rm owe-listopad2016

„Mechaniczna pomarańcza” i realne „cytryny”.

Efektywność rynku w warunkach asymetrii informacji

dr hab. Radosław Mącik, prof. nadzw. UMCS

2

Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE

[email protected] radoslawmacik.wordpress.com rmacik

Ciąg skojarzeń prowadzący do tytułu na dziś… Cytryna kwaśna Niedokładne przeciwieństwo ”kwaśny” „słodki” Słodki pomarańcza + cyfrowa gospodarka (przekornie)

„mechaniczna pomarańcza” (Clockwork Orange)

Bez bezpośrednich skojarzeń do treści książki/filmu A mamy takie skojarzenia na jakie zasłużyliśmy ;-)

3



Cel naszego spotkania Przedstawienie i analiza zjawiska asymetrii

informacji Wskazanie ekonomicznych konsekwencji asymetrii

informacji w skali mikro (suboptymalne decyzje podmiotów rynkowych, głównie strony gorzej poinformowanej) i makro (nieefektywna alokacja zasobów).

Zwrócenie uwagi, iż asymetria informacji jest jedną z przyczyn zawodności rynku, tj. sytuacji w której mechanizm rynkowy nie zapewnia optymalnej alokacji zasobów.

4



Wprowadzenie Analiza funkcjonowania rynków z asymetrią informacji

pomiędzy ich uczestnikami była przedmiotem intensywnych badań w latach 70-tych XX w.

W 2001 r. trzej badacze zostali uhonorowani Nagrodą im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii za wkład w badanie takich rynków – byli to:– George A. Akerlof– A. Michael Spence– Joseph E. Stiglitz

Rozwój rynków elektronicznych na przełomie XX i XXI w. wzbudził ponowne zainteresowanie tematem

5



Asymetria informacji W klasycznej teorii ekonomii uczestnicy rynku

posiadają z założenia pełną i jednakową informację W praktyce wiele rynków charakteryzuje się

asymetrią informacji: podmioty po jednej stronie rynku mają większy zasób informacji od tych po drugiej stronie, np.:– Producenci/sprzedawcy wiedzą więcej o

jakości/trwałości sprzedawanych produktów– Zarządy spółek wiedzą więcej o ich sytuacji

finansowej– Ubezpieczający się wiedzą więcej o ryzyku wypadku

niż zakłady ubezpieczeń

6



Asymetria informacji (2) Strona rynku lepiej poinformowana posiada przewagę

nad posiadającą mniej informacji, przez co może w większym stopniu oddziaływać na warunki zawarcia transakcji

Strona gorzej poinformowana, by zmniejszyć ryzyko własnych decyzji stara się pozyskać informację o drugiej stronie transakcji, co wymaga wysiłku poznawczego i/lub poniesienia kosztów albo wydatkowania czasu

W warunkach asymetrii informacji działania (w tym decyzje wyboru) niosą w sobie informacje, uczestnicy rynku wiedzą o tym, co wpływa na ich zachowania rynkowe (Stiglitz 2001, s. 485)

7



Źródła asymetrii informacji Naturalne, np.:

– zróżnicowanie zdolności i umiejętności pracowników– trudność oceny rzeczywistych cech produktów/usług

(w tym ich jakości) Wytworzone przez rynek:

– zachowywanie dla siebie wiedzy o rynku i skutecznych strategiach przez menedżera – zwiększa jego pozycję przetargową

– zróżnicowane koszty pozyskania informacji, prowadzą często do dyskryminacji cenowej wiedzących mniej

8



Negatywna selekcja w ujęciu George’a Akerlofa George Akerlof (1970) pokazał w jaki sposób na rynku,

na którym sprzedawcy posiadają więcej informacji niż nabywcy o jakości produktów, pojawia się zjawisko negatywnej selekcji produktów niskiej jakości.

