tatmini, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarının ve duygularının bir belirtisidir. İş tatmini denince, işten elde edilen maddi çı-karlar ile çalışanın beraber çalışmaktan zevk aldığı iş arkadaşları ile ürün meydana getir-menin sağladığı mutluluk akla gelir (Bingöl, 1996: 266).

İş tatmini, kişinin işi hakkında sahip olduğu duygu ve tutumlardan oluşur. Belirli bir işin olumlu ve olumsuz tüm yönleri, tatmin duy-gularının ya da tatminsizliğin gelişimine kat-kıda bulunabilir. İş tatmini verimlilik, kalite, devamsızlık ile birlikte endüstri psikolojisi alanındaki araştırmalarda yaygın olarak kul-lanılan ve ölçülen temel bağımlı değişkenler-den biridir (Riggio, 2014: 218).

İş tatminini etkileyen faktörler kişiden kişiye değiştiği gibi iş tatmininin sonuçları da kişi-den kişiye farklılık göstermektedir. Farklı bi-reysel özelliklere sahip çalışanların işten al-gıladıkları iş tatmin duygusu da farklı olmak-tadır. Yaşamının büyük bir kısmını çalıştığı iş yerinde geçiren çalışanın tatmin düzeyi, aile yaşamını, sosyal yaşamını ve sağlığını olum-lu ya da olumsuz yönde etkilemektedir. İş tatminini yüksek olmasının çalışanın mutlu-

luğuna katkıda bulunduğu genel kabul gören bir anlayıştır. İş tatmini yaşam tatmini üze-rine etki eden en önemli faktörlerden biridir. İş tatmininin yaşam tatmini üzerindeki etkisi, yaşam tatmininin iş tatmini üzerindeki etki-sinden daha büyüktür (Iverson ve Maguire, 2000: 807-810).

Geçmiş bulgular incelendiğinde cinsiyet, yaş ve eğitim düzeyi değişkenlerinin iş tatmi-ni ile ilişkileri hakkında çelişkili sonuçların bulunduğu görülmektedir (Aksu, 2012; Bil-giç, 1998; Kılıç, Ergör, Gürpınar ve Demiral, 2004; Siu, 2002; Yıldız, Yolsal, Ay ve Kıyan, 2003). Özellikle kadının iş hayatına atılma-sında son dönemlerde ülkemizde hızlı artış olması (Bedük, 2005) ülkemizde de bu tarz çalışmaların yapılmasını önemli kılmaktadır. Buradan hareketle bu çalışmada kadın yöne-ticilerde bireysel demografik değişkenlerin iş tatmini üzerindeki etkisi incelenmiştir.

Literatür incelendiğinde, yapılan araştırmala-rın, çalışanların iş tatmin düzeylerinin ince-lenmesi ile ilgili olduğu görülmektedir. Ka-dın yöneticilerde, demografik değişkenlerin iş tatmin düzeylerine olan etkisi ile ilgili çok az çalışmaya rastlanmıştır ve bu çalışmalar tek bir sektör ile sınırlandırılmıştır. Bu bilgi-ler doğrultusunda bu araştırmada literatürde-ki bu eksiklik giderilmeye çalışılmıştır.







88







İNCELENMESİ







HOUSES


BAŞLICA MOTİVASYON TEORİLERİ VE İŞ TATMİNİNİ ETKİLEYEN UN-SURLAR

İş tatmini teorilerinin temelleri genel moti-vasyon teorilerine dayanır. İş tatmini teorileri genelde “kapsam” ve “süreç” teorileri olmak üzere iki kategoriye ayrılırlar. Kapsam teo-rileri motivasyonun dış kaynaklardan değil bireyin kendisinden kaynaklandığı fikrine dayanır. Bu teoriler, bireyin işe kendisinin taşıdığı bireysel faktörlerden oluşur; bek-lentileri, ihtiyaçların, bireyselliği tatminini,

motivasyonu ve deneyimleri içerir. Kapsam teorileri kısaca insanları tatmine ulaştıracak ihtiyaçların neler olduğunu ortaya koymaya çalışır (Güleç, 2009: 17).

İş tatmini ile ilgili kuramlar Motivasyon Teo-rileri olarak da adlandırılmaktadır. Bu teorile-ri içsel faktörlere ağırlık veren teorilere Kap-sam (içerik) Teorileri, dışsal faktörlere ağırlık veren teorilere Süreç Teorileri adı verilmiştir. Bu nedenle şekil 1’de görüldüğü gibi iki ana başlıkta toplanmıştır (Koçel, 2001: 510).

İş Tatmini Teorileri

Kapsam TeorileriMaslow’un İhtiyaçlar TeorisiHerzberg’in Çift Faktör EtkisiClayton Alderfer’in ERG YaklaşımıMcClelland’in Başarma İhtiyacı

Süreç TeorileriVroom’un Bekleyiş TeorisiLawler Porter’in Bekle-yiş TeorisiLocke Amaçlar TeorisiEşitlik Teorisi

Şekil 1. İş Tatmin TeorileriKaynak: Koçel, T. (2001)

İş tatminine birçok faktör etki etmektedir. Bu faktörler iki ana gruba ayrılabilir. İş tatmini-ne etki eden bireysel faktörler; cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, statü, sosyo-kültürel çevre, ki-şiliktir. Kurumsal faktörler ise; kurumun iş-leyişi ve fiziksel koşullar, politikaları, ücret, kurumda yükselme olanaklarıdır (Çınar ve Kavlak, 2009: 34). Aslında başlıca iş tatmin faktörleri; terfi olanakları, kendisi için çalış-

ma, ücret, denetim ve iş arkadaşlarıdır. İşin-den zevk alma ise hemen hemen her zaman yüksek düzeyde bir iş tatmini ile ileri derece-de ilişkilidir (Robbins, 2009: 78).

Erken dönem teorileri olarak 1950’ler ve 1960’lar motivasyona ilişkin kavramların ge-lişimi açısından başarılı bir dönemdir. Eleş-tirilse de çalışan motivasyonu konusunda en







89







İNCELENMESİ







HOUSES


çok bilinen dört teori bu dönemde ortaya çık-mıştır. Bu teoriler Maslow’un İhtiyaçlar Hi-yerarşisi Teorisi, X ve Y Teorisi, Herzberg’in Çift Faktör Teorisi, McClelland’ın Üç İhtiyaç Teorisidir. Bu teoriler çağdaş teorilerin üzerin-de yükseldikleri temeli temsil etmektedirler. Ayrıca yöneticiler bu teorileri ve terminolo-jiyi çalışan motivasyonunu açıklamada kul-lanmaktadırlar (Robbins, Decenzo, Coulter, 2013: 275).

İşletme yönetiminde kullanılabilecek moti-vasyon konusunda geliştirilmiş ve yönetici-lerin kullanabileceği çeşitli teori ve modeller bulunmaktadır (Koçel, 2015: 732).

İnsanı sürekli olarak fizyolojik ve psikolojik açılardan gelişen bir varlık olarak ele alan gö-rüşler, kişinin gelişmesi, içsel yetenekleri, be-lirli tutum, algı ve düşüncelere temel oluşturan rasyonel (cognitive) ve duygusal yönleri üze-rinde durmaktadır. Bu görüşler kişiyi anlama-ya, kişinin içinde bulunan bu faktörlere hitap ederek kişiyi motive etmeye önem vermekte-dir (Koçel, 2015: 732).

Motivasyon teorilerinin bir kısmı da kişinin içinde bulunan içsel faktörlerden çok kişinin dışında, çevresinde bulunan dışsal faktörlere ağırlık vermektedir. Bu teoriler, kişilerin dav-ranışlarının dışsal faktörler tarafından etkilen-diği ve kontrol edildiği varsayımına dayan-maktadır (Koçel, 2015: 732-733).

1. Kapsam Teorileri

Kapsam teoriler, kişinin içinde bulunan ve ki-şiyi belirli yönlerde davranışa sevk eden fak-törleri anlamaya önem vermektedir (Koçel, 2015: 733).

Kapsam teorileri adı altında gruplanan teo-rilerden en çok bilinen dört tanesi şunlardır: Abraham Maslow tarafından geliştirilen İhti-yaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımı; Frederick Herz-berz tarafından geliştirilen Çift Faktör Teorisi (veya Hijyen – Motivasyon Teorisi) ile David McClelland tarafından geliştirilen Başarma İhtiyacı (Achievement) Teorisi ile Clayton Alderfer’in ERG Yaklaşımı’dır (Koçel, 2015: 733).

İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımı

Motivasyon teorileri arasında en çok bilineni Abraham Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın iki ana varsayımı vardır. Bunlardan birincisi bireyin gösterdi-ği her davranışın, bireyin belirli ihtiyaçlarını gidermeye yönelik olduğudur. Birey ihtiyaç-larını gidermek için değişik yönlerde belirli davranışları gösterir. Dolayısıyla ihtiyaçlar, insanda davranışı belirleyen önemli bir faktör-dür (Koçel, 2015: 734).

Çift Faktör Teorisi (Hijyen–Motivasyon Te-orisi)

Frederick Herzberg’in geliştirmiş olduğu çift faktör teorisinde dışsal faktörleri iş tatminsiz-







90







İNCELENMESİ







HOUSES


liği ile içsel faktörleri ise iş tatmini ile ilişki-lendirmiştir. Herzberg’in yapmış olduğu çalış-mada insanların işleri ile ilgili tatmin düzeyle-rini öğrenmek istemiştir. Herzberg elde ettiği bulgulara göre geleneksel görüşe göre tatmi-nin karşıt anlamının tatminsizlik olmadığını ileri sürmüştür. Bir işin tatminsizlik yaratan özellikleri ortadan kalktığı zaman iş tatmini artmaz. Tatminin karşıtı tatmin olmama, tat-minsizliğin karşıtı tatminsiz olmamadır (Rob-bins, Decenzo, Coulter, 2013: 277).

Başarma İhtiyacı Teorisi

David McClelland tarafından geliştirilen bu teoriye göre kişi üç grup ihtiyacın etkisi altın-da davranış gösterir. Bunlar:

- İlişki kurma ihtiyacı (affiliation needs)

- Güç kazanma ihtiyacı (power needs)

- Başarma ihtiyacı (achievement needs) (Ko-çel, 2015:738).

McClelland’a göre çalışanların kendi meslek-lerinde başarılı olma, mükemmeli arama tut-kusunun altında başarı ihtiyacı yatmaktadır. Yüksek başarı güdüsüne sahip çalışanlar daha kararlı olup kendilerini amaçlar belirleyip bunlara ulaşmak için gerekli bilgi ve beceriyi elde edip kullanmak isterler (Keser, 2006:31).

2. Süreç Teorileri

Süreç teorileri altında toplanan motivasyon teorileri kişilerin hangi amaçlar tarafından ve nasıl motive edildikleri ile ilgilenir. Süreç te-orileri adı altında dört motivasyon teorisinden bahsedilebilir:

- Davranışsal Şartlandırma Yaklaşımı

- Beklenti Teorileri

- Eşitlik Teorisi

- Amaç Teorisi (Koçel, 2015:740).

Motivasyon Teorileri ve motivasyon konusu-na yaptıkları katkıları aşağıdaki gibi özetle-mek mümkündür (Koçel, 2015:751)







91







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 1. Motivasyon Teorileri ve Motivasyon Konusuna Yaptıkları Katkıları

Teori Ağırlık Noktası ve Katkısı

İhtiyaçlar Hiyerarşisi : Kişiler belirli bir sıralama göstere ihtiyaçlara sahiptir ve onları tatmin edecek şekilde davranır.

Çift Faktör Teorisi : İhtiyaçlar temel motivasyon faktörüdür. Ancak bazı faktörler motive etmez fakat motivasyonun varlığı için gereklidir.

Başarma İhtiyacı Teorisi : Bir kişinin performansı büyük ölçüde sahip olduğu başarı gösterme ihtiyacı ile açıklanabilir.

ERG Teorisi : Kişiler kademe kademe ihtiyaçlarını tatmin etmek üzere çalışırlar.

Sonuçsal ŞartlandırmaTeorisi

: Belirli ödül ceza uygulaması ile arzu edilen davranışlar kuvvetlendirilir, arzu edilmeyen davranışlar zayıflatılabilir.

Bekleyiş Teorisi : Kişiler iş ile ilgili ödüllere belirli bir değer biçer. Ayrıca sarf edecekleri gayret ile iş başarma ve ödülü elde etme arasındaki ilişkiler konusunda belirli bekleyişlere sahiptir.

Eşitlik Teorisi : Kişiler kendi sarf ettikleri gayret ve elde ettikleri sonuçları başkalarının ki ile karşılaştırır.

Amaç Teorisi : Sahip olunan amaçların ulaşılabilirlik derecesi ile kişilerin gösterecekleri performans ve motivasyon arasında ilişki vardır.

Kaynak: H. CHRUDEN and A. SHERMAN, Jr.; Personnel Management, The Utilization of Human Resources, 1980

İş Tatminini Arttırmanın Başlıca Yolları

İş tatminini arttırmak için tasarlanmış prog-ramlar, iş rotasyonu, iş genişletme ve iş zen-ginleştirme gibi teknikler aracılığı ile yapısın-da değişiklikler içerir. Tatmin arttırıcı diğer metotlar performansa göre ücret ödeme, kar paylaşımı gibi etkin performansa bağlı olan metotları kullanarak ücret yapısını değiştir-meyi önerir. Esnek çalışma saatleri çalışanda memnuniyeti arttırır (Riggio, 2014: 245).

1. İş Rotasyonu

İş Rotasyonu, işin gelişme ve büyümesi için çalışana sorumluluk verme, fırsat sunma gibi çalışanların eğitim almalarına, ileri düzeyde yetenek ve beceriye ihtiyaç duyacakları ortam yaratmadır (Daft, 2015:516).

İş rotasyonunun çalışanlara sağladığı diğer avantaj ise esnek bir iş gücü sağlamasıdır. Çünkü iş rotasyonu ile çalışanlar yeni işler öğ-renecek, yeni yetenekler kazanacağı için han-gi birimde gerek duyulursa işletme







92







İNCELENMESİ







HOUSES


bireyi oraya göndererek esneklik kazanıl-masına yardımcı olacaktır. (Özkalp ve Kırel, 2003:268).

2. İş Zenginleştirme

Çalışanlara planlama, yürütme ve işin değer-lendirilmesinde daha fazla sorumluluk ve-rilmesi için işleri yeniden tasarlamayı içerir (Riggio, 2014:204). İşin zenginleştirilmesi ile işi yapan kimseye, yaptığı işle ilgili olarak daha fazla söz hakkı tanıma ve daha büyük sorumluluk yüklemek yoluyla işin temel nite-liğinde değişiklik yapma halidir. Çalışanlara iş planlama ve karar verme yetkisinin veril-mesi, kendi kendini yöneten takımlar oluştu-rulması ve öneri geliştirme gruplarının oluş-turulması iş zenginleştirme için verilebilecek başlıca örneklerdir (Demirel, 2010: 58).

