sanat ve tasarim bİtkİsel rÖlyef

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

SANAT VE TASARIM

BİTKİSEL RÖLYEF

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılıKararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul veKurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir veyapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilir.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarakdağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 ....................................................................................................31. YAPIM RESMİ (ŞABLON) ................................................................................................ 3

1.1. Bitkisel Kompozisyon Araştırması ...............................................................................31.1.1. Geleneksel Motiflerin Analizi ...............................................................................71.1.2. Motiflerin Konturel Şekil Analizi........................................................................151.1.3. Motiflerin Plastik Analizi .................................................................................... 15

1.2. Şablon Resim ..............................................................................................................161.2.1. Çizgisel Şablon Resmi......................................................................................... 161.2.2. Uygulama Ölçülerine Göre Şablon......................................................................16

UYGULAMA FAALİYETLERİ ....................................................................................... 18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 26

ÖĞRENME FAALİYETİ- 2 ..................................................................................................272. MODELAJ- ŞEKİLLENDİRME ....................................................................................... 27

2.1. Kabartma Modelaj Tekniği ......................................................................................... 272.2. Modelaj Gereçleri Kullanma....................................................................................... 282.3. Yapım Resimleri Okuma ............................................................................................ 292.4. Form Yorumlama........................................................................................................292.5. Modelaj Yöntemleri ....................................................................................................31

2.5.1. Gereçleri Hazırlama............................................................................................. 312.5.2. Kil ile Plaka Yapma............................................................................................. 312.5.3. Plakanın Üzerine Şablon Çizimi..........................................................................322.5.4. Form Özelliklerine Göre Şekillendirme .............................................................. 322.5.5. Detay ve Doku Modelajı Yapma .........................................................................33

UYGULAMA FAALİYETLERİ ....................................................................................... 34ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 42

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 43CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................46KAYNAKÇA......................................................................................................................... 47

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR

KOD 211GS0028ALAN Sanat ve TasarımMESLEK / DAL Plastik SanatlarMODÜLÜN ADI Bitkisel Rölyef

MODÜLÜN TANIMIHeykel sanatının rölyef şekillendirme kavramlarını, rölyefheykel çeşitlerini, bitkisel rölyef tasarımlarını, şablondesenler ve kil ile modelaj öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/ 32ÖNKOŞUL Ön koşulu yoktur.YETERLİK Geleneksel (bitkisel ) rölyef modeli yapmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçGerekli ortam sağlandığında; model yapım resminihazırlayıp standartlarına göre geleneksel (bitkisel) rölyefmodeli yapabileceksiniz.Amaçlar Bitkisel motifli kompozisyonu analiz ederek yapım

resmi (şablon ) yapabileceksiniz. Kilden plaka hazırlayarak bitkisel motifli rölyef

modelajını yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Donanımlı heykel atölyesi, modelaj gereçleri, şekillendirmekili, sanat ile ilgili basılı ve görsel kaynaklar.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçmearaçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizideğerlendireceksiniz.Öğretmen modül sonunda ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli,doğru yanlış vb.) uygulayarak modül uygulamalarıylakazandığınız bilgileri değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Üç boyutlu plastik şekillendirme bilgisine sahip olan kişi çağdaş sanat görüşükazanmış demektir. Sanat tasarımı, üç boyutlu şekillendirme, üç boyutlu formlar, kil ilemodelaj, üç boyutlu formların plastik estetik duygusuna sahip olmak, kişiyi olumlu yöndenetkilemektedir. Heykel Sanatı dersi modüllerini başarıyla tamamlamış olan bir öğrenci,yaşamında üç boyutlu formlara ve şekillendirmelere yer vereceğinden toplum içinde farklıbir yerde olacaktır.

Sevgili öğrenci, Rölyef ve oval modelaj- şekillendirme belirli kurallara dayalı veçeşitli modelaj aletleri, araç ve gereçleriyle yapılmalıdır. Bu gereçleri doğru kullanmak veistenilen şekillendirme bilgilerini aldıktan sonra çalıştığın alanda yapacağın tasarımlar,uygulamalar daha anlaşılır olacaktır. Üç boyutlu şekillendirme tasarımların taslak çizimlerinikaliteli biçimde yapmak daha sonraki şekillendirme –modelaj işlerinde size yol gösterecektir.Yapmak istediklerini taslak kâğıdın üzerine çeşitli resim teknikleriyle çizebilmek yararınaolacaktır. Taslak yapım resmi okuyarak ve şekillendirme işlem sırasını takip ederek, doğruşekillendirme ve kaliteli bir iş yapmış olacaksınız.

Hazırlanan bu modülde heykel sanatının bitkisel rölyef şekillendirme kavramlarını,rölyef heykel çeşitlerini, bitkisel rölyef tasarımlarını, şablon desenler ve kil ile modelajuygulamalarını ele alacağız. Geleneksel bitkisel motiflerden yararlanarak kompozisyontasarlayıp rölyef şekillendirme yapabileceksiniz. Modülü başarı ile tamamladığınızda heykelsanatı bitkisel rölyef şekillendirmeyi öğrenmiş ve sanat alanının çeşitli dallarında bu bilgi vebecerileri kullanabileceksiniz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ- 1

Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, donanımlı heykel atölyesi ortamısağlandığında Geleneksel bitkisel rölyef modeli, yapım resmini hazırlayıp (şablonu ) doğruolarak uygulayabileceksiniz.

