รายงานโครงการวจย

วจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตบวบก Research and Development on Production Technology

of Pennywort (Centella asiatica L.)

ประนอม ใจอาย Pranom Chai-ai

ป พ.ศ. 2556

รายงานโครงการวจย

วจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตบวบก Research and Development on Production Technology

of Pennywort (Centella asiatica L.)

ประนอม ใจอาย Pranom Chai-ai

ป พ.ศ. 2556

สารบญ หนา กตตกรรมประกาศ 1 ผวจย 2 บทน า 3 บทคดยอ 4 กจกรรมท 1. วจยและพฒนาพนธบวบก 1.1. การคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสงในพนทภาคเหนอ และภาคกลาง

5

กจกรรมท 2. วจยและพฒนาเทคโนโลยการผลตบวบก 1.1. ศกษาการปองกนก าจดโรคใบไหมและโรคโคนเนาบวบก 13 1.2 ศกษาการปองกนก าจดแมลงศตรบกบกทถกตองและเหมาะสมในแหลงปลก 18

บทสรปและขอเสนอแนะ 26 บรรณานกรม 27 ภาคผนวก 29

กตตกรรมประกาศ

งานวจยนเปนสวนหนงของ ชดโครงการวจยและพฒนาพชสมนไพรและเครองเทศ ขอขอบคณ ขอขอบคณเจาหนาทหองปฏบตการกลมวจยมาตรฐานสมนไพร สถาบนวจยและพฒนา องคการเภสชกรรม ทชวยวเคราะหสารส าคญในบวบก ขอขอบคณเจาหนาทสถาบนวจยพชสวน ขอขอบคณเจาหนาทศนยวจยและพฒนาการนครปฐม และขอขอบคณเจาหนาทศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร ทกทานทใหความชวยเหลอตลอดการด าเนนการวจยในครงน

คณะผวจย

ผวจย ประนอม ใจอาย นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร แสงมณ ชงดวง นกวชาการโรคพชช านาญการพเศษ สถาบนวจยพชสวน เพทาย กาญจนเกษร นกวชาการเกษตรปฏบตการ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนครปฐม สทธน เจรญคด นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร มณทรา ภตวรนาถ นกวชาการเกษตรช านาญการ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร คณศร มนษยสม เจาพนกงานการเกษตรช านาญการ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร สมศร ปะละใจ เจาพนกงานการเกษตรปฏบตการ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร สากล มสข นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร สนตรา คามศกด นกวชาการเกษตร สถาบนวจยพชสวน ไพโรจน ออนบญ นกวชาการเกษตร สถาบนวจยพชสวน อดลยรตน แคลวคลาด นกวชาการเกษตรปฏบตการ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนครปฐม ศรจนทร อนทรนอย นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนครปฐม

บทน า

บวบกเปนพชสมนไพรทมความส าคญ มสรรพคณ ทงตน มรสหอมเยน แกช าใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาแผล แกรอนในกระหายน า แกโรคปวดศรษะขางเดยว แกโรคเรอน แกกามโรค แกตบอกเสบ บ ารงหวใจ บ ารงก าลง ใบ มรสขม เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบบวม แกปวดทอง แกบด แกดซาน ใบตมกบน าซาวขาวกนแกนวในทางเดนปสสาวะ ต าพอกหรอตมน ากนแกฝหนอง แกหด ตมกบหมเนอแดงกนแกไอกรน เมลด มรสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ (เพญนภา, 2549) บวบกมสารออกฤทธหรอสารส าคญในกลมไตรเทอรปน (triterpenes) ซงมหลายชนดไดแก asiaticcoside, madecassic acid, madecassosid และ asiatic acid ซงมฤทธตานการอกเสบ (Vogel et al.,1990) รกษาบาดแผล (วทย, 2542) ท าใหเลอดหยดเรว มฤทธกลอมประสาท (Ramaswamy et al.,1970) มผลตอการเรยนรและความเขาใจ ชวยใหการเรยนรและความจ าดขน ชวยตานการแบงเซลมะเรง ตานอาการแพและกระตนภมคมกน การผลตบวบกในเชงการคามตนทนการผลต 5,340 บาทตอไร ไดผลผลตรวม 5,000 กโลกรมตอไร เกษตรกรขายไดกโลกรมละ 7 บาท ท าใหมรายไดสทธ 29,660 บาทตอไร (กรมสงเรมการเกษตร, 2550) การผลตวตถดบสมนไพรใหไดทงปรมาณและคณภาพด จะตองมพนธทใหทงผลผลตสงและสารส าคญสง รวมทงมเทคโนโลยการผลตหรอการเพาะปลกทถกตองเหมาะสม ปลอดภยจากสารพษตกคางและจลนทรยกอโรคกบสมนไพรชนดนน ๆ บวบกเปนพชอยในกลมทมการตรวจพบสารพษตกคาง 25-50 %ของตวอยาง การผลตบวบกทใหผลผลตและสาระส าคญ การผลตบกบกอยางถกตองและเหมาะสมตงแตในแปลงจนถงการน าไปแปรรปเปนผลตภณฑตาง ๆ จะตองไดผลผลตทมคณภาพ ไมมการปนเปอนจากสารพษ โลหะหนก และจลนทรย เพอใหเกษตรกรผปลกบวบกไดเทคโนโลยการผลตบวบก และมการน าเทคโนโลยการผลตบวบกไปใชในพนททเปนแหลงปลกบวบกทส าคญ เพอใหผบรโภคไดรบผลตภณฑสมนไพร ยารกษาโรค เครองส าอาง และผลตภณฑบ ารงสขภาพทมประโยชนตอไป

บทคดยอ เทคโนโลยการผลตบวบก ประกอบดวยการคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง ในพนท

ภาคเหนอและภาคกลาง วางแผนการทดลองแบบ RCB ประกอบดวย 3 ซ า ม 8 กรรมวธ ไดแก พนธบวบกจ านวน 8 สายพนธ คอ สายพนธระยอง เพชรบร จนทบร พะเยา ตราด นครปฐม เชยงราย และ ราชบร ในโรงเรอนพรางแสง 60 เปอรเซนต บนทกการเจรญเตบโตและเกบเกยวผลผลตอาย 80-85 วน สงตวอยางบวบกวเคราะหสารส าคญ การศกษาการปองกนก าจดโรคใบไหมและโรคโคนเนาบวบก โดยการใชเชอรา Trichoderma harzianum เชอแบคทเรย Bacillus subtilis น าหมกชวภาพรวมกบเชอจลนทรยปฏปกษทง 2 ชนด และสารเคมปองกนก าจดโรคพช เปรยบเทยบกบการไมใสกรรมวธ และท าการการทดสอบในสภาพแปลงของเกษตรกร ทอ าเภอไทรนอย จงหวดนครปฐม โดยวางแผนการทดลองแบบ RCB ม 5 กรรมวธ 4 ซ า ไดแก การฉดพนไคโตซาน เชอปฏปกษ Trichoderma harzianum น าหมกชวภาพ เชอราปฏปกษ Baciilus subtilis และฉดพนน าเปลา บนทกการเกดโรค และขอมลการเจรญเตบโต และศกษาวธการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกโดยใชสารธรรมชาต วางแผนการทดลองแบบ RCB ประกอบดวย 4 ซ า 7 กรรมวธ ไดแก ฉดพนสารสกดสะเดา สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน น าสมควนไม สารปโตรเลยมสเปรยออยล และไมพนสารปองกนก าจดแมลง ส ารวจแมลงศตรบวบกและศตรชนดอนๆ กอนฉดพนสารธรรมชาตตามกรรมวธ 1 วน และหลงฉดพนสาร 3 และ 5 วน ท าการฉดพนสารตามกรรมวธทก 15 วน เกบเกยวบวบกเมออาย 85 วน บนทก ลกษณะอาการทถกแมลงเขาท าลาย ขอมลผลผลต สมเกบตวอยางบวบกสด สงตรวจวเคราะหหาเชอ E. และสงตวอยางบวบกแหงวเคราะหโลหะหนก และทดสอบการปองกนก าจดแมลง 2 วธ คอ วธของเกษตรกรไมไดใชสารปองกนก าจดแมลง และวธทดสอบปองกนก าจดแมลงโดยวธผสมผสาน ผลการทดลองพบวา ผลผลตบวบกสดตอไรเฉลย 800-1,789 กโลกรมตอไร โดยพนธทใหผลผลตมากทสด คอ สายพนธพนธตราด รองลงมา ไดแก เชยงราย พะเยา เพชรบร นครปฐม ราชบร ระยอง จนทบร ตามล าดบ สายพนธทมปรมาณสาร Asiaticcoside สงทสด คอ ระยอง มสาร Asiaticcoside เฉลย 0.59 % ซงสงกวามาตรฐานสมนไพรไทยทระบไวไมต ากวา 0.5% รองลงมา ไดแก สายพนธพะเยา ราชบร ตราด เชยงราย เพชรบร จนทบร นครปฐม และเลย ตามล าดบ เปอรเซนตการเกดโรคใบจดไหม พบวา การใชสารเคมปองกนก าจดโรคพชมเปอรเซนตการเกดโรคเฉลยนอยทสด คอ 16.71 เปอรเซนต รองลงมาคอ การใชเชอ Bacillus subtilis, กรรมวธควบคม และน าหมกชวภาพ มเปอรเซนตการเกดโรคเฉลย 17.86, 27.28 และ 28.58 เปอรเซนต ศกษาวธการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกโดยใชสาร พบวาแปลงบวบกทมการควบคมแมลงศตรบวบกดวยการฉดพนสารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล ทก 2 สปดาห และแปลงทไมมการฉดพนสารดงกลาว ใหผลในการควบคมไมแตกตางกน และการปลกบวบกในแปลงเกษตรกรในพนทจงหวดแพร ไมมการใชสารเคมปองกนก าจดแมลง ในชวงฤดหนาวมแมลงศตรบวบกนอยกวา ในชวงฤดฝนพบหนอนกระทผก เพลยกระโดด การปองกนก าจดโดยใชกบดกกาวเหนยวสเหลอง จ านวน 80 กบดกตอไร และฉดพนน าแบบมนสปรงเกลอรวนละ 2 ครงๆ ละ 1 ชวโมง ในตอนเชาและตอนเยน ชวยลดการระบาดของแมลงศตรบวบกได หากพบเรมมการระบาดฉดพนสารสะเดา ปรมาณแมลงทง 2 ชนดลดลง เฉลย 36.50-54.22 เปอรเซนต

การคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง ในพนทภาคเหนอ และภาคกลาง Selection of High Yields and Asiaticcoside Content of “Bua-bok” (Centella asiatica L.)

in the Northern and the Central Region

ประนอม ใจอาย1 แสงมณ ชงดวง/2 มณทรา ภตวรนาถ/1 พรรณพมล สรยะพรหมชย/1 คณศร มนษยสม/1 สากล มสข/1

ค าส าคญ (Keywords) บวบก Pennywort (Centella asiatica L.)