3. İş Genişletme

İş genişlemesi ileri teknolojiyle birlikte çalı-şanlar yeni beceriler öğrenmek zorundadırlar. Teknoloji hızlı değişim gösterdiği için yeni teknoloji ile daha az sayıda çalışana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle çalışanların daha farklı alanlarda ve sayıda görevi yerine ge-tirmeleri gerekmektedir. İş genişlemesi bir çalışan tarafından farklı alanlarda ve sayıda yerine getirilen artıştır (Daft, 2015:516).

4. İş Basitleştirme

Araştırmalar, teknolojinin insan faktörünün yerini almasının dışında, seri üretim tekno-

lojilerinin iş basitleştirme durumuna neden olduğunu bildirmektedir (Daft, 2015: 516). Çalışanın yapmış olduğu iş sayısını azaltmak suretiyle onu işgörenin kolayca yapabilece-ği ve kısa sürede uzman olabileceği niteliğe getirerek verimliliği artırma yoludur. Ancak, işgörenler basitleştirilmiş, tekrarlı rutin işleri yapmak zorunda kaldığı zaman monotonluk ve can sıkıntısına maruz kalmakta ve olum-suz şekilde tepki göstermektedir. Bu durum-da, iş verimliliği başlarda olumlu etkilense de iş tatmini olumsuz şekilde etkilenmekte ve işgören işte mutsuz olmaktadır (Eren, 2007: 548).

5. İş Tasarımı

İş tasarımı, çalışanlar tarafından yerine getiri-lecek hedefleri ve görevleri içerir. Yöneticiler çalışanlarda motivasyonu ve performansı ar-tırmak için iş tasarımını değiştirebilirler. Yö-neticiler yeni değişen teknoloji kullanımının, çalışanın verimliliği üzerindeki etkisini araş-tırmalıdır (Daft, 2015:516).

İş tasarımı, verimliliği yükseltme ve bireyin tatminini arttırmak için iş yapılandırmasının motivasyon yaklaşımlarına uygulanmasıdır. Diğer bir deyimle, yönetici görevini yürü-tenler işin yapısını değiştirmek suretiyle işi işgörene daha uygun hale getirerek iş yapma arzusunu artırmaktadırlar ( Eren, 2007, 548).







93







İNCELENMESİ







HOUSES


İş Tatmininin Ölçülmesi

İş tatmini araştırmaları ile yönetim, iş tatmi-ninin sebepleri ve sonuçları hakkında daha çok bilgi edebilmekte, potansiyel sorunları teşhis edebilmekte, devamsızlık ve işten ay-rılmaların nedenlerini görebilmekte, örgüt içi iletişimi geliştirebilmektedir. Çalışanların et-kili bir şekilde yönetilmesinde iş tatmini araş-tırmaları bir araç olmaktadır.

Çalışanlar arasında iş tatmin düzeyinin belir-lenmesinin yönetim açısından çeşitli yararları vardır. Bu yararların en önemlisi yönetici-lerin işletmede çalışanların genel iş tatmin düzeyleri hakkında bilgi sahibi olmalarıdır. Bu sayede geleceğe yönelik etkin personel yönetimi politikası belirlenebilecektir. Ça-lışanların işleri hakkında ne hissettikleri, ne düşündükleri ve bu duyguların işlerinin hangi yönlerini ilgilendirdiği konularına açıklık ka-zandırmaktadır. İş tatminini ölçmek için kul-lanılacak ölçme aracı, çalışanlarının sorun-larını tespit etmek için önemli bir tanı aracı niteliğindedir (Akgündüz, 2006: 119).

İş tatmininin ölçümü, iş tatminin tanımı, öl-çümü ve iş tatmini araştırmalarında ölçek kullanımı; iş tatminin en önemli sorunların-dandır. Özellikle Spector (1997) iş tatmini ölçümünde sektör ve çalışan (meslek grupla-rı, mavi/beyaz yaka) ayrımında ölçek seçimi ve kullanımına önem verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır (Astrauskaite, Vaitkevicius,

Perminas, 2011). İş tatminin ölçümü temel-de iki yolla yürütülebilmektedir. Bunlardan biri mülakattır. Diğer ve en yaygın kullanılan yöntem ise ölçekler aracılığı ile iş tatmini öl-çümüdür (Martins ve Proença, 2012).

İş tatmininin ölçümünde kullanılan ölçek-lerden biri, Smith, Kendall, Hulin (1969) tarafından geliştirilen İş Tanımlama Endeksi (Job description Index), bir diğeri Weiss ve arkadaşları (1967) tarafından geliştirilen Mi-nessota İş Tatmin Ölçeği (Minessota Job Sa-tisfaction Questionnaire)’dir (Judge ve Diğ., 2001). Diğer bir yaygın kullanılan ölçek ise Spector (1985) tarafından geliştirilen iş tat-min ölçeğidir (Martins ve Proença, 2012). İş tatminini boyutlar bazında ölçmektedir. En yaygın kullanılan ölçekler arasında yer almaktadır. Smith, Kendall, Hulin (1969) ta-rafından geliştirilen İş Tanımlama Endeksi (İTE); işin kendisi, ödemeler, terfi, yönetici ve iş arkadaşlarından tatmin olmak üzere beş boyut üzerinden iş tatminini değerlendirmek-tedir (Kinicki ve Diğ., 2002).

İş tatmininin ölçümünde yaygın olarak kul-lanılan ölçek Minessota İş Tatmin Ölçeğidir. Literatür incelendiğinde araştırmalarda bü-yük oranda Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin kısa formu (Short Form Minnesota Satisfac-tion Questionnaire - SFMSQ) kullanıldığı gözlemlenmektedir. Minessota İş Tatmin Öl-çeği Weiss ve arkadaşları (1967) tarafından geliştirilmiş olup, uzun formu (orijinali) 100







94







İNCELENMESİ







HOUSES


ifadeden oluşmaktadır. Kısa formu ise içsel ve dışsal iş tatmini boyutlarını kapsayan, 20 maddeden oluşan beşli Likert tipi (1’den 5’e kadar değişen puanlamaya sahip) bir ölçüm aracıdır (Martins ve Proença, 2012: 4).

İş tatmini araştırmalarında yaygın kullanılan bir diğer iş tatmin ölçeği (Spector, 1985) ta-rafından geliştirilmiştir. Ölçek 36 ifadeden ve olmak üzere 9 boyuttan oluşan geçerli ve güvenilir ölçüm aracıdır. Ölçek 6’lı Li-kert derecelemesi ile uygulanmaktadır. Buna göre katılımcıların ölçekte yer alan ifadelere; “1.Hiç Katılmıyorum”, “2.Katılmıyorum”, “3.Kısmen Katılmıyorum”, “4.Kısmen Ka-tılıyorum”, “5.Katılıyorum” ve “6.Tamamen Katılıyorum” seçeneklere göre cevap verme-si istenmektedir (Watson, Thompson, Meade, 2007).

Kadın Yöneticiler ve İş Tatmini İle İlgili Yapılmış Araştırmalar

İş tatmini ile demografik değişkenler arasın-daki ilişkiler araştırmalara konu olmuştur. Bu konuda literatürde tutarlı olmayan bulgulara rastlanmaktadır. Örneğin, yaş ve iş tatmini ilişkisine bakıldığında, iş tatmininin yaşla bir-likte arttığını, diğer taraftan, yaşın iş tatmini üzerinde bir etkisinin olmadığını (Kılıç, Er-gör, Gürpınar ve Demiral 2004; Aksu, 2012; Yıldız, Yolsal, Ay ve Kıyan, 2003) gösteren araştırmalara rastlanmaktadır.

Porter (1962)’ın üst düzey yöneticilere yöne-lik yaptığı araştırmada; Yönetim pozisyonla-rının dikey sıralanmasının, gereksinimlerin doyurulmasını açıklamada önemli bir etken olduğu, alt düzey yöneticilerin, üst düzey yö-neticilerden daha çok iş tatminsizliği yaşadığı kanıtlanmıştır. Ayrıca kendini gerçekleştirme, otonomi ve saygınlık gereksinimlerinin, bü-tün yönetim düzeylerinde en önemli gerek-sinimler olarak görüldüğü fakat güvenlik ve saygınlık gereksinimleri kadar doyurulmadı-ğı sonucuna ulaşılmıştır.

Clark (1997)’ın iş tatmini ve cinsiyet arasın-daki ilişkisini inceleyen bir araştırmasında, kadınların erkeklere göre daha yüksek iş tat-minine sahip oldukları bulunmuştur. Bunun nedeninin kadınların işleri hakkında daha az beklentiye sahip olabilecekleri şeklinde açık-lanmıştır. Ayrıca bu araştırmada, evliliğin ka-dınların iş tatmini üzerinde olumlu etkisinin olduğu ancak erkeklerin iş tatminini etkile-mediği sonucuna varılmıştır (Clark, 1997).

Yelboğa (2007)’nın finans sektöründe birey-sel demografik değişkenlerin iş tatmini ile ilişkisini incelediği çalışmada, yaş ilerledik-çe iş tatmininin arttığı, cinsiyet değişkeninin personelin genel iş tatmin düzeyine etkisinin bulunmadığı, unvan değişkeninin genel iş tat-mini üzerinde bir etkisinin olmadığı, öğrenim düzeyine göre iş tatmin düzeyinin farklı ol-madığı ortaya çıkmıştır.







95







İNCELENMESİ







HOUSES


Okpara (2006)’nın Nijerya’daki Petrol Sa-nayicilerinin yöneticilerine yönelik yaptı-ğı araştırmada, yaş ile iş tatmini arasında U şeklinde bir ilişki olduğunu ortaya koymuş-tur. İnsanların işe ilk başladıkları yıllarda iş tatmini düzeyi yüksek olmakta, daha sonraki yıllarda bu düzey alçalmakta ve sonra tekrar yükselmeye başlamaktadır (Okpara, 2006).

Boran Toker’in (2007) “Demografik Değiş-kenlerin İş Tatminine Etkileri: İzmir’deki Beş ve Dört Yıldızlı Otellere Yönelik Bir Uygula-ma” adlı çalışmasında kadın ve erkeklerin iş tatmin düzeyleri arasında farklılık bulmamış ve evli çalışanlarla bekar çalışanların iş tat-min düzeyleri arasında farklılık bulunmadığı-nı belirtmiştir (Toker, 2007: 101).

Boran Toker’in (2007) “Demografik Değiş-kenlerin İş Tatminine Etkileri: İzmir’deki Beş ve Dört Yıldızlı Otellere Yönelik Bir Uygula-ma” adlı çalışmasında çalışanların iş tatmin düzeylerinin eğitim durumları bakımından farklılık gösterdiğini saptamış ve özellikle lise mezunu çalışanlarla üniversite mezunu çalışanlar arasında iş tatmini bakımından an-lamlı bir farklılık olduğunu belirlemiştir. Lise mezunu olan çalışanların iş tatmin düzeyleri üniversite mezunu çalışanlara göre daha yük-sek düzeyde olduğunu da ortaya koymuştur (Toker, 2007: 101).

Bektaş (2012) tarafından otomotiv sektörün-de çalışan orta ve üst düzey yöneticilerde iş

tatmini ve motivasyonun yaşamın anlamı üzerine incelemeye yönelik olarak gerçekleş-tirilen araştırmada sonucunda, yaşam anlamı-nın mevcut anlam alt boyutu ile içsel moti-vasyon ve iş tatmini arasında pozitif; dışsal motivasyonla ise negatif ilişki olduğu tespit edilmiştir. Buna ek olarak, yöneticilerin mev-cut anlam düzeyinin cinsiyet ve medeni du-rum açısından anlamlı farklılıklar gösterdiği; yaş, eğitim durumu, toplam çalışma süresi, kurumdaki çalışma süresi ve aylık ücret açı-sından anlamlı farklılıklar göstermediği bu-lunmuştur. Yöneticilerin yaşam anlamlarının aranan anlam alt boyutu ile iş tatmini arasın-da pozitif ilişki olduğu tespit edilmiştir. Buna ek olarak, yöneticilerin aranan anlam düze-yinin eğitim durumu, toplam çalışma süresi ve aylık ücret değişkenleri açısından anlamlı farklılıklar gösterdiği; cinsiyet, yaş, medeni durum, kurumdaki çalışma süresi açısından anlamlı farklılıklar göstermediği bulunmuş-tur.

Çalışma süresi ve iş tatmini ile bağlantılı ola-rak Korkut’un (1990) üniversitelerde yaptığı araştırmada, 1-10 ve 23-40 yıl arası çalışanla-rın iş tatmini düzeylerinin düşük olduğu, dok-tora düzeyinde çalışan ve hizmet süresi 15-18 yıl olanların ise yüksek iş tatminine sahip ol-duğu belirtilmiştir.

Wiggins (1984) ise araştırma bulgularında, çalışma süresi, kişilik ve yaş değişkenin iş tatminini açıklamakta anlamlı olmadığını,







96







İNCELENMESİ







HOUSES


öte yandan mesleki kıdem ve çalışma ortamı uyumu ile pozitif yönde bir ilişki olduğunu belirtmiştir.

Meriç Yılmaz (2013) “Çalışma Yaşamında Kadın Yöneticilerin İş Tatmini ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama: Trabzon Örneği” adlı çalışmasında kadın yöneticilerin genel iş tatmin düzeyleri tatminli yani olumlu de-ğerlendirilebilecek düzeyde çıkmıştır. İçsel tatmin düzeyleri orta tatminli, dışsal tatmin düzeyleri tatminli düzeyde çıkmıştır. Ayrıca evli olan kadın yöneticilerin içsel ve dışsal tatmini, bekar olan kadın yöneticilere göre daha fazla çıkmıştır.

Amaç

İş tatmini ile demografik değişkenler arasın-daki ilişkiler araştırmalara konu olmuştur. Bu konuda literatürde tutarlı olmayan bulgulara rastlanmaktadır. Geçmiş bulgular incelendi-ğinde yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi değiş-kenlerinin iş tatmini ile ilişkileri hakkında çelişkili sonuçların bulunduğu görülmektedir.

Literatür incelendiğinde, yapılan araştırmala-rın, çalışanların iş tatmin düzeylerinin ince-lenmesi ile ilgili olduğu görülmektedir. Ancak kadın yöneticilerde demografik değişkenler açısından iş tatmin düzeylerini inceleyen çok az çalışmaya rastlanmıştır. Alanyazında bu konudaki eksikliği gidereceği düşünülerek; bu araştırmada kadın yöneticilerde, iş tatmin düzeylerinin bireysel demografik değişkenler

açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Bu ko-nuda yapılacak bir araştırmanın literatüre kat-kı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca insan kaynaklarının yönetimi açısından da yol gös-terici olacağı düşünülmektedir.