Üniversite ve şehir kütüphanelerinde sanat kitaplarından geleneksel bitkiselmotifleri ve kavramları araştırabilirsiniz.

Geleneksel bitkisel motiflerden oluşan kompozisyonlarla ilgili basılı ve görselkaynakları inceleyebilirsiniz.

Selçuklu ve Osmanlı taş oymacılık ve çini süsleme sanatının bitkiselmotiflerinden oluşan kompozisyon fotokopileri dosyası yapabilirsiniz.

Rölyef çeşitleri hakkında bilgi toplayabilirsiniz.

1. YAPIM RESMİ (ŞABLON)

1.1. Bitkisel Kompozisyon Araştırması

Geniş anlamda etüt, plastik sanatlarda ön araştırma, ön hazırlık ve model hazırlamagibi kavramları kapsar. Heykelde etüt, bir eser küçük veya tam ölçekli model gibialgılanırken, resimde eskiz ve taslak, mimaride proje ve maket bu kavramın karşılığı gibidir.Etüt belli bir konuyu inceleyen, araştıran ön çalışma veya eserdir.

Klasik rölyeflerden kopya veya etüt yapmak, sanat ve tasarım eğitiminin birbasamağıdır. Heykel sanatının kabartma çalışmalarında evrensel eserlerden yararlanılır. İlkÇağlardan başlayan, Sümer ve Mısır, Eski Yunan, Roma, Rönesans, Modern, Türk ve İslamSanatların eserlerinden şekillendirmeler yapılır.

Bitki motifli rölyef temelleri, Orta Asya’ ya kadar uzanan Karahanlı, Gazneli veBüyük Selçuklular döneminde gelişerek günümüzde de devam etmektedir. Bitkiselkompozisyon araştırmaları ile Türk-İslam Sanatını ve Anadolu’da kurulan eski kültürleritanıma fırsatı bulunur. Özellikle de mimaride gelenek ve yeniliği içinde taşıyan bir üslupbirliğine erişilir. Bu dönemlerde ki, özellikle mimari eserlerde yapılmış olan oymacılıkeserleri ve taş kabartmalar eşsiz kaynaklardır. (Resim 1.1.a.).


ARAŞTIRMA

AMAÇ

4

Resim 1.1.a : Bitkisel rölyef kompozisyon

( Bursa Yeşil Camii, pencere üstü rölyefi)

Bitki motif çeşitleri taş oymacılıkta, seramikte, freskolarda, dekoratif panolardatekniğin getirdiği özelliklere dayanarak o tekniğe özel olarak sınıflandırılabilir. Bir motifinoymacılıkta ve seramik süslemesinde kullanımı farklıdır. Özellikle geleneksel motiflerseçildiğinde tekniğe göre uyarlamak gerekir. Geleneksel Türk Sanatında kullanılmış kaynakmotiflerden bazılarını, tekniklere ayırmadan inceleyeceğiz.

Dekoratif oymacılık içinde bitkisel kompozisyonların yanı sıra harfler ve yazılar dayer almıştır. Bitkilerin içinde yazıları da kaynaştırarak taş oymacıkta sık kullanılan biryöntem olmuştur (Resim 1.1.b.).

5

Resim 1.1.b: Bitki ve harflerle rölyef kompozisyon ( Bursa Yeşil Camii, pencere üstü rölyefi)

Bitkisel rölyef uygulamaları bir ornament ( bütünden ayrıntı ) seçilerek kopyayapılarak gerçekleştirilir. Orijinal desene sağdık kalınarak aynı ölçüde, büyüterek veyaküçülterek etüt yapılır. Bir çok değerli eserden konuya uygun örnek seçilerek uygulamagerçekleştirilir. Bu uygulama gruplar veya bir grup oluşturarak gerçekleştirilebilir (Resim1.1.c.).

6

Resim 1.1.c: Bitkisel rölyef kompozisyon ornamenti ( ayrıntısı )

(Bursa Yeşil Camii, duvar rölyefi)

7

1.1.1. Geleneksel Motiflerin Analizi

Geleneksel motiflerin arasında en çok kullanılan motifler aşağıda yer alır.

Rumi Motifler

Rumi, "Anadolulu" demektir. Aynı zamanda "Selçuki" de denilir. Rumi motifler dahafazla çinilerde, taş ve ahşap oymacılığında, el yazma ve kumaşlarda kullanılmıştır. Rumimotifler, XI yy.'da Selçuklu Türkleri tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Orta Asya'nıngeleneksel "Hayvan üslubu", kendine özgü bir stilizasyonla tüm süsleme sanatınıetkilemiştir. Tavşan, balık, kurt, kuş gibi hayvanlar stilize edilmiştir. Başlangıç döneminde,hayvan figürlerinin tanınması ve gerçeklilikleri korunmuştur. Daha sonra çeşitli detaylarıatarak klasik Rumi Üslubu ortaya çıkmıştır. Rumilerde kullanılan, XI yy'dan sonra hayvanmotiflerinden vazgeçerek tamamen geometrik, bitkisel ve yazı motiflerine ağırlık verilmiştir.

Rumi motiflerle yapılan eserlere "Rumi üslup" eserleri denilir. Rumi motifler, çizimözelliklerine ve kullanıldıkları yerlere göre değişik isimlerle anılırlar. Sarılma rumi, senciderumi, hurda rumi, ortabağ rumi, ayırma rumi, üç iplik rumi, tepelik rumi, işlemeli rumiisimleri verilir. Bitki motiflerin dışında hayvan ve insan figürleri motifleri de kullanılır(Şekil1.1.1.a.).