บทคดยอ (Abstract) การคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง ในพนทภาคเหนอ เพอคดเลอกหาสายพนธ

บวบกทใหผลผลต สารส าคญสง และเหมาะสมส าหรบการปลกใน โดยวางแผนการทดลองแบบ RCB ประกอบดวย 3 ซ า ม 8 กรรมวธ ไดแก พนธบวบกจ านวน 8 สายพนธ คอ สายพนธระยอง เพชรบร จนทบร พะเยา ตราด นครปฐม เชยงราย และ ราชบร เตรยมแปลงปลก ขนาด 2x3 เมตร จ านวน 30 แปลง ในโรงเรอนพรางแสง 60 เปอรเซนต กวาง 20 เมตร ยาว 40 เมตร สง 2.50 เมตร ปลกบวบกในแปลงยอยในฤดหนาว บนทกการเจรญเตบโตเมออาย 1, 2 เดอน ก าจดวชพช และใหน าอยางสม าเสมอ สปดาหละ 3 ครง การเจรญเตบโตของบวบกเมออาย 30 และ 60 วน เกบเกยวผลผลตเมออาย 80-85 วน สงตวอยางบวบกอบแหงวเคราะหสารส าคญ ผลผลตบวบกสดตอไรเฉลย 800-1,789 กโลกรมตอไร โดยพนธทใหผลผลตมากทสด คอ พนธตราด รองลงมา ไดแก พนธเชยงราย พะเยา เพชรบร นครปฐม ราชบร ระยอง จนทบร ตามล าดบ ผลผลตบวบกทลางใหสะอาด หนใหละเอยด แลวอบทอณหภม 55 องศาเซลเซยส และสงวเคราะหปรมาณสาระส าคญทหองปฏบตการ องคการเภสช กรมวทยาศาสตรการแพทยกรงเทพฯ พบวาพนธทมปรมาณสาร Asiaticcoside สงทสด คอ พนธระยอง มสาร Asiaticcoside เฉลย 0.59 % ซงสงกวามาตรฐานสมนไพรไทยทระบไวไมต ากวา 0.5% รองลงมา ไดแก สายพนธพะเยา ราชบร ตราด เชยงราย เพชรบร จนทบร นครปฐม และเลย ตามล าดบ

1 ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร /2สถาบนวจยพชสวน

บทน า (Introduction)

บวบกเปนพชสมนไพรทมความส าคญ มสรรพคณ ทงตน มรสหอมเยน แกช าใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาแผล แกรอนในกระหายน า แกโรคปวดศรษะขางเดยว แกโรคเรอน แกกามโรค แกตบอกเสบ บ ารงหวใจ บ ารงก าลง ใบ มรสขม เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบบวม แกปวดทอง แกบด แกดซาน ใบตมกบน าซาวขาวกนแกนวในทางเดนปสสาวะ ต าพอกหรอตมน ากนแกฝหนอง แกหด ตมกบหมเนอแดงกนแกไอกรน เมลด มรสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ (เพญนภา, 2549) บวบกมสารออกฤทธหรอสารส าคญในกลมไตรเทอรปน (triterpenes) ซงมหลายชนดไดแก asiaticcoside, madecassic acid, madecassosid และ asiatic acid ซงมฤทธตานการอกเสบ (Vogel et al.,1990) รกษาบาดแผล (วทย, 2542) ท าใหเลอดหยดเรว มฤทธกลอมประสาท (Ramaswamy et al.,1970) มผลตอการเรยนรและความเขาใจ ชวยใหการเรยนรและความจ าดขน ชวยตานการแบงเซลมะเรง ตานอาการแพและกระตนภมคมกน การผลตบวบกในเชงการคามตนทนการผลต 5,340 บาทตอไร ไดผลผลตรวม 5,000 กโลกรมตอไร เกษตรกรขายไดกโลกรมละ 7 บาท ท าใหมรายไดสทธ 29,660 บาทตอไร (กรมสงเรมการเกษตร, 2550) การผลตวตถดบสมนไพรใหไดทงปรมาณและคณภาพด จะตองมพนธทใหทงผลผลตสงและสารส าคญสง รวมทงมเทคโนโลยการผลตหรอการเพาะปลกทถกตองเหมาะสม ปลอดภยจากสารพษตกคางและจลนทรยกอโรคกบสมนไพรชนดนน ๆ ซงจากรายงานของ ส านกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 5 (หองปฎบตการทศนยวจยพชสวนกาญจนบร) บวบกเปนพชอยในกลมทมการตรวจพบสารพษตกคาง 25-50 %ของตวอยาง การผลตวตถดบยงไมมคณภาพและไมเพยงพอกบความตองการ และขาดเทคโนโลยทเหมาะสม ดงนนจงควรศกษาเพอหาสายพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง เพอประโยชนในการผลตเปนเครองส าอาง รวมทงสามารถในเปนยาและเครองดมบ ารงสขภาพตอไป

การทบทวนวรรณกรรม

บวบก (Asiatic pennywort, Gotu Kola) มชอวทยาศาสตร Centella asiatica (L.) Urb. อยในวงศ Apiaceae (Umbelliferae) ชออน ๆ ผกแวน ผกนอก ปะหนะเอขาเดาะ (กระเหรยงแมฮองสอน) จ าปาเครอ กะบงนอก เตยก าเชา (จน) (กองสงเสรมพชสวน, 2543) บวบกเปนพชเขตรอน พบขนทวไปตามทชนแฉะ เปนพชลมลก อายหลายป ล าตนเลอยไปตามพนดน แตกรากฝอยตามขอ ใบเดยวเรยงสลบหรอออกเปนกระจกๆ ละ 3-5 ใบ ใบรปไต ขอบใบหยก กานใบยาวชขน ดอกสมวง ออกดอกเปนชอตามซอกกานใบ ชอหนงม 2-3 ดอก มมประดบรปรหมอย ดอกมขนาดเลก กลบดอกรปไขสมวงเขม กานดอกสน ผลสเขยวหรอขาว คอนขางกลม ขนาดเลก ยาวประมาณ 2.5 มม. เมอแกแตกได ขยายพนธโดยการเพาะเมลด และปกช าไหล (สถาบนวจยพชสวน, 2545; นนทวน, 2541) บวบกมสารส าคญคอ Medecassic acid , Asiatic acid, Madecassoside , asiaticoside ใชรกษาโรคผวหนงและแกน ารอนลวก เปนตน สารเหลานมกมฤทธในการสมานแผล ท าใหแผลหายเรว มสารทมรสขม คอ vellarine รกษาโรคซฟลส โรคเรอน ลดความดน มฤทธฝาด สมานแผลไดด และยงพบวตามนซ มฤทธฆาเชอ

แบคทเรยทเปนสาเหตใหเกดหนอง ฆาเชอรา และลดการอกเสบไดด ท าใหแผลหายเรว และแผลเปนมขนาดเลกลงได สารสกดจากตนมผลตอระบบประสาทสวนกลาง ท าใหหนใหญและหนขาวสงบ แตไมมผลระงบอาการปวด มฤทธรกษาแผลใหหายเรว โดยไมพบพษใด ๆ ในสตวทดลอง (เพญนภาและกญจนา, 2542) การศกษาฤทธทางยามดงน ฤทธลดการอกเสบบวบกมสาร Triterpenes หลายชนดซงมฤทธตานการอกเสบ (Vogel และคณะ, 1990.) ฤทธตอระบบประสาท กลอมประสาท (Ramaswamy และคณะ, 1970) บวบกมสรรพคณทงตน มรสหอมเยน แกช าใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาแผล แกรอนในกระหายน า แกโรคปวดศรษะขางเดยว (ไมเกรน) แกโรคเรอน แกกามโรค แกตบอกเสบ บ ารงหวใจ บ ารงก าลง ใบ มรสขม เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบบวม แกปวดทอง แกบด แกดซาน ใบตมกบน าซาวขาวกนแกนวในทางเดนปสสาวะ ต าพอกหรอตมน ากนแกฝหนอง แกหด ตมกบหมเนอแดงกนแกไอกรน เมลด มรสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ (เพญนภา, 2549) ) การรบประทานใบบวบกชวยท าใหรางกายหลงสาร GABA (Gamma-Amino Butyric Acid) ซงเปนสารสอประสาทในระบบสวนกลาง ชวยใหผอนคลาย และนอนหลบไดด และชวยท าใหมสมาธมากขน มความจ าดขนสามารถจดจอกบสงใดสงหนงไดนานขน ส าหรบคนทมระดบ GABA ในสมองนอยเกนไป จะเกดความผดปกตประเภทวตกกงวลได (เพชรรตน, 2552) ใชรกษาอาการช าใน เปนยาบ ารงหวใจ และบ ารงก าลง รกษาอาการออนเพลย เมอยลา ขบปสสาวะ รกษาโรคผวหนง รกษาบาดแผล (วทย, 2542) ใบบวบก 100 กรม ใหพลงงานตอรางกาย 44 กโลแคลอร ประกอบดวยเสนใย 2.6 กรม แคลเซยม 146 มลลกรม ฟอสฟอรส 30 มลลกรม เหลก 3.9 มลลกรม มวตามนเอสงถง 10,962 หนวย วตามนบหนง 0.26 มลลกรม วตามนบสอง 0.09 มลลกรม ไนอาซน 0.8 มลลกรม วตามนซ 4 มลลกรม (มาโนชและกญจนา, 2538) นอกจากนใบบวบกยงมสรรพคณชวยแกอาการความดนโลหตสงอดวย (ยวด, 2545)

เมอเกบเกยวพชสมนไพรออกจากแปลงแลวการปฏบตหลงการเกบเกยวเปนสงจ าเปนมาก เพอรกษาคณภาพของสมนไพรใหไดผลดทสดตอการน าไปใช ทงนการปฏบตหลงการเกบเกยวขนอยกบความเหมาะสมของพชสมนไพรแตละชนด รวมทงสวนของพชสมนไพรทจะน าไปใช การปฏบตหลงการเกบเกยวพชสมนไพรมวธปฏบตดงน ท าความสะอาดและคดแยกผลผลตทไดมาตรฐาน โดยคดแยกสงปลอมปน เชน หน ดน ทราย สวนของพชทปะปน หรอสมนไพรอนทคลายคลงกนปะปนมา การตดแตง เชน ตดรากฝอย ปอกเปลอกและหนซอยเปนชนในสมนไพรทมเนอแขง แหงยาก คดเลอกสวนทเนาเสย มโรคแมลงออกจากสวนทมคณภาพด ลางท าความสะอาด ช าระสงสกปรกและสงทตดมากบพชขณะท าการเกบเกยวออกใหหมด (กรมสงเสรมพชสวน, 2543)