Bu bağlamda çalışmanın temel amacı; kadın yöneticilerde, bireysel demografik değişken-lerin iş tatmin düzeylerine etkisini ortaya koymaktır. Araştırmada bu genel amaca ula-şabilmek için aşağıdaki sorulara cevap aran-mıştır:

1. Kadın yöneticilerin yaşları ile iş tatmin dü-zeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

2. Kadın yöneticilerin medeni durumları ile iş tatmin düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

3. Kadın yöneticilerin çocuk durumları ile iş tatmin düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

4. Kadın yöneticilerin çocuk sayıları ile iş tat-min düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

5. Kadın yöneticilerin öğrenim durumları ile iş tatmin düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

6. Kadın yöneticilerin çalışma süreleri (Kı-dem) ile iş tatmin düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?







97







İNCELENMESİ







HOUSES


Yöntem

Araştırmada ilk olarak kadın yöneticiler ve iş tatmini ile ilgili literatür incelemesi yapılmış ve buradan elde edilen kuramsal bilgilerle araştırmadan elde edilen verilerin analizi ger-çekleştirilmiştir. Elde edilen bilgilere dayana-rak anket tekniği kullanılmıştır.

Araştırma betimsel bir nitelikte olup, kadın yöneticilerde demografik değişkenlerin iş tatmin düzeylerine etkisi incelenmiştir. Tara-ma modelleri, geniş grupları içeren evrenden seçilmiş bir örneklem grup üzerinde yapılan, geçmiş ya da halen var olan bir durumu var oldu şekli ile incelemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve var olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Ka-rasar, 2014).

Kadın yöneticilerde bireysel demografik de-ğişkenlerin iş tatmini ile ilişkisini inceleyen tarama türündeki bu araştırmanın aşağıda örneklem grubu, veriler ve toplanması, veri toplama aracı ve verilerin analizi verilmiştir.

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini, 2016 yılında, Mersin ilinde çalışan kadın yöneticiler oluşmakta-dır. Araştırmanın örneklemi ise 2016 yılında, Mersin ilinde çalışan ve tesadüfi olarak (rast-lantısal) seçilen 76 kadın yöneticiden oluş-maktadır.

Veriler ve Toplanması

Araştırma verileri araştırmacı tarafından Mersin ilinde çalışan kadın yöneticilerden elde edilmiştir. Araştırma verileri örneklem grubundaki kadın yöneticilere Nisan-Mayıs 2016 tarihinde uygulanan anket sonuçların-dan elde edilmiştir (Anket verileri Nisan-Ma-yıs 2016 aylarında toplanmıştır).

Veri Toplama Aracı

Veri toplama aracı olarak anket yöntemi kul-lanılmıştır. Araştırmada kullanılan anket for-mu iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde demografik bilgilerle ilgili soruların olduğu Kişisel Bilgi Formu (Ek 1), ikinci bölümde ise 36 maddeden oluşan Spector’un İş Tatmin Ölçeği (Ek 2) kullanılmıştır.

Araştırma grubunun özelliklerini saptamak üzere araştırmacı tarafından geliştirilen, kişi-sel bilgi formu kullanılmıştır. Bu formda yaş, medeni durum, çocuk durumu, öğrenim du-rumu, iş deneyimi (kıdem) gibi demografik bilgiler yer almaktadır.

Araştırmaya katılan kadın yöneticilerin iş tat-min düzeylerini belirlemek amacıyla, Spector (1985)’in geliştirdiği iş tatmin ölçeği kulla-nılmıştır. Ölçek Yelboğa (2009) tarafından Türkçe’ye uyarlanarak geçerlilik ve güvenir-lik çalışmaları yapılmıştır.

Spector iş tatmin ölçeği toplam 36 ifadeden oluşmakta olup 9 alt boyuttan meydana gel-







98







İNCELENMESİ







HOUSES


mektedir. Her 4 ifade bir alt boyutu yansıt-maktadır. Bu boyutlar; ücret, terfi, yönetim, yan ödemeler, performansa bağlı ödüller, ça-lışma şartları, iş arkadaşları, işin kendisi ve iletişimdir. Ölçek, (1) hiç katılmıyorum, (2) katılmıyorum, (3) kısmen katılmıyorum, (4) Kısmen katılıyorum, (5) katılıyorum, (6) ta-mamen katılıyorum şeklinde 6’lı derecelen-dirmeye sahiptir.

Verilerin Analizi ve Yorumlanması

Ölçme aracı ile elde edilen verilerin analizin-de SPSS 20.0 istatistik programından yarar-

lanılmıştır. İş tatmin Ölçeği ve demografik değişkenler arasında farklılık olup olmadığı-nı karşılaştırmak için ikili karşılaştırmalarda parametrik olmayan istatistiksel tetkiklerden Mann Whitney U testi, çoklu karşılaştırma-larda ise Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır.

4. BULGULAR

Bu bölümde yapılan araştırma kapsamında belirlenen değişkenlerden elde edilen verile-rin analizinde ortaya çıkan bulgular üzerinde durulmuştur.

Tablo 2. Yaş Değişkeni İçin Frekans, % ve %yig Değerleri

Yaş n % %yig

20 ile 30 yaş grubu 16 21,1 21,1

31 ile 40 yaş grubu 33 43,4 64,5

41 ile 50 yaş grubu 21 27,6 92,1

51 yaş ve üzeri 6 7,9 100,0

Toplam 76 100,0

Tablo 2’de verildiği gibi örneklem grubu-na dahil olanların % 21,1’inin 20 ile 30, % 43,4’ünün 31 ile 40, % 27,6’sının 41 ile

50, % 7,9’unun ise 51 yaş ve üzerinde olduğu

görülmektedir.

Tablo 3. Medeni Durum İçin Frekans, % ve %yig Değerleri

Medeni n % %yig

Evli 47 61,8 61,8

Bekar 22 28,9 90,8

Boşanmış 6 7,9 98,7

Dul (eşi vefat etmiş) 1 1,3 100,0

Toplam 76 100,0







99







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 3’de görüldüğü üzere araştırma kap-samında yer alanların % 61,8’inin evli, % 28,9’unun bekar, % 7,9’unun boşanmış, %

1,3’ünün ise dul (eşi vefat etmiş) olduğu gö-rülmektedir.

Tablo 4. Çocuk Sahibi Olma İçin Frekans, % ve %yig Değerleri

Çocuk Sahibi Olma n % %yig

Evet 44 57,9 57,9

Hayır 32 42,1 100,0

Toplam 76 100,0

Tablo 4’de çalışmanın örneklem grubunun % 57,9’unun çocuk sahibi olduğu gözlenirken,

% 42,1’inin henüz çocuk sahibi olmadıkları görülmektedir.

Tablo 5. Çocuk Sayısı İçin Frekans, % ve %yig Değerleri

Çocuk Sayısı n % %yig

1 çocuk 22 43,1 43,1

2 çocuk 25 49,1 92,2

3 çocuk 3 5,8 98,0

4 çocuk 1 2,0 100,0

Toplam 51 100,0

Tablo 5’de görüldüğü gibi araştırmaya katı-lanlardan çocuk sahibi olanların% 43,1’inin 1 çocuk, % 49,1’inin 2 çocuk, % 5,8’inin 3

çocuk, % 2,0’ının ise 4 çocuk sahibi oldukları görülmektedir.

Tablo 6. Eğitim Durumu İçin Frekans, % ve %yig Değerleri

Eğitim Durumu n % %yig

Lise 22 28,9 28,9

Önlisans 11 14,5 43,4

Lisans 37 48,7 92,1

Yüksek lisans/doktora 6 7,9 100,0

Toplam 76 100,0







100







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 6’da çalışma kapsamında yer alanların % 28,9’unun lise mezunu, % 14,5’inin önli-sans mezunu, % 48,7’sinin lisans mezunu, %

7,9’unun ise yüksek lisans/doktora mezunu oldukları görülmektedir.

Tablo 7. Çalışma Süresi İçin Frekans, % ve %yig Değerleri

Çalışma Süresi n % %yig

1 ile 5 yıl 15 19,7 19,7

6 ile 10 yıl 24 31,6 51,3

11 ile 15 yıl 15 19,7 71,1

16 yıl ve üzeri 22 28,9 100,0

Toplam 76 100,0

Tablo 7’de görüldüğü gibi araştırmaya katı-lanların % 19,7’sinin 1 ile 5 yıldır, % 31,6’sıın 6 ile 10 yıldır, % 19,7’sinin 11 ile 15 yıldır, % 28,9’unun ise 16 yıl ve üstü görev yaptıkları görülmektedir.

Yapılan araştırmanın bu bölümünde çalışma kapsamında yer alan kadın yöneticilerinin iş tatmini ölçeğinden elde ettikleri puanların demografik değişkenlere göre anlamlı bir şe-kilde farklılık gösterip göstermediği ve arala-rında ilişkilere ilişkin analiz sonuçlarına yer verilmiştir.

Tablo 8. Yaş Değişkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonucu

Yaş n Sıra Ortalaması Sd x2 p

20 ile 30 yaş grubu 16 43,59 3 4,361 0,002

31 ile 40 yaş grubu 33 34,42

41 ile 50 yaş grubu 21 37,12

51 yaş ve üzeri 6 52,17

Tablo 8’e bakıldığında; araştırmanın örnek-lem grubunda yer alan değişik yaşlardaki ka-dın yöneticilerin iş tatmin düzeyleri ile ara-larında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar olduğu görülmektedir (x2 = 4,361, p<0,05). Grupların sıra

ortalamaları dikkate alındığında, yapılan ça-lışmada en yüksek iş tatminini ‘51 yaş ve üzeri’ yaş aralığında olduğu, bunu sırasıyla ‘20 ile 30’ yaş grubu, ’41 ile 50’ yaş grubu ve ’31 ile 40’ yaş grubu aralığında yer alan kadın yöneticilerin izlediği görülmektedir.







101







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 9. Medeni Durum Değişkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonucu

Medeni Durum n Sıra Ortalaması Sd x2 p

Evli 47 41,10 3 6,231 0,101

Bekar 22 31,48

Boşanmış 6 49,08

Dul (eşi vefat etmiş) 1 7,5

Tablo 9’da araştırmanın örneklem grubunda yer alan kadın yöneticilerin medeni durumla-rına göre iş tatmin düzeyleri arasında istatis-tiksel açıdan anlamlı herhangi bir farklılığın olmadığı görülmüştür (x2 = 6,231, p>0,05). Bu bulgu

doğrultusunda araştırmanın örneklem gru-bunda yer alan kadın yöneticilerin medeni durum değişkenin iş tatmin düzeylerine her-hangi bir etkisi olmadığını göstermektedir.

Tablo 10. Çocuk Sahibi Olma Durum Değişkenine Göre Mann Whitney U Testi Sonucu

Çocuk Sahibi Olma Durumu n Sıra Ortalaması Sıra Top-lamı

u p

Evet 44 39,27 1728,00 670,0 0,720

Hayır 32 37,44 1198,00

Tablo 10’da araştırma kapsamında yer alan kadın yöneticilerin çocuk sahibi olma du-rumlarına ilişkin iş tatmin düzeyleri arasın-da istatistiksel açıdan anlamlı herhangi bir farklılığın olmadığı görülmüştür (U = 670,0,

p>0,05). Bu bulgu doğrultusunda çalışmaya katılan kadın yöneticilerin çocuk sahibi olma durumlarının iş tatmin düzeylerine herhangi bir etkisi olmadığını ifade etmektedir.

Tablo 11. Eğitim Durum Değişkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonucu

Eğitim Durumu n Sıra Ortalaması Sd x2 p

Lise 22 39,36 3 3,089 0,378

Önlisans 11 47,05

Lisans 37 37,08

Yüksek lisans/doktora 6 28,42







102







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 11 incelendiğinde; araştırmaya katılan-ların eğitim durumları ile iş tatmin düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı herhan-gi bir farklılığın olmadığı görülmüştür (x2

= 3,089, p>0,05). Bu bulgu doğrultusunda

çalışma kapsamında yer alan kadın yönetici-lerin iş tatmin puanlarının eğitim seviyesine göre farklılık göstermediğini ifade etmekte-dir.

Tablo 12. Çalışma Süresi (Kıdem) Değişkenine Göre Kruskal Wallis Testi Sonucu

Çalışma Süresi (Kıdem) n Sıra Ortalaması Sd x2 p

1 ile 5 yıl 15 38,57 3 5,171 0,160

6 ile 10 yıl 24 30,73

11 ile 15 yıl 15 41,17

16 yıl ve üzeri 22 45,11

Tablo 12’ye bakıldığında; araştırma kapsa-mında yer alan kadın yöneticilerin çalışma süreleri (kıdem) ile iş tatmin düzeyleri ara-sında istatistiksel açıdan anlamlı herhangi bir farklılığın olmadığı görülmüştür (x2 = 5,171,

p>0,05). Bu bulgu doğrultusunda çalışma kapsamında yer alan iş tatmin puanlarının ça-lışma sürelerine (kıdem) göre farklılık göster-mediğini ifade etmektedir.

Tablo 13. Demografik Değişkenlerle İş Tatmini Arasındaki Korelasyon Analizi

Değişken Değişken

Yaş Medeni durum

Çocuk sahi-bi olma

Eğitim Kıdem İş Tatmini

Yaş 1,000 -0,202 -0,558 0,001 0,662 0,033

Medeni durum

-0,202 1,000 0,398 -0,099 -0,247 -0,064*

Çocuk sa-hibi olma

-0,558 0,398 1,000 0,071 -0,399 -0,048*

Eğitim 0,001 -0,099 0,071 1,000 -0,008 -0,156

Kıdem 0,662 -0,247 -0,399 -0,008 1,000 0,147

İş tatmini 0,033 -0,064 -0,048 -0,156 0,147 1,000

* p<,01







103







İNCELENMESİ







HOUSES


Tablo 13’de görüldüğü gibi, medeni durum ile iş tatmini arasındaki negatif yönlü ve orta bir ilişki olduğu gözlenirken (-0,064), çocuk sahibi olma (-0,048) ile iş tatmini arasındaki negatif yönlü ve zayıf bir ilişki olduğu belir-lenmiştir (p<,01). Buna karşın diğer değiş-kenler iş tatmini arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığı gözlenmiştir.

SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu bölümde araştırma soruları doğrultusun-da elde edilen bulgular, olası nedenleri ve bu bulgulara ilişkin öneriler literatürdeki bilgiler ışığında tartışılmıştır.

Kadın yöneticilerde demografik değişkenle-rin iş tatminine olan etkisinin belirlenmesi amaçlanan bu çalışmada; yaş, medeni durum, çocuk durumu, öğrenim durumu, kıdem gibi bazı demografik özellikler bakımından ele alınmıştır.