Şekil 1.1.1.a : Rumi motiflerden seçmeler

Rumi motifleri kullanarak kompozisyonlar elde edilir. Günümüzde de motiflere sağdıkkalınarak kompozisyonlar yapılır. Kompozisyonlar friz, elips veya daire, kareler vedikdörtgenler içine yerleştirilebilir. Kompozisyonun gelişimine göre açık ve kapalı çeşitleriyapılır (Şekil 1.1.1.b.). Açık kompozisyon her yöne gelişir. Kapalı ise kendi içinde bağlı,daire veya kareler içinde gelişir.

8

Şekil 1.1.1.b: Rumi motifli kapalı ve açık kompozisyon

9

Hatayi Motifler

Kaynağı belli olmayacak şekilde stilize edilen çiçek ve yapraklardan oluşan desenedenilir. Kaynağı Orta Asya olup Çin Sanatı etkisiyle gelişen süsleme tarzıdır. Çiçek veyapraklar alttan, üstten ve yandan çizilerek türleri kesin olarak belli olmayan motiflerkullanılır. Bir, iki ve çok yapraklı çiçek motifleri, ortası göbekli beş yapraklı, tekerlekgörünümünde olan çiçek motifleri olarak görünürler (Şekil 1.1.1.c).

Şekil 1.1.1.c: Hatayi motiflerden kompozisyon

10

Münhaniler

Eğri anlamına da gelen bu motifler el yazma kitaplarında kullanılır. Detayların iriolmaları rölyef uygulamalarında tercih edilir (Şekil 1.1.1.d.).

Şekil 1.1.1.d: Münhani motifleri

Bulutlar

XV. yüzyıldan itibaren çini süslemelerinde kullanılan "Çin bulutu" adı da verilen, subuharının çeşitli görüntülerinden stilize edilerek elde edilmiş motiflerdir.

Çin Tamani

Uzak Doğu kökenli, yan yana uzanan iki dalgalı çizgiyle ikisi altta biri üstte olmaküzere üç yuvarlak benekten oluşan motiflerdir.

Saz Yolu

XVI. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı sarayında geliştirilen bir stildir. "Kıvrak dal" adıda verilir. Seramik süslemede bu tarzda tarama, akıtma, noktalama ve gölgeleme tekniklerikullanılır (Şekil 1.1.1.e).

11

Şekil 1.1.1.e: Kıvrak dal motifli friz kompozisyon

12

Naturalist Bitki Motifleri

Stilize edilerek naturalist (gerçekçi) biçimde bitki motifleri kullanılır.

Türk Rokokosu Tarzı Motifleri

Türk rokokosu tarzı motifler tamamen çiçek ve yaprak motifleri ağırlıklıdır. Buket,sepet içinde, vazoda düzenlenmiş şekilde kullanılmışlardır.

Çeşitli geometrik formların içine yerleştirilen motifler içinde zencerek. (Şekil 1.1.1.f.)ve minber örnekleri ( Şekil 1.1.1.g.) biçimlendirmeye çok elverişlidir.

Şekil 1.1.1.f: Zencerek kompozisyon

13

Şekil 1.1.1.g: Minber örneğinden beşgen içinde bitkisel kompozisyon

Şemseler ve Rozetler

Oval formlar içinde oluşan motiflere şemse ve daire şeklinde olan motifle ise rozetdenilir. Her çeşit süslemelerde kullanılır ( Şekil 1.1.1.ğ.).

14

Şekil 1.1.1.ğ.: Rozet kompozisyon

Motifleri inceledikten sonra kompozisyon oluşturma işine geçilir. Hazır birkompozisyon da kullanılabilir. İstenilirse motiflerden yararlanılarak yeni kompozisyonlarüretebilir. Kompozisyon kuralları burada da geçerlidir. Denge, ritm, simetri ve asimetrikompozisyonun yapılmasında dikkat edilecek hususlardır.

Kompozisyonlar kare, dikdörtgen, oval veya daire şekilleri içinde yer alabilir.Bunların yanı sıra diğer beşgen, altıgen, friz veya özgün şekillerin içine de kompozisyonlaryapılabilir ( Resim 1.1.1.h.).

15

Resim 1.1.1.h: Özgün şekiller içinde bitkisel kompozisyonlar

1.1.2. Motiflerin Konturel Şekil Analizi

Bitkisel motiflerin araştırılmasından sonra seçilen desene konturel şekil analizi yapılır.Rölyef uygulama özelliklerine dayanarak seçilen motifin buna uygunluğu tespit edilir. Birçok motif kabartmaya uygun olmazken kimi motiflerin detaylarını değiştirerek rölyefuygulamasına uygun bir desen yapılır. Bu uygulamaya motif ve kompozisyon seçerkenyapılacak rölyef büyüklüğü, uygulanacak modelaj tekniği, kullanılacak kil çeşidi de gözönünde bulundurulur. Bu konuda öğretmeninizden yardım alabilirsiniz.

1.1.3. Motiflerin Plastik Analizi

Plastik analiz, motif şekillerinin incelenmesi, kabartmalar için uygunluğu ve motifkompozisyonunun kabartı yüksekliklerinin belirlenmesi anlamına gelir. Kabartma – rölyefyükseklikleri desenin üzerine tonlama ile belirtilir. Her ton bir kabartı seviyesi olarakdüşünülerek tonlama yapılır. Plastik analiz, rölyefin nasıl görüleceği konusunda yardımcıolmaktadır.