มการรวบรวมพนธบวบกจ านวน 16 สายพนธ โดยทดลองปลกทสถาบนวทยาศาสตรและเทคโนโลย จงหวดปทมธาน วา พนธบวบกทมปรมาณสารเอเชยตโคไซดมาก ม 4 สายพนธ คอ พนธนครศรธรรมราช ปราจนบร ระยอง และอบลราชธาน และฤดกาลมผลตอปรมาณสารเอเชยตโคไซด โดยในชวงฤดรอนสายพนธนครศรธรรมราชและอบลราชธานจะมปรมาณสารเอเชยตโคไซดมาก สวนฤดฝนสายพนธระยองและอบลราชธานจะมปรมาณสารมาก ดงนนการปลกบวบกเพอตองการปรมาณสารส าคญ นอกจากจะเกยวของกบสายพนธแลว ยงมฤดกาล ปจจยการผลต สภาพสงแวดลอม และอายการเกบเกยวดวย (อนนต, 2551) การปลกบวบก วธการปลกของเกษตรกรในพนทต าบลสวนหลวง อ าเภอ เฉลมพระเกยรต จงหวดนครศรธรรมราช จะใสปย 2 ครง คอ ครง

แรกใสปยหลงจากปลก 15 - 20 วนโดยใสปยสตร 16-20-0 อตรา 5 กโลกรมตอไร และใสปยครงทสอง ใสปยสตร 46-0-0 อตรา 3 กโลกรมตอไร หลงจากใสครงแรก 15 - 20 วน หลงการใสปยจะตองรดน าใหชม (พฒนา, 2552)

ระเบยบวธวจย (Research Methodology)

วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block Design ประกอบดวย 3 ซ า ม 8 กรรมวธ ไดแก พนธบวบกจ านวน 8 สายพนธ คอ สายพนธระยอง เพชรบร จนทบร พะเยา ตราด นครปฐม เชยงราย และ ราชบร เตรยมแปลงปลก ขนาด 2x3 เมตร จ านวน 30 แปลงยอย ในโรงเรอนพรางแสง 60 เปอรเซนต กวาง 20 เมตร ยาว 40 เมตร สง 2.50 เมตร ปลกบวบกโดยใชระยะปลก 10x10 เซนตเมตร ก าจดวชพช และใหน าโดยระบบสปรงเกลอรทก 3 วน ครงละ 1 ชวโมง บนทกการเจรญเตบโตเมออาย 1, 2 เดอน การเจรญเตบโตของบวบกเมออาย 30 และ 60 วน โดยนบจ านวนไหล ความยาวไหล จ านวนตนตอไหล จ านวนใบตอตน ความยาวกานใบ วดขนาดใบ เกบเกยวผลผลตเมออาย 80-85 วน โดยการขดขนมาทงตน น าใบแหงออก บนทกปรมาณผลผลต ไดแก จ านวนตนใน 1 ตารางเมตร น าหนกสด น าหนกแหง ลางน าใหสะอาด หนใหละเอยด อบในตอบอณหภม 55 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 วน สงตวอยางบวบกแหงไปวเคราะหสารส าคญทหองปฏบตการกลมวจยมาตรฐานสมนไพร สถาบนวจยและพฒนา องคการเภสชกรรม รวบรวมขอมลแลวเปรยบเทยบความแตกตางแตละสายพนธ

สถานทท าการวจย ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร ต าบลวงหงส อ าเภอเมอง จงหวดแพร ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนครปฐม จงหวดนครปฐม

ระยะเวลาด าเนนงาน เรมตน ตลาคม 2554 สนสด กนยายน 2556

ผลการวจย (Results and Discussion) 1. การคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง ในพนทภาคเหนอ

1.1. การเจรญเตบโต การเจรญเตบโตของบวบกทง 8 พนธ เมออาย 30 วน พบวา ตนบวบกมไหลแตกขนมาใหมเฉลย

1.70-2.93 ไหล โดยไหลมความยาวเฉลย 10.20-16.66 เซนตเมตร มจ านวนตนทขนตามขอของไหลเฉลย 1.89-2.94 ตน/ไหล เมออาย 45 วน มจ านวนไหลเฉลย 2.77-4.27 ไหล ไหลมความยาวเพมขน โดยมความยาวเฉลย 12.54-27.29 เซนตเมตร พนธทมความยาวของไหลมากทสด ไดแก พนธนครปฐม รองลงมาไดแก พนธราชบร เชยงราย เพชรบร ตราด พะเยา ระยอง และจนทบร ตามล าดบ (ตารางท 1)

ตารางท 1 การเจรญเตบโตของบวบกเมออาย 30 วน และ 45 วน ทศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร

กรรมวธ การเจรญเตบโต (อาย 30 วน) การเจรญเตบโต (45 วน)

พนธ จ านวนไหล ความยาวไหล ตน/ไหล จ านวนไหล ความยาวไหล จ านวนตน/ไหล

1. ระยอง 2.93 12.72 abc* 2.61 4.27 17.73 bc 3.10

2. เพชรบร 2.04 10.60 c 1.91 3.12 20.09 abc 2.38

3. จนทบร 2.35 10.20 c 1.93 2.90 12.54 c 2.08

4. พะเยา 2.21 11.12 c 2.02 3.43 17.74 bc 2.41

5. ตราด 1.70 11.35 c 1.89 2.77 18.36 bc 2.58

6. นครปฐม 2.83 16.66 a 2.94 3.87 27.29 a 2.8

7. เชยงราย 2.17 11.47 bc 2.01 3.73 22.07 ab 2.70

8. ราชบร 2.87 15.89 ab 2.39 3.83 24.61 ab 3.19

CV (%) 33.26 14.59 24.73 30.17 16.84 17.16

*ตวเลขทตามดวยอกษรเหมอนกนทางดานสดมภไมตางตางกนทางสถต ใช DMRT ทระดบความเชอมน 95 %

1.2. ผลผลตตอไร และปรมาณสารส าคญ

ผลผลตบวบกสดตอไรเฉลย 800-1,789 กโลกรมตอไร โดยพนธทใหผลผลตมากทสด คอ พนธตราด รองลงมา ไดแก พนธเชยงราย พะเยา เพชรบร นครปฐม ราชบร ระยอง จนทบร ตามล าดบ ผลผลตบวบกทลางใหสะอาด หนใหละเอยด แลวอบทอณหภม 55 องศาเซลเซยส สงวเคราะหปรมาณสารส าคญทหองปฏบตการขององคการเภสช กรมวทยาศาสตรการแพทยกรงเทพฯ พบวาพนธทมปรมาณสาร Asiaticcoside สงทสด คอ พนธระยอง มสาร Asiaticcoside เฉลย 0.59 % ซงสงกวามาตรฐานสมนไพรไทยทองคการเภสชกรรมทระบไวไมต ากวา 0.4% รองลงมา ไดแก สายพนธพะเยา ราชบร ตราด เชยงราย เพชรบร จนทบร นครปฐม และเลย ตามล าดบ (ตารางท 2 )

ตารางท 2 ผลผลตบวบกตอไร และปรมาณสาร Asiaticoside ในบวบกทเกบเกยวอาย 75-80 วน ทศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร เมอ เดอนธนวาคม 2555

พนธ น าหนกสด (กก./ไร)

ปรมาณสารส าคญ Asiaticoside (% w/w)**

1. ระยอง 880 b* 0.59 2. พะเยา 1,445 ab 0.27 3. ราชบร 1,147 ab 0.24 4. ตราด 1,789 a 0.26 5. เชยงราย 1,669 a 0.25 6. เพชรบร 1,325 ab 0.33 7. จนทบร 800 b 0.30 8. นครปฐม 1,264 ab 0.26

CV(%) 23.02 *ตวเลขทตามดวยอกษรเหมอนกนทางดานสดมภไมตางตางกนทางสถต ใช DMRT ทระดบความเชอมน 95 % **วเคราะหปรมาณสารส าคญทหองปฏบตการของ องคการเภสช กรมวทยาศาสตรการแพทย กรงเทพฯ

2 การคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง ในพนทภาคกลาง

ด าเนนการจดเตรยมตนกลาพนธบวบกจ านวน 8 สายพนธ ไดแก สายพนธจากจงหวดระยอง พะเยา ราชบร ตราด เชยงราย เพชรบร จนทบร และนครปฐม ท าการเตรยมดนแปลงปลกบวบกสายพนธตาง ๆ โดย ท าการไถบกเบกหนาดนและตากดนไวประมาณ 7-10 วน หลงจากนนท าการไถพรวนพรอมทงใสวสดปรบปรงดนไดแก ปยคอก และปยหมกเพอเปนการเพมความอดมสมบรณของดน ท าการไถพรวนดนใหละเอยดและท าใหปยหมกทใสลงไปคลกเคลาใหเขากบดน หลงจากนนท าการแบงเปนแปลงยอยขนาดประมาณ 2 x 2 ตารางเมตร ท าการพรางแสงแปลงปลกทงหมดดวยซาแลนขนาดแสงผาน 60 เปอรเซนต เพอท าใหตนบวบกเจรญเตบโตไดเปนอยางด ปลกทดสอบบวบกแตละสายพนธในแปลงยอยตามแผนการทดลอง พบวา บวบกแตละสายพนธมลกษณะทางการเกษตรทเกบเกยวอาย 75-80 วน ไดผลผลต ผลผลตตอไรตงแต 117-1,456 กโลกรมตอไร (ตารางท 3)

ตารางท 3 น าหนกสดของใบบวบกสายพนธตางๆ ทแปลงทดลองศนยวจยและพฒนาการเกษตรนครปฐม สายพนธบวบก ผลผลตเฉลย (กก./ไร)

1. ระยอง 749

2. เพชรบร 852 3. จนทบร 296 4. พะเยา 991 5. ตราด 117 6. นครปฐม 125 7. เชยงราย 1,456

8.ราชบร 1,149

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ (Conclusion and Suggestion) ผลผลตบวบกสดตอไรเฉลย 800-1,789 กโลกรมตอไร โดยบวบกทใหผลผลตมากทสด คอ สายพนธ

ตราด รองลงมา ไดแก สายพนธเชยงราย พะเยา เพชรบร นครปฐม ราชบร ระยองและจนทบร ตามล าดบ บวบกทมปรมาณสาร Asiaticcoside สงทสด คอ สายพนธระยอง มสาร Asiaticcoside เฉลย 0.59 % ซงสงกวามาตรฐานสมนไพรไทยทระบไวไมต ากวา 0.5% รองลงมา ไดแก สายพนธพะเยา ราชบร ตราด เชยงราย เพชรบร จนทบร นครปฐม และเลย ตามล าดบ

ศกษาการปองกนก าจดโรคใบไหมและโรคโคนเนาบวบก Control Measures for Cercospora Leaf Spot on Centella asiatica

แสงมณ ชงดวง21 ประนอมใจอาย2 สนตรา คามศกด1 ไพโรจน ออนบญ1

ค าส าคญ (Keywords) บวบก Pennywort (Centella asiatica L.)