Bu araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, örneklem grubuna dahil olanların % 21,1’inin 20 ile 30, % 43,4’ünün 31 ile 40, % 27,6’sının 41 ile 50, % 7,9’unun ise 51 yaş ve üzerinde olduğu görülmektedir. Araştırmanın örnek-lem grubunda yer alan farklı yaşlardaki kadın yöneticilerin iş tatmin düzeyleri ile aralarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar olduğu görülmektedir (x2 = 4,361, p<0,05). Grupların sıra ortalamaları dikkate alındığında, yapılan çalışmada en yüksek iş tatminini ‘51 yaş ve üzeri’ yaş aralığında olduğu, bunu sırasıyla

‘20 ile 30’ yaş grubu, ‘41 ile 50’ yaş grubu ve ‘31 ile 40’ yaş grubu aralığında yer alan kadın yöneticilerin izlediği görülmektedir. Bu sonuç Lee ve Wilbur’un (1985) yapmış olduğu araştırma sonucu ile paralellik göster-mektedir. Yaş ilerledikçe iş tatmininin arttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Ancak Aysen Oksay’ın (2005) araştırmasında en az iş tatmini yaşayanların 26-35 yaş arası katılımcılar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmanın aksine, yapılan bu araştırmada iş tatmini yüksek ikinci grup olarak 20 ile 30 yaş grubu olduğu görülmektedir.

Kadın yöneticilerin iş tatmin ölçeğinden elde ettikleri puanların demografik değişkenle-re göre yaş değişkeni hariç medeni durum, eğitim durumu, çalışma süresi, çocuk sahi-bi olma durumu değişkenlere göre farklılık göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu so-nuç Kartal (2012), Aksu, Acuner ve Tabak (2002)’ın sonuçlarını destekler niteliktedir. Ancak Boran Toker (2007)’in araştırma so-nuçlarına göre eğitim durumları ile iş tatmin düzeyleri arasında anlamlı bir faklılık olduğu bulunmuştur. Bu çalışma ile farklılık göster-mektedir.

Boran Toker (2007)’in araştırma sonuçları-na göre medeni durum ile iş tatmin düzeyle-ri arasında anlamlı farklılık bulunamamıştır. Ancak bu çalışmada; medeni durum ile iş tatmini arasında negatif yönlü ve orta bir iliş-







104







İNCELENMESİ







HOUSES


ki olduğu görülürken (-0,064), çocuk sahibi olma (-0,048) ile iş tatmini arasındaki negatif yönlü ve zayıf bir ilişki olduğu belirlenmiştir (p<,01). Buna karşın diğer değişkenler iş tat-mini arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığı gözlenmiştir.

Gelişimsel manada tüm canlılarda olduğu gibi insanların da yaşamlarında önemli de-ğişimlerin meydana geldiğinin bir göstergesi olan araştırma sorusu, iş tatmini boyutunda yaş değişkeninin önemli bir etkiye sahip ol-duğunu da yeniden tanımlamaya dayanak teş-kil etmektedir.

Kadınların hayata yeniden başladıkları bir dönem olan 51 yaş ve sonrası dönemin, tüm değişkenlerden ve demografik özelliklerden bağımsız olarak iş tatminine tesir etmesinin arkasında yatan nedenin, kadın beyninin nö-ro-kimyasalların etkisi altında yeniden şekil-lenmesinin yattığı değerlendirmesini yapma-mız mümkündür. Öte yandan 20 ile 30 yaş grubunun iş tatmininde ikinci sırayı alması göz önünde bulundurulduğunda, iş tatminini artırıcı çalışmalarda, Y kuşağına dönük çalış-malara ağırlık verilmesi, bu kuşağın değişen tatmin profilinin yeniden ele alınması gerek-mektedir.

İş hayatında yer alan farklı yaş gruplarına yani kuşaklara ait bireylerin düşünce, davra-nış ve tutumlarının farklılığı çalışma hayatla-rına da yansıyacağından, iş tatmini kavramı

yaş ve kuşaklar bazında incelemekte yarar görülmektedir. Her kuşağın kendine has özel-likleri olması nedeni ile diğer kuşaklardan farklılaşmaktadır. Bireyin iş değerlerinde, kuşaklar arasında farklılaşma olduğu düşü-nülmektedir.

KAYNAKLAR

AKGÜNDÜZ, S., (2006). Örgütsel Stres Kay-naklarının Çalışanların İş Tatmini Üze-rindeki Etkisi ve Banka Çalışanları İçin Yapılan Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü

AKSU, N., (2012). İş Tatmininin Bazı De-mografik Değişkenler Açısından İnce-lenmesi, Polis Bilimleri Dergisi, 14(1): 59-79

ASTRAUSKAITE, M., VAITKEVIČIUS, R., PERMINAS, A., (2011). Job satis-faction: A Confirmatory Factor Analysis Based on Secondary School Teacher’s Sample, International Journal of Busi-ness and Management, 6(5): 41-50

AŞIK, A. N., (2010). Çalışanların İş Doyu-munu Etkileyen Bireysel Ve Örgütsel Faktörler İle Sonuçlarına İlişkin Kavram-sal Bir Değerlendirme, Türk İdare Dergi-si, 31-51

AYCAN, Z., (2004). Key Success for Wo-men in Management in Turkey, Applied







105







İNCELENMESİ







HOUSES


Psychology An International Review, 53(3): 453-477

BARUTÇUGİL, İ., (2002). Organizasyonlar-da Duyguların Yönetimi. İstanbul: Kari-yer Yayıncılık

BEDÜK, A., (2005). Türkiye’de Çalışan Ka-dın ve Kadın Girişimciliği, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 3(12):106-117

BEKTAŞ, A., (2012). Yöneticilerin İş Tatmi-ni ve Motivasyon Düzeylerinin Yaşam Anlamı Düzeyi Üzerindeki Etkisi. Mal-tepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü Psikoloji Anabilim Dalı Endüstri ve Örgüt Psikolojisi Programı. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi

BESLER ORUÇ, (İ)., (2010). Türkiye’de ve Basında Kadın Yöneticiler, Anadolu Üni-versitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(1): 17-38

BİLGİÇ, R., (1998). The Relationship Bet-ween Job Satisfaction And Personal Cha-racteristics of Turkish Workers, Journal of Psychology, 132(5): 549-558

BİNGÖL, D., (1996). Personel Yönetimi. İs-tanbul: Beta Yayınevi.

CLARK, A. E., (1997). Job Satisfaction and Gender: Why are Women so Happy at Work, Labour Economics, 4:341-372

ÇINAR, İ., KAVLAK, O., (2009). İzmir İlin-de Çalışan Ambulans Ve Acil Bakım Tek-nikerlerinde İş Doyumunun Ve Buna Etki Eden Faktörlerin İncelenmesi, Akademik Acil Tıp Dergisi, 8(3): 34

DAFT, R. L., (2015). Örgüt Kuramları ve Ta-sarımını Anlamak (10 Basımdan Çeviri). (Çev. Ed. Ömür N. Timurcanday Özmen). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık

DEMİREL, J., (2010). Hakim, Savcı ve Avu-katlarda İş Tatmini. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversite-si Sosyal Bilimle Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabi-lim Dalı Yönetim ve Çalışma Psikolojisi Bilim Dalı

ERDOĞAN, İ., (1999). İşletme Yönetiminde Örgütsel Davranış. Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri. İstanbul: İstanbul Üni-versitesi İşletme Fakültesi

EREN, E., (2007). Örgütsel Davranışlar ve Yönetim ve Organizasyon (10. Basım). İstanbul: Beta Yayınları

EREŞ, F., (2006). Türkiye’de Kadının Statü-sü ve Yansımaları, Gazi Üniversitesi En-düstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Der-gisi, 19: 40-52

GEDİK, T., AKYÜZ, K. C., BATU, C., (2009). Orman Endüstri İşletmelerinde Yönetici İş Tatmin Düzeyinin Belirlenmesi (Düz-







106







İNCELENMESİ







HOUSES


ce İli Örneği), Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 9(1): 1-11

GÖK, B., (2006). İş Tatmini Ve Örgütsel Bağ-lılığın İncelenmesine Yönelik Bir Araş-tırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İk-tisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(1): 291-317

GÜLEÇ, D., (2009). Rotasyon İle Çalışan Hemşirelerde İş Doyumunun Belirlen-mesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bi-limleri Enstitüsü, İstanbul

HERZBERG, F., (1966). Work and the Natu-re of Man. Cleveland: The World Publis-hing Company

http://dspace.marmara.edu.tr/bitstre-am/handle/11424/1560/193-471-1-PB.pdf?sequ ence=1&isAllowed=y (Erişim Tarihi:10.03.2016)

IVERSON, R. D., MAGUIRE, C., (2000). The Relationship Between Job and Life Satisfaction: Evidence From A Remote Mining Community, Human Relations, 53(6): 807-839

Job Satisfaction Survey Across Work Con-texts. Paper presented at the 22nd Annual Meeting of the Society for Industrial and Organizational Psychology, New York

JUDGE, T. A., THORESEN, C. J., BONO, J. E., & PATTON, G. K., (2001). The Job Satisfactionjob Performance Relati-onship: A Qualitative And Quantitative Review, Psychological Bulletin, 127: 376-407

KARASAR, N., (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi (27. Baskı). Ankara: Nobel Ya-yınevi

KAZGAN, G., (1982). Türk Ekonomisinde Kadınların İşgücüne Katılması, Mesleki Dağılımı, Eğitim Düzeyi ve Sosyo-Eko-nomik Statüsü. (Der. N. Abadan-Unat). Türk Toplumunda Kadın. İstanbul: Kent Basımevi

KESER, A., (2006). Çalışma Yaşamında Mo-tivasyon. İstanbul: Alfa Aktüel

KILIÇ, B., ERGÖR, A., GÜRPINAR, E., & DEMİRAL, Y., (2004). Sağlık Ocak-larında Çalışan Personelin İş Doyumu (Narlıdere Eğitim Araştırma ve Sağlık Bölge Başkanlığı), Sağlık ve Toplum, 14(2): 12-21

KINICKI, A. J., MCKEE-RYAN, F. M., SCHRIESHEIM, C. A., & CARSON, K. P., (2002). Assessing the construct vali-dity of the Job Descriptive Index: A revi-ew and meta-analysis, Journal of Applied Psychology, 87: 14-32







107







İNCELENMESİ







HOUSES


KOÇEL, T., (2001). İşletme Yöneticiliği (8. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Da-ğıtım A.Ş

KOÇEL, T., (2015). İşletme Yöneticiliği (16. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Da-ğıtım A.Ş

KONUK, M., (2006). İşletmelerde Örgüt Kültürünün İş Tatmini Üzerindeki Etki-si ve Önemi Konya Şeker Fabrikasında Bir Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

LİM, S., (2008). Job Satisfaciton of Informa-tion Technology Workers in Academic Libraries. Library & Information Science Research, 30(2): 115-121

LOCKE, E., (1983). Narure and Causes of Job Satisfaction. Handbook of Industrial and organizational Psychology. (ed) Dur-nette, John Wiley and Sons, USA

MARTINS, H., PROENÇA, T., (2012). Minnesota Satisfaction Questionnaire-Psychometric Properties and Validation in a Population of Portuguese Hospital Workers, FEB Working Papers.1-20

MASLOW, A., (1970). A theory of Human Motivation. Management and Motivati-on. Penguin Books, London

MCCLELLAND, D. C., (1987). Human Mo-tivation. Cambridge University Press

MERCANLIOĞLU, Ç., (2012). Demografik Değişkenler Bazında İş Tatmini Boyut-larında Oluşan Farklılıklar: Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi Personeli-ne Yönelik Bir Araştırma, Öneri, 10(37): 21-138

NEWSTROM J. W., DAVIS K., (2002). Or-ganizational Behavior, International Edi-tion, McGraw-Hill Com

OKPARA, J.O., (2006). The Relationship Of Personal Characteristics And Job Satis-faction: A Study Of Nigerian Managers In The Oil İndustry. The Journal of Ame-rican Academy of Business, 10: 49-58

ÖZKALP, E., KIREL, A.Ç., (2003). Örgütsel Davranış, Eskişehir: Anadolu Üniversite-si Yayınları

PEKDEMİR, İ., ÖZÇELİK, O., KARABU-LUT, E., ARSLANTAŞ, C.C., (2006). Personel Güçlendirme, İş Tatmini ve Ör-gütsel Bağlılık Arasındaki İlişkileri Be-lirlemeye Yönelik Bir Çalışma, Verimli-lik Dergisi, 2006/4:12-36

PELİT, E., ÖZTÜRK, Y., (2010). Otel İşlet-meleri İşgörenlerinin İş Doyum Düzeyle-ri: Sayfiye ve Şehir Otel İşletmeleri İşgö-renleri Üzerinde Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi 2/1, 43-72, http://







108







İNCELENMESİ







HOUSES


isarder.org/tr/2010cilt2no1/c33.pdf, Eri-şim Tarihi: 17.03.2016

PORTER, L. W., (1962). A Study of Perce-ived Need Satisfaction in Bottom and Middle Management Jobs, Journal of Applied Psychology, 45:1-10

RIGGIO, R. E., (2014). Endüstri ve Örgüt Psikolojisine Giriş (Çev: Belkıs Özkara). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık

ROBBINS, P., (2009). Organisational Beha-vior. South Africa; Pearson Education, 2nd Edition.