16

1.2. Şablon Resim

Şablon resim, modelaj aşamasında gerekli olan ve yönlendirici olan çizgisel desendir.Çizgisel şablon resmin yanı sıra kabartmanın üç boyutlu şeklini ve tonlamayla kabartı katlarıgösterilmiş resim de kullanılır.

1.2.1. Çizgisel Şablon Resmi

Şablon, seçilen orijinal bitki motifli ornamentin istenilen ölçüde büyütülerek yapılanresimdir. Kontur (sınır) çizgileri çizilerek elde edilir ve şablon kilden plakanın üzerineçizilerek model yapımına geçilir. Çizgisel şablonu kilden yapılan plaka üzerine yerleştirmeve kalemlerle deseni çizme işine şablon aktarma denilir. Bu şablon plakanın üzerine modelajkaleminin ucu ile çizilerek aktarılır. Şablon plakadan alınır ve çizgiler tekrar edilir, dahasonra modelaja geçilir (Şekil 1.2.1.).

Şekil 1.2.1: Çizgisel şablon resim örneği

1.2.2. Uygulama Ölçülerine Göre Şablon

Plastik sanatlarda tasarım ve uygulamayı kolaylaştıran ya da yönlendiren, bir ızgaraoluşturacak biçimde dizilmiş iki boyutlu geometrik birimlerin her biri modüldür. En çokkullanılan modül kare biçimidir. Dikdörtgen, eşkenar, üçgen, altıgen ve daire modülleri dekullanılır. Belli bir modüle dayanarak gerçekleştirilen tasarımlara ve yapılara da modüler adıverilir.

17

Bir çok kompozisyon çeşitlerinde modüler sistem kullanılır. Bir motifintekrarlanmasından oluşan kompozisyonlarda modül tespit edilir ve sadece modülün şablonresmi yapılır. Modüler sistem kabartmalarda da kullanılır. Bir modelden elde edilen kalıplarve dökümler daha sonra birleştirilerek kompozisyonun bütünü elde edilir (Resim1.2.2).

Resim1.2.2: Friz kompozisyonun modül birimleri

Küçük ölçekli şablon resim yapıldıktan sonra, kabartmanın gerçek uygulama ölçüleribelirlenir ve o ölçülere bağlı şablon desen büyütülür. Bu şablon desen naylon üzerineçizilerek pratik çözüm elde edilir.

18

UYGULAMA FAALİYETLERİ

Yapım Resmi (Şablon)

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda model yapım resmi ve rölyefinin şablon resminiyapmış olacaksınız ( Resim 1).

Resim 1:Yapım resmi taslağı


19

Kullanılacak Araç ve Gereçler

Geleneksel bitkisel motiflerden kompozisyon örnekleri Resim gereçleri Resim masası Desen büyütme makinesi Işıklı masa

Uygulamada kullanılacak araç gereçleri temin ediniz ve uygulama masasına dizin.Aşağıdaki işlemleri sırasına göre ve dikkatli olarak yapınız.

Bitkisel motif araştırması yapınız ( Resim 2 )

Ön araştırma yaptığınız desenlerin analizlerini yapınız. Kabartma uygulamasına uygunluğunu tespit etmek için öğretmeninize

başvurunuz.

Resim 2: Bitkisel motif araştırması yapmak

Motiflerden kompozisyon çiziniz (Resim 3.).

Hazır kompozisyon seçebilirsiniz. Kendiniz de motifleri birleştirerek kompozisyon yapabilirsiniz.

20

Resim 3: Bitkisel motifli kompozisyon örnekleri

21

Ölçekli şablon resmi çiziniz (Resim 4.).

Düzgün çizgilerle küçük ölçekte deseni ışıklı masa kullanarak çizin.

Resim 4: Küçük ölçekli şablon resmi deseni

Seçilen bitkisel motifli desenin plastik analizini yapınız (Resim 5.).

Bitkisel motifli örneğinin plastik analizini eskiz niteliğinde desen yaparak dayapabilirsiniz.

Amacınız rölyefin kabartı seviyelerini belirlemek olsun.

Resim 5: Plastik analiz yapım deseni

22

Şablon resminizi büyütünüz ( Resim 6).

Büyütme makinesinin yerini ve ortamı hazırlayınız. Kullanacağınız kâğıdı yansıma duvarına sabitleyiniz. Öğretmeninizin eşliğinde büyütme makinesini çalıştırınız ve uygulama

ölçülerini yansıma resminde ayarlayınız.

Resim 6: Deseni büyütmek

Şablon çizimini yapınız ( Resim 7).

Deseni dikkatli ve koyu renkli kalemlerle aktarınız. Ayrıntılara özen gösteriniz.

Resim 7: Şablon deseni çizmek

23

Şablon desenini keçeli kalemle tekrar ediniz ( Resim 8)

Kâğıt şablon kullandıysanız keçeli kalem ile tekrar yapınız.

Resim 8: Keçeli kalemlerle deseni tekrar etmek

Yapım resim desenlerinden yararlanabilir veya örnek desen olarakkullanabilirsiniz.(Resim 9.a.b.c.)

24

Resim 9.a.b.c.: Yapım resim şablon desenleri

Çalışmalarınızı değerlendirme ölçeğiyle denetleyiniz.