บทคดยอ (Abstract) บวบกเปนพชทนยมใชกนอยางแพรหลาย และไดมการเขาท าลายของโรคใบไหมทเกดจากเชอรา

Cercospora sp ท าใหใบมลกษณะเปนจดและไหม กบโรคโคนเนา ทเกดจากเชอรา Sclerotium rolfsii ท าใหโคนตนเหลองและตาย สรางความเสยหายกบเกษตรกรเปนอยางมาก ปงบประมาณ 2555 จงไดมการศกษาการควบคมโรคใบไหม ดวยการใช Bacillus subtilis น าหมกชวภาพ สารเคมปองกนก าจดโรคพช (คารเบนดาซม) และวธควบคม พบวา ดานการเจรญเตบโตของบวบกทกกรรมวธไมมความแตกตางกนทางสถต การใชสารเคมปองกนก าจดโรคพช มเปอรเซนตการเกดโรคนอยทสด 16.71% รองลงคอ Bacillus subtilis 17.86% ซงไมแตกตางกนทางสถต แตแตกตางกบกรรมวธควบคม และการใชน าหมกชวภาพ มเปอรเซนตการเกดโรค 27.28 และ 28.58% ตามล าดบ ผลผลต พบวา การใชสารเคมปองกนก าจดโรคพชใหผลผลตมากทสด 1 .13 ตน/ไร รองลงคอ Bacillus subtilis 1.12 ตน/ไร ซงไมแตกตางกนทางสถต แตแตกตางกบกรรมวธควบคม และการใชน าหมกชวภาพ ใหผลผลต 0.97 และ 0.94 ตน/ไร ตามล าดบ ปงบประมาณ 2556 จงไดมการศกษาการควบคมโรครากเนาโคนเนา ดวยการใช Bacillus subtilis Trichoderma harzianum น าหมกชวภาพ ไคโตซาน และกรรม วธควบคม (control) พบวา ดานการเจรญเตบโตของบวบกทกกรรมวธไมมความแตกตางกนทางสถต และขณะนก าลงอยในชวงเกบรวบรวมขอมล

/2 สถาบนวจยพชสวน กรมวชาการเกษตร /2ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร

บทน า (Introduction) บวบก (Asiatic Pennywort) เปนพชทจดอยในกลมสมนไพรสาธารณสขมลฐาน มชอวทยาศาสตร Centella asiatica (Linn.) Urban. วงศ Umbelliferae พบไดทวโลกในประเทศเขตรอนถงเขตอบอน สวนทน าไปใชคอ ใบ และทงตน ซงมรสยา หอมเยน สรรพคณชวยในการเรงการเจรญเตบโตของเยอบผว รกษาแผลใหหายเรว รกษาแผลเปน ใสในเจลรกษาแผลเปอยในปาก ฆาเชอแบคทเรยและเชอรา(วชรพร และคณะ; 2550, วนด; 2538) ในต าราไทยระบสรรพคณของบวบกดงน แกช าใน บ ารงก าลง บ ารงหวใจ แกออนเพลย เมอยลา ขบปสสาวะ แกอาการเรมโรคบด แกทองรวง เปนยาขจดเลอดเสย แกโรคผวหนงได นอกจากอาการช าในแลว การบรโภคใบบวบกจะชวยบ ารงสมอง ทงชวยซอมแซมสมองสวนทถกท าลายไปแลว และชวยปองกนไมใหสมองสวนทยงปกตดอยนนถกท าลายลงแถมยงชวยใหความทรงจ ามประสทธภาพมากขน และชวยลดความเครยด กระตนระบบการรบสงกระแสประสาท ปฏกรยารเฟลกซ ( Refiex Reoction )หรอปฏกรยาตอบสนองตอสงกระตน เพมความสามารถในการท างานและควบคมระดบแรงดนโลหตใหเปนปกต ลดภาวะความเปนหมนไดอกดวย (กนษฐ,2550) การผลตภาคเกษตรปจจบน มงเนนการเพมผลผลตเพอการอตสาหกรรมและการสงออก โดยการใชสารเคม ซงเมอใชเปนระยะเวลานานอาจท าใหตนทนการผลตสงขน ดนเสอมโทรม โรคและแมลงศตรพชเกดการดอสารเคมทใชในการเพมผลผลต สงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพของผผลต ผบรโภค ซงสามารถแกปญหาไดจากการน าทรพยากรทมอยในทองถน เชน ผกผลไมสด สมนไพร หอยเชอร เศษปลาสด ขเถาแกลบ กากออย กากน าตาล มาผลตเปนสารสกดชวภาพ ซงสามารถใชไดผลด ลดตนทนการผลต เกษตรกรมรายไดเพม คณภาพชวตทดขน การปลกบวบกจะพบโรคใบจดไหม ทเปนปญหาส าคญอยางหนงของผผลต โรคใบจดไหมจะมลกษณะอาการบนใบเปนจดกวางไมมขอบเขตทแนนอนเหมอนกบโรคใบจดส น าตาล จดแผลจะกวางมาก แตละจดอาจกวางถง 1 ใน 5 ของแฉกใบ หรอมากกวาดานบนใบมกเหนจดแผลสน าตาลคอนขางสม าเสมอ ขอบแผลมสเหลองออน ดานใตใบมกเหนเปนวงสเทา สาเหตสวนใหญเกดจากเชอรา จงไดมการศกษาวธปองกนก าจดโรคใบจดไหมในบวบก เพอเพมคณภาพและผลผลตใหแกเกษตรกร

การทบทวนวรรณกรรม บวบก (Asiatic pennywort, Gotu Kola) มชอวทยาศาสตร Centella asiatica (L.) Urb. อยในวงศ Apiaceae (Umbelliferae) ชออน ๆ ผกแวน ผกนอก ปะหนะเอขาเดาะ (กระเหรยงแมฮองสอน) จ าปาเครอ กะบงนอก เตยก าเชา (จน) (กองสงเสรมพชสวน, 2543) บวบกเปนพชเขตรอน พบขนทวไปตามทชนแฉะ เปนพชลมลก อายหลายป ล าตนเลอยไปตามพนดน แตกรากฝอยตามขอ ใบเดยวเรยงสลบหรอออกเปนกระจกๆ ละ 3-5 ใบ ใบรปไต ขอบใบหยก กานใบยาวชขน ดอกสมวง ออกดอกเปนชอตามซอกกานใบ ชอหนงม 2-3 ดอก มมประดบรปรหมอย ดอกมขนาดเลก กลบดอกรปไขสมวงเขม กานดอกสน ผลสเขยวหรอขาว คอนขางกลม ขนาดเลก ยาวประมาณ 2.5 มม. เมอแกแตกได ขยายพนธโดยการเพาะเมลด และปกช าไหล (สถาบนวจยพชสวน, 2545; นนทวน, 2541) บวบกมสารส าคญคอ Medecassic acid , Asiatic acid, Madecassoside , asiaticoside ใชรกษาโรคผวหนงและแกน ารอนลวก เปนตน สารเหลานมกมฤทธในการสมานแผล ท าใหแผลหายเรว มสารทมรสขม คอ

vellarine รกษาโรคซฟลส โรคเรอน ลดความดน มฤทธฝาด สมานแผลไดด และยงพบวตามนซ มฤทธฆาเชอแบคทเรยทเปนสาเหตใหเกดหนอง ฆาเชอรา และลดการอกเสบไดด ท าใหแผลหายเรว และแผลเปนมขนาดเลกลงได สารสกดจากตนมผลตอระบบประสาทสวนกลาง ท าใหหนใหญและหนขาวสงบ แตไมมผลระงบอาการปวด มฤทธรกษาแผลใหหายเรว โดยไมพบพษใด ๆ ในสตวทดลอง (เพญนภาและกญจนา, 2542) บวบกมสรรพคณทงตน มรสหอมเยน แกช าใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาแผล แกรอนในกระหายน า แกโรคปวดศรษะขางเดยว (ไมเกรน) แกโรคเรอน แกกามโรค แกตบอกเสบ บ ารงหวใจ บ ารงก าลง ใบ มรสขม เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบบวม แกปวดทอง แกบด แกดซาน ใบตมกบน าซาวขาวกนแกนวในทางเดนปสสาวะ ต าพอกหรอตมน ากนแกฝหนอง แกหด ตมกบหมเนอแดงกนแกไอกรน เมลด มรสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ (เพญนภา, 2549) ) การรบประทานใบบวบกชวยท าใหรางกายหลงสาร GABA (Gamma-Amino Butyric Acid) ซงเปนสารสอประสาทในระบบสวนกลาง ชวยใหผอนคลาย และนอนหลบไดด และชวยท าใหมสมาธมากขน มความจ าดขนสามารถจดจอกบสงใดสงหนงไดนานขน ส าหรบคนทมระดบ GABA ในสมองนอยเกนไป จะเกดความผดปกตประเภทวตกกงวลได (เพชรรตน, 2552) ใชรกษาอาการช าใน เปนยาบ ารงหวใจ และบ ารงก าลง รกษาอาการออนเพลย เมอยลา ขบปสสาวะ รกษาโรคผวหนง รกษาบาดแผล (วทย, 2542) ใบบวบก 100 กรม ใหพลงงานตอรางกาย 44 กโลแคลอร ประกอบดวยเสนใย 2.6 กรม แคลเซยม 146 มลลกรม ฟอสฟอรส 30 มลลกรม เหลก 3.9 มลลกรม มวตามนเอสงถง 10,962 หนวย วตามนบหนง 0.26 มลลกรม วตามนบสอง 0.09 มลลกรม ไนอาซน 0.8 มลลกรม วตามนซ 4 มลลกรม (มาโนชและกญจนา, 2538) นอกจากนใบบวบกยงมสรรพคณชวยแกอาการความดนโลหตสงอดวย (ยวด, 2545)