ROBBINS, P., DECENZO, D. A., COUL-TER, M., (2013). Yönetimin Esasları-Temel Kavramlar ve Uygulamalar (Çev. Ed. Adem Öğüt, 8. Basım). Ankara: No-bel Akademik Yayıncılık

SIU, O., (2002). Predictors Of Job Satisfacti-on And Absenteeism In Two Samples Of Hong Kong Nurses. Journal Of Advan-ced Nursing, 40(2): 218-229

SMITH, P.C., KENDALL, L.M., HULIN, C.L., (1969). The Measurement of Sa-tisfaction in Work and Retirement Rand Mcnally, Chicago

SOYSAL, A., (2010). Kadın Girişimcilerin Özellikleri, Karşılaştıkları Sorunlar ve İş Kuracak Kadınlara Öneriler: Kahraman-maraş İlinde Bir Araştırma, Eskişehir Os-

mangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(1): 71-95

SPECTOR, P. E., (1985). Measurement of Human Service Staff Satisfaction: De-velopment of The Job Satisfaction Sur-vey, American Journal of Community Psychology, 13:693-713

SPECTOR, P.E., (1997). Jobsatisfaction: Application, Assesment, Causes and Con-sequences. Thousand Oaks, C.A.:Sage

SPECTOR, P.E., (2003). Industrial and Or-ganizational Psychology: Research and Practice. y.y.: John Wiley & Sons

ŞİRİKÇİ, A., (2013). Sağlıkta Hizmet Ka-litesi, Öğrenen Örgüt ve Doktorların İş Tatmini Değişkenleri Arasındaki İlişki-ler: Kahramanmaraş İli Uygulama Örne-ği. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul

TELMAN, N., ÜNSAL, P., (2004). Çalışan Memnuniyeti (1. Baskı). İstanbul: Epsi-lon Yayınları

TOKER, B., (2007). Demografik Değişken-lerin İş Tatminine Etkileri: İzmir’deki Beş ve Dört. Yıldızlı Otellere Yönelik Bir Uygulama. Doğuş Üniversitesi Der-gisi, 8(1): 92-107

TÜİK, (2015). Basın Odası Haberle-ri Sayı:25/2015, 5 Mayıs 2015. http://







109







İNCELENMESİ







HOUSES


www.tuik .gov.tr/basinOdasi/haber-ler/2015_25_20150505.pdf, Erişim Tari-hi: 16.03.2016

TÜİK, (2015). İstatistiklerle Kadın 2014. Haber Bülteni Sayı: 18619, 05 Mart 2015. http://www.tuik.gov.tr/PreHaber-Bultenleri.do?id=18619 Erişim Tarihi: 16.03.2016

TÜİK, (2016). Yaşam Memnuniyeti Araştır-ması, 2003-2015. Sayı: 21518, 23 Şubat 2016

TÜRK, M. S., (2007). Örgüt Kültürü ve İş Tatmini. Ankara: Gazi Kitabevi

WEISS, D. J., DAWIS, R. V., ENGLAND, G. W. & LOFQUIST, L. H., (1967). Ma-nuel for the Minnesota Satisfaction Qu-estionnaire. Minneapolis: University of Minnesota

WIGGINS, D. J., (1984). Personality-envi-ronmental factors related job satisfaction of school counselors, Vocational Guidan-ce Querterly. 22:171-177

WIRTH, L., (2001). Breaking Through The Glass Ceiling: Women in Management. International Labour Office, Geneva

YELBOĞA, A., (2007). Bireysel Demografik Değişkenlerin İş Doyumu İle İlişkisinin Finans Sektöründe İncelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2): 3-12

YELBOĞA, A., (2009). Validity and Relia-bility of the Turkish Version of the Job Satisfaction Survey (JSS), World Applied Sciences Journal, 6(8): 1066-1072

YILDIZ, N., YOLSAL, N., AY, P., & KIYAN, A., (2003). İstanbul Tıp Fakültesi’nde Çalışan Hekimlerde İş Doyumu, İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, 66(1): 34-41

YILMAZ, M., (2013). Çalışma Yaşamında Kadın Yöneticilerin İş Doyumu ve Ban-kacılık Sektöründe Bir Uygulama: Trab-zon Örneği. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı İşletme Programı, Trabzon







110







İNCELENMESİ







HOUSES


EXTEND ABSTRACT

Companies are investing in their employees to survive in increased competition condition. Companies are becoming learning companies. Thus, the companies’ management philosophy and structure are changing. Companies are striving to keep the highest level of customer satis-faction. Employee satisfaction is reflected in the performance for the work. High performance that have been performed by the employees are turning customer satisfaction(Pekdemir vd. 2006: 15). Employees’ high level performance depend on job satisfaction (Pekdemir vd. 2006: 15). Attitude is not everything, but it is close to this (New York Times Manşeti, 6 Ağustos 2006. Akt. Koçel, 2015: 71). The aim of the study is to determine the effect of individual demographic variables on female executives’ job satisfaction. In this respect, the female executives’ job sa-tisfaction levels, who work in Mersin, have been measured by using JSS Job Satisfaction Scale (Spector, 2007) and the data obtained have been compared with several variables, such as age, year of experience, marital status, educational level and the number of children they have. The findings of the study have been considered in the scope of the related literature.The sample of the study consist of 76 female executives, among the female executives working in Mersin. A questionnaire involving two parts has been used as the instrument of the study. In the first part, a personal information form is available including demographic informataion (Appendix 1), and in the second part JSS Job Satisfaction Scale has been used in order to measure the executives’ job satisfaction levels (Appendix 2). Mann Whitney U- Test and Kruskal-Wallis analysis has been held in the analysis of data.The results of the study have determined that there is a statis-tically significant difference between the female executives’ job satisfaction levels and the age variable. However, no meaningful relationship has been found out between the rest of the va-riables and job satisfaction. Relations between job satisfaction and demographic variables has been the subject of researchs. That are not consistent findings in the literature on this subject. When past findings examining, it is seen with conflicting results; age, gender and educational level of the job satisfaction with relationships. When examining the literature, the investigation of the satisfaction level of employees is related to the business of research. But very few works has been seen in women managers, examining the levels of job satisfaction in terms of demog-raphic variables. The lack of consideration that resolve in the literature on this subject, the aim has been to examine individual demographic variables of job satisfaction in terms of women managers in this study. It is thought that the research will contribute to the literature on this sub-







111







İNCELENMESİ







HOUSES


ject. In addition, it is thought that will be guiding in terms of human resources management. In this context, the main objective of the study is reveal the impact of individual levels of demog-raphic variables to job satisfaction in women managers. To achieve this overall objective, the following questions were sought in the research:

1.Is there a significant relationship between job satisfaction and age of women managers?

2.Is there a significant relationship between job satisfaction and marital status of women ma-nagers?

3.Is there a significant relationship between job satisfaction and child status of women mana-gers?

4.Is there a significant relationship between job satisfaction and number of children of women managers?

5.Is there a significant relationship between job satisfaction and educational status of women managers?

6.Is there a significant relationship between job satisfaction and priorities of women managers?

According to the results of this research, it is observed that 21,1% of the sample those who had been included in the group were between 20-30, % 43,4 of them were between 31-40, % 27,6 of them were between 41-50 and 7,9% of them were over the age of 51. Statistically significant differences were observed between the levels of job satisfaction of women executives of diffe-rent ages in the sample group of the study (x2 = 4,361; p<0.05). Considering the sequence of averages of the groups at work, the highest job satisfaction was found in the range of ‘51 years and over’ and respectively, female managers those who were between ‘20-30’, between ’41-50’, and those between ’31-40’ followed the highest ratio. These results are consistent with the results of Lee and Wilbur’s (1985) research. It was inferred that job satisfaction increases as the age advances. However, Ayşen Oksay (2005) concluded that participants between the ages of 26-35 had the least job satisfaction. Unlike her research, it is observed in this study that the age group between 20-30 had the second highest job satisfaction. Considering the job satisfaction scale scores of female managers, it was concluded in the study that these scores did not show any differences according to demographic variables such as marital status, educational status and working hours except from the age variable. These findings have supported the results of







112







İNCELENMESİ







HOUSES


Kartal (2012), Aksu, Acuner, and Tabak (2002). However, Boran Toker (2007) has found that there is a significant difference between the levels of job satisfaction with educational status, which differs from this study. No significant difference has been found between marital status and job satisfaction levels according to Boran Toker’s (2007) research results. However, this study concluded that there was a negative and mid-way relationship between marital status and job satisfaction (-0,064) whereas a negative and weak relationship was determined between ha-ving children (-0,048) and job satisfaction (p<,01). After all, no significant relationship was ob-served between other variables and job satisfaction. As with all living things, in a developmen-tal sense, significant changes have also occurred in the lives human beings. This point, which is an indicator of the research question, has also constituted the basis to redefine that the age variable has a significant impact in the dimension of job satisfaction. It is possible to estimate that the reason behind the effect of a period (in which women start a new life after 51 years) on job satisfaction, regardless of all variables and demographics, is the female brain rearranged under the influence of neuro-chemicals. On the other hand, given the age group between 20-30 to take second place in job satisfaction, in order to enhance job satisfaction, priority should be given to the prospective study on Generation Y, and the changing job satisfaction profile of this generation needs to be reconsidered. As the differences in thoughts, behaviours and attitudes of individuals belonging to different age groups (different generations) will reflect in business life, it may be useful to examine the concept of job satisfaction in the basis of ages and generations. Since every generation has its own characteristics, it differs from others. It is thought that there is differentiation in between generations in the means of individual’s work values.

DERGİ HAKKINDA

UHEYAD Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi; 2014 yılı itibariyle yayın hayatına girmiştir. Dergimizde literatüre kaynak sağlayacak nitelik ve değerde olan yayınlara yer verilmektedir. Dergimiz uluslararası hakemli bir dergi olup, yılda DÖRT sayı çıkarmakta-dır. Dergimizin sayıları MART, HAZİRAN, EYLÜL ve ARALIK aylarında sistem üzerinden yayınlanmaktadır. Dergimiz gerek basılı, gerekse de internet üzerinden ulaşılabilen bir dergidir. Dergimizde İktisat, Çalışma Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler, Uluslararası İlişkiler, İşletme, Finans, Yönetim Organizasyon, Ekonometri, İstatistik ve Ekonomi alanında her türlü yayı-na yer verilebilmektedir. Dergimizin baş editörleri Doç. Dr. Murat ERCAN ve Yrd. Doç. Dr. Hatice Nur GERMİR olup, dergi yönetim kurulunun aldığı kararlar doğrultusunda faaliyetlerini gerçekleştirilmektedir. Yönetim kurulu başkanı derginin o anki yönetim kurulundaki en üst unvana sahip hocamız olup yönetim kurulunun %51’ inin aldığı kararlar uygulanmaktadır. Gönderilen her yayın kendi alanında uzman iki hakemin onayından geçmeli ve hakemler tarafından yayınlanabilir görüşüne sahip olmalıdır. Aynı sayı içerisinde yazarın bir yayınına yer verilir. Birden fazla hakem ve yönetim kurulu onayından geçen çalışmalar sıraya alınarak ilerleyen sayılarda yayınlanır. Hiçbir yazar hakem ve yönetim kurulu üyeleri üzerinde etkili değildir. Dergimizde yayınlanmak üzere sisteme yüklenen çalışmalar için yayın telif hakkı sözleşmesi istenmez. Sisteme yüklenen çalışmalar dergiye devredilmiş olarak kabul edilir. Yazar ya da yazarlar bu durumu kabul etmiş ve derginin yayın kabul şartlarına uygun hareket etmeyi teyit ederek bu sisteme dâhil olmuştur.

Dergimiz hakem ve bilim kurullarında yer almak isteyen akademisyen ve bilim araştırmacılarının mutlaka Dr. unvanı almış ve alanında uzman olması gerekmektedir. Ayrıca bilimsel çalışmalar yapmış olması şartı aranır. Dr. ya da Uzman unvanına sahip olmayan ve alanında yayın yapmayan hiç kimse bilim, danışma ve hakem kurullarında yer alamaz. Dergi yönetim kurulu derginin en üst karar ve yürütme mekanizmasını oluşturur. Yönetim kurulunun aldığı her türlü karar kesin ve değiştirilemez niteliktedir. Yönetim kurulu kararı olmaksızın hiçbir koşul ve şartta dergi üzerinde işlem gerçekleş-tirilemez ve uygulamaya gidilmez. Dergi baş editörü hakem onayına gönderilmeyen çalışmaların dergide kabul edilip edilmeyeceğine, hakem sürecine gönderilip gönderilmeyeceğine karar verebilir. Bu karar sürecinde yönetim kuruluna bilgi vermek zorunda değildir. Dergimiz bünyesinde hakem,

bilim ve danışma kurulunda yer almak isteyen bilim insanlarının katılımına ancak yönetim kurulu karar verebilir.

Dergimizde bazı ulusal ya da uluslararası kongrelerde yayınlanmış sözlü ve hakem onayından geçmiş çalışmalar için özel sayılar şeklinde çalışmalar da gerçekleştirilmektedir. Bu tip özel sayılar ancak anlaşma yapılan kongrelerde sunulmuş sözlü bildiriler için geçerlidir. Bu bildirilerin mutlaka kongre bilim kurulundan onay almış hakem değerlendirmesi yapılmış olmalıdır. Hakem değerlendirilmesi yapılmamış hiçbir çalışma yayına alınmaz. Yayınlanmak için gönderilen çalışmalar dergi hakem onayına gönderilir. Ancak her iki hakemden olumlu dönüş alan çalışmalar yayına alınır. Ayrıca sözlü sunulan bildirilerin mutlaka basılı materyali ile hakem onay raporları dergimiz yönetim kuruluna ve baş editörüne sunulmuş olmalıdır. Bu bilgi ve materyallere sahip olmayan bildirilere dergimizde yer verilmez. Dergimizde işlem sürecine dair bilgiler yazar ve yazarlara yazılı olarak dergi internet ad-resinden bildirilir. Ayrıca dergimize üye olup sisteme giriş yapan her bir yazar süreç ile ilgili bilgileri derginin web sayfasından kendisi izleyip gelişmeleri takip edebilir. Dergimizdeki koşul ve şartlar her bir yazar ve yazarlar için aynıdır. Hiçbir kimse için bu kurallar ve koşullar değiştirilmez. Farklılık sağlanması istenemez talep edilemez. Dergimiz bünyesinde yayınlanması istenen eserlerin mutlaka derginin yayın kabul ettiği alanlardan olması şartı aranır. Bu özellikleri taşımayan hiçbir yayına dergimizde yer verilemez. Hakem sürecine dair işleyiş baş editör kontrolünde gerçekleştirilir. Baş editör yayının dergide hakem sürecine dair işleyişine yönelik bilgi ve karar verme yetkisine sahip bulunur. Baş editörün uygun bulmadığı ya da kabul etmediği bir yayın dergide sürece dâhil edilmez. Bu konuda yazar ya da yazarlar dergi ile diğer organlar üzerinde bir yükümlülük oluşturamaz. Hakem onayından geçse bile editörler ya da yönetim kurulu mevcut çalışmanın yayınlanmasına olumlu görüş bildirmemesi veya makale sistemde yayına alınsa bile kurulların kararı ile iptal edilebilir. Böyle bir durumda yazar ya da yazarlar dergiye bir yaptırım uygulamaz. Her türlü yetki tek taraflı olarak dergi yönetim ve editörler kuruluna aittir.