25

Değerlendirme Ölçeği- 1

Modül Adı : Bitkisel rölyef

Uygulama Faaliyeti : Yapım resmi(Şablon )

Öğrenci Adı:

Sınıf Ve Öğr.Nu:

Açıklama : Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardankazandığınız becerileri EVET veya HAYIR kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrolediniz.

Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır

Rölyef çeşitleri ve kavramlar hakkında araştırma yaptınız mı?Geleneksel Milli motifleri araştırdınız mı?Geleneksel bitkisel motif örnekleri topladınız mı?Seçtiğiniz motiflerin analizini yaptınız mı?Çizgilerle motif kompozisyonu yaptınız mı?Bitkisel kompozisyona plastik analiz yaptınız mı?Bitkisel rölyefin şablon desenini çizdiniz mi?Atölye ortamında düzenli ve disiplinli oldunuz mu?Araç gereçleri amaçlarına uygun kullandınız mı?Öğrenme sorularının hepsini doğru cevapladınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme kriterlerinde işaretlediğiniz “EVET” ler kazandığınız becerileri ortayakoyuyor.”HAYIR” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.

26

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet sonunda kazandıklarınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak ölçünüz.

Bilgilerinizi belirlemeniz için doğru ve yanlış cümleler verilmiştir. Cümle doğru iseparantezin içine D, cümle yanlış ise parantezin içine Y harfi işaretleyiniz.

1. Ölçme Soruları

1. ( ) Geleneksel bitki motifleri günümüzde artık kullanılmaz.

2. ( ) Rumi “ Anadolulu “ anlamına gelmektedir.

3. ( ) Friz kompozisyon su, yol ve şerit şeklinde dizilmiş kompozisyon şeklidir.

4. ( )"Kıvrak dal" adı da verilir Saz yolu XVI. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Sarayı'ndageliştirilen bir stildir.

5. ( ) Şablon, seçilen orijinal bitki motifli ornamenti istenilen ölçüde büyüterek yapılançizgisel resimdir.

6. ( ) Daire şeklinde olan motifle rozet denilmez

7. ( ) Kontur çizgisi bir nesnenin ayrıntı çizgileridir.

8. ( ) Oval formlar içinde oluşan motiflere şemse denilir.

9. ( ) Kullanılan araç- gereçleri arkadaşlarımıza toplatırız.

10. ( ) Bitkisel kompozisyonlar kare, dikdörtgen, oval ve daireler içine yerleştirilmez.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı modülün sonundaki cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevapsayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgiliöğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.

Cevaplarınız doğru ise değerlendirme kriterlerine geçiniz.


27


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, donanımlı heykel atölyesi ortamısağlandığında; plastik şekillendirme olanaklarıyla geleneksel bitkisel rölyef modelajını doğruolarak uygulayabileceksiniz.

Üniversite ve şehir kütüphanelerinde Heykel sanatı kitaplarından rölyef ve ovalşekillendirme kavramlarını araştırabilirsiniz.

Geleneksel bitkisel rölyefler ile ilgili basılı ve görsel kaynaklarıinceleyebilirsiniz.

2. MODELAJ- ŞEKİLLENDİRME

2.1. Kabartma Modelaj Tekniği

Heykel sanatında kil ile şekillendirme, elle ve yardımcı gereçlerle yapılır. Tek parçaeser olmasından dolayı seri üretimden farklı olarak daha yüksek sanatsal değeri vardır.Modelaj da denilen şekillendirmeler daha çok model hazırlama veya şamotlu kili seramikfırınlarda pişirerek yapılır. Doğal objelerin incelemelerinden, geometrik rölyeflerden, insanfigürlerinden anıt yapımına kadar kil ile şekillendirme, temel şekillendirme tekniklerindenbiridir. Bütün bu çalışmaların her birinin kendine özgün şekillendirme özellikleri vardır.Yine de rölyef, büst - kafa ve figür şekillendirmeleri diye gruplar hâline getirilir ( Resim2.1.).

Resim 2.1: Rölyef modelaj atölyesi


ARAŞTIRMA

AMAÇ

28

2.2. Modelaj Gereçleri Kullanma

Rölyef sehpaları, rölyef çalışmasını koyabilecek, önünde rahat oturabilecek veyaayakta durabilecek bir araçtır. Metal veya ahşap, ayaklı veya masa üstü modelleri bulunur.Rölyefin duvara bağlı olmasından kaynaklanan özelliğinden dolayı rölyef şekillendirmesi deyapılırken o ortama yakın uygulanması gereklidir. Işık kaynağı şekillendirme yapılırken çokönemlidir. Monte edilecek yere en yakın ışık olmasına da dikkat edilir ( Resim 2.2.a).

Resim 2.2.a: Rölyef sehpası

Modelaj kalemleri, bütün şekillendirme etaplarında kullanılır. Elle şekillendirmeninyanı sıra çeşitli malzemelerden ( plastik, ahşap, metal ) yapılan, düz veya kaşıklı uçları olangereçler de kullanılır (Resim 2.2.b ).

29

Resim 2.2.b: Modelaj kalemleri

Diğer gereçler, ıspatula ve keskiler şekillendirme esnasında ve alçı döküm işlerindeyardımcı gereçlerdir. Çeşitli boyda leğenler ve kovalar, ahşap çıta ve tahtalar, ahşapçerçeveler, saklama amaçlı torba ve bezler, fırçalar vb. gereçler de kullanılır.