ระเบยบวธวจย (Research Methodology) บวบกเปนพชทนยมใชกนอยางแพรหลาย และไดมการเขาท าลายของโรคใบจดไหมทเกดจากเชอรา Cercospora sp. ท าใหใบเปนจดสน าตาลไหม สรางความเสยหายกบเกษตรกรเปนอยางมาก จงไดมการศกษาการควบคมโรคใบจดไหมดวยการใชเชอรา Trichoderma harzianum เชอแบคทเรย Bacillus subtilis น าหมกชวภาพรวมกบเชอจลนทรยปฏปกษทง 2 ชนด และสารเคมปองกนก าจดโรคพช (คารเบนดาซม) เปรยบเทยบกบการไมใสกรรมวธ และท าการการทดสอบในสภาพแปลงของเกษตรกร ทอ าเภอไทรนอย จงหวดนครปฐม โดยวางแผนการทดลองแบบ RCBD ประกอบดวย 5 กรรมวธ 4 ซ า ไดแก การฉดพนไคโตซาน เชอปฏปกษ Trichoderma harzianum น าหมกชวภาพ เชอราปฏปกษ Baciilus subtilis และฉดพนน าเปลา โดยเตรยมพนทและแปลงปลกขนาด 30×30 เซนตเมตร จ านวน 20 แปลงยอย และบนทกการเกดโรคและขอมลการเจรญเตบโต

สถานทท าการวจย สถาบนวจยพชสวน กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ แปลงเกษตรกร จงหวดนครปฐม

ระยะเวลาด าเนนงาน เรมตน ตลาคม 2554 สนสด กนยายน 2556

ผลการวจย (Results and Discussion) การเจรญเตบโตของบวบก เปอรเซนตการเกดโรคใบจดไหม และผลผลตของบวบก พบวา ในทก

กรรมวธไมมความแตกตางกนทางสถตของการเจรญเตบโตในดานตางๆ โดยบวบกมความสงเฉลยคอ 14.99 เซนตเมตร ความกวางทรงพมเฉลย 19.09 เซนตเมตร จ านวนไหลตอตนเฉลย 2.35 ไหล ความยาไหลเฉลย 24.89 เซนตเมตร และจ านวนตนตอไหลเฉลย 3.01 ตน (ตารางท 1)

เปอรเซนตการเกดโรคใบจดไหม พบวา การใชสารเคมปองกนก าจดโรคพชมเปอรเซนตการเกดโรคเฉลยนอยทสด คอ 16.71 เปอรเซนต รองลงมาคอ การใชเชอ Bacillus subtilis, กรรมวธควบคม และน าหมกชวภาพ มเปอรเซนตการเกดโรคเฉลย 17.86, 27.28 และ 28.58 เปอรเซนต ตามล าดบ (ตารางท 2) ผลผลตของบวบกเมอเกบเกยวทอาย 75 วน พบวา กรรมวธการใชสารเคมใหผลผลตมากทสด คอ 1.13 ตน/ไร รองลงมาคอ Bacillus subtilis กรรมวธควบคม และน าหมกชวภาพ ใหผลผลตบวบก 1.12 0.97 และ 0.94 ตน/ไร ตามล าดบ ซงไมมความแตกตางกนทางสถต (ตารางท 2) ตารางท 1 การเจรญเตบโตของบวบกเมอควบคมใบจดไหมดวยกรรมวธตาง ๆ

กรรมวธ ความสง

(ซม.)

ความกวาง

ทรงพม (ซม.)

จ านวนไหล/ตน ความยาวไหล

(ซม.)

จ านวนตน/ไหล

วธควบคม 15.40 a* 19.39 a 1.89 a 20.63 a 2.69 a

Bacillus subtilis 14.58 a 18.62 a 2.23 a 23.39 a 3.06 a

น าหมกชวภาพ 14.90 a 18.19 a 2.77 a 30.21 a 3.63 a

คารเบนดาซม 15.10 a 20.14 a 2.49 a 25.33 a 2.91 a

CV (%) 15.11 19.05 41.7 40.7 35.6

*ตวเลขทตามดวยอกษรเหมอนกนทางดานสดมภไมตางตางกนทางสถต ใช DMRT ทระดบความเชอมน 95 %

ตารางท 2 เปอรเซนตการเกดโรคใบจดไหมและผลผลตตอไรของบวบก เมอควบคมใบจดไหมดวยกรรมวธตาง ๆ

กรรมวธ เปอรเซนตการเกดโรค (%)

ผลผลต (กก./ไร)

วธควบคม 27.28 b* 0.97 b Bacillus subtilis 17.86 a 1.12 a

น าหมกชวภาพ 28.58 b 0.94 b คารเบนดาซม 16.71 a 1.13 a

CV (%) 77.3 54.9 *ตวเลขทตามดวยอกษรเหมอนกนทางดานสดมภไมตางตางกนทางสถต ใช DMRT ทระดบความเชอมน 95 %

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ (Conclusion and Suggestion) Bacillus subtilis มเปอรเซนตการเกดโรค 17.86 เปอรเซนต และใหผลผลตของบวบก 1.12 ตน/ไร ซงไม

มความแตกตางกนทางสถตกบการใชสารเคมปองกนก าจดโรคพช อกทงยงเปนเชอจลนทรยทมประโยชน ไมท าใหเกดสรางตกคางในตวพชเหมอนกบการใชสารเคม

ศกษาการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกทถกตองและเหมาะสมในแหลงปลก Study on Suitable Insect Control on Pennywort (Centella asiatica L.) in Plantation Area

ประนอม ใจอาย/1 มณทรา ภตวรนาถ/1 พรรณพมล สรยะพรหมชย/1 สทธน เจรญคด/1 สมศร ปะละใจ/1 สากล มสข/1

ค าส าคญ (Keywords) บวบก Pennywort (Centella asiatica L.), แมลงศตรบวบก

บทคดยอ (Abstract) ศกษาวธการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกโดยใชสารธรรมชาต โดยวางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block Desige (RCBD) ประกอบดวย 4 ซ า 7 กรรมวธ ไดแก ฉดพนสารสกดสะเดา สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน น าสมควนไม สารปโตรเลยมสเปรยออยล และไมพนสารปองกนก าจดแมลง เตรยมแปลงปลก ขนาด 2x3 เมตร จ านวน 28 แปลง เตรยมตนพนธบวบกโดยน าตนจากไหลมาเพาะในถาดหลมๆ ละ 2 ตน เมออายได 1 เดอน น าลงปลกในแปลง จ านวน...60..หลมตอแปลง เตรยมเมลดสะเดาแหงบดละเอยด เหงาหนอนตายอยากสด 1 กโลกรม ล าตนและใบตะไครหอมสด 1 กโลกรม แยกใสถงแชน า 20 ลตร ทงไว 1 คน กรองเอากากออก ผสมสารจบเสรมประสทธภาพ น าไปฉดพนบวบก ไคโตรซาน และน าสมควนไม อตรา 28 มลลลตร และปโตรเลยมสเปรยออยลอตรา 60 มมลลเมตรตอน า 20 ลตร สวนแปลงควบคมฉดพนน าเปลา ส ารวจแมลงศตรบวบกและศตรชนดอน ๆ กอนฉดพนสารธรรมชาตตามกรรมวธ 1 วน และหลงฉดพนสาร 3 และ 5 วน ท าการฉดพนสารตามกรรมวธทก 15 วน เกบเกยวบวบกเมออาย 85 วน บนทก ลกษณะอาการทถกแมลงเขาท าลาย ขอมลผลผลตไดแก จ านวนตนตอ 1 ตารางเมตร น าหนกสดและแหง สมเกบตวอยางบวบกสด สงตรวจวเคราะหหาเชอ E. coli ทอาจปนเปอนบนตวอยางบวบก และสงตวอยางบวบกแหงวเคราะหโลหะหนก รวมรวบขอมลและวเคราะหขอมลทางสถต และทดสอบการปองกนก าจดแมลง 2 วธ คอ วธของเกษตรกรไมไดใชสารปองกนก าจดแมลง และวธทดสอบปองกนก าจดแมลงโดยวธผสมผสาน โดยด าเนนการในพนทเกษตรกร ประเมนการระบาดของแมลง พบวาแปลงบวบกทมการควบคมแมลงศตรบวบกดวยการฉดพนสารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล ทก 2 สปดาห และแปลงทไมมการฉดพนสารดงกลาว ใหผลในการควบคมไมแตกตางกน และการปลกบวบกในแปลงเกษตรกรในพนทจงหวดแพร ไมมการใชสารเคมปองกนก าจดแมลง ในชวงฤดหนาวมแมลงศตรบวบกนอยกวา ในชวงฤดฝนพบหนอนกระทผก เพลยกระโดด การปองกนก าจดโดยใชกบดกกาวเหนยวสเหลอง จ านวน 80 กบดกตอไร และฉดพนน าแบบมนสปรงเกลอรวนละ 2 ครงๆ ละ 1 ชวโมง ในตอนเชาและตอนเยน ชวยลดการระบาดของแมลงศตรบวบกได หากพบเรมมการระบาดฉดพนสารสะเดา ทไดจากการ น าเมลดสะเดาแหงบดใหละเอยด อตรา 1 กโลกรม แชน า 20 ลตร ฉดพนในตอนเยนพบปรมาณของแมลงทง 2 ชนดลดลง เฉลย 36.50-54.22 เปอรเซนต

บทน า (Introduction)

บวบกเปนพชสมนไพรทมความส าคญ มสรรพคณ ทงตน มรสหอมเยน แกช าใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาแผล แกรอนในกระหายน า แกโรคปวดศรษะขางเดยว แกโรคเรอน แกกามโรค แกตบอกเสบ บ ารงหวใจ บ ารงก าลง ใบ มรสขม เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบบวม แกปวดทอง แกบด แกดซาน ใบตมกบน าซาวขาวกนแกนวในทางเดนปสสาวะ ต าพอกหรอตมน ากนแกฝหนอง แกหด ตมกบหมเนอแดงกนแกไอกรน เมลด มรสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ (เพญนภา, 2549) บวบกมสารออกฤทธหรอสารส าคญในกลมไตรเทอรปน (triterpenes) ซงมหลายชนดไดแก asiaticcoside, madecassic acid, madecassosid และ asiatic acid ซงมฤทธตานการอกเสบ (Vogel et al.,1990) รกษาบาดแผล (วทย, 2542) ท าใหเลอดหยดเรว มฤทธกลอมประสาท (Ramaswamy et al.,1970) มผลตอการเรยนรและความเขาใจ ชวยใหการเรยนรและความจ าดขน ชวยตานการแบงเซลมะเรง ตานอาการแพและกระตนภมคมกน การผลตบวบกในเชงการคามตนทนการผลต 5,340 บาทตอไร ไดผลผลตรวม 5,000 กโลกรมตอไร เกษตรกรขายไดกโลกรมละ 7 บาท ท าใหมรายไดสทธ 29,660 บาทตอไร (กรมสงเรมการเกษตร, 2550) การผลตวตถดบสมนไพรใหไดทงปรมาณและคณภาพด จะตองมพนธทใหทงผลผลตสงและสารส าคญสง รวมทงมเทคโนโลยการผลตหรอการเพาะปลกทถกตองเหมาะสม ปลอดภยจากสารพษตกคางและจลนทรยกอโรคกบสมนไพรชนดนน ๆ ซงจากรายงานของ ส านกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 5 (หองปฎบตการทศนยวจยพชสวนกาญจนบร) บวบกเปนพชอยในกลมทมการตรวจพบสารพษตกคาง 25-50 %ของตวอยาง การผลตวตถดบยงไมมคณภาพและไมเพยงพอกบความตองการ และขาดเทคโนโลยทเหมาะสม ดงนนจงควรศกษาเพอหาเทคโนโลยการผลตบวบกทถกตองเหมาะสม ปลอดภยจากสารพษตกคาง และเชอจลนทรยปนเปอน เพอน าไปใชระโยชนในการผลตเปนยาสมนไพร เครองส าอาง และเครองดมบ ารงสขภาพตอไป