Negatywna selekcja (adverse selection) ma miejsce wtedy gdy w wymianie uczestniczą mniej pożądani potencjalni partnerzy

Akerlof wskazał, że problemy asymetrii informacji są powszechne i ważne, wyjaśniają np.:– znaczące zróżnicowanie stóp procentowych pożyczek w

krajach słabo rozwiniętych,– trudności osób starszych w znalezieniu komercyjnych

ubezpieczeń zdrowotnych– dyskryminację mniejszości na rynku pracy

9



Negatywna selekcja – klasyczny przykład rynku używanych samochodów (1) Używane samochody

sprzedawane na rynku są wysokiej lub niskiej jakości (tzw. „cytryny”)

Jeśli sprzedawcy i nabywców używanych samochodów mogą je odróżnić od siebie, to istnieją 2 oddzielne rynki: pojazdów dobrych i „cytryn”

SH

SL

DH

DL

EHpH

ELpL

Qh=QL IlośćCe

na

10



Negatywna selekcja – klasyczny przykład rynku używanych samochodów (2) Przypuśćmy, że

nabywcy nie są w stanie odróżnić samochodów o wysokiej i niskiej jakości, przez co przy Q oferowanych pojazdów, samochód konkretny może okazać się dobry lub zły

W tej sytuacji nabywcy mają ochotę zapłacić cenę p1=0,5pH +0,5pL, pojawia się nowa krzywa popytu D1

SH

SL

DH

DL

EHpH

ELpL

QH=QL IlośćCe

na

D1

E1H

p1

H

Q1H

E1L

p1L

Q1L

11



Negatywna selekcja – klasyczny przykład rynku używanych samochodów (3)

W dalszej kolejności spada postrzegane prawdopodobieństwo nabycia samochodu dobrej jakości

Dochodzi do przesunięcia krzywej popytu do pozycji Dfinal sprzedawane są wyłącznie „cytryny”

Rynek używanych samochodów dobrej jakości przestał istnieć – przy cenie pfinal

H podaż Qfinal

H=0

SH

SL

DH

DL

EHpH

ELpL

QH=QL IlośćCe

na

D1

E1H

p1

H

Q1H

E1L

p1L

Q1L

Dfinal

pfinal

H

Qfinal

H=0

Efinal

Lp

finalL

Qfinal

L

12



Pokusa nadużycia (moral hazard) Asymetria informacji prowadzić może do ujawnienia

zachowań o charakterze nadużyć wobec drugiej strony. Jeżeli cena równowagi na rynku dla produktów niskiej

jakości ustala się poniżej oczekiwań sprzedawcy, może on mieć ochotę oszukać nabywcę prezentując sprzedawany produkt jako lepszej jakości niż jest naprawdę, by uzyskać wyższą cenę

Z kolei nabywca – np. ubezpieczenia – po jego nabyciu może być skłonny zachowywać się bardziej ryzykownie

13



Koncepcja sygnalizacji Michaela Spence’a Michael Spence (1973) zidentyfikował istotną formę

dostosowania poszczególnych uczestników rynku nazwaną sygnalizacją (signaling).

Sygnalizacja polega na podjęciu przez podmiot lepiej poinformowany kosztownych działań mających na celu poprawić własną sytuację rynkową poprzez przekazanie wiarygodnej informacji stronie gorzej poinformowanej

Badania Spence’a podkreślały rolę poziomu formalnej edukacji jako sygnału wartości pracownika na rynku pracy

14



W USA formalna edukacja jest w cenie

15



Klasyczna sygnalizacja statusu Drogi garnitur, buty i

akcesoria: zegarek, okulary

„Wypasiony samochód”

Typowe w zawodach: prawnik, lekarz

Brak demonstrowania statusu – sugeruje brak sukcesu zawodowego

16



Sygnalizacja osiągnięć (z innej beczki)

17



Sygnalizacja Inne przykłady:

– Wydłużona gwarancja sygnalizuje wysoką jakość produktu– Wysokie dywidendy dla akcjonariuszy – wysoką

zyskowność przedsiębiorstwa Istotne właściwości sygnalizacji:

– Fałszowanie sygnałów musi być kosztowne, inaczej nie są one wiarygodne

– Jeśli ktoś używa sygnalizacji do przekazywania korzystnych informacji na swój temat, to inni będą zmuszeni do ujawnienia informacji o sobie, nawet jeśli są o wiele mniej korzystne – milczenie będzie traktowane jako próba ukrycia czegoś jeszcze gorszego

18



Koncepcja przesiewania Josepha E. Stiglitza Joseph Stiglitz szczegółowo opisał odwrotny typ

dostosowania rynku, kiedy to słabiej poinformowana strona stara się pozyskać informacje od strony lepiej poinformowanej, co nazwał przesiewaniem (screening) – poprzez badanie stanu lub monitorowanie zachowań drugiej strony

Typowe zastosowania przesiewania to działania ubezpieczycieli zmierzające do oszacowania ryzyka – np. poprzez wezwanie do ujawnienia informacji o historii szkód albo do wykonania badań lekarskich

Na rynku pracy przesiewanie może mieć formę skomplikowanych procesów rekrutacyjnych, w tym testów kompetencji, assessment center itd.