2.3. Yapım Resimleri Okuma

Bu aşamada elinizde bulunan çizgisel desenin orijinal hâliyle konuya veşekillendirmeye elverişli olup olmadığı analiz edilir. Bir çok desen çok güzel ve çekiciolmalarına rağmen heykel rölyef uygulamalarına uygunluk sağlamaz. Bu nedenle desenrölyef şekillendirmesine uygun hâle getirilir. Örneğin; bir çok ince detay kalınlaştırılır,küçük ve şekillendirmede kaybolacak ayrıntılar da silinebilir.

Size kendiniz tarafından seçilmeyen desen verildiği zaman da bu analizi yaparak karşıtarafa bildirmeniz gerekecektir. Bir çok desenin rölyefte orijinale bağlı olamayacağı vesebepleri rölyef sipariş verene anlatılmalıdır.

2.4. Form Yorumlama

Yapılacak olan rölyefin formu belirlenmelidir. Bunu yaparken çizgisel desenin üzerinekabartının yükseklikleri belirlenir. Alçak ve derinde kalacak detaylar daha koyu, yüksekteolanlar daha açık tonlayarak kabartının formu ortaya çıkarılır. Yapılacak formlar net şekildedesende görülür.

Serbest rölyef çalışmalarında formlarda gerçekçi, üsluplaştırma veya deformasyonanlatım yöntemleri kullanılır.

30

Gerçekçi anlatım, natüralist anlatım da denilir. Sanat yapıtında doğal gerçekliği hiçbirdeğişime uğratmadan yapılan eserlere verilen addır. Heykel sanatında natüralist anlatım ileyapılan eski Yunan, Roma sanatı ve Rönesans eserlerinde görülür.

Stilizasyon (Üsluplaştırma), doğadaki biçimlerin (bitki, hayvan, insan)şematikleştirerek, yalınlaştırarak yansıtılmasıdır. .Belli ölçülerde benzetme, soyutlama vedeformasyonu içerir. Stilizasyon sonucu doğadan alınan objeyi aynen yansıtmaz, onuanımsatır. Örneğin; bir ağacın, stilizasyon sonucu sadece ağaç olduğunu tanımak yeterlioluyor, diğer detayların önemi kalmıyor ( Resim 2.4.).

Resim 2.4.: Bitkisel rölyef kompozisyon ornamenti ( ayrıntısı )

( Bursa Yeşil Camii, pencere üstü rölyefi)

Deformasyon ( biçimi bozma, biçimsizleştirme ), doğadan alınan objelerinstilizasyonu, soyutlanması yanı sıra doğada rastlanmayacak şekilde değiştirilmesidir.Örneğin; insan figürlerinin inanılmaz biçimde incelip uzamaları deformasyon için birörnektir.

31

2.5. Modelaj Yöntemleri

Modelaj (Fransızcada modelage), kil ve balmumu gibi kolayca biçimlendirilebilenmaddeleri, yapılacak heykellere model hazırlamak üzere hacimli olarak biçimlendirme,taslak yapma işidir. Bu işleri yapan kişiye de modelci adı verilir. Plastik sanatlarda model isebakarak benzetilmeye çalışılan nesneler veya figürlerdir.

2.5.1. Gereçleri Hazırlama

Rölyef altlığı, rölyefin sabit kalması için gerekli olan gereçtir. Tahtadan yapılır verölyef ölçülerinde olur. Rölyefin ortalarında kalacak şekilde iki yatay çıta çivilenir. Amaçkilin aşağıya kaymamasıdır. Kilden plaka üzerine yapıldıktan sonra rölyef sehpasının üzerinekoyulur ve orada çalışılır.

Kili kıvama getirmek, uygulamada kullanılacak olan kilin kıvama getirme işidir. Kilsulu kıvamda ise suyu alçı masasında alınır. Mermer masada ise kil homojen hale getirilir.(Resim 2.3.1.)

Resim 2.3.1: Kili alçı masada kıvama getirme

2.5.2. Kil ile Plaka Yapma

Bu aşamada kilden gerekli ölçülerde plakanın yapılması amaçlanır. Daha öncebelirlenen ölçülerde yapılan şablon, altlık üzerine çizilir. Bu detayı değil, sadece rölyefinölçülerini belirlemek için çizilir. Yoğrulan kil, parçalar hâlinde tahta altlığın üzerinesıkıştırılarak yapıştırılır. Kilden plaka 2-3 cm kalınlığına ulaşana kadar kil eklenir. Ispatulayardımıyla plakanın yüzeyi düzlenir.

32

2.5.3. Plakanın Üzerine Şablon Çizimi

Kilden yapılan plakanın üzerine çizilen şablon yerleştirilir. Modelaj kalemlerinin sivriuçlarıyla desen bastırılarak plakanın üzerine çizilir. Şablonu kaldırdıktan sonra desen tekrarçizilir. Rölyef seviyeleri işaretlenerek şekillendirmeye geçilir (Resim 2.3.3.).

Resim 2.3.3: Kilden plakanın üzerine modelaj kalemleriyle desenin çizilmesi

2.5.4. Form Özelliklerine Göre Şekillendirme

Form özelliklerine göre şekillendirme, çizilen şablonu ve modeli takip ederek, girintili– çıkıntılı değerler aramaktır. Ornamentin (ayrıntının) genel kabartma ve detayların kabartmadeğerleri bulunur. Özellikle bitki motiflerin detaylarının birbirinin içinden, altından, karmaşaiçinde olmasının verdiği zorluğa modelajda dikkat edilir ( Resim 2.3.4.).