การทบทวนวรรณกรรม

สะเดา (neem) ชอวทยาศาสตร Azadirachta indica A.Juss (สะเดาอนเดย) สารส าคญ Azadirachtin, Salannin, Meliatriol และ Nimbin การปองกนและก าจดศตรพช สะเดาใชปองกนก าจดหนอนกระทชนดตางๆ หนอนหนงเหนยว หนอนใยผก หนอนชอนใบ หนอนมวนใบ หนอนบง หนอนแกว หนอนหวกะโหลก เปนตน วธใช น าผงสะเดามาหมกกบน าใน อตรา 1 กโลกรม/น า 20 ลตร โดยใชผลสะเดาใสไวในถงผาขาวบางแลวน าไปแชในน านาน 24 ชวโมง ใชมอบบถงตรงสวนของผงสะเดา เพอสารอะซาดแรดตน ทอยในผลสะเดาสลายตวออกมาใหมากทสด เมอจะใชกยกถงผาออก พยายามบบถงใหน าในผงสะเดาออกใหหมดแลวน าไปฉดปองกนก าจดแมลง กอนน าไปฉดแมลงควรผสมจบใบเพอใหสารจบกบใบพชไดดขน (อดมลกษณ, 2548) ประสทธภาพในการปองกนก าจดแมลง ไดแก ยงยงการลอกคราบของแมลง โดยไปขดขวางและยงยงการสรางฮอรโมนทใชในการลอกคราบ ยงยงการกนอาหารชนดถาวร จนท าใหแมลงตายในทสด ยบยงการเจรญเตบโตของไข หนอน และดกแด เปนสารไลแมลง ยบยงการวางไขของแมลง ท าใหปรมาณไขลดลง สารสกดจากสะเดาสามารถปองกนก าจดแมลงศตรผกตระกลกะหล าหลายชนด เชน หนอนใยผก หนอนคบกะหล า หนอนกระทหอม

หนอนกระทผก หนอนเจาะยอดกะหล า เพลยออนกะหล า ดวงหมดผก (ส านกวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร, 2552) การสกดสะเดาใชเองเกษตรกรสามารถน าผลสะเดาแหงไปบด จ านวน 1 กโลกรม ใสน า 20 ลตร แชไวนาน 24 ชวโมง กรองไปฉดพนแมลงได (ขวญชย, 2542)

น าสมควนไม น าสมควนไม ควนทเกดจากการเผาถานในชวงทไมก าลงเปลยนเปนถานเมอท าใหเยนลงจนควบแนนแลวกลนตวเปนหยดน า ของเหลวทไดนเรยกวา น าสมควนไม มกลนไหม สวนประกอบสวนใหญเปนกรดอะซตก มความเปนกรดต า มสน าตาลแกมแดง น าน าสมควนไมทไดทงไวในภาชนะพลาสตกประมาณ 3 เดอน ในทรม ไมสนสะเทอนเพอใหน าสมควนไมทไดตกตะกอนและแยกตวเปน 3 ชน คอ น ามนเบา (ลอยอยผวน า) น าสมไม และน ามนทาร แยกน าสมควนไมมาใชประโยชนทางการเกษตรจะมคณสมบต เชน เปนสารปรบปรงดน สารปองกนก าจดศตรพช และสารเรงการเตบโตของพช นอกจากน มการน าน าสมควนไม ไปใชประโยชนในอตสาหกรรม เชน ใชผลตสารดบกลนตว ผลตสารปรบผวนม ใชผลตยารกษาโรคผวหนง เปนตน ขอควรระวงในการ ใชน าสมควนไม กอนน าน าสมควนไมไปใชตองทงไวจากการกกเกบกอนอยางนอย 3 เดอน เนองจากน าสมควนไมมความเปนกรดสง ควรระวงอยาใหเขาตาอาจท าใหตาบอดได น าสมควนไมไมใชปยแตเปนตวเรงปฎกรยา ดงนนการน าไปใชทางการเกษตรจะเปนตวเสรมประสทธภาพ ใหกบพชแตไมสามารถใชแทนปยได การใชเพอฆาเชอจลนทรยและแมลงในดน ควรท ากอนเพาะปลกอยางนอย 10 วน การน าน าสมควนไมไปใชตองผสมน าใหเจอจางตามความเหมาะสมทจะน าไปใช การฉดพนน าสมควนไม เพอใหดอกตดผล ควรพนกอนทดอกจะบาน หากฉดพนหลงจากดอกบานแมลงจะไมเขามาผสมเกสร เพราะกลนฉนของน าสมควนไมและดอกจะรวงงาย (ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบนฯ, 2553)

หนอนตายอยาก (Stemona) ชอวทยาศาสตร Stemona collinsae Craib หนอนตายหยาก มสารส าคญ รากหนอนตายหยาก ประกอบดวยสารกลมอลคาลอยดเปนสวนใหญ สารกลมนทพบ ไดแก stemonine การปองกนและก าจดศตรพช ใชปองกนก าจดแมลงศตรพช เชน หนอนกดกนใบ หนอนใยผก หนอนกระทผก ดวงถวเขยว เพลยออน มวธใช คอ น ารากหนอนตายหยากมาสบใหเปนชนเลกๆ 1 กโลกรม ตอน า 20 ลตร กวนแลวหมกคางคน น าน าหมกทกรองไดฉดพนผกทนท ฉดพนทก 3-5 วน หามเกบไวเพราะจะมเชอราขน สกดดวยแอลกอฮอลโดยใชราก 100 กรมตอแอลกอฮอล 1 ลตร หมกทงไว 1 สปดาห พรอมทงกวนบอยๆน ามากรอง เมอจะน ามาใชใหเจอจางดวยน า อตรา 15-20 มลลลตรตอน า 10 ลตร แลวน าไปฉดพนทก 3-5 วน (ส านกวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร, 2552)

ตะไครหอม มสารส าคญ Methyl eugenol ประสทธภาพในการปองกนก าจด ไลแมลงศตรพช เชน หนอนใยผกเพลยออน เพลยจกจน เพลยไฟ แมลงหวขาว และแมลงในโรงเกบ ไลยง แมลงวน ก าจดโรคพชทเกดจากเชอรา และแบคทเรย วธการใช 1. น าใบและล าตนผงลมจนแหงแลวบดละเอยด น ามาโรยโคนตน หรอคลมเมลดธญพชใชไลแมลง 2. ใบตะไครหอมบดละเอยด 400 กรม แชน า 8 ลตร(5%) คางคน กรองแลวน าฉดพน สามารถไลหนอนใยผก 3. ตะไครหอม 4 กโลกรม ผสมสะเดาบด 2 กโลกรมตอน า 75 ลตร สกดโดยใชเครองสกดสารก าจดศตรพชโดยใชพลงงานแสงอาทตย 1 วน โดยใสเมลดสะเดาบดเมออณหภมของน าในหมอตมต ากวา 50 องศาเซลเซยส เพอปองกนการสลายตวของสาร Azadirachtin รงเชาไขน าออกแลวฉดพนไลแมลง การปองกน

และก าจดศตรพช หนอนกระทผก หนอนไยผก ไลยง แมลงสาป เปนตน มสาร verbena oil, lemon oil, Indian, molissa oil มฤทธในการไลแมลง (ส านกวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร, 2552)

ไคโตซาน เปนไบโอโพลเมอรธรรมชาตอยางหนง ซงมองคประกอบส าคญในรปของ D–glucosamine พบไดในธรรมชาต โดยเปนองคประกอบอยในเปลอกนอกของสตวพวก กง ป แมลง และเชอรา เปนสารธรรมชาตทมลกษณะโดดเดนเฉพาะตว คอ ทเปนวสดชวภาพ (Biometerials) ยอยสลายตามธรรมชาต มความปลอดภยในการน ามาใชกบมนษย ไมเกดผลเสยและปลอดภยตอสงแวดลอม ไมเกดการแพ และไมเปนพษตอพช ชวยสงเสรมการเพมปรมาณของสงมชวตทมประโยชน การน าไคโตซานมาใชในการควบคมศตรพช ชวยยบยงและสรางความตานทานโรคใหกบพช ทเกดจากเชอไวรส แบคทเรย และเชอราบางชนด มคณสมบตทสามารถออกฤทธเปนตวกระตนตอพชได กระตนระบบปองกนตวเองของพช ท าใหพชผลตเอนไซมและสารเคมเพอปองกนตนเองหลายชนด กระตนใหมการผลตสารลกนนและแทนนนของพชมากขน พชสามารถปองกนตวเองจากการกด–ดด ท าลายของแมลงศตรพช ตนพชทไดรบไคโตซานจะมแวกซเคลอบทผวใบ เชน สรางลกนน แทนนน และกระตนใหสรางไคตเนส ซงจะยอยผนงเปลอกหมตวแมลงศตรพช เชน หนอนใย หนอนคบ ฉดพนทางใบ อตรา 10–20 มลลลตรตอน า 20 ลตร (ภาวด, 2544)

ระเบยบวธวจย (Research Methodology) ศกษาวธการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกโดยใชสารธรรมชาต โดยวางแผนการทดลองแบบ