19



Zawodność rynku wywołana asymetrią informacji – przykład nadmiernej konsumpcji (1) Popyt

niedoinformowanych konsumentów przedstawia krzywa DU, przy podaży S kupują oni QU, po cenie pU,

QU jest ilością większą niż ilość QI kupowana gdyby posiadali oni pełne informacje o produkcie (popyt wtedy reprezentuje krzywa DI, a cenę równowagi – pI )

S

DU

DI

IlośćCe

na

BpU

QU

ApI

QI0

20



Zawodność rynku wywołana asymetrią informacji – przykład nadmiernej konsumpcji (2) W warunkach zbyt

wysokiej oceny jakości produktu nadmierna konsumpcja prowadzi do:– Zwiększenia

nadwyżki producenta – obszar pUBApI=ApIpUF+AFB

– Zmniejszenia nadwyżki konsumenta o obszar ApIpUF+FBC

– W efekcie strata netto dla społeczeństwa wynikająca z nieefektywnej alokacji zasobów wyniesie ABC (bo FBC – AFB = ABC)

S

DU

DI

BF

pI

QI IlośćCe

na

E

A

C

pU

QU0

21



Zbyt wysoka i zbyt niska ocena jakości produktu Zbyt wysoka ocena jakości produktu wynikająca z

niedoinformowania prowadzi do omówionej niedoskonałości rynku– Producent/sprzedawca nie ma żadnej zachęty do

właściwego informowania konsumenta o prawdziwych cechach produktu, bo zmniejszyłoby to popyt, a tym samym jego nadwyżkę

W sytuacji odwrotnej – zaniżona ocena jakości wywołuje silny bodziec do poinformowania konsumenta co do cech produktu, chociażby poprzez wydłużoną gwarancję, czy też reklamę– 7 lat gwarancji KIA ;-)

22



Technologie informacyjne a asymetria informacji Użycie przez podmioty rynkowe technologii

informacyjnych i komunikacyjnych zmniejsza (teoretycznie) asymetrię informacji między sprzedawcami a nabywcami

Nabywcy potencjalnie łatwiej porównać ceny i zdobyć opinie na temat produktów i sprzedawców, chociaż wiele z tych opinii nie jest wiarygodnych (tzw. amplifying)

Z drugiej strony sprzedawcy mogą obserwować/monitorować zachowania nabywców i czerpać z nich informacje użyteczne w dalszej działalności, dostają dane nie oparte na deklaracjach – jak w badaniach innego typu – a na rzeczywistych zachowaniach

23



Zmniejszenie asymetrii informacji dzięki ICT (1) Screening kandydatów do pracy w mediach

społecznościowych: – Społeczności zawodowe: LinkedIn, Slideshare,

ResearchGate, Academia.edu (tu obecna również sygnalizacja kandydatów!)

– Społeczności masowe: Facebook, Instagram, Pinterest, Google+ itd. (mniejsza kontrola kandydata nad publikowanymi treściami)

– Twitter na pograniczu

24



Co mówią o mnie profile w social media? Zdjęcia: profilowe i pozostałe Filmiki video Wypowiedzi tekstowe

25



Zmniejszenie asymetrii informacji dzięki ICT (2) Internetowe

pomoce zakupowe– Porównywarki cen /

agregatory ofert– Serwisy z

zaufanymi opiniami

– Itd..



• Narzędzia ułatwiające i automatyzujące zawarcie transakcji,

skorzystanie z oferty itd.• W przypadku snajperów aukcyjnych zwalniające użytkownika od

śledzenia postępów licytacji• Narzędzia ułatwiające i przyspieszające zapłatę sprzedawcy z

konta internetowego

• Korzystają z wiedzy nieformalnej, generowanej przez człowieka,

w postaci opisowej albo fotografii lub nagrań wideo• Informacje generowane przez konsumentów, w przypadku

blogerów często testy są sponsorowane• Wejściowe dane głównie jakościowe• Korzystanie z informacji poprzez zwyczajne mechanizmy

wyszukiwania

• Korzystają z wiedzy formalnej i generowanej głównie maszynowo,

zwykle na podstawie agregacji i analizy dużych zbiorów danych,

albo na dopasowaniu do wzorca • Informacje dostarczone przez producentów, sprzedawców i

rzadziej konsumentów• Wejściowe dane głównie ilościowe

Internetowe pomoce zakupowe

Internetowe pomoce

decyzyjne

Interaktywne

pomoce zakupowe

(IDA)