Resim 2.3.4: Girintili – çıkıntılı değerler arama

Orijinal modeli takip ederek kabartı seviyelerin şekillendirmesi yapılır. Kabartı seviyeyükseklikleri tespiti konusunda öğretmeninize danışarak şekillendirin. Rölyefin büyüklüğünegöre kabartı yükseklikleri belirlenecektir.

33

Motiflerin detaylarına dikkat edilerek ( yaprak, çiçek ) bütünü kaybetmeden kabartmatamamlanır (Resim 2.3.4.).

Resim 2.3.4: Form özelliklerine göre rölyef şekillendirme

2.5.5. Detay ve Doku Modelajı Yapma

Rölyef modelajın ana hatları yapıldıktan sonra detay modelajına geçilir. Detaykabartıları temel şeklin kabartı seviyesine göre daha az olarak kabartılır. Detayların bütünübozmasına veya ön plana çıkmalarına izin verilmez, bütünün algılanması zorlaşır.

Doku yapılması rölyefin daha kabarıkmış gibi algılanmasına, zenginlik katmasınakatkıda bulunur. Doku taramalar, noktalamalar, çizgiler özel gereçlerle yapılabilir. Derinyerlerin dokulu, yüksek yerlerin ise düz ve parlak olması rölyefe derinlik kazandırır.

34


Bitkisel Rölyef

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda kilden plaka hazırlayarak geleneksel bitkiselrölyef modelajı yapmış olacaksınız (Resim 1 ).

Resim 1: Bitkisel rölyef uygulamaları

Kullanılacak Araç ve Gereçler

Modelaj gereçleri ve kalemleri Rölyef sehpaları Uygulama ölçülerinde tahta altlık Şekillendirme kili

Uygulamada kullanılacak araç- gereçleri temin ediniz ve uygulama masasına diziniz.Aşağıdaki işlemleri sırasına göre ve dikkatli olarak yapınız.

Çalışma ortamınızı hazırlayınız ( Resim 2)

Rölyef sehpasını ve örnek deseni çevrenize rahat görebileceğiniz biçimdedüzenleyiniz.


35

Resim 2: Çalışma ortamını hazırlamak

Tahtadan altlık yapınız.

Tahta altlığın üzerine ahşap çıtaları çivilemeyi unutmayınız.

Kili kıvama getiriniz (Resim 3)

Gerekli miktarda kil yoğurarak hazırlayınız. Kilin kıvamını elde etmek için alçı ve mermer masasını kullanınız.

Resim 3: Kili kıvama getirmek

36

Ölçülere göre kilden plaka yapınız (Resim 4)

Uygulama ölçülerine göre plakanın kalınlığını tespit etmek için öğretmeninizebaşvurunuz.

Resim 4: Kilden plak yapmak

Kilden plakanın üzerine şablonu çiziniz (Resim 5)

Şablon deseni modelaj kalemiyle delmeden çiziniz. Deseni deldiğinizde şablonuplakadan almanız zorlaşır.

37

Resim 5: Kil plakanın üzerine şablonu çizmek

Form özelliklerine göre kabartı seviyelerini yapınız (Resim 6).

Resimdeki birinci ve ikinci kabartı şekilleri tercih ederek şekillendirme yapınız.

Resim 6: Rölyef kabartma çeşitleri

Orijinal deseni sürekli görebileceğiniz bir yere asınız (Resim 7).

38

Resim 7: Orijinal Selçuklu rölyefi

Orijinal deseni takip ederek şekillendirme yapınız (Resim 8)

Resim 8: Selçuklu Sanatı taş oyma örneklerinden uyarlanmış rölyef

39

Detay modelajı yapınız (Resim 9)

Detayların kabartı seviyelerinin baskın çıkmamasına dikkat edin.

Resim 8: Detay modelajı yapmak

Doku yapın ve tamamlayınız (Resim 9)

Doku zenginliğini çeşitli gereçlerin baskısı ile elde edebilirsiniz.

Resim 9: Doku yapmak

40

Öneriler

Kabartmalı çerçeveler için tasarım yapabilirsiniz. Yapılan bitkisel rölyefi daha önce seçtiğiniz bir mekân için tasarlayıp

uygulayabilirsiniz (Resim10.).

Resim 10: Çerçeve örnekleri ve uygulaması

41

Değerlendirme Ölçeği- 2

MODÜL AD : Bitkisel Rölyef

Uygulama Faaliyeti : Modelaj -şekillendirme

Öğrenci Adı:

Sınıf Ve Öğr.Nu:

Açıklama : Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardankazandığınız becerileri EVET veya HAYIR kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrolediniz.

Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır

Gerekli gereçleri ve çalışma ortamınızı hazırladınız mı?Tahta altlığı hazırladınız mı?Kil ve diğer gereçleri hazırladınız mı ?Şablon resmi kil plakaya çizdiniz mi?Orijinale bağlı olarak şekillendirme yaptınız mı?Detay ve doku yaptınız mı?Atölye ortamında düzenli ve disiplinli oldunuz mu?Araç- gereçleri amaçlarına uygun kullandınız mı?Öğrenme sorularının hepsini doğru cevapladınız mı?Estetik ve plastik duygusuna sahip oldunuz mu?

Değerlendirme

Değerlendirme kriterlerinde işaretlediğiniz “EVET” ler kazandığınız becerileri ortayakoyuyor.”HAYIR” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.