Dergimiz T.C. hukuk kuralları çerçevesinde “5846” sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanun ve Hü-kümleri ’ne tabi hareket eder. Bu kanunun gerekliliklerini yerine getirmeyen yazar ya da yazarlar hakkında dergimiz tek taraflı olarak hukuki haklarını korumaya sahiptir. Dergimizde yayınlanması amacıyla gönderilen çalışmalarda yapılan ilgili kanunlara uygun olarak gerçekleştirilmeyen alıntılar, intihal gibi konularda yazar ya da yazarlar tek taraflı olarak sorumludur. Her bir yazar ve yazarlar uluslararası akademik, bilimsel etik kurallara uymak zorundadır. Bu kurallara uymayan yazarlar hakkında ilgili kurum ve kuruluşlara dergimiz doğrudan resmi olarak bilgi verir. Doktora, Yüksek Lisans ve Uzmanlık tezlerinden yararlanılarak hazırlanan çalışmalarda mutlaka kaynakça ya da özet altında hangi çalışmadan yararlanılarak hazırlandığı belirtilmelidir. Aksi durumda bu tip çalışmalar etik kabul edilmez ve intihal çerçevesinde değerlendirilir. Tez ve uzmanlık tezlerinde mutlaka ilgili yayının asıl sahibinin ismi bulunmalıdır. İlk sırada etik kurallar çerçevesinde tezin “yayının” asıl sahibi konumundaki kişi ilk sırada yer almalıdır. Danışman ve diğer yazarlar tezin sahibinin önünde

yer alamaz. Bu tip çalışmalarda tez danışmanı dışında farklı yazar isimleri bulunuyor ise çalışmaya ne tür bir katkı sağlandığı kaynakça kısmında açıkça belirtilmelidir. Dergimiz basılı ve online olarak hareket eden bir yayın organıdır. Akademik alanda hazırlanan çalışmaların yer aldığı bir materyal olarak bilimsel araştırma yapan kurum ve kişilere fayda sağlamak amacıyla toplumsal hizmet sunan sosyal bir organdır. Dergimiz paralı bir dergi olmayıp, hiçbir yazara ya da yazarlara basılı materyal göndermek zorunda değildir. Dergimizde kabul edilen ve basıma hak kazanan çalışmalar dergi yayın kabul şartları ve yazım kurallarına uygun olarak mizanpajı yapılır ve sisteme yüklenir. İhtiyacı olan yazar ya da yazarlar ile okuyucular sistemden bu sayıyı indirerek ihtiyacını giderebilir. Mizanpaj yazar tarafından örnek makale baz alınarak yapılmaktadır.

ABOUT THE JOURNAL

UHEYAD International Refereed Journal of Researches on Economy Management began to be published as of the year 2014. Our journal gives place to the publications having the qualification and value that will provide source to the literature. Our journal is an international refereed journal and it is issued FOUR times a year. The volumes of our journal are published in MARCH, JUNE, SEPTEMBER and DECEMBER on the system. Our journal has both a printed version and can be reached online. All kinds of publications within the field of Economics, Labor Economics and Industrial Relations, International Relations, Business Administration, Finance, Management Organization, Econometrics, Statistics and Economy can be incorporated in our journal. Our jour-nal2s editor-in-chief is Assoc. Prof. Dr. Murat ERCAN and Assist. Prof. Dr. Hatice Nur GERMİR and carries out the diligent activities in line with the decisions taken by the executive board of the journal. The head of the executive board is the professor with the highest title in the journal at that time and the decisions given by 51% of the executive board are performed. Each publication sent must be gone through two referees of that field and it must be approved by referees for publication. Only one submission of the same author is included in the same volume. The publications approved by more than one referee and executive board are taken to queue and published in next volumes. None of the authors can affect referees and executive board. Publication copyright agreement is not demanded for the submissions uploaded to the system for the publication. The submissions uploaded to the system are regarded as assigned to the journal. Author or authors should accept this condition and they have been included in this system by confirming that they will act in line with the publication principles of the journal. The academicians and researchers who want to be in our journal’s referee and science boards must bear the title Dr. and they must carry out scientific studies in their fields. No one without the title Dr. and publication in her/his field can be involved in science, advising and referee boards. Executive board is the highest decision-making and execution mechanism of the journal. All decisions made by the executive board are absolute and unchangeable. Under no circumstances, an operation can be conducted on journal without the decision of the executive board. Editor-in-chief can decide on whether the submissions not sent to referee approval are accepted in the journal and whether they will be sent to referee approval. It isn’t required to inform the executive board during

this decision process. The participation of scientists in referee, science and advisory boards are only up to the decision of the executive board.

Some special issues are also published in our journal for the submissions published in some national and international congresses and approved by referees. Such special issues are only valid for verbal papers presented in the agreed congresses. Those papers must get the approval of congress science board and that of the referees. None of the submissions not evaluated by referees can be published. Papers submitted for publication are sent to the referees for approval. The submissions with appro-val of both referees are taken into publication. Hard copy and referee approval reports of the verbal papers must be presented to the executive board and editor-in-chief. Our journal doesn’t include the papers without this information and materials. Author or authors are informed about the process of our journal as written via the internet address. Every author logging in as a member of our journal can monitor the course of process from the journal’s website and follow the developments. Conditions of our journal are the same for all authors. Those rules and conditions cannot be changed for anyone. A privilege cannot be demanded. The submissions to be published in our journal must be within a field accepted by the journal. None of the submissions not suitable with those conditions can be published in our journal. The referee process is performed under the supervision of editor-in-chief. Editor-in-chief has the authority to inform and decide on the course of referee process. A submission not approved or accepted by the editor-in-chief isn’t included in the process. In this regard, author or authors cannot put the responsibility on the journal or other organs. Even if the submission is approved by the referees and it is accepted for publication on the system, it can be cancelled with negative opinions of editors or executive board and the decisions of the boards. In that case, author or authors cannot impose sanctions on the journal. All kinds of authority belong to the executive board and editorial board unilaterally.

Our journal acts as per the provisions of Law on Intellectual and Artistic Works No. 5846 within the framework of legal rules of T.R. Our journal has the right to protect its legal rights unilaterally about author or authors who do not fulfill the requirements of this law. Author or authors shall be unilaterally responsible regarding plagiarism and the citations not suitable with the relevant laws in the submissions sent for publication. All authors have to comply with the international academic, scientific codes of conduct. Our journal directly and formally informs the relevant institutions and organizations regarding the authors who do not comply with these rules. Citation must be absolutely stated or the resources used must exist under the summary in the papers prepared by using Doctoral, Master’s theses and Dissertation. Otherwise, such papers aren’t accepted as ethical and considered within the framework of plagiarism. The name of the real owner of the relevant paper must be stated in thesis and dissertation. The name of the person as the real owner of thesis “publication” must be in the first place within the framework of codes of conduct. Advisor and other authors cannot rank before the owner of thesis. If there are other author names apart from the advisor in such kinds of

papers, type of contributions made must be clearly stated in the references. Our journal is a media organ with printed and online versions. As a material incorporating academic studies, it is a social organ offering social service to the institutions and individuals carrying out scientific researches. Our journal is a free journal and doesn’t have to send a written material to any author or authors. The submissions accepted in our journal and approved for publication are sent to edit for layout in line with the journal’s publication principles and spelling rules and it is uploaded to the system. Author/authors and readers can download the volume from the system. Layout is conducted by the author on the basis of the sample article.

YAZARLARA BİLGİ

1. Dergimizin yazım dili Türkçe ve İngilizcedir.

2. Farklı dillerde hazırlanan yayınlar ve çalışmalar editör başta olmak üzere derginin yönetimi onay vermesi durumunda kabul edilir. Bu durum tek taraflı olarak dergimize aittir.

3. Dergimiz basılı olarak çıkarılmakta olup, internet ortamında sadece İngilizce özet ve Türkçe özet şeklinde yer alır. Tam metinler pdf şeklinde parçalı ve cilt halinde sisteme yayın tarihinin son gününde yüklenir.

4. Dergimiz sistemine üye olmadan yayın kabul edilmez.

5. Hiçbir yazar dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz.

6. Yapılan her bir çalışmanın sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) aittir. Dergimiz bu konuda bir yükümlülük altına alınamaz sokulamaz.

7. Dergimiz bünyesinde değerlendirilmek koşulu ile gönderiler çalışmaların, her hangi bir nedenle bir başka yerde kullanılmamış veya değerlendirmeye gönderilmemiş olması gerekir. Böyle bir olumsuzluk ile karşılaşılması durumunda tekzip yayınlanması koşulu ile çalışma reddedilir ve yazar hakkında hukuki işlem başlatılır.

8. Her bir çalışma alanında uzman iki hakem tarafından değerlendirilip, iki hakemden olumlu görüş alan çalışmalar sıraya alınmak koşulu ile yayına alınır.

9. Hiçbir çalışmanın bir başka çalışmadan farklılığı veya üstünlüğü yoktur. Her bir yazar ve çalışma aynı hak ve eşitliğe sahiptir. Her hangi bir ayrıcalık tanınmaz.

10. Yazarlar çalışmalarının hangi hakemler tarafından değerlendirildiğini bilemez ve bilmek isteme hakkına sahip olamaz. Bu durum sadece sistem yönetici ve editör tarafından bilinir ve gizli tutulur.

11. Düzeltmeler majör ve minör şeklinde yapılır. Her bir düzeltme sadece iki hakka sahiptir. İki talep doğrultusunda istenen düzeltmenin yapılmaması durumunda çalışma otomatik olarak ret alır.

12. Tez, sunum ve bildiri şeklinde daha önce kullanılmış çalışmalar makaleye dönüştürülüyor ise mutlaka daha önceki kullanımına yönelik bilgi makalenin dipnotunda bulundurulmalı ve açık-lanmalıdır. Aksi durumda intihal olarak kabul edilir ve dergimiz bu yükümlülüğü kabul etmez.

13. Dergimizin yayın kabul ettiği alanları dışında yapılan çalışmalar ilgili yönetim veya editör tarafından tek taraflı olarak kabul edilir veya red edilir. Bu durumda yazar bir hak iddiasında bulunamaz.

14. Dergimize yüklenen çalışmaların her türlü hakkı yazar tarafından dergiye verilmiştir. Bu işlem için yazardan bir imza ve onay bilgisi istenmez. Sisteme yüklenen çalışmalar her hakkı ile der-gimize devredilmiş olur.

15. Dergimizin yayınları değerlendirme süresi hakemlerden gelen dönüşlere göre iki aydır. İki ay içerisinde dönüş alınamayan çalışmalar bir başka hakeme yönlendirilir. Bu durumda süre uza-yabilir ve bir talep oluşturulamaz. Yazar bu durumda hiçbir hak iddiasında bulunamaz, makaleyi sistemden çekemez.

16. Dergimiz bünyesinde değerlendirmeye alınan çalışmalarda dergimiz ilk sırada yer alan sorumlu yazarı muhatap alır, diğer yazarlarla bir ilişki içerisinde bulunmaz ve birinci yazar dışındaki kişilere bilgi vermez, vermek zorunda değildir.

17. Çalışmaları değerlendiren hakemler tamamen bağımsız hareket ederler. Bu konuda dergimizin hakemler üzerinde bir yaptırımı ve özel talebi oluşmaz oluşturulamaz.

18. Dergimizin yayın süresi yılda dört defa olmak üzere; Mart, Haziran, Eyül ve Aralık aylarına gelen süredir. Bu süreler derginin yayın sistemine bağlı olarak kaymalar oluşturabilir. Bu nedenle dergimiz hiçbir talep ve sorumluluk altında bulunmaz.

19. Yayın değerlendirmesine ilişkin hakem görüş bildirir raporu ilgili birinci yazara gönderilir. Dü-zeltme istenen çalışmaların düzeltme süresi 15 gündür. Bu süre içerisinde düzeltmesi yapılmayan çalışmalar sistemden çıkarılıp reddedilir. Bu durumda yazar dergimiz hakkında bir yaptırım hakkına sahip olamaz.

20. Türkçe dışında hazırlanan çalışmalarda mutlaka Türkçe Özet bulunmalıdır. Anahtar kelime sa-yısı 3 ile 7 tanedir. Her bir çalışma en fazla 25 sayfa olmalıdır. Özet Türkçe ve İngilizce olmak üzere 20 ile 200 Türkçe 750 + üzerinde İngilizce genişletilmiş özet istenir. Dergimizin yazım şekli TIMES NEW ROMAN olup 12 puntodur. Satır aralığı 1 tir. Çalışmanın konu başlığı 14 punto ve kalındır. Yazar isim ve bulunduğu kurum bilgileri 12 punto kalın ve italik şeklindedir. Türkçe ve İngilizce özet 10 punto özetler alt alta gelecek şekilde hazırlanmalıdır.

MAKALE İÇİ REFERANSLAR:

• Yazılarda referans gösterim yöntemi olarak yalnızca metin içi kaynak gösterme (Sitedeki Örnek Makaleye Göre) yöntemi kullanılır. Yani kullanılan kaynakçalar ana metinin yanında, parantez içinde, yazarın adı, basım yılı ve sayfa numaraları ile belirtilir. (Soyad, Yayın Yılı: Sayfa Sayısı) (Yılmaz, 2014: 1-2) ya da (Hall, at el; 2014: 1-2) şeklinde gösterilmelidir. İnternet erişim adresleri ise sayfa altında verilmelidir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi belirtilmelidir (Erişim Tarihi: 14.08.2014) gibi.

• İçeriğe ilişkin ekstra açıklamaların dipnotları ve diğer açıklamalar sayfa altında verilmelidir. Metnin içinde numaralandırılan notlar, sayfa altında numara sırası ile ve yanında açıklaması ile yerini alır.

• Sayfa altı açıklamaların dipnotları için de aynı şekilde metin içi referans yöntemi (Örnek Ma-kaleye Göre) kullanılır.

• Bir kaynaktan yapılan alıntılar metin içinde çift tırnak içinde gösterilir. “………………………….” Gibi.

• 30-40 kelimeden uzun alıntılar, tırnak kullanılmadan girintili (indent) paragraf olarak verilir.

• Referans gösterirken, yazar ismi metin içinde geçmiyorsa parantez içinde yazarın soyadı ve yayın tarihi belirtilir: (Korkmaz, 2007)

• Belli bir sayfa söz konusuysa, yazar soyadı ve yayın tarihine ilave olarak sayfa numarası da yazılır: (Kırık, 2010: 13)

• Yazar ismi metin içinde geçiyorsa, parantez içinde yalnızca kaynağın yayın tarihi ve sayfa nu-marası yazılır: (2005: 33)

• Birbirini takip etmeyen sayfalar şu şekilde ifade edilir: (Joyce, 2002: 21, 48 ve 59)

• Birbirini takip eden sayfalar şu şekilde ifade edilir: (Mandel, 2007: 21-4 ve 33-5)

• İki yazarlı kaynaklarda, her iki yazarın soyadı da kullanılır: (Morley ve Robins, 2007: 19)

• İkiden fazla yazarlı kaynaklarda “vd.” ibaresi yer alır: (Yücel vd., 2012).

• Aynı yazarın, aynı yıl yayınlanmış birden fazla eseri kullanılıyorsa, basım yılına a, b, c, gibi harfler eklenerek birbirinden ayrılır: (Ortaylı, 1999a) (Ortaylı, 1999b) gibi.

• Metin içinde aynı konuda birden çok kaynağa referans verilecekse kaynaklar birbirinden noktalı virgül ile ayrılır: (Geray, 2005: 31; Moran; 2006: 37)

KAYNAKÇA YAZIM METODU:

Kaynaklar listesinde sadece yazıda göndermede bulunulan kaynaklara yer verilmeli ve bu kaynaklar yazar soyadına göre alfabetik olarak sıralanmalıdır. Bir yazarın birkaç çalışması kaynakçada yer alacaksa, yayın tarihine göre (eskiden yeniye doğru) bir sıralama yapılmalıdır.

* KitapOSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yak-laşım, Der Yayınları, İstanbul. ss.1-2

* Çeviri KitapOSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yak-laşım, Der Yayınları, İstanbul. ss.1-2

* Derleme KitapOSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yak-laşım, Der Yayınları, İstanbul. ss.1-2

* Derleme Kitapta MakaleHALL, S., (1997). “The Work of Representation” Representation: Cultural Represantations and Signifying Practies, Stuart Hall (der.) içinde London: Sage Publications

* Derleme Kitapta Çeviri MakalePAZ, O., (2000). “Tarihin Sonu’nda Batı Doğu’ya Dönüyor” Yüzyılın Sonu, Büyük Düşünürler Çağımızı Yorumluyor, Nathan Gardels (der.) içinde, Çev., B. Çorakçı Dışbudak, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (137-144)

* İki Yazarlı KitapMATTELART, A., & NOVEAU, E., (2007). Kültürel İncelemelere Giriş, Çev. Hüsnü Dilli, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. pp.1-2

* Dergide MakaleKÖKER, L., (2007). “Modern Hukuk Devletinin Eleştirisi Bağlamında Neumann ve Habermas” Toplum ve Bilim Dergisi, 110 (36-46)

* Yayınlanmamış TezKIRIK, A.M., (2010). IP Televizyon Yayın Teknolojisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. ss.1-2

* Gazete Yazısı“Dünyanın en büyük adamı” (12.07.2012) Hürriyet Gazetesi

* İnternette Yazarı Belli Olan YazıKELLNER, D., (2012). “Cultural Studies and Philosophy: Intervention” http://pages.gseis.ucla.edu/faculty/kellner/essays/culturalstudiesphilosophy.pdf, 12.03.2012 (ERİŞİM TARİHİ MUTLAKA BELİRTİLMELİDİR!!!!!!!!!!!!)

* İnternette Yazarı Belli Olmayan Yazı“Anonim” (2012) http://tebesirtozu.blogcu.com/akademik-dergiler/3050689, 12.03.2012 (ERİŞİM TARİHİ MUTLAKA BELİRTİLMELİDİR!!!!!!!!!!!!)

GUIDELINES FOR THE AUTHORS

1. The language of the journal is Turkish and English.

2. If the editorial board and the administrative board approve the papers prepared in different lan-guages, it is accepted. The journal acts unilaterally.

3. The journal doesn’t have a printed version. In the electronic version, only the Turkish and Eng-lish abstracts are included.Full texts are uploaded to the system in pdf format seperately and in volumes on the last day of publication date.

4. Papers are accepted on condition that the author is registered to be a member of the journal.

5. None of the authors can assert legal rights on the journal.

6. The journal cannot be held responsible for the papers; however, the author himself/herself is responsible for the articles unilaterally.

7. The papers, submitted to the journal, should not have been sent to another journal previously and under consideration of another journal for publication simultaneously. If such cases occur, the article is rejected on condition that refutation is published and the journal imposes the required sanctions on the author(s).

8. Each study is evaluated by the two referees, and the approved papers by the two referees are saved to be published in the following issues.

9. None of the studies and authors has privileges in the journal. Each author and study has the same rights and they’re equal. No privilege is granted.

10. The names of the referees-experts in their fields-will not be revealed to the authors. Information concerning the authors is known only by the system manager and the editor. It is kept confiden-tial.

11. Major and minor corrections are made. These corrections are requested from the authors twice. If the required corrections are not made, the publication is rejected by the system automatically.

12. If the article is produced from the thesis, presentation, and so on, it should be stated and explained in the footnote. Otherwise the author is accused of plagiarism. In that case, the journal cannot be held responsible for this situation.

13. If the paper is not within the scope of the journal, it is the editors and the administrators who will accept or reject the paper unilaterally. The author cannot assert any legal rights.

14. The uploaded study belongs to the journal with its exclusive rights. For this reason, it is not necessary for the authors to sign any other documents. The studies uploaded to the system are regarded as being transferred to our journal with all rights.

15. The evaluation process of the studies uploaded to the system takes two months. Studies that are not evaluated within this period are sent to a different referee. So this process may take longer and a demand cannot be asserted. The author cannot assert any legal rights and withdraw his/her article in this process.

16. In the articles with more than one author, the first mentioned author is regarded as the addressee, other authors are not communicated. The journal is not supposed to give information to other authors.

17. The referees act independently in the journal. Authors cannot exercise power over the referees or cannot demand anything from the referees.

18. The journal publishes four times in a year as March, June, September and December. However, there might be changes in the periods depending on the publication process. The journal cannot be held responsible for this.

19. Following the evaluation process of the studies, the referee report is sent to the first author. The authors should make the required corrections in 15 days. If the corrections are not made in 15 days, the article is rejected by the system automatically. None of the authors can impose sanctions on the journal in this case.

20. In the studies prepared in languages other than Turkish, there must be an abstract in Turkish. Key words should be between 3-7 words. Articles should not exceed 20 pages. Appendices are not included in this number. Turkish and English abstracts must be between 150 and 200 words and extended English abstract must be 750 words and above.. The text should be written in TIMES NEW ROMAN font, 12 sized. The whole study should be single spaced. The titles should be written in bold, Times New Roman font, 14 sized. The names and institutions of the authors should be written in bold, italic, Times New Roman font, 12 sized. Turkish and English abstracts should be in Times New Roman font, 10 sized one under the other.

REFERENCES IN THE ARTICLE:

• Manuscripts should be prepared according to the sample article format in the system. In other words, references are indicated with the name of author, year of publication and page numbers between parentheses beside the main text. (Surname, Year of Publication: Page Number). Indi-cated as ( Yılmaz, 2014: 1-2) or (Hall, et all; 2014: 1-2). Access address must be given at the bottom of the page. Access date must be absolutely stated for internet resources Like (Access Date: 14.08.2014).

• Footnotes of extra explanations about the content and other explanations must be given below the page. Notes numbered in the text are located below the page by numbers with its explanation.

• Manuscripts should be prepared according to the sample article format in the system.

• Citations made from a source are indicated between double quotes in the text. E.g. “……..”

• Citations longer than 30-40 words are given as an indented paragraph without using quotes.

• While providing reference, if the name of the author isn’t within the text, the surname of the author and date of publication are indicated between parenthesis: (Korkmaz, 2007)

• In indicating a certain page, page number is given in addition to the surname of the author and date of publication: (Kırık, 2010: 13)

• If the name of the author is in the text, only the publication date of source and page number are given between parenthesis: (2005: 33)

• Not sequential pages are indicated as: (Joyce, 2002: 21, 48 and 59)

• Sequential pages are indicated as: (Mandel, 2007: 21-4 and 33-5)

• In sources with two authors, the surnames of both authors are indicated: (Morley and Robins, 2007: 19)

• In sources with more than two authors, “et all.” is indicated: (Yücel et all. 2012).

• If more than one study from the same author published in the same year must be used, the so-urces are separated by adding the letters like a, b, c: Such as (Ortaylı, 1999a) (Ortaylı, 1999b).

• If more than one source about the same subject is indicated as reference within the text, sources are separated with semicolon: (Geray, 2005: 31; Moran; 2006: 37)

METHOD OF WRITING REFERENCES

Only the sources cited in the text must be included in the references and those sources must be put in order alphabetically by the surnames of authors. If more than one study belonging to the same author is included in the references, it must be sorted by the date of publication (from old to new).

*BookOSKAY ü., (2005) 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yak-laşım, Der Yayınları, İstanbul. pp. 1-2

*Translated BookOSKAY ü., (2005) 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yak-laşım, Der Yayınları, İstanbul. pp. 1-2

*Compilation BookOSKAY ü., (2005) 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yak-laşım, Der Yayınları, İstanbul. pp. 1-2

*Article in a Compilation BookHALL, S., (1997) “The Work of Representation” Representation: Cultural Representations and Sig-nifying Practices, Stuart Hall (comp.) inside London: Sage Publications

*Translated Article in a Compilation Book PAZ, O., (2000) “Tarihin Sonu’nda Batı Doğu’ya Dönüyor” Yüzyılın Sonu, Büyük Düşünürler Ça-ğımızı Yorumluyor, Nathan Gardels (comp.) inside, Translated by B. Çorakçı Dışbudak, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (137-144)

* Book with Two AuthorsMATTELART, A., & NOVEAU, E., (2007). Kültürel İncelemelere Giriş, Translated by Hüsnü Dilli, İstanbul Bilgi University Publications, İstanbul, pp.1-2

*Article in a JournalKÖKER, L., (2007). “Modern Hukuk Devletinin Eleştirisi Bağlamında Neumann ve Habermas” Toplum ve Bilim Dergisi, 110 (36-46)

*Unpublished Thesis KIRIK, A.M., (2010). IP Televizyon Yayın Teknolojisi, Unpublished Master’s Thesis, Marmara University Institute of Social Sciences, İstanbul. pp.1-2

*Column“Dünyanın en büyük adamı” (12.07.2012) Hürriyet Newspaper

*Onymous Article on the Internet KELLNER, D., (2012). “Cultural Studies and Philosophy: Intervention” http://pages.gseis.ucla.edu/faculty/kellner/essays/culturalstudiesphilosophy.pdf, 12.03.2012 (ACCESS DATE MUST BE ABSOLUTELY STATED)

*Anonymous Article on the Internet “Anonim” (2012). http://tebesirtozu.blogcu.com/akademik-dergiler/3050689, 12.03.2012. (ACCESS DATE MUST BE ABSOLUTELY STATED)

YAYIN İLKELERİ

1. UHEYAD “Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi”; 4 ayda bir yayınlanan akademik ve bilimsel nitelikli uluslararası hakemli bir dergidir. Ancak derginin özel durumlarda ara dönem içerisinde de yayın çıkarma hakkı bulunmaktadır.

2. Dergimizde İktisat, İşletme, Çalışma Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler, Ekonometri, İstatistik, Ekonomi ve Uluslararası İlişkiler alanlarından bilimsel ve özgün nitelikli çalışmalar yer almak-tadır. Çalışmaların bilimsel kaygılarla yazılmış olması, alana katkıda bulunacak nitelikte olması, alandaki önemli kaynakları referans göstermesi, önyargı ile yazılmamış olması, slogan niteliğinde cümleler içermemesi beklenir. Ayrıca tarama, araştırma, bildiriden geliştirilme vb. niteliklerinden birine sahip olmalıdır.

3. Birden fazla yazarın bulunduğu çalışmalarda sorumlu yazar olarak belirtilen yazar muhatap kabul edilir. Bu durum belirtilmemiş ise ilk sırada yer alan yazar muhatap kabul edilir.

4. Kullanılan kaynaklar derginin yayın kurallarına uygun şablona göre hazırlanmalıdır.

5. Makaleler dergimizin web sitesinde yüklü olan örnek makaleye göre düzenlenmelidir.

6. Yazıların değerlendirilmesi aşamasında öncelikle hakem ve yazarların aynı kurumdan olmama-sına özen gösterilir. Hakem ve yazarların isimleri titizlikle saklanır ve hiçbir şekilde açıklanmaz. Hakem Kurulu her sayıda değişir ve yazıların konusuna göre oluşturulur.

7. Her yazının alanına göre ilk aşamada iki hakem tayin edilir. Hakem raporlarından birinin “Ya-yınlanamaz”, diğerinin “Düzeltilerek Yayınlanabilir” ya da “Yayınlanabilir” olması durumunda ilgili alandan 3. hakem tayin edilebilmekte ve onun raporu beklenebilmektedir. Yazardan sadece üç defa düzeltilme istenir. Her üç düzeltmede de istenilen düzeltmeler gerçekleştirilmemiş ise yayın sistem tarafından reddedilir.

8. Yazarların, kendilerinden istenen düzeltmelere titizlikle ve ivedilikle uymaları, yazının son şeklini düzeltilmiş haliyle dergiye 15 gün içinde göndermeleri beklenir. Düzeltmeler konusuna

yeterince uyulmadığı anlaşılırsa bu durum yazara bildirilir. Belirtilen sürede düzeltilmiş olarak geri gönderilmeyen yazılar yayınlanacaklar listesine alınmaz.

9. Dergimizin yayın dili Türkçe ve İngilizcedir. Farklı dünya dillerinden de çalışmalar kabul edil-mektedir. Bu durum ancak baş editörün onayı ve kabul etmesi doğrultusunda işleme alınır.

10. Dergiye yayınlanmak üzere gönderilen yazıların, daha önce başka bir yayın organında yayınlan-mamış olması ya da yayın için değerlendirme aşamasında bulunmaması gerekmektedir.

11. Daha önce akademik alanda ulusal ya da uluslararası nitelikli bilimsel toplantı, kongre, konferans ya da sempozyumda sunulmuş olan bildiriler, başka bir dergi ya da yayında yayınlanmamış ol-ması ve makale formatına ve içeriğine dönüştürülmesi ve makalede belirtilmesi koşulu ile kabul edilebilir ve hakem sürecine alınır.

12. Çeviri metinler, eğer o metin Türkçe’de ender bulunabiliyorsa, çevirisinin alana katkı sağlayacağı düşünülüyorsa editör ve yayın kurulunun onayı ile kabul edilir ve hakem süreci başlatılır. Ancak her sayıda yayınlanacak çeviri sayısı sınırlıdır. Özgün metinler tercih nedenidir.

13. Dergiye gönderilecek yazılar, MS Word Programı kullanılarak, Times New Roman karakterinde, 12 Punto ve 1,5 satır aralığında yazılmalıdır. Sayfanın üst, alt, sol ve sağ taraflarında 3’er cm’lik boşluklar olmalıdır.

14. Yazılar toplamda 20 sayfayı geçmemeli ve alt ortada sayfa numarası verilmiş olmalıdır. Yazıda paragraf girintisi olmamalıdır. Sayfa sayısını tablo ve grafik sayıları etkilemez. Tablo ve grafik-lerin sayıları 15 + şeklinde düşünülmelidir.

15. Türkçe yazılarda 750 kelime ve üzerinde İngilizce özet, özetin altında 3-7 anahtar sözcük(ler) yer almalıdır. Özetin, yazıldığı yabancı dilde başlığı ve anahtar kelimeleri (keywords) de bulun-malıdır.

16. İngilizce yazılarda 150-200 kelimeyi geçmeyen Türkçe özet, başlık ve anahtar kelimeler bulun-malıdır.

17. Özette araştırmanın kapsamı, amacı, yöntemi, ulaşılan sonuçlar ve konudan kısaca söz edilmelidir.

18. Yazar adı ya da adları, kapak sayfasında yer almalıdır. Kapak sayfasında ayrıca, yazarın akademik ünvanı ve çalıştığı kurumun adı, adresi, iş ve cep telefonu, faks numarası ve e-posta adresi de bulunmalıdır.