Randomized Complete Block Desige (RCBD) ประกอบดวย 4 ซ า 7 กรรมวธ ไดแก ฉดพนสารสกดสะเดา สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน น าสมควนไม สารปโตรเลยมสเปรยออยล และไมพนสารปองกนก าจดแมลง เตรยมแปลงปลก โดยไถตากดนทงไว 14 วน และไถพรวนดนอก 1 ครง ขดรองระบายน าและยกแปลงยอย ขนาดกวาง 2 เมตร ยาว 3 เมตร จ านวน 28 แปลง ระยะหางระหวางแปลง 1 เมตร เตรยมตนพนธบวบกโดยน าตนจากไหลมาเพาะในถาดหลมๆ ละ 2 ตน เมออายได 1 เดอน น าลงปลกในแปลง จ านวน...60..หลมตอแปลง ดแลรกษาแปลงโดยการก าจดวชพชเดอนละ 2 ครง ใหน าอยางสม าเสมอทก 2 วนๆละ 1-2 ชวโมง เตรยมเมลดสะเดาแหงบดละเอยด เหงาหนอนตายอยากสด 1 กโลกรม ล าตนและใบตะไครหอมสด 1 กโลกรม แยกใสถงแชน า 20 ลตร ทงไว 1 คน กรองเอากากออก ผสมสารจบเสรมประสทธภาพ น าไปฉดพนบวบก ไคโตรซาน และน าสมควนไม อตรา 28 มลลลตร และปโตรเลยมสเปรยออยลอตรา 60 มมลลเมตรตอน า 20 ลตร สวนแปลงควบคมฉดพนน าเปลา ส ารวจแมลงศตรบวบกและศตรชนดอน ๆ กอนฉดพนสารธรรมชาตตามกรรมวธ 1 วน และหลงฉดพนสาร 3 และ 5 วน ท าการฉดพนสารตามกรรมวธทก 15 วน เกบเกยวบวบกเมออาย 85 วน บนทก ลกษณะอาการทถกแมลงเขาท าลาย ขอมลผลผลตไดแก จ านวนตนตอ 1 ตารางเมตร น าหนกสดและแหง สมเกบตวอยางบวบกสด สงตรวจวเคราะหหาเชอ E. coli ทอาจปนเปอนบนตวอยางบวบก และสงตวอยางบวบกแหงวเคราะหโลหะหนก รวมรวบขอมลและวเคราะหขอมลทางสถต ทดสอบการปองกนก าจดแมลง 2 วธ คอ วธของเกษตรกรไมไดใชสารปองกนก าจดแมลง และวธทดสอบปองกนก าจดแมลงโดยวธผสมผสาน โดยด าเนนการในพนทเกษตรกร ประเมนการระบาดของแมลง และผลของการปองกนก าจดแมลงศตรบวบก

สถานทท าการวจย ศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร ต าบลวงหงส อ าเภอเมอง จงหวดแพร แปลงเกษตรกรอ าเภอสอง จงหวดแพร ระยะเวลาด าเนนงาน เรมตน ตลาคม 2554 สนสด กนยายน 2556

ผลการวจย (Results and Discussion) 1. ชนดปละปรมาณแมลงศตรบวบก แปลงบวบกทมการควบคมแมลงศตรบวบกดวยการฉดพนสารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล ทก 2 สปดาห และแปลงทไมมการฉดพนสารดงกลาว ใหผลในการควบคมไมแตกตางกน จ านวนแมลงศตรบกบกทพบกอนและหลงพนสารปรมาณแมลงไมแตกตางกน ชนดของแมลงทพบ ไดแก เพลยกระโดด ดดกนน าเลยงจากใบบวบกท าใหใบมรอยท าลายเปนสน าตาล และมหนอนกระทผกกดกนใบและกานใบ ตกแตน และดวงปกแขงบางชนด เปนตน จากค าแนะน าในการใชสารสกดจากพชไมสามารถปองกนและก าจดแมลงศตรพชไดทกชนด การออกฤทธตอศตรพชใชเวลาคอนขางนาน ดงนน หากมแมลงระบาด ตองใชสารเคมฆาแมลงสลบกบการใชสารสกดจากพช เมอปรมาณแมลงลดลง จงใชสารสกดจากพชอยางเดยว ควรฉดพนสารสกดจากพชกอนทแมลงระบาด เพอเปนการปองกน สารออกฤทธหรอ สารส าคญในการสกดจากพชสลายตวไดงาย เมอถกความรอนและแสงแดด ดงนนตองฉดพนในเวลาทไมมแสงแดดจด ในชวงตอนเชาหรอตอนเยน (ส านกวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร, 2552)

2. จ านวนตนตอ 1 ตารางเมตร จ านวนความหนาแนนของตนบวบกในพนท 1 ตารางเมตร พบวาแปลงทพนดวยตะไครหอมมจ านวนตน

มากทสดเฉลย 2,169 ตน รองลงมาไดแก ปโตรเลยมสเปรยออยล ไคโตรซาน สะเดา หนอนตายอยาก น าสมควนไม และแปลงควบคม โดยมจ านวนตนเฉลย 1,842, 1,779, 1,778, 1,608, 1,251 และ 1,154 ตน ตามล าดบ ซงมความแตกตางทางสถตท 95 เปอรเซนต (ตารางท 1)

3. น าหนกสดตอ 1 ตารางเมตร ผลผลตบวบกในพนท 1 ตารางเมตร มน าหนกสดเฉลยในแปลงทฉดพนดวยตะไครหอมมน าหนกสดมากทสดเฉลย 2,088 กรม รองลงมา ไดแก แปลงทฉดพนดวยน าสมควนไม ไคโตรซาน สะเดา ปโตรเลยมสเปรยออยล หนอนตายอยาก และ น าเปลา โดยมน าหนกสดเฉลย 1,820, 1,815, 1,640, 1,538, 1,425 และ 1,225 กรม ตามล าดบ (ตารางท 1)

4.น าหนกแหงตอ 1 ตารางเมตร ผลผลตบวบกในพนท 1 ตารางเมตร มน าหนกแหงเฉลยในแปลงทฉดพนดวยตะไครหอมมน าหนกแหงมากทสดเฉลย 221.25 กรม รองลงมา ไดแก แปลงทฉดพนดวยหนอนตายอยาก สะเดา ปโตรเลยมสเปรยออยล ไคโตรซาน น าสมควนไม และน าเปลา โดยมน าหนกแหงเฉลย 215, 215, 193.75, 187.5, 185 และ 160 กรม ตามล าดบ (ตารางท 1)

ตารางท 1 คาเฉลยของจ านวนตน น าหนกสด และน าหนกแหงของผลผลตบวบกทเกบเกยวในพนท 1 ตารางเมตร ในแปลงทควบคมแมลงศตรบวบกดวยสารธรรมชาต

กรรมวธ จ านวนตนเฉลย น าหนกสดเฉลย (กรม) น าหนกแหงเฉลย (กรม) 1. ตะไครหอม 2,168.5 a* 2,087.5 221.3 2. ปโตรเลยมสเปรยออยล 1,841.5 ab 1,537.5 193.8 3. ไคโตรซาน 1,779.3 ab 1,815.0 187.5 4. สะเดา 1,778.3 ab 1,640.0 215.0 5. หนอนตายอยาก 1,608.2 abc 1,425.0 215.0 6. น าสมควนไม 1,251.3 bc 1,820.0 185.0 7. น าเปลา 1,154.0 c 1,225.0 160.0

เฉลย 1654.4 1,650.0 196.8 CV 24.9 34.8 32.2

* ตวอกษรทเหมอนกนทางสดมภไมแตกตางกนทางสถต ใช DMRT ทระดบความเชอมน 95%

5. ปรมาณโลหะหนก การควบคมแมลงศตรบวบกดวยสารธรรมชาต ไดแก สารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล และไมพนสารควบคมแมลง เมอสงตวอยางบวบกสดทงตนไปวเคราะหการปนเปอนโลหะหนก ไดแก สารหน แคดเมยม และตะกว พบวามการปนเปอน สารหน 0.55-1.03 mg/Kg แคดเมยม 0.36-0.56 mg/Kg และตะกว 0.45-1.18 mg/Kg (ตารางท 2) แตไมเกนคามาตรฐานการปนเปอนโลหะหนกทประเทศไทยก าหนด คอ สารหน 2 mg/Kg แคดเมยม ไมไดก าหนด และตะกว 1 mg/Kg (ชนพรรณและพชน, 2552) 6. การปนเปอนเชอจลนทรย การควบคมแมลงศตรบวบกดวยสารธรรมชาต ไดแก สารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล และไมพนสารควบคมแมลง เมอสงตวอยางบวบกสดทงตนไปวเคราะหการปนเปอนเชอจลนทรย Escherichia coli (E. coli) ซงเปนสาเหตท าใหเกดโรคทองรวง ทหองปฏบตการคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม พบวาไมมการปนเปอนของเชอ E. coli ในทกตวอยางทวเคราะห (ตารางท 2)

ตารางท 2 ปรมาณโลหะหนกและเชอ E. coli จากการสมตวอยางบวบกสด ตรวจวเคราะห ทหองปฏบตการของ ศนยบรการวทยาศาสตรและเทคโนโลย คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

โลหะหนก ปรมาณโลหะหนก (mg./kg)

คามาตรฐานทก าหนด (mg./kg)

เชอ E. coli

สารหน 0.55-1.03* 2 ไมพบ แคดเมยม 0.36-0.56 - ไมพบ

ตะกว 0.45-1.18 1 ไมพบ

2. ปลกบวบกในตามแบบเกษตรกร แบงเปนแปลงทดสอบการปองกนก าจดแมลง 2 วธ คอ วธของเกษตรกรไมไดใชสารปองกนก าจดแมลง และวธทดสอบปองกนก าจดแมลงโดยวธผสมผสาน ซงไดผลการทดลอง พบวาในชวงฤดหนาวแปลงเกษตรกรมแมลงศตรบวบกนอย ไมมปองกนก าจดแมลง ในชวงฤดฝนพบหนอนกระทกดกนใบระบาดในชวงอาย 30-70 วน ปรมาณทพบเฉลย 2.10-4.55 ตวตอ 1 ตารางเมตร เพลยกระโดดพบวาระบาดชวงบวบกอาย 60-80 วน ปรมาณทพบโดยเฉลย 30.46-80.08 ตวตอ 1 ตารางเมตร ท าการปองกนก าจดโดยใชกบดกกาวเหนยวสเหลอง จ านวน 80 กบดกตอไร และฉดพนน าแบบมนสปรงเกลอรวนละ 2 ครงๆ ละ 1 ชวโมง ในตอนเชาและตอนเยน ชวยลดการระบาดของแมลงศตรบวบกได หากพบเรมมการระบาดฉดพนส ารสะเดา ทไดจากการ น าเมลดสะเดาแหงบดใหละเอยด อตรา 1 กโลกรม แชน า 20 ลตร ฉดพนในตอนเยนพบปรมาณของแมลงทง 2 ชนดลดลง เฉลย 36.50-54.22 เปอรเซนต

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ (Conclusion snd Suggestion) แปลงบกบกทมการควบคมแมลงศตรบวบกดวยการฉดพนสารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอน

ตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล ทก 2 สปดาห และแปลงทไมมการฉดพนสารดงกลาว ใหผลในการควบคมไมแตกตางกน และการปลกบวบกในแปลงเกษตรกรในพนทจงหวดแพร ไมมการใชสารเคมปองกนก าจดแมลง พบวาในชวงฤดหนาวมแมลงศตรบวบกนอยกวา ในชวงฤดฝนพบหนอนกระทผก เพลยกระโดด การปองกนก าจดโดยใชกบดกกาวเหนยวสเหลอง จ านวน 80 กบดกตอไร และฉดพนน าแบบมนสปรงเกลอรวนละ 2 ครงๆ ละ 1 ชวโมง ในตอนเชาและตอนเยน ชวยลดการระบาดของแมลงศตรบวบกได หากพบเรมมการระบาดฉดพนสารสะเดา ทไดจากการ น าเมลดสะเดาแหงบดใหละเอยด อตรา 1 กโลกรม แชน า 20 ลตร ฉดพนในตอนเยนพบปรมาณของแมลงทง 2 ชนดลดลง เฉลย 36.50-54.22 เปอรเซนต

บทสรปและขอเสนอแนะ

เทคโนโลยการผลตบวบก ประกอบดวย การคดเลอกพนธบวบกทใหผลผลตและสารส าคญสง ในพนทภาคเหนอและภาคกลาง การศกษาการปองกนก าจดโรคใบไหมและโรคโคนเนาบวบก และศกษาวธการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกโดยใชสารธรรมชาต พบวา ผลผลตบวบกสดตอไรเฉลย 800-1,789 กโลกรมตอไร โดยพนธทใหผลผลตมากทสด คอ สายพนธพนธตราด รองลงมา ไดแก เชยงราย พะเยา เพชรบร นครปฐม ราชบร ระยอง จนทบร ตามล าดบ สายพนธทมปรมาณสาร Asiaticcoside สงทสด คอ ระยอง มสาร Asiaticcoside เฉลย 0.59 % ซงสงกวามาตรฐานสมนไพรไทยทระบไวไมต ากวา 0.5% รองลงมา ไดแก สายพนธพะเยา ราชบร ตราด เชยงราย เพชรบร จนทบร นครปฐม และเลย ตามล าดบ การเกดโรคใบจดไหม พบวา การใชสารเคมปองกนก าจดโรคพชมเปอรเซนตการเกดโรคเฉลยนอยทสด คอ 16.71 เปอรเซนต รองลงมาคอ การใชเชอ Bacillus subtilis, กรรมวธควบคม และน าหมกชวภาพ มเปอรเซนตการเกดโรคเฉลย 17.86, 27.28 และ 28.58 เปอรเซนต ศกษาวธการปองกนก าจดแมลงศตรบวบกโดยใชสาร พบวาแปลงบวบกทมการควบคมแมลงศตรบวบกดวยการฉดพนสารสกดสะเดา น าสมควนไม สารสกดหนอนตายอยาก สารสกดตะไครหอม สารไคโตซาน สารปโตรเลยมสเปรยออยล ทก 2 สปดาห และแปลงทไมมการฉดพนสารดงกลาว ใหผลในการควบคมไมแตกตางกน การใชสารธรรมชาตปลอดภยจากการปนเปอนโลหะหนกและเชอ E. coli และการปลกบวบกในแปลงเกษตรกรในพนทจงหวดแพร ไมมการใชสารเคมปองกนก าจดแมลง ในชวงฤดหนาวมแมลงศตรบวบกนอยกวา ในชวงฤดฝนพบหนอนกระทผก เพลยกระโดด การปองกนก าจดโดยใชกบดกกาวเหนยวสเหลอง จ านวน 80 กบดกตอไร และฉดพนน าแบบมนสปรงเกลอรวนละ 2 ครงๆ ละ 1 ชวโมง ในตอนเชาและตอนเยน ชวยลดการระบาดของแมลงศตรบวบกได หากพบเรมมการระบาดฉดพนสารสะเดา ปรมาณแมลงทง 2 ชนดลดลง เฉลย 36.50-54.22 เปอรเซนต

ไดมการน าผลงานวจยไปใชประโยชน ดงน

1. ไดฐานขอมลการผลตบวบก เพอใหนกวจยน าไปพฒนาตอในงานวจยดานอนๆ ตอไป 2. ถายทอดเทคโนโลยการผลตบวบก ใหแกเจาหนาทโรงพยาบาลสอง อ าเภอสอง จงหวดแพร 3. ถายทอดเทคโนโลยการผลตบวบก ใหแกกลมเกษตรผปลกพชสมนไพรบานหนองสวรรณ อ าเภอ

สอง จงหวดแพร 4. สนบสนนตนพนธบวบกและจดแสดงนทรรศการ และถายทอดเทคโนโลยใหแกเกษตรกรและผสนใจ

ทวไป ในสวนสมนไพร งานมหกรรมพชสวนโลกเฉลมพระเกยรต ฯ ราชพฤกษ 2555

บรรณานกรม

กรมสงเสรมการเกษตร. 2550. บวบก. กรมสงเสรมการเกษตร, กรงเทพฯ สบคนจาก: http://singburi.doae.go.th/acri/www/Plant/buabog.htm. [10 ก.ย. 2552.]

กองสงเสรมพชสวน. 2543 คมอพชสมนไพรและเครองเทศ ชดท 2 ยาจากพชสมนไพร. กองสงเสรมพชสวน, กรมสงเสรมการเกษตร, กรงเทพฯ 32 หนา.

ขวญ สมบตศร. 2542. หลกการและวธการใชสะเดาปองกนก าจดแมลงศตรพช. พมพครงท 1. บรษท เจ ฟลม โปรเซส จ ากด. กรงเทพฯ. 32 หนา.

ชนพรรณ บตรย และพชน อนทรลกษณ. 2552. รปแบบการประเมนความเสยงส าหรบการก าหนดมาตรฐานการปนเปอนโลหะหนกในผลตภณฑเสรมอาหาร. วารสารพษวทยาไทย 24(1) : 47-60.

นนทวน บณยะประภสร. 2542. สมนไพรไมพนบาน (3). บรษทประชาชน. กรงเทพฯ. 304 หนา. พฒนา นรมาศ. มปป. บวบกปลกงายขายด. ศนยสารสนเทศ กรมวชาการ. สบคนจาก:

http://www.nrru.ac.th/knowledge/agr015.asp. [10 ก.ย. 2552.] เพชรรตน แซอง. 2552. สมนไพรรกษาโรค. โรงพมพมตรสมพนธกราฟฟค. กรงเทพฯ. 144 หนา. เพญนภา ทรพยเจรญ และกญจนา ดวเศษ. 2542. ไมรมรว สมนไพรกบวฒนธรรมไทย ตอนท 2. สถาบน

การแพทยแผนไทย, กรมการแพทย, กระทรวงสาธารณสข, กรงเทพฯ. 231 หนา. เพญนภา ทรพยเจรญ. 2549. สวนสมนไพรในงานมหกรรมพชสวนโลก 2549. บรษทสามเจรญพาณชย

(กรงเทพฯ) จ ากด. กรงเทพๆ. 463 หนา. ภาวด เมธะดานนท. 2544. ความรเกยวกบไคโตซาน. ศนยเทคโนโลยโลหะวสดแหงชาต. 10 หนา. มาโนช วามานนท และเพญนภา ทรพยเจรญ. 2538. ผกพนบาน. โรงพมพองคการสงเคราะหหหารผานศก.

261 หนา. ยวด จอมพทกษ. 2545. อาหารธรรมชาต ผกพนเมอง โภชนาการสงเหลอเชอ. ส านกพมพโอเดยนสโตร.

กรงเทพฯ. 132 หนา. วชรพร คงวลาด และคมสน หตะแพทย. 2550. สมนไพรสามญประจ าบานปรงยาสมนไพรไวใชเอง. พมพครงท5.

ส านกพมพกองบรรณาธการวารสารเกษตรธรรมชาต. หนา 48-49. วนด กฤษณพนธ. 2538. สมนไพรสารพดประโยชน. ภาควชาเภสชวนจฉย คณะเภสชศาสตรมหาวทยาลยมหดล.

กรงเทพฯ. หนา 80-81. วทย เทยงบรณธรรม. 2542. พจนานกรมสมนไพรไทย. พมพครงท 5. บรษทรวมสาสน. กรงเทพฯ. หนา 418-

423. สถาบนวจยพชสวน. 2545. พรรณพชอนรกษโครงการอนรกษและพฒนาพชสมนไพร พชพนเมองและจลนทรย.

สถาบนวจยพชสวน, กรมวชาการเกษตร, โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด. กรงเทพฯ. 321 หนา.

ส านกวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร. 2552. สารสกดจากพชเพอควบคมศตรพช. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด, กรงเทพฯ. 48 หนา.

อภชาต ศรสอาด. 2552. เกษตรอนทรย สารพนสตรปยอนทรย. ส านกพมพ นาคา เขตบางแค กทม. 142 หนา. อนนต พรยะภทรกจ. 2551 . การผลตบวบกในระบบอนทรย. นตยสารไมลองไมรเพอเกษตรวนน. สบคนจาก:

http://www.nakaintermedia.com/modules.php?name=News&file=article&sid=33. [10 ก.ย. 2552]

Ramaswamy AS, Periasamy SM, Basu NK. Pharmacological studies on Centella asiatica. J Res Indian Med 1970; 4:160.

Vogel HG, De Souza N.J., D’ Sa A. Effect of terpenoids isolated from Centella asiatica on granuloma tissue. Hoechst A.-G., Frankfurt/Main, Fed Rep Ger. Acta Ther 1990; 16(4) : 285-298

ภาคผนวก

ก.ปลกบวบก ระยะ 10x10 เซนตเมตร ข. บวบก อาย 30 วน

ค. บนทกการเจรญเตบโตวดความยาวไหล ง. บวบกอาย 75 วน

จ. เกบเกยวบวบกในพนท 1 ตารางเมตร ภาพผนวก 1 แปลงทดลองบวบก 8 สายพนธ ทศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร ตงแตเดอน มกราคม 2555 ถง มนาคม 2556

(1)สภาพแปลงปลกบวบก (2) บวบกอาย 1 เดอน (3) หนอนกระทผกกดกนใบบวบก (4) ฉดพนสารธรรมชาต

(5) เพลยกระโดดดดกนน าเลยงจากใบบวบก (6) ลกษณะการท าลายของเพลยกระโดด ใบบวบกมอาการไหม

ภาพผนวก 2 สภาพแปลงปลกบวบกและแมลงศตรบวบก ทศนยวจยและพฒนาการเกษตรแพร ตงแตเดอนกรกฏาคม 2554-ธนวาคม 2555