42


Bu faaliyet sonunda kazandıklarınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak ölçünüz.

Bilgilerinizi belirlemeniz için doğru ve yanlış cümleler verilmiştir. Cümle doğru iseparantezin içine D, cümle yanlış ise parantezin içine Y harfi işaretleyiniz.

2. Ölçme Soruları

1. ( ) Çalışma masasının üzerine kilden plaka açılır.

2. ( ) Rölyef çalışma altlığı metalden yapılır.

3. ( ) Kilin tutunması ve düşmemesi için tahta altlığa ahşap çıtalar çivilenir.

4. ( ) Şablon desenin plakadan daha rahat çıkması için deseni modelaj kalemleriyledelinmesi gereklidir.

5. ( ) Gerçekçi anlatıma, natüralist anlatım da denilir.

6. ( ) Rölyef şekillendirmede orijinale bağlı kalınmaz.

7. ( ) Stilizasyon sonucu doğadan alınan obje aynen yansıtılmaz, onu anımsatır.

8. ( ) Ornament kabartma sanatlarında bütünden ayrıntıdır.

9. ( ) Rölyefin kabartı seviyelerin yüksekliği önemli değildir.

10. ( ) Rölyefte dokular derinlik ve zenginlik kazandırır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.

Cevaplarınız doğru ise değerlendirme kriterlerine geçiniz.


43

MODÜL DEĞERLENDİRMEHayvansal Rölyef Yapım Resmi ve Şablonu Uygulaması

Uygulama faaliyetindeki çalışmalarınızı ve aşağıdaki uygulamaları yaparaköğretmeninize değerlendirmek üzere sununuz ( Resim 1).

Resim 1:Hayvansal rölyef şablon deseni

MODÜL DEĞERLENDİRME

44

Hayvansal motifli rölyef yapım resmi temrin defterinizdeki işlem yaprağına çiziniz.

Yapım resminizi beyaz, düz kâğıda teknik resim gereçlerini kullanarak çiziniz vedeftere yapıştırınız.

İşlem yaprağına kullandığınız araç gereçleri sıra ile yazınız.

Kullandığınız tüm gereç ve malzemeleri yazınız.

Temrin defterine yaptığınız uygulama faaliyetinin uygulama etaplarını yazınız.

Uyguladığınız işlemleri ayrıntılı biçimde yazınız. Yukarıdaki işlemleri yaptıysanız diğer bölüme geçiniz.

Hayvansal Rölyef Uygulaması

Resim 2: Hayvansal rölyef uygulaması

45

Hayvansal motifli rölyefin resmini temrin defterinizdeki işlem yaprağına yapıştırınız(Resim2).

Bu resmi fotoğraf makinesi kullanarak elde edebilirsiniz. Küçük ölçekli desen çizerek de bu resmi elde edebilir ve kullanabilirsiniz.

İşlem yaprağına kullandığınız araç gereçleri sıra ile yazınız.

Kullandığınız tüm gereç ve malzemeleri yazınız.

Temrin defterine yaptığınız uygulama faaliyetinin uygulama etaplarını yazınız.

Uyguladığınız işlemleri ayrıntılı biçimde yazınız.

Yapılan hayvansal motifli rölyef yapım resmi ve uygulamasını değerlendirmek içindiziniz. Öğretmeniniz sizden eleştiri ve özeleştiri yapmanızı isteyecektir. Değerlendirmekriterlerine göre arkadaşlarınızın ve kendi çalışmanızın eleştirisini yapın.

Öğretmeniniz sizin çalışmalarınızı değerlendirecektir.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz.

46

CEVAP ANAHTARLARI

Öğrenme Faaliyeti – 1 Cevap Anahtarı

1 Y2 D3 D4 D5 D6 Y7 Y8 D9 Y

10 Y

Öğrenme Faaliyeti –2 Cevap Anahtarı

1 Y2 Y3 D4 Y5 D6 D7 D8 D9 Y

10 D

CEVAP ANAHTARLARI

47

KAYNAKÇA

ASLANAPA Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1989.

ÖZER Semra, Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, Akbank, Kültür Sanat 1994.

TÜRK DİL KURUMU, Türkçe Sözlük, İstanbul, 1992.

SÖZEN Metin, Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, RemziKitabevi,İstanbul, 1992.

BÜYÜK LAROUSSE, Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet yayıncılık, 1995.

MAÇKA Akif Tuncel AML, Plastik Sanatlar Bölümü Öğrenci Çalışmaları,İstanbul, 2002-2007.

ŞENGÜL Zeynep Meral, Süsleme Sanatı 100 Türk Motifi, Geçit kitabevi,İstanbul, 1990.

SOFU Canan Fotoğraf Çekimleri, İstanbul, 2002-2007.

SOFU Aydın, Şekillerin Çizimi, İstanbul, 2002-2007.

SOFU Aydın, Heykel Sanatı Atölye Uygulamaları Notları, V.Tırnovo, 1995.

SOFU Canan, Heykel Sanatı Atölye Uygulamaları Notları, V.Tırnovo, 1996.

WILSON Eva,İslamic Designs, Brıtısh Museum Pattern Books, Published byBritish Museum Publications

ÖZER Semra, Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, Akbank, Kültür Sanat, 1994.

Komisyon, Resim I,Devlet Kitapları, Ankara, 1986.

KAYNAKÇA

sanat ve tasarim bİtkİsel rÖlyef

Documents