19. Yazıların yayınlanması konusunda son karar baş editöre aittir. Baş editörün yazı hakkındaki değerlendirmesi, yazar(lar)a en kısa zamanda hakem raporlarıyla birlikte iletilir.

20. Dergiye gönderilen yazılar, yayınlansın veya yayınlanmasın geri gönderilmez.

21. Yazıların tüm sorumluluğu yazar(lar)ına aittir.

22. Yayımlanan çalışmaların yayın ve telif hakkı dergimize aittir. Sisteme yüklenen her bir çalışmanın yayın hakkı yazar tarafından otomatik olarak dergiye devredilir. Bu işlem için hiçbir yazardan telif hakkı sözleşmesi imza etmesi istenmez. Sisteme yüklenen çalışma için yazar bu şartları peşinen kabul etmiştir. İtiraz hakkı bulanmamaktadır.

23. Yazar(lar) ulusal ve uluslararası akademik bilgi paylaşımını desteklemek amacıyla yazılarının tam metin olarak ticari niteliği bulunmayan elektronik veri tabanlarında yer almalarını onaylarlar.

24. “Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi” elektronik sistemle çalışan bir dergi olup, basılı olarak da yayınlanmaktadır. Basılı yayın almak isteyen kişilerin dergi bedelini ilgili basım yapan firmaya ödemesi karşılığında temin etme hakkı bulunmaktadır. Dergimiz hiç-bir yazara veya bireye, kuruma basılı dergi vermek zorunda değildir. Yine dergimize gönderilen çalışmalar için yıllık üyelik ücreti ilgili basım firmasına ödenmelidir. Bu ücret sadece derginin yıllık basım ve diğer giderleri için basım evimin yaptığı harcamalara istinaden alınır. Dergimiz ücretli bir dergi değildir.

25. Sisteme yüklenen çalışmaların değerlendirme süresi iki aydır. Bu süre içerisinde değerlendiril-meyen ve hakkında ilgili bilgi rapor alınmayan çalışmalar farklı bir hakeme daha gönderilir.

26. Yazar(lar) uygulama içerikli “DENEYSEL”, “VAKA” ve “KURUMSAL” içerikli araştırmalarda ETİK KURUL raporu gerektiren çalışmalarında mutlaka çalışmanın sisteme yüklenmesi duru-munda ETİK KURUL raporunun “TARİHİ” ve “RAPOR BİLGİSİ – RAPOR NUMARASI” çalışma sisteme yüklenirken sistemde bulunan “ETİK KURUL RAPOR BİLGİSİ” kısmına gerekli bilgileri yazmak zorundadır. Olası bir olumsuzluk ve eksiklik durumunda dergimiz ulusal ya da uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde bir sorumluluk yüklenmez. Bu konuda her türlü sorumluluk yazar(lar) aittir. Etik kurul raporu ve araştırmaya ilişkin resmi bilgiler bulunmakta ise mutlak surette bu bilgiler çalışma sisteme yüklenirken girilmelidir. Bu konuda, dergi editörleri, sistem editörleri, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yayın yönetmeni, hakem kurulu ve değerlendirme yapan hiçbir hakem yükümlülük ve sorumluluk altında değildir. Oluşabilecek her türlü maddi, manevi ve hukuksal bir olumsuzlukta yazar(lar) sorumludur. DERGİMİZ ADINA OLUŞABİLE-CEK HER TÜRLÜ MADDİ, MANEVİ VE HUKUKİ BİR DURUMDA “OLUMSUZLUKTA” DERGİMİZ TEK TARAFLI OLARAK HUKUKİ HAKLARINI ULUSAL VE ULUSLARA-RASI OLARAK SAKLI TUTAR.

YUKARIDA BELİRTİLEN 26 MADDELİK YAYIN İLKESİ VE BİLGİLERİ SİSTEME DÂHİL OLAN YAZAR veya YAZARLAR TARAFINDAN KABUL EDİLMİŞ SAYILIR. HİÇ BİR YAZARIN BU YAYIN İLKELERİNE İTİRAZ ETME HAKKI YOKTUR. DERGİMİZ YAYIN İLKELERİ ve

ÇALIŞMALARIN YAYINLANMASI, DEĞERLENDİRİLMESİ veya RED EDİLMESİNDE TEK TARAFLI HAKKA SAHİPTİR. BU HAK HİÇ BİR KOŞUL ve ŞARTA BAĞLI OLMAKSIZIN DEĞİŞTİRİLEMEZ. İLGİLİ İLKELER veya KURALLAR ÇERÇEVESİ DIŞINDA HAREKET EDEN YAZAR/YAZARLAR HAKKINDA DERGİMİZ İLGİLİ KANUN VE YÜKÜMLÜKLER ÇERÇEVESİNDE KANUNİ HAKKINI TEK TARAFLI OLARAK KULLANMA HAKKINA SAHİPTİR. SİSTEME DÂHİL OLAN HERKES BUNLARI PEŞİNEN KABUL ETMİŞTİR.

PUBLICATION PRINCIPLES

1. UHEYAD International Refereed Journal of Researches on Economy Management is an international refereed journal with an academic and scientific attributions published in every 4 months. However, the journal holds the right to publish interim issues on special occasions.

2. Scientific and original studies in the fields of Economics, Labor Economics and Industrial Re-lations, International Relations, Business Administration, Finance, Management Organization, Econometrics, Statistics and Economy are included in the journal. The papers must be written with scientific concerns, should contribute to the field, indicate the important resources as refe-rences, not be written with prejudice, not include motto-like sentences. They should also have one of the qualities of scanning, research and developing from a notice.

3. In studies where there is more than one author, the author being in the first place is seen as addressee.

4. Sources used should be prepared in accordance with the publication template of the journal.

5. Manuscripts should be prepared according to the examples that are installed on the website of the journal article.

6. Referees and authors shouldn’t be from the same institution regarding the stage of evaluation. Names of referees and authors are kept confidential and announced by no means. Referee Board changes in every volume and it is constituted according to the subject of studies.

7. Two referees are assigned according to the field of study in the first place. If one of the referee evaluations is “Unpublishable” and the other one is “Publishable with editing” or “Publishable”, a third referee from the related field can be assigned and her/his evaluation is demanded. Only three editing can be requested from the author. If the requested editing fails to be done in three times, the submission is rejected by the system.

8. Authors are expected to do the requested editing delicately and to send the edited version of the paper to the journal within 15 days. If it is noticed that editing hasn’t been conducted properly,

the author is informed. The edited version of submissions not sent back within the prescribed time are not taken into the publication list.

9. The publication language of our journal is Turkish and English. However, papers prepared in other world languages can also be accepted. This case is only valid with the approval of editor-in-chief.

10. The studies demanded to be published in our journal should bear the feature that they weren’t published in another place or not in evaluation process for publication at that time.

11. Papers presented in national and international academic scientific meetings, congresses, confe-rences and symposiums can be accepted and taken into referee evaluation process on condition that they weren’t published in another journal before and they comply with the article formats and contents and they are indicated in the article.

12. Translated texts are accepted with the approval of editorial and publication board and referee evaluation process is initiated if the related text is rarely found in Turkish and if its translation is thought to contribute to the field. But there are a limited number of translations allowed for each volume. Original texts are preferred.

13. Submissions to the journal must be written in MS Word Program, with 12 pt Times New Roman and single line spacing. There must be 3 cm margins in all sides of the page.

14. Papers shouldn’t be over 20 pages; page number must exist at the bottom of the page as centered. Paragraphs shouldn’t be indented. Number of pages isn’t affected from tables and charts. The number of tables and charts must be considered as +15..

15. For papers in Turkish, there must be extended English abstract of 750 words and above and 3-7 key words below the abstract. The abstract must include the title of the article and keywords in that foreign language.

16. For papers in English, there must be a Turkish abstract no more than 150-200 words, title and key words.

17. The scope of research, its purpose, method, results obtained and subject should be shortly indi-cated in the abstract.

18. Name(s) of the author must be indicated on the cover page. Academic title of the author, name of the institution where s/he works, address, work and mobile phone, fax number and e-mail must exist on the cover page.

19. The decision to publish the papers belongs to editor-in-chief. The evaluation of editor-in-chief about the paper is sent together with the referee report within the shortest time.

20. Submissions sent to the journal are not sent back whether or not it is published.

21. All responsibility of the submissions belongs to the concerned author(s).

22. Publication and copyrights of the published papers belong to our journal. The copyright of the each study uploaded to the system is automatically transferred to the journal. No sign for the copyright agreement is requested from the authors for this operation. The author accepts these conditions in advance for the paper uploaded to the system. The person reserves no right of opposition.

23. Author(s) approve(s) the placement of the full texts of their papers on electronic databases bearing a non-commercial character with the purpose of supporting national and international academic knowledge sharing.

24. UHEYAD is operated through an “e” electronic system, and also published in a printed version. Those who wish to have the journal as hardcopy have the right to do so by paying the cost of the journal to the printing company. Our journal is not obliged to give the printed version to any institution or individual. Annual fees for the studies sent to our journal should also be paid to the printing company. The fee is received as based on only the expenses paid by the journal to the printing company for the annual printing and other expenditures.

25. The evaluation period of the studies uploaded to the system is two months. Studies not evaluated within this period and not provided with an evaluation report are sent to a different referee.

26. Author(s) are required to write the necessary information in “ETHICAL BOARD INFORMATION OF REPORT” part while uploading the article to the system with “DATE” and “INFORMATION of REPORT -REPORT NUMBER” as given by the ETHICAL BOARD if the studies require ETHICAL BOARD report and have “EMPIRICAL”, “CASE” and “CORPORATE” content. Our journal doesn’t bear any responsibility in case of a possible negative situation and deficiency within the framework of national or international rules of law. The whole responsibility belongs to the author(s) in this sense. If formal information regarding the report of ethical board and research exist, they must be inserted while uploading the study to the system. In this regard, editors of the journal, system editors, editorial board, publisher, executive editor, referee board and the other referees conducting evaluation bear no responsibility. Author(s) are responsible for any material, moral and legal negative situation that may occur. IN CASE OF ALL KINDS OF MATERIAL, MORAL AND LEGAL SITUATION “PROBLEM”, OUR JOURNAL UNI-LATERALLY RESERVES ITS LEGAL RIGHTS IN NATIONAL AND INTERNATIONAL TERMS.

27-26-ITEM PUBLICATION PRINCIPLES AND INFORMATION STATED ABOVE ARE CON-SIDERED AS ADOPTED BY THE AUTHOR OR AUTHORS INCLUDED IN THE SYSTEM. NONE OF THE AUTHORS HAVE THE RIGHT TO OBJECT THESE PUBLICATION PRIN-CIPLES. OUR JOURNAL HOLDS THE UNILATERAL RIGHT IN PUBLICATION, EVA-LUATION or DENIAL OF THE PUBLICATION PRINCIPLES and PAPERS. THIS RIGHT CAN NOT BE CHANGED NOTWITHSTANDING ANY CONDITION. OUR JOURNAL HAS THE RIGHT TO USE ITS LEGAL RIGHTS UNILATERALLY WITHIN THE FRAME-WORK OF RELEVANT RULES AND LIABILITIES AGAINST THE AUTHOR/AUTHORS ACTING OUT OF THE FRAMEWORK OF THE RELEVANT PRINCIPLES or RULES. EVERYBODY INCLUDED IN THE SYSTEM ACCEPTS THESE RULES IN ADVANCE.

HAKEM KURULU

ÜNVANI ADI SOYADI BAĞLI OLDUĞU KURUM

DR. Ahmet Burçin YERELİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ

DR. Ali Serdar YÜCEL FIRAT ÜNİVERSİTESİ

DR. Alpaslan Hamdi KUZUCUOĞLU YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ

DR. Aygül YANIK TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Ayhan AYTAÇ TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Ayla TAŞKIRAN DÜZCE ÜNİVERSİTESİ

DR. Aylin ZEKİOĞLU CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ

DR. Baki YILMAZ SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

DR. Bülent KILIÇ ÖZEL HEKİM

DR. Cemal ZEHİR YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

DR. Çetin BEKTAŞ ERZİNCAN ÜNİVERSİTESİ

DR. Çetin YAMAN SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Colin C. WILLIAMS SHEFFIELD UNIVERSITY

DR. Ebru ONURLUBAŞ TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Emine DEMİRAY ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

DR. Emine ÖZMETE ANKARA ÜNİVERSİTESİ

DR. Ercan ŞAHBUDAK CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ

DR. Fatih ÇATIKKAŞ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ

DR. Feryal ÇUBUKÇU DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

DR. Fikriye TOKER TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Giray SAYNUR DERMAN SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Gülsüm ÇALIŞIR GÜMÜŞHANE UNIVERSITY

DR. Gülten HERGÜNER SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Gökşen ARAS ATILIM ÜNİVERSİTESİ

DR. H. Arif TUNCEZ SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

DR. H. Yelda ŞENER DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ

DR. Kürşad ZORLU AHİEVRAN ÜNİVERSİTESİ

DR. Lordwell C.T. NKHWANGWA PENTECOSTAL LIFE UNIVERSITY

DR. Marijana BARIC THE UNIVERSITY OF BUCKINGHAM

DR. Mehmet Akif ARVAS YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ

DR. Mehmet YÜCE ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ

DR. Michael KUYUCU İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ

DR. Murat ERCAN BİLECİK ÜNİVERSİTESİ

DR. Mustafa TÜRKMEN CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ

DR. Muzaffer AKSOY ARAB BANKING

DR. Nalan AKDOĞAN BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ

DR. Nezahat GÜÇLÜ GAZİ ÜNİVERSİTESİ

DR. Nilgün SARP LEFKE AVRUPA ÜNİVERSİTESİ

DR. Nur DİLBAZ ALACAHAN ÇANAKKALE 18 MART ÜNİVERSİTESİ

DR. Ramazan ERDEM SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

DR. Sefer GÜMÜŞ BEYKENT ÜNİVERSİTESİ

DR. Serdar TOK SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

DR. Serpil AYTAÇ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ

DR. Sevinç ÜRETEN BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ

DR. Suat UĞUR ÇANAKKALE 18 MART ÜNİVERSİTESİ

DR. Sudi APAK BEYKENT ÜNİVERSİTESİ

DR. Süleyman ÖZDEMİR İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

DR. Tamer BUDAK İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ

DR. Taner AKÇACI KİLİS ÜNİVERSİTESİ

DR. Yagoub ELRYAH XIAMEN UNIVERSITY

DR. Yasemin KESKİN BENLİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ

DR. Yavuz TAŞKIRAN KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ

DR. Yener ATASEVEN ANKARA ÜNİVERSİTESİ

DR. Ömer Okan FETTAHOĞLU KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ

DR. Şebnem ASLAN SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

(sayi: 9 yil: 2016 - issue: 9 year: 2016)2. dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile...

Documents