1

Þroskaferill barnsins 3. kafli

�Menn þroskast og breytast alla æ

vi

en þrátt fyrir það hefur áhugi

fræðimanna einkum beinst að

rannsóknum ábörnum og unglingum

�Ásíðari árum hafa rannsóknir á

fullorðunum og öldruðum þóaukist

2

Sigmund Freudum 1900

�Frumkvöðull innan sálfræðinnar

�Einn af frumkvöðlum írannsóknum

ásálarlífi barna

�Samkvæmt kenningu hans hefur reynsla

úr bernsku mikil áhrif áeinstaklinginn allt

lífið

�Sálarlífið áræ

tur íhvötum okkar,

�kynhvöt -árásarhvöt

3

Sigmund Freudum 1900

�Eðlishvatir ungbarns eru óheftar

�Freudskipti þroskaferlinu í5

aðalskeið sjábls. 52

�Persónuleiki okkar er myndaður af 3

megin þáttum:

�Það (Id)

�Sjálf (Ego)

�Yfirsjálf (Superego)

Sjámynd bls. 53

4

Þrískipting persónuleikans (Freud):

�ID (það): Ómeðvitað, börn stjórnast af

,,þaðinu”–kynhvöt –árásarhvöt

�Ég vil fáþetta strax!!

�SUPEREGO (yfirsjálf):

Siðgæðisvitund, samviska. Siðblindir

hafa ekki superego

�NEI, það er ekki ákjósanlegt!!

�EGO (sjálf): Meðvitað, dagleg hegðun,

málamiðlun

�Kannski –

finnum leið!

5

�Lækningaaðferðir Freuds:

�Frjálsar hugrenngingar(bekkurinn)

�Dáleiðsla

�Draumaráðningar

�Sjálfið notar varnarhætti til að

draga úr kvíða svo sem bælingu,

afneitun. Varnarhættir gegna

miklu hlutverki ídaglegu lífi og

sérstaklega við áföll áálag.

6

Freud

�Mótun persónuleika er að mestu

lokið um 5 ára aldur

�Gagnrýni: Rannsakaði m

est

fullorðið fólk, bernskan skoðuð

sem minningar fullorðinna

7

Georg Herbert Meadum 1900

�Heimspekingur og félagssálfræðingur

�Sjálfið myndast ísamskiptum við annað

fólk

�Þróunin byrjar þegar barnið greinir sig frá

öðrum sem einstakling

�Með þvíað setja sig íspor annarra læ

rir

barnið að þekkja sjálft sig

8

JeanPiagetd. 1980

�Ættfaðir þroskasálfræðinnar

�Þróun vitsmuna barna, 4 stig:

�Skynheyfistig 0 –2 ára:

-Skynjun og hreyfing grundvöllur hugsunar

�Foraðgerðastig 2 –7 ára:

-Hugsun sjáflæ

g, lífhyggja, draga ekki

ályktanir af samhengi (jólasveinninn)

9

�Stig Piaget–frh.

�Hlutbundnar aðgerðir 7 –11 ára:

-Skilur að magn breytist ekki þótt

lögun breytist, geta sett sig íspor

annarra

�Form

legar aðgerðir 12 –15 ára:

-Hugsun sveigjanleg, hægt að

prófa alla möguleika með og á

móti

10

Piaget

�Þættir sem ráða þroska:

-vöxtur og þroski m

iðtaugakerfis

-virkni barns

-félagsleg samskipti

-jafnvæ

gisleitni, að tengja nýja og

gamla þekkingu

11

Gagnrýni á

Piaget:

�Stigskipting of föst, aðrir telja að

stigin geti skarast

�Lítil áhersla áfélagslega og

tilfinningaleg þætti

�Rannsóknir byggja áof fáum

einstaklingum

12

Kohlberg

á20. öld, siðgæðisþroski

�Rannsakaði siðgæðisþroska með

viðtölum um klípusögur

�Byggir ákenningu Piagetsum þorskaferil

vitsmuna

�Rökstuðningur viðmælanda segir til um

siðgæðisþroska hans

�6 stig ísiðgæðisþroska

�3 meginskeið sem

hvert skiptist í2 stig

bls59 -60

13

I. skeið:Forskeið hefðbundins

siðgæðismats:

gott og vont miðast við hvernig það

snertir mann sjálfan

II. skeið:H

efðbundið siðgæðismat:

vera trúr væ

ntingum vina, félaga og

samfélags og réttlæta þær

14

III. Skeið:Sjálfstæ

tt siðgæðismat:

�Réttur manna til lífs,

skoðanafrelsi, virða lög, en þeim

mábreyta

�,, Gullna reglan”Það sem

þér

viljið... Matt. 7, 12

15

�Það ýtir undir siðgæðisþroska að

börn fáist við siðferðileg

vandamál

�Hugmyndir Kohlbergshafa mikil

áhrif ánámsefnisgerð og

kennsluhætti víða um heim

16

Selmann á20. öld, samskipti

�Kenningar um félags-og

samskiptaskilning, byggðar áviðtölum, 6

stig

�Stigskipting byggist árökstuðningi

�Svipað þroskaferli og vitsmuna-

og

siðgæðisþroskinn.

�Lykilatriði að geta sett sig íspor annarra

17

Frumstig:

Barn skilur ekki á

milli líkamlegra og

andlegra eiginleika fólks

�1. Stig: Vinátta er einhliða aðstoð

�2. Stig: Vinátta er samskipti

�3. Stig: Vinátta er gagnkvæmur og

náinn stuðnigur

18

�4. Stig: Vinátta er opin samskipti

sem geta breyst og þroskast,

stuðningur við heildstæðari

sjálfsmynd

�5. Stig: Frelsi vináttunnar, skilningur

áþörfum beggja aðila á

að treysta

vináttuböndin en hafa jafnframt

frelsi til að mynda ný

19

�Börn geta tekið misjafnlega hratt

út þroska varðandi skilning á

hugtökum sem tengjast

mannlegum samskiptum

�Börn hegða sér oft ,,barnalegar”í

raunverulegum aðstæðum en

fram kem

ur íviðtölum

20

Um tilfinningaþroska

�Að þekkja eigin tilfinningar getur haft

mikið að segja um það hvernig

einstaklingnum farnast ídaglegu lífi

�Kegantelur tvenns konar tilfinningar

bærast með öllum áöllum þroskastigum

�Þörf til að vera einstakur

�Þörf til að sameinast

21

�Togstreita þessara þátta leiðir til sáttar

sem leiðir menn til aukins þroska

�Hlutverk uppalenda er að veita börnum

öryggi en jafnfram

t frelsi og sjálfstæ

ði

�Ungbörn eru ífyrstu óheft en læ

ra af

umhverfinu hvað er leyfilegt, gott

22

�Ungbarnið upplifir sig ífyrstu sem

hluta af móðurinni

�Sjálfsvitund þroskast hratt

�Um 8 mánaða sýna þau ótta við

ókunnuga

�Með aukinni sjálfsvitund vaknar

samviskan og börnin gera gildi og

viðhorf foreldranna að sínum

23

�Tvíbentar tilfinningar:

�Aðdáun –

afbrýðisemi

�Sorg –

reiði

Afturhvarf: börn taka upp hegðun

fráfyrri aldursskeiðum

Miðbernska 6 –12 ára

-börn læ

ra samskipi af

félagahópnum

-leikir, leynifélög

24

Unglingsár og togstreita tilfinninga

�Orsakir erfiðleika áunglingsárum:

�Örar breytingar ísamfélaginu

�Auknar kröfur um

menntun og hæfni

�Neysla og auglýsingar

�Líkamlegar breytingar og

horm

ónastarfsemi

�Breytingar ávitsmunalegri starfsemi og

þroski heilans

25

Einkenni unglingsára

�Unglingar þurfa líkamlega og andlega

umönnun ekki síður en yngri börn

�Unglingar þurfa stuðning fjölskyldur þótt

vinahópur sé

mikilvægur

�Réttlætiskennd er sterk

�Ástin og samband kynjanna

26

Áhrif uppeldishátta foreldra áþroska

barna þeirra

�Hugmyndir um uppeldi byggja á

gildismati, hvað ségott og rétt

�Reynsla uppalenda úr æsku

�Þekking sem menn afla sér

�Tískusveiflur og áhrif fræðimanna

27

DianaBaumrindá20. öld

�Rannsakaði áhrif uppeldishátta áþroska

barna áforskólaaldri

�Flokkaði börn í3 flokka eftir

�sjálfstrausti

�sjálfstæði

�sjálfsaga

28

�1. hópur:Börnin voru virk, sjálfstæ

ð,

með góðan sjálfsaga og

samskiptahæfni,höfðu trú

ásjálfum sér,

vingjarnleg

�Þessi börn fengu skýr mörk, útskýringar,

samræ

ður, hlýju og uppörvun. Leiðandi

uppeldi

29

�2. hópur:Börnin höfðu nokkurt

sjálfstraust en voru bæld og vansæ

l, óvinveitt, tortryggin og drengir

árásargjarnir

�Foreldrar þessara barna notuðu boð,

bönn og refsingar. Útskýrðu sjaldan

og börnin fengu sjaldan hlýju og

uppörvun. Skipandi uppeldi

30

�3. hópur:Þessi börn höfðu minnst

sjálfstraust, lítinn sjálfsaga og voru

árásargjörn

�Foreldrar þessara barna voru fremur

afskiptalausir, frjálsræ

ði m

ikið, fáar

reglur og ekki skeytt um þótt þær væ

ru

brotnar, lítið hugsað um að örva

sjálfstraust og sjálfstæ

ði, meiri hlýja en

hjáskipandi foreldrum. Afskiptalaust

uppeldi

31

�Mikið skortir á

að börn sem eru alin upp í

miklu frjálsræ

ði séu sjálfstæ

ð, virk eða

þroskuð

�Samband virðist ámilli eftirlætis,

umburðarlyndis, stjórnleysis eða

afskiptaleysis og þess að geta sett sér mörk

�Aðrar rannsóknir sýna að fólk sem

býr við

stuðning og uppörvun á

unglingsárum hefur

meira sjálfstraust áfullorðinsárum

32

Erik H. Eriksond. 1989

�Vill skýra hegðun barna út frá

félagslegum áhrifum

�Telur sjálfið vera vera

uppsprettu

hegðunar

�Þroski á

sér stað við samskipti

einstaklingsins við aðra menn og

umhverfið

33

�Æviferillin spannar 8 félags-og

sálarþroskaskeið

�Áhverju skeiði þarf að leysa ákveðin

þroskaverkefni sem skila mönnum

áfram

�Úrlausnir geta verið bæði jákvæðar og

neikvæ

ðar, þ.e. menn styrkjast eða

burðast með erfiðleika inn á

næsta stig

�Sjánánar bls. 73 -75

34

Abraham Maslow,

mannúðarsálfræði

�Vakti athygli íUSA 1950 1960

�Áhersla ásérstæ

ði hvers og eins og

möguleika hans og innra afl

�Andsvar við ríkjandi stefnum:

sálkönnunarstefnu Freudsog

atferlisstefnu W

atsons

�Gagnrýndi þær fyrir að fjalla ekki um

jákvæða þætti lífsins, s.s. Ást ham

ingju,

sköpun, samvinnu .....

35

�Þarfirog áhugahvöt:

�Raðaði þörfum ístigveldisröð, sjá

myndir og texta bls. 76 –78

�Tvenns konar áhugahvöt:

-hörguláhugahvöt:vöntun,

ófullnægð þörf, þörf til að breyta

-vaxtaráhugahvöt:sprottin af

sífelldri leit eftir meiri þroska

36

Þróun tilfinningatengsla

�Fyrstu tengsl eru við þásem annast

okkur, veita hlýju, fæ

ðu og snertingu

�Þróun geðtengsla einn mikilvægasti

þroskaþátturinn ífrumbernsku

�Bowlby: mikilvægi m

óður

�Sænskar rannsóknir

37

�Fyrstu kynni barns og foreldra

�Sameiginlegar minningar

�Samband móður, föður og barns

gagnkvæmt

�Skoða þróun tilfinningatengsla

�bls. 81 –84

�Fæðingarorlof og hið nýja föðurhlutverk

styrkir samband feðra við börn sín og

það verður líkara sambandi m

æðranna

38

Samkennd

�Hæfileiki til að geta lifað sig inn i

aðstæður annarra og skilið hvernig þeim

líður og að bregðast við út fráinnlifun

sinni og gera eitthvað til að breyta

aðstæðum

�Sumir telja samkennd það mikilvægasta

íuppeldi barna

�Samkennd byggist ásjálfsvitun, að

þekkja sjálfan sig og tilfinningar sínar

39

�Tilfinningar oftar látnar íljós án orða,

raddblær, hreyfing, svipur

�Hvernig heldurðu að honum líði núna?

�Þroski til að sýna samkennd getur

stöðvast

�Málþroski og leikþroski tengjast

hæfileika til samkenndar

�Samkenndin gerir manninn

mennskan!