– Interaktywne narzędzia

zarządzania informacją

lub systemy rekomendacji

W postaci:

– Porównywarek cen i

produktów

– Serwisów agregujących

opinie o produktach i

sprzedawcach

Pasywne pomoce

zakupowe

– Systemy rekomendacji –

pasywnie generowane

rekomendacje na bazie

agregacji zachowań

innych lub wcześniejszych

zachowań użytkownika

– Reklamy wewnętrzne

targetowane

behawioralnie

Internetowe źródła opinii

konsumenckich

Konsumenckie

społeczności

internetowe

– Oparte na forach lub

portalach

społecznościowych

– Opinie

o produktach

i sprzedawcach

Blogi konsumenckie

– Recenzje i wideo-recenzje produktów

Narzędzia automatyzacji transakcji

Automatyzacja

zawarcia transakcji

– Narzędzia i aplikacje detalistów (szybkie zamówienie)

– Snajpery aukcyjne (automatyczna licytacja)

Automatyzacja

płatności

Narzędzia szybkich przelewów

27



Zwiększenie asymetrii informacji dzięki ICT (1) Zbierane są dane behawioralne, mogą być łączone

w bogatsze zbiory i analizowane predykcyjnie (jak się zachowasz, co kupisz w przyszłości), zwiększając asymetrię informacji – sprzedawca wie więcej od nabywcy, który o pewnych rzeczach może nie pamiętać

Obecnie najczęściej stykamy się z reklamami targetowanymi behawioralnie– Są często bardzo intruzywne – użytkownik czuje się

nimi osaczony – Ale jeśli są wyświetlane PO ZAKUPIE to dowód na to, że

system reklamodawcy takiej informacji nie pozyskał

28



Zwiększenie asymetrii informacji dzięki ICT (2) Pomiary behawioralne bez świadomego

uczestnictwa użytkownika– Względnie nieszkodliwe :

• Clicktracking: https://www.crazyegg.com/ • Mousetracking: http://mouseflow.com/

– Mniej bezpieczne:• Facetracking: http://www.affectiva.com/ http://

www.nviso.ch/technology.html • http://

www.noldus.com/human-behavior-research/products/facereader

https://www.crazyegg.com/

https://www.crazyegg.com/

http://mouseflow.com/

http://www.affectiva.com/

http://www.nviso.ch/technology.html

http://www.nviso.ch/technology.html

http://www.noldus.com/human-behavior-research/products/facereader




29



Podsumowanie Przedstawione przykłady zjawisk ekonomicznych

wynikających z asymetrii informacji stron transakcji wskazują, że asymetria ta nie wpływa korzystnie na wybory uczestników rynku.

Powoduje nieoptymalną alokację zasobów, a w skrajnym przypadku zanikanie określonych rynków

Podmioty rynkowe chroniąc się przed konsekwencjami asymetrii informacji stosują koncepcje sygnalizacji oraz przesiewania

Łatwiejszy dostęp do informacji, np. poprzez użycie ICT ogranicza w pewnym stopniu nasilenie omówionych negatywnych zjawisk, czasem też tworzy nowe asymetrie

30



Wybrana literatura Akerlof, George A. (1970). "The Market for 'Lemons': Quality Uncertainty and

the Market Mechanism". Quarterly Journal of Economics 84(3), 488–500. Frank, Robert H. (2007) Mikroekonomia, GWP: Gdańsk Greenwald, Bruce C., Stiglitz, Joseph E. (1986). Externalities in Economies

with Imperfect Information and Incomplete Markets, Quarterly Journal of Economics 90(May), 229–264.

Spence, Michael (1973). Job Market Signaling. Quarterly Journal of Economics 87(3), 355–374.

Spence, Michael (2002). Signaling in Retrospect and the Informational Structure of Markets. American Economic Review, 92(3), 434–459.

Stiglitz, Joseph. (2000). The contributions of the economics of information to twentieth century economics. Quarterly Journal of Economics, 114, 1441-1478.

Stiglitz Joseph E. (2001). Prize Lecture: Information and the Change in the Paradigm in Economics. Nobelprize.org. Nobel Media AB 2013, http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2001/stiglitz-lecture.html

Dziękuję

za uwagę :)

Kontakt

rm owe-listopad2016